Dokument ma'lumotlari

Narxi 150000UZS
Hajmi 2.7MB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 09 Iyul 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Informatika va AT

Sotuvchi

Aslanbek

Ro'yxatga olish sanasi 23 May 2024

1 Sotish

Tarmoq qurulmalari va ularning vazifalari. Telekommunikatsiya tizimlari va tarmoqlari

Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAMundarija Kirish …………………………………………………………………... ………… 1.1 Kurs ishining tarkibi va hajmi…………………………………………..….. 1.2. Kurs ishini rasmiylashtirish talablari…………………………………........ 1.3. Kurs ishining strukturaviy rasmiylashtirish……………………………..… 2. Telekommunikatsiya tizimlari va tarmoqlari. 2.1 T elekommunikatsiya tarmoqlari trafiklari himoyasi usullari ........................ 2.2 Telekommunikatsiya tizimlari va tarmoqlarini loyihalashtirish................... 2.3 Loyihalash uchun zarur boshlang‘ich ma’lumotlar. Asosiy loyiha xujjatlari.............................................................................................................. 3. Tarmoq qurulmalari va ularning vazifalari 3.1 Tarmoq adapterlari ………………………………………...……..………………………. 3.2 Transiverlar ……………………………………….……………..…………………………… 3.3 Repiterlar….…………………………………………………………………………………… 3.4 Konsentratorlar..…………………………………..………………………………………… 3.5 Ko’priklar………………….…………………………….……………………………………... 3.6 Yo’naltirgichlar ………………………………………..…………………………………….. 4. Hisobiy qism 4.1 Ethernet va FastEthernet asosidagi kompyuter tarmog'i va uning samaradorligini hisoblash tartibi.......................................................................... Ilova A ……………………………………………………………………………. Xulosa ………………………………………………………………………..…… Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………..…….. Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA Kirish Bugungi kunda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini jamiyat va davlat boshqaruvi faoliyatining barcha sohalariga keng joriy etish hamda ulardan samarali foydalanish, fuqarolarning axborot olishga doir konstitutsiyaviy huquqlarini ro'yobga chiqarish, davlat boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligini ta'minlash, ―elektron hukumat tizimini jadal tatbiq etish,‖ telekommunikatsiya infratuzilmasi, ma'lumotlarni uzatish tarmoqlarini modernizatsiya qilish borasida mamlakatimiz barcha hududida keng ko'lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Davlatimiz rahbarining 2015 yil 4 fevraldagi ―O'zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligini tashkil etish to'g‘risida gi farmoni ushbu yo'nalishdagi sa'y-harakatlarni yangi bosqichga ‖ ko'tarishga qaratilgani bilan nihoyatda ahamiyatlidir. Binobarin, mamlakatimizda mustaqillikning ilk yillaridanoq, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini har tomonlama ravnaq toptirish, uning huquqiy-tashkiliy hamda moddiy-tehnik bazasini izchil takomillashtirishga alohida e'tibor qaratib kelinayapti. Axborot- kommunikatsiya texnologiyalari zamonamiz uchun dolzarbligiga monand sur'atda boshqa sohalarga nisbatan jadal rivojlanayotganini alohida ta'kidlash joiz. Ushbu xizmatlar hajmi so'nggi besh yilda 3,3 barobar, o'tgan yili esa 24,5 foiz o'sgani buning amaliy tasdig‘idir. Bularning barchasi axborot - kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish borasida ko'rilayotgan izchil chora-tadbirlar samarasi, desak, aslo mubolag‘a bo'lmaydi. Istiqbolda internetning milliy segmenti yanada shakllantirilishini hamda unga keng polosali ulanishni kengaytirish, telefon aloqasi, televidenie va radioeshittirishning raqamli tizimlariga to'liq o'tishni ta'minlash, aholining, xususan, yosh avlodning axborotga bo'lgan hamda intellektual talab va ehtiyojlarini qondirish maqsadida tarmoq resurslarini rivojlantirish uchun zarur texnik hamda qulay shart-sharoitlarni yaratish ayni muddaodir. Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA1.1. Kurs ishining tarkibi va hajmi Kurs ishi tarkib qismlariga, chizmalar, diagrammalarga joylashtirilgan tasviriy grafik materiallar bilan hisob-kitob va tushuntirish yozuvidan (TY) iborat. Qo'lda yozilgan matnning hajmi 25-35 jami sahifadan iborat bo'lib, hisob-kitob va tushuntirish yozuvidan iborat bo’ladi: sarlavha sahifasi; mundarija kirish asosiy qism (bo'limlarga bo'lingan) hisobiy qism xulosa; foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati (adabiyotlar); ilovalar (rasmlar, diagrammalar, dastur ro'yxatlari Kirish qismida muammoni hal qilishning dolzarbligini ko'rsatish kerak, agar kerak bo'lsa, mavjud tizimlarni vazifalarni kamchiliklarini yoki ularni samarasiz ishlarini isbotlash uchun ko'rib chiqish kerak. Asosiy qismning bo'limida muddatli ish mavzusi bo'yicha materiallar ko'rib chiqiladi: qisqacha tarixiy ma'lumot (agar kerak bo'lsa); asosiy tushunchalar va ishlanmalar to’g’risida ma’lumot beriladi. Xulosa qilib, olingan natijalar haqida qisqacha ma'lumot berish, ish natijalarini umumlashtirish va barcha kurs ishlari bo'yicha xulosalar chiqarish kerak. 