Tarbiyaga zamonaviy yondashuv va uning bugungi kundagi ahamiyati - Дошкольное и начальное образование - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	18000UZS
Размер	96.9KB
Покупки	0
Дата загрузки	28 Июнь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Дошкольное и начальное образование

Продавец

Sattarov Ziyodulla

Дата регистрации 19 Апрель 2024

3 Продаж

Tarbiyaga zamonaviy yondashuv va uning bugungi kundagi ahamiyati

Купить

Mundarija
KIRISH 3
1-BOB. TARBIYAGA ZAMONAVIY YONDASHUV VA UNING BUGUNGI
KUNDAGI AHAMIYATI
1.1 Tarbiyaning ahamiyati va jamiyatni rivojlantirshidagi o’rni ….7
1.2
Tarbiya jarayonining mazmuni. Tarbiya tamoyillari .12
2-BOB. TARBIYAVIY TADBIRLARNI TASHKIL ETISHDA
ZAMONAVIY PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALAR
2.1
Tarbiyaga zamonaviy yondashuvi va uning bugungi kundagi ahamiyati … 20
2.2
Tarbiyaga zamonaviy yodashuvlar sifatida vatanparvarlik va insonparvarlik
g’oyalarining
kiritilishi 25
XULOSA 31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI 33
2

“Agar mendan sizni nima qiynaydi deb so’rasangiz,
farzandlarimizning ta’lim va tarbiyasi deb javob beraman”
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI PREZIDENTI
SHAVKAT MIRZIYOYEV.
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . Tarbiyaning maqsadi - ijtimoiy jamiyat
taraqqiyoti,
uning rivojlanishi, yo‘nalishi, ijtimoiy munosabatlar mazmunidan kelib
chiqib
belgilanadi. Bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasida tashkil etilayotgan
tarbiyaning
asosiy maqsadi komil shaxsni tarbiyalab voyaga yetkazishdan
iboratdir.
Tarbiya jarayoni shaxsning muayyan maqsad asosida ijtimoiy hayotga
tayyorlovchi
tarixiy-ijtimoiy tajribaga suyangan holda olib boriluvchi faoliyat
jarayonidir. Yosh
avlodni tarbiyalab voyaga yetkazish – bizning muqaddas
burchimiz,
ornomusimiz. Lekin barkamol insonni tarbiyalab yetishtirishoson emas.
U
ko plab, oylab, yillab sabr-toqat, chidam va qat iyatlilik, iroda talab etadi. ʻ ʼ
Hozirgi
paytda juda ko plab iqtidorli yoyoshlarimiz oliy maqsadlarni ko zlab chet ʻ ʻ
ellardagi
nufuzli o qishlarda tahsil olmoqdalar. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ʻ
ta lim
tizimini tubdan isloh etib, Respublikamiz istiqbolini belgilovchi yoshlarni ʼ
har
tomonlama yetuk, barkamol shaxs, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida
raqobatbardosh
kadrlar etib tayyorlashni oliy maqsad qilib qo ydi. Bunday inson, ʻ
kasb-hunar
egasi oilada, maktabda va boshqa ta lim tizimi jabhalarida ta lim- ʼ ʼ
tarbiya
oladi. Jamiyatimizning yangilanishi, hayotimizning taraqqiyoti o sibʻ
kelayotgan
barkamol avlod tarbiyasi bilan bog liq jarayonni ham qaytadan ko rib ʻ ʻ
chiqishni
taqozo etmoqda. Tarbiya jarayonining mohiyati shu jarayon uchun
xarakterli
bo lgan va muayyan qonuniyatlarda namoyon bo ladigan ichki aloqa va ʻ ʻ
munosabatlarni
aks ettiradi.Hozirgi zamon pedagogikasida tarbiya tarbiyachining
tarbiyalanuvchi
shaxsiga oddiy ta sir ko rsatishi emas, balki tarbiyachilar va ʼ ʻ
tarbiyalanuvchilarning
aniq bir maqsadga qaratilgan bir-biri bilan hamkorlikda
amalga
oshiradigan munosabatlari va o zaro ta sir ko rsatishi ekanligi alohida ʻ ʼ ʻ
ta kidlanadi.
Tarbiya aqlli,odobli, mehnatsevar, bilimli, sog lom,e tiqodli, dili pok, ʼ ʻ ʼ
3

ruhi komil, har tomonlama ma naviy rivojlangan, vatanparvar, baynalmilal, ʼ
insonparvar
barkamol shaxsni shakillantirishni ko zda tutadi. Tarbiya mahalliy, ʻ
ijtimoiy-iqtisodiy
shart-sharoitlar, milliy an analar va mintaqalararo xususiyatni ʼ
hisobga
olgan holda olib boriladi.Tarbiya jarayonida kishining turli qobiliyatlari
rivojlanadi,
xarakteri, g oyaviy, axloqiy ,estetik, irodaviy xislatlari shakllanadi, ʻ
tabiyatga,
jamiyatga ilmiy qarashlar tizimi tarkib topadi, jismoniy kuch-quvvatlari
mustahkamlanadi.Tarbiyada
oliy maqsadga erishish uchun, ma lum vazifalarni ʼ
bajarishimiz
lozim bo ladi. Bu vazifalarni esa tarbiyaning tarkibiy qismlari deb ʻ
atash
ham mumkin. Aqliy tarbiya bu barkamol inson tarbiyasining yetakchi
tarkibiy
qismi bo lib, o quvchi yoshlarni tabiat va jamiyat, kishi tafakkuri haqidagi ʻ ʻ
bilimlar
tizimini ilg ab olishi, ularda ilmiy dunyoqarash, yuqori onglilik xislatlarini ʻ
parvarishlash,
fan asoslaridan xabardor qilish, tafakkur va nutq qobiliyatlarini
o stirishni
maqsad qilib qo yadi. Ayniqsa, o quvchilarni mustaqil fikrlashga ʻ ʻ ʻ
o rgatish
dolzarb muammolardan sanaladi. Inson kamolotida ilm egallash ulkan ʻ
fazilatlardan
biri hisoblanadi. Hadis kitoblarida, mutafakkirlarimiz ijodlarida
ilmning
har bir mo min musulmon uchun naqadar zarurligi bayon etilgan. Bunga ʻ
ko plab
Hadislarni misol sifat ida keltirishmumkin: “Beshikdan to qabrgacha ilm ʻ
izla”,
“Ilmga ilm olmoq yo li bilan erishilgaydir. Ilmu hunarni Xitoyga borib ʻ
bo lsa
ham o rganinglar...”, “Ilm olmoqqa intilish har bir muslim-muslima uchun ʻ ʻ
qarzu
farz”deyiladi.
Tarbiya
– shaxsni maqsadga muvofiq takomillashtirish uchun uyushtirilgan
pedagogik
jarayon bo lib, tarbiyalanuvchining shaxsiga muntazam va tizimli ta’sir ʻ
etish
imkonini beradi. Tarbiya - shaxsda muayyan jismoniy, ruhiy, axloqiy,
ma’naviy
sifatlarni shakllantirishga qaratilgan amaliy pedagogik jarayon;
insonning
jamiyatda yashashi uchun zarur bo lgan hissiyotlarga ega bo lishini ʻ ʻ
ta’minlash
yo lida ko riladigan chora-tadbirlar yig indisi ʻ ʻ ʻ . 1
Demak, tarbiya ijtimoiy
hodisa
bo lib, insoning shaxs bo lib shakllanishini ta’minlaydigan eng qadimiy va ʻ ʻ
abadiy
ma’naviy qadriyatdir. Tarbiya insoniyat paydo bo lishi bilan birga paydo ʻ
bo lgan
bo lib, usiz alohida shaxs ham, kishilik jamiyati ham faoliyat ko rsata ʻ ʻ ʻ
1

Hasanboyev J. va boshq. Pedagogika. Toshkent: Fan, 2006, 284 bet
4

olmaydi. Chunki, tarbiya inson va jamiyatning mavjudligini ta’minlaydigan
qadriyat
bo lib, u avloddan, avlodga o tib boraveradi.Tarbiya yordamida inson ʻ ʻ
shaxsining
ma’naviy jihatlarini qaror toptirish ko zda tutiladi. Dunyoqarash, ʻ
e’tiqod
ezgulik, go zallik, yaxshilik, odatlilik va ko nikmalarning shaxs sifatiga ʻ ʻ
aylantirilishi
tarbiya yordamida amalga oshiriladi.
Yusuf
Xos Hojib, Alisher Navoiylar ham o z asarlarida ilmni inson uchun ʻ
o ta
qadrli ne mat ekanligini qayd etadilar. Demak, o quvchilarni ilm olishga ʻ ʼ ʻ
da vat
etishimiz lozim. Aqliy tarbiya o quv rejasi asosidagi fanlarni o qitish orqali ʼ ʻ ʻ
ilmiy
dunyoqarash negizida amalga oshiriladi.O quvchilarga aqliy tarbiya ʻ
berishda,
birinchi navbatda, uning fikrlash, his qilish, tasavvur, idrok, xayol, xotira
qobiliyatlarini
o stirish, ichki dunyosini ma naviy jihatdan boyitish haqida ʻ ʼ
o ylamoq
lozim. Axloqiy tarbiya – bu o quvchilarda jamiyatga, ona yurtiga, ʻ ʻ
mehnatga,boshqalarga
va o z-o ziga nisbatan axloqiy munosabatlarni ʻ ʻ
shakllantirish
jarayonidir. Axloq – ijtimoiy ong shakllaridan biri bo lib, ʻ
insonlarning
jamiyatga, boshqalarga va o z-o ziga bo lgan munosabatlarini tartibga ʻ ʻ ʻ
solib
turuvchi hulq-odob me yorlari, qonun-qoidalari majmuasidir. Ana shu hulq- ʼ
odob
qonun-qoidalarini o quvchilar ongi, hayoti, turmush tarziga singdirish uchun ʻ
ko rsatilayotgan
ta sir axloqiy tarbiya deyiladi. Musulmon axloqining asoslari ʻ ʼ
mazmunan
boy va rang-barang ko rinishlarda o zini namoyon etadi. Markaziy ʻ ʻ
Osiyo
xalqlari axloqshunoslik sohasida eng boy tajribaga egadirlar. Qur oni ʼ
karimda
va Hadisu shariflardagi axloqqa oid ibratli maslahatlar, ota-bobolarimiz
yaratgan
ma naviy meroslari, mutafakkirlarimizning axloq haqidagi fikrlari ʼ
bugunga
qadar ham o z qadr-qimmatini yo qotgani yo q. Axloqiy tarbiya eng ʻ ʻ ʻ
muhim
insoniy fazilatlarni shakllantirish vositasidir.
Kurs ishi mavzusining obyekti: Tarbiyaga
zamonaviy yondashuv va
hamiyati.
Kurs ishi mavzusining predmeti: Tarbiyaga
zamonaviy yondashuvi va
uning
bugungi kundagi ahamiyati
5

