Talabning iqtisodiy mazmuni va uning hajmiga ta’sir etuvchi omillar kurs ishi

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	452.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	20 Iyul 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

32 Sotish

Talabning iqtisodiy mazmuni va uning hajmiga ta’sir etuvchi omillar kurs ishi

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI
------------------------------------------FAKULTETI
“----------------------------------” KAFEDRASI
------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi
______- guruhi talabasi
Kurs ishi
Mavzu :Talabning iqtisodiy mazmuni va uning hajmiga ta’sir etuvchi
omillar
Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________
(imzo) (ismi sharifi)

Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y.
Baho “_____” ____ __ _____
Ilmiy rahbar: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
Komissiya a’zolari: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
__________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)

Mavzu: Talabning iqtisodiy mazmuni va uning hajmiga ta’sir etuvchi omillar
MUNDARIJA
Kirish ………………………………………………………………………….…
I BOB. Talabning iqtisodiy mohiyati va nazariy asoslari
1.1. Talab tushunchasi va uning iqtisodiy mazmuni …………………………..
….
1.2. Talab qonuni va talab egri chizig‘i (grafik tahlil)
…………………………....
1.3. Talabning narx, daromad va boshqa omillarga nisbatan elastikligi …………
II BOB. Talab hajmiga ta’sir etuvchi omillar va ularni tahlil qilish
2.1. Narx, daromad, muqobil tovarlar va reklamaning talabga ta’siri ……………
2.2. Aholining ijtimoiy-iqtisodiy holati va demografik omillar ………….
……….
2.3. Talabni shakllantirish va boshqarishda davlat siyosatining
o‘rni …………….
Xulosa va
takliflar ……………………………………………………………….
Foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxati …………………………………………….

Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bozor iqtisodiyotining barqaror ishlashi
va rivojlanishida talab tushunchasi markaziy o‘rin tutadi. Talab iqtisodiy
muvozanatni shakllantiruvchi asosiy kuch bo‘lib, ishlab chiqaruvchilarning
faoliyat yo‘nalishini belgilaydi, resurslar taqsimotiga ta’sir ko‘rsatadi va
narxlarning shakllanishida muhim rol o‘ynaydi. Ayniqsa, zamonaviy iqtisodiy
sharoitda, aholining daromad manbalari diversifikatsiyalashgan, iste’mol xulq-
atvori murakkablashgan bir davrda talabni chuqur tahlil qilish dolzarb
muammolardan biridir. O‘zbekiston iqtisodiy tizimida so‘nggi yillarda
kechayotgan tub islohotlar – xususiylashtirish, investitsiyaviy muhitni
yaxshilash, erkin bozor tamoyillarini joriy etish kabi omillar talab
mexanizmlarining ham chuqur tahlil qilinishini taqozo etmoqda.
Iste’molchilarning tovar va xizmatlarga bo‘lgan munosabati, xarid qilish xatti-
harakatlari, reklama va ommaviy axborot vositalarining ta’siri, aholi
daromadlaridagi o‘zgarishlar – bularning barchasi talab hajmiga bevosita yoki
bilvosita ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois, bu mavzuni o‘rganish nafaqat nazariy, balki
amaliy jihatdan ham iqtisodiy jarayonlarni to‘g‘ri anglash va tahlil qilish
imkonini beradi. Talabni shakllantiruvchi omillarni chuqur o‘rganish orqali
tadbirkorlar, ishlab chiqaruvchilar, davlat organlari va hatto iste’molchilar o‘z
qarorlarini ongli va asosli ravishda qabul qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Bozor sharoitida talab va taklifning o‘zaro muvozanatini ta’minlash, narx
volatilligi, iste’molchilar xulqini prognozlash kabi dolzarb masalalar bevosita