1.2. Kurs ishini rasmiylashtirish talablari Kurs ishi kompyuterda A4 (297x210 mm) oq varaqning bir tomonida bir yarim qator oralig'ida bosilishi kerak. Birinchi satrning hoshiyasi 1,25 sm. Matn 30-35 qatordan iborat bo'lishi kerak, 60 ta belgidan iborat bo'lishi kerak (so'zlar va tinish belgilarining orasidagi bo'shliqlarni hisoblash) va varaqning butun kengligi bo'ylab tekislanadi. Har bir varoq standart: chapdan - 3 sm, o'ngdan - 1,5 sm, yuqori va pastdan - har biri 1,5 sm, harflar Times New Roman 14 o'lchamda bo’lishi kerak. Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAShaxsiy fikrlarni, formulalarni, belgilarni kiritishga, shuningdek kurs ishning matniga qora kapillyar (geliy) ruchka bilan diagramma va chizmalar kiritishga ruxsat beriladi. Kurs ishlari hajmi kamida 25 sahifadan iborat bo'lishi va 35 varaqdan oshmasligi lozim. Ishning matni sarlavha sahifasidan boshlanadi (A ilovaga qarang). Keyingi sahifada bo'limlar, paragraflar, ilovalar va sahifalar yozilgan tarkibiy qismlar jadvali (B ilovasiga qarang). Tarkiblar jadvalida ishda mavjud bo'lgan barcha sarlavhalar bo'lishi kerak. Ularning matni ish mazmuniga to'liq mos kelishi, aniq, ravshan, izchil va uning ichki mantig'ini aniq aks ettirishi kerak. Kirish varaqasidan boshlab barcha ish varaqalari raqamlanadi. Raqamlash boshidan oxirigacha bo'lishi kerak. Ilova va bibliografiya o'zaro tartib raqamlashga kiritilishi kerak. Raqamlar varaqning pastki qismida, o'rtadan tekislanadi. Matndagi har bir bo'lim bir-biridan ajratilgan bo’lishi kerak. Tegishli bo'lim (qism) yoki kichik bo'limning raqami sarlavha boshiga qo'yiladi. Kurs ishida turli xil grafik rasmlar (xaritalar, diagrammalar, chizmalar, fotosuratlar va boshqalar) bo'lishi mumkin. loyihada joylashtirilgan rasmlar soni uning mazmuniga qarab belgilanadi va matnga tartibli va aniqlik berish uchun etarli bo'lishi kerak. Ular ish matnida ularga murojaat qilingandan so'ng darhol joylashtiriladi. Yozuv varaqning o'rtasiga tekislanadi, kursiv bilan yozilgan va rasm ostida joylashgan. Kurs ishiga joylashtirilgan raqamli material, jadval ko'rinishida chiqarish tavsiya etiladi. Jadvallar varaqqa rasmlar singari joylashtirilishi kerak. Har bir jadvalga o'tish raqami va imzo qo'shiladi. Jadval sarlavhasi birinchi satrni ko'rsatmasdan varaqning chap chetiga tekislanadi, kursiv bilan yoziladi va jadvalning tepasida joylashgan. No.,%, +, -, <,>, = va hokazo belgilar faqat sonli qiymatlar uchun ishlatilishi kerak. Matnda bu belgilar so'zlar bilan yozilishi kerak. Hisob birliklari va fizik kattaliklarni o'lchash birliklarining harf belgilari matnda faqat bo'sh joy bilan ajratilgan sonli qiymatlar bilan qo'llaniladi Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA(masalan: 5 dona, 10 MB). Matematik belgilarning belgilari +, -, <,>, =,  ,:, / ikkala tomondan bo'sh joylar bilan ajratilgan. Masalan: a + b = c, d <c, a  b. Axborot manbalariga havolalar arabcha raqamlar bilan raqamlangan va tirnoqli matn oxirida kvadrat qavslarga joylashtirilgan (havolalar soni kamida beshta bo'lishi kerak). Raqamlarga, formulalarga, jadvallarga va ilovalarga havolalar kurs ishlarining matni davomida doimiy ravishda raqamlanishga ega bo'lishi kerak, ular qavs ichida berilgan, masalan: (1-rasm), (3-jadval), formulalar (1) - (3), (Ilova) .) A). Matnda keltirilgan manbalar va adabiyotlar havolalari orqali murojaat qilinadi. Ishoratlar nafaqat to'g'ridan-to'g'ri iqtibos keltirganda, balki kurs ishining muallifi hujjat yoki bayonotning matnidan iqtibos keltirganda, shuningdek, yangi faktlar, raqamli materiallar va o'z so'zlaringiz bilan aytilgan boshqa ma'lumotlar keltirilganda ham amalga oshiriladi. Ma'lumotlar ro'yxatining namunasi B ilovasida keltirilgan. Dars ishi alohida papkada papka bilan birga beriladi. Varaqlar fayllarga joylashtiriladi yoki to'ldiriladi. 