Kurs ishining maqsad: Tarbiyaga zamonaviy yondashuvi va uning bugungi
kundagi
ahamiyatini o’rganish
Kurs ishining vazifalari: Quyida
vazifalarni keltiramiz;
 tarbiyaga
zamonaviy yondashuv va uning bugungi kundagi
ahamiyatini
o’rganish;
 tarbiyaning
ahamiyati va jamiyatni rivojlantirshidagi o’rni tahlil
qilish;
 tarbiya
jarayonining mazmuni. tarbiya tamoyillarini o’rganish;
 tarbiyaviy
tadbirlarni tashkil etishda zamonaviy pedagogik
texnologiyalarni
tahlil qilish;
 tarbiyaga
zamonaviy yondashuvi va uning bugungi kundagi
ahamiyatini
o’rganish;
 tarbiyaga
zamonaviy yodashuvlar sifatida vatanparvarlik va
insonparvarlik
g’oyalarining kiritilishi tamoyillarini o’rganish va boshqalar.
Kurs ishining usullari . Kurs
ishidа asosan men qo‘llаgan usullardan
nazariy
va emperik ma’lumotlarni tahlil qilish, tarbiyaviy jaryonlarni tаqqoslаsh,
pedagogning
bola tabiyasidagi bolalar psixologiyasiga ta’sirini statistik
ma’lumotlarini
o’rganish hamda prognozlash kabi usullardan foydаlаnim.
Kurs ishining tuzilishi va hajmi. Kurs
ishi kirish, 4 paragraf, xulosa va
foydalanilgan
adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
6

1. BOB TARBIYAGA ZAMONAVIY YONDASHUVI VA UNING
BUGUNGI KUNDAGI AHAMIYATI
1.1 TARBIYANING AHAMIYATI VA JAMIYATNI
RIVOJLANTIRSHIDAGI O’RNI.
Tarbiyaning maqsadi ijtimoiy jamiyat taraqqiyoti, rivojlanishi, yo nalishi, ʻ
ijtimoiy
munosabatlar mazmunidan kelib chiqib belgilanadi. Bugungi kunda
O zbekiston
Respublikasida tashkil etilayotgan tarbiyaning asosiy maqsadi ʻ
barkamol
shaxsni tarbiyalab voyaga yetkazishdan iboratdir. Chunki, kadrlar
tayyorlash
milliy modelimizning bosh muddaosi barkamol shaxs va intellektual
salohiyatli
mutaxassis tayyorlashdan iborat bo lib, O zbekistonning xalqaro ʻ ʻ
andozalardagi
zamonaviy taraqqiyotini ta’minlay oladigan, mustaqil fikr
yuritadigan,
tafakkurli, malakali, bilimli mutaxassis, ayni paytda insonning ichki
sifatlari
barq urib kamolotga yetgan kadrlarni tayyorlashni ko zlaydi. Mazkur ʻ
maqsadni
amalga oshiruvchi asosiy omillardan biri tarbiya jarayonidir.
Tarbiyaning
maqsadi natijasi barkamol avlodni shakllantirishdir. Bu jarayon ikki
tomonlama
bo lib, uyushtirish va rahbarlikni, shuningdek, o quvchi shaxsning o zi ʻ ʻ ʻ
tomonidan
faollik ko rsatishni taqozo etadi. Bu jarayonda pedagog yetakchi ʻ
vazifani
bajaradi. Chunki ijtimoiy tarbiyaning umumiy maqsadlari, mohiyatini
tushunadi,
maqsad yo lida amalga oshirilayotgan vazifalar tizimidan yaxshi ʻ
xabardor,
tarbiya shakllari, metodlar va vositalarni asosli, ilmiy tarzda tanlab oladi
va
tarbiyaga tadbiq etadi.
Tarbiyaning maqsadi
– har tomonlama barkamol shaxsni shakllantirish.
Tarbiyaning umumiy vazifalari :
 jamiyat
a’zolarining maqsadga yo naltirilgan rivojlanishi hamda ʻ
ularning
qator ehtiyojlarini qondirish uchun shart-sharoit yaratish;
 jamiyat
rivoji uchun zarur bo lgan ijtimoiy madaniyatga mos etarlicha ʻ
hajmdagi
“inson kapitali”ni tayyorlash;
7

 madaniyatlarni uzatib turish orqali ijtimoiy hayotning barqarorligini
ta’minlash;
 ma’lum
jins yoshi va ijtimoiy-kasbiy guruhlarning qiziqishlarini
hisobga
olgan holda ijtimoiy munosabatlar doirasida jamiyat a’zolarining
harakatini
tartibga solish.
Inson
shaxsi ko p sonli omillar ta’siri natijasida shakllanadi va rivojlanadi: ʻ
ob’ektiv
va sub’ektiv, tabiiy va ijtimoiy, ichki va tashqi, odamlarning ongi va
shuuriga
bog liq bo lgan va bo lmagan. SHu sababli insonning o zi ham tashqi ʻ ʻ ʻ ʻ
ta’sirni
shunchaki aks ettiruvchi sust mavjudot emas. U o zining shaxsiy ʻ
shakllanishi
va rivojlanishi sub’ektidir. Bugungi dunyoda ta'lim tizimi zamonaviy
ta'limga
qaramay, modernizatsiya dunyosida texnologik taraqqiyotga keskin
o'zgarishlarga
olib keldi. Ushbu tendentsiya ta'lim jamoatchiligiga ko'p jihatdan
ijobiy
va salbiy ta'sir ko'rsatdi. Keyinchalik, o'rganish STEAM ta'limiga qaratilgan
bo'lib,
bu fan, texnologiya, muhandislik, san'at va matematikaning asosiy
yo'nalishlari
bo'lib, turli xil o'quv strategiyalaridan foydalangan holda o'qitiladi.
"Zamonaviy
tadqiqotlar asosiy va nazariy muammolarga asoslanmaydi, hayotiy
muammolar
va tanqidiy fikrlashga asoslangan. bu sun'iy intellekt bilan turli xil
ta'lim
lazzatlarini boshlagan Zamonaviy ta'lim talabalarga ko'proq narsani qilishga
imkon
beradi va turli xil ta'lim lazzatlarini o'rganadi. Zamonaviy ta'limning asosiy
xususiyatlari
qatorida onlayn ta'lim zamonaviy davrda o'quv jarayoni va
pedagogikaning
muhim qismiga aylandi. Hech narsa o'rganish ulkan ko'lamini
taklif,
har doim va har bir joyda, Internet barcha yoshdagi odamlar o'z mahoratini
taqdim
va o'rganish turli sohalarda o'z tajriba kengaytirish kutib bilim keng hovuz
aylandi.
Bundan tashqari, onlayn ta'lim ta'lim va ta'limning interaktiv jarayonini
osonlashtirish
uchun texnologiyadan foydalanadigan aqlli ta'limning tarkibiy
qismidir.

Ta'limda
texnologiyaning ahamiyati bugungi kunda juda muhim va siz
ishlaydigan
tarmoq ulanishi va smartfon, planshet yoki kompyuter yordamida
hamma
narsani va istalgan joyni o'rganishingiz mumkin. Hozirgi davrda
8

mamlakatimizda Tarbiya ishlarining mazmuni barkamol avlodni shakllantirishga
qaratilgan.
Respublikada sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalash, yosh avlodni
XXI
asr talablariga to’liq javob beradigan har tamonlama rivojlangan shaxslar etib
voyaga
yetkazish uchun zarur shart-sharoitlar va imkoniyatlar yaratilgan. Bu
boradagi
ishlarni aniq, maqsadli amalga oshirish uchun davlat ahamiyatiga molik
hujjatlar,
dasturlar va rejalar ishlab chiqilgan. Birgina ―Ta’lim to’g’risidagi
Qonun,
-Kadrlar tayyorlash milliy dasturning qabul qilinishi yuksak umumiy va
kasb-hunar
madaniyatiga, istiqbolli vazifalarni hal etishga qodir barkamol avlodni
tarbiyalashga
yo’naltirilganligini keltirish kifoya. Tarbiya - yosh avlodni har
tamonlama
voyaga yetkazish, unda ijtimoiy ong va xulq-atvorni tarkib toptirishga
yo’naltirilgan
faoliyat bo’lib, shaxsni aqliy, jismoniy, ahloqiy, ma’naviy sifatlarini
shakllantirishga
qaratilgan bo’lib, insonning jamiyatda yashashini ta’minlash
uchun
zarur bo’lgan xususiyatlarini tarkib toptirishning jarayonlaridir. Tarbiya
shaxsni
tarkib toptirishga qaratilgan bo’lib, shaxs va jamiyatning mavjudligini
ta’minlaydigan
qadriyatlar asosida rivojlanadi.
Tarbiya
inson shaxsini shakllantirish, uning ijtimoiy, siyosiy, madaniy,
ma’rifiy
hayotida faol ishtirokini ta’minlashga qaratilgan barcha ta’sirlar, tadbirlar,
harakatlar,
intilishlar majmuini anglatadi. Tarbiya nafaqat oila, maktab, bolalar va
yoshlar
tashkilotlarida olib boriladigan jarayonlar bo’libgina qolmay, uning
yetakchi
g’oyalari ommaviy axborot vositalari, gazeta va jurnallar orqali
singdirilgan
mafkurani ham o’z ichiga oladi. Zero, tarbiya ta’limga nisbatan
kengroq
bo’lgan tushunchadir. Bunday tarbiyaning oila va tarbiyaviy muassasalar
hamda
jamoat tashkilotlari tomonidan amalga oshirilishini nazarda tutadi. Shu
jihatdan
tarbiya ta’lim olish bilan chambarchas bog’liq holda amalga oshiriladi.
Ta’lim
– tarbiya orqali shaxsda ezgu ma’naviy – axloqiy sifatlar tashkil
topadi.
“Albatta, ta’lim – tarbiya ong mahsuli, lekin ayni vaqtda ong darajasi va
uning
rivojini belgilaydigan, ya’ni xalq ma’naviyatini shakllantiradigan va
boyitadigan
muhim omildir. Binobarin, ta’lim – tarbiya tizimini va shu asosda
ongni
o’zgartirmasdan turib, ma’naviyatni rivojlantirib bo’lmaydi. har qaysi ota –
9

ona, ustoz va murabbiy har bir bola timsolida avvalo shaxsni ko’rish kerak. Ana
shu
oddiy talabdan kelib chiqqan holda, farzandlarimizni mustaqil va keng fikrlash
qobiliyatiga
ega bo’lgan, ongli yashaydigan komil insonlar etib voyaga yetkazish –
ta’lim
– tarbiya sohasining asosiy maqsadi va vazifasi bo’lishi lozim 2
. Tarbiya
ishlarini
tashkil etishning asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat:
1-jadval. Tarbiya ishlarini tashkil etishning asosiy tarkibiy qismlari.
Yurtimiz
mustaqilikka erishgandan so‘ng xalqimiz tinch va osoyishta hayot
kechirmoqda.
Albatta bu ne’matga qancha shukr qilsak arziydi. Chunki ta’lim
2
Каримов
И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. Т., Маънавият, 2008, 61-бет
10Tarbiya
ishlarini tashkil etishning asosiy tarkibiy qismlari
quyidagilardan
iborat:
Tarbiya
ishlarini tashkil
qilish faoliyat
maqsadini
amalga
oshirishda
xizmat
qilishi;maqsadning
aniq
mezonlarda
ifodalanishi;
bola
qalbida insoniy
fazilatlarni
singdirish
bolalar tarbiyasidagi faoliyatni o’qituvchi, ota –
ona va jamoa bilan hamkorlikda boshqaruvni
ta’minlash muhimdir.

