Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 14000UZS
Размер 2.9MB
Покупки 0
Дата загрузки 24 Октябрь 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

O’zbekistonda elektro-energetika sanoatining joylashish va rivojlanish istiqbollari

Купить
O’zbekistonda elektro-energetika sanoatining
joylashish va rivojlanish istiqbollari
REJA:
KIRISH
I.BOB.  O’ZBEKISTONDA ELEKTR ENERGETIKA SANOATINING 
RIVOJLANISHI
1.1.O’zbekistonda elektr energetika sanoatining rivojlanishi
1.2.O’zbekistonda elektr energetika sanoatini isloh qilish
II.BOB. O’ZBEKISTONDA ELEKTR ENERGETIKA SANOATI 
TARMOQLARI VA HUDUDIY XUSUSIYATLARI
2.1.O’zbekistonda elektr energetika sanoati tarmoqlari va hududiy xususiyatlari
2.2.  O’zbekistonda  elektro-energetika sanoatining tarkib topishi   va  lektro-
energetika sanoatining mamlakat iqtisodiyotidagi mavqei
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLA R Kirish
Mavzuning   dolzarbligi.   Elektr   energetikasi   bilan   bog’liq   ilmiy
tarmoqlarni   rivojlantirish   uchun   har   yili   katta   mablag’lar   yo’naltiriladi.   Elektr
ajralmas   qismidir   kundalik   hayot   ,shuning   uchun   uni   ishlab   chiqarish   va
ishlatish xususiyatlari haqida ma’lumotga ega bo’lish muhimdir. 20-asr ilm-fan
jamiyatning   barcha   jabhalarini:   iqtisodiyot,   siyosat,   madaniyat,   ta lim   vaʼ
hokazolarni bosib olgan asrga aylandi. Tabiiyki, fan energiyaning rivojlanishiga
va elektr energiyasining ko’lamiga bevosita ta’sir qiladi. Bir tomondan, ilm-fan
elektr   energiyasi   ko’lamini   kengaytirishga   hissa   qo’shadi   va   shu   orqali   uning
iste’molini   oshiradi,   lekin   ikkinchi   tomondan,   qayta   tiklanmaydigan   energiya
manbalaridan   cheksiz   foydalanish   kelajak   avlodlar   uchun   xavf   tug’diradigan
davrda,   uning   rivojlanishi.   energiya   tejovchi   texnologiyalar   va   ularni   hayotga
tatbiq etish fanning dolzarb vazifalariga aylandi. Keling, ushbu savollarni ko’rib
chiqaylik aniq misollar. Rivojlangan mamlakatlarda yalpi ichki mahsulot (yalpi
ichki mahsulot),o’sishining qariyb 80% texnik innovatsiyalar hisobiga erishiladi,
ularning asosiy qismi elektr energiyasidan foydalanish bilan bog’liq. Sanoatdagi
hamma   yangilik,   Qishloq   xo’jaligi   va   hayot   bizga   yangi   o’zgarishlar   tufayli
keladi turli sanoat tarmoqlari fan.
Kurs   ishining   maqsadi:   O’zbekistonda   elektro-energetika   sanoatining
joylashish   va   rivojlanish   istiqbollari   haqida   bilimlar   berish.   Ushbu   mavzu
bo’yicha bor bo’shliqlarni to’ldirish va yangi ma’lumotlar bilan tanishtirish.
Kurs   ishining   vazifalari:   Mavzuni   yoritishda   qo’yilgan   vazifalar
quyidagilar:
-mavzuga doir manbalarni to’plash,
-mavzuga oid adabiyotlarni to’plash,
-mavzuga oid adabiyotlarni o’rganish va tahlil qilish,
-mavzuni yoritib berish
Kurs   ishining   obekti   va   predmeti.   O’zbekistonda   elektro-energetika
sanoatining joylashish va rivojlanish istiqbollari   bilan bog’liq tarixiy jarayonlar
tadqiqotning   predmetini   tashkil   qilsa,   mavzuni   o’rganishga   xizmat   qiluvchi
PAGE   \* MERGEFORMAT3 yozma   manbalar,   tadqiqotchilarning   bizgacha   yetib   kelgan   asarlari,   internet
ma’lumotlari obyektini tashkil qiladi.
Mavzuning nazariy asosi.  Mavzuni o’rganish jarayonida unga haqqoniy ,
ilmiy   tahlillarga   asoslanganqarash,   xolislik,   tarixiy   tamoyili,   bugungi   kun
talablaridan   kelib   chiqqan   holda   yondashishga   harakat   qilindi.   Mavzuni
yoritishda   manbashunos,   tarixchi   olimlarning   taeixiy-ilmiy   yutuqlari,
tadqiqotlari,   g’oyalar   va   fikrlari   nazariy-uslubiy   asos   bo’lib   xizmat   qilmoqda
kurs ishimda.
Ishning   tarkibiy   tuzilishi.   Ushbu   kurs   ishi   kirish,   ikki   bob,   xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
PAGE   \* MERGEFORMAT3 I.BOB O’ZBEKISTONDA ELEKTR ENERGETIKA SANOATINING
RIVOJLANISHI
1.1.   O’zbekistonda elektr energetika sanoatining rivojlanishi
Elektr energiyasi ishlab chiqarish Elektr energiyasi katta va kichik ishlab
chiqariladi   elektr   stantsiyalari   asosan   elektromexanik   induksion   generatorlar
yordamida. Elektr stansiyalarining bir necha turlari mavjud: issiqlik, gidroelektr
va   atom   elektr   stansiyalari.   AES   GES   Issiqlik   elektr   stansiyalari   Elektr
energiyasidan   foydalanish   Elektr   energiyasining   asosiy   iste’molchisi   sanoat
bo’lib,   ishlab   chiqarilgan   elektr   energiyasining   qariyb   70   foizini   tashkil   qiladi.
Transport ham asosiy iste’molchi hisoblanadi. Hamma narsa katta miqdor temir
yo’l liniyalari elektr tortishga aylantiriladi. Deyarli barcha qishloq va qishloqlar
sanoat va maishiy ehtiyojlar uchun davlat elektr stansiyalaridan elektr energiyasi
oladi.   Sanoat   tomonidan   iste’mol   qilinadigan   elektr   energiyasining   qariyb
uchdan   bir   qismi   texnologik   maqsadlarga   (elektr   payvandlash,   elektr   isitish   va
metallarni eritish, elektroliz va boshqalar) sarflanadi.   Elektr ta minoti — elektrʼ
energetikasining   sanoat,   qishloq   xo’jaligi,   transport,   shahar   xo’jaligi,   aholi   va
boshqalarni   elektr   energiyasi   bilan   ta minlash   hamda   uning   taqsimoti   bilan	
ʼ
shug’ullanadigan   bo’limi.   Unga   elektr   energiya   manbalari,   kuchlanishni
oshiruvchi   va   pasaytiruvchi   elektr   stansiyalari,   ta minlash   taqsimlash   elektr	
ʼ
tarmog’i,  turli   yordamchi   qurilmalar   va   inshootlar   kiradi.  Ishlab   chiqariladigan
elektr   energiyasining   asosiy   qismi   sanoat   ehtiyojlari   uchun   ishlatiladi.   Elektr
ta minotining   asosiy   manbalari   elektr   stansiyalari   (qarang   Elektr   stansiyasi),	
ʼ
hududiy   energetika   tizimlarining   energiya   bilan   ta minlash   tarmoqlari   (qarang	
ʼ
Elektr   tarmog’i).   Yirik   sanoat   korxona   ta minlash   uchun   issiqlik	
ʼ   elektr
markazlari IEM (TETS) dan foydalaniladi. Bularning quvvati sanoat korxonalari
va shahar xo’jaligining energiya va issiklikka bo’lgan ehtiyoji bilan belgilanadi
(qarang   Issiklikelektr   markazi,   Issiqlik   elektr   stansiyalari).   Elektr   ta minoti	
ʼ
tizimida   ko’pincha   yuqori   kuchlanishli   tok   ishlatiladi.   Maishiy   korxonalar   va
uyro’zg’orda   220   V   (kamdan   kam   hollarda   110   V),   yirik   sanoat   korxonalari,
PAGE   \* MERGEFORMAT3 transport va shahar xo’jaligida 110 va 220 kV, ayrim yirik sohalarda 330 va 500
kV kuchlanishli elektr energiyasidan foydalaniladi.
Elektr   ta minoti   tizimining   sxemasi   elektr   energiyasi   manbaidanʼ
energiyani   iste molchilarga   uzatishda   oraliq   kommutatsiya   va   transformatsiya	
ʼ
(kuchlanishni   o’zgartirish)   bosqichlari   soni   kam   bo’lishiga,   energiya   manbaini
iloji   boricha   iste molchiga   yaqinroq   qilib   qurishga   asoslanadi.   Energiyani	
ʼ
iste molchilarga   uzatishda   kabelli   va   simli   uzatish   usullaridan   foydalaniladi.	
ʼ
Kuchlanishni   o’zgartiruvchi   (asosan,   pasaytiruvchi)   stansiyalar   iste molchilar	
ʼ
zich joylashgan hududning o’rtarog’iga quriladi. O’zbekistonda Elektr ta minoti	
ʼ
asosan,   20-asr   boshlarida   Toshkentda   2   elektr   stansiya   qurish   bilan   boshlandi.
Eng   yirik   GESlar:   Chorvoq   GES,   Xo’jakent   GES,   G’azalkent   GES,   Farhod
GES, eng yirik issiqlik elektr markazlari (IEM): Farg’ona IEM, Muborak IEM,
Toshkent   IEM;   yirik   elektr   uzatish   liniyalari   (EUL)   soni   20   dan   ortiq.
Resggublika   shaharlari   va   qishloqlarini   elektr   bilan   ta minlash
ʼ
markazlashtirilgan.   Toshkent   shahrida   dastlabki   elektr   stansiyalari   20-asr
boshlarida   qurilgan.   Markazlashgan   shahar   Elektr   ta minotining   boshlanishi   ‘	
ʼ
GES ning birinchi navbati (1926) va 6 kV kuchlanishli o’zgaruvchan tok kabel
tarmog’ining   ishga   tushirilishi   bilan   bog’liq.   Hozir   asosiy   shahar   Elektr
ta minoti   manbalari:   Toshkent   DIES,   Toshkent   issiqlik   elektr   markazi   (IEM),	
ʼ
Toshkent   GES   lari   kaskadi.   Bundan   tashqari,   Elektr   ta minoti   tizimida   60   dan	
ʼ
ortiq kichik stansiyalar, transformator punktlarq, taqsimlash punktlari, kabel va
havo simlari bor. (2005).
Elektr   energiyasi   sanoati   elektr   energiyasini   ishlab   chiqarish   va   uni
iste’molchilarga   uzatish   tarmoqlaridan   iborat.   Ushbu   tarmoq   mamlakat   yoki
iqtisodiy   rayon   miqyosida   sanoatni   joylashtirishga   muhim   ta’sir   ko’rsatadi.   Bu
ta’sir   ikki   yo’nalishda   sodir   bo’ladi.   Birinchi   yo’nalish   elektr   energiyani   katta
masofaga uzatishdan  iborat. Bu esa mamlakatning barcha xududlarida sanoatni
rivojlantirishga   imkon   beradi.   Ikkinchi   yo’nalish   mo’l-ko’l   va   arzon   elektr
energiyasi   ishlab   chiqaradigan   hududlarda   energiyani   ko’p   talab   qiladigan
sanoat   tarmoqlarini   joylashtirishdan   iborat.   Elektr   energiyasini   ko’p   talab
PAGE   \* MERGEFORMAT3 qiladigan   sanoat   tarmoqlariga   titan,   alyuminiy,   magniy,   sintetik   tola,   sintetik
kauchuk, sintetik ammiak ishlab chiqarish kiradi. Bir tonna titan ishlab chiqarish
uchun   60   ming   kVt/soat,   magniy   uchun   26   ming   kVt/soat,   alyuminiy   ishlab
chiqarish   uchun   esa   20   ming   kVt/soat   elektr   energiyasi   sarf   bo’ladi.   Demak,
ishlab   chiqarilgan   maxsulot   tan   narxining   asosiy   qismini   energetika   harajatlari
tashkil   qilsa,   bunday   ishlab   chiqarish   ko’p   energiya   talab   qiladigan   ishlab
chiqarish   deb   ataladi.   Elektr   energiyasini   kamroq   talab   qiladigan   tarmoqlarga
qora   metallurgiya   (elektrometallurgiyadan   tashqari),   soda   va   qog’oz   ishlab
chiqarish,   mashinasozlik,   mebel,   fanera   va   to’qimachilik   sanoati   kiradi.   Elektr
energiyasi sanoatini joylashtirishda quyidagi omillar hisobga olinadi: 
a) yoqilg’i va gidroenergetika resurslari;
  b)   ishlab   chiqarishdagi   va   elektr   energiyani   uzatishdagi   texnika
taraqqiyoti;
  v)   iste’molchining   joylashishi.   Ushbu   tarmoqning   asosiy   hususiyati
shundan   iboratki,   elektr   energiya   ishlab   chiqarish   uni   iste’mol   qilish   bilan   bir
vaqtga to’gri keladi. 
