Дата регистрации 15 Февраль 2024
42 ПродажTarbiyachi va uning jamiyatda tutgan oʻrni 2
![KIRISH
Bugungi kunda yurtimizda inson kapitalini rivojlantirish, ayniqsa,
maktabgacha ta’lim sifatini oshirish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan
biriga aylangan. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev bu borada shunday deganlar:
“Yangi O‘zbekiston taraqqiyotining hal qiluvchi asosiy omili bu – zamonaviy
bilim va tarbiya egallagan, mustaqil fikrlaydigan yosh avloddir.” [ 1 ]
Mazkur fikr tarbiyachining jamiyatdagi o‘rni va mas’uliyatini yana bir bor
yoritib beradi. Zero, bolalarning ilk ijtimoiylashuvi, ahloqiy qarashlari, nutqi,
jismoniy va psixologik rivojlanishi aynan tarbiyachining mehnati bilan bog‘liq.
Bugungi kunda O‘zbekistonda milliy istiqlol sharofati tufayli turli jabhalarda
har tomonlama qaror topayotgan sharoitlarda jamiyatimizda yuz berayotgan tub
ijtimoiy , siyosiy va ma’naviy o‘zgarishlar , umuminsoniy qadriyatlar tizimida
shaxs omiliga qo‘yilayotgan yosh avlodning ma’naviy axloqiy, jismoniy va har
tomonlama barkamol shaxsni tarbiyalashni taqozo etadi.
Demak hozirgi kunda mehr muruvvatlilk tarbiyasi bo‘yicha ilmiy tadqiqot
olib borish muhim ahamiyat kasb etadi. Zero, u jamiyat taraqqiyoti va inson
farovonligi uchun zaruriy ma’naviy – axloqiy tamoyillardan hisoblanadi.
Yosh avlodni tarbiyasi umumxalq ishidir. Mustaqil respublikamizda yuz
berayotgan yangilanish va poklanish xalq ta’limiy tizimining mazmunini yangidan
shakllantirish va takomillashtirishni taqozo etmoqda.
Mamlakatimiz ta'lim tizimida uzoqni ko‘zlab olib borilayotgan islohotlar
bugun nafaqat jamoatchiligimiz, balki butun jahonda ham katta e'tibor bilan e'tirof
etilmoqda.Bugun yangicha qiyofa kasb etgan, zamon talablari darajasida
ta'mirlangan, eng so‘nggi rusumdagi o‘quv jihozlari bilan jihozlangan maktablar
orzu emas ayni haqiqatdir.
Mamlakatimiz ravnaqi va islohotlarning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan xalqning
bilim darajasi va dunyoqarashiga bog‘liq.
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning nutqidan. Manba: "Yangi O‘zbekiston
strategiyasi" , 2021-yil.
4](https://docx.uz/documents/ee1ef6a1-f08a-47f9-b84f-59744bf55f42/page_4.png?v=1)
![Mamlakatimizda bolaning jinsi, tili, yoshi, irqiy, milliy mansubligi, e’tiqodi,
dinga munosabati, ijtimoiy kelib chiqishi, ota-onasining xizmat turi, ijtimoiy
mavqei, turar joyidan qat’iy nazar maktabgacha ta’lim olishi kafolatlanadi.
Respublikamizda maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabgacha ta’lim
tashkilotlariga to‘la qamrab olish va sifatli maktabgacha ta’lim olishi uchun barcha
shart-sharoitlar yaratilmoqda.
Imkoniyati cheklangan bolalar ham inklyuziv ta’lim olishi mumkin. Inklyuziv
ta’lim deganda imkoniyati cheklangan bolalar bilan sog‘lom bolalarning birgalikda
ta’lim va tarbiya olishi jarayoni tushuniladi.
Hozirgi kunda maktabgacha yoshdagi bolalarning ba’zilari bolalar
bog‘chasiga boradi, ba’zilari esa bormaydi. Ular uyda tarbiyalanadilar. Lekin
maktabga 1-sinfga kelganida bog‘chaga borgan bolalar bilan bog‘chaga bormagan
bolalar birga o‘qitiladi. Ana shu paytda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev
aytganlaridek: “Bog‘chaga borgan bola bilan bog‘chaga bormagan bolani o‘rtasida
juda katta farq bor”ligi yaqqol bilinadi. Chunki, bog‘chaga borgan bola bilan
bormagan bola o‘rtasidagi farq uning jismoniy rivojlanishida, intellektual
salohiyatida, maktab ta’limiga moslashishida, ijtimoiylashuvida, o‘zini tutishi va
o‘rtoqlariga munosabatida namoyon bo‘ladi.
Shuning uchun Davlatimiz rahbari hamma bolalarning maktabgacha ta’lim
tashkilotiga borishi, maktabda o‘qishga tayyorlanishi zarur ekanligini ta’kidlab,
“Maqsadimiz kelgusi 3-4 yilda mamlakatimizdagi bog‘cha yoshidagi bolalarni
maktabgacha ta’lim tashkilotlariga to‘liq qamrab olishdan iborat va biz bunga,
albatta, erishamiz, - deb ishonch bildirdi. [ 2 ]
Chunki, uzoq vaqt mobaynida maktabgacha ta’lim tashkilotlarining holati
yaxshi bo‘lmagan, bolalar bog‘chalariga yetarli e’tibor qaratilmagan. Doimiy
ishlaydigan va mavsumiy bog‘chalar bo‘lgan. Mavsumiy bog‘chalar dala
shiyponlarida tashkil etilib, onalar qishloq xo‘jaligi ishlarini bajarayotgan vaqtda
enaga bolalariga qarab turgan.