tarbiya - ong mahsuli, lekin ayni vaqtda ong darajasi va uning rivojini xam
belgilaydigan
omildir. Binobarin, ta’lim-tarbiya tizimini o‘zgartirmasdan turib
ongni
o‘zgartirib bo‘lmaydi. Ongni, tafakkurni o‘zgartirmasdan turib esa biz
ko‘zlagan
oliy maqsad ozod va obod jamiyatni barpo etib bo‘lmaydi.
Tarbiya
— shaxsda muayyan jismoniy, ruhiy, axloqiy, ma’naviy sifatlarni
shakllantirishga
qaratilgan amaliy pedagogik jarayon; insonning jamiyatda
yashashi
uchun zarur bo‘lgan xususiyatlarga ega bo‘lishini ta’minlash yo‘lida
ko‘riladigan
chora tadbirlar yig‘indisi.Tarbiya insonning insonligini
ta’minlaydigan
eng qadimiy va abadiy qadriyatdir. Tarbiyasiz alohida odam ham,
kishilik
jamiyati ham mavjud bo‘la olmaydi. Chunki odam va jamiyatning
mavjudligini
ta’minlaydigan qadriyatlar Tarbiya tufayligina bir avloddan
boshqasiga
o‘tadi. Ma’lumki, so‘nggi yillarda globallashuv turli tuman qarashlar
asosida,
deyarli barcha ijtimoiy hodisalar bilan bog‘liq ravishda talqin etilayotgan
muammolardan
biriga aylandi.
Hozirgi
kunda globallashuv jarayoni yangi-yangi hudud va mintaqalarni,
inson
faoliyatining barcha sohalarini o‘z domiga tortayotganining guvohi
bo‘lmoqdamiz.
Ayniqsa, ba’zi nosog‘lom kuchlar, mafkuraviy va ma’naviy sohada
o‘z
g‘oya hamda mafkuralarini singdirish, ta’sir doiralarini kengaytirish
maqsadida,
o‘z manfaatlarini ko‘zlab, globallashuv jarayonidan kengroq
foydalanishga
intilmoqdalar.
11

1.2 TARBIYA JARAYONINING MAZMUNI. TARBIYA TAMOYILLARI
Tarbiya – muayyan, aniq maqsad hamda ijtimoiy-tarixiy tajriba asosida
shaxsni
har tomonlama o’stirish, uning ongi, xulq-atvori va dunyoqarashini tarkib
toptirish
jarayoni. Boshqacharoq talqin etilganda, tarbiya yosh avlodni muayyan
maqsad
yo’lida har tomonlama voyaga yetkazish, unda ijtimoiy ong va xulq
atvorni
tarkib toptirishga yo’naltirilgan faoliyat jarayonidir.
Tarbiya mazmuni
deganda, qo yilgan maqsad va vazifalar bilan ʻ
bog liqlikda
ta’lim oluvchilarning egallashi lozim bo lgan bilim, malaka, e’tiqod, ʻ ʻ
shaxs
sifati va xarakteri, xulq-atvor tizimi tushuniladi.
Tarbiya
xususida taniqli o’zbek pedagogi Abdulla Avloniy shunday deydi:
Al-hosil,
tarbiya bizlar uchun yo hayot, yo mamot, yo najot - yo xalokat, yo saodat
–
yo falokat masalasidur . Tarbiyaning maqsadi - har tomonlama barkamol shaxsni
shakllantirish.
Tarbiya mazmuni deganda, qo’yilgan maqsad va vazifalar bilan
bog’liqlikda
ta’lim oluvchilarning egallashi lozim bo’lgan bilim, malaka, e’tiqod,
shaxs
sifati va xarakteri, xulq-atvor tizimi tushuniladi. Tarbiyaning umumiy
vazifalari:
jamiyat a’zolarining maqsadga yo’naltirilgan rivojlanishi hamda
ularning
qator ehtiyojlarini qondirish uchun shart-sharoit yaratish; jamiyat rivoji
uchun
zarur bo’lgan ijtimoiy madaniyatga mos yetarlicha hajmdagi “inson
kapitali”ni
tayyorlash; madaniyatlarni uzatib turish orqali ijtimoiy hayotning
barqarorligini
ta’minlash; ma’lum jins yoshi va ijtimoiy-kasbiy guruhlarning
qiziqishlarini
hisobga olgan holda ijtimoiy munosabatlar doirasida jamiyat
a’zolarining
harakatini tartibga solish. Tarbiya jarayoni - bu shaxsda muayyan
ruhiy,
aqlim, jismoniy, axloqiy va ma'naviy sifatlarni shakllantirishga qaratilgan
amaliy
pedagogik jarayon. Shuningdek u insonning jamiyatda qanday o'rin
egallashi,
kim bo'lishi, insonning insonligini ta'minlaydigan eng qadimiy va adabiy
qadriyatlardir.
Tarbiyasiz alohida odam ham, kishilik jamiyati ham mavjud bo'la
12

olmaydi. Chunki odam va jamiyatning mavjudligini ta'minlovchi qadriyatlar
tarbiya
tufayligina bir avloddan boshqa avlodga ya'ni kelajak avlodga o'tadi.
Tarbiya
haqida buyuk bobokalonimiz Alisher Navoiy shunday deb yozadi:
”Qobiliyatli
odamni tarbiya qilmaslik zulmkorlik va noqobil odamga tarbiya
hayfdir.
Tarbiyaning ayab unisini nobud qilma, tarbiyangni bunisiga zoye
ketkazma".
Tarbiya
faniga zamonaviy yondashuvlar shaxsiylashtirilgan ta'lim,
texnologiyalarni
integratsiyalashuvi, tanqidiy fikrlash va muammolarni hal qilish
ko'nikmalarini
rivojlantirishga e'tibor berish zarurligini ta'kidlaydi. Bugungi kunda
ta'limning
muhimligining ba'zi asosiy jihatlari:
1. Shaxsiylashtirilgan ta'lim:
Zamonaviy ta'lim individual ta'lim uslublari
va
tezligini ta'minlashga qaratilgan. Ushbu yondashuv har bir talabaning o'ziga xos
kuchli,
zaif tomonlari va qiziqishlariga ega ekanligini tan oladi va moslashtirilgan
ta'lim
tajribasini taqdim etishga qaratilgan.
2. Texnologiya integratsiyasi:
Texnologiyaning rivojlanishi bilan ta'lim
raqamli
vositalar, onlayn resurslar va interaktiv platformalarni o'z ichiga olgan
holda
rivojlandi. Ushbu integratsiya yanada qiziqarli va chuqurroq o'rganish
tajribasiga
imkon beradi.
3. Tanqidiy fikrlash va muammolarni hal qilish :
Bugungi kunda ta'lim
tanqidiy
fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga va murakkab muammolarni hal
qilish
qobiliyatiga urg'u beradi. Ushbu ko'nikmalar zamonaviy ishchi kuchida
muvaffaqiyatga
erishish va tobora murakkab bo'lgan dunyoni boshqarish uchun
zarurdir.
4. Uzluksiz ta'lim:
Ta'limga zamonaviy yondashuv o'rganish butun umrga
intilish
ekanligini tan oladi. U an'anaviy maktab ta'limidan tashqariga chiqadi va
tez
o'zgaruvchan global landshaftda doimiy malaka oshirish, qayta tayyorlash va
yangi
muammolarga moslashishni o'z ichiga oladi.
13

5. Global xabardorlik va madaniy kompeentsiya : ta'lim bugungi kunda
global
xabardorlik, madaniy kompetentsiya va turli nuqtai nazarlarni tushunish
muhimligini
ta'kidlaydi. Bu talabalarni ko'p madaniyatli va o'zaro bog'liq dunyoda
rivojlanishga
tayyorlashda juda muhimdir.
6.
Ijtimoiy va hissiy ta'lim : Akademik bilimlardan tashqari, zamonaviy
ta'lim
ijtimoiy va hissiy ta'limga ham ahamiyat beradi. Bu umumiy farovonlikni
qo'llab-quvvatlash
uchun empatiya, chidamlilik va shaxslararo ko'nikmalarni
rivojlantirishni
o'z ichiga oladi.
7. Fanlararo ta'lim:
Ta'limga fanlararo yondashuvlarga e'tibor kuchayib
bormoqda,
bu esa real muammolarni hal qilish va ijodkorlik va innovatsiyalarni
rivojlantirish
uchun fanlarni integratsiyalashuvini rag'batlantirish.
Umuman
olganda, ta'limga zamonaviy yondashuv o'quvchilarni nafaqat
akademik
muvaffaqiyatga, balki shaxsiy muvaffaqiyatga, jamiyatda ishtirok
etishga
va o'zgaruvchan dunyoda moslashishga tayyorlash zarurligini tan oladi.
Boshqacharoq
talqin etilganda, tarbiya jarayoni yosh avlodni muayyan
maqsad
yo‘lida har tomonlama voyaga yetkazish, unda ijtimoiy ong va xulq-
atvorni
tarkib toptirshga yo‘naltirilgan faoliyat jarayonidir O‘zbekiston
Respublikasida
barkamol shaxsni, yuksak ma’naviy-axloqli, yuqori malakali,
raqobatbardosh
mutaxassisni tarbiyalash maqsadi ta’lim-tarbiya ishlarining
mazmunini
belgilaydi. 3
Ta’lim-tarbiyaning maqsadi va mazmuni tarbiyaviy vazifa
shaklida
ifodalanadi, aniqlanadi. Tarbiyaviy jarayon, tarbiyachi yoki tarbiyaning
texnik
va boshqa vositalari, ta’lim-tarbiyaning shakl-usullari tarbiya texnologiyasi
deb
ataladi. Pedagogik amaliyotda tarbiya texnologiyasi yordamida aniq
ifodalangan
tarbiyaviy vazifani tarbiyalanuvchi o‘zlashtirib, egallab oladi.
Tarbiyachi
boshqaruvchilik, yo‘naltiruvchilik rolini bajaradi
Oliy
ta’lim jarayoniga zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy etish
talabalar
tomonidan mavjud ilmiy bilimlarni puxta o‘zlashtirilishini kafolatlovchi
3
Ochilov
M. YangI pedagogik texnologiyalar. Qarshi 2000.B-256
14

yondoshuv hisoblanadi. Bizga yaxshi ma’lumki, «ta’lim texnologiyasi»
tushunchasi
talim jarayonining mohiyati, uning bosqichlari,o‘ziga xos
xususiyatlari,
shuningdek, o‘qituvchi va talaba o‘rtasida kechadigan ta’limiy
munosabatlarning
mazmunini anglatishga xizmat qiladi. «Pedagogik texnologiya»
tushunchasi
esa o‘z mohiyatiga ko‘ra pedagogik faoliyatning eng muhim ikki
jihati,
ya’ni, ta’lim hamda tarbiya jarayonining texnologiyalashtirilishini ifoda
etishi
zarur. Biroq so‘nggi yillar mobaynida zamonaviy pedagogik texnologiyalar
va
pedagogik faoliyatni uyushtirish jarayonida ulardan foydalanish mavzusida
yaratilgan
manbalarning deyarli barchasida ta’lim jarayonining
texnologiyalashtirish
muammosi uchun asosiy ob’ekt tarzida qabul
qilinganligining
guvohi bo‘ldik. Holbuki, barkamol shaxsni shakllantirish
muammosining
ijtimoiy zaruriyat sifatida e’tirof etilayotganligini nazarda
tutadigan
bo‘lsak, tarbiya jarayonini tashkil etishga nisbatan yangicha yondoshuvni
qaror
toptirish, mazkur jarayonni texnologiyalashtirishga erishish muhim
pedagogik
vazifadardan biri ekanligini yanada chuqurroq anglaymiz. 4
Tarbiya
jarayonini
texnologiyalashtirish-aniq maqsadga va ijtimoiy g‘oyaga asoslangan
hamda
talabalarda ma’naviy-axloqiy sifatlarni shakllantirishga yo‘naltirilgan
pedagogik-psixologik
faoliyatning tashkiliy texnik jihatdan uyushtirilishi
demakdir. 5