1.3. Kurs ishining strukturaviy rasmiylashtirish Tushuntirish yozuvida bo'limlar, kichik bo'limlar, paragraflar, paragraflar va paragraflar mavjud. Bo'lim - bo'linishning birinchi bosqichi, seriya raqami va sarlavhasi bor. Kichik bo'lim - bo'limning bir qismi, bo'lim raqami va pastki qismning seriya raqami va sarlavhadan iborat seriya raqamiga ega. Band - bo'lim yoki pastki qismning pastki qismi raqami va buyumning seriya raqamidan iborat seriya raqami. Sarlavha bo'lishi mumkin. Paragraf - paragrafning qismi, paragraf raqami va kichik bandning seriya raqamidan iborat seriya raqamiga ega. Sarlavha bo'lishi mumkin. Paragraf - bu raqam va sarlavha bo'lmagan matnning mantiqiy tanlangan qismi. Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJABo'lim nomlari CAPITAL (bosh harf) bilan ajratiladi va bo'lim nomlari kichik harflar bilan yoziladi. Matn va bo'limlar (kichik bo'limlar) nomi o'rtasida bitta qator oralig'i (bitta bo'sh satr) bo'lishi kerak. Bo'lim sarlavhalarini va kichik bo'limlarni qalin qilib belgilashingiz mumkin. Kursiv shriftdan foydalanish mumkin emas. Har bir dastur yangi sahifadan arab raqamlarida ko'rsatilgan raqam bilan boshlanishi kerak. Raqam sarlavhasi bosh harf bilan yozilgan. Bitta ilova raqamlanmagan. Ilovada tematik sarlavha bo'lishi kerak, unda kichik harflar bilan yoziladi (birinchi bosh harf), o'rtada joylashgan, raqamlash sarlavhasidan bo'sh chiziq bilan ajratilgan. Kurs ishining matni barcha dasturlarga havolalarni o'z ichiga olishi kerak. Ular arizalarni matnda ularga murojaat qilish tartibida tartibga soladilar. Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA2. TELEKOMMUNIKATSIYA TIZIMLARI VA TARMOQLARI. 2.1. Telekommunikatsiya tarmoqlari trafiklari himoyasi usullari Har qanday korxonada, uning faoliyati davomida maxfiy ma'lumotlar, u bilan birga uni himoya qilish zarurati mavjud. Doimiy yanada ilg'or ma'lumotlarni uzatish kanallarini yaratish, bu kanallarni himoya qilish usullari, ularning ma'lumotlarni uzatish tizimining fiziologiyasi va dasturiy ta'minotini takomillashtirish va Axborot aylanayotgan ma'lumotlarni uzatish kanallariga qarab, uni himoya qilishning turli usullari qo'llaniladi, kontseptual jihatdan har xil yondashuvlar talab etiladi. Uzluksiz o'sish bilan tavsiflangan korxonalar uchun va xodimlarni ko'paytirish, shuningdek, masofaviy ofislari bo'lganlar, eng maqbuldir virtual xususiy tarmoqlardan foydalanish bo'ladi. Virtual xususiy tarmoqlar (VPN – Virtual Private Network) - bu ichkarida yaratilgan xavfsiz ulanish shifrlangan yaratish orqali ochiq aloqa kanallaridan foydalangan holda xavfsiz tarmoq kanal. Oddiy qilib aytganda, bunday aloqani tunnel orqali o'tish deb hisoblash mumkin. Internet. Virtual tarmoqlar tejamkorligi va yuqoriligi tufayli keng tarqaldi xavfsizlik, ayniqsa, taqsimlangan hisoblash tarmoqlaridan foydalanganda. Kompyuter tarmoqlarini himoya qilish uchun VPN texnologiyalar qo'llaniladi [1, 2]. VPN, maxsus dasturlardan foydalangan holda, individual va mahalliy kompyuterlarni bog'laydi uzatiladigan ma'lumotlarni himoya qilish uchun tarmoqlardan iborat. Tarmoqdagi serverga ulanganda ommaviy foydalanish VPN texnologiyasi yordamida himoyalangan ma'lumotlar kanalini tashkil qiladi shifrlash algoritmlari mavjud. Shunday qilib, himoyalanmagan tarmoq ichida xavfsiz tarmoq hosil bo'ladi. Ma'lumotlar tunneli, Oddiy qilib aytganda, VPN bir tarmoqqa virtual ulanish imkonini beradi boshqasiga simlar orqali ulangandek, barcha chiquvchi va kiruvchi trafik shifrlangan, bu esa ushbu texnologiyani xavfsiz qiladi. Taqsimlanganning xavfsiz ulanishini tashkil qilish algoritmini ishlab chiqish Internetga korporativ tarmoq Algoritmni ishlab chiqish uchun odatiy tashkiliy tuzilmani taqdim etish kerak. Kichik yoki o'rta biznesga asoslangan markaziy ofis Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAva bir nechta uzoqda joylashgan va ular uchun almashinuv talab qilinadi. Byudjet cheklovlari tufayli provayder tomonidan ajratilgan kanallar mazmuni mumkin emas, shuning uchun almashish ma'lumotlar Internetning ochiq kanallari orqali taqdim etiladi. Quyidagi komponentlarni o'z ichiga olgan arxitekturani ishlab chiqish talab etiladi: struktura ma'lumot almashish imkoniyatiga ega bo'lgan asosiy va masofaviy ofislar o'zaro har qanday tarmoqlar uchun xos bo'lgan xavfsiz tarmoq infratuzilmasini tashkil etish miqyosi va axborot xavfsizligiga asosiy tahdidlardan himoya qilishni ta'minlash; moslashuvchan tarmoq sozlamalari opsiyalari mavjud. 