2
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga yo‘llagan Murojaatnomasi. - Xalq
so‘zi. 2018-yil, 28-dekabr
10](https://docx.uz/documents/ee1ef6a1-f08a-47f9-b84f-59744bf55f42/page_10.png?v=1)
![Doimiy bog‘chalar ham ota-onalari ishga ketganda bolalarga qarab turadigan
tashkilotga aylanib qolgan edi
Oxirgi 20 yil ichida respublikamizda maktabgacha ta’lim tashkilotlari uchun
yangi binolar qurilmadi. 2016-yilning 29-dekabrida O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining “2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilinib, maktabgacha
ta’lim tizimini rivojlantirish bo‘yicha 2017-2021-yillarga mo‘ljallangan dastur
ishlab chiqildi. Bolalarni har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy
rivojlantirish uchun sharoitlar yaratildi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining moddiy-texnik bazasini
mustahkamlash, o‘quv-metodik ta’minotni yaxshilash, bolalarning sog‘lom
ovqatlanishini tashkil etish, tarbiyachi-pedagoglarning mehnatini
rag‘batlantirishning samarli mexanizmi ishlab chiqildi.
Maktabgacha ta’lim tizimining tubdan isloh qilinishi bilan uni boshqaruv
mexanizmi ham takomillashtirildi. Ya’ni, res publikamizda 2017-yil gacha ta’lim
tizimini boshqaruvchi 2 ta vazirlik – Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi hamda
Xalq ta’limi vazirligi bo‘lib, maktabgacha ta’lim tashkilotlari Xalq ta’limi vazirligi
tasarrufida faoliyat olib borgan. 2017-yilda O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining “Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni hamda “O‘zbekiston Respublikasi
maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori qabul
qilindi [ 3 ]
va O‘zbekiston Respublikasi tarixida birinchi marta Maktabgacha ta’lim
vazirligi tashkil etildi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarini nazorat qilish va
boshqarish bo‘yicha mustaqil organ yaratildi. Bunday vazirlik dunyoning boshqa
biror mamlakatida mavjud emas.
Quyidagilar vazirlikning vakolatlari etib belgilandi:
- maktabgacha ta’lim sohasida yagona davlat siyosatini ishlab chiqish va
amalga oshirish;
3
Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 30.09.2017 й ., 06/17/5198/0043- сон ; 09.10.2020 y
11](https://docx.uz/documents/ee1ef6a1-f08a-47f9-b84f-59744bf55f42/page_11.png?v=1)
![1.2. Pedagog olimlarning tarbiyachi shaxsi to‘g‘risidagi fikrlari.
Qadimgi dunyo falsafa sistemalaridan boshlab pedagogikaning fan sifatida
shakllanish jarayoni nazariy tafakkurning taxmin va fikrlashlaridan ilmiy bilim sari
harakat qilish jarayoni yuz beradi.
Har qanday fan tabiat, jamiyat va tafakkur taraqqiyotining obyektiv qonunlari
to‘g‘risidagi bilimlarning yakunidan, jamlashidan ishonarli va umumlashgan
bilimlar sistemasidan iborat bo‘ladi.
Pedagogika tarbiya haqidagi fandir. Pedagogikaning bosh masalasi –
tarbiyadir. Tarbiyadagi keng ma’no ta’lim, rivojlanish, ma’lumot bilan bog‘langan
holda barkamol insonni voyaga yetkazishdir . [ 4 ]
Dastavval, pedagogik g‘oyalar Aflotun (er.ol.427 - 347 yillar) Arastu
(er.ol.384-322 y.) Plutarx (tax.416-tax.327 yillar) Kvintilian (35-95-yillar chamasi)
ning falsafiy va siyosiy asarlari, gumanist pedagoglar, sotsial utopistlar T.Mor
(1478-1535 ) asarlarida namoyon etila boshladi.
Mukammal pedagogik sistemani Yan Amos Komenskiy yaratdi. U o‘z
davrining ilg‘or g‘oyalariga tayangan holda “hammani hamma narsaga o‘rgatish“
to‘g‘risida da’vat bilan chiqdi. Uning “Buyuk didaktika” degan katta risolasi
nazariy pedagogikaning ilk asarlaridan hisoblanadi. Pedagogikaning ilmiy
asoslarini tuzishga J.J.Russo (1712-1858), I.G.Pestolotsiy, A.Destervenrg,
R.OUEN (17711-1858), A.N.Radihev (1749-1802), V.G.Belinskiy, A.Gertsen,
I.I.Pirogov, N.G.Chernishevskiy (1822-1899), N.D.Dobrolyubov ko‘p yordam
qildilar.
Pedagogika nazariyasining rivojlanishiga K.D.Ushinskiy buyuk hissa qo‘shdi.
Uni rus pedagogikasining otasi deb atashadi. Har qanday fanning ajralib turishi va
normal faoliyat ko‘rsatishi uchun uning o‘zida muqarrar shart bo‘lib hisoblanadi.
Pedagogika ta’lim-tarbiya maqsadini jamiyat talablariga va o‘quvchilarning yosh
xususiyatlariga qarab mazmunan o‘zgarib borishini o‘rgatadi. Tarbiyaning tarkibiy
qismlarini va ular o‘rtasidagi bog‘lanishlarni ochib beradi. Shu asosda ta’lim-
4
Umumiy pedagogika Qism I. /O.Musurmonova va boshq. – Toshkent, Yoshlar nashriyot uyi, 2020. - B.14
13](https://docx.uz/documents/ee1ef6a1-f08a-47f9-b84f-59744bf55f42/page_13.png?v=1)
“Tarbiyachi va uning jamiyatda tutgan oʻrni”