ushbu mavzu bilan bog‘liq 1
. Demak, "Talabning iqtisodiy mazmuni va uning
hajmiga ta’sir etuvchi omillar" mavzusi iqtisodiy islohotlarning samaradorligini
oshirish, bozor tahlillarini to‘g‘ri olib borish va kelajakdagi strategiyalarni
ishlab chiqishda dolzarb ilmiy yo‘nalish sifatida maydonga chiqmoqda.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Talab tushunchasi va unga
ta’sir qiluvchi omillar iqtisodiy nazariyaning eng ko‘p o‘rganilgan va chuqur
tahlil qilingan sohalaridan biridir. Talab bozor mexanizmining harakatlanishida
asosiy vosita bo‘lib, uning nazariy asoslari klassik iqtisodiy maktab vakillari
tomonidan ilgari surilgan. Jumladan, A. Marshall tomonidan ishlab chiqilgan
"talab va taklif" nazariyasi bugungi kungacha o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan.
Keynes esa talabning umumiy iqtisodiy faoliyatdagi rolini keng yoritgan, uning
daromad va bandlik bilan bog‘liqligini asoslab bergan. Milton Fridman va
boshqa monetaristlar esa talabning pul massasi bilan bog‘liqligini alohida
ta’kidlaganlar. Shu bilan birga, so‘nggi yillarda mikroiqtisodiy darajada
psixologik omillarning, ya’ni iste’molchi xatti-harakatlarining (behavioral
economics) talabga ta’siri ko‘plab tadqiqotlarda o‘rganilmoqda. O‘zbekistonlik
olimlar ham bu borada o‘z hissasini qo‘shib kelmoqdalar. Sh. Xoliqulovning
iste’mol bozoridagi talab strukturasi bo‘yicha ishlari, A. Yusupovning
makroiqtisodiy muvozanatda talabning o‘rni haqidagi tadqiqotlari va B.
Qo‘chqorovning elastiklik masalalariga oid izlanishlari muhim ahamiyatga ega.
Biroq, iqtisodiy islohotlar bilan bog‘liq so‘nggi voqealar – narx
liberallashtirilishi, subsidiyalarning qisqarishi, reklama va marketingning
kuchayishi, internet orqali savdo hajmining ortishi – talabning
o‘zgaruvchanligini yangi nuqtai nazardan qayta ko‘rib chiqishni talab qilmoqda.
Shu sababli, mavjud adabiyotlarni tahlil qilish va ularni yangi sharoitlarga mos
ravishda talqin etish bugungi kunda zarur vazifa sanaladi. Shuningdek, milliy
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. 2023-yil – Inson
qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-
yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.lex.uz

iqtisodiy sharoitda talabga xos bo‘lgan xususiyatlar, masalan, noformal
sektorning ta’siri, regional farqlar va aholining ijtimoiy qatlamlanishi kabi
jihatlar hali to‘liq o‘rganilmagan bo‘lib, bu mavzuni tadqiq qilishni dolzarb va
ilmiy-amaliy jihatdan asosli qiladi.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs ishining
nazariy ahamiyati shundan iboratki, u orqali talab tushunchasining iqtisodiy
mohiyati, asosiy qonuniyatlari va unga ta’sir qiluvchi omillar tizimli tarzda
tahlil qilinadi. Iqtisodiyot fanining asosiy bo‘g‘ini sifatida talab iqtisodiy
qarorlar qabul qilishda zarur vosita bo‘lib xizmat qiladi. Bu mavzuni nazariy
jihatdan o‘rganish talab qonunining real hayotdagi namoyon bo‘lishini,
iste’molchilar xatti-harakatlariga ta’sir etuvchi mexanizmlarni chuqur
tushunishga zamin yaratadi. Ayniqsa, talabning elastikligi, narxga va
daromadga nisbatan sezuvchanligi kabi ko‘rsatkichlar makroiqtisodiy
tahlillarda va prognozlarda muhim rol o‘ynaydi.
Amaliy jihatdan esa, ushbu kurs ishi talabni shakllantirish va unga ta’sir
etuvchi omillarni baholash orqali ishlab chiqaruvchilar, marketing
mutaxassislari va davlat siyosatini belgilovchi iqtisodiy institutlar uchun
samarali qarorlar qabul qilishga yordam beradi. Bozorning real holatini
aniqlash, tovar va xizmatlarga bo‘lgan ehtiyojni prognozlash, narx siyosatini
belgilash, reklama va sotuv strategiyalarini tuzishda talab tahlilidan foydalanish
muhim amaliy vositadir. Shu bilan birga, bu mavzuni o‘zlashtirish iqtisod
yo‘nalishidagi talabalar uchun tahliliy fikrlashni rivojlantirish, statistik
ma’lumotlarni tushunish, grafik va jadval asosida qaror chiqarish
ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Demak, talabga oid nazariy
bilimlarni real iqtisodiy sharoitda qo‘llash imkoniyati bu mavzuning
dolzarbligini va foydaliligini yanada oshiradi.
Kurs ishi mavzusining obyekti – bozor iqtisodiyoti sharoitida tovar va
xizmatlarga bo‘lgan iste’molchi talabi, uning tarkibi va shakllanishiga ta’sir
etuvchi umumiy iqtisodiy jarayonlar hisoblanadi.