1-rasm 1-rasmda yuqori darajadagi tarmoq diagrammasi ko'rsatilgan yordamida amalga oshirilishi mumkin bo'lgan har xil turdagi biznes aloqalari rivojlangan arxitekturaning [3], markaziy ofis va ikkita masofaviy boshqaruvni o'z ichiga oladi idora. Tarmoq WAN routerlar (Cisco 2811) va LAN kalitlari yordamida qurilgan (Cisco Catalyst 2960).2021 yilda ma’lumotlar uzatish tarmog‘ining o‘tkazuvchanlik qobiliyati viloyat va tuman markazlari darajasida 1,5 barobarga Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAoshdi. Telekommunikatsiya tarmog‘ini rivojlantirish maqsadida qo‘shimcha 50 ming kilometr optik-tolali aloqa liniyalari qurilib, ularning umumiy uzunligi 118 ming kilometr yetkazildi, va buning natijasida aholi maskanlarining 67 foiziga mazkur tarmoq kirib bordi. Optik tarmoqni kengaytirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlar kelgusi yillarda ham shu sur’atda davom ettirilishi belgilangan. Aholiga yuqori tezlikdagi internet xizmatlarini ko‘rsatish qurilmalarining umumiy sig‘imi 3,6 mln.ga yetkazildi. Mobil aloqa xizmatlarini rivojlantirish maqsadida, mobil internet tezligi 1,5 barobar oshirildi va 2021-yilda 14 150 ta qo‘shimcha tayanch stansiyalari o‘rnatilib, ularning umumiy soni 45 890 taga yetkazildi. Operator va provayderlarga Internet xizmatlari uchun tarif o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 42,9 foizga arzonlashtirilib, 1 Mbit/s uchun 30,0 ming so‘mni tashkil etmoqda. Bugungi kunga kelib 95 foiz aholi maskanlari mobil internet bilan qamrab olingan, 54 foiz uy xo‘jaliklariga yuqori tezlikdagi internetga ulanish imkoni yaratilgan. Respublikada raqamli infratuzilmani jadal rivojlantirish, shahar va qishloq hududlari o‘rtasidagi “raqamli tafovut”ni bartaraf etish hamda taqdim etilayotgan xizmatlar sifatini oshirish uchun zarur shart- sharoitlar yaratish maqsadida, vazifalar belgilab olingan. Kelgusi to‘rt yilda optik tolali aloqa liniyalarini respublikadagi barcha aholi maskanlariga yetkazib borish, barcha xonadonlar uchun yuqori tezlikdagi internetdan foydalanish imkoniyatini yaratish hamda xalqaro va davlat ahamiyatiga molik avtomobil yo‘llarini mobil internet qamrovi bilan ta’minlanadi. Buxoro, Farg‘ona va Toshkent viloyatlarida yirik ma’lumotlarni saqlash va qayta ishlash markazlari quriladi. Respublikada telekommunikatsiya operatorlarining raqamli infratuzilmani rivojlatirish bo‘yicha ishlarini qo‘llab-quvvatlash, soliq yukini imkon qadar maqbullashtirish va imtiyozlar berish ishlari amalga oshiriladi. Olib kiriladigan telekommunikatsiya uskunalari va qurilmalarini, noutbuklarni bojxona to‘lovlaridan ozod etish, jalb qilinadigan chet el kreditlari bo‘yicha Davlat kafolatini berish choralari ko‘riladi. Sohada faoliyat yurituvchi tadbirkorlik sub’ektlariga imtiyoz va preferensiyalar berish orqali telekommunikatsiyalar sohasida raqobat muhitini rivojlantiriladi. Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJADavlatimiz rahbari tomonidan ushbu yo‘nalishga berilayotgan e’tibor bir maqsadga yo‘naltirilgan – aholiga sifatli va zamonaviy telekommunikatsiya va raqamli xizmatlarni ko‘rsatish hamda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish uchun barcha imkoniyatlar yaratiladi. Raqamli islohotlarning texnologik poydevoridir. 2-rasm 2020-yil axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasi uchun, shubhasiz, sermahsul bo‘ldi desak mubolag‘a bo‘lmaydi. O‘tgan yilda telekommunikatsiya infratuzilmani rivojlantirish borasida keng ko‘lamli ishlar va qator yirik loyihalar amalga oshirildi. Optik tolali aloqa liniyalarini qurish loyihasini amalga oshirish bo‘yicha qator ishlar olib borilmoqda. 2018-yilda optik tolali tarmoqlarning umumiy uzunligi 26,6 ming kilometrni tashkil etgan bo‘lsa, 2020-yilda esa 68,6 ming kilometrgacha yetkazildi. Joriy yil oxiriga qadar esa ushbu ko‘rsatqichni 118,6 ming kilomertgacha yetkazilishi rejalashtirilgan. Bugungi kunda 1 millionta Internet tarmog‘iga keng polosali ulanish portlari o‘rnatilib, ularning umumiy soni 3 millionga yetkazildi. 