Mamlakat   xalq   xo’jaligi   yoki   iqtisodiy   rayon   xo’jaligi   uchun   ishlab
chiqarilgan   energiya   tannarxining   past   bo’lishi   katta   ahamiyatga   ega.   Elektr
energiyaning   tannarxi   elektr   stantsiyalarda   ishlatiladigan   yoqilg’ini   qazib   olish
va tashib kelishga ketadigan harajatga bog’liq. Shu sababli, elektr stantsiyalarni
qurish uchun joy tanlanayotganda yoqilg’ini tashib kelishga va elektr energiyani
iste’molchiga   yetkazib   berishga   ketadigan   harajatlar   hisobga   olinadi.   Agar
yoqilg’ini tashib kelish harajati elektr energiyani uzatish xarajatidan ortiq bo’lsa,
elektr   stantsiyani   yoqilg’i   manbaiga   yaqin,   agar   energiyani   uzatish   qimmatga
tushsa,   uni   iste’molchiga   yaqin   quriladi.   Ayrim   xollarda,   elektr   energiya   juda
ko’p   talab   qilinadigan   joylarda   elektr   stantsiyalar   boshqa   joydan   keltiriladigan
yoqilg’iga   mo’ljallab   quriladi.   Hozirgi   paytda   elektr   energiyasini   uzatish
mumkin bo’lgan masofa yildan-yilga uzayib bormoqda.  Elektr energiyani uzoq
masofaga   uzatish   mumkinligi   uni   yoqilg’ining   boshqa   turlariga   qaraganda
afzalroq qilib qo’ymoqda. Bu esa quyidagilarni amalga oshirishga imkon beradi:
PAGE   \* MERGEFORMAT3 —   yoqilg’ining   mahalliy   turlaridan   to’la   va   har   tomonlama
foydalanishga;
 — yirik va qudratli elektr stantsiyalar qurishga;
 —xo’jalikning hamma tarmoqlarida elektr energiyadan foydalanishga.
1.1.1-rasm. Taxiatosh issiqlik stansiyasi.
Elektr   energiyasi   issiqlik   elektr   stantsiyalarda   (IES),   gidroelektr
stantsiyalarda   (GES),   issiqlik   elektr   markazlarida   (IEM),   atom   elektr
stantsiyalarida   (AES)   va   noan’anaviy   elektr   energiyasi   olish   stantsiyalarida
ishlab chiqariladi. Jahonda ishlab chiqariladigan elektr energiyaning 70 foizdan
ortig’i   IESlarda   ishlab   chiqariladi.   Ular   ancha   tez   va   arzon   quriladi.   Ularning
quvvatini   6   mln   kVt   dan   oshirish   mumkin.   IESlarni   qurishda   elektr   resurslari,
ishlab chiqarish va transport sharoitlari, qurilish harajatlari va muddatlari hamda
stantsiyani ekspluatatsiya qilish nazarda tutiladi.
Ko’pchilik   IESlarda   elektr   energiya   bilan   birga   issiqlik   energiyasi   ham
ishlab   chiqariladi.   Bunday   elektr   stantsiyalar   issiqlik   elektr   markazlari   (IEM)
deb   ataladi.   Ularda   elektr   energiya   ishlab   chiqarish   vaqtida   isigan   suvni
issiqxonalarni,   binolarni   isitishga   va   ishlab   chiqarish   extiyojlariga   yuboriladi.
Ammo   isigan   suvni   faqat   20   km   gacha   bo’lgan   masofaga   jo’natish   mumkin,
shuning  uchun IEMlar  asosan   sanoat  korxonalari  yaqinida  va yirik shaharlarda
quriladi. Bu soha bo’yicha Rossiya jahonda yetakchi hisoblanadi. 
PAGE   \* MERGEFORMAT3 Gidroelektr   stantsiyalarda   (GES)   energiya   ishlab   chiqarish   to’xtovsiz
oqib tushadigan suv oqimi kuchiga asoslanadi. Shuning uchun ham ularda ishlab
chiqarilgan   elektr   energiyaning   tan   narxi   past   bo’ladi.   GESlar   suv   oqimi
energiyasini   elektr   energiyaga   aylantirib   beradigan   inshootlar   va   jixozlar
majmuidir.   Tekislik   va   tog’   oldi   daryolarida   suvning   to’xtovsiz   oqimi   asosan
to’gonlar   tufayli   hosil   qilinadi.   GES   binosi   to’gon   yonida,   yoki   ichida,   ba’zi
xollarda   to’g’ondan   pastda   joylashadi.   Tog’   daryolarida   ko’pincha   derivasion
GESlar   orqali   hosil   qilinadi.   GES   binosi   to’g’ondan   ancha   pastda,   ayrim
xollarda yer tagida joylashtiriladi. Daryo oqimi yil bo’yi energiya olishda, to’la
foydalanish maqsadida suv omborlar qurish orqali tartibga solinadi.
Yirik   GESlar   qurilganda   daryo   suvlaridan   transport   va   irrigatsiya
maqsadlarida   ham,   suv   ta’minoti   uchun   ham   foydalaniladi.   Bunday   inshootlar
gidrouzellar deb ataladi
1.1.2-rasm. Gidroenergetika resurslaridan elektr energetika olinishi.
.   Gidrouzellar   elektr   energiyani   ishlab   chiqarish,   yerlarni   sug’orish,
xo’jaliklar   va   aholini   suv   bilan   ta’minlash,   kemachilik   va   baliqchilikni
rivojlantirish masalalarini xal qilishga imkon beradi. Hozirgi paytda GESlarning
yangi   turi   bo’lgan   gidroakkumulyativ   elektr   stantsiyalar   (GAES)   ham
PAGE   \* MERGEFORMAT3 qurilmoqda.   Ular   energiya   tizimlarida   elektr   energiyadan   notekis   foydalanish
sababli quriladi.
GAESlar   boshqa   GESlar   ishlab   chiqargan   energiyani   to’playdi
(akkumulyatsiya   qiladi),   bunda   ular   stantsiyadan   yuqorida   joylashgan   xavzaga
suvni   nasoslar   bilan   ko’tarish   uchun   qurilgan   tizimlardagi   ortiqcha   elektr
energiyasidan foydalanadi (masalan, tunda). Elektr energiyaga extiyoj oshganda
bu   xavzadagi   suv   ochib   yuboriladi   va   hosil   bo’lgan   oqim   kuchi   tufayli
GAESlarda   elektr   energiyasi   hosil   qilinadi.   Bitta   daryoning   o’zida   bir   nechta
elektr   stantsiyalar   pog’onasini   (kaskad)   vujudga   keltirish   mumkin.   U   suv
resurslaridan   ko’p   marta   foydalanishning   eng   yaxshi   imkoniyatlarini   yaratib
beradi.   Masalan,   Chirchiq   daryosida   19   ta,   Volga   daryosida   esa   12   ta   elektr
stantsiyalar pog’onasi qurilgan.
1.1.3-rasm. O’zbekistonda  birinchi  atom  elektr stansiyasi  2028-yil  ishga
tushirilishi  rejalashtirmoqda.
Gidroenergetika   resurslarining   65   foizi   rivojlanayotgan   mamlakatlarga
to’g’ri   keladi,   ammo   ulardan   foydalanish   darajasi   past.   Gidroenergetika
resurslaridan foydalanish darajasi AQSH, Rossiya va Norvegiyada juda yuqori.
PAGE   \* MERGEFORMAT3 Norvegiyada   elektr   energiyaning   99,5   foizi   GES   larda   ishlab   chiqariladi.   Bu
yerda   GESlarning   asosiy   qismi   (200   dan   ortiqrog’i)   yer   tagida   joylashgan.
Jahonda   ishlab   chiqariladigan   elektr   energiyaning   20   foizi   GESlarda   ishlab
chiqariladi.  
Atom   elektr   stantsiyalarida   (AES)   jahonda   ishlab   chiqariladigan   elektr
energiyaning   15—17   foizi   ishlab   chiqariladi   .   AESlar   hozir   30   dan   ortiq
davlatlarda qurilgan. . AESlar o’zining energetika manbai bo’lmagan va yoqilg’i
qimmat,   lekin   elektr   energiya   ko’p   talab   qilinadigan   joylarda   quriladi.   Uning
xom ashyosi bo’lib uran hisoblanadi. 
  Birinchi   AES   Rossiyada   (Obninsk   AESi)   qurilgan.   AESlarda   elektr
energiyasi   ishlab   chiqarish   bo’yicha   AQSH,   Fransiya,   Yaponiya,   Germaniya,
Rossiya   yetakchi,   Fransiyada   elektr   energiyani   70   foizdan   ortig’i   AESlarda
ishlab chiqariladi. 
1.1.4-rasm. Quyosh  elektr stansiyalari.
Noan’anaviy   energiya   manbalari   asosida   ishlaydigan   elektr
stantsiyalarga   quyosh   elektr   stantsiyalari   (QES),   shamol   elektr   stantsiyalari
(SHES),   geotermal   elektr   stantsiyalar   (GeES),   qalqish   elektr   stantsiyalari
(QaES), dengiz oqimi elektr stantsiyalari (OES) va boshqalar kiradi.  
PAGE   \* MERGEFORMAT3 Elektr   energetikasi   tarmog’ini   rivojlantirish   bo’yicha   2020-yil   uchun
vazifalar   muhokama   qilindi.   O’zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Shavkat
Mirziyoyev   13-yanvar   kuni   elektr   energetikasi   sohasini   yanada   rivojlantirish
bo’yicha   joriy   yilga   asosiy   vazifalar   muhokamasiga   bag’ishlangan   yig’ilish
o’tkazdi.   Elektr   energetikasi   iqtisodiy   o’sishning   barqarorligini   va   aholi
farovonligini   ta minlaydigan   muhim   manbadir.   Bu   tarmoqni   modernizatsiyaʼ
qilish,   energiya   quvvatlarini   ko’paytirish   va   iste molchilarga   uzluksiz   yetkazib	
ʼ
berish bo’yicha katta ishlar amalga oshirilmoqda.
1.1.5-rasm. Buxorodagi shamol energetika resursi.
Davlatimiz   rahbarining   2019-yil   1-fevraldagi   qaroriga   muvofiq,
O’zbekiston Respublikasi Energetika vazirligi tashkil etilgan edi. O’sha yilning
27-martidagi   Prezident   qaroriga   asosan,   "O’zbekenergo"   aksiyadorlik   jamiyati
isloh   qilinib,   uning   negizida   "Issiqlik   elektr   stansiyalari",   "O’zbekiston   milliy
elektr   tarmoqlari"   va   "Hududiy   elektr   tarmoqlari"   aksiyadorlik   jamiyatlari
tashkil  topdi.O’tgan  yili   mamlakatimizda   6  ta  yirik  loyiha  doirasida   jami  1076
megavatt elektr energiya quvvatlari ishga tushirildi.Joriy yilda elektr energiyasi
iste moli 71 milliard kilovatt-soatni tashkil etib, o’tgan yilgiga nisbatan o’rtacha	
ʼ
PAGE   \* MERGEFORMAT3 9 foizga, ya ni, iqtisodiyot tarmoqlari talabi 10, aholiniki esa 8,5 foizga oshishiʼ
kutilmoqda.Yig’ilishda   ushbu   ehtiyoj   qaysi   manbalar   hisobidan   qoplanishi,
Jahon banki va Osiyo taraqqiyot banki bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan "yo’l
xaritasi" ijrosi muhokama qilindi.
