Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	50000UZS
Размер	341.7KB
Покупки	0
Дата загрузки	30 Май 2025
Расширение	docx
Категория	Литература

Talabalar kompetentligini shakllantirishda adabiyot o‘qitish metodikasi fanining o‘rni va roli kurs ishi

33Nutq kompetentligini shakllantirish ham adabiyot metodikasining muhim
yo‘nalishlaridan biridir. Adabiyot darslari nutq madaniyatini oshirish uchun
ajoyib imkoniyatdir. Talabalar o‘z fikrlarini aniq, ravon va mantiqan ifoda etishni
o‘rganadilar. Diskussiya, bahs-munozara, prezentatsiya kabi metodlardan
foydalangan holda talabalar so‘zlashish madaniyatini, til qobiliyatlarini
rivojlantiradilar. Shu bilan birga, ular boshqa fikrlarni tinglash va hurmat qilishni
ham o‘rganadilar, bu esa kommunikativ kompetentlikka xizmat qiladi.
Adabiyot metodikasi tanqidiy fikrlashni rivojlantirish uchun turli metodlarni
qo‘llaydi. Matnni tahlil qilishda so‘roq qilish metodlari qo‘llaniladi: “Muallif
nima demoqchi?”, “Qahramonlarning xatti-harakatlari nimani anglatadi?”, “Siz
bu voqeani qanday tushunasiz?” kabi savollar orqali talabalar o‘z fikrlarini
shakllantiradilar. Shu tarzda matnni qabul qilish faqat tashqi qirrasi bilan emas,
balki chuqur mazmuni bilan o‘rganiladi.
Ijodiy yondashuvni shakllantirishda esa erkin yozish, erkin fikr bildirish,
dramatizatsiya qilish metodlari keng qo‘llaniladi. Masalan, talabalar o‘rganilgan
asar asosida o‘z she’rlarini yoki qisqa hikoyalarini yozadilar, yoki muayyan
sahnani sahnalashtiradilar. Bu ularning fikrlash doirasini kengaytiradi, yangi
g‘oyalar ishlab chiqarishga rag‘batlantiradi.
Nutq kompetentligini oshirish uchun esa metodikada muhokama, taqdimot,
debate kabi faol metodlar mavjud. Talabalar o‘z fikrlarini boshqalarga aniq va
ravon yetkazish uchun doimiy mashq qilishadi. Bu jarayon nutq madaniyati,
mantiqiy fikrlash va tinglash madaniyatining rivojlanishiga xizmat qiladi. Bundan
tashqari, interaktiv o‘yinlar va ro‘l o‘ynash metodlari orqali talabalar
kommunikativ qobiliyatlarini yanada mustahkamlaydilar.
Adabiyot metodikasida talabalarga tanqidiy fikrlashni rivojlantirish uchun
mualliflar, asarlar, qahramonlar obrazlari tahliliga alohida e’tibor beriladi. Har bir
qahramonning xulq-atvori, qarorlari, harakatlari yuzasidan savollar berilib,
talabalarda mulohaza yuritish va turli fikrlarni baholash ko‘nikmalari

39 Xulosa
Ushbu kurs ishini tayyorlash jarayonida “Talabalar kompetentligini
shakllantirishda adabiyot o‘qitish metodikasi fanining o‘rni va roli” mavzusini
chuqur o‘rganish imkoniga ega bo‘ldim. Zamonaviy ta’lim tizimida talabalarni
faqat bilim bilan ta’minlash emas, balki ularning shaxs sifatida kamol topishi,
mustaqil fikrlash, tanqidiy va ijodiy yondashuvlarni rivojlantirish muhim vazifa
ekanligini angladim.
Adabiyot o‘qitish metodikasi nafaqat o‘quv jarayonining samaradorligini
oshirishga, balki talabalarda axloqiy-estetik qadriyatlarni shakllantirishga ham
katta hissa qo‘shadi. Ushbu fan orqali talabalar nafaqat adabiyotni chuqur anglab,
lekin jamiyatdagi murakkab ijtimoiy, madaniy jarayonlarga tanqidiy nazar bilan
qarash ko‘nikmasini egallaydilar. Interfaol usullar, innovatsion texnologiyalar va
amaliy mashg‘ulotlarning qo‘llanilishi esa o‘quvchilarni darsga yanada faol jalb
qilishga yordam beradi.
Mening fikrimcha, adabiyot o‘qitish metodikasining o‘ziga xos yondashuvlari
va didaktik imkoniyatlari talabalar kompetentligini samarali shakllantirish uchun
muhim asos bo‘lib xizmat qiladi. Shu bois, o‘qituvchi sifatida men ushbu
metodlarni dars jarayonlarida keng qo‘llab, yoshlarni bilimli, tafakkurli, ma’naviy
barkamol shaxs sifatida tarbiyalashga intilaman.
Xulosa qilib aytganda, kurs ishida yoritilgan masalalar menga pedagogik
faoliyatimda yangi yondashuvlarni qo‘llashda, talabalarning ijodiy va tanqidiy
fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim yo‘l-yo‘riq bo‘ldi. Kelajakda o‘z
bilim va ko‘nikmalarimni amaliyotga tatbiq etib, samarali ta’lim berishga astoydil
harakat qilaman.

24II BOB. TALABALARDA KOMPETENTLIKNING
SHAKLLANISHIDA ADABIYOT O‘QITISH METODIKASI FANINING
USLUBIY YONDASHUVLARI
2.1. Talabalarda funksional savodxonlik va axloqiy-estetik kompetentlikni
shakllantirish metodlari
Talabalarda funksional savodxonlik va axloqiy-estetik kompetentlikni
shakllantirish adabiyot o‘qitish metodikasining eng muhim vazifalaridan biridir.
Zamonaviy ta’lim jarayonida nafaqat bilim berish, balki o‘quvchilarning mustaqil
fikrlash, axloqiy qadriyatlar asosida harakat qilish va madaniy-estetik didni
rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Shu bois, funksional savodxonlik va
axloqiy-estetik kompetentlikni shakllantirish uchun maxsus uslubiy yondashuvlar
va pedagogik texnologiyalar joriy qilinadi.
Funksional savodxonlikni shakllantirish metodlari
Funksional savodxonlik — bu o‘quvchining amaliy hayotda, ta’lim jarayonida,
turli kommunikativ vaziyatlarda samarali foydalanish qobiliyatidir. Adabiyot
darslarida bu savodxonlikni shakllantirish uchun bir qancha metodlar mavjud.
Matnni tushunish va tahlil qilish: Talabalarga adabiy matnlarni chuqur
anglash, ularning ma’nosini ochish, asosiy fikrlarni ajratish o‘rgatiladi. Bu metod
matn bilan ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi, shu bilan birga o‘quvchilarning
funksional savodxonligini oshiradi.
Matnni yaratish: Talabalar o‘z fikrlarini yozma va og‘zaki shaklda ifoda
etishni o‘rganadi. Masalan, insholar, referatlar yozish, muhokamalar o‘tkazish
orqali nutq madaniyati va yozuv ko‘nikmalari mustahkamlanadi.
Ma’lumotlarni saralash va tahlil qilish: O‘quvchilar turli matnlarni solishtirib,
muqobil fikrlarni aniqlash, o‘z nuqtai nazarini shakllantirish ko‘nikmalarini
egallaydi. 9
9
Islom Mustafoyev. Adabiyot darslarida ijodiy yondashuv . Buxoro, 2020. — B. 28-70.

16Tajriba va kuzatuv jarayonida o‘qituvchi o‘quvchilarning qiziqish darajasini,
bilimlarini, ijodiy faoliyatini tahlil qiladi, o‘z darslarini shunga mos ravishda
takomillashtiradi. Bu jarayon metodikaning amaliy tomonini kuchaytiradi va
ta’lim sifatini oshirishga yordam beradi.
Adabiyot o‘qitish metodikasining o‘rni va ahamiyati
Adabiyot o‘qitish metodikasi fanining zamonaviy ta’lim tizimidagi o‘rni juda
muhim va keng ko‘lamlidir. Bu fan yordamida o‘qituvchilar nafaqat o‘quv
jarayonini samarali tashkil etishni, balki o‘quvchilarda mustaqil fikrlash
qobiliyatini rivojlantirish, ularni madaniy va ma’naviy jihatdan boyitish kabi
vazifalarni ham bajaradilar. Adabiyot o‘qitish nafaqat bilim berish vositasi, balki
o‘quvchilarning shaxs sifatida shakllanishida asosiy omil hisoblanadi.
Adabiyot o‘qitish metodikasi orqali o‘qituvchilar o‘z faoliyatlarida ta’lim va
tarbiyani birlashtirish imkoniga ega bo‘ladilar. Bu metodika, avvalo,
o‘quvchilarning estetik didini, tafakkur darajasini, ijodiy salohiyatini oshirishga
xizmat qiladi. Shu nuqtai nazardan, adabiyot o‘qitish nafaqat ilmiy, balki
ma’naviy-axloqiy tarbiya jarayonidir.
Adabiyot o‘qitish metodikasining ta’lim tizimidagi o‘rni shundaki, u
o‘quvchilarga adabiy asarlarni nafaqat yuzaki o‘qishni, balki ularning mazmun-
mohiyatini chuqur anglashni, asarlar orqali jamiyat hayoti, insoniylik, axloqiy
qadriyatlar haqida fikr yuritishni o‘rgatadi. Bu esa o‘quvchilarda nafaqat tilni
bilish, balki hayotni tushunish, murakkab ijtimoiy-madaniy muammolarga
munosabat bildirish imkonini beradi. 6
Zamonaviy ta’lim jarayonida adabiyot o‘qitish metodikasining ahamiyati
shundan iboratki, u o‘quvchilarning mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini
rivojlantirishga yo‘naltirilgan. Mustaqil fikrlash esa shaxsning rivojlanishida eng
muhim elementlardan biri bo‘lib, aynan adabiyot orqali o‘quvchilar o‘z
dunyoqarashini kengaytiradi, o‘z fikrlarini erkin ifoda etishni o‘rganadi.
6
Jaloliddin G‘aniev. Kompetentlik yondashuv va ta’lim tizimidagi o‘rni . Toshkent, 2017. — B.
30-78.

7I BOB. KOMPETENTLI YONDASHUV VA ADABIYOT O‘QITISH
METODIKASINING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Kompetentlik yondashuv mohiyati, turlari va uning ta’limdagi
ahamiyati
Zamonaviy ta’lim jarayoni shaxsga yo‘naltirilgan bo‘lib, bunda o‘quvchining
nafaqat bilim, balki uni amaliyotda qo‘llay olish salohiyatini rivojlantirishga
alohida e’tibor qaratiladi. Shu nuqtai nazardan kompetentlik yondashuv ta’lim
jarayonida markaziy o‘ringa ega bo‘lmoqda. Kompetentlik – bu nafaqat nazariy
bilimlar to‘plami, balki kasbiy va ijtimoiy faoliyatda ulardan foydalana olish
qobiliyatidir. Kompetentlik yondashuv deganda esa ta’lim oluvchining mustaqil
fikrlashi, muammoni hal qila olishi, ijtimoiylashuvi va hayotiy vaziyatlarda
moslashuvchanlik ko‘nikmalarini shakllantirish nazarda tutiladi. 2
1.Axborot-kommunikativ kompetentlik kompetentlik zamonaviy ta’lim
jarayonining ajralmas qismidir. Bu kompetentlik turi o‘quvchining axborotni
izlash, uni qabul qilish, tahlil qilish, saralash va uni boshqalarga yetkazish
qobiliyatini anglatadi. Axborot-kommunikativ kompetentlik har bir shaxs uchun
axborot asrida muvaffaqiyatli hayot kechirishga asos bo‘lib xizmat qiladi.
O‘quvchilar bu kompetentlik orqali internet tarmoqlari, kutubxonalar, elektron
manbalar va boshqa vositalar orqali kerakli axborotni topa olish ko‘nikmalarini
shakllantiradilar. Shuningdek, ular topilgan axborotni tahlil qilish, undan xulosa
chiqarish va uni to‘g‘ri ifodalashni o‘rganadilar.Axborot-kommunikativ
kompetentlik til o‘rganish, nutqni rivojlantirish, kommunikativ ko‘nikmalarni
shakllantirish orqali kengaytiriladi. O‘quvchilar o‘z fikrlarini og‘zaki va yozma
shaklda aniq, lo‘nda va mantiqiy ifoda etishga o‘rganadilar. Bu esa ularning
jamiyatda erkin muloqot qilishlariga, fikr almashishlariga yordam beradi. Ushbu
kompetentlik, ayniqsa, adabiyot, ona tili, ingliz tili, tarix kabi fanlar orqali
2
Orifjon Abdug‘aniyev. Adabiyot o‘qitish metodikasi . Toshkent, 2018. — B. 45-92.