2021-yil oxiriga qadar portlarning soni 3,9 milliongacha yetkaziladi. Majvud bo‘lgan ishlab chiqarish quvvatlarni modernizatsiya qilish ishlari natijasida Xalqaro Internet tarmog‘iga ulanishning umumiy o‘tkazuvchanlik qobiliyati 10 baravar o‘sib, 1 200 Gbit/s. gacha yetkazildi. Ma’lumotlar uzatish Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAtarmog‘ining o‘tkazuvchanlik qobiliyati viloyat markazlari darajasida 2 barobarga, tuman markazlari darajasida esa 4 barobar oshdi. Ijtimoiy soha obyektlarini yuqori tezlikdagi Internet bilan ta’minlash doirasida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, Respublikada 10 154 ta umumta’lim maktablari, 5 781 ta maktabgacha ta’lim muassasalari va 3 527 ta sog‘liqni saqlash ob’ektlari mavjud bo‘lib, joriy yil 1 dekabr holatiga 7 150 ta (70 foiz) xalq ta’limi, 4 581 ta (80 foiz) maktabgacha ta’lim muassasalari va 2 747 ta (78 foiz) sog‘liqni saqlash ob’ektlariga jami 12 867 kilometr optik tolali aloqa liniyalari tashkil etilgan va yuqori tezlikdagi Internet tarmog‘iga ulanish imkoniyati yaratilgan. Telekommunikatsiya infratuzilmasini rivojlantirishi, o‘z navbatida, munosib ravishda ma’lumotlarni saqlash quvvatlarni talab etadi. Shu maqsadda 2020-yilda 5 Petabaytga sig‘imli Ma’lumotlarni saqlash va qayta ishlash markazi ushga tushirildi. Mazkur choralar, birinchi navbatda, asosiy vazifani amalga oshirishga qaratilgan, ya’ni keng ko‘lamli raqamli islohotlarni amalga oshirishga imkon beradigan barqaror va zamonaviy texnologik platformani yaratish. 2019-yilda telekommunikatsiya sohasini rivojlantirishda amalga oshirilgan ishlar . 2019 yilda telekommunikatsiya infratuzilmasini rivojlantirish yo‘nalishida ham bir qator ishlar amalga oshirildi. Xalqaro Internet tarmog‘iga ulanishning umumiy Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAo‘tkazuvchanlik qobiliyati 1 200 Gbit/s.ni tashkil etib, kommutatsiya markazi orqali 750 Gbit/s tezlikda Internet tarmog‘iga chiqish imkoniyati yaratildi va tarmoqning yuklanish darajasi 76,6 foizni tashkil etdi. 2020 yilning 1 yanvaridan operator va provayderlarga Internet xizmatlari uchun tarif o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 34 foizga arzonlashtirilib, 1 Mbit/s uchun 56,0 ming so‘mni tashkil etdi. Internet xizmatidan foydalanuvchilar soni 22 mln.dan ortdi, shundan mobil Internet foydalanuvchilari soni 19 mln.ni tashkil etdi. Respublika bo‘yicha 237 ta ob’ektda magistral telekommunikatsiya tarmoqlari kengaytirilib, telekommunikatsiya uskunalari modernizatsiya qilinib, magistral telekommunikatsiya tarmoqlari o‘tkazuvchanlik qobiliyati viloyatlararo darajada 200 Gbit/s.ga, tumanlararo darajada esa 40 Gbit/s.ga yetkazildi. Shuningdek, “Optik tolali aloqa liniyalarini qurish” loyihasi doirasida respublika bo‘yicha 10,0 ming km. optik tolali aloqa liniyalari qurilib, umumiy uzunligi 36,6 ming km. ga yetkazildi. Mobil aloqa tarmoqlarini rivojlantirish maqsadida 2 017 ta mobil aloqa baza stansiyasi o‘rnatilib, ularning umumiy soni 26 mingtadan ortdi va respublika aholi maskanlarini mobil aloqa bilan qamrovi darajasi 96 foizga va mobil Internet tarmog‘iga keng polosali ulanish qamrovi darajasi 70 foizga yetkazildi. Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA 4-rasm. Internet tarmog‘iga keng polosali simli ulanishni kengaytirishni amalga oshirish doirasida operatorlar va provayderlar tomonidan 786 mingta port montaj qilindi va umumiy keng polosali tarmoqqa ulanish portlari soni 1,9 mln.ga yaqin yetkazildi. 2.2 Telekommunikatsiya tizimlari va tarmoqlarini loyihalashtirish Loyihalashga tizimli yondashuv, yakuniy maqsadlarga erishishga juda ham sezilarli ta‘sir etuvchi, alohida qismlarning o’zaro ta‘sirini hisobga olgan holda, muayyan sharoitlarda aniq funksiyalarni bajaruvchi, to’liqligicha yagona obyekt sifatida tizim va uning ishlashini o’rganishni ko’zlaydi. Bunda sistemologiya, sistemotexnika, operatsiyalarni tadqiq etish nazariyasi va matematik dasturlash nazariyasi kabi tizimli fanlarning metodologiyasi va matematik apparati muvaffaqiyatli ishlatilishi mumkin. Tizimli yondashuv turli loyihalash bosqichlari (dastlabki effekt, texnik loyiha, ilmiy tadqiqot ishi va b.q.) da amalga oshirilishi mumkin, biroq eng samarali effektga tizimning tuzilish sxemasi tanlanadigan va uning asosiy parametrlari baholanadigan, dastlabki loyihalash bosqichida erishiladi. Optimal loyihalashga tizimli yondashuvning asosiy prinsiplarini quyidagicha ifodalash mumkin: 1. Optimal qismdan tarkib topgan tizim, umumiy holda optimal hisoblanmaydi. To’liq holda tizimni optimallashtirish, qismlar bo’yicha optimallashtirish bilan almashtirilganda, ko’pincha xato xulosalarga olib kelishi mumkin. Qismlar bo’yicha optimallashtirish to’liq optimallashtirishdagidek natijalarga olib keladi, faqatgina shu holdaki, qachonki tizimning bir qismining parametrlari boshqa qismining parametrlarini tanlashga ta‘sir etmasa, bu amaliyotda nisbatan kam uchraydi. 