Ta’lim jarayonidan farqli o‘laroq, tarbiya, jarayonini
texnologiyalashtirishda
ushbu jarayonning samarasini qisqa muddat oralig‘ida
ko‘ra
olish imkoniyati yo‘q. Tarbiya jarayonining o‘ziga xos xususiyatlari, talaba
va
o‘qituvchi o‘rtasida yuzaga kelish ehtimoli bo‘lgan ziddiyatlar tarbiyaviy
jarayonni
texnologiyalashtirishga nisbatan ijodiy va mas’uliyatli yondoshish
zarurligini
taqozo etadi. Tarbiya jarayonini texnologiyalashtirishda mazkur
jarayonni
loyihalashtirish hamda uning asoslarini belgilash muhim ahamiyatga
ega.
4
Ochilov
M., Ochilova N. Oliy Maktab Pedagogikasi- T .: 2008 , 163 182 – betlar.
5

Sharopova Z.F. Ta’lim texnologiyalari.O’quv qo’llanma . Toshkent2019.”Navro’z
nashriyoti”.B-298
15

Ya'ni tarbiyani kerakli joyda va kerakli insonlarga berish haqida aytib
o'tilgan.
Ko'pchiligimiz o'ylaymizki, tarbiya faqatgina o'qituvchilar tomonidan,
uyda
esa ota onalar tomonidan o'rgatiladigan jarayon. Lekin aslida tarbiya-
muayyan,
aniq maqsad hamda ijtimoiy tajriba asosida shaxsni har tomonlama
o'stirish,
uning ongi, xulq-atvori va dunyoqarashini tartib topdirish jarayoni.
Boshqacharoq
talqin etilganda, tarbiya yosh avlodni muayyan maqsad yo'lida har
tomonlama
voyaga yetkazish, unda ijtimoiy ong va xulq-atvorni tartib topdirishda
yo'naltirilgan
faoliyat jarayonidir. Bunda nafaqat otaonaning va o'qituvchilarning
balki
jamiyatning o'rni ham beqiyosdir. Tarbiyadan ko'zlangan asosiy maqsad har
tomonlama
ma'naviy rivojlangan aqliy va axloqiy barkamol shaxsni
shakllantirishdan
iborat. Bugungi kunda mamlakatimizda tarbiya jarayonlarini
rivojlantirish
va uning samaradorligini oshirish uchun ko'plab chora tadbirlar
ishlab
chiqilmoqda. Uni rivojlantirishda birinchi qadam ta'lim muassasalari va oliy
ta'lim
yurtlari hisoblanadi. Shu sababli umumiy o'rta ta'lim muassasalari
o'quvchilarining
yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda ularning
ongiga
umuminsoniy qadriyatlar va yuksak ma'naviyatni yanada chuqur singdirish
va
ularni vatanparvarlik va insonparvarlik ruhida tarbiyalash maqsadida Vazirlar
Mahkamasi
qaror qildi va unda umumiy o'rta ta'lim
muassasalarida
,,Odobnoma", ,,Vatan tuyg'usi" , ,,Milliy istiqlol g'oyasi va
ma'naviyat
asoslari" hamda ,,Dunyo dinlari tarixi" fanlarini birlashtirgan holda
yagona
,,Tarbiya" fani 1-9-sinflarda 2020/2021 o'quv yilidan, 10-11-sinflarda esa
2021/2022
o'quv yilidan boshlab fanlarga ajratilgan umumiy soatlar doirasida
bosqichma-bosqich
amaliyotga joriy etilmoqda. Tarbiya ma'lum bir muddat ichida
o'rganib
va o'rgatib bo'linadigan jarayon emas. Shuning uchun bu jarayon bolalarni
maktabda
ketishi bilanoq boshlanadi va uni tamomlagunicha va undan keyin ham
davom
etadi. Shuningdek, bu jarayon-o'qituvchi va o'quvchilar o'rtasida tashkil
etuvchi
hamda aniq maqsadga yo'naltirilgan hamkorlik jarayonidir. Tarbiyaning
asosiy
vazifasini tarbiyalanuvchining ongi shakllana boradi, his-tuyg'ulari
rivojlanadi,
ijtimoiy hayot uchun zarur bo'lgan ijtimoiy aloqalarni tashkil etishga
xizmat
qiluvchi jarayon sifatida qaraladi. Har bir tushunchani ikki tomonlama ya'ni
16

keng va tor ma'noda tushunish mumkin. Uni keng ma'noda, tarbiya shaxsga
jamiyatning
ta'sir etishga, ijtimoiy hodisa sifatida qaraladi. Mazkur holatda tarbiya
ijtimoiylashtirish
bilan uyg'unlashadi. Tor ma'nodagi tarbiya deganda, pedagogik
jarayon
sharoitida ta'lim maqsadini amalga oshirish uchun pedagog va
tarbiyalanuvchilar
maxsus tashkil etilgan faoliyatoni tushunish mumkin.
Tarbiyaning
asosiy maqsad va vazifalari jamiyat a'zolarining maqsadga
yo'naltirilgan
rivojlanishi hamda ularning qator ehtiyojini qondirish uchun shart-
sharoit
yaratish. Shuningdek, bobolarimiz aytishganidek ta'limni tarbiyadan
tarbiyani
esa ta'limdan ajratib bo'lmaydi,shuning uchun ular uzviy bog'liq. Buyuk
faylasuf
va mutaffakkir Umar Hayyom aytganidek: ”Ta'lim faqat so'z va o'rgatish
bilan
bo'ladi. Tarbiya esa amaliy ish va tashriba bilan bo'ladi". Shu sababli
yoshlarga
tarbiya berishdan va biror nimani o'rgatishdan avval o'zimiz ham o'sha
narsani
qilib o'rnak bo'la oladigan darajada bo'lishimiz kerak.
Tarbiya
nazariyasi - pedagogika fanining bir qismi bo’lib, tarbiyaviy
jarayonning
mazmuni, usuli va tashkil etilishi masalalarini o’rganadi. U Markaziy
Osiyo
faylasuflarining va xalq pedagogikasining tarbiya borasidagi boy tajribasiga
tayanadi.
  Pedagogika tarixidan ma’lumki, ta’lim tarbiyadan, tarbiya rivojlanishdan
ajratib
tekshirilmagan. XVIII asrning ikkinchi yarmiga kelib Rossiya
pedagogikasida
tarbiya masalalarini alohida ko’rish hollari uchraydi. «1806 yilda
chiqarilgan
Rossiya Akademiyasi lug’atida birinchi bor tarbiya so’zi pedagogik
tushuncha
sifatida alohida keltiriladi», deb ta’kidlaydi I.Tursunov.      O’tgan
mavzularda
tarbiyaga berilgan ta’riflarni yodga olaylik: Tarbiya - ma’naviy
manbalar
va hozirgi zamon talablari ehtiyojlarini nazarda tutgan holda
o’qituvchining
o’quvchi bilan aniq bir maqsadga qaratilgan o’zaro amaliy va
nazariy
muloqatidir.       Tarbiya - tarbiyachi xohlagan sifatlarni tarbiyalanuvchilar
ongiga
   singdirish uchun tarbiyalanuvchining ruhiyatiga muayyan suratda va
tizimli
ta’sir ko’rsatish jarayonidir.
17

 Tarbiyaning birinchi xususiyati uning ko’p qirrali jarayon ekanligi
bo’lib
unda maktab, oila, bolalar va o’smirlar tashkilotlari, mahalla, keng
jamoatchilik,
kino-teatr, televideniye, adabiyot va san’at ishtirok etadi.
 Tarbiyaning
yana bir xususiyati uning uzoq muddat davom etishidir.
Ta’limdan
farqli ravishda u bola tug’ilganidan boshlanadi, maktab yillarida, undan
keyin
va butun umr bo’yi davom etadi.
 Tarbiyaning
ta’limdan farqlantiruvchi yana bir xususiyati shundaki, u
yaxlit
holda va konsentrik asosda amalga oshiriladi. Tarbiyaning turli tomonlari
bir-biri
bilan uzviy bog’langan. Boshlang’ich sinfda ham, o’rta va yuqori sinfda
ham
ayni bir narsa, masalan, do’stlik, ahillik, vatanparvarlik va boshqalarni
tarbiyalash
ko’zda tutiladi.
 Tarbiyaning
yana bir xususiyati shundaki, bu jarayon ikki tomonlama
xususiyatga
ega bo’lib, unda bolaning o’zi ham faol ishtirok etadi.
 Tarbiyada
qarama-qarshiliklarning ko’pligi yana bir xususiyatdir. Bu
qarama-qarshiliklar
bolalarda o’z tushunchalariga muvofiq dastlabki paydo
bo’lgan
sifatlar bilan tarbiyachi tomonidan tarkib toptirilayotgan sifatlar o’rtasida
o’quvchilarga
qo’yilgan talablar bilan uni bajarish imkoniyatlari o’rtasidagi
kurashlarda
namoyon bo’ladi.
Tarbiya tamoyillari
deb yosh avlodni tarbiyalash maqsadidan kelib
chiqadigan
va komil insonni tarbiyalashning mazmuni va yo nalishiga ʻ
qo yiladigan
eng muhim talablarni belgilab beruvchi asosiy g oya va qoidalar ʻ ʻ
yig indisiga
aytiladi. Tarbiya tamoiyllari o qituvchi va tarbiyalanuvchilarga yo l- ʻ ʻ ʻ
yo riq
ko rsatuvchi qoidalar bo lib, yosh avlodni tarbiyalash, barkamol insonni ʻ ʻ ʻ
shakllantirish
vazifalariga muvofiq belgilanadi, shuningdek, ular shaxs tarbiyasi
borasidagi
ilg or ta’limotlar g oyalariga hamda pedagogika fanida erishilgan ʻ ʻ
yutuqlarga
asoslanadi. Tarbiya tamoyillari tarbiya jarayoni qonuniyatlarini aks
ettiradi.
Tarbiyaviy jarayonda ilg or tamoyillarga amal qilinishi tarbiya samarasini ʻ
ta’minlaydi.
Tarbiya tamoyillari quyidagilardan iborat:
 Tarbiyaning
maqsadga yo naltirilganligi va g oyaviyligi; ʻ ʻ
 Tarbiyada
demokratik va insonparvarlik g oyalarining ustunligi; ʻ
18