1.2.  O’zbekistonda  elektr  energetika  sanoatini  isloh qilish
Prezidentimiz   2020-yilda   elektr   energiyasi   ishlab   chiqarish,   taqsimlash
va   yetkazib   berish   bo’yicha   belgilangan   chora-tadbirlarni   to’liq,   sifatli   amalga
oshirish   zarurligini   ta kidladi.   Joriy   yilda   issiqlik   elektr   stansiyalarida   1177	
ʼ
megavatt,   gidro   elektr   stansiyalarida   120   megavatt   quvvatlar   ishga   tushirilishi
rejalashtirilgan.
  Shuningdek,   to’g’ridan-to’g’ri   xorijiy   investitsiyalar   hisobiga   3   ming
500   megavattli   bug’-gaz   qurilmalari,   400   megavattli   shamol   va   shunday
quvvatga   ega   quyosh   elektr   stansiyalarini   qurish   bo’yicha   loyihalar
shakllantirilgan.Yig’ilishda   tarmoq   korxonalarida   rentabellikni   ta minlash,	
ʼ
energiya   iste moli   uchun   qarzdorlikni   bartaraf   etish   masalasiga   ham   alohida	
ʼ
e tibor qaratildi. 	
ʼ
Elektr   energiyasini   nazorat   qilish   va   hisobga   olishning
avtomatlashtirilgan   tizimi   bu   borada   yaxshi   samara   berayotgani   qayd   etilib,
"Hududiy   elektr   tarmoqlari"   aksiyadorlik   jamiyatiga   yil   yakunigacha   yana   4
million   500   ming   dona   zamonaviy   hisoblagichlar   o’rnatish   vazifasi
qo’yildi.Sohadagi   islohotlarning   keyingi   bosqichida   elektr   energiyasining
raqobatli   ulgurji   bozorini   shakllantirish,   generatsiya   jarayoniga   davlat-xususiy
sheriklik   tamoyili   asosida   investorlarni   jalb   qilish   va   bunda   davlat   kafolatini
bosqichma bosqich kamaytirish muhimligi ta kidlandi.	
ʼ
Yig’ilishda   sohani   rivojlantirishning   uzoq   istiqbollari   ham   ko’rib
chiqildi.   Hisob-kitoblarga   ko’ra,   2030-yilga   borib   yurtimizda   elektr   energiyasi
iste moli   hozirgiga   nisbatan   2   barobar   ko’p   bo’lishi   kutilmoqda.   Shu   bois	
ʼ
Energetika vazirligiga keyingi o’n yilda umumiy quvvati 7 ming 900 megavattni
tashkil   etadigan   yangi   issiqlik   elektr   stansiyalarini   ishga   tushirish   bo’yicha
topshiriqlar berildi.
PAGE   \* MERGEFORMAT3    PAGE   \* MERGEFORMAT3 Shuningdek,   investorlarni   jalb   qilgan   holda,   8   ming   megavatt   quvvatga
ega   quyosh   va   shamol   elektr   stansiyalarini   qurish,   gidro   elektr   stansiyalari
quvvatini 1 ming 935 megavattga oshirish, kichik gidro elektr stansiyalar barpo
etishni   xususiy   sektorga   berish   yuzasidan   vazifalar   belgilandi.   Mutasaddi
tashkilotlarga   Oliy   va   o’rta   maxsus   ta lim   vazirligi   bilan   birgalikda   elektrʼ
energiyasi   sohasida   zamonaviy   texnologiyalar   bilan   bevosita   ishlaydigan   o’rta
va kichik bo’g’in mutaxassislarini  tayyorlash bo’yicha besh yillik dastur ishlab
chiqish   vazifasi   qo’yildi.Yig’ilishda   muhokama   qilingan   masalalar   yuzasidan
soha korxonalari rahbarlari hisobot berdi, chora-tadbirlar belgilab olindi.
So’nggi 5 yilda elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi 121 foizga oshdi
2016-yilda   mamlakatda   59,0   mlrd   kilovatt/soat   elektr   energiya   ishlab
chiqarilgan   bo’lsa,   2021-yilda   ushbu   ko’rsatkich   71,3   mlrd   kilovatt/soatni
tashkil   etgan.   Energetika   vazirligi   2016−2021-yillar   davomida   respublikada
ishlab   chiqarilgan   elektr   energiyasining   o’sib   borish   ko’rsatkichlarini   e lon	
ʼ
qildi.Unga   ko’ra,   2016-yilda   mamlakatda   59,0   mlrd   kVt/soat   elektr   energiya
ishlab   chiqarilgan   bo’lsa,   2021-yilda   ushbu   ko’rsatkich   71,3   mlrd   kVt/soatni
tashkil etgan. Shuningdek:
•2017-yilda 60,7 mlrd kVt/soat;
•2018-yilda 62,8 mlrd kVt/soat;
•2019-yilda 63,6 mlrd kVt/soat;
•2020-yilda 66,4 mlrd kVt/soat elektr energiyasi ishlab chiqarilgan.
O’sish ko’rsatkichi 121 foizni tashkil qilgan.
O’zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyevning qaroriga muvofiq 2017-
2021-yillarda,   42ta   yangi   gidro   elektro   stantsiyalar   qurilishi   va   32   ta   amal
qilayotgan   GESlarni   zamonaviylashtirish   rejalashtirilgan.   Bugungi   kunda
O’zbekistonda   umimiy   quvvati   12400   MVt   bo’lgan   45   ta   elektrostantsiya
faoliyat   yuritmoqda.   Ulardan   32   tasi   gidroelektrostantsiyalar   bo’lib,   ularning
umumiy   quvvati   1900   MVtni   tashkil   qiladi.   O’zbekiston   prezidenti   Shavkat
Mirziyoyevning qaroriga ko’ra, yaqin besh yil  ichida O’zbekiston  elektr  ishlab
chiqarish   tizimiga   890   mln.   dollarlik   investitsiyalar   kiritish   rejalashtirilgan.
PAGE   \* MERGEFORMAT3 Elektroenergetika   rivojlanishida   asosiy   e tibor   qayta   tiklanadigan   energiyaʼ
manbaalariga   qaratiladi.   Xususan   gidroenergetika   sohasida   42   ta   o’rtacha   va
kichik   GESlar   qurilib,   mavjud   bo’lgan   32   ta   GES   zamonaviylashtiriladi.
O’zbekistonda   gidroenergetika   rivojlanishiga   bag’ishlangan   infogrfikamizda
ushbu   ma lumotlar   bilan   batafsil   tanishishingiz   mumkin.	
ʼ   O’zbekiston
gidroenergetika   resurslariga   boy   mamlakat   hisoblanadi.   Bu   borada
respublikamizda   o’zlashtirilishi   mumkin   bo’lgan   gidroenergetika   resurslari
yiliga   27,4   milliard   kilovatt/soat   elektroenergiya   ishlab   chiqarish   hajmiga
tengligini   aytishning   o’zi   kifoya.   Shu   bilan   birga,   hozirda   mamlakatimiz
gidroenergetika   salohiyatining   atigi   6,5   milliard   kilovatt/soati   yoki   23,7   foizi
o’zlashtirilgan, xolos.
Gidroenergetika   resurslari   tabiiy,   ekologik   toza   va   qayta   tiklanuvchi
energiya   manbai   bo’lgani   sababli   ulardan   foydalanishni   har   tomonlama
kengaytirish respublikamizning zamonaviy taraqqiyot strategiyasiga mosdir. Bu
sanoat   va   kommunal   korxonalari,   qishloq   xo’jaligi   va   hududlarda   axolining
elektr   energiyasiga   bo’lgan   oshib   borayotgan   ehtiyojini   kafolatli   qoplashni,
mamlakatimizdagi   organik   yoqilg’i   zaxiralaridan   oqilona   foydalanish   va   ularni
tejashni,   shuningdek,   atrof-muhitga   zararli   chiqindilar   chiqarilishi
kamaytirilishini ta’minlaydi.
Bugungi   kunda   O’zbekiston   gidroenergetika   sohasi   36   ta
gidroelektrostansiyalarni   o’z   ichiga   oladi,   ulardan   25   tasi   qirq-sakson   yil
muqaddam   ishga   tushirilgan   va   o’zining   texnik   resurslarini   deyarli   o’tab
bo’lgan,   asbob-uskunalar   va   inshootlar   modernizatsiya   va   rekonstruksiyaga
muhtojdir.
    O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2017-yil   2   maydagi   2017-2021
yillarda   gidroenergetikani   yanada   rivojlantirish   chora-tadbirlari   dasturi
to’g’risidagi   PQ-2947-sonli   qarori   respublikamizning   gidroenergetika
salohiyatidan   samarali   foydalanish,   elektr   energiya   ishlab   chiqarish   tarkibida
qayta tiklanuvchi gidroenergetik resurslar ulushini oshirish, yangi ekologik toza
PAGE   \* MERGEFORMAT3 ishlab   chiqarish   quvvatlarini   yaratish   hamda   mavjud   gidroelektrostansiyalarni
texnik va texnologik qayta jihozlash maqsadida qabul qilindi.
    Aytish joizki, gidroelektrostansiyalarning umumiy sonidan yiliga o’rtacha 5,2
milliard   kilovatt/soat   elektr   energiyasi   ishlab   chiqarish   quvvatiga   ega   28   tasi
“O’zbekenergo”   aksiyadorlik   jamiyati   tizimiga   kiradi,   yiliga   o’rtacha   1,3
milliard   kilovatt/soat   elektr   energiyasi   ishlab   chiqarish   quvvatiga   ega   8   ta
gidroelektrostansiya   esa   Qishloq   va   suv   xo’jaligi   vazirligi   tasarrufidagi
«O’zsuvenergo»   birlashmasi   tasarrufidadir.   Bu   kabi   bo’linish   pirovardida
gidroenergetika   sohasini   texnik   boshqarishning   zaruriy   yaxlitligini
ta’minlamaydi.   O’zbekiston   hukumati   2021-yilgacha   9   ta   yangi
gidroelektrostansiya   qurilishi   hamda   15   ta   mavjud   GES   ta’mirlanishi   uchun
889,4 mln dollar mablag’ sarflashni rejalashtirmoqda.
O’zbekistonda 2016-2020 yillarda gidroenergetika sohasini rivojlantirish
bo’yicha   dastur   tasdiqlangan   hukumat   qarorida   shu   haqda   ma’lum   qilingan.
Qarorga   ko’ra,   "O’zbekenergo"   kompaniyasi   tizimida   4   ta   yangi   GES   barpo
etiladi.
GES «Kamolot» (Chirchiq-Bo’zsoyda, 8 MVt), 
Nanay GESi, (Oqsaroy daryosida, 2 MVt),
Tamshush GESi (Oqdaryo-Oqsuv daryosida, 11 MVt),
Dektar GESi (Tanxizdaryo, 2,5 MVt).
"O’zbekenergo"   tarkibidagi   11   ta   GESda   (shu   jumladan,   Farhod,
Chorvoq   GESlari)   modernizatsiya   qilish   ishlari   olib   boriladi.   Kompaniyaga   bu
loyihalar   uchun   576,61   mln   dollar   mablag’   ajratiladi.   O’zbekiston   Qishloq   va
suv   xo’jaligi   vazirligi   esa   321,8   mln   dollar   mablag’   evaziga   5   ta   yangi   GES
quradi hamda mavjud 4tasini modernizatsiya qiladi.