2. Tizimni optimallashtirish son bo’yicha aniq va yagona, optimallashtirish maqsadini matematik ko’rinishda aks ettiruvchi, mezon bo’yicha olib borilishi kerak. Tizimning optimallashtiriladigan parametrlarining funksiyasi ko’rinishida namoyon bo’lgan, optimallik mezoni maqsad funksiyasi deb ataladi. Qoida Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAbo’yicha u yoki bu usullar bilan o’zaro bog’liq, bir necha optimallik mezonlarining mavjudligi, jarayonni logik tugagungacha etkazishga imkon bermaydi, son bo’yicha aniq mezonning mavjud emasligi ishlab chiqaruvchi tomonidan uning oldiga qo’yilgan vazifani etarlicha tushinmasligi xaqida dalolat beradi. 3. Tizim optimallashtirilishi kerak, qachonki optimallashtiriladigan parametrlarga sonli aniq chegaralar berilsa. Optimallashtirish sharoitlariga bog’liq bo’lgani uchun tizimning optimalligi doimo nisbiy, shartli. Shuning uchun optimallashtirish sharoitlari real sharoitlar bilan etarlicha aniq mos kelishi kerak. Optimal tizimlarni loyihalash matematik usullar bilan amalga oshiriladi, bunda tizimning matematik ifodasiga, ya‘ni uning matematik modelini ishlab chiqishga zaruriyat yuzaga keladi. Matematik model asosini tizimning tashqi va ichki parametrlari o’rtasidagi analitik nisbatlar (aloqa tenglamalari) tashkil etadi. Tashqi parametrlar tizimni foydalanuvchi nuqtai nazaridan ta‘riflaydi. Xususan, bunday parametrlar xalaqitlarga bardoshlilik, kanallar soni, o’tkazish qobiliyati, ishonchlilik, narxi, gabarit o’lchami, og’irligi va b.q. bo’lishi mumkin. Ichki parametrlar tizimni ishlab chiqaruvchi nuqtai nazaridan ta‘riflaydi. Uzatish tizimlari uchun bunday parametrlar quyidagilar hisoblanadi: modulyasiya turi, kod turi, o’zgartirish pog’onalarining soni, qo’llaniladigan elementlarning turi va b.q. Keyingi boblarda keng ishlatilinadigan, analitik ko’rinishdagi tizimning tashqi va ichki parametrlari o’rtasidagi aloqa tenglamalari quyidagi natijalardan olinishi mumkin: - nazariy tadqiqotlar (masalan, xalaqitga bardoshlilik, o’tkazish qobiliyati, ishonchlilik va b.q. uchun aloqa tenglamalari), - texnik – iqtisodiy hisoblashlar (masalan, narx – navo, keltirilgan xarajatlar va b.q. uchun aloqa tenglamalari), - eksperimental bog’liqliklar yoki emperik ma‘lumot approksimatsiyasi (masalan, xatolik ehtimolligi, nutq signallarining aniqligi va b.q. uchun aloqa tenglamalari), - tizim yoki uning kichik tizimlarini EHM da imitatsion modellashtirish natijasida (masalan, qo’llaniladigan kod turiga bog’liq holda xalaqitlardan himoyalanganlik yoki xatoliklar xarakteriga bog’liq holda sinxronizatsiya tizimi parametrlari uchun Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAaloqa tenglamalari). Aloqa tenglamalaridan ba‘zilari ehtimolli xarakterga ega, chunki signal, kanal va xalaqitlarning statistik xarakteristikalarini e‘tiborga oladi. Optimallashtirish masalasini echishda birinchi bosqichda ro’yxat tuziladi, ya‘ni e‘tiborga olish kerak bo’lgan omillar tanlanadi. Bu omillarni ishlatishning ruxsat etilgan chegaralarini aniqlash kerak. Bundan kelib chiqib, mumkin bo’lgan ruxsat etilgan echimlar doirasi aniqlanadi. Keyingi bosqichda mezon va chegaralar tanlanadi. Maqsad (maqsadlar) loyihalashtiriladigan tizimning istalgan (maqsad etilgan) xolati sifatida, 359 ya‘ni rivojlantiruvchi natija sifatida aniqlanadi. Aytib o’tilgandek, maqsadga erishish ko’pgina xolatlarda, tizimning tashqi va ichki parametrlarining qiymati kabi ehtimolli xarakterga ega va nimani bajarish mumkin bo’lishidan ajralmaydi. Shu tarzda, maqsadlar ularga erishish vositalaridan ajralmagan, bu maqsadlarga erishish doimo chegaralangan. Natijada, qoida bo’yicha, maqsadlar ierarxiyasi shakllanadi, ulardan biri (asosiylari) mezonlar vazifasida, boshqalari chegara vazifasida namoyon bo’lishi mumkin. Bunda ularni qarama – qarshi qo’yish mumkin emas, oldin mezon bo’lganlar, keyinchalik chegara bo’lishi mumkin va aksincha. Mezon – qaror qabul qilishning tanlangan variantining maqsadga muvofiqligini baholash imkonini beruvchi ko’rsatkich. Mezonning matematik ta‘rifi – mezonli yoki maqsadli, funksiya. CHegara – ko’riladigan variantlar sonini chegaralovchi, omillar. Agar analitik ifoda yordamida u yoki bu Z masalaning maqsadini va unga erishish vositalari xi ni bog’lashga erishilsa, unda maqsadli yoki mezonli, W funksiya olinadi: Axborotlashtirilganligiga bog’liq holda optimallashtirish masalasi quyidagi