 Tarbiyada milliy, umumbashariy qadriyatlarning ustunligi;
 Tarbiyada
izchillik va tizimlilik;
 Tarbiyaning
ijtimoiy hayot bilan qo shib olib borish; ʻ
 Tarbiyani
mehnat bilan bog lash; ʻ
 Tarbiyalanuvchi
shaxsni xurmat qilish;
 Tarbiyada
o quvchining yosh va alohida xususiyatlarini hisobga olish; ʻ
 Jamoa
va jamoa yordamida tarbiyalash;
 Tarbiyada
o quvchi xulqidagi ijobiy sifatlarga tayanib, salbiy ʻ
tomonlarni
yo qotish. ʻ
 Tarbiyaning
maqsadga yo naltirilganligi va g oyaviyligi – o qituvchi ʻ ʻ ʻ
ijtimoiy
tarbiya maqsadi va vazifasini aniq tasavvur etishi va puxta anglab olishi
zarur.
Yosh
avlodni yuksak g oyaviylik ruhida tarbiyalash – ularning ongiga xalq, ʻ
millat,
yurt, jamiyat manfaatlaridan yuqoriroq manfaat bo lishi mumkin emasligini ʻ
singdirish,
ularni vatanga, xalqqa muhabbat ruhida va sadoqatli qilib tarbiyalash
demakdir.
Bu sohada mustaqil respublikamiz xalq ta’limi hodimlarining asosiy
vazifasi
erkin, ijodkor, mustaqil fikrlash qobiliyatiga ega, yetuk mutaxassis komil
shaxsni
tarbiyalashdan iboratdir. Maktabda va maktabdan tashqarida olib
boriladigan
tarbiyaviy ishlarning barchasi ijtimoiy tarbiyaning maqsadini ruyobga
chiqarishga
yo naltirilishi zarur. O qituvchi (tarbiyachi)lar jamoasi va har bir ʻ ʻ
o qituvchi
– tarbiyachi tarbiyaning maqsadi har tomonlama kamol topgan ʻ
mukammal
inson shaxsini tarbiyalashdan iborat bo lishi lozim. Ana shunda ʻ
mazkur
tamoyil o z vazifasini bajargan bo ladi. ʻ ʻ
19

2. BOB TARBIYAVIY TADBIRLARNI TASHKIL ETISHDA
ZAMONAVIY PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALAR
2.1. TARBIYA JARAYONINI LOYIHALASHTIRISH
Tarbiya jarayonining mohiyati shu jarayon uchun xarakterli bo’lgan va
muayyan
qonuniyatlarda namoyon bo’ladigan ichki aloqa va munosabatlarni aks
ettiradi.
Tarbiya jarayoni shaxsni maqsadga muvofiq takomillashtirish uchun
uyushtiriladi
va tarbiyalanuvchining shaxsiga muntazam va tizimli ta’sir etish
imkoniyatini
beradi. Tarbiya jarayoni o ’ zaro bog ’ liq ikki faoliyatni - o ’ qituvchi va
o ’ quvchi faoliyatini o ’ z ichiga oladi .
Tarbiya jarayonida o ’ quvchining ongi
shakllana boradi ,
his - tuyg ’ ulari va turli qobiliyatlari rivojlanadi , g ’ oyaviy , axloqiy ,
irodaviy ,
estetik xislatlari shakllanadi , tabiatga , jamiyatga ilmiy qarashlar tizimi
tarkib topadi ,
jismoniy kuch - quvvatlari mustahkamlanadi . Tarbiya jarayonida
o ’ quvchida
jamiyatning shaxsga qo ’ yadigan axloqiy talablariga muvofiq
keladigan xulqiy malaka va odatlar hosil qilinadi .
Bunga erishish uchun
o ’ quvchining ongiga
( ta ’ lim jarayonida ), hissiyotiga ( darsda va turli sinfdan
tashqari ishlarda ),
irodasiga ( faoliyatni uyushtirish , xulqni idora qilish jarayonida )
tizimli va muntazam ta ’ sir etib boriladi . Tarbiyalash jarayonida bulardan birortasi
( ongi ,
hissiyoti , irodasi ) e ’ tibordan chetta qolsa , maqsadga erishish qiyinlashadi .
Biror
bir maqsadga qaratilgan tarbiya jarayonining mohiyati va vazifalari
tarbiyachi
tomonidan rejalashtiriladi va tartibga solinadi.
1) tarbiyaviy
tadbir mavzusiga doir materiallarni yig‘ish;
2) tarbiyaviy
tadbirning maqsadi va vazifalarini belgilash;
3) tarbiyaviy
tadbirning mazmunini ishlab chiqish;
20

4) tarbiyaviy tadbirning shakli, metodlari va vositalarini tanlash;
5) tarbiyaviy
tadbirni tashkil etish va o‘tkazish (davomiyligi) vaqtini
belgilash,

6) tarbiyaviy
tadbir ssenariysini ishlab chiqish;
7) talabalar
faoliyatini nazorat qilish, shuningdek, ularning faollik
darajalarini
norasmiy (talabalarni bu haqida xabardor qilmasdan) baxolash;
8) loyihani
amaliy faoliyatda qo‘llash; 6

9) tarbiyaviy
tadbirni amaliy jixatidan tashkil etish jarayoni;
10) tarbiyaviy
tadbirning o‘tkazilish holati (samarali yoki samarasiz,
muvaffaqiyatli
va muvaffaqiyatsiz tashkil etilganligi)ni muxokama qilish va
yakuniy
xulosa chiqarish kiradi.
Oliy
o‘quv yurtlari amaliyotidan ma’lumki, uzoq yillar davomida mazkur
muassasada
faoliyat olib borayotgan o‘qituvchilarning aksariyati tarbiyaviy
tadbirlarni
tashkil etishga nisbatan “Tarbiyaviy ishlar rejasida belgilangan
tadbirlarni
o‘tkazishga majburman” qabilida yondoshib kelganlar. Ularning asosiy
e’tibori
o‘zlari rahbarlik qilayotgan guruh talabalarini avvaldan tayyorlangan
ssenariyni
yod olish va unga qat’iy amal qilishga majburlash, shuningdek, “Oliy
maktab
ma’muriyati hamda jamoasi oldida izza bo‘lib qolishga yo‘l qo‘ymaslik”
tamoyiliga
muvofiq tarbiyaviy tadbirni uyushtirishga qaratilgan edi. 7
Endilikda
tarbiyaviy
tadbirlarning o‘tkazilishiga nisbatan bunday yondoshuvlardan voz
kechish
maqsadga muvofiq. Zero tayyor senariy asosida muayyan tadbirni tashkil
etish
jarayonida uning asosiy sub’ektlari bo‘lgan talabalar faol ishtirokchi va tadbir
natijasini
belgilovchi shaxs sifatida emas, balki oddiy ijrochi tarzida ko‘zga
tashlanadilar.
Bu holat esa bir qator salbiy oqibatlarning kelib chiqishiga zamin
hozirlaydi.
Xususan:
6
Fayzullaeva
D.M. Ganieva M.A. Ne'matov 1. Nazariy va amaliy o'quv mashg'ulotlarda o'qitish
texnologiyalari
to'plami /Met.qo'll O'rta maxsus kasb - hunar ta'limida innovatsion ta'lim
texnologiyalari
seriyasidan - T - 2013. - 137 b
7

Ochilov M. YangI pedagogik texnologiyalar. Qarshi 2000.B-256
21

1) tlabalarda tarbiyaviy tadbirlarning o‘tkazilishiga nisbatan salbiy
munosabat
yuzaga keladi;
2) talabalarda
mustaqil fikrlash hamda ijodkorlik qobiliyatining
shakllanishi
uchun imkoniyat yaratilmaydi;
3) talabalarda
tarbiyaviy tadbirlarning o‘tkazilishi ularning shaxs sifatida
kamol
topishlarini ta’minlashga yo‘naltirilgan bo‘lmay, balki guruhning oliy
maktab
jamoasi oldida “soxta obro‘” orttirishi uchun xizmat qiluvchi vosita
ekanligi
to‘g‘risidagi xulosaning qaror topishi uchun imkon yuzaga keladi.
Tarbiya
jarayoni o zaro bog liq bo lgan ikki faoliyatni – o qituvchi va ʻ ʻ ʻ ʻ
o quvchi
faoliyatini o z ichiga oladi. Tarbiya jarayonida o quvchining ongi ʻ ʻ ʻ
shakllanib
boradi. His-tuyg ulari rivojlanadi, ijtimoiy hayot uchun zarur bo lgan va ʻ ʻ
ijtimoiy
aloqalarni tashkil etishga xizmat qiladigan xulqiy odatlar hosil bo ladi. ʻ
Tarbiya
jarayonida bolalarning hayoti va faoliyatini pedagogik jihatdan to g ri ʻ ʻ
uyushtirish
g oyat muhimdir. Faoliyat jarayonida bola tashqaridan kelayotgan ʻ
tarbiyaviy
ta’sirlarga nisbatan ma’lum munosabatda bo ladi. Bu munosabat ʻ
shaxsning
ichki ehtiyoj va xohishlarini ifodalaydi. Psixolog va pedagoglarning
tadqiqotlari
shaxsga tashqi omillarning (xoh salbiy, xoh ijobiy) ta’siri bolaning
ularga
munosabati, bog liqligini ko rsatadi. Bola faoliyatini uyushtirish emas, balki ʻ ʻ
tarbiyalanuvchining
bu faoliyatga nisbatan qanday anglashni baholashi, his qilishni
anglashi
e’tiborga molikdir. Ulardan o zi uchun nimalarni maqsad qilib ʻ
olayotganligini
bilishi zarur. Bularning barchasi turli kishilar bilan aloqa qilish,
jamoadagi
munosabatlar jarayonida murakkablashib boradi. Tarbiya jarayoni
o quvchining
ongini emas, balki his-tuyg ularini ham o stirib borishi, unda ʻ ʻ ʻ
jamiyatning
shaxsga qo yadigan axloqiy talablariga muvofiq keladigan huquqiy ʻ
malaka
va odatlarni hosil qilishi lozim. Bunga erishish uchun o quvchining ongiga, ʻ
hissiyotiga
va irodasiga ta’sir etib boriladi. Agar bularning birortasi e’tibordan
chetda
qolsa, maqsadga erishish qiyinlashadi. Tarbiya jarayoniga o qituvchiʻ
22

rahbarlik qiladi. 8
O quvchilar faoliyatini belgilaydi, ularni ijtimoiy jarayonda ʻ
ishtirok
etishlari uchun shart-sharoit yaratadi.
Tarbiyani
samarali yo lga qo yish uchun uning harakatlantiruvchi kuchini – ʻ ʻ
tarbiya
jarayonining manbasini yaxshi bilish va hisobga olish muhimdir. Bir so z ʻ
bilan
aytganda tarbiya jarayoni – har bir insonning hayotda yashashi (umumiy
faoliyat,
ta’lim, tarbiya) jarayonida orttirgan saboqlari va intellektual
salohiyatlarining
ijobiy ko nikmasini o zida shakllantirish va o zgalarga berish ʻ ʻ ʻ
jarayonidir.
Tarbiya jarayonida ichki va tashqi qarama-qarshiliklar mavjud bo lib, ʻ
u
bevosita tarbiyalanganlik darajasiga bog liq bo ladi. Tarbiyada o quvchilarning ʻ ʻ ʻ
tarbiyalanganlik
darajasini ham hisobga olish kerak bo ladi. Bu jihat unutilsa, ʻ
qarama-qarshiliklar
kuchayadi.
Tarbiyalanganlik
– milliy urf-odatlar, qadriyatlarga e’tiqod bilan rioya
qiladigan,
noqonuniy ishlardan o zini tiya oladigan, o z xatti-harakatlari bilan ʻ ʻ
o zgalar
nafratini qo zg amaydigan xulq-atfordir. Faoliyat jarayonida hosil bo lgan ʻ ʻ ʻ ʻ
malaka
va odatlar axloq me’yorlariga rioya qilishni yengillashtiradi. 9
Demak,
tarbiyachi bola shaxsining tez rivojlanadigan davri – o quvchilikʻ
yillarida
uning ongiga turli-tuman faoliyat (o qish, mehnat, o yin sport, badiiy ʻ ʻ
havaskorlik)
yordami bilan maxsus ta’sir etishi mumkin. Tarbiya yaxlit jarayonda
amalga
oshiriladi, uning tarkibiy qismlari ham ayni bir vaqtda faoliyatning biror
turi
asosida amalga oshiriladi. Tarbiya pedagogikadagi asosiy tushunchalardan biri
sanaladi.
Jamiyat va pedagogikaning tarixiy rivoji davomida mazkur kategoriyani
tushuntirishga
turlicha yondashuvlar yuzaga keldi. Eng avvalo, yuqorida ta’kidlab
o tganimizdek,
keng va tor ma’nodagi tarbiya farqlanadi. Keng ma’noda tarbiya ʻ
shaxsga
jamiyatning ta’sir etishi, ijtimoiy hodisa sifatida qaraladi. Mazkur holatda
tarbiya
ijtimoiylashtirish bilan uyg unlashadi. Tor ma’nodagi tarbiya deganda, ʻ
pedagogik
jarayon sharoitida ta’lim maqsadini amalga oshirish uchun pedagog va
8