2 Kurs ishi Andijon davlat pedagogika instituti o zbek tili va adabiyotiʻ
kafedrasida bajarilgan.

Ilmiy rahbar: Yusupova D .

Himoya 2025-yil ___________oyining _____kun soat_____da Andijon davlat
pedagogika instituti O zbek tili va adabiyoti kafedrasida kurs ishlari himoyasi
ʻ
yig‘ilishida o tkazildi.
ʻ

Manzil: ______________________________________

Kurs ishi 2025-yil __________oyining _____kunida kafedraga topshirildi.

Kurs ishi bilan Andijon davlat pedagogika instituti O zbek tili va adabiyoti
ʻ
kafedrasida tanishish mumkin.
Manzil: _______________________________________
Yig‘ilish kotibi:____________________________

40Foydalanilgan adabiyotlar
Normativ-huquqiy hujjatlar
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 21-fevraldagi PF-4947-
sonli "Milliy ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida" farmoni — Bu hujjat ta’lim sifatini oshirish va o‘quvchilarning
o‘ylash, tafakkur qobiliyatini rivojlantirishga urg‘u beradi.
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 5-martdagi PF-5766-sonli
"O‘zbek tilini davlat tili sifatida rivojlantirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-
tadbirlar to‘g‘risida" farmoni — Bu farmonda o‘zbek tilini rivojlantirish va
ta’lim jarayonida ona tilining o‘rni haqida so‘z boradi.
3) Sobirov Sh. Ona tili darslarida tasavvurni rivojlantirish metodikasi. Toshkent:
“Sharq”, 2015. – 256 bet.
4) Mirziyoyev Sh. M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: O‘zbekiston, 488 bet. – 2016.
5) Mirziyoyev Sh. M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga quramiz. – Toshkent: O‘zbekiston, 584 bet. – 2017.
Ilmiy adabiyotlar
1) Orifjon Abdug‘aniyev. Adabiyot o‘qitish metodikasi. Toshkent, 2018. — B.
45-92.
2) Munisa Axmedova. Pedagogik texnologiyalar va innovatsiyalar. Toshkent,
2020. — B. 23-68.
3) Sulton Bobojonov. Talabalarda tanqidiy fikrlashni rivojlantirish metodlari.
Samarqand, 2019. — B. 12-55.
4) To‘lqin Ergashev. Adabiyot darslarida interfaol usullar. Toshkent, 2021. —
B. 40-85.
5) Jaloliddin G‘aniev. Kompetentlik yondashuv va ta’lim tizimidagi o‘rni.
Toshkent, 2017. — B. 30-78.
6) Doston Karimov. Funksional savodxonlik va uning ta’limdagi ahamiyati.
Toshkent, 2019. — B. 15-52.

35boyitadi. adabiyot metodikasi tanqidiy fikrlash, ijodiy yondashuv va nutq
kompetentligini rivojlantirishda beqiyos ahamiyatga ega. U talabalarni nafaqat
ma’lumot bilan ta’minlaydi, balki ularning fikrlash doirasini kengaytiradi,
ijodkorlik qobiliyatini oshiradi va muloqot madaniyatini shakllantiradi. Shu bois
adabiyot darslarida zamonaviy, interaktiv va ijodiy metodlarni qo‘llash muhim
vazifa bo‘lib qoladi.
2.3. Amaliy mashg‘ulotlar, interfaol metodlar va innovatsion
texnologiyalarni qo‘llash samaradorligi
Zamonaviy ta’lim jarayonida faqat nazariy bilimlarni o‘rgatishdan tashqari,
amaliy mashg‘ulotlarni samarali tashkil etish va interfaol metod hamda
innovatsion texnologiyalarni qo‘llash muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa,
adabiyot o‘qitish metodikasida bu yondashuvlar o‘quvchilarning qiziqishini
oshirish, bilimlarni chuqurroq egallash va ularni hayotda qo‘llay olish qobiliyatini
shakllantirishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Amaliy mashg‘ulotlar, interfaol
metodlar va innovatsion texnologiyalar o‘quvchilarni faollikka, ijodiy fikrlashga,
tanqidiy yondashuvga va o‘z fikrini erkin ifoda eta olishga o‘rgatadi.
Amaliy mashg‘ulotlarning roli
Amaliy mashg‘ulotlar o‘quvchilar uchun o‘z bilimlarini mustahkamlash,
nazariy bilimlarni amalda qo‘llash imkonini yaratadi. Adabiyot darslarida amaliy
mashg‘ulotlar turli shakllarda tashkil etilishi mumkin: matn tahlili,
qahramonlarning xarakteri va motivatsiyasini o‘rganish, adabiy uslublarni
aniqlash, asar mavzulariga oid munozaralar, rolli o‘yinlar, dramatizatsiya va
boshqalar. Bu jarayonlarda o‘quvchilar faolligi oshadi, ular o‘z fikrlarini erkin
ifoda qilishni, fikrlararo bog‘lanishni, mantiqiy tahlilni o‘rganadi.
Masalan, “O‘tkan Kunlar” asaridagi Kumush obrazini o‘rganishda, talabalar
uning xarakterini turli ijtimoiy sharoitlar doirasida tahlil qilishadi. Bu amaliy
mashg‘ulot orqali talabalar qahramonning hayotiy vaziyatlari va qarorlarini
chuqur anglab yetadi, o‘z fikrini asoslashga o‘rgatiladi.
Interfaol metodlarning samaradorligi

28qiziqarli va esda qolarli bo‘ladi. Talabalar interfaol faoliyat natijasida nafaqat
bilim oladi, balki o‘zini ifoda etish, jamoada ishlash ko‘nikmalarini ham
rivojlantiradi.Shu bilan birga, interfaol metodlar yordamida o‘qituvchi talabalar
orasidagi ijtimoiy munosabatlarni yaxshilaydi, ularning axloqiy va estetik
qarashlari shakllanishiga imkon yaratadi.
Metodlarning umumiy xususiyatlari va ahamiyati
Funksional savodxonlik va axloqiy-estetik kompetentlikni shakllantirishda
quyidagi umumiy uslubiy tamoyillar amal qiladi:
O‘quvchining shaxsiy faoliyatini markazga qo‘yish: O‘quvchilar mustaqil
fikrlashga, ijodiy yondashuvga, muammolarni hal qilishga o‘rgatiladi.
Faol interfaol ta’lim: Dialog, munozara, loyiha ishlari, guruh va juft ishlari
orqali talabalarning faol ishtiroki ta’minlanadi.
Integratsiya va interdisciplinarlik: Adabiyot fanining o‘zaro bog‘liq bilim va
ko‘nikmalarini boshqa fanlar bilan uyg‘unlashishi, masalan, tarix, falsafa, san’at
bilan bog‘lash usullari qo‘llaniladi.
Innovatsion texnologiyalarni qo‘llash: Multimedia vositalari, elektron
resurslar, onlayn platformalar yordamida ta’lim jarayoni yanada qiziqarli va
samarali bo‘ladi. 11
Individual yondashuv: Har bir talabaning qobiliyatlari, qiziqishlari, rivojlanish
darajasi hisobga olinadi. funksional savodxonlik va axloqiy-estetik
kompetentlikni shakllantirish metodlari zamonaviy adabiyot o‘qitish
metodikasining ajralmas qismi hisoblanadi. Ular orqali talaba nafaqat bilimga ega
bo‘ladi, balki hayotda yuzaga keladigan murakkab vaziyatlarni o‘ziga xos estetik
va axloqiy pozitsiya asosida hal qila oladigan shaxsga aylanadi. Shu bois, ushbu
metodlarni ta’lim jarayonida samarali qo‘llash o‘quvchilarning kompleks
rivojlanishiga xizmat qiladi va ularni hayotga tayyorlashda muhim omil bo‘lib
xizmat qiladi.
11
Sobir Rasulov. O‘qitishda innovatsion texnologiyalar . Toshkent, 2021. — B. 34-80.

10shaxsiy rivojlanishida, balki jamiyatda ham faollik ko‘rsatishga
undaydi.Shuningdek, axloqiy-estetik kompetentlik zamonaviy ta’limda
interdisciplinar yondashuv bilan mustahkamlanadi. Masalan, adabiyot, tarix,
san’at, musiqiy madaniyat darslarida birgalikda amalga oshiriladigan loyihalar,
ijodiy ishlar o‘quvchida san’at va axloqiy qadriyatlar uyg‘unligini his qilish
imkonini beradi. Bu esa ularning shaxsiy kamoloti va jamiyatga foydali inson
bo‘lib yetishishiga xizmat qiladi.Axloqiy-estetik kompetentlikni shakllantirishda
o‘qituvchilarning metodik mahorati, interfaol metodlar, muhokamalar, muammoli
vaziyatlar tahlili, dramatizatsiya kabi usullardan foydalanish juda samarali
hisoblanadi. Talabalar mustaqil fikrlash, tanqidiy baholash orqali axloqiy va
estetik qarashlarini mustahkamlashga o‘rgatiladi.Bugungi kunda axloqiy-estetik
kompetentlik nafaqat shaxsiy tarbiya uchun, balki ijtimoiy barqarorlik, madaniy
merosni saqlash va rivojlantirish uchun ham muhimdir. Bu kompetentlik turini
shakllantirish orqali o‘quvchilar o‘z yurtiga, xalqiga, insoniyat madaniyatiga
hurmat bilan qaraydigan, axloqiy me’yorlarga amal qiladigan, estetik didga ega
yetuk shaxslar bo‘lib yetishadilar.
3. Funksional savodxonlik zamonaviy ta’lim jarayonida muhim o‘rin
tutadigan kompetentlik turlaridan biridir. Bu tushuncha o‘quvchining faqatgina
bilimga ega bo‘lishi emas, balki o‘rganilgan bilim va ko‘nikmalarni amaliy
hayotda, turli vaziyatlarda samarali qo‘llay olish qobiliyatini anglatadi.
Funksional savodxonlik nafaqat o‘quvchining akademik muvaffaqiyatini
oshirishga, balki uning shaxs sifatida mustaqil va faol bo‘lib voyaga yetishiga
yordam beradi.Funksional savodxonlik tushunchasi ko‘pincha ta’limda
o‘quvchilarni hayotga tayyorlash, ularni zamonaviy jamiyatda samarali faoliyat
yuritishga tayyorlash tamoyillariga bog‘lanadi. Bu yondashuv o‘quvchidan faqat
ma’lumotlarni yodlashni emas, balki ma’lumotlarni tushunish, tahlil qilish,
muammolarni hal etish va ulardan to‘g‘ri foydalanishni talab qiladi. Shu sababli
funksional savodxonlik ta’limning amaliy yo‘nalishini mustahkamlaydi va
o‘quvchining real hayotiy vaziyatlarda muvaffaqiyatga erishishini ta’minlaydi.

13o‘qituvchilarning pedagogik mahorati va metodik tayyorgarligi katta ahamiyatga
ega. Ular o‘quvchilarga nafaqat bilimlarni yetkazadi, balki ularni kasbiy
faoliyatga tayyorlash, shuningdek, mehnat bozori talablariga moslashtirish uchun
kerakli metod va vositalarni qo‘llaydi. Masalan, adabiyot o‘qituvchisi faqat
adabiyotni o‘rgatibgina qolmay, balki o‘z sohasida o‘zini doimiy rivojlantiruvchi,
yetakchi mutaxassis bo‘lishi talab etiladi. 5
Kasbiy kompetentlik o‘quvchilarni ijtimoiy va kasbiy muhitda samarali
hamkorlik qilishga, jamoa bilan ishlashga, muloqot qilishga tayyorlaydi.
Shuningdek, u kasbiy etika, mas’uliyat va o‘z ishiga sodiqlikni ham o‘z ichiga
oladi. Bu jihatlar kelajakda mutaxassisning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishini
ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi.Bugungi kunda kasbiy kompetentlik
nafaqat bilim va ko‘nikmalarni o‘z ichiga olgan kompleks tushuncha bo‘lib, balki
shaxsning professional identifikatsiyasi, kasbga bo‘lgan munosabati va shaxsiy
sifatlarini ham qamrab oladi. Shu sababli ta’lim jarayonida kasbiy kompetentlikni
shakllantirish nafaqat ta’limning, balki jamiyat taraqqiyotining ham muhim omili
hisoblanadi.
1.2. Adabiyot o‘qitish metodikasi fanining maqsadi va tarkibiy qismlari
Adabiyot o‘qitish metodikasi — bu o‘quvchilarga adabiyotni o‘rgatish
jarayonini tizimli, samarali va maqsadga muvofiq tashkil etish usullarini
o‘rgatuvchi maxsus fan. Ushbu metodika nafaqat adabiyot darslarini qanday
o‘tkazish, balki o‘quvchilarda ta’lim bilan bir qatorda estetik, axloqiy va madaniy
qadriyatlarni shakllantirishda muhim vosita sifatida xizmat qiladi. Zamonaviy
ta’lim jarayonida adabiyot o‘qitish metodikasi fani o‘quvchilarning ma’naviy,
intellektual va ijodiy rivojlanishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shu boisdan, uning
maqsadi va tarkibiy qismlari chuqur va har tomonlama o‘rganilishini talab qiladi.
Adabiyot o‘qitish metodikasining asosiy maqsadi — o‘quvchilarda adabiyotni
nafaqat bilim sifatida qabul qilishni emas, balki uni hayotiy tajriba, axloqiy va
5
To‘lqin Ergashev. Adabiyot darslarida interfaol usullar . Toshkent, 2021. — B. 40-85.