Kurs ishi mavzusining predmeti – talabning iqtisodiy mohiyati, qonunlari,
egri chizig‘i (grafik ko‘rinishi) va uning hajmiga ta’sir etuvchi narx, daromad,
muqobil tovarlar, reklama, demografik omillar kabi omillarni nazariy va amaliy
jihatdan o‘rganishdir.
Kurs ishi mavzusining maqsadi – bozor iqtisodiyoti sharoitida talab
tushunchasini tahlil qilish, uning hajmiga ta’sir qiluvchi omillarni aniqlash va
ularga nisbatan iqtisodiy mexanizmlarni o‘rganish orqali nazariy bilimlarni
mustahkamlash va amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 Talab tushunchasining iqtisodiy mazmunini ochib berish;
 Talab qonuni va uning grafik ifodasini o‘rganish;
 Talabning narx va daromadga nisbatan elastikligini tahlil qilish;
 Talabga ta’sir qiluvchi asosiy ichki va tashqi omillarni aniqlash;
 Demografik, ijtimoiy va reklama omillarining ahamiyatini ko‘rsatish;
 Davlat siyosatining talabni shakllantirishdagi rolini o‘rganish;
 Olingan tahlillar asosida ilmiy-amaliy tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikkita asosiy bob, har bir
bobda uchta kichik bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.

I BOB. Talabning iqtisodiy mohiyati va nazariy asoslari
1.1. Talab tushunchasi va uning iqtisodiy mazmuni
Bozor iqtisodiyotining asosiy kategoriyalaridan biri bu – talabdir. Talab
iqtisodiy munosabatlarda markaziy o‘rin tutadi, chunki u ishlab
chiqaruvchilarni yo‘naltiruvchi, resurslar taqsimotini boshqaruvchi va bozor
muvozanatini shakllantiruvchi asosiy kuch hisoblanadi. Iqtisodiy fan nuqtai
nazaridan qaralganda, talab bu – iste’molchilarning muayyan narx darajasida,
ma’lum vaqt davomida sotib olishga tayyor va qodir bo‘lgan tovar va xizmatlar
miqdoridir. Bunda faqat istakning mavjudligi emas, balki uni amalga oshirish
imkoniyati, ya’ni sotib olish quvvati ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Talab faqatgina tovar yoki xizmatga bo‘lgan xohish emas, balki bu xohish
moliyaviy imkoniyatlar bilan qo‘llab-quvvatlangan hollardagina iqtisodiy
tushuncha darajasiga ko‘tariladi. Bu degani, talabning mavjudligi uchun
iste’molchi nafaqat mahsulotni istashi, balki uni haqiqatan sotib olishga qodir
bo‘lishi ham kerak. Aks holda, bu ehtiyoj iqtisodiy subyektiv istak darajasida
qoladi.
Talab tushunchasi uzoq tarixiy taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tgan. Klassik
iqtisodchilar – A. Smit, D. Rikardo, J. Mill va ularning izdoshlari talabni bozor
mexanizmidagi taklif bilan birgalikda tahlil qilib, narxlarning shakllanishiga
ta’sir etuvchi omil sifatida ko‘rganlar. Keyinchalik, neoklassik iqtisodchilar,
xususan, A. Marshall tomonidan ishlab chiqilgan “talab egri chizig‘i” nazariyasi
orqali talabning narxga bog‘liqligi aniqroq ifoda etilgan.