Rashidov H.F. va boshqalar. “Kasbiy pedagogika” blokini o’qitish metodikasi. /O’quv-uslubiy
qo’llanma
(Malaka oshirish va qayta tayyorlash kurslari uchun). –T.: O’MKHTTKMO va UQTI, 2007. –
200
b.
9

Mavlonova R., To’rayeva O., Holiqberdiev K. Pedagogika. – Toshkent: O’qituvchi, 2002
23

tarbiyalanuvchilarning maxsus tashkil etilgan faoliyati tushuniladi. Ushbu holatda
pedagoglarning
tarbiyaviy faoliyati tarbiyaviy ish deb ataladi.
Jamiyat taraqqiyotida tarbiya jarayonining o’rni.
Tarbiya jarayonining
jamiyat
taraqqiyotidagi roli nihoyatda beqiyosdir. Mutafakkir olim Abu Nosir
Forobiy
ta’lim - tarbiyaning asosiy vazifasi jamiyat talablariga javob bera oladigan
va
shu jamiyat uchun xizmat qiladigan yetuk insonni tarbiyalashdan iborat deb
biladi.
Jamiyat taraqqiyotida muhim o’rin egallagan insonni tarbiyalash, uni bilim
olishga,
mehnat qilishga undash va bu hatti harakatini sekin - asta ko’nikmaga
aylantirib
borish lozim. Insonning mushohada qilishi qobiliyatni tarbiyalaydi va
aqlni
peshlaydi. Aql ongni saqlaydi. Ong esa moddiy va ma’naviy manbaga
aylanadi.
Shu tarzda inson asta - sekin takomillashib, komillikka erishib boradi.
ammo
buning uchun tarbiyachi va tarbiyalanuvchilardan uzoq davom etadigan
mas’uliyat,
sharafli mehnat va qunt, irodani talab etadi. Bunda tarbiyachi
bolalarning
yosh xususiyatini e’tiborga olishi zarur.
Tarbiya
va ta’limni bir-biridan alohida ajratib bo’lmaydi, bu ikki jarayon
o’zaro
uyg’un, uzluksiz asosda tashkil etilgandagina odobli, axloqiy fazilatlarga
ega,
yuksak ma’naviyatli, shu bilan birga bilimdon, zukko, ruhan va jismonan
sog’lom,
keng dunyoqarash va tafakkurga ega, zamonaviy kasb-hunar egasi
bo’lgan
vatanparvar yoshlarni yetishtirib beradi. Zamonaviy axloqiy
munozaralarda,
utilitar yondashuv ko’pincha jamoat axloqi muammolarini hal
qilish
uchun maqbul deb qaraladi. ko’pincha shaxsiy takomillashtirish etikasi
sifatida
tavsiflanadigan an’anaviy etikadan farqli o’laroq. Utilityitar yondashuv
ko’pchilikning
manfaatlariga mos keladigan masalalarni hal qilishni ta’minlaydi va
bunday
qarorlar, asosan, ba’zi bir minimal yovuzliklarga yo’l qo’yishni nazarda
tutadi.
Albatta, masalan, siyosatning vazifasi aniq ijtimoiy farovonlikni oshirishdir.
Shu
bilan birga, barchaning manfaatlarini bir xil darajada hisobga olib bo’lmaydi.
Masalan,
iqtisodiyotni modernizatsiya qilish ba’zi ijtimoiy guruhlarning an’anaviy
turmush
tarzini buzishni talab qiladi. Ammo, kelajakda bu guruh a’zolari o’zlari
uchun
asosli bo’lib chiqadi, garchi ular bunday siyosatni qo’llab-quvvatlamasalar
ham.
Ammo, utilitar nazariyani ijtimoiy sohada hayotni tashkil qilishning barcha
24

jihatlariga qo’llash mumkin emas. Aksariyat odamlar ba’zi bir insonning asosiy
huquqlari
mutlaq ma’noda ijtimoiy farovonlik masalasiga bevosita bog’liq
bo’lmagan
qadriyatlar sifatida tushunilishi kerakligini tushunadilar. U jamoat
tovarlarining
ko’payishiga olib kelmasa ham, ularni hurmat qilish kerak.
2.2 TARBIYAGA ZAMONAVIY YODASHUVLAR SIFATIDA
VATANPARVARLIK VA INSONPARVARLIK G’OYALARINING
KIRITILISHI
Bugungi
globallashuv jarayonlari, fan-texnika taraqqiyoti, innovatsion
jamiyatga
bo’lgan ehtiyoj yoshlar uchun ko’plab imkoniyatlar yaratmoqda. Ular
oldiga
tezkor qarorlar qabul qilish, innovatsion tafakkurni shakllantirish,
intellektual
salohiyatni oshirish bilan birga milliy va umuminsoniy qadriyatlarga
sodiq
bo’lishdek hayotiy talablarni qo’ymoqda. Shu bois, O’zbekiston
Respublikasida
“Tarbiya” fani konsepsiyasi mazkur fanni davlatning ta’lim-tarbiya
sohasidagi
siyosatini amalga oshirishda mavjud bo’lgan dolzarb muammolarni hal
etishga
yo’naltiriladi. Konsepsiya yosh avlod tarbiyasidagi ishlarni yangi
bosqichga
olib chiqishga qaratilgan ustuvor vazifalar, asosiy maqsad va
yo’nalishlarni
belgilab beradi. Shuningdek, Konsepsiyada belgilangan yo’nalishlar
mamlakat
yoshlarini ma’nan va jismonan barkamol qilib tarbiyalash, iqtidori va
salohiyatini
ro’yobga chiqarish, ularni davlat va jamiyatning rivojiga keng jalb
etish,
tashabbuslarini yetarli darajada qo’llab-quvvatlash maqsadida huquqiy
asoslar,
iqtisodiy imkoniyatlar va tashkiliy mexanizmlarni yanada kengaytirishga
xizmat
qiladi.
Tarbiyada
vatanpavarlik va insonparvarlik g oyalarining ustunligi ʻ –
tarbiyada
inson shaxsini ijtimoiy qadriyat deb tan olish har bir bola, o smir va ʻ
o spirinning
betakror va o ziga xosligini xurmatlash, uning ijtimoiy xulqi va ʻ ʻ
erkinligini
hisobga olish lozim. Tarbiyani demokratiyalash bu – tarbiyani
ma’muriy
ehtiyoj va qiziqishlaridan yuqori qo yish, tarbiyachi va tarbiyalanuvchi ʻ
25

o rtasidagi o zaro ishonch, hamkorlik asosida pedagogik munosabatlar mohiyatini ʻ ʻ
o zgartirish
demakdir. Bu tarbiya ishiga jamoatchilikni jalb qilish, uning ʻ
rivojlanishiga
jamoat omilini kiritish demakdir. O qituvchi o quvchiga avvalgidek ʻ ʻ
tarbiya
obyekti emas, balki o zi kabi subyekt deb qarashi darkor. Ya’ni o quvchi ʻ ʻ
teng
huquqli hamkor, hamfikr deb qarash lozim. Umuman, ta’lim va tarbiyani
insonparvarlashtirishning
diqqat markazida insonning muhim masalasi va
muddaosi,
ya’ni bolalarda inson shaxsiga dunyodagi eng yuqori, bebaho boylik
sifatidagi
munosabatini shakllantirishdek faoliyat yotadi. Mustaqil shaxsni
shakllantirish
jarayoni uzoq va murakkab bo‘lib, bir tomondan, barcha davlat
tuzilmalari
hamda ijtimoiy tashkilotlarning va ayniqsa, ta’lim tizimi mazmunining
takomillashtirilishini,
ikkinchi tomondan esa, bevosita ushbu masalani amalga
oshirilishini
ta’minlovchi yagona tarbiya tizimini barpo etish lozimligini taqozo
etadi.
Bu jarayonda kadrlar tayyorlashning yaqin kunlardagi va istiqboldagi
vazifalari
quyidagilardan iborat:
1.Erkin
tafakkur qila oladigan shaxsni, mustaqillik va demokratiya
g‘oyalariga
sodiq bo‘lgan ongli fuqaroni, o‘z Vatanining jonkuyari sifatida
ijtimoiy-siyosiy
hayotga ongli ishtirok etishga, ijtimoiy jarayonga faol ta’sir
ko‘rsatishga,
mamlakat taqdiri uchun zimmasiga mas’uliyat olishga qodir shaxsni
kamol
toptirish uchun shart-sharoitlar yaratish.
2.
Mamlakatning ijtimoiy-siyosiy hayotiga, tub ma’nodagi fuqarolik jamiyati
va
huquqiy davlat qurish ishiga demokratiya asoslarini joriy etish jarayonlarini
jadallashtirish,
tafakkur va bahslashish madaniyatini rivojlantirish, shaxsning ichki
dunyosini
boyitish, binobarin, yangicha ijtimoiy qadriyatlar va munosabatlarni
shakllantirishdir.
Boshqacha aytganda, yosh avlodda yangicha ong shakllanishi
uchun
barcha shart-sharoitlar yaratilmog‘i lozim.
3.
Yosh avlod milliy istiqlol g‘oyasini anglab olishi, bu g‘oyaning har bir
fuqaro
uchun, Vatanning obod va farovon bo‘lishi uchun hayotiy zarurat
ekanligiga
ishonch hosil qilish uchun aniq maqsadga yo‘naltirilgan chora-tadbirlar
tizimini
ro‘yobga chiqarish lozim.
26