sharoitlarda echilishi mumkin: - aniqlilik, qachonki tizimning tashqi va ichki parametrlari bir qiymatli aniqlanganda; - stoxastik (tavakkal, xavfli sharoitlarda), qachonki parametrlar qiymati tasodifiy xarakterga ega bo’lsa, lekin ehtimolli xarakteristikalar bilan aniqlanishi mumkin; - noaniqlilik, qachonki parametrlar qiymati noma‘lum bo’lsa, ya‘ni xattoki ularning ehtimollik xarakteristikalari mavjud bo’lmaydi. Optimallashtirish masalalarini echish uchun qo’llaniladigan, eng keng tarqalgan matematik metodlarga, aniqlilik sharoitlarida chiziqli va Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAdinamik dasturlash usullari kiradi, tavakkal va xavfli sharoitlarda – statistik sinash usullari (Monte – Karlo usuli), noaniqlilik sharoitlarida – ierarxiyalarni taxlil qilish usullari kiradi [123]. 2.3 Loyihalash uchun zarur boshlang‘ich ma’lumotlar. Asosiy loyiha xujjatlari Telekommunikatsiya tarmoqlarining uzatish liniyalarini loyihalash va qurish haqida qaror regionlararo kompaniyalarni va operatorlarning aloqa tarmoqlarini, ularning magistral, zonaviy va mahalliy birlamchi tarmoqlarini va texnologik aloqa tarmoqlarini rivojlantirish sxemalari asosida, shuningdek iqtisodiy maqsadga muvofiqlilik, xo’jalik, ijtimoiy va xavfsizlik zaruriyatlari asosida qabul qilinadi. Loyihalash uchun boshlang’ich ma‘lumotlar quyidagilar hisoblanadi: - aloqani tashkil etish sxemasi; - turli ishlab chiqaruvchilarning apparatura va kabellaritexnik xarakteristikalariga qo’yiladigan talablar, ishonchlilik va narx navoni qo’shib; - uzatish liniyalarining talab etiladigan o’tkazish qobiliyati, shuningdek rivojlanish istiqbolini e‘tiborga olgan holda; - aloqa operatorining ta‘sir doirasida talab etiladigan ishonchlilik ko’rsatkichlari va b.q. Loyihalash bosqichida aniqlash kerak bo’lgan, tarmoqning asosiy xarakteristikalari quyidagilar hisoblanadi: ishonchlilik, asosiy va rezerv o’tkazish qobiliyatlari kattaliklarining nisbati, boshqariluvchanlik, moslashuvchanlik va masshtabga muvofiqlik. Bundan tashqari tarmoq iqtisodiy xarakteristikalarga ham ega, masalan, kapital xarajatlar va uning raqobatlilik qobiliyatini aniqlovchi, xarajatlarni oqlash vaqti. Birlamchi telekommunikatsiya tarmoqlarini qurish va rekonstruksiya qilish raqamli uzatish tizimlaridan, raqamli kommutatsiya tizimlaridan va tolali optik aloqa liniyalaridan keng foydalanish asosida amalga oshiriladi. Birlamchi tarmoqning uzatish liniyalarini qurish va rekonstruksiya qilish bo’yicha ishlar faqatgina loyiha va smeta mavjud bo’lgandagina olib boriladi. Loyiha va smetalar qoida va tarkib, moslashish tartibi haqidagi boshqaruvchi materiallarga mos holda ishlab chiqiladi va bino, inshoot, Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAkorxonalarni qurish va rekonstruksiya qilishga loyiha – smeta xujjatlari tasdiqlanadi. Birlamchi telekommunikatsiya tarmoqlarining faoliyatdagi uzatish liniyalarini qurish va rekonstruksiya qilishni loyihalashni asosan «Aloqa loyiha» Davlat Unitar korxonasiamalga oshiradi. Bundan tashqari loyihalash bo’yicha ishlar aloqa tarmoqlari operatorlari tomonidan ham olib boriladi. Ularning tarkibiga aloqa inshootlarining faoliyat maydoni doirasida ularni qurish loyihalarini aniqlovchi va qurilish maydonlarini tanlashda ishtirok etuvchi va aloqa inshootlarini qurish va rekonstruksiya qilishga texnik sharoitlar (TSH) ni tuzuvchi loyiha bo’limlari (yoki ularga o’xshash xizmatlar) kiradi. Loyihalash jarayonida ishchi muloqotga: aloqa inshootlarini qurishni rejalashtiruvchi buyurtmachi, (vazirlik, muassasa, aloqa operatori va b.q.) va loyiha ishini amalga oshiruvchi bosh loyihachi - loyiha tashkiloti kiradi, bunda maxsus loyiha tashkilotlari ham jalb etilishi mumkin. Loyiha tashkilotlari buyurtmachi bilan birgalikda texnik - iqtisodiy asoslashlar (TIA) ni ishlab chiqaradi. Bu loyiha xujjatida zaruriyatning texnik - iqtisodiy va sotsial asoslari va uzatish liniyalarini qurish va rekonstruksiya qilish tartibi beriladi. Bunda qurilish yoki rekonstruksiya qilish narxini, kapital qo’yilmalarning samaradorligini aniqlash va ularni optimallashtirish maqsadida kelgusi 362 qurilish joylarida topografik, injener - geologik, gidrologik va boshqa izlanishlar bajariladi. Loyiha qarorlari loyiha hujjatlari ko’rinishida rasmiylashtiriladi, ularning tarkibi va tuzilmasi loyihalashtirilayotgan aloqa inshootlarining yangiligi va murakkabligi, namunaviy yoki qayta qo’llaniladigan loyihalarning va