Talabning mavjudligi, avvalo, inson ehtiyojlarining cheksizligi va iqtisodiy
resurslarning cheklanganligi bilan izohlanadi. Inson o‘z ehtiyojlarini qondirish
uchun turli tovar va xizmatlarni iste’mol qiladi. Biroq bu ehtiyojlar doimiy
ravishda o‘zgarib boradi: ularning ba’zilari dolzarb ahamiyatga ega bo‘lsa,
boshqalari esa zamonaviy texnologiyalar, moda, reklama yoki ijtimoiy muhit
ta’sirida shakllanadi. Shuning uchun ham talab – bu dinamik, o‘zgaruvchan va
ko‘p omilli jarayondir.
Talabning iqtisodiy mazmuni shundan iboratki, u iste’molchilar xatti-
harakatlari asosida vujudga keladi va shu xatti-harakatlar orqali tahlil qilinadi.
Masalan, iste’molchilar odatda narx oshganida mahsulotdan voz kechishga
moyil bo‘lishadi, narx pasayganda esa ko‘proq xarid qilishadi. Bu holat talab
qonunining asosi hisoblanadi. Talab qonuniga ko‘ra, boshqa omillar o‘zgarmas
ekan, mahsulot narxi oshsa, unga bo‘lgan talab kamayadi; narxi tushsa – talab
ortadi.
Biroq iqtisodiy hayotda bundan istisnolar ham mavjud. Masalan, ba’zi
tovarlar uchun narx qanchalik yuqori bo‘lsa, ularga bo‘lgan talab ham
shunchalik ortadi. Bunday tovarlar “Veblen tovarlari” deb ataladi va ular
hashamatli mahsulotlar sirasiga kiradi. Yana ba’zi holatlarda, kam daromadli
iste’molchilar arzon mahsulotlarni ko‘proq iste’mol qilishadi, hatto ularning
narxi oshganda ham. Bu holatda esa "Giffen paradoksi" kuzatiladi.
Talab faqat narxga emas, balki boshqa omillarga ham bog‘liq. Masalan,
daromad darajasi ortganda, talab ortadi; daromad kamayganda esa kamayadi.
Bundan tashqari, muqobil tovarlar mavjud bo‘lsa, iste’molchilar bir
mahsulotdan boshqasiga o‘tishadi. Komplementar (bir-birini to‘ldiruvchi)
tovarlar holatida esa, bir tovarning talabining ortishi boshqa tovar talabiga ham
ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, avtomobil va benzin, printer va kartrijlar
shunday tovarlarga misol bo‘la oladi.
Demak, talabni shakllantiruvchi omillar turlicha: narx, daromad, muqobil va
komplementar tovarlar, reklama, moda, ob-havo, mavsumiylik, davlat siyosati

va boshqalar. Ushbu omillar o‘zgarib borgan sari talab hajmi va tuzilmasi ham
o‘zgaradi. Shu bois, talabni o‘rganish – bozorni tushunishning asosiy vositasi
sanaladi.
Talabning iqtisodiy mazmuni, shuningdek, ishlab chiqarish rejalashtirish,
investitsiya siyosatini aniqlash, marketing strategiyalarini ishlab chiqishda katta
ahamiyatga ega. Korxonalar ishlab chiqarish hajmini belgilashdan avval talab
tahlilini olib boradi, chunki ularni sotish hajmi, foyda miqdori va biznesning
muvaffaqiyati aynan talabga bog‘liq.Bundan tashqari, davlatlar ham iqtisodiy
siyosatni ishlab chiqishda talab ko‘rsatkichlariga e’tibor qaratadi. Ijtimoiy
ehtiyojlar, infratuzilma, sog‘liqni saqlash, ta’lim, transport va boshqa sohalarga
ajratiladigan mablag‘lar ko‘pincha aholining real va potensial talabiga bog‘liq
holda shakllantiriladi.
Mikroiqtisodiy tahlil doirasida talab alohida tovarlar kesimida o‘rganilsa,
makroiqtisodiy tahlilda yalpi talab ko‘rinishida, ya’ni butun iqtisodiyot
darajasida baholanadi. Yalpi talab ichki iste’mol, investitsiyalar, davlat
xarajatlari va sof eksport yig‘indisidan tashkil topadi. Bu orqali umumiy
iqtisodiy o‘sish, inflyatsiya darajasi, bandlik va yalpi ichki mahsulot hajmiga
ta’sir ko‘rsatiladi.Shu bilan birga, talab tushunchasi psixologik va sosiologik
omillar bilan ham uzviy bog‘liq. Masalan, iste’molchilarning ehtiyoj darajasi,
madaniy qadriyatlari, turmush darajasi, axborotga ega bo‘lishi yoki brendga
bo‘lgan ishonchi kabi jihatlar ham ularning talabiga ta’sir etadi. Shuning uchun
iqtisodiy tahlilda talabni faqat iqtisodiy ko‘rsatkichlar bilan cheklab bo‘lmaydi,
balki keng ijtimoiy jarayonlar bilan ham aloqada tahlil qilish lozim.
Talab iqtisodiyotda muhim tahliliy tushuncha bo‘lib, u orqali
iste’molchilarning xatti-harakati, bozor hajmi, narxlar darajasi, ishlab chiqarish
rejalari va hatto davlat siyosati yo‘nalishlarini aniqlash mumkin. Talabning
iqtisodiy mazmunini chuqur anglash bozor ishtirokchilari uchun
raqobatbardoshlikni oshirish, resurslarni tejash va foydani maksimal darajada
ta’minlash yo‘lida asosiy vositadir