22o‘quvchilarning qiziqishini oshirib, o‘rganilayotgan mavzuni yaxshiroq
tushunishga yordam beradi. Masalan, adabiy asarlar asosida tayyorlangan filmlar,
audio hikoyalar, interfaol testlar o‘quvchilarning turli kompetentliklarini
rivojlantirish uchun keng imkoniyat yaratadi.
Adabiyot fanining didaktik imkoniyatlaridan biri ham o‘quvchilarda axloqiy-
ijtimoiy kompetentliklarni shakllantirishdir. Adabiyot orqali o‘quvchilar halollik,
mehr-shafqat, do‘stlik, vatanparvarlik kabi insoniy qadriyatlarni o‘zlashtiradilar.
Bu esa ularning shaxs sifatida jamiyatda mas’uliyatli, ijtimoiy faol fuqarolarga
aylanishiga yordam beradi.Adabiyot darslari o‘quvchilarning estetik didini
rivojlantirishga ham xizmat qiladi. Adabiy asarlar san’at va go‘zallikni
qadrlashga o‘rgatadi, o‘quvchilarning ma’naviy dunyosini boyitadi. Estetik
kompetentlik nafaqat san’at asarlarini tushunish, balki hayotga go‘zallik va san’at
nuqtai nazaridan qarash qobiliyatidir.Shuningdek, adabiyot o‘quvchilarning
ijtimoiy-hissiy kompetentliklarini ham rivojlantiradi. Bu kompetentlik
o‘quvchilarning boshqalar bilan munosabatlarini boshqarish, o‘z hissiyotlarini
anglash va boshqarish qobiliyatidir. Adabiy asarlar va ularni tahlil qilish jarayoni
bunday qobiliyatlarni shakllantirishda samarali vosita hisoblanadi.
Adabiyot fanining didaktik imkoniyatlari o‘quvchilarning shaxsiy, ijtimoiy,
madaniy, kommunikativ, tanqidiy, ijodiy va estetik kompetentliklarini
shakllantirishga imkon beradi. Bu esa ularning faqat bilimli emas, balki hayotga
tayyor, barkamol shaxslar sifatida yetishishlariga xizmat qiladi. Shu sababli
zamonaviy ta’lim tizimida adabiyot fanining o‘rni va roli juda katta.adabiyot
fanining kompetentliklarni shakllantirishdagi didaktik imkoniyatlari juda keng
qamrovli va muhimdir. U o‘quvchilarda nafaqat bilimlarni, balki hayotda kerakli
ko‘nikma va qobiliyatlarni ham rivojlantirish imkonini beradi. Shu bois, adabiyot
o‘qitish metodikasini takomillashtirish va yangi innovatsion usullarni joriy etish
ta’lim sifatini oshirishda mu him omil hisoblanadi

292.2. Tanqidiy fikrlash, ijodiy yondashuv va nutq kompetentligini
rivojlantirishda adabiyot metodikasining roli
Adabiyot ta’limi nafaqat madaniy merosni o‘rganish, balki shaxsning tanqidiy
fikrlash, ijodiy yondashuv va nutq kompetentligini rivojlantirishda muhim vosita
hisoblanadi. Bu jarayonda metodika talabaning o‘z fikrini ifoda etish qobiliyatini
kengaytirish, matnni chuqur tahlil qilishga o‘rgatish va ijodiy ishlash
ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi.
Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish adabiyot metodikasining eng muhim
vazifalaridan biridir. Talabalar o‘zlari o‘qigan matnlarni shunchaki qabul
qilmasdan, ularni tahlil qilishi, asardagi fikrlarni, obrazlarni, muallifning nuqtai
nazarini, mavzularni so‘roq qilishi lozim. Bu esa tanqidiy fikrlashning asosiy
xususiyatlaridan biri — mulohaza yuritish va baholash ko‘nikmalarini
shakllantiradi. Misol uchun, bir adabiy qahramonning xatti-harakatlarini yoki
voqealar rivojini tanqidiy tahlil qilish orqali talabalar voqelikni turlicha anglashni
o‘rganadilar, bu esa ularning dunyoqarashini kengaytiradi.
Ijodiy yondashuvni rivojlantirishda esa adabiyot metodikasi talabalarning
ijodiy fikrlashiga turtki beradi. Bu jarayonda talabalar nafaqat o‘qigan asarlarni
qayta yaratish bilan cheklanmay, balki yangi qahramonlar, voqealar yoki muqobil
yakunlarni yaratishlari mumkin. Mualliflik vazifalari, esse yozish, dramatizatsiya
kabi faoliyatlar talabalarning ijodkorligini oshiradi, ularni o‘z fikrlarini yangi
shakllarda ifoda etishga undaydi. Shu tariqa, ijodiy yondashuvni rivojlantirish
orqali talabalar o‘z dunyoqarashlarini, his-tuyg‘ularini boyitib boradilar.
Abdulla Qodiriyyning “O‘tkan Kunlar” asari o‘zbek adabiyotida milliy
uyg‘onish davrini, ijtimoiy va tarixiy jarayonlarni ko‘tarib chiqqan muhim
asarlardan biridir. Unda turli qahramonlar orqali o‘sha davr jamiyatining
murakkab ijtimoiy-siyosiy muammolari va shaxslarning o‘zgaruvchan hayotlari
tasvirlangan. Asarning bosh qahramonlari — Kumush, Otabek va Yusufbek hoji
— o‘z xarakterlari va harakatlari bilan o‘sha davr ijtimoiy, madaniy sharoitlarini
aks ettiradi.

36Interfaol metodlar — bu o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasida, shuningdek,
o‘quvchilar o‘rtasida o‘zaro muloqotga asoslangan ta’lim usullaridir. Ular ta’lim
jarayonini yanada jonlantiradi, bilimlarni qabul qilish va mustahkamlashni
osonlashtiradi. Adabiyot o‘qitishda eng ko‘p qo‘llaniladigan interfaol metodlarga
guruh muhokamalari, brainstorming, debatlar, rolli o‘yinlar, dramatizatsiya,
loyihaviy ishlar kiradi.
Masalan, guruh muhokamasida talabalar “O‘tkan Kunlar” asaridagi ijtimoiy-
iqtisodiy muammolarni muhokama qilib, turli qarashlarni bildirishadi. Bu jarayon
tanqidiy fikrlashni rivojlantiradi, o‘quvchilarni mustaqil fikr yuritishga o‘rgatadi.
Debatlar esa talabalarni dalillar bilan fikrlarini himoya qilishga o‘rgatadi,
muloqot va nutq madaniyatini oshiradi. Rolli o‘yinlar yordamida talabalar adabiy
qahramonlarning hayotiy vaziyatlarini jonli o‘ynab, ularning his-tuyg‘ularini va
qarorlarini yanada teranroq anglaydilar.
Innovatsion texnologiyalarni qo‘llashning ahamiyati
Zamonaviy ta’limda innovatsion texnologiyalar o‘qitish sifatini tubdan
yaxshilaydi. Adabiyot o‘qitishda multimedia, interaktiv taxta, onlayn
platformalar, elektron darsliklar, video materiallar, virtual muhitlar va boshqa
raqamli vositalardan foydalanish ta’lim jarayonini qiziqarli va samarali qiladi.
Masalan, “O‘tkan Kunlar” asarining muhim sahnalarini videotasvirlarda
ko‘rsatish yoki animatsiyalar orqali qahramonlar xarakterini tahlil qilish
o‘quvchilarda ta’sirchan tasavvur uyg‘otadi. Bu usullar matnning mazmunini
chuqurroq tushunishga yordam beradi.
Onlayn platformalarda talabalar o‘z mustaqil ishlarini amalga oshirishi, test va
viktorinalarda qatnashishi, darsdan tashqari qo‘shimcha materiallar bilan
tanishishi mumkin. Bu esa ularning o‘rganish motivatsiyasini oshiradi.
Amaliy mashg‘ulotlar va interfaol metodlarning o‘zaro integratsiyasi
Amaliy mashg‘ulotlarni interfaol metodlar bilan uyg‘unlashtirish ta’lim
samaradorligini sezilarli darajada oshiradi. Masalan, talabalar o‘rganilayotgan
adabiy asar asosida kichik guruhlarga bo‘linib, o‘zaro bahs-munozara qilishadi,

19imkoniyatlari o‘quvchilarda ko‘plab turdagi kompetentliklarni samarali
shakllantirish uchun keng imkoniyatlar yaratadi.
Avvalo, adabiyot darslari o‘quvchilarning kommunikativ kompetentligini
rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu kompetentlik — tilni to‘g‘ri, aniq va mantiqiy
ravishda ishlata olish, fikr almashish, turli muloqot vaziyatlarida o‘zini tutish,
og‘zaki va yozma nutqni samarali ifoda etish qobiliyatidir. Darslarda o‘quvchilar
nafaqat adabiy matnlarni o‘qib tushunish, balki ularni tahlil qilish, muhokama
qilish va shaxsiy fikrlarini bildirishga o‘rgatiladi. Bu jarayon o‘quvchilarda nutq
madaniyati, muloqot ko‘nikmalari, ta’sirchan so‘zlash san’atini shakllantiradi.
Adabiyot fanining didaktik imkoniyatlari doirasida o‘quvchilarning madaniy
kompetentliklarini rivojlantirish ham muhim o‘rin tutadi. Milliy va jahon
adabiyotining namunalari orqali o‘quvchilar o‘z milliy madaniyatlari bilan
tanishib, uni qadrlashni o‘rganadilar. Shu bilan birga, boshqa xalqlarning
madaniyati, urf-odatlari va dunyoqarashlari bilan tanishish orqali ularning
madaniy xabardorligi kengayadi. Bu esa millatlararo muloqotni mustahkamlaydi,
o‘zaro hurmat va tushunishni rivojlantiradi.
Jadval. Adabiyot fanining kompetentliklarni shakllantirishdagi didaktik
imkoniyatlari
Kompetentlik
turi Ta’rifi va
mazmuni Adabiyot fanidagi
didaktik
imkoniyatlari Ta’lim jarayonidagi
shakllantirish
usullari
Kommunikativ
kompetentlik Tilni to‘g‘ri, aniq
va mantiqiy ishlata
olish, fikr
almashish, og‘zaki
va yozma nutq
madaniyati Adabiy matnlarni
o‘qib tushunish,
muhokama,
bahslashish, nutq
madaniyatini
shakllantirish Munozara,
diskussiya, referatlar
tayyorlash, yozma
ishlar
Madaniy
kompetentlik Milliy va xalqaro
madaniyatlarni
anglash, qadrlash,
millatlararo
hurmatni
rivojlantirish Milliy va jahon
adabiyoti
namunalari orqali
madaniyatlararo
muloqot va
anglashni ta’minlash Adabiy merosni
o‘rganish,
taqqoslash,
madaniyatlararo
loyihalar tayyorlash
Ijtimoiy Jamiyatda yashash Axloqiy Vaziyatli

38Amaliy mashg‘ulotlar, interfaol metodlar va innovatsion texnologiyalarni
qo‘llash adabiyot o‘qitishda samaradorlikni oshirishning eng samarali yo‘llaridan
biridir. Ular o‘quvchilarning nafaqat nazariy bilimlarni chuqur egallashini, balki
ularni amalda qo‘llash ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Shu bilan
birga, bu usullar o‘quvchilarning ijodiy va tanqidiy fikrlashini rag‘batlantiradi,
axloqiy-estetik kompetentlikni shakllantiradi. Innovatsion texnologiyalar esa
ta’lim jarayonini yanada interfaol, qiziqarli va zamonaviy qiladi, talabalarni
hayotga tayyorlaydi.
2-Bob.Xulosa
2-bobni o‘rganish jarayonida amaliy mashg‘ulotlar, interfaol metodlar va
innovatsion texnologiyalarning ta’lim samaradorligini oshirishda qanchalik
muhim ekanligini yana bir bor angladim. Ular nafaqat o‘quvchilarning bilim
darajasini yaxshilashga, balki ularning fikrlash, ijodkorlik va nutq madaniyatini
rivojlantirishga xizmat qiladi. Amaliy mashg‘ulotlar orqali nazariy bilimlar
hayotiy vaziyatlarda qo‘llaniladi, interfaol metodlar esa o‘quvchilarni faol,
ishtirokchi sifatida shakllantiradi. Innovatsion texnologiyalar esa darslarni yanada
qiziqarli va zamonaviy qiladi, ta’lim jarayonini kengaytiradi. Shu bois, bu
yondashuvlarni keng joriy etish ta’lim sifatini oshirishda muhim omil bo‘lib
qoladi. Kelajakda pedagogik amaliyotimda ushbu metod va texnologiyalarni
yanada ko‘proq qo‘llashga intilaman. Ular o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini
rag‘batlantirib, o‘rganish jarayonini yanada samarali va qiziqarli qilishi aniq.