b.q. ning mavjudligi bilan aniqlanadi. Namunaviy yoki nisbatan murakkab bo’lmagan aloqa inshootlarini qurish bir bosqichda amalga oshadi (bir bosqichli loyihalash), uning uchun ishchi loyihaga loyihalashga topshiriq (LT) asosiy loyiha xujjati hisoblanadi. Loyihalashga topshiriq bosh loyihachi bilan birgalikda buyurtmachi tomonidan tuziladi, zaruriyat bo’yicha esa texnik - iqtisodiy asoslash (TIA) ishlab chiqarilgan bosqichda qabul qilingan qarorlar negizida maxsus tashkilotlar tomonidan ham tuziladi. Loyihalashga topshiriqda quyidagilar ko’rsatiladi: - loyihalashtirilayotgan Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAliniya nomi va uni loyihalash uchun asos va aloqaning yangi tarmoq tugunlarini qurish yoki mavjudlarini ishlatish; - aloqa kanallari ajratilishi kerak bo’lgan, oxirgi tugun va oraliq punktlar belgilangan uzatish liniyasining yo’nalishi; - turli ierarxiyalarning raqamli oqimlari yoki asosiy raqamli kanallari (ARK) ning tovush chastotali kanallari (TCHK) ning umumiy soniga keltirilgan, uzatiladigan axborotlarning turi va hajmi (telefon, telegraf va faksimil aloqa, ma‘lumotlarni uzatish, Internet, elektron pochta, televidenie va ovoz eshittirishlari, mobil radioaloqa roumingi va b.q.); - raqamli uzatish tizimlarini, kabel turini tanlash va ularni etkazib beruvchi manbalar bo’yicha dastlabki tavsiyalar; - tarmoq topologiyasi bo’yicha tavsiyalar, uning elementi loyihalashtirilayotgan uzatish liniyasi bo’ladi; - rekonstruksiyani tugatish yoki loyiha quvvatini o’rganish davrida vaqtli aylanma aloqani va birlamchi tarmoqning bog’lovchi liniyalarini tashkil etish bo’yicha talablar; - texnik va yordamchi binolarni qurish, manbalarni va elektr ta‘minoti, issiqlik ta‘minoti tarmoqlarini va ularga muhandislik kommunikatsiya xizmatlarini loyihalash kerakligi asoslari; - uzatish liniyasining ishonchlilik ko’rsatkilariga talablar va ularni turli ta‘sirlardan, shuningdek ruxsatsiz ulanishlardan himoyalash bo’yicha tadbirlarga talablar; - uzatish liniyasining telekommunikatsiya tarmog’idagi boshqa inshootlari va ularning tarkiblari bilan o’zaro aloqasi; - favqulodda holatlarga tadbirlar; - uzatish liniyasidan foydalanishni tashkil etish, ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish bo’yicha talablar; - seysmiklik, ekinli gruntlar guruhi, suvli va boshqa to’siqlar va va b.q. haqida dastlabki ma‘lumotlar; - kapital qo’yilmalarning o’lchamini belgilovchi qurilishning mehnat sig’imi, material sig’imi va kapital qo’yilmalar samaradorligining solishtirma ko’rsatkichlari; - texnik- iqtisodiy ko’rsatkichlari va moliyalashtirish manbalari; - uzatish liniyalarini qurish va rekonstruksiya qilishning boshlanish va tugatish muddatlari. - loyiha variantlarini amalga oshirish samaradorligini texnik iqtisodiy baholash; - telekommunikatsiya tarmoqlarining ekspluatatsiyasi va boshqarishning zamonaviy texnologiyalari; - taktli tarmoq sinxronizatsiyasi va b.q. Yangi telekommunikatsiya Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAtexnologiyalarini ishlatishda, namunaviy va bunga o’xshash loyihalar mavjud bo’lmaganda, aloqaning murakkab inshootlarini loyihalash ikki bosqichda olib boriladi (ikki bosqichli loyihalash). Bunda ishchi loyiha xujjati loyihaning muhim xujjati hisoblanadi. Loyiha bir qator zarur bo’limlardan iborat: - umumiy tushintirish yozuvi; - ishlab chiqarish texnologiyasi; - qurilish qarorlari; - qurilishni tashkil etish; - aholi turar joylarining qurilishi; - ishchi xujjatlarni tutish va b.q. «Umumiy tushintirish yozuvi» loyihalashga boshlang’ich ma‘lumotlarni, texnik-iqtisodiy hisoblarning bajarilish natijalarini va ularni eng yaxshi an‘anaviy va xorijiylarining ko’rsatkichlari bilan taqqosiy farqini ko’rsatadi. Bu bo’limda materiallar, yoqilg’i-energetik va mehnat resurslariga ehtiyoj va ularni ta‘minlash yo’llari haqida ma‘lumotlar; obyektning tarkibi, qurilish tarkibi, ishga tushirish komplekslari va asosiy ishlarning xajmi, muxandislik tarmoqlari bo’yicha qarorlar, ekologiya va atrof muhit himoyasi va favqulodda holatlar haqidagi ma‘lumotlar bayon etiladi. Loyiha qarorlarining boshqa tashkilotlar bilan muvofiqlik masalalari va talab, norma, qoida, yo’riqnoma va standartlarning kelgusi qurilishning barcha jabhalarida rioya etilishi, albatta yoritilgan bo’lishi kerak. Bu xujjatga quyidagi asosiy chizma va sxemalar ilova qilinadi: mavjud va loyihalashtirilayotgan tashqi kommunikatsiyalar va muxandislik tarmoqlari ko’