Tuyabo’guzsuv omboridagi Kichik GES (12,5 MVt),
Katta Farg’ona kanalida Kichik GES (10,2 MVt),
Ohangaron daryosida Kichik GES (18 MVt),
Darg’om kanalida Shavdar kichik GESi (7,2 MVt),
To’polangdaryoda Zarchob kichik GES-1 (23 MVt).
PAGE   \* MERGEFORMAT3 Vazirlik   modernizatsiya   qiladigan   GESlar   qatorida   Andijon   GES-1,
Tuyamo’yin GES va To’palongdaryo gidrouzeli bor.   
II.BOB.O’ZBEKISTONDA ELEKTR ENERGETIKA SANOATI
TARMOQLARI VA HUDUDIY XUSUSIYATLARI
2.1.  O’zbekistonda elektr energetika sanoati tarmoqlari va hududiy
xususiyatlari
Elektr   stansiyalar.   Bundan   avval   Turkiyaning   “Aksa   Enerji”
kompaniyasi   tomonidan   Toshkent   viloyatining   Qibray   tumanida   qurilgan,
quvvati   240   MVt   bo’lgan   bug’-gaz   elektr   stansiyasining   ochiq   taqsimlash
qurilmasiga   ilk   kuchlanish   berilgan   edi.   14-yanvardan   boshlab   esa
O’zbekistonning   yagona   elektr   tarmog’iga   quvvat   uzatishni   boshladi.
Shuningdek,   ayni   shu   kompaniya   tomonidan   Buxoro   viloyatining   Buxoro
tumanida   qurilgan,   quvvati   270   MVt   bo’lgan   gaz-porshenli   issiqlik   elektr
stansiyasining ilk qurilmasi ishga tushirilgan. Mazkur elektr stansiya 11-yanvar
kuni O’zbekistonning yagona elektr tarmog’iga quvvat uzatishni boshladi.
Ishlab chiqarishda elektr energiya. Zamonaviy jamiyat elektrlashtirishsiz
tasavvur qilib bo’lmaydi ishlab chiqarish faoliyati. 1980-yillarning oxiriga kelib,
dunyodagi   barcha   energiya   iste’molining   1/3   qismidan   ko’prog’i   elektr
energiyasi   shaklida   amalga   oshirildi.   Keyingi   asrning   boshiga   kelib,   bu   nisbat
1/2   ga   oshishi   mumkin.   Elektr   energiyasini   iste’mol   qilishning   bunday   o’sishi
birinchi  navbatda  sanoatda  uni  iste’mol  qilishning  ortishi  bilan bog’liq. Asosiy
qism sanoat korxonalari elektr energiyasi bilan ishlaydi. Yuqori elektr energiyasi
iste’moli metallurgiya, alyuminiy va mashinasozlik sanoati kabi energiyani ko’p
talab qiladigan sanoat tarmoqlariga xosdir.
Bu   muammoni   keltirib   chiqaradi   samarali   foydalanish   bu   energiya.
Elektr   energiyasi   uzoq   masofalarga,   ishlab   chiqaruvchidan   iste’molchiga
uzatilganda,   elektr   uzatish   liniyasi   bo’ylab   issiqlik   yo’qotishlari   oqimning
kvadratiga   mutanosib   ravishda   o’sadi,   ya’ni.   agar   oqim   ikki   baravar   oshsa,
issiqlik yo’qotilishi 4 barobar ortadi. Shuning uchun, chiziqlardagi oqim kichik
bo’lishi   maqsadga   muvofiqdir.   Buning   uchun   uzatish   liniyasidagi   kuchlanishni
PAGE   \* MERGEFORMAT3 oshiring. Elektr quvvati kuchlanish yuz minglab voltga yetadigan liniyalar orqali
uzatiladi.   Elektr   uzatish   liniyalaridan   energiya   oladigan   shaharlar   yaqinida   bu
kuchlanish   pastga   tushadigan   transformator   yordamida   bir   necha   ming   voltga
yetkaziladi.   Shaharning   o’zida,   podstansiyalarda   kuchlanish   220   voltgacha
tushadi.                                   
Mamlakatimiz egallaydi  katta maydon, deyarli  12 vaqt  mintaqasi. Va  bu shuni
anglatadiki,   agar   ba’zi   hududlarda   elektr   energiyasi   iste’moli   maksimal   bo’lsa,
boshqalarida   ish   kuni   allaqachon   tugagan   va   iste’mol   kamaymoqda.   Uchun
oqilona   foydalanish   elektr   stantsiyalari   tomonidan   ishlab   chiqarilgan   elektr
energiyasi, ular alohida hududlarning elektr energiya tizimlariga birlashtirilgan:
Evropa   qismi,   Sibir,   Ural,   Uzoq   Sharq   va   boshqalar.Bunday   kombinatsiya
alohida   elektr   stansiyalarining   ishini   muvofiqlashtirish   orqali   elektr
energiyasidan yanada samarali foydalanish imkonini beradi. Endi turli energiya
tizimlari   Rossiyaning   yagona   energiya   tizimiga   birlashtirilgan.   Samarali
foydalanishning   navbatdagi   imkoniyati   energiya   tejovchi   texnologiyalar
yordamida   elektr   energiyasining   energiya   sarfini   kamaytirish   va   zamonaviy
uskunalar minimal miqdorni iste’mol qilish. Po’lat ishlab chiqarish bunga misol
bo’la   oladi.   Agar   60-yillarda   po’lat   eritishning   asosiy   usuli   o’choq   usuli
(umumiy   eritishning   72%)   bo’lsa,   90-yillarda   bu   eritish   texnologiyasi   ko’proq
bilan almashtirildi. samarali usullar: kislorod-konvertor va elektr po’lat eritish.
O'zbekiston 2030 yilga qadar elektr energiya ishlab chiqarilishida qayta
tiklanuvchi energiya manbalari ulushini hozirgi 10 foizdan 25 foizga yetkazishni
maqsad qilgan. Elektr energiyasini an'anaviy usullar yordamida ishlab chiqarish
allaqachon   urfdan   qolmoqda.   Barcha   sohalar   qatori   ushbu   tarmoqda   ham   eng
zamonaviy texnologiya, innovatsiyalarni qo'llash davr talabiga aylangan. Bu, o'z
navbatida, atrof-muhitga zarar yetkazmaydigan, inson salomatligi uchun xavfsiz
bo'lgan   ekologik   toza   elektr   energiyasini   hosil   qilish   imkonini   yaratadi.   Tabiiy
resurslarga   boy   bo'lgan   mamlakatimizda   keyingi   yillarda   energetika   sohasini
isloh   qilishda   yangicha   echim   va   texnologiyalarga   katta   e'tibor   qaratilayotgani
bejiz   emas.   Ayni   paytda   O'zbekistonda   ishlab   chiqarilayotgan   elektr
PAGE   \* MERGEFORMAT3 energiyasining qariyb 90 foizi ko'mir, tabiiy gaz va boshqa neft’ mahsulotlarini
yoqish   evaziga   olinadi.   Bu   ortiqcha   yo'qotishlar   talab   etish   bilan   birga,   atrof-
muhitga   zarar   yetkazmasdan   qolmaydi.   To'g'ri,   insoniyat   taraqqiyotida
kishilarning energetikaga bo'lgan ehtiyoji ularni tabiiy manbalar — o'tin, ko'mir,
torf   va   boshqa   yoqilg'ilardan   foydalanishga   majbur   qildi.   Bu   usul   hozir   ham
energetika olishning eng tezkor, aniq va vaqt sinovidan o'tgan yechimi sanaladi.
Hatto,   ana   shu   tabiiy   boyliklarning   qanchalik   ko'pligi   davlatlarning   energetika
sohasi   rivojini   belgilaydi.   O'tgan   asrning   2-yarmidan   boshlab   dunyoda   elektr
energiyasiga   bo'lgan   ehtiyojning  ortishi   hamda   bu   sohada   ilm-fanning  taraqqiy
etishi   uning   muqobil   usullarini   rivojlantirishga   ham   yo'l   ochdi.   Bunda   suv,
shamol,   quyosh   kabi   qayta   tiklanuvchi   energiya   manbalari   hisobiga   ekologik
toza elektr energiyasi olish ko'zda tutiladi. Oxirgi 3-4 yilda qulog'imizga tez-tez
chalinayotgan   “yashil   energiya”,   “muqobil   energiya”   tushunchalarining   har
ikkisi   qayta   tiklanuvchi   energiya   so'ziga   ishora   qiladi.   Ma'lumotlarga   ko'ra,
“yashil energiya”ning asosini Yer yuzidagi hayot manbai bo'lgan Quyosh tashkil
qiladi.   Shamol,   suvning   tabiatda   erkin   aylanishi   va   boshqa   iqlim   sharoiti   bilan
bog'liq jarayonlarning barchasi galaktikamiz markaziy sayyorasi — Quyoshning
faolligi hisobiga amalga oshadi. U qayta ishlangani tufayli “qayta tiklanuvchi”,
ekologiyaga   deyarli   zarari   bo'lmagani   uchun   esa   “yashil   energiya”,   deb
ta'riflanadi.   O'zbekiston   2030   yilga   qadar   elektr   energiya   ishlab   chiqarilishida
qayta   tiklanuvchi   energiya   manbalari   ulushini   hozirgi   10   foizdan   25   foizga
etkazishni   maqsad   qilgan.   Bu   Prezidentimizning   2019   yil   22   avgustdagi
“Iqtisodiyot   tarmoqlari   va   ijtimoiy   sohaning   energiya   samaradorligini   oshirish,
energiya   tejovchi   texnologiyalarni   joriy   etish   va   qayta   tiklanuvchi   energiya
manbalarini rivojlantirishning tezkor chora-tadbirlari to'g'risida”gi qarorida ham
o'z   ifodasini   topgan.   Bunday   natijalarga   erishish   uchun   energetika   vazirligi
tomonidan   qayta   tiklanuvchi   energetikada   yirik   loyihalarni   amalga   oshirish
bo'yicha   faol   harakatlar   boshlangan.   Yangi   energiya   manbalarini   topish,   qayta
tiklanuvchi   quvvatlar   samaradorligini   oshirish   hamda   ularni   energiya   tizimida
qo'llash   ko'lamini   kengaytirish   maqsadida   Jahon   banki,  Osiyo   taraqqiyot   banki
PAGE   \* MERGEFORMAT3 hamda Yevropa tiklanish va  taraqqiyot  banki  ko'magida  to'g'ridan to'g'ri  xoriiy
investitsiyalar   hisobiga   yirik   loyihalar   amalga   oshirilmoqda.   Yiliga   12
milliard   kilovatt   soat elektr energiyasi ishlab chiqariladi. Ekologik toza energiya
ishlab   chiqarishni   2500   mVtga   oshirish   bo'yicha   Energetika   vazirligi,
Investitsiyalar   va   tashqi   savdo   vazirligi   hamda   Saudiya   Arabistonining   nufuzli
“ACWA   Power”   kompaniyasi   o'rtasida   2020   yilning   mart   oyida   imzolangan
hamkorlik   kelishuvi   ana   shu   sa'y-harakatlarning   muhim   qismi   hisoblanadi.
Loyiha uch asosiy bosqichdan iborat bo'lib, umumiy investitsiyaviy qiymati 2,5
milliard AQSH dollarni tashkil etadi. Global miqyosda energiya ishlab chiqarish
va   suvni   sho'rsizlantirish   korxonalari   sohibi,   jami   quvvati   38,7   gVt.ga   teng
elektr energiyasi hosil qilish hamda dunyoning 12 mamlakatidagi 58 ta ob'ektga
etkazib   berish   orqali   nom   qozongan   “ACWA   Power”   kompaniyasi
mamlakatimiz uchun xavfsiz va samarador “yashil” energetika echimlarini taklif
etmoqda.   Sirdaryo   viloyatida   qurilishi   boshlangan   quvvati   1500   mVt.ga   teng
issiqlik   elektr   stansiyasi   bu   boradagi   loyihalarning   tarkibiy   qismi   hisoblanadi.