37so‘ngra dramatizatsiya shaklida sahnalarni jonlantiradi. Bu usul nafaqat bilimni
mustahkamlash, balki jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga ham
xizmat qiladi.
Innovatsion texnologiyalar yordamida interfaol metodlarni boyitish
Innovatsion texnologiyalar interfaol metodlarni yanada samaraliroq qiladi.
Misol uchun, onlayn so‘rovnomalar, virtual oqimlar orqali o‘quvchilarni darsga
faol jalb qilish, dars materiallarini vizualizatsiya qilish, multimedia resurslar
yordamida tahliliy mashg‘ulotlar o‘tkazish mumkin.
Virtual va kengaytirilgan haqiqat (VR va AR) yordamida talabalar asardagi
tarixiy sharoitlarni ko‘z oldida jonli tomosha qilib, o‘sha davr muhitini his qilish
imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu usul o‘quvchilarning darsga qiziqishini oshirib,
o‘zlashtirish darajasini kuchaytiradi.
Amaliy misollar
Matn tahlili va dramatizatsiya: “O‘tkan Kunlar” asaridagi sahnalarni kichik
guruhlarda jonlantirish orqali talabalar adabiy tahlil ko‘nikmalarini amalda
qo‘llaydilar. Shu bilan birga, ular qahramonlarning ichki his-tuyg‘ularini anglab,
ifodalashni o‘rganadilar.
Onlayn viktorinalar va testlar: Darsdan keyingi mustaqil ishlarda o‘quvchilar
uchun interaktiv testlar, viktorinalar tashkil qilish o‘rganilgan materialni
mustahkamlashga yordam beradi.
Multimedia taqdimotlar: Talabalar adabiy asar va uning muallifi haqida
slaydlar, video taqdimotlar tayyorlashadi. Bu ijodiy yondashuv ularning nutq
madaniyatini va axborotni taqdim etish qobiliyatini oshiradi.
Samaradorlikni oshirish omillari
O‘qituvchining metodik tayyorgarligi va pedagogik mahorati;
Dars rejasi va mashg‘ulotlarni oldindan puxta tayyorlash;
Talabalar qiziqishlarini hisobga olish va ularni faol ishtirokga jalb etish;
Zamonaviy texnologiyalar va innovatsiyalarni maqsadli va o‘rinli qo‘llash;
O‘quvchilarning individual xususiyatlari va ehtiyojlarini hisobga olish.

15ijodiy faoliyatga jalb qilish usullari o‘rganiladi. Nazariy qism o‘qituvchiga
darslarni rejalashtirishda ilmiy asos beradi, uning pedagogik fikrlash doirasini
kengaytiradi. Nazariy qismda shuningdek, adabiyot ta’limining tarixiy
rivojlanishi, turli metodik yondashuvlar, dars rejalarini tuzish tamoyillari,
didaktik printsiplar va o‘quvchilarning individual xususiyatlari hisobga olinadi.
Bu esa o‘qituvchilarga o‘z pedagogik faoliyatini yanada samarali va sifatli tashkil
etish imkonini beradi.
2. Amaliy qism Metodikaning amaliy qismi — bu darslarda qo‘llaniladigan
metod va usullar, ta’lim texnologiyalari, o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini
shakllantirish bo‘yicha amaliy ishlarni o‘z ichiga oladi. Bu qismda o‘qituvchi
o‘quvchilarning yoshiga mos ravishda o‘qitishning samarali metodlarini
qo‘llashni o‘rganadi.
Amaliy qism shuningdek, o‘quvchilarning ijodiy faoliyatini rag‘batlantirish,
muammoli vaziyatlarda mustaqil fikrlashga o‘rgatish, guruh va individual ishlarni
tashkil etish kabi jihatlarni ham qamrab oladi. Bu qism o‘qituvchilarni real dars
jarayoniga tayyorlaydi va o‘z pedagogik mahoratini oshirishga xizmat qiladi.
3. Metodik vositalar Adabiyot o‘qitish metodikasining muhim tarkibiy qismi
— metodik vositalar. Bu vositalar darslarni yanada interaktiv va samarali tashkil
etishga yordam beradi. Ularga darsliklar, qo‘llanmalar, testlar, audio-video
materiallar, kompyuter dasturlari, interaktiv ta’lim vositalari kiradi.
Metodik vositalar yordamida o‘quvchilarning bilimlari mustahkamlanadi,
ularning o‘zlashtirish darajasi baholanadi va xatolar aniqlanadi. Shu bilan birga,
bu vositalar o‘quvchilarda mustaqil ish olib borish ko‘nikmalarini rivojlantirishda
ham muhim ahamiyatga ega.
4. Tajriba va kuzatuv Adabiyot o‘qitish metodikasining yana bir tarkibiy qismi
— pedagogik tajriba va kuzatuv. O‘qituvchi o‘z darslarida qo‘llagan metodlarni,
usullarni doimiy ravishda sinovdan o‘tkazishi, ularning samaradorligini baholashi
kerak. Bu esa pedagogik faoliyatni yaxshilash, yangi yondashuvlarni joriy etish
imkonini beradi.

14estetik qadriyatlar manbai sifatida anglashni ta’minlashdir. Buning uchun o‘qitish
jarayonida faqat yod olishga emas, balki asar mazmunini chuqur anglashga,
muallif fikrini tahlil qilishga, o‘z fikrini erkin ifoda etishga va ijodiy
yondashishga e’tibor qaratiladi. Shu tarzda, metodika o‘quvchilarning tanqidiy
fikrlashini, mustaqil qaror qabul qilish qobiliyatini va madaniyatga bo‘lgan
chuqur qiziqishini rivojlantiradi.
Adabiyot o‘qitish metodikasining yana bir muhim maqsadi — o‘quvchilarning
kommunikativ ko‘nikmalarini shakllantirishdir. Adabiyot darslari orqali talabalar
o‘z fikrlarini yozma va og‘zaki shaklda ifoda eta olish, dialog va munozara qilish,
boshqalar fikrini tinglash va tushunish qobiliyatlarini rivojlantiradilar. Bu esa
ularni ijtimoiy hayotga faol va ongli ishtirokchilar qilib tayyorlaydi.
Metodikaning yana bir maqsadi — o‘quvchilarning estetik didini
rivojlantirishdir. Adabiyot darslarida o‘quvchilar go‘zallikni, san’atning turli
shakllarini, hayotiy tajribalarni chuqur anglashni o‘rganadilar. Bu esa ularning
qalbini boyitadi, shaxs sifatida shakllanishiga yordam beradi. Shu nuqtai
nazardan, adabiyot o‘qitish nafaqat bilim berish, balki tarbiyaviy jarayon hamdir.
Adabiyot o‘qitish metodikasining maqsadi keng va ko‘p qirralidir. Uning
mazmuni zamonaviy ta’lim talablari, o‘quvchilarning yosh va psixologik
xususiyatlari, ijtimoiy-madaniy sharoitlar bilan chambarchas bog‘liq. Shuning
uchun ham, metodika o‘qituvchilarga bilim va tarbiya jarayonini zamonaviy
pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishga imkon yaratadi.
Adabiyot o‘qitish metodikasining tarkibiy qismlari
Adabiyot o‘qitish metodikasi fanining tarkibiy qismlari — bu uning asosiy
elementlari, ular o‘zaro chambarchas bog‘langan bo‘lib, ta’lim jarayonining
barcha bosqichlarini qamrab oladi. Har bir tarkibiy qism o‘ziga xos vazifalar va
funksiyalarni bajaradi, natijada samarali ta’lim tizimi shakllanadi.
1. Nazariy qism Adabiyot metodikasining nazariy qismi uning asosiy ilmiy-
pedagogik konseptlarini o‘rganishga qaratilgan. Bu qismda o‘qitishning umumiy
nazariyasi, yosh psixologiyasi, ta’lim kontseptsiyalari, o‘quvchilarni o‘qishga va

17Adabiyot o‘qitishning pedagogik maqsadlari orasida o‘quvchilarning ijtimoiy
va ma’naviy ongini rivojlantirish, ularni axloqiy qadriyatlar asosida tarbiyalash,
shaxs sifatida o‘z o‘rnini aniqlashga yordam berish ham bor. Shu bois adabiyot
darslarida o‘quvchilar hayotiy masalalar, insoniy munosabatlar, mehr-shafqat,
do‘stlik va vatanparvarlik kabi tushunchalarni o‘zlashtiradilar.
Adabiyot o‘qitish metodikasining yana bir muhim jihati — o‘quvchilarning
kommunikativ ko‘nikmalarini shakllantirishdir. Dars jarayonida o‘quvchilar o‘z
fikrlarini aniq va ravon ifoda etishni, muhokamalar, bahs-munozaralarda ishtirok
etishni o‘rganadilar. Bu esa ularni ijtimoiy hayotga faol, ongli va samarali tarzda
moslashishga tayyorlaydi.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalar yordamida adabiyot darslari yanada
interaktiv va qiziqarli bo‘lmoqda. Multimedia vositalari, elektron darsliklar,
internet resurslari o‘quvchilarning bilim olish jarayonini boyitadi, ularga yangi
imkoniyatlar yaratadi. Bu esa o‘quvchilarning adabiyotga bo‘lgan qiziqishini
oshiradi va darslarni yanada samarali qiladi.Adabiyot o‘qitish metodikasining
o‘rni nafaqat maktab ta’limida, balki umuman milliy ma’naviyat va madaniyatni
shakllantirishda katta ahamiyatga ega. Milliy adabiyot orqali o‘quvchilar o‘z
tarixlarini, urf-odatlarini, milliy qadriyatlarini anglay boshlaydilar. Bu esa milliy
o‘zlikni saqlash va rivojlantirish uchun muhimdir.Shuningdek, adabiyot o‘qitish
metodikasi o‘quvchilarda ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishga xizmat qiladi.
Darslarda o‘quvchilar nafaqat o‘qish, balki she’r yozish, hikoya yaratish,
dramaga asoslangan sahnalar tayyorlash orqali o‘z ijodiy salohiyatlarini namoyon
qiladilar. Bu esa ularning o‘zini ifoda etish qobiliyatlarini oshiradi. 7
Adabiyot o‘qitish metodikasining yana bir jihati — o‘quvchilarning tanqidiy
fikrlashini rivojlantirishdir. O‘quvchilar adabiy asarlarni o‘rganish davomida
muallifning g‘oyasini, uslubini, obrazlarni tahlil qilishni o‘rganadilar. Bu esa
7
Doston Karimov. Funksional savodxonlik va uning ta’limdagi ahamiyati . Toshkent, 2019. —
B. 15-52.

34shakllantiriladi. Shu bilan birga, turli davr va madaniyatdagi adabiy asarlar
talabalarda madaniyatlararo tafakkurni rivojlantirishga yordam beradi.
Ijodiy yondashuvni rivojlantirish uchun talabalar turli ijodiy topshiriqlarni
bajaradilar. Masalan, asar mavzusi bo‘yicha yangi yakun yozish,
qahramonlarning keyingi taqdiri haqida hikoya yaratish, yoki asardagi voqealarni
zamonaviy sharoitga moslashtirish kabi vazifalar ularga o‘z ijodini namoyish
etishga imkon beradi. Bunday vazifalar ijodkorlikni faollashtirib, talabalarni o‘z
qobiliyatlarini sinovdan o‘tkazishga undaydi.
Nutq kompetentligini rivojlantirishda metodika talabalarni jamoaviy ishlarga
jalb qilishga katta ahamiyat beradi. Guruhlarda muhokama, rolli o‘yinlar va
prezentatsiyalar orqali talabalar o‘z fikrlarini aniq bayon etishni, boshqa fikrlarni
tinglash va muhokama qilishni o‘rganadilar. Bu esa ularning ijtimoiy
ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi.
Adabiyot darslarida tanqidiy fikrlash va ijodiy yondashuvni mustahkamlash
uchun o‘qituvchi faol, kreativ yondashishi zarur. U talabalarni doimo yangi
savollar bilan qiziqtirishi, ularni matnga chuqurroq kirib borishga undashi, ijodiy
vazifalar orqali rag‘batlantirishi kerak. Shu bilan birga, baholashda ham faqat
noto‘g‘ri yoki to‘g‘ri javoblarga e’tibor bermay, ijodiy fikrlarni ham qadrlashi
muhimdir. 12
Bugungi kunda ta’limda raqamli texnologiyalarni qo‘llash imkoniyatlari
kengaymoqda. Adabiyot metodikasida ham interaktiv dasturlar, onlayn forumlar
va multimedia vositalari yordamida tanqidiy fikrlash, ijodiy yondashuv va nutq
ko‘nikmalarini rivojlantirish mumkin. Masalan, talabalar virtual muhokamalarda
ishtirok etishi, elektron kitoblar orqali turli talqinlarni solishtirishi mumkin.
Shuningdek, adabiyot metodikasida ko‘p tillilik va madaniyatlararo yondashuv
ham muhim o‘rin tutadi. Turli xalqlarning adabiy merosi bilan tanishish, ularni
taqqoslash talabalarda global dunyoqarashni, boshqalarni tushunish va hurmat
qilishni rivojlantiradi. Bu esa tanqidiy fikrlash va nutq kompetentligini yanada
12
Farruh Usmonov. Ta’limda tanqidiy fikrlashni rivojlantirish . Toshkent, 2021. — B. 25-69.

1ANDIJON DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI
FILOLOGIYA FAKULTETI
“O ZBEK TILI VA ADABIYOTI” KAFEDRASI ʻ
“O zbek tili va adabiyoti” yo nalishi 301-guruh
ʻ ʻ
talabasi Yusupova Durdona Hokimjon qizining
Adabiyot o’qitish metodikasi fanidan
“ Talabalar kompetentligini shakllantirishda adabiyot o‘qitish
metodikasi fanining o‘rni va roli ” mavzusidagi
KURS ISHI
Ilmiy rahbar: Qosimova M .
Bajaruvchi: Yusupova D .
ANDIJON -2025

6Kurs ishi mavzusining obyekti – adabiyot o‘qitish metodikasi fanining oliy
pedagogik ta’lim tizimidagi o‘quv jarayonidir.
Kurs ishi mavzusining predmeti – adabiyot o‘qitish metodikasi fanining
talabalar kompetentligini shakllantirishdagi uslubiy yondashuvlari va didaktik
imkoniyatlaridir.
Kurs ishi mavzusining maqsadi – adabiyot o‘qitish metodikasi fanining
talabalar kompetentligini shakllantirishdagi o‘rnini ilmiy-nazariy va amaliy
jihatdan tahlil qilish hamda samarali uslubiy yondashuvlarni aniqlashdan iborat.
Kurs ishi mavzusining vazifalari – Kompetentlik yondashuvining nazariy
asoslarini yoritish;Adabiyot o‘qitish metodikasi fanining maqsad va tarkibiy
qismlarini tahlil qilish;Adabiyot fanining kompetentliklarni shakllantirishdagi
didaktik imkoniyatlarini aniqlash;Talabalarda funksional savodxonlik va axloqiy-
estetik kompetentlikni shakllantirish usullarini ko‘rsatish;Tanqidiy fikrlash, ijodiy
yondashuv va nutq kompetentligini rivojlantirishga xizmat qiluvchi metodikalarni
aniqlash;Amaliy mashg‘ulotlar, interfaol metodlar va innovatsion
texnologiyalarning o‘quv jarayonidagi samaradorligini asoslash.
Kurs ishi mavzusining metodlari Kurs ishini yozishda quyidagi metodlardan
foydalanildi: ilmiy-nazariy tahlil; taqqoslash va umumlashtirish; kuzatuv va
amaliy faoliyatni tahlil qilish; tajriba va misollar asosida yondashuvlarni asoslash.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi
Kurs ishi kirish, ikki bob, har bir bobda uchta kichik bo‘lim, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlardan iborat.

92. Axloqiy-estetik kompetentlik ta’lim jarayonida o‘quvchining shaxsiy va
madaniy qadriyatlarini, axloqiy tamoyillarini rivojlantirishga qaratilgan muhim
komponent hisoblanadi. Bu kompetentlik turi talabaning o‘zini jamiyatdagi
axloqiy-madaniy me’yorlarga muvofiq tutishini ta’minlaydi hamda san’at,
adabiyot, musiqiy va boshqa estetik qadriyatlarni idrok etish hamda baholash
qobiliyatini shakllantiradi. Axloqiy-estetik kompetentlik o‘quvchini nafaqat
bilimli, balki hissiy jihatdan boy, odob-axloq qoidalariga sodiq, madaniyatli
shaxsga aylantiradi.
O‘quvchilarda axloqiy-estetik kompetentlikni shakllantirish orqali ularning
axloqiy ongini rivojlantirish, yaxshilik, halollik, mehr-muruvvat kabi fazilatlarni
mustahkamlash, o‘zini va atrofdagilarni hurmat qilish kabi fazilatlarni o‘rgatish
maqsad qilinadi. Bu jarayonda adabiyot o‘qitish metodikasi ayniqsa muhim
ahamiyat kasb etadi, chunki adabiyot darslarida qahramonlarning axloqiy
fazilatlari, insoniy munosabatlar, go‘zallik va yomonlik tushunchalari batafsil
ko‘rib chiqiladi. Bu esa o‘quvchilarda axloqiy-ruhiy muhitni his qilish va o‘zini
shu kontekstda tutishni o‘rgatadi.Estetik tarbiya orqali o‘quvchilar san’atning
turli shakllarini (she’riyat, drama, proza) qadrlashni o‘rganadilar. Bu jarayon
nafaqat ularning didini shakllantiradi, balki tafakkurini ham chuqurlashtiradi.
Estetik kompetentlik orqali talaba atrofdagi dunyoni go‘zallik va betakrorlik
nuqtai nazaridan qabul qilishga o‘rgatiladi. Shu boisdan, adabiyot o‘qitish
metodikasi o‘quvchining ichki dunyosini boyitish, hissiyotlarini uyg‘otish, o‘ziga
xos dunyoqarashini shakllantirishda yetakchi vosita hisoblanadi. 4
Axloqiy-estetik kompetentlikning yana bir jihati – bu o‘quvchining axloqiy
qarorlar qabul qilish, murakkab axloqiy vaziyatlarda o‘z pozitsiyasini ifoda etish
qobiliyatidir. Talabalar darsda ko‘rib chiqilayotgan mavzular orqali ijtimoiy,
madaniy, axloqiy muammolarni tahlil qilish, o‘z fikrini asoslash, boshqa fikrlarni
tinglash va tushunish ko‘nikmalarini egallaydilar. Bu esa ularni nafaqat o‘z
4
Sulton Bobojonov. Talabalarda tanqidiy fikrlashni rivojlantirish metodlari . Samarqand, 2019.
— B. 12-55.

8shakllantiriladi. Bu fanlarda o‘quvchi matn bilan ishlashni, uni anglash va unga
munosabat bildirishni o‘rganadi.
Axborot-kommunikativ kompetentlik muloqot madaniyatini shakllantirishga
ham xizmat qiladi. O‘quvchilar turli mavzular bo‘yicha o‘z fikrlarini bildirish,
suhbat qurish, tinglash va bahs-munozarada ishtirok etish orqali o‘z nutq
madaniyatini rivojlantiradilar. Bu esa ularda muloqotda muomala madaniyatini,
tinglovchini hurmat qilish, o‘z fikrini asoslash, dalillar keltirish, boshqalarning
fikrini tahlil qilish kabi muhim jihatlarni rivojlantiradi.Axborot-kommunikativ
kompetentlik shuningdek, axborot texnologiyalaridan foydalanish qobiliyatini
ham o‘z ichiga oladi. Zamonaviy raqamli dunyoda axborot texnologiyalari bilan
ishlay olish har bir o‘quvchi uchun zarur bo‘lib bormoqda. Kompyuter, smartfon,
planshet va boshqa qurilmalar yordamida kerakli axborotni izlash, uni tahrirlash
va boshqalar bilan bo‘lishish bugungi kunda asosiy ko‘nikmalardan biri
hisoblanadi. Bu kompetentlik o‘quvchilarni shaxsiy rivojlanishiga, o‘z ustida
mustaqil ishlashga, kreativ fikrlashga undaydi. 3
Bundan tashqari, bu kompetentlik o‘quvchilarning ijtimoiy tarmoqlardan
to‘g‘ri foydalanish madaniyatini shakllantirishda ham muhim ahamiyat kasb
etadi. O‘quvchi internetdagi axborotlarni tanlaydi, soxta axborotni ajrata oladi,
ijtimoiy tarmoqlarda madaniyatli muloqot olib boradi. Bu esa axborot
xavfsizligini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. O‘quvchi o‘z fikrini erkin
bayon etish bilan birga, axloqiy va madaniy me’yorlarga amal qiladi. axborot-
kommunikativ kompetentlik o‘quvchining mustaqil fikrlovchi, axborotni to‘g‘ri
qabul qilib, undan foydalana oluvchi, o‘z fikrini erkin ifoda etuvchi, jamiyatda
faol ishtirok eta oluvchi shaxs sifatida shakllanishiga xizmat qiladi. Bu
kompetentlikni shakllantirish orqali o‘quvchi hayotga tayyor, har qanday axborot
oqimida to‘g‘ri yo‘l topa oladigan, zamonaviy texnologiyalardan samarali
foydalana oladigan bo‘lib yetishadi.
3
Munisa Axmedova. Pedagogik texnologiyalar va innovatsiyalar . Toshkent, 2020. — B. 23-
68.

32Nutq kompetentligini rivojlantirishda esa talabalar o‘z fikrlarini aniq va ravon
ifoda etish uchun muhokama va debatlarda qatnashadilar. Misol uchun:
Mashq: “O‘zbekiston mustaqilligi haqida kichik guruhda munozara o‘tkazing.”
Natija: Talabalar o‘z fikrlarini boshqalarga aniq yetkazishni, boshqalarni
tinglashni va bahs-munozaralarda qatnashishni o‘rganadilar.
Bundan tashqari, adabiyot darsida talabalar o‘zlari yozgan esse yoki she’rni
sinf oldida o‘qib, nutq madaniyatini mustahkamlashlari mumkin. Masalan,
“Mening eng sevimli adibim” mavzusida esse yozib, uni sinfda o‘qish orqali nutq
madaniyatini rivojlantiradilar.
Adabiyot metodikasida interaktiv va kreativ metodlardan foydalanish ham
samaralidir. Masalan, “Rolli o‘yin” usuli: talabalar asardagi qahramonlarning
o‘rniga o‘tib, ularning fikrlarini ifoda etadilar. Masalan, “Shoh va uning
maslahatgo‘ylari” yoki “Asardagi qarama-qarshi qahramonlar” rollarini ijro etish
orqali talabalar voqealarni yanada yaxshiroq tushunadilar va o‘z fikrlarini
rivojlantiradilar.Shuningdek, zamonaviy texnologiyalardan foydalanish orqali
talabalar matnlarni chuqurroq o‘rganishlari mumkin. Masalan, interaktiv
taqdimotlar, video sharhlar, onlayn forumlarda muhokamalar o‘tkazish orqali
tanqidiy fikrlash va nutq ko‘nikmalari rivojlantiriladi.
Misol tariqasida, “Xamsa” asaridagi qahramonlarning ijtimoiy va axloqiy
qarorlarini tahlil qilishda talabalar guruh bo‘lib ishlashlari va har bir guruh o‘z
qarorini himoya qilishi mumkin. Bu esa ularni o‘z fikrlarini aniq va ravon ifoda
etishga o‘rgatadi, shuningdek, boshqalar fikrini tinglash madaniyatini
shakllantiradi.
Yana bir amaliy misol — talabalarga turli davrlarning adabiy qahramonlari
haqida qisqacha taqdimot tayyorlash topshirilishi mumkin. Masalan, “Jahon
adabiyotidan taniqli qahramonlar va ularning insoniy fazilatlari” mavzusida. Bu
talabalarni nafaqat o‘qilgan matnlarni tahlil qilishga, balki o‘z fikrlarini yozma va
og‘zaki ifoda etishga ham rag‘batlantiradi.