Tabiiyki, bu uzoq davom etadigan, barcha davlat tuzilmalari va jamoat
tashkilotlarining,
eng avvalo, uzluksiz ta’lim tizimi muassasalarining faoliyati va
ayniqsa,
mazmunini tubdan qayta ko‘rib chiqishni talab etadigan murakkab
jarayondir.
Yoshlarni barkamol qilib yetishtirish jarayonida shaxsning tarbiyasi va
har
tomonlama rivojlanishini ta’minlashga e’tiborni kuchaytirish va ta’lim
sohasida
shaxsning tarbiyasi va har tomonlama rivojlanishiga ustunlik berishni
ta’minlashdan
iborat. 10
Ta’lim-tarbiya
jarayonining uch tarkibiy birligi – tarbiya, ta’lim, shaxsni
rivojlantirish
to‘liq darajada amalga oshirilishiga erishish lozim. Ta’lim-tarbiya
ishida
rasmiyatchilik va beparvolik kabi illatlardan voz kechish kerak. Bu
maqsadda
mustaqil fikrlaydigan shaxsni tarbiyalashga yo‘naltirilgan yangi uslub
va
vositalar ishlab chiqilishi hamda joriy etilishi zarur. Bugungi kunda
pedagogikada
o‘quvchi-talabalarning ta’lim jarayonidagi faolligini oshirishga
qaratilgan
bir nechta o‘qitish uslublari ishlab chiqilgan: muammoli o‘qitish, ish
faoliyatini
ifodalovchi o‘yinlar, rolli o‘yinlar, mavzu bo‘yicha o‘qitish va h.k.
Ularni
oliy ta’lim tizimida keng qo‘llaniladi, deb bo‘lmaydi. Bizningcha, buning
sababi
har bir mashg‘ulotga tayyorgarlik pedagogik izlanishni ko‘zda tutishi,
yuksak
kasbiy bilim va mahoratni, ishda ijodiy yondashuv va ko‘p vaqtni
sarflashni
talab qilishida bo‘lsa kerak. Chunki har bir o‘tiladigan mashg‘ulot
ishlanmasi
o‘ziga xos xususiyatga ega. An’anaviy o‘qitish usuli respublikamizda
keng
tarqalgan, biroq ta’lim sohasidagi islohotlarni amalga oshirishda an’anaviy
ta’limning
imkoniyatlari cheklanayotganligi, muhim ta’limiy muammolar o‘z
yechimini
topmayotganligi, qator ilg‘or pedagogik tajribalarning
ommalashmayotganligini
ko‘rishimiz mumkin.
Yangi
munosabatlarning o‘ziga xos jihati an’anaviy ta’limdagidan farq qilib,
o‘quvchi-talabalarning
mustaqilligi va o‘quv faoliyatini taqiqlamasdan, balki
belgilangan
maqsadga yo‘naltirish, o‘quv faoliyatini hamkorlikda tashkil etish,
ularni
faoliyatga ongli ravishda yo‘llash, biror- bir faoliyatni buyruq orqali amalga
10

Munavvarov A. Oila pedagogikasi. Qo’llanma. T. 1998
27

oshirmasdan, balki samarali tashkil etish orqali o‘quvchi-talabalarda fan asoslarini
o‘rganishga
bo‘lgan qiziqishlarini orttirish, shaxsning ehtiyoji, qiziqishi va
imkoniyatlarini
chegaralamasdan erkin tanlash huquqini berish sanaladi.
Pedagogik
texnologiya texnologik yondashuvga asoslanadi. Texnologik
yondashuv
deganda tayyor mahsulot (ishlab chiqarish texnologiyasiga o‘xshash)
olish
uchun ishlab chiqarish jarayonlarida qo‘llaniladigan usul va metodlar
to‘plami
tushunilib, qo‘yilgan maqsadlarga erishishda kutilgan natijalarni
kafolatlaydigan
usul metodlari majmuasi tushuniladi. Agar metod bilish yo‘li,
tadqiqot
yo‘li yoki biror faoliyatdagi ma’lum amaliyot va nazariy bilimlar sohasini
egallashni
harakatlar, operatsiyalar, usullar majmuasi deb tushunsak, pedagogik
texnologiyaning
ta’lim usuli, ma’lum ma’noda ta’lim-tarbiya jarayonlari,
vositalari,
shakl va metodlari majmuasini anglatadi.
Pedagogik
texnologiyani an’anaviy o‘qitish metodikasidan farqlovchi
belgilari
ko‘p. Pedagogik texnologiya an’anaviy metodikadan, avvalo
maqsadlarning
qo‘yilishi va unga erishishi bilan farqlanadi. Pedagogik texnologiya
usuli
tarkibiy qismiga ta’limning umumiy maqsadlari (o‘qituvchi va talabaning
maqsadlari)ni
ishlab chiqish, ta’lim maqsadlarini nazorat (test) topshiriqlariga
o‘tkazish,
maqsadga erishish usullari kiradi.
Loyihalashtirish
faoliyati o‘quvchi-talabalar bilan ishlashni
tashkillashtirishning
eng ommabop shakllaridandir. Loyihalash metodi –
o‘qitishning
tashkillashtirilishi bo‘lib, o‘quvchi-talabalar rejalashtirish va amaliy
vazifalarni
bajarishlari orqali loyiha ko‘rinishida bilim oladi. Loyihalashtirish
metodini
qo‘llash natijasida loyiha (proyekt) ko‘rinishidagi bilim o‘zlashtiriladi.
O‘quv-tarbiya
jarayonida vujudga kelgan yangi pedagogik munosabatlar
mazkur
jarayonda Pedagogik texnologiyar larni qo‘llashni taqozo etadi.
Pedagogika
fani va amaliyotida turli xil yondashuvlar qo‘llaniladi. Ular og‘zaki-
ko‘rgazmali,
tadqiqiy, izlanuvchan, tizimli, funksional, kompleks, texnologik,
faoliyatli
yondashuvlardir.
28

Tarbiyada milliy va umuminsoniy qadriyatlar ustunligi – xalqning ko p ʻ
asrlik
qadriyatlarini, ulkan va boy merosini chuqur bilmasdan milliy o zlikniʻ
anglash,
milliy g urur tuyg usini qaror toptirish mumkin emas. Shu bois, xalq ʻ ʻ
an’analari,
urf odatlari, marosimlari, xalq og zaki ijodi, milliy o yinlar va ularda ʻ ʻ
ifodalangan
g oyalarni o quvchilar ongiga singdirish, ularda ushbu g oyaga ʻ ʻ ʻ
nisbatan
hurmatni qaror toptirish lozim. Umumbashariyat uchun qadrli, ardoqli
bo lgan,
insoniyat o tmishi, buguni hamda kelajagi uchun dahldor qadr-qimmatga ʻ ʻ
ega
bo lgan an’anlar, urf-odatlar haqida ma’lumotlar berish, ularda mehr-muhabbat ʻ
tuyg usini
uyg otish, ularni qo llab-quvvatlash, ezgu g oyalar uchun kurashish ʻ ʻ ʻ ʻ
hissini
qaror toptirish tarbiya jarayonida amalga oshirilishi lozim. Tarbiyada
izchillik
va tizimlilik – tarbiyaga yaxlit tizimli yondoshish pedagogik harakatning
pirovard
natijasiga yo naltirilganlik darajasini belgilab beradi. Bunday pedagogik ʻ
maqsad
va vazifalar, ularning mazmuni tarbiyaviy jarayonning barcha
qatnashuvchilari
tomonidan tan olinishi shart. Tarbiyada izchillik juda muhimdir.
O quvchilarga
birdaniga ko p talab va qoidalarni taqdim qilish mumkin emas. ʻ ʻ
O qituvchilar
o quvchilarga bo lgan munosabat jarayonida o zaro bir-biriga zid ʻ ʻ ʻ ʻ
harakatda
bo lmasliklari, yagona talab qo yishlari lozim. Tarbiyani ijtimoiy hayot ʻ ʻ
bilan
qo shib olib borish. ʻ Mehnatning tarbiyaviy ta’siri g oyat kattadir. Mehnatda ʻ
ishtirok
etish va unumli mehnat qilish bilan shaxs o z qobiliyati va iste’dodini ʻ
namoyon
qiladi va kamolga yetadi. Mehnat yosh avlodning tarbiyasi uchun juda
katta
vositadir. 11
O quv mehnati va ijtimoiy foydali mehnat o quvchi shaxsiga ʻ ʻ
ijobiy
ta’sir etadi, bu ikki faoliyat birligi bolani faollashtiradi, xulq birligini
taminlaydi,
tashabbuskor va izlanuvchan qiladi. Mehnat bolalarga siyosiy-
ma’naviy
tarbiya berish uchun zamin hozirlaydi. Shuning uchun oila va
maktablarda
bolalarni ilk yoshidan boshlab mehnatsevarlik ruhida, mehnatga
muhabbat
va mehnat kishilariga hurmat ruhida tarbiyalashga alohida e’tibor
beriladi.
Maktabda o qishning o zi ham mehnatdir. Sinfdan va maktabdan tashqari ʻ ʻ
tarbiyaviy
ishlarning aksariyati ham mehnat tarbiyasi bilan mustahkam
bog langan.
ʻ
11
Saidaxmedov
N.S. Yangi pedagogik texnologiyalar . Moliya nashr. 2003.B-197
29

Tarbiyalanuvchi shaxsini hurmat qilish – o quvchilarni ijtimoiy ʻ
tarbiyalashning
muhim tamoyillaridan biri ularning shaxsini hurmat qilishdir. Bu
tamoyil
insonparvarlik munosabatidan kelib chiqadi. O quvchi shaxsini hurmat ʻ
qilish,
ularga mehr-muhabbat ko rsatish va ularga ishonish shart. Tajribalarning ʻ
ko rsatishicha,
qayerdaki o quvchilarga hurmat, muhabbat, ishonch bo lsa, shu ʻ ʻ ʻ
yerda
tarbiyaning ta’siri samarali bo ladi. Bolalarga hurmat va muhabbat ular ʻ
kuchiga
kuch qo shadi, o qituvchiga nisbatan hurmatni uyg otadi. Tarbiyada ʻ ʻ ʻ
o quvchining
yosh va alohida xususiyatlarini hisobga olish ʻ – tarbiyaning mazmuni,
shakl
va metodlari bolalarning yosh va saviyasiga qarab turli sinflarda turlicha
bo ladi.
Bolalar maktabda rivojlanishining turli davrlarini bolalik, o smirlik va ʻ ʻ
o spirinlik
bosqichlarini bosib o tadilar. Shu davrlar ichida bolaning axloqiy ʻ ʻ
turg unligi
rivojlanadi, xulqi va ongi o rtasidagi uyg unlik vujudga keladi. Tarbiya ʻ ʻ ʻ
berishda
har bir o quvchining shaxsiy xususiyatlarini ham hisobga olish katta ʻ
ahamiyatga
ega. Bolalarning jismoniy va ma’naviy o sishida bir qadar umumiylik ʻ
bor,
biroq bolalarning tavsif-xislatlari, qobiliyat va mayllari, qiziqishlari, irodaviy
sifatlari
har xil bo ladi. Bu farqlar ularning xulqida, o qishi va mehnatida aks etadi. ʻ ʻ
Bir
o quvchiga nisbatan foydali metodni boshqa o quvchiga nisbatan qo llaganda ʻ ʻ ʻ
natijasiz
bo lib chiqishi mumkin. Shuning uchun har bir o quvchi xususiyatini ʻ ʻ
o rganish
maqsadga muvaffiqdir. Jamoada va jamoa yordamida tarbiyalash ʻ –
tarbiya
jarayoni o quvchilarning jamoa bo lib birlashishlari, ularda manfaatdorlik ʻ ʻ
birligi,
o zaro yordam tuyg usini o stirishga hizmat qilishi lozim. Tuyg u tashkil ʻ ʻ ʻ ʻ
etilgan
jamoa a’zolarining qobiliyat va iste’dodini rivojlantirish uchun keng yo l ʻ
ochadi. Jamoada bola har tomonlama rivojlanishi uchun keng imkoniyatga ega bo l
ʻ
adi. O quvchilar
ʻ ahil jamoa bo lib ʻ uyushganlaridagina tarbiyaviy ishlarini amalga
oshirish ancha yengil va muvaffaqiyatli bo ladi,
ʻ har bir shaxsga ta’sir etadi. O z ʻ m
anfaatini jamiyat manfaaati bilan qo shib
ʻ olib borish, o zaro ʻ yordam kabi fazilatlar,
avvalo, jamoada shakllanadi. O qituvchi
ʻ hamma vaqt o quvchilar ʻ jamoasiga tayan
mog i,
ʻ ularni jamoa bo lib ʻ turli ishlarni bajarishga odatlantirib, jamoada yashash v
a ishlashga o rgatib
ʻ borish lozim.
30

Tarbiyada o quvchiʻ xulqidagi ijobiy sifatlarga tayanib, salbiy xislatlarini yo ʻ
qotib borishga e’tibor qaratish lozim. Mahoratli pedagoglar o z
ʻ o quvchilaring ʻ sha
xsiy fazilatlarini yaxshi biladilar. Tarbiya maqsadini amalga oshirish uchun bola x
ulqidagi ijobiy sifatlarga suyanib ish ko radilar.
ʻ
XULOSA

Tarbiya jarayonining jamiyat taraqqiyotidagi roli nihoyatda beqiyosdir.
Mutafakkir
olim Abu Nosir Forobiy ta’lim - tarbiyaning asosiy vazifasi jamiyat
talablariga
javob bera oladigan va shu jamiyat uchun xizmat qiladigan yetuk
insonni
tarbiyalashdan iborat deb biladi. Jamiyat taraqqiyotida muhim o’rin
egallagan
insonni tarbiyalash, uni bilim olishga, mehnat qilishga undash va bu hatti
harakatini
sekin - asta ko’nikmaga aylantirib borish lozim. Insonning mushohada
qilishi
qobiliyatni tarbiyalaydi va aqlni peshlaydi. Aql ongni saqlaydi. Ong esa
moddiy
va ma’naviy manbaga aylanadi. Shu tarzda inson asta - sekin
takomillashib,
komillikka erishib boradi. ammo buning uchun tarbiyachi va
tarbiyalanuvchilardan
uzoq davom etadigan mas’uliyat, sharafli mehnat va qunt,
irodani
talab etadi. Bunda tarbiyachi bolalarning yosh xususiyatini e’tiborga olishi
zarur.
Ma’naviy va insoniy sifatlarning shakllanishida oiladagi, atrofdagi,
jamiyatdagi
muhit va munosabat muhim o’rin egallaydi. Bolalarni taqlidchanlik
xususiyati
mavjudligi tufayli ularni tarbiyalashda ota - onaning ongi, ma’naviyati,
bilimi,
tarbiyalanganligi muhim ahamiyatga egadir. Beruniy insonning kamolatga
yetishishida
ilmu ma’rifat, san’at va amaliyot asosiy rol o’ynasada, nasl - nasab,
ijtimoiy
muhit va turmush qonuniyatlari ham katta ahamiyatga ega ekanligini
ta’kidlaydi.
Uning fikricha inson kamolga yetishuvining eng muhim omillari ilm
ma’rifatli
bo’lish va yuksak axloqlilikdir. Axloqlilikning belgilari yaxshilik,
to’g’rilik,
adolat, kamtarlik, saxovat, oliyjanoblik, do’stlik va hamkorlik, mehnat,
poklik,
go’zallikka intilish kabilardir . Mamlakatimizning huquqiy demokratik
davlat
qurish jarayonida o’tmishimizning hali o’rganilmagan sahifalarini tadqiq
etish,
davlat va siyosiy arboblarimiz nomlarini xalqimizga qaytarish, huquqiy
31

qadriyatlarimizni tiklashga alohida e’tibor berilmoqda. « Biz uchun mustaqillik-
eng
avvalo, o’z taqdirimizni qo’limizga olish, o’zligimizni anglash, milliy
qadriyatlarni,
urf-odatlarni tiklash, mu’tabar shu zaminda, tinchlik-osoyishtalikni,
barqarorlikni
saqlashdir».
1. Tarbiya
muayyan, aniq maqsad hamda ijtimoiy-tarixiy tajriba asosida
shaxsni
har tomonlama rivojlantirish, uning ongi, xulq-atvori va dunyoqarashini
tarkib
toptirish jarayoni bo lib, har qanday to zum va zamonda ijtimoiy ʻ ʻ
munosabatlar
mazmunini aniqlash, ularni tashkil etish asosi bo lib kelgan. ʻ
2. Yosh
avlod tarbiyasi turli makon va zamonda muayyan maqsad
asosida
tashkil etiladi. Ijtimoiy tarbiyani yo lga qo yish jarayonida bir qator ʻ ʻ
vazifalar
hal etiladi. Tarbiyaning maqsad va vazifalari ijtimoiy to zum mohiyati, ʻ
taraqqiyot
darajasi, ijtimoiy munosabatlar mazmuni, shuningdek, jamiyat
fuqarolarining
dunyoqarashi, intilishlari, orzu-niyatlari asosida belgilanadi.
3. Tarbiya
jarayoninig xususiyatlarini chuqur anglash va ularni inobatga
olgan
holda tarbiyani tashkil etish oldinga qo yilgan maqsadga erishish, ʻ
shuningdek,
belgilangan vazifalarni ijobiy hal etish imkoniyatini beradi.
4. Bo lajak
mutaxassis pedagogik texnologiyaga old bilimlar bilan bir ʻ
qatorda
tarbiya texnologiyasiga oid bilimlarga ham ega bo lishi shart: o qituvchi ʻ ʻ
xatti-harakatlarming
algoritmi, tarbiyalash shakllarini bilishi, har qanday
tarbiyalash
metodini amalga oshirish bo yicha barcha operatsiyalarni mukammal ʻ
bajara
olishi lozim.
32

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
I Qonunchilik manbalari
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 01.05.2023
2. O’zbekiston
Respublikasining “Ta’lim to`g`risida”gi Qonuni.
Qonunchilik
palatasi tomonidan 2020-yil 19-mayda qabul qilingan. Senat
tomonidan
2020-yil 7-avgustda ma’qullangan.
II Prezident Farmon va Qarorlari
3. O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining «O’zbekiston Respublikasini
yanada
rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida»gi Farmoni
(07.02.2017-yil.
PF-4947).
4. O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining «Oliy ta’lim tizimini yanada
rivojlantirish
chora-tadbirlari to’g’risida»gi Qarori (20.04.2017-yil PQ-2909).
5. Oliy
ma’lumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirishda
iqtisodiyot
sohalari va tarmoqlarining ishtirokini yanada kengaytirish chora-
tadbirlari
to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori 31.07.2017
6. O'zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi PF-
60-sonli
"2022-2026-yillarga mo'ljallangan yangi O'zbekistonning taraqqiyot
strategiyasi
to'g'risida"gi Farmoni
III Prezident asarlari
7. Yangi
O’zbekiston strategiyasi Sh. M. Mirziyoyev. - Тоshkent:
“O’zbekiston”
nashiryoti, 2021.
33

8. Sh. M.Mirziyoyev. Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik
- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‗lishi kerak.
Tashkent:
O’zbekiston, 2017 y.,104 b
9. Mirziyoyev
Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini
birgalikda
barpo etamiz.T.:O‗zbekiston, 2017.-56 b.
10. Mirziyoyev
Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini
ta‘minlash
yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O’zbekiston
Respublikasi
qabul qilinganining 24 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi
ma‘ruza.
2016 yil 7 dekabr/ Mirziyoyev Sh.M. – Toshkent: O’zbekiston, 2017. –
104
b
IV O’quv qo’llanma va darsliklar
11. Sharopova
Z.F. Ta’lim texnologiyalari.O’quv qo’llanma .
Toshkent2019.
”Navro’z nashriyoti”.B-298
12. Azizxo‘jaeva
N. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat.
O‘quv
qo‘llanma. 2006.B-154
13. Ishmuxammedov
R.J. «Innovatsion texnologiyalar yordamida o‘qitish
samaradorligini
oshirish yo‘llari . 2000.B-213
14. Ochilov
M. YangI pedagogik texnologiyalar. Qarshi 2000.B-256
15. Saidaxmedov
N.S. Yangi pedagogik texnologiyalar. Moliya nashr.
2003.B-197

16. Ochilov
M., Ochilova N. Oliy Maktab Pedagogikasi- T: 2008, 163
182
– betlar.
17. Fayzullaeva
D.M., Ganieva MA Ne'matov 1. Nazariy va amaliy o'quv
mashg'ulotlarda
o'qitish texnologiyalari to'plami /Met.qo'll. O'rta maxsus, kasb -
hunar
ta'limida innovatsion ta'lim texnologiyalari seriyasidan - T - 2013. - 137 b.
18. Muslimov
N. A Usmonboeva M.H. Sayfurov D.M. To'raev A.B.
Innovatsion
ta lim texnologiyalari- T " Sano standart " nashriyoti, 2015. -150 b ʼ
V Chet tilidagi adabiyotlar
34

19. Nodirovna, Khushnazarova Mamura. “THEORETICAL AND
METHODOLOGICAL
BASIS OF TRAINING OF MANAGEMENT
PERSONNEL
IN THE PROCESS OF HIGHER PEDAGOGICAL
EDUCATION.”
INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE &
INTERDISCIPLINARY
RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429
11.04
(2022): 171-177.
20. Akbarovna,
Abdullajonova Shaxnoza. “INCLUSIVE EDUCATION
AND
ITS ESSENCE.” INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE &
INTERDISCIPLINARY
RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429
11.01
(2022): 248-254.
21. Adxam,
Z. (2021). Педагогические факторы формирования
чувства
Родины на основе национальных и общечеловеческих ценностей у
учащихся
начальной школы. Среднеевропейский научный вестник, 17, 284-
286.
https://doi. org/10.47494/mesb.2021.17.814
22. Najmiddinovna,
Rahimova Feruza. “PEDAGOGICAL CONDITIONS
OF
IMPROVEMENT OF SOCIAL PEDAGOGICAL ACTIVITY OF
STUDENTS
ON THE BASIS OF MULTIMEDIA TOOLS.” INTERNATIONAL
JOURNAL
OF SOCIAL SCIENCE & INTERDISCIPLINARY RESEARCH
ISSN:
2277-3630 Impact factor: 7.429 11.07 (2022): 108-112.
23. Erkinovna,
Yuldasheva Malohat. “DEVELOPMENT OF THE
COGNITIVE
ACTIVITY OF FUTURE TEACHERS IN INNOVATIVE
EDUCATIONAL
CONDITIONS AS A SOCIAL PEDAGOGICAL
35

NECESSITY.” INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE &
INTERDISCIPLINARY
RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429
11.04
(2022): 196-199
24. Abduhafizovna,
Melikuziyeva Mavluda, and Yigitaliev Mirzoxid.
“WAYS
TO INCREASE THE LEGAL KNOWLEDGE OF PRIMARY SCHOOL
STUDENTS.”
Web of Scientist: International Scientific Research Journal 3.02
(2022):
124-130..
36

Tarbiyaga zamonaviy yondashuv va uning bugungi kundagi ahamiyati

Купить