1.2. Talab qonuni va talab egri chizig‘i (grafik tahlil)
Talab qonuni iqtisodiyot fanining eng asosiy va muhim tamoyillaridan
biridir. Bu qonun bozor mexanizmining asosini tashkil etadi hamda narx va
talab o‘rtasidagi bog‘liqlikni ochib beradi. Talab qonunining mohiyati shundan
iboratki, boshqa shartlar o‘zgarmas ekan (ya’ni “ceteris paribus” sharoitida),
tovar narxi oshgan sari unga bo‘lgan talab kamayadi, narxi pasaygan sari esa
talab ortadi. Bu holat iqtisodiyotda eng ko‘p kuzatiladigan hodisalardan biri
hisoblanadi va o‘zining amaliy tasdig‘ini doimiy ravishda topib kelmoqda.
Talab qonuni insonning iqtisodiy xulq-atvoriga asoslangan. Ya’ni odamlar,
odatda, narx oshgan mahsulotlardan voz kechishga, narx tushgan mahsulotlarga
esa ko‘proq e’tibor qaratishga moyil bo‘lishadi. Bu xatti-harakat iqtisodiy foyda
olish istagi bilan bog‘liq. Aynan shu qonun yordamida iste’molchilar o‘z
daromadlarini samarali taqsimlaydi va resurslarni tejab, ko‘proq qiymat olishga
harakat qilishadi.
Talab qonuni quyidagi uchta asosiy sabablarga tayangan holda ishlaydi:
Substitutsiya effekti (muqobil tovarlar ta’siri): Agar tovar narxi oshsa,
iste’molchi o‘sha mahsulotdan voz kechib, unga o‘xshash, ammo arzonroq
muqobil tovarni tanlaydi. Bu esa birinchi tovarning talabining kamayishiga olib
keladi.
Daromad effekti: Narxlar oshganda, ayniqsa aholi daromadi o‘zgarmas
holatda qolsa, u mahsulotni sotib olishga imkoniyat kamayadi. Aksincha,
narxlar tushganda, iste’molchi o‘zini “boyroq” his qiladi va ko‘proq mahsulot
xarid qiladi.
Chegaraviy foyda kamayishi: Har bir qo‘shimcha mahsulot birlikdan
olinadigan foyda kamayib boradi. Shu sababli narx ortganda, iste’molchi bu
kamaygan foyda uchun ko‘proq to‘lashga tayyor bo‘lmaydi.
Bu qonunni ko‘proq tushunish uchun uni grafik shaklda – ya’ni talab egri
chizig‘i orqali ko‘rib chiqamiz
Talab egri chizig‘i:

Talab egri chizig‘i – bu grafik bo‘lib, unda gorizontal o‘qda (abssissa)
mahsulot miqdori (Q), vertikal o‘qda (ordinata) esa mahsulot narxi (P)
joylashtiriladi. Talab egri chizig‘i odatda pastdan yuqoriga qarab salbiy
qiyalikda bo‘ladi, ya’ni u chapdan o‘ngga qarab pasayadi. Bu shuni bildiradiki,
narx oshgan sayin talab kamayadi.
Talab egri chizig‘ining asosiy xususiyatlari:
Egri chiziq salbiy qiyalikda bo‘ladi (P↑ → Q↓).
Egri chiziqning har bir nuqtasi muayyan narxda qancha miqdorda tovar sotib
olinishini ko‘rsatadi.
Egri chiziq doim ham tekis emas, ba’zida elastiklikka qarab egri shakl oladi.
Grafik ko‘rinishi (tavsif):
Agar grafik bo‘lsa, u quyidagicha bo‘ladi (tasavvur qilish uchun):
markdown
CopyEdit
P (Narx)
|
| ● A (narx = 10, talab = 100 dona)
| /
| /
| /
| /
| /
| ● B (narx = 6, talab = 150 dona)
| /
|/________________________________ Q (Miqdor)
Ushbu grafikda ko‘rinib turibdiki, narx 10 dan 6 ga tushganda talab 100 dan
150 donaga oshgan. Bu talab qonunining grafik ifodasidir.
Talab egri chizig‘ining siljishi:

Talab egri chizig‘i faqat narx omili o‘zgarishiga qarab harakat qilsa, egri
chiziqning o‘zida harakat bo‘ladi. Ammo agar daromad, reklama, iste’molchi
soni, moda va boshqa omillar o‘zgarsa, egri chiziq chapga yoki o‘ngga siljiydi.
Talabning o‘ngga siljishi (ortishi): Daromad ortsa, mahsulot moda bo‘lsa,
reklama kuchaysa, tovar ommabop bo‘lsa – talab ortadi va egri chiziq o‘ngga
siljiydi.
Talabning chapga siljishi (kamayishi): Daromad kamayishi, muqobil tovar
narxining tushishi, tovar obro‘sining yo‘qolishi talabni kamaytiradi.
Amaliy misol:
Misol uchun, telefon narxi 3 million so‘mdan 2 millionga tushdi. Natijada,
oyiga 1 000 dona emas, balki 1 500 dona sotildi. Bu holat talab qonunining
amaliy ifodasi bo‘lib xizmat qiladi.
Yoki boshqa holatda, aholi daromadi oshib, premium smartfonlarga talab
ortgan bo‘lsa, talab egri chizig‘i butunlay o‘ngga siljiydi. Bu esa talab
hajmidagi o‘sishni anglatadi, narxlar sobit turgan taqdirda ham.
Talab qonunining istisnolari:
Ba’zi hollarda talab qonunidan og‘ish kuzatiladi:
Veblen tovarlari: Yuqori narx – yuqori ijtimoiy maqom belgisi bo‘lgan
tovarlar (masalan, brend soatlar, hashamatli mashinalar) uchun talab narx
oshishiga qaramay kamaymasligi mumkin.
Giffen tovarlari: Arzon, birlamchi ehtiyoj uchun mo‘ljallangan mahsulotlar
uchun ba’zan narx oshgan taqdirda ham talab kamaymaydi. Bu aholining eng
kambag‘al qatlamlarida kuzatiladi.
Psixologik omillar: Moda, ijtimoiy bosim, brendga sadoqat kabi omillar narx
ta’sirini zaiflashtirishi mumkin.
Demak, talab qonuni va uning grafik tahlili orqali narxlar va iste’molchilar
xatti-harakati o‘rtasidagi bog‘liqlik aniqlanadi. Talab egri chizig‘i
iste’molchilarning iqtisodiy xulqini vizual tarzda ifodalaydi, uning tahlili esa
narx siyosati, marketing strategiyasi va iqtisodiy prognozlarni shakllantirishda

$muhim vositadir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida talab qonunini anglash – ishlab chiqaruvchilar, savdogarlar va siyosatchilar uchun to‘g‘ri qaror qabul qilishda poydevor hisoblanadi. Narx (P) ↑ |\ | \ 10 ──● \ | \ | \ 8 ───● \ | \ | \ 6 ───● \ | \ | \ 4 ───● \ | \ | \ 2 ───● \ |________________\____________→ Miqdor (Q) 100 150 200 250 D (Talab egri chizig‘i)$