21anglab yetadilar, axloqiy-ijtimoiy qoidalar va mas’uliyatlarni o‘zlashtiradilar. Bu
esa ularni jamiyatda mas’uliyatli, axloqiy jihatdan barkamol shaxslar bo‘lib
yetilishiga yordam beradi.Shuningdek, adabiyot fanining tanqidiy fikrlash
kompetentligini rivojlantirishdagi roli katta. O‘quvchilar darsda adabiy matnlarni
tahlil qilib, muallifning asosiy g‘oyalarini, obrazlar tizimini va voqealar zanjirini
o‘rganadilar. Bu jarayonda ular o‘z fikrlarini asoslab, turli fikrlarni solishtirib,
xulosalar chiqarishni o‘rganadilar. Tanqidiy fikrlash ularni murakkab vaziyatlarni
tahlil qilishga, haqiqat va yolg‘onni ajratishga, yangi yechimlar topishga
tayyorlaydi. 8
Ijodiy kompetentliklar ham adabiyot fanining didaktik imkoniyatlari orasida
alohida e’tiborga loyiqdir. O‘quvchilar darsda she’r yozish, hikoya yaratish,
drama sahnalashtirish kabi ijodiy ishlar bilan shug‘ullanadilar. Bu o‘z navbatida
ularning tasavvur doirasini kengaytiradi, fikrlarini erkin ifoda etish va ijodiy
yondashuvni rivojlantiradi. Shuningdek, bunday faoliyatlar o‘quvchilarning
o‘ziga ishonchini oshiradi, guruhda ishlash ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Adabiyot fani o‘quvchilarda shaxsiy kompetentliklarni, ya’ni o‘zini anglash,
o‘zini boshqarish, shaxsiy o‘sish va rivojlanish qobiliyatlarini shakllantirish
imkoniyatiga ham ega. Adabiy asarlar o‘quvchilarga insonning ichki dunyosini,
hissiyot va tuyg‘ularini anglashda yordam beradi, shaxsiy va ijtimoiy
muammolarni hal qilish yo‘llarini ko‘rsatadi. Bu o‘quvchilarning o‘z-o‘zini
boshqarish va muammolarni hal qilish qobiliyatlarini mustahkamlaydi.
Metodik jihatdan adabiyot darslari ko‘plab samarali o‘qitish usullarini
qo‘llashga imkon beradi. Muallimlar muhokama, munozara, loyihalar tayyorlash,
dramatizatsiya kabi faol o‘qitish metodlaridan foydalanib, o‘quvchilarning
o‘rganish jarayonidagi faolligini oshiradilar. Bu esa o‘quvchilarning mustaqil
fikrlash va qaror qabul qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Bundan tashqari, zamonaviy texnologiyalar yordamida adabiyot darslari
yanada samarali o‘tkaziladi. Multimediyaviy vositalar, audio va video materiallar
8
Rustam Mirzaev. Axloqiy-estetik tarbiya metodikasi . Toshkent, 2018. — B. 50-95.

25 Kommunikativ mashg‘ulotlar: Dialog, munozara, rolli o‘yinlar va boshqa
interfaol usullar orqali talabalar kommunikativ kompetentliklarini oshiradi. Bu
ularning kundalik hayotda til vositalarini to‘g‘ri qo‘llashiga yordam beradi.
Masalalar yechish: Matn asosida turli muammolarni aniqlash va yechish,
argumentatsiya qilish ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun masalalar beriladi.
1. Adabiy asarlar orqali axloqiy tarbiya Adabiyot orqali axloqiy tarbiya
jarayoni nafaqat bilim berish, balki talabaning ruhiy dunyosini boyitish, uning
axloqiy qadriyatlarini shakllantirishga xizmat qiladi. Adabiy asarlar o‘zida inson
hayoti, uning ijtimoiy-madaniy muammolari, mehr-muhabbat, sadoqat, fidoyilik
kabi yuksak axloqiy tamoyillarni aks ettiradi. Shu bois, talabalarga xalqimizning
buyuk siymolari, tarixiy qahramonlar, insonparvarlik va vatanparvarlik
mavzularini o‘zida mujassam etgan adabiy asarlarni o‘qitish juda muhimdir. Bu
asarlar talabaning shaxsiy hayotiga, uning dunyoqarashiga chuqur ta’sir
o‘tkazadi.
Misol uchun, Alisher Navoiy, Abdulla Qodiriy, Hamza Hakimzoda Niyoziy
kabi yozuvchilarning asarlari orqali talabalar o‘z milliy qadriyatlarini anglashadi,
milliy g‘urur va faxr tuyg‘ularini rivojlantiradilar. Ushbu asarlar orqali ular
axloqiy vazifalar, mas’uliyat, halollik kabi insoniy fazilatlarni o‘rganadi.
Shuningdek, mualliflarning ijtimoiy muammolarga munosabati, ularni hal
qilishdagi jasorat va mehnat bilan bog‘liq qahramonliklari talabalarda yuksak
axloqiy pozitsiyalarni shakllantiradi.
Adabiy asarlar muhokamasida talaba fikri, uning ijtimoiy masalalarga
munosabati o‘rganiladi, shu bilan birga, shaxsiy tajriba va axloqiy qarashlar
almashinadi. Bu esa o‘quvchilarning fikrlash doirasini kengaytiradi, axloqiy
tushunchalarni chuqurlashtiradi. Axloqiy tarbiya jarayoni shunday olib borilishi
kerakki, talabalar faqat o‘rganayotgan adabiy matnni bilish bilan cheklanmasdan,
balki uning ma’nosini hayotiy tajribaga tatbiq eta olsin.
Shu bois, o‘qituvchi bu jarayonda talabaning faolligini rag‘batlantirishi,
muhokamalarni tashkil qilishi, savollar berish orqali ularni chuqurroq fikrlashga

30Otabek — asardagi erkak bosh qahramonlardan biri bo‘lib, uning xarakteri va
fe’llari ijtimoiy hamda tarixiy sharoitlarga qattiq bog‘liq. Otabek ijtimoiy
mavqeyi va shaxsiy hayoti o‘rtasida qiyin tanlovlar qiluvchi shaxs sifatida
tasvirlanadi. U o‘z oilasining farovonligi uchun kurashadi, ammo ba’zan bu
kurashda nohaqlik va kuch ishlatishga ham moyil bo‘ladi. Otabekning
xarakteridagi bu murakkabliklar talabalarni ijtimoiy adolat, axloqiy mas’uliyat,
shaxs va jamiyat munosabatlarini chuqurroq o‘rganishga undaydi. Masalan,
Otabekning oilasidagi muammolar, uning shaxsiy hayotida yuzaga kelgan
qiyinchiliklar ijtimoiy tengsizlik, oilaviy munosabatlar va erkaklarning
jamiyatdagi o‘rni haqidagi savollarni ko‘taradi.
Kumush — asarning asosiy ayol qahramoni bo‘lib, uning xarakteri, odob-
axloqi va fe’llari qahramonlarning ichki dunyosini ochib beradi. Kumush
mehribon, sabr-toqatli, lekin o‘z prinsiplariga ega ayol sifatida tasvirlangan. U
ijtimoiy bosimlarga qaramay, o‘z oilasi va yaqinlari uchun halol mehnat qiladi,
qiyinchiliklarga sabr qiladi. Kumushning harakatlarini o‘sha davrning ijtimoiy
sharoitlari bilan bog‘lab tahlil qilganda, u jamiyatdagi ayollarning o‘rni va
ularning hayotdagi mashaqqatlarini ifodalaydi. Masalan, Kumush oilani saqlab
qolish uchun ko‘p mehnat qilgani, erkaklarning turmushidagi muammolarni
yumshatishga harakat qilgani uning qahramon sifatidagi kuchi va sabrini
ko‘rsatadi. Talabalar Kumushning xarakteri orqali o‘sha davr ayollarining
hayotidagi muammolarni, ularning ichki kurashlarini tushunishga intiladi.
Yusufbek hoji esa asarning boshqa muhim qahramoni bo‘lib, u ijtimoiy
hokimiyat va konservativ qarashlarning timsolidir. Yusufbek hoji o‘sha davrning
milliy boshqaruv tizimi va uning ijtimoiy mavqeini ifodalaydi. Uning xarakteri
qat’iy, qattiq qonunlarga amal qiluvchi, ba’zida esa o‘z manfaati uchun qattiq
qoidalarni buzishga ham tayyor shaxs sifatida ko‘rsatiladi. Talabalar Yusufbek
hojining harakatlarini o‘rganayotganda, o‘sha davrning siyosiy iqlimi, hokimiyat
tuzilmasi, ijtimoiy qatlamlar va ularning o‘zaro munosabatlarini hisobga olishadi.
Masalan, Yusufbek hojining qarorlari va ularning ta’siri qahramonlar hayotiga

26undashi zarur. Natijada, talaba o‘zining axloqiy-ijtimoiy pozitsiyasini
mustahkamlab, jamiyatda mas’uliyatli va madaniyatli shaxs sifatida shakllanadi.
2. Estetik didni rivojlantirish Estetik did talabaning san’atga, go‘zallikka
bo‘lgan hissiy qarashlarini shakllantiradi va uni hayotiy tajriba darajasiga olib
chiqadi. Adabiyotning badiiy xususiyatlari, uning san’atkorona ifoda vositalari
talabalarni nafaqat o‘qish, balki his qilishga, fikrlashga va estetik zavq olishga
o‘rgatadi. Estetik didni rivojlantirish o‘quvchilarning ruhiy salomatligi,
tafakkurining rivojlanishi, shuningdek, ular orasida madaniy qadriyatlarning
mustahkamlanishiga olib keladi.
Adabiyot darslarida san’atkorona uslub, badiiy tasvir, metafora, obrazlar orqali
o‘quvchilar go‘zallikni anglashga o‘rgatiladi. Masalan, she’riy matnlarni o‘qish
jarayonida talabalar so‘zlarning tovush, ritm va ma’nosiga e’tibor berishadi. Bu
esa ularning badiiy didini va til madaniyatini oshiradi. Shuningdek, qissa va
romanlarni tahlil qilishda yozuvchi ijodining san’atkorona jihatlari,
qahramonlarning hissiyotlari va ularning atrof-muhit bilan munosabati chuqur
o‘rganiladi . 10
Estetik didning shakllanishi insonning dunyoga bo‘lgan
munosabatini o‘zgartiradi, unga hayotdagi chiroy va nozikliklarni anglash
imkonini beradi. Bu esa talabalarning nafaqat san’atga, balki kundalik hayotdagi
kichik go‘zalliklarga ham e’tiborini oshiradi. Shu tariqa, estetik didni
rivojlantirish nafaqat adabiyot fanining maqsadi, balki shaxsning umumiy
madaniy darajasini ko‘taruvchi omildir.Adabiyot o‘qituvchilari esa badiiy
asarlarni talabalarga taqdim etishda ularning yoshiga va qiziqishlariga mos
materiallardan foydalanishi, san’atkorona uslubni ochib berishda interfaol
usullardan foydalanganida, estetik did yuqori darajada rivojlanadi.
3. Mualliflar va qahramonlar obrazlari tahlili Adabiyot darslarida
mualliflar va qahramonlar obrazlarini tahlil qilish talabalar uchun nafaqat badiiy
asarlarni chuqur anglash, balki axloqiy-estetik kompetentlikni rivojlantirishning
samarali usulidir. Obrazlarni o‘rganish jarayonida talaba o‘zining shaxsiy
10
Qahramon Nabiev. Zamonaviy pedagogik yondashuvlar . Toshkent, 2022. — B. 18-65.

11Adabiyot o‘qitish metodikasida funksional savodxonlik talabalar nutq
madaniyatini rivojlantirish, matnni tushunish va talqin qilish ko‘nikmalarini
shakllantirish orqali amalga oshiriladi. O‘quvchilar nafaqat adabiy matnlarni
o‘qib, tushunishadi, balki ularni tahlil qilib, muallifning fikrini anglab, o‘z
fikrlarini shakllantirishadi. Bu esa o‘z navbatida tanqidiy fikrlashni
rivojlantirishga, nutq madaniyatini oshirishga va ijodiy yondashuvni
mustahkamlashga xizmat qiladi.Funksional savodxonlikni shakllantirishda
o‘qituvchining roli beqiyosdir. U nafaqat o‘quvchilarga ma’lumotlarni taqdim
etadi, balki ularni o‘z-o‘zini boshqarishga, faol bilim olishga, muammolarni
mustaqil yechishga undaydi. Darslarda interfaol metodlar, amaliy mashg‘ulotlar,
muhokamalar va loyihalar orqali funksional savodxonlik kompetentligi samarali
rivojlantiriladi. Masalan, o‘quvchilar o‘zaro fikr almashadi, olingan bilimlarni
hayotiy misollar bilan bog‘laydi va o‘z fikrlarini yozma hamda og‘zaki ravishda
ifoda etadi.
Funksional savodxonlik nafaqat adabiyot fanida, balki boshqa fanlarda ham
muhim hisoblanadi. Bu kompetentlik turini rivojlantirish o‘quvchining kognitiv
va kommunikativ qobiliyatlarini kengaytiradi, ularni kasbiy va shaxsiy hayotda
muvaffaqiyatga erishishga tayyorlaydi. Shu bois, funksional savodxonlik
zamonaviy ta’lim tizimining eng asosiy maqsadlaridan biri sifatida
ko‘riladi.Shuningdek, funksional savodxonlik doimiy ravishda yangilanib
boruvchi bilimlarni tez va samarali o‘zlashtirishni ham o‘z ichiga oladi. Bu esa
o‘quvchining o‘zgaruvchan jamiyat talablariga moslashishini, yangi
texnologiyalar va axborot vositalaridan unumli foydalanishini ta’minlaydi.
Masalan, adabiyot o‘qitishda internet resurslari, elektron kutubxonalar va
multimedia vositalaridan foydalanish o‘quvchilarni zamonaviy axborot-
kommunikatsiya muhitiga tayyorlaydi.Funksional savodxonlikni rivojlantirish
uchun o‘quv jarayonida o‘quvchilarga mustaqil o‘rganish imkoniyatlarini berish
muhimdir. Bu esa o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini oshiradi, mas’uliyatni
mustahkamlaydi, o‘z-o‘zini baholash va tahlil qilish qobiliyatlarini kuchaytiradi.

4Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Zamonaviy ta’lim tizimi inson
salohiyatini rivojlantirish, uning hayotga tayyorligini ta’minlash, kasbiy va
shaxsiy faoliyatga kompetent yondasha oladigan mutaxassislarni tayyorlashga
qaratilmoqda. Bu jarayonda filologik fanlar, xususan, adabiyot o‘qitish
metodikasi alohida ahamiyat kasb etadi. Adabiyot fanining didaktik
imkoniyatlari, axloqiy-estetik tarbiya berishdagi roli va milliy qadriyatlarni
singdirishdagi salohiyati uni kompetentligini shakllantirishga xizmat qiluvchi
asosiy fanlardan biriga aylantiradi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev bu borada
shunday deydi: “ Yangi O‘zbekistonni barpo etishda yangi fikrlaydigan,
vatanparvar, bilimli, yetuk kadrlar eng asosiy kuch bo‘ladi ” 1
. Bu fikr ayni
ta’limda kompetent yondashuvni shakllantirish zaruratini ko‘rsatadi. Talabalar,
ayniqsa, pedagogika yo‘nalishidagi yoshlar, adabiyot fani orqali nafaqat bilim,
balki axloqiy, estetik va madaniy qadriyatlar asosida shakllanadi.
Bugungi kunda ta’limda faqat nazariy bilim emas, balki shaxsiy fikr yuritish,
muammoli vaziyatlarda to‘g‘ri yo‘l topa olish, ijtimoiy faollik va madaniyatli
muloqot ko‘nikmalarini shakllantirishga e’tibor qaratilmoqda. Bunday kompetent
yondashuv aynan adabiyot fanining boy tarbiyaviy imkoniyatlari orqali samarali
amalga oshiriladi. Shu bois, adabiyot o‘qitish metodikasining mazmunini
yangilash, talabalarda ijodiy fikrlash, axloqiy-estetik dunyoqarash, funksional
savodxonlik kabi muhim kompetentliklarni rivojlantirish borasidagi metodik
yondashuvlarni o‘rganish dolzarb masaladir. Mavzu dolzarbligi aynan ushbu
muammolarga yechim topish, kelajak o‘qituvchilarini zamonaviy metodlar
asosida tayyorlash ehtiyoji bilan belgilanadi.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Talabalar kompetentligini
shakllantirish masalasi so‘nggi yillarda ko‘plab mahalliy va xorijiy tadqiqotchilar
e’tiborini tortgan muhim pedagogik muammolardan biridir. O‘zbekistonlik
olimlar – A. A. Abduqodirov, Z. I. Mamatova, M. Jo‘rayev, T. Usmonov va G‘.
1
Shavkat Mirziyoyev. "Yangi O‘zbekiston strategiyasi – xalqimizning ezgu orzu-intilishlarini
ro‘yobga chiqarishga xizmat qiladi". O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti rasmiy veb-sayti ,
2021-yil 28-dekabr. https://president.uz/oz/lists/view/4843

20kompetentlik qoidalari, axloqiy-
ijtimoiy
mas’uliyatni
anglash qadriyatlarni
o‘rgatish, ijtimoiy
muammolarni
adabiy asarlar orqali
tahlil qilish muhokamalar,
axloqiy dilemmalarni
muhokama qilish
Tanqidiy
fikrlash
kompetentligi Ma’lumotni tahlil
qilish, asoslash,
turli fikrlarni
solishtirish,
xulosalar chiqarish Adabiy asarlarni
chuqur tahlil qilish,
muallif niyatini
anglash,
argumentatsiya
qilish Matn tahlili, kritika,
baholash, taqqoslash,
bahs-munozaralar
Ijodiy
kompetentlik Yangi g‘oyalar
yaratish, tasavvur
va ijodkorlikni
rivojlantirish She’r, hikoya,
drama yozish,
sahnalashtirish,
ijodiy topshiriqlar
orqali
o‘quvchilarning
ijodini rivojlantirish Yozma ijod,
dramatizatsiya,
loyihalar, guruh
ishlari
Shaxsiy
kompetentlik O‘zini anglash,
o‘zini boshqarish,
shaxsiy rivojlanish Adabiy asarlar
orqali o‘zlikni kashf
etish, ichki dunyoni
anglash,
hissiyotlarni
boshqarishni
o‘rganish Refleksiya, o‘z
fikrini ifoda etish,
hissiyotlarni
baholash
Estetik
kompetentlik San’at va
go‘zallikni
qadrlash, estetik
didni rivojlantirish Adabiy asarlar
orqali san’atni
anglash, go‘zallikni
his qilish, estetik
tajriba orttirish San’at asarlarini
tahlil qilish, estetik
bahslar, ijodiy
mashg‘ulotlar
Ijtimoiy-hissiy
kompetentlik Boshqalar bilan
munosabatlarni
boshqarish,
hissiyotlarni
anglash va nazorat
qilish Adabiy obrazlar va
vaziyatlar orqali
hissiy
intelligensiyani
rivojlantirish Role-play, guruh
munozaralari,
hissiyotlarni tahlil
qilish
Adabiyot fanining yana bir muhim didaktik imkoniyati — ijtimoiy
kompetentlikni shakllantirishdir. Adabiy asarlar ko‘pincha ijtimoiy muammolar,
axloqiy qadriyatlar, insoniy munosabatlar haqida hikoya qiladi. O‘quvchilar
ushbu asarlarni tahlil qilish orqali jamiyatda yashashning murakkab jihatlarini

12Natijada, o‘quvchilar faqat bilimlar to‘plamiga ega bo‘lib qolmay, balki ularni
hayotiy vaziyatlarda amaliy qo‘llashga tayyor bo‘ladi.
Kasbiy kompetentlik — bu har bir mutaxassisning o‘z sohasida samarali
faoliyat yuritishi uchun zarur bo‘lgan bilim, ko‘nikma, malaka hamda shaxsiy
fazilatlar majmuasidir. Ta’lim jarayonida kasbiy kompetentlikni shakllantirish
nafaqat talabalar bilimini oshirish, balki ularni kelajakda o‘z kasbiga sodiq, faol
va mas’uliyatli mutaxassislar sifatida tayyorlashni nazarda tutadi. Shu bois kasbiy
kompetentlik pedagogika va ta’lim jarayonining eng muhim elementlaridan biri
hisoblanadi.
Kasbiy kompetentlik ta’limning asosiy maqsadlaridan biri bo‘lib, u
o‘quvchining kasbga oid nazariy bilimlarni amaliy ko‘nikmalarga aylantira olish
qobiliyatini o‘z ichiga oladi. Misol uchun, adabiyot o‘qituvchisida nafaqat adabiy
matnlarni tahlil qilish, balki ularni sinfda o‘quvchilarga tushunarli, qiziqarli va
samarali tarzda yetkazish qobiliyati bo‘lishi kerak. Shuningdek, kasbiy
kompetentlik o‘qituvchining pedagogik mahoratini, psixologik tayyorgarligini va
o‘quvchilarning ehtiyojlariga moslashish qobiliyatini ham o‘z ichiga oladi.
Kasbiy kompetentlikni rivojlantirish jarayonida o‘quvchilarga nafaqat fan
doirasidagi bilimlar beriladi, balki ularni kasbiy faoliyatga tayyorlovchi amaliy
mashg‘ulotlar, stajirovkalar va loyihalar orqali amaliy ko‘nikmalar
shakllantiriladi. Bunday yondashuv talabalarni nafaqat nazariy bilimlarga ega
bo‘lishga, balki ular asosida mustaqil va ijodiy faoliyat yuritishga o‘rgatadi.
Shuning uchun ham zamonaviy ta’lim tizimida kasbiy kompetentlik muhim o‘rin
tutadi.Kasbiy kompetentlikning yana bir muhim jihati — bu doimiy o‘zini
takomillashtirish va zamonaviy bilimlar bilan boyitish istagi. Har bir mutaxassis
doimiy ravishda o‘z sohasidagi yangi tendensiyalar, uslub va texnologiyalar bilan
tanishib borishi kerak. Bu esa kasbiy kompetentlikni davomli rivojlantirishni
talab qiladi. Ta’lim jarayonida talabalar bu ko‘nikmalarni egallashlari zarur,
chunki bugungi kun sharoitida bilim va malakalarni yangilab borish professional
muvaffaqiyatning kalitidir.Kasbiy kompetentlikni shakllantirishda

27qadriyatlarini aniqlaydi, ularning orasida yaxshilik, adolat, jasorat kabi
fazilatlarni topadi.
Mualliflarning ijodiy yondashuvi, ularning jamiyatga munosabati,
qahramonlarning xarakterlari va hayotiy qarorlarini tahlil qilish talabalarda
empatiya, insoniylik va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini shakllantiradi. Masalan,
qahramonlarning ijtimoiy rollari, ularning to‘qnashuvlari va kurashlari
o‘quvchilarga axloqiy dilemma va tanlovlarni ko‘rsatadi.
Qahramonlar obrazlari asosida talabalar o‘z hayotlaridagi muammolarni
solishtirish, yaxshilik va yomonlik, to‘g‘ri va noto‘g‘ri o‘rtasida farq qilish
imkoniga ega bo‘ladi. Shu tariqa, ular o‘z axloqiy qarashlarini shakllantirishda
chuqurroq o‘ylaydilar, o‘z pozitsiyasini mustahkamlaydilar. O‘qituvchi ushbu
metodni qo‘llashda savol-javob, muhokama, rolli o‘yinlarni samarali tashkil
qilishi zarur. Bu talabalarning faolligini oshiradi, o‘rganilayotgan mavzuga
chuqur kirib borishga undaydi. Obrazlarni tahlil qilish orqali talabalar nafaqat
adabiyotga bo‘lgan qiziqishlarini oshiradi, balki hayotda axloqiy mas’uliyatni his
qilishga ham o‘rgatiladi.
4. Interfaol metodlardan foydalanish Interfaol metodlar – bu talabalarning
faol ishtirokiga asoslangan ta’lim shakllari bo‘lib, ularning mustaqil fikrlash,
muloqot va hamkorlik ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Adabiyot
darslarida interfaol metodlarni qo‘llash axloqiy-estetik kompetentlikni
shakllantirishda ayniqsa samarali. Masalan, guruhlarda muhokamalar tashkil
qilish orqali talabalar mavzuni turlicha ko‘rish va baholash imkoniyatiga ega
bo‘ladi. Har bir o‘quvchi o‘z fikrini bildiradi, boshqalarning fikrlarini tinglaydi
va muhokama orqali yaxshiroq tushuncha hosil qiladi. Bu o‘quvchilarni
hurmatga, dialog madaniyatiga o‘rgatadi.
Dramatizatsiya, ya’ni adabiy sahnalarni jonlantirish usuli talabalarni asarga
chuqurroq kirishga, qahramonlarning his-tuyg‘ularini his qilishga undaydi. Bu
esa ularning empatiya ko‘nikmasini oshiradi va axloqiy-estetik qarashlarini
boyitadi.Viktorinalar, adabiy ko‘rgazmalar, o‘yinlar orqali esa ta’lim jarayoni

23 1-Bob. Xulosa
Kompetentlik turli ko‘nikma va bilimlarni jamlab, o‘quvchining hayotga
tayyorligini oshirishga xizmat qilishi ta’kidlandi. Ayniqsa, axborot-
kommunikativ, axloqiy-estetik va funksional savodxonlik kabi turlar ta’lim
jarayonida muhim ahamiyatga ega ekanligi aniqlandi. Adabiyot fanining didaktik
imkoniyatlari orqali talabalar tanqidiy fikrlash, ijodiy yondashuv va madaniy
qadriyatlarni shakllantirishi ta’kidlandi. Shu bilan birga, o‘qitish metodikasi
fanining maqsadi va tarkibiy qismlari ham yoritilib, zamonaviy pedagogik
yondashuvlar asosida samarali ta’lim berishning ahamiyati ko‘rsatildi. Ushbu bob
asosida kurs ishining keyingi bo‘limlarida kompetentliklarni yanada chuqurroq
o‘rganish va amaliy asoslarni tadqiq qilishga tayyor ekanligimni bildiraman.

3 MUNDARIJA
Kirish………………………………………………………………………… 4
I BOB. KOMPETENTLI YONDASHUV VA ADABIYOT O‘QITISH
METODIKASINING NAZARIY ASOSLARI . 7
1.1.Kompetentlik yondashuv mohiyati, turlari va uning ta’limdagi
ahamiyati …………………………………………………………………….. 7
1.2. Adabiyot o‘qitish metodikasi fanining maqsadi va tarkibiy qismlari …... 13
1.3.Adabiyot fanining kompetentliklarni shakllantirishdagi didaktik
imkoniyatlari ………………………………………………………………… 18
II BOB. TALABALARDA KOMPETENTLIKNING
SHAKLLANISHIDA ADABIYOT O‘QITISH METODIKASI
FANINING USLUBIY YONDASHUVLARI 24
2.1.Talabalarda funksional savodxonlik va axloqiy-estetik kompetentlikni
shakllantirish metodlari …………………………………………………….. 24
2.2.Tanqidiy fikrlash, ijodiy yondashuv va nutq kompetentligini
rivojlantirishda adabiyot metodikasining roli ……………………………….. 29
2.3.Amaliy mashg‘ulotlar, interfaol metodlar va innovatsion
texnologiyalarni qo‘llash samaradorligi ……………………………………... 35
Xulosa ……………………………………………………………………….. 39
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxat ……………………………….………... 40
Kirish

31qanday ta’sir ko‘rsatgani tahlil qilinadi.Shuningdek, talabalar bu qahramonlarning
har birining ijtimoiy va tarixiy sharoitlarni inobatga olib baholashlari kerak.
Ularning qarorlari va fe’llari o‘sha davrning ijtimoiy-siyosiy vaziyatidan ajralib
turmaydi. Bu esa talabalarni tarix va adabiyot o‘rtasidagi chambarchas
bog‘liqlikni tushunishga yordam beradi.
Adabiyot metodikasi talabalarda tanqidiy fikrlashni shakllantirishda ko‘plab
amaliy usullarni qo‘llaydi. Misol uchun, mashhur adibning asaridagi
qahramonning xatti-harakatlarini tahlil qilishda talabaga quyidagicha savollar
berilishi mumkin:
Savol: “Asardagi bosh qahramon Navoiy qanday qaror qabul qilgan? Siz uning
qarorini qanday baholaysiz?”
Javob: Talaba o‘z fikrini asoslab, bosh qahramonning qarori to‘g‘ri yoki
noto‘g‘ri ekanligini mulohaza qilishi va asoslashni o‘rganadi.
Bu jarayon tanqidiy fikrlashni shakllantirishga xizmat qiladi, chunki talabalar
faqat matnni qabul qilmay, balki uning mohiyatini chuqurroq tahlil qilishni
o‘rganadilar. Masalan, Abdulla Qodiriy “O‘tkan Kunlar” asaridagi bosh
qahramonlarining harakatlarini turlicha baholab, ijtimoiy va tarixiy sharoitlarni
hisobga olishlari mumkin.
Ijodiy yondashuvni rivojlantirishda esa talabalar o‘zlari yangi asar yaratish
yoki mavjud asarga yangi qirralar qo‘shish vazifalarini bajaradilar. Masalan:
Vazifa: “Fayzulla Xo‘jayevning hayoti haqida o‘rganganingizdan so‘ng, uning
obraziga yangi yakun yozing.”
Natija: Talaba o‘z fikricha yangi yakun yaratadi, bu esa uning ijodiy fikrlashini
rag‘batlantiradi.
Yana bir ijodiy vazifa sifatida, “Alisher Navoiy she’rining zamonaviy
talqini”ni yozish topshirig‘i berilishi mumkin. Bu orqali talabalar nafaqat eski
asarlarni o‘rganibgina qolmay, balki ularni hozirgi zamonga moslashtirish orqali
yangi ijodiy fikrlarni shakllantiradilar.

417) Rustam Mirzaev. Axloqiy-estetik tarbiya metodikasi. Toshkent, 2018. — B.
50-95.
8) Islom Mustafoyev. Adabiyot darslarida ijodiy yondashuv. Buxoro, 2020. —
B. 28-70.
9) Qahramon Nabiev. Zamonaviy pedagogik yondashuvlar. Toshkent, 2022. —
B. 18-65.
10) Sobir Rasulov. O‘qitishda innovatsion texnologiyalar. Toshkent, 2021. — B.
34-80.
11) Akmal Rustamov. Talabalar kompetentligini shakllantirish. Samarqand, 2020.
— B. 22-60.
12) Nodir Sobirov. Nutq madaniyati va ta’lim. Toshkent, 2019. — B. 10-48.
13) Mirzo Tursunov. Adabiyot o‘qitish metodikasi: nazariya va amaliyot.
Toshkent, 2017. — B. 40-85.
14) Farruh Usmonov. Ta’limda tanqidiy fikrlashni rivojlantirish. Toshkent, 2021.
— B. 25-69.
15) Erkin Valiev. Pedagogik interfaol metodlar. Toshkent, 2020. — B. 35-77.
16) Botir Xudoyberdiyev. O‘qitish metodikasida innovatsion yondashuvlar.
Toshkent, 2019. — B. 16-60.
17) O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi. O‘zbek adabiyoti tarixi. Toshkent, 2016.
— B. 60-120.
18) Komiljon Zokirov. Adabiyot va ma’naviyat. Toshkent, 2018. — B. 42-90.

5Jo‘raqulov kabi mutaxassislar kompetentlik yondashuvi, ta’lim sifati, kasbiy
tayyorgarlik va didaktik metodlar masalasida bir qator ilmiy ishlar olib borishgan.
Shu bilan birga, adabiyot fanining o‘qitilishiga oid didaktik va metodik tavsiyalar
ham ishlab chiqilgan. Xususan, adabiyot darslarida tanqidiy fikrlashni
rivojlantirish, interfaol metodlar qo‘llash va ijodiy yondashuvlar bo‘yicha ayrim
maqolalar mavjud. Biroq, aynan adabiyot o‘qitish metodikasi fanining talabalar
kompetentligini shakllantirishdagi o‘rni haqida mukammal, tizimli ilmiy
izlanishlar yetarli emas. Ko‘proq umumiy kompetentlik yondashuvi haqida fikrlar
bildirilgan bo‘lib, adabiyot metodikasining uslubiy yondashuvlari hali yetarlicha
tadqiq etilmagan. Shu sababli mazkur kurs ishi mavjud ilmiy adabiyotlarni tahlil
qilish, mavjud bo‘shliqlarni aniqlash va ularni to‘ldirishga xizmat qiladi.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati – “Talabalar
kompetentligini shakllantirishda adabiyot o‘qitish metodikasi fanining o‘rni va
roli” – bugungi ta’lim islohotlari sharoitida nazariy va amaliy jihatdan dolzarb
hisoblanadi. Birinchidan, kurs ishida adabiyot fani orqali kompetentlik
yondashuv asosida o‘quvchi shaxsini shakllantirish nazariy asoslari tahlil
qilinadi. Bu holat pedagogik nazariya doirasida yangicha ilmiy yondashuvlarni
ishlab chiqishga xizmat qiladi. Ikkinchidan, kurs ishida adabiyot o‘qitish
metodikasining kompetentlikka asoslangan usullari, metodik yondashuvlari va
interfaol texnologiyalari o‘rganiladi, bu esa amaliyotda qo‘llanilishi mumkin
bo‘lgan aniq tavsiyalarni shakllantirishga imkon beradi. Uchinchidan, ishda
talabalarda axloqiy-estetik, funksional savodxonlik, tanqidiy va ijodiy fikrlash
kompetentligini rivojlantirishga xizmat qiladigan metodlar amaliy misollar bilan
ko‘rsatib beriladi. Bu esa oliy ta’limda filologiya yo‘nalishidagi talabalar uchun
adabiyot darslarini samarali tashkil qilishda amaliy qo‘llanma vazifasini bajaradi.
Kurs ishining mazmuni bo‘lajak o‘qituvchilarning metodik tayyorgarligini
mustahkamlash, ularning kasbiy kompetentligini rivojlantirish, dars jarayoniga
yangicha yondashuv olib kirishiga xizmat qiladi.

18ularda har qanday ma’lumotga tanqidiy munosabatda bo‘lish ko‘nikmasini
shakllantiradi, ularga axborotni tahlil qilish va saralash qobiliyatini beradi.
Adabiyot o‘qitish metodikasining ta’lim tizimidagi ahamiyati yana shundaki, u
o‘quvchilarga jamiyatda yuzaga kelayotgan murakkab ijtimoiy, axloqiy, madaniy
muammolarni tushunishga yordam beradi. Shu tariqa, o‘quvchilar o‘zlarining
fuqarolik pozitsiyasini shakllantiradilar, jamiyatda faol ishtirok etishga
tayyorlanadilar.Metodikaning ahamiyati shundaki, u o‘qituvchilarni nafaqat dars
berish, balki tarbiyaviy ish olib borishda ham qo‘llaniladigan samarali usullar
bilan ta’minlaydi. O‘qituvchi metodika orqali o‘quvchilarda axloqiy-estetik
qadriyatlarni singdirishning turli shakllarini o‘rganadi, ularni hayotiy holatlarga
bog‘lab o‘rgatadi.Adabiyot o‘qitish metodikasining ahamiyati shuningdek,
o‘quvchilarning ma’naviy barkamolligini ta’minlash, ularni halol, vatanparvar,
mehribon, insonparvar shaxslar qilib tarbiyalashda namoyon bo‘ladi. Bu esa
jamiyat taraqqiyoti uchun zarur shartdir.Zamonaviy adabiyot o‘qitish metodikasi
o‘quvchilarga nafaqat milliy, balki jahon adabiyotining eng yaxshi namunalari
bilan tanishishga imkon yaratadi. Bu orqali o‘quvchilar dunyoqarashini
kengaytiradi, boshqa xalqlar madaniyati va urf-odatlariga hurmat bilan qarashni
o‘rganadilar.Natijada, adabiyot o‘qitish metodikasi nafaqat maktab ta’limining,
balki umuman ta’lim tizimining eng muhim bo‘g‘inlaridan biri hisoblanadi. U
o‘quvchilarda bilim, ko‘nikma va ma’naviy fazilatlarni bir vaqtda shakllantiradi,
ularni ijtimoiy hayotga tayyorlaydi va shaxs sifatida rivojlantiradi.
1.3. Adabiyot fanining kompetentliklarni shakllantirishdagi didaktik
imkoniyatlari
Adabiyot fani ta’lim tizimining muhim tarkibiy qismi bo‘lib, nafaqat
o‘quvchilarga til va adabiy bilimlarni berish, balki keng ko‘lamli
kompetentliklarni shakllantirishda ham beqiyos ahamiyatga ega. Zamonaviy
ta’lim jarayonida kompetentlik yondashuvi asosiy o‘rin tutib, o‘quvchilarning
amaliy, ijtimoiy, madaniy, tanqidiy va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga
qaratilgan. Shu nuqtai nazardan qaraganda, adabiyot fanining didaktik

Talabalar kompetentligini shakllantirishda adabiyot o‘qitish metodikasi fanining o‘rni va roli

Купить