Umumiy qiymati 1,2 milliard AQSH dollari bo'lgan mazkur stansiyaning foydali
ish   koeffietsenti   qariyb   60   foizni   tashkil   etadi.   Bu   hozirda   faoliyat
ko'rsatayotgan  boshqa  turdosh  stansiyalar   bilan taqqoslaganda,   ishlab  chiqarish
uchun   iste'mol   qilinayotgan   tabiiy   gaz   miqdorini   deyarli   ikki   barobar   iqtisod
qilish   imkonini   beradi.   Mutaxassislarning   ta'kidlashicha,   kombinatsiyalangan
siklli   stansiya   Yaponiyaning   eng   so'nggi   gaz   turbinasi   texnologiyasi   asosida
quriladi.  U ish  turkumidagi  2  ta gaz  va  bitta bug'  trubinasi,  2  ta  utilizator   bug'
generatoriga   ega   bo'lib,   dunyodagi   eng   samarali   elektrostantsiyalardan   biri
bo'lishi   kutilmoqda.   Stansiya   konstruktsiyasi,   uning   ish   faoliyatini   real   vaqt
rejimida   kuzatish   imkonini   beruvchi   tizim   jahondagi   eng   nufuzli   soha
mutaxassislari   tomonidan   mukammal   darajada   tayyorlangan.   Bundan   tashqari,
eng   zamonaviy   yechimlar   ekspluatatsiya   qilish   va   nazorat   vositalaridan
foydalanishni  ham ko'zda tutadi.   Stansiya yiliga 12 milliard kilovatt soat  elektr
energiyasi   ishlab   chiqarish   quvvatiga   ega.   Hozirgi   kunda   O'zbekistonda   elektr
energiyasi   iste'moli   yiliga   o'rtacha   68-70   milliard   kilovatt   soatni   tashkil   etsa,
PAGE   \* MERGEFORMAT3 Sirdaryodagi IES ishga tushgach, qurilma iste'molchilarning elektr energiyasiga
bo'lgan   ehtiyojining   15   foizini   qondirishga   hissa   qo'shadi.   Toshkent   shahrida
bo'lib   o'tgan   Sirdaryo   IES   qurilishining   rasmiy   ochilishi   marosimida   yurtimiz
mutasaddi   idoralari   rahbar-mutaxassislari,   Saudiya   Arabistoni   va   “ACWA
Power”   kompaniyasi   vakillari   ishtirok   etdi.   Mehmonlar   tantanali   tadbirda   nutq
so'zlab, yangi elektr stansiyasining imkoniyatlari haqida ma'lumot berildi.
—   O'zbekistonda   energetika   tarmog'ini   isloh   qilishga   qaratilgan   keng
ko'lamli   rejaning   bir   qismini   amalga   oshirishda   ishtirok   etayotganimizdan
faxrlanamiz, — dedi “ACWA Power” kompaniyasi boshqaruvi raisi Muhammad
Abunayyan.   —   Bu   yo'lda   har   ikki   mamlakat   vakillari   bir   jamoa   bo'lib   mehnat
qilyapmiz. “ACWA Power” kompaniyasining arzon narxlarda elektr energiyasi
etkazib   berish   borasidagi   tajribasiga   bildirilgan   ishonch   uchun   O'zbekiston
Respublikasi   hukumati,   energetika   vazirligi,   Investitsiyalar   va   tashqi   savdo
vazirligiga minnatdorlik bildiraman. Biz amalga oshirayotgan uchta yirik loyiha
mamlakatdagi   faoliyatimizni   kengaytirish   imkonini   bermoqda.   Mazkur   elektr
stansiyasining   qurilishi   davrida   mingdan   ortiq   fuqarolar   bandligi   ta'minlanadi.
Mahalliy   aholi   orasidan   xizmatchilar   ishchi   guruhlari   tarkibiga   olinib,
pudratchilar,   logistika   kompaniyalari   va   muhandislik   bo'yicha   maslahatchilar
bilan shartnomalar tuzilishi rejalashtirilgan. Muhimi, yirik investitsiyaviy loyiha
O'zbekistonning energetika quvvatini talab darajasida oshirishga katta imkoniyat
beradi.     Boisi, 2030 yilga borib mamlakatimizda elektr energiyasi iste'moli 110
milliard kVt soatga etishi kutilmoqda.
Hozirda O'zbekistonning   issiqlik  elektr  stantsiyalari  respublikada  ishlab
chiqarilayotgan elektr  quvvatining qariyb 86 foizini tashkil qiladi. Ayni vaqtda
yurtimizda   14   ming   megavatt   quvvatga   ega   elektr   stansiyalari   mavjud.
Aholining   elektr   energiyasiga   bo'lgan   ehtiyoji   o'sishi   natijasida   bu   talab   2030
yilga borib 20 ming megavattga yetishi kutilmoqda. Ushbu stantsiyalar yiliga 17
milliard   kub   metr   tabiiy   gaz   sarflaydi.   Vaholanki,   bunday   katta   miqdordagi
gazni   qo'shimcha   qiymat   yaratish   (sintetik   yoqilg'i,   polipropilen   olish)
jarayonlariga   yo'naltirish   mumkin.   Shu   bois,   mutaxassislar   oldidagi   asosiy
PAGE   \* MERGEFORMAT3 vazifa   elektr   energiyasi   ishlab   chiqarish   quvvatlarini   oshirishdangina   iborat
bo'lmay,   balki   atrof-muhit   uchun   zararsiz   bo'lgan   “yashil   energiya”   ishlab
chiqarish   ko'lamini   kengaytirishga   ham   alohida   e'tibor   qaratilyapti.
Mamlakatimizda bu borada 10 yilga mo'ljallangan aniq loyihalar bor. Shu vaqt
oralig'ida   umumiy   quvvati   5   ming   megavatga   teng   quyosh   elektr   stantsiyalari
hamda   umumiy   quvvati   3   ming   megavatni   tashkil   yetadigan   shamol   elektr
stantsiyalarini   qurish   rejalashtirilgan.   Energetika   vazirligi   2020-yilning   1-
fevralida   SHerobod   tumanida   Osiyo   taraqqiyot   banki   ko'magida   fotoelektrik
elektr stantsiyasi qad rostlashi bo'yicha dastlabki loyihaga boshlanganini ma'lum
qilgan   edi.   Loyiha   ushbu   bank   hamkorligida   ishlab   chiqilgan   1   gVt   quyosh
energiyasi hosil qilish dasturining bir qismi bo'lib, unga ko'ra, kamida 200 MVt
o'zgaruvchan   tok   quvvatiga   ega   quyosh   elektr   stansiyasi,   shu   jumladan,   yangi
220   kVt   kuchlanishli   podstantsiya   va   “Surxon   –   500   kVt”   podstantsiyasiga
ulanish   uchun   jami   uzunligi   52   kilometrlik   elektr   uzatish   tarmog'i   tortiladi.
Mamlakatimiz   qayta   tiklanadigan   energiya   manbalari   loyihalarida   qatnashish
bo'yicha   yaxshi   shartlarni   taklif   qilgan   yirik   kompaniyalar   bilan   bevosita
muzokaralarni   faol   davom   ettirmoqda.   Masalan,   Fransiyaning   “Tota   Eren”
kompaniyasi tomonidan Samarqand viloyatining Nurobod tumanida fotoelektrik
stantsiya  tiklanadi.  Jami   quvvati  100  mVt.li  bu  inshootni  barpo  etish  va undan
foydalanish   to'g'risidagi   bitim   o'tgan   yili   kuzda   imzolangan   edi.   Manbalarda
keltirilishicha, quyosh batareyalari, ya'ni yorug'likni elektrga aylantirish ta'sirini
o'rganish dastlab frantsuz fizigi Aleksandr Bekkerel tomonidan 1842 yilda kashf
etilgan.   Keyinroq   amerikalik   ixtirochi   CHarlz   Fritts   nurni   elektrga   aylantirish
uchun   selen   kimyoviy   elementidan   foylanishni   taklif   etdi.   Quyosh
batareyalarining   birinchi   prototipi   esa   italiyalik   olim   Jakomo   CHamichyan
tomonidan yaratildi. Shundan so'ng “Bell Laboratories” tomonidan elektr tokini
ishlab   chiqarishga   mo'ljallangan   dastlabki   quyosh   batareyalarini   ixtiro   qilish
uchun   oradan   qariyb   bir   asr   vaqt   o'tishiga   to'g'ri   keldi.   Bu   borada   ilk   yutuqlar
keyingi   ulkan   muvaffaqiyatlarga   yo'l   ochdi.   Bugungi   kunga   kelib,   dunyoning
ko'plab   davlatlarida   elektr   toki   olishda   quyosh   batareyalari,   shamol   elektr
PAGE   \* MERGEFORMAT3 stantsiyalaridan   keng   foydalaniladi.   Albatta,   “yashil   energiya”   ishlab   chiqarish
arzon   jarayon   emas.   Qayta   tiklanuvchi   energiya   manbalari   qurilmalarini   xarid
qilish va o'rnatish uchun katta mablag' talab etiladi. Biroq, bunday qurilmalardan
ishlab chiqariladigan energiya narxi yildan yilga pasayib borishi natijasida, ular
keyinchalik   iqtisodiy   jihatdan   o'zini   oqlaydi.   Ekologik   toza   energiya   olishda
shamol elektr stansiyalarining ham ahamiyati katta. Ayniqsa, so'nggi yillarda bu
energiya   jahonda   jadal   rivojlanayotgan   tarmoqlardan   biriga   aylandi.   Shamol
dvigateli, elektr toki generatori, ularning ishini boshqaruvchi avtomatik qurilma
hamda   ular   o'rnatiladigan   inshootlardan   iborat   elektr   stansiyalar   shamol
oqimining kinetik quvvatini elektr energiyaga aylantirib beradi. Udan ko'pincha
shamol   oqimining   o'rtacha   yillik   tezligi   yuqori   bo'lgan   va   markazlashtirilgan
elektr   ta'minot   tarmoqlaridan   uzoqda   joylashgan   hududlarda   foydalaniladi.
Bunday   stansiyalar   orqali   8   kilovatdan   1,2   megavatgacha   bo'lgan   quvvatdagi
elektr   energiyasi   hosil   qilish   mumkin.   Yurtimizda   shamol   elektr
stantsiyalarini   qurish   bo'yicha   xorijiy   kompaniyalar   bilan   hamkorlikda   yirik
investitsiyaviy loyihalar amalga oshirilmoqda. Ulardan biri Navoiy viloyatining
Tomdi   tumanida   Birlashgan   Arab   Amirliklarining   “Masdar”   kompaniyasi
ishtirokida umumiy quvvati 500 megavatga teng shamol elektr stantsiyasi qurish
loyihasidir.   Bu   stantsiyani   2023   yilda   foydalanishga   topshirish   rejalashtirilgan.
“Masdar”   Abu-Dabidagi   “Mubadala   Investment   Company”   investitsiyaviy
xoldingining   sho''ba   korxonasi   hamda   qayta   tiklanuvchi   energiya   manbalarini
rivojlantirish bo'yicha dunyodagi yetakchi kompaniyalardan biri sanaladi. Uning
amalga   oshirilgan   investitsiyaviy   loyihalari   portfeli   qayta   tiklanuvchi
manbalardan   elektr   energiya   ishlab   chiqarish   bo'yicha   o'rnatilgan   4   ming   mVt
quvvatni   o'z   ichiga   oladi.   Kompaniya   ishtirokida,   shuningdek,   Zarafshon
shahrida   umumiy   quvvati   500   mVt   bo'lgan   shamol   elektr   stansiyasini   qurish
rejalashtirilgan.   Bu   yo'nalishda   Saudiya   Arabistonining   “ACWA   Power”
kompaniyasi   bilan   ham   hamkorlik   aloqalarimiz   kengayib   bormoqda.   Bu
kompaniya   va   O'zbekiston   Respublikasi   Energetika   vazirligi   o'rtasida   tuzilgan
kelishuv   shartnomasiga   asosan,   ayni   paytda   bir   qancha   hududlarda   yuqori
PAGE   \* MERGEFORMAT3 quvvatli   shamol   elektr   stantsiyalari   barpo   etishga   kirishilyapti.   Xorijiy
kompaniya   bilan   amalga   oshirilayotgan   loyihalar   doirasida   Buxoro   va   Navoiy
viloyatlarida   umumiy   quvvati   1000   mVt   bo'lgan   ikkita   shamol   elektr
stansiyasini   qurish   ham   ko'zda   tutilgan.   Ushbu   elektr   stansiyalarini   qurish
loyihasining umumiy qiymati qariyb 1,3 milliard AQSH dollarini tashkil  etadi.
Mazkur   loyihalarni   amalga   oshirish   uglevodorod   chiqindilarini   1,6   million
tonnaga   qisqartirish   imkonini   yaratishi   barobarida,   2031   yilga   borib   energiya
quvvatlarining   40   foizini   qayta   tiklanadigan   energiya   manbalariga   o'tkazish
bo'yicha   hukumat   tomonidan   qo'yilgan   maqsadlarga   erishishga   xizmat   qilishi
kutilmoqda.   Jarayonning   ilk   bosqichida   Energetika   vazirligi,   Davlat   geologiya
qo'mitasi   hamda   “ACWA   Power”   kompaniyasi   mutaxassislari   tomonidan
mamlakatimizning   bir   qancha   hududlarida   shamol   oqimi   darajasi   o'rganib
chiqildi.   O'tgan   yilning   avgust   oyida   boshlangan   o'rganish   ishlari   12   oy
davomida   olib   boriladi.   Tadbirlar   davomida   shamolning   tezligi,   yo'nalishi   va
davomiyligi, shuningdek, hududlardagi ob-havo sharoitlarining o'zgarishiga oid
ma'luotlarni   o'lchash   uchun   100   metr   balandlikdagi   maxsus   o'lchov   asboblari
o'rnatiladi.   Ushbu   ishlarga   yuqori   malaka   va   tajribaga   ega   mahalliy   hamda
xorijlik   mutaxassislar   jalb   qilingan.   Bundan   tashqari,   hududlarda   topografik,
geologik   va   gidrologik   tadqiqotlarni   amalga   oshirish   bo'yicha   ham   ishlar   olib
borilmoqda.   Bu   loyihalarni   amalga   oshirishda   energetika   vazirligi   va   “ACWA
Power”   kompaniyasi   o'rtasida   tuzilgan   vodorod   energiyasini   rivojlantirish
bo'yicha   shartnoma   ham   muhim   o'rin   tutadi.   Asosiy   maqsad   O'zbekistonning
iqlim   o'zgarishiga   qarshi   kurashish   hamda   vodorod   va   qayta   tiklanuvchi
energetika   sohasidagi   ilmiy   izlanishlar   orqali   “issiqxona”   gazi   hosil   bo'lishini
kamaytirishga   qaratilgan.  Yurtimizda  ekologik  toza  energiya  ishlab  chiqarishni
ko'paytirish   muayyan   vaqt   davomida   ishlanmalar   va   investitsiyalar   sohasidagi
ko'plab   maqsadlarga   erishishni   ko'zda   tutadi,   —   dedi   energetika   vaziri   Alisher
Sultonov.   —   Rejalarimizning   samarali   amalga   oshirilishi   O'zbekistonga   katta
miqdordagi   investitsiyalarni   jalb   qilish   va   mamlakatimiz   energetika   maqomini
oshirish   imkonini   beradi.   Vazirlik   “ACWA   Power”   kompaniyasi   va   Saudiya
PAGE   \* MERGEFORMAT3 Arabistoni   delegatsiyasiga   boshlangan   ishlar   uchun   chuqur   minnatdorlik
bildiradi. Biz nufuzli va bu sohada katta tajribaga ega mazkur tuzilma bilan uzoq
muddatli   hamda   samarali   hamkorlik   qilish   niyatidamiz.   Yuqoridagi   loyihalar
bo'yicha   investitsiya   kelishuvlarining   imzolanishi,   haqiqatan,   energetika
tarmog'ini isloh qilish va mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida muhim
omil   bo'lib   xizmat   qiladi.   Bu,   ayniqsa,   O'zbekistonning   past   darajali
uglevodorod   chiqindili   resurslardan   foydalanishga   o'tishida   dadil   qadamlardan
biriga   aylanishi,   shubhasiz.   Bugungi   kunda   yurtimiz   energetika   sohasi
salmog'ida   qayta   tiklanuvchi   energiya   manbalari   ulushini   oshirish   muhim
vazifalardan   biriga   aylanib   boryapti.   Yuqorida   qayd   etilgan   yirik   investitsion
loyihalar   “yashil   energiya”dan   foydalanish   ko'lamini   kengaytirish   yo'lida
qo'yilgan dastlabki qadamlar sirasiga kiradi. Xorijiy sheriklar bilan hamkorlikda
yaratiladigan   muqobil   energiya   manbalari   iqtisodiyot   tarmoqlari,   hududlar   va
aholini uzluksiz elektr energiyasi bilan ta'minlab, atrof-muhitga chiqarilayotgan
zararli chiqindilarni kamaytirish imkonini beradi.
PAGE   \* MERGEFORMAT3 2.2.  O’zbekistonda  elektro-energetika sanoatining tarkib topishi   va  lektro-
energetika sanoatining mamlakat iqtisodiyotidagi mavqei
Ele ktr   quvvati   hosil   qilish   butun   yoqilg’i   energetika   majmui   eng   ilg’or,
xalq   xo’jaligi   barcha   tarmoqlari   va   aholining   kundalik   turmushi   uchun   eng   zarur
yo’nalishidir.   Elektr   quvvati   bo’lmasa   xalq   xo’jaligini   jadal   rivojlantirib
bo’lmaydi. Shuning uchun ham xalq xo’jaligi tarmoqlarini shahar va qishloqlarini
elektrlashtirish   birinchi   darajali   ahamiyat   kasb   etadi.   Hozirgi   O’zbekiston
hududida 1913-yilning oxirida 43 ta mayda elektr stansiyalari  bo’lib, shundan 31
tasi  Toshkent  shahrida joylashgan edi. Ular  orasida quvvati 10-15 ot  kuchiga ega
bo’lganlari   ham   bor   ediki,   Toshkent   tramvayiga   xizmat   ko’rsatuvchi   elektr
stansiyasining quvvati 125 ot kuchiga teng edi. O’sha yili hammasi bo’lib 3.3 mln
kvt soat elektr quvvati hosil qilingan edi.
O’zbekiston   elektr   energetika   sanoatining   taraqqiyoti   GOELRO   rejasidan
boshlandi va u ikki darni bosib o’tdi.
Respublikada   avval   gidroelektr   stansiyalari   qo’rildiki,   bu   maqsadga
muvofiq   edi.   Chunki   yoqilg’i   chetdan   keltirilganligi   uchun   issiqlik   elektr
stansiyalarida   hosil   qilingan  quvvatning   tannarxi   yuqori   bo’lardi.   Suv  quvvatidan
foydalanish  O’rta Osiyo Respublikalarida muhim  bo’lgan boshqa bir  muammoni-
yangi   yerlarni   sug’orishni   ham   hal   qilib   berdi.   Shuningdek   O’zbekistondagi
dastlabki   GESlar   asosan   kanallarda,   kichik   daryolarda   qurilib   iqtisodiy   va   texnik
jihatdan oson va arzonga tushar edi.
Shunday   qilib   O’zbekistonda   elektr   energetika   taraqqiyotining   dastlabki
yillaridan   daryolar   suvdan   ham   energetika   ham   sug’orish   maqsadlarida
foydalanishga asosiy e’tibor berildi.
1926-yilda   ishga   tushirilgan   Bo’zsuv   GES   O’rta   Osiyodagi   dastlabki
gidroelektr   stansiyasi   edi.   Urushdan   keyingi   dastlabki   yillarda   Chirchiq-Bo’zsuv
suv   tarmog’ida   Shahrixonsoy,   Namangansoy   daryolari   va   Dargon,   Xazarbog’,
Qumqurg’on kanallarida bir necha GESlar ishga tushirildi. Bu davrda GESlar bilan
bir   qatorda   uncha   katta   bo’lmagan   issiqlik   elektr   stansiyalari   ham   qurildi.
Toshkent, Farg’ona, Samarqand, Buxoro, Termiz, Urganch va Quvasoydagi elektr
PAGE   \* MERGEFORMAT3 stansiyalari   ana   shular   jumlasidandir.   1950-yillar   oxirigacha   Respublikamizda
elektr   quvvati   hosil   qilishda   GESlar   asosiy   rol   o’ynab   keldi.   Masalan   1955 - yilda
O’zbekistonda   hosil   qilingan   elektr   quvvatining   65%   i   GESlar   hissasiga   to’g’ri
keldi.
Respublikamiz elektr energetika sanoatining rviojlanishidagi ikkinchi davr
60-yillardan   boshlandi.   Bu   davrda   Buxoro,   Xiva   yo’nalishidagi   tabiiy   gaz
zahiralari   topilib   ishga   solinishi   munosabati   bilan   ana   shu   arzon   yoqilg’iga
asoslangan   yirik   issiqlik   stansiyalari   qurila   boshlandi   va   elektr   quvvati   hosil
qilishda issiqlik stansiyalarining salmog’i tez osha bordi.
Keyingi yillarda yanada kuchliroq issiqlik elektr stansiyalari ko’rildi. Hozir
to’la   quvvat   bilan   ishlayotgan   Sirdaryo   GRESi   (3.0   mln   kvt),dastlabki   energiya
bloklari   ishga   tushirilgan   Yangiangren   GRESi   (2,4   mln.kvt),   qurilishi   jadal   olib
borilayotgan   Talimarjon   GRESi   (3,4   mln.   kvt),   shular   jumlasidandir.   Natijada
1990   yilda   ishlab   chiqarilgan   butun   elektr   quvvatining   90%   ga   yaqinini   issiqlik
elektr stansiyalari ishlab chiqardi.
Respublikamiz   daryolaridan   xalq   xo’jaligida   majmui   foydalanishga
qaratilgan   yo’l   davom   ettirildi.   Qator   daryo   va   kanallarda   yangi   GESlar   qurildi.
Ular   orasida   Respublikamizda   yirik   bo’lgan   Chorvoq   GESini   (600   ming   kvt)
alohida   ko’rsatib   o’tish   kerak.   Bu   GESni   qurish   jarayonida   balandligi   160   metrli
tug’on   va   katta   suv   ombori   barpo   etildi.   Natijada   Chirchiq   daryo   tubdan
yaxshilandi, 160 ming ga yangi yerni sug’orish imkoniyati tug’ildi. Chorvoq GESi
va   suv   ombori   Chirchiq-Bo’zsuv   elektr   stansiyalari   pog’onasining   ish   maromini
yaxshiladi.
80-yillar   boshida   Chirchiq   daryosida   yana   bir   elektr   stansiyasi   Xo’jakent
GES (160 ming kvt )   ishga   tushirildi   shu   bilan   birga   Chirchiq-Bo’zsuv
pog’onasini tashkil qiluvchi elektr stansiyalar soni 19 taga yetdi. Kelajakda bu suv
tizimida yana bir necha GES qurish mo’ljallanadi.
O’zbekistonning   boshqa   mintaqalarida   ham   GESlar   qurilishi   davom
ettirildi.   Jumladan   Qoradaryoda   qurilgan   Andijon   GES   (110   ming   kvt)
Amudaryoda qurilgan Tuyamuyin GES (70 ming kvt) shular jumlasidandir. 
PAGE   \* MERGEFORMAT3 1990 - yilda   O’zbekistonda   hosil   qilingan   elektr   quvvati   (56,3   mlrd.kvt)
1913 yildagidan 17,1 ming marta ko’pdir.
Respublika   xalq   xo’jaligining   bazaviy   tarmog’i,   Respublikada   iqtisodiyot
va   texnika   taraqqiyotining   mustahkam   poydevori   hisoblanadi.   O’zbekiston
energetika sistemasi umumiy o’rnatilgan quvvati 11,3 mln.kvt. bo’lgan 37 issiqlik
va   gidravlik   elektr   i.ch.   imkoniyatga   ega.   O’zbekiston   energetika   sistemasining
barcha kuchlanishlaridagi elektr tarmoqlarining umumiy uzunligi qariyib 228 ming
km ni tashkil qiladi, shu jumladan 220 kv.ligi-5.5 ming km, 500 kv ligi-1.7 ming
km dir.
Gidroenergetika.   O’zbekiston  energetikasi  sistemasida  jami  28 GESlarda
o’rnatilgan quvvatlar 1420 MVTni tashkil etadi. 1995 yil ularda 6331.2 mln.kvt s
energiyasi   ishlab   chiqarildi.   2004-yilda   5703.6   mln.kvt.   s.ga   pasayganligi
kuzatiladi.
O’zbekiston   gidroenergetikasi   istiqbolida   Pskom   daryosi,   Tupalang,
Hisorak,   Ohangaron   suv   omborlarida   GESlarni   loyihalash   va   qurish   yo’nalishida
amalga oshiriladi. Yirik GESlar r o’ yxati jadvalda berilgan.
2.2.1 -ja d val .
Respublikadagi eng yirik gidroelektr stansiyalari.
Nomi О’rnаtilgаn
quvvаtlаr
MVt Turbinаlаr
soni Qurilgаn
yillаr Suv mаnbаi
Chovoq GES 620.5 4 1970-1972 Chirchiq
Xо’jаkent
GES 165 3 1976 Chirchiq
G’аzаlkent
GES 120 3 1980-1981 Chirchi q
Fаrhod GES 126 4 1948-1949 Sirdаryo
PAGE   \* MERGEFORMAT3 O‘zbekistonda   gidroenergetikani   rivojlantirishga   2,65   mlrd   dollar
yo‘naltiriladi .   O‘zbekiston   gidroenergetikani   rivojlantirish   uchun   1   mlrd   dollarlik
xorijiy sarmoyani jalb etadi.   O‘zbekistonda gidroenergetikani rivojlantirishga jalb
qilinuvchi   xorijiy   investitsiyalar   hajmi   1   mlrd   dollardan   ziyodroqni   tashkil   etadi.
Bu haqda O‘zbekiston Prezidentining qarorida so‘z boradi. Hujjat bilan 2017−2021
yillarda   O‘zbekistonda   gidroenergetikani   rivojlantirish   bo‘yicha   chora-tadbirlar
dasturi tasdiqlandi. Unda 18 ta   gidroelektr stansiyasini  qurish va   mavjud 14 tasini
modernizatsiya   qilish   belgilangan.   Bu   maqsadlarga   umumiy   2,65   mlrd   dollar
yo‘naltiriladi.   Hisob-kitoblarga   ko‘ra,   dasturning   amalga   oshirilishi   2026   yilga
borib   O‘zbekistonda   GESlar   quvvatining   1,7   barobarga   —   3,038   MVt   ga,   elektr
toki ishlab chiqishdagi gidroenergetika ulushi esa 12,7 foizdan 15,8 foizga ortadi.
Dasturlar   O‘zbekistonning   1,64   mlrd   dollarlik   mablag‘lari   hamda   xalqaro
va   xorijiy   moliya   institutlarining   1,009   mlrd   dollarlik   kreditlari   hisobidan
moliyalashtiriladi.   Xususan,   dasturlar   doirasida   Xitoy   Eksimbankining   572,8   mln
dollar,   Islom   taraqqiyot   bankining   181,1   mln   dollar,   Osiyo   infratuzilmaviy
investitsiyalar   bankining   77,3   mln   dollar,   Osiyo   taraqqiyot   bankining   98,4   mln
dollarlik kreditlarini jalb qilish rejalashtirilgan.
O‘zbekistonda   11   ta   yangi   gidro   elektr   stansiyasi   quriladi.   2017-2021-
yillarda   gidroenergetikani   yanada   rivojlantirish   chora-tadbirlari   dasturiga   3
milliard 400 million dollarlik 65 loyiha kiritilgan. O‘zbekistonda 11 ta yangi gidro
elektr   stansiyasi   qurilib,   qo‘shimcha   587   megavatt   elektr   quvvati   yaratiladi.   Bu
haqda Energetika vazirligi axborot xizmati   xabar berdi. O‘zbekiston Prezidentining
2017   yil   2   maydagi   qarori   bilan   2017-2021   yillarda   gidroenergetikani   yanada
rivojlantirish chora-tadbirlari dasturi ma’qullangan edi. Bu dasturga jami 3 milliard
400   million   dollarlik   65   loyiha   kiritilgan   bo‘lib,   shundan   34   tasi   yangi   quvvatlar
tashkil   etish,   31   tasi   mavjudlarini   modernizatsiya   qilishga   qaratilgan.   Bugungi
kunda 1 ming 100 megavattlik 12 ta loyiha ishga tushirilgan. 950 megavattlik yana
20 ta loyiha yakuniy bosqichda amalga oshirilmoqda. Joriy yilda umumiy qiymati
1 milliard 420 million dollar bo‘lgan 16 ta loyiha rejalashtirilgan. Xususan, 11 ta
yangi gidro elektr   stansiyasi qurilib,   587 megavatt elektr quvvati yaratiladi. Qolgan
PAGE   \* MERGEFORMAT3 5   ta   loyihaga   ko‘ra,   mavjud   stansiyalar   modernizatsiya   qilinib,   ishlab   chiqarish
imkoniyati kengaytiriladi.
Issiqlik   energetikasi.   60-yillarda   Respublikada   elektr   energiyasini   hosil
qilishni   ko’paytirish   asosan   gazda   ishlaydigan   yirik   IESni   ishga   tushirish
yo’nalishida   olib   borildi.   Yirik   IESlar   qurilishi   natijasida   O’zbekiston   energetika
sistemasining   o’rnatilgan   quvvatlari   1995 - yilda   11.3   ming   MVt   ga   yetdi.   Yaqin
yillarda Yangi  Angren GRESda 8 blok va  Talimarjon GRESning bir  blokli  ishga
tushirish rejalashtirilgan. (Yirik IES va IEM ro’yxati 4 va 5 jadvalda berilgan).
2.2.2-jаdvаl.
 Respublikаdа eng yirik issiqlik elektr stаnsiyalаri.
Nomi О’rnаtil -
gаn
quvvаt -
lаr MVt Turbo-
аgregаt-
lаr soni Qurilgаn
yillаr Joylаshgаn
shаhаr Izoxlаr
Sirdаryo IES 3000 10 1972-1981 Shirin
Yangi
Аngren IES 1800 6 1985 qurilish
dа vom
etmo qdа Nurobod Loyihа
quvvаti
2400 MVt
Toshkent IES 1860 12 1963-1971 Toshkent
Nаvoiy IES 1250 11 1963-1981 Nаvoiy
Аngren IES 484 8 1957-1963 Аngren
Tаxiаtosh
IES 730 5 1961-1990 Tаxiаtosh
Tаlimаrjon
IES 800 1 1988-2004 Nuriston Loyihа
quvvаti
3200 MVT
O‘zbekistonda   uch   oy   ichida   3   ta   yangi   issiqlik   elektr   stansiyasi   ishga
tushirildi.   2022-yilning   o‘tgan   uch   oyi   davomida   O‘zbekistonning   3   ta   viloyatida
umumiy   quvvati   684   MVt   bo‘lgan   3   ta   yangi   issiqlik   elektr   stansiyasi   ishga
tushirildi, deb   xabar beradi   Energetik vazirligi. Xususan:
PAGE   \* MERGEFORMAT3 11-yanvar   kuni   Buxoro   viloyatining   Buxoro   tumanida   quvvati   270   MVt
bo‘lgan   gaz-porshenli   issiqlik   elektr   stansiyasi;14-yanvar   kuni   Toshkent
viloyatining   Qibray   tumanida   quvvati   240   MVt   bo‘lgan   bug‘-gaz   qurilmasi;10-
mart   kuni   Xorazm   viloyatining   Yangiariq   tumanida   quvvati   174   MVt   bo‘lgan
yangi issiqlik elektr stansiyasi ishga tushirilgan. Ushbu 3 ta elektr stansiya yiliga 5
milliard   600   million   kilovatt/soat   elektr   energiyasi   ishlab   chiqaradi.
Qurilmalarning  energiya   tejamkorligi   hisobiga   yiliga  725   million   metr   kub  tabiiy
gaz  tejalishiga  erishiladi.  Tejalgan  tabiiy gaz  hisobiga  qo‘shimcha   2 milliard  700
million kilovatt/soat elektr energiyasi ishlab chiqarish imkoni yaratiladi. Ma’lumot
uchun,   mart   oyi   yakuniga   qadar   Toshkent   viloyatining   Qibray   tumanida   quvvati
230 MVt bo‘lgan navbatdagi, ya’ni to‘rtinchi yangi issiqlik elektr stansiyasi ishga
tushiriladi.
O’zbekiston energetika va elektrlashtirish tarkibida loyiha qurilish-montaj,
sozlash, ta’mirlash va ishlatish tashkilotlarining to’la majmui energetika tizimining
ishonchli   ishlashini   va   istiqbol   taraqqiyotini   ta’minlaydi.   O’zbekiston   energetika
sistemasi   Respublika   xalq   xo’jaligi   va   aholisining   elektr   energiyasiga   bo’lgan
ehtiyojlarini to’la ta’minlamoqda va elektr energiyasini qisman qo’shni davlatlarga
eksport qilmoqda.
O’zbekiston   Respublikasi   Energetika   va   elektrlashtirish   vazirligi   tizimida
loyihalash ishlarini bajaradigan 4 loyiha tashkiloti bor: “Toshgidroloyiha” instituti
(1930-yil   tashkil   etilgan)   gidroenergetika   va   suv   xo’jaligi   resurslarini   kompleks
o’zlashtirish   loyihalarini   “Issiqlikelektrloyiha”   (1954)   Aksionerlik   korxonasi
issiqlik   elektr   stansiyalari   IEM   qozonxona   va   yordamchi   inshootlar   loyihalarini;
“O’rta   Osiyo   energiya   tarmoq   loyiha”   instituti   (1962)   elektr   tarmoqlari   va
sistemalari   loyihalarini,   “Qishloq   energiya   loyiha”   (1956)   aksionerlik   korxonasi
qishloq joylari va shaxarlari 0,4-110 kvli elektr tarmoqlari, dizel elektr stansiyalari
va kichik GESlar loyihalarini ishlab chiqardi. 
“O’zbekgidroenergiyaqurilish”   davlat   qurilish   montaj   tresti   va
ixtisoslashtirilgan   1   va   2   “O’zqishloqelektrqurilish”   trestlari,
PAGE   \* MERGEFORMAT3 “O’zbekelektrtarmoqqurilish”   trestlari   elektralshtirish   va   energetik   obektlarini
qurish ishlarini bajaradi.
O’zbekistonda   energetika   sistemasi   uchun   injener-texnik   xodimlar
Toshkent   Davlat   texnika   universiteti,   Toshkent   irrigasiya   va   k.x.n.
mexanizasiyalash   injenerlari   instituti,   Toshkent   temir   yo’l   transporti   injenerlari,
Toshkent   aloqa,   Farg’ona,   Jizzax   politexnika,   Samarqand   arxitektura   qurilish
institutlari,   Toshkent   aloqa,   Andijon   elektromexanika,   Nukus,   Shirin   energetika,
Bekobod, Muborak, Namangan, Samarqand, Chirchiq, Farg’ona industriya, Qarshi
politexnika,   ohangaron   qurilish   materiallari,   Kosonsoy   qurilish   texnikumlarida,
Nukus politexnika kollejida tayyorlanadi. 
2.2.3 -jаdvаl . 
Yirik issiqlik elektr markazlari
Nomi О’rnаtilgаn
quvvаtlаr
MVt Qurilgаn
yillаr Joylаshgаn
shаxаr Izohlаr
Fаrg’onа IEM
Muborаk IEM
Toshkent IEM 330
60
30 1956-1979
1985-1988
1939-1954 Qirguli
Muborаk
Toshkent Loyihа   quvvаti
140 MVt.
PAGE   \* MERGEFORMAT3 XULOSA
Kelajakda   O’zbekiston   Respublikasida   energetik,   ekologik,   iqtisodiy
xavfsizlikni   ta’minlashda   hamda   energetika   sohasini   barqaror   rivojlanishi   uchun
qayta   tiklanadigan   energiya   manbalaridan   foydalanish,   shak-shubhasiz   zarurdir.
Kelgusi   avlodlar   uchun   tabiiy   boyliklarni   saqlab   qolish   va   ekologiyani   muhofaza
qilishning   zaruriy   sharti   qayta   tiklanadigan   va   muqobil   energiya   manbalarini
o’zlashtirish   hisoblanadi.So’nggi   yillarda   respublikaning   iqtisodiy   va   ijtimoiy
sohalarida   elektr   energiyasini   tejashni   ta’minlash   bo’yicha   keng   ko’lamli   chora-
tadbirlar   amalga   oshirilmoqda,   jumladan   qayta   tiklanadigan   energiya   manbalarini
rivojlantirishva   respublikada   energiya   samaradorligini   oshirish   bo’yicha
hukumatning   asosiy   qarorlaridan   biri,   O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining
2015   yil   5   maydagi   PQ-2343-sonli   qarori   bilan   tasdiqlangan   “Energiya   tejovchi
texnologiyalar   va   tizimlarni   joriy   etish   bo’yicha   chora-tadbirlar   dasturi”
to’g’risidagi   qaror   bilan   tasdiqlangan   “2017-2019   yillarda   qayta   tiklanuvchi
energetikani   yanada   rivojlantirish,   iqtisodiyot   tarmoqlari   va   ijtimoiy   sohada
energiya   samaradorligini   oshirish   chora-tadbirlari   dasturi   to’g’risida”gi   farmoni
hisoblanadi.   Muqobil   energiya   manbalaridan   keng   foydalanish   har   bir
mamlakatning   ustuvor   maqsadlari   hamda   energetika   havfsizligi   vazifalariga
muvofiq   keladi   va   energetika   sohasining   jadal   rivojlanayotgan   yo’nalishlaridan
hisoblanadi.   Respublikamizda   qayta   tiklanuvchan   energiya   manbalarini
rivojlantirish, birinchi navbatda gidroenergetika salohiyatidan foydalanish borasida
ma’lum ishlar amalga oshirilmoqda.
O’zbekiston energetika va elektrlashtirish tarkibida loyiha qurilish-montaj,
sozlash, ta’mirlash va ishlatish tashkilotlarining to’la majmui energetika tizimining
ishonchli   ishlashini   va   istiqbol   taraqqiyotini   ta’minlaydi.   O’zbekiston   energetika
sistemasi   Respublika   xalq   xo’jaligi   va   aholisining   elektr   energiyasiga   bo’lgan
ehtiyojlarini to’la ta’minlamoqda va elektr energiyasini qisman qo’shni davlatlarga
eksport   qilmoqda. Avvalambor,   ishlab   chiqaruvchidan   iste’molchiga   yetib
boradigan elektr energiya yo‘qotishlarining oldini olish zarur. Misol uchun, AQSH
va G‘arbiy Yevropada bu   yo‘qotishlar  5%  ni   tashkil  etadi, bizda  esa 20%. Bunga
PAGE   \* MERGEFORMAT3 sabab   ba’zi   bir   texnologiyalar   ma’nan   eskirgan.   Ularni   zamonaviy   tejamkor
va   samarador texnologiyalarga almashtirish kerak. Undan tashqari, aholining elektr
energiyasidan noqonuniy foydalanishini bartaraf etish, aholiga esa, o‘z navbatida,
shirkatlar tarafidan sifatli va o‘z vaqtida xizmat ko‘rsatishni yo‘lga qo‘yish kerak.
O‘zbekistonda   elektr   energiyani   ishlab   chiqarish,   uni   sotish   va   iste’molining  aniq
bir   mexanizmi,   sohani   rivojlantirish   nizomi   yo‘q.   “O‘zbekenergo”   esa   yuqoridan
keladigan   buyruq   va   ko‘rsatmalarni   bajaruvchi   vazifasiga   aylanib   qoldi.   Albatta,
O‘zbekistonning   ba’zi   hududlarida   yuqori   voltli   uzatmalar   yangilangan.   Ammo
bu   ham   tizimni   qutqara   olmaydi.   Shuningdek,   bu   sohada   mutaxassislar
yetishmovchiligini kuzatish mumkin. Sohada juda katta kadrlar aylanmasi mavjud.
Kimda   xorijga   ketish   imkoni   bo‘lsa,   chiqib   ketmoqda.   Yaxshi   mutaxassislar
O‘zbekistonda noyob holga aylanmoqda.
Energetika   sohasida   yurtimizda   anchagina   elektr   energiyasi
yetishmovchiligi   mavjud.   Aholi   sonining   oshishi   va   sanoat   korxonalarining
ko’payishi hisobiga elektr energiyasiga bo’lgan talab yildan-yilga ortib bormoqda.
Bu talabni qondirish uchun esa, elektr energiyasi ishlab chiqarishni orttirish kerak.
Mavjud   elektr   energiyasi   ishlab   chiqarivchi   stansiyalarni   moderinizatsiya   qilish,
yangi   quvvatlarni   ishga   tushirish   kerak.   Elektr   energiyasini   uzatishdagi
isrofgarchiliklarni   yo’qotish,   aholini   elektr   energiyasi   bilan   sifatli   va   uzluksiz
ta’minlash   kerak.   Shu   o’rinda   endilikda   dunyo   talabi   bo’lgan   muqobil   energiya
manbalari   va   yashil   energetika   manbalariga   o’tish,   ularni   yurtimizda   keng
miqyosida   joriy   qilish   kerak.   Quyosh   va   shamol   energiyalaridan   foydalanishni
keng   joriy   qilish   kerak.   Dunyo   stardartlariga   aylanayotgan   atrof-muhitga   zararsiz
yashil energetika manbalarini qurish va ulardan samarali foydalanishni keng joriy
qilish kerak.  
Sanoatda,   texnikada,   maishiy   sohada   energiya   tejamkor   texnikalar   va
texnologiyalarga   o’tish,   ularni   keng   joriy   qilish   kerak.   Oddiy   uy   sharoitida   ham
energiya tejamkor LED lampalardan foydalanish kerak.
PAGE   \* MERGEFORMAT3 Menimcha,   O‘zbekiston   energetikasida   ko‘plab   ijobiy   va   samarali,   har
tomonlama   manfaatli   ishlarni   amalga   oshirsa   bo‘ladi,   masalan,   qish   oylarida
Qirg‘iziston   va   Tojikistondan   elektr   energiyasi   sotib   olish   kerak   va   aksincha,   yoz
oylarida ularga sotish kerak. Hozirda hukumatimiz mazkur qo‘shni davlatlar bilan
yaxshi   aloqalar   o‘rnatib,   barcha   muammolarni   ikki   taraflama   manfaatli   tarzda
ijobiy hal qilib, xalqlar manfaati uchun xizmat qiladigan ishlarni amalga oshirishdi
va   oshirishmoqda.   O‘zaro   manfaatli   hamkorlik   butun   mintaqadagi   energetika
sohasini   rivojlantirishga   yordam   beradi.   Toshkentda   O‘rta   Osiyo   energetika
tizimining yagona dispetcherlik boshqaruvi hali ham borligini unutmaslik joiz.
PAGE   \* MERGEFORMAT3 FOYDALANILGAN   ADABIYO Т LAR   RO ’ YXATI :
1. Baratov P. ,,O’zbekiston tabiiy geografiyasi” Toshkent, 2019-y.
2. Asanov   T.,   Nabixanov   M.,   Safarov   I.,   ,,O’zbekiston   iqtisodiy-ijtimoiy
jo’g’rofiyasi” Toshkent 2021-y.
3. Soliyev A., Muxamadaliyev R., ,,Iqtisodiy geografiya asoslari” Toshkent 2021-
y.
4. Salimov   X.,   Xatamov   A.,   Mamajonov   M.   O’zbekiston   iqtisodiy   va   ijtimoiy  
geografiyasi.   O’quv qo’llanma. – T.: “Yangi asr avlodi”, 2008.
5. Musayev P., Musayev J., ,,Sharq” NMAK 2019-y
6. Н .   Т ў хлиев ,   Қ . Ҳ а қ бердиев ,   Ш .   Эрматов ,   Н .   Холматов . – T.: “O’zbekiston
milliy ensiklopediyasi”   Давлат   илмий   нашриёти , 2020-y
7. Abriqulov Q., Qurbaniyazov R., ,,Iqtisodiy geografiya” Urganch 2018-y.
8. Новейший энциклопедический справочник. Страны мира / Авт. – сост.
Д.О. Хвостова. – М. :   ОЛМА Медиа Групп, 20 20.
Internet manbalari
1. www.stat.uz     internet sayti
2. www.yuz.uz     internet sayti
3. www.zamin.uz     internet sayti
4. www.minenergy.uz     internet sayti
5. www.uzbeccoal.uz     internet sayti
6. www.sgcc.uz     internet sayti
PAGE   \* MERGEFORMAT3 ILOVALAR
PAGE   \* MERGEFORMAT3 PAGE   \* MERGEFORMAT42Hududlar 2010 2015 2018 2019 2020
O’zbekiston
Respublikasi 51976 57658 62897 63532 66501
Qoraqalpog’iston
Respublikasi 3100,2 3451,6 3855,9 3786,1 4392,4
Andijon 774 674,1
Buxoro 7,6 4,9 6,5 5,5 6,2
Jizzax
- - - - -
Qashqadaryo 5837,7 6310,9 13860 13052 9770,7
Navoiy 7376,6 8864 8349,3 9786,3 11777
Namangan 0,2 0,1 - 456,1 5624,6
Samarqand 5,8 3,7 75,2 80,2 72,5
Surxondaryo 78,6 82,9 87,7 51,1 82,4
Sirdaryo 15278 16718 16189 14975 15249
Toshkent 17936 20050 18991 19470 18228
Farg’ona 455,2 312,8 286,2 251 264,5
Xorazm 752 648,8 136,3 564,1 209,5
Toshkent sh. 376,3 518 384,1 399,1 433,5 PAGE   \* MERGEFORMAT42 MUNDARIJA:
KIRISH .....................................................................................................................3
I.BOB.   O’ZBEKISTONDA   ELEKTR   ENERGETIKA   SANOATINING
RIVOJLANISHI
1.1.O’zbekistonda elektr energetika sanoatining rivojlanishI..................................5
1.2.O’zbekistonda elektr energetika sanoatini isloh qilish....................................13
II.BOB.   O’ZBEKISTONDA   ELEKTR   ENERGETIKA   SANOATI
TARMOQLARI VA HUDUDIY XUSUSIYATLARI
2.1.O’zbekistonda   elektr   energetika   sanoati   tarmoqlari   va   hududiy
xususiyatlari.............................................................................................................18
2.2.  O’zbekistonda  elektro-energetika sanoatining tarkib topishi   va  lektro-
energetika sanoatining mamlakat iqtisodiyotidagi mavqei ………….27
XULOSA ................................................................................................................34
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR .............................................................3 7
ILOVALAR .......................................................................................................... 38
PAGE   \* MERGEFORMAT42 PAGE   \* MERGEFORMAT42

O’zbekistonda elektro-energetika sanoatining joylashish va rivojlanish istiqbollari

Купить
  • Похожие документы

  • Zarafshon iqtisodiy rayoni qishloq xo’jaligi
  • Xorazm viloyati turizm salohiyatini baholash
  • Xitoy Xalq Respublikasidagi iqtosodiy isloxotlar
  • Oʻzbekiston qishloq xoʻjaligini mintaqaviy joylashish xususiyatlari va rivojlanish istiqbollari
  • Oʻzbekiston qishloq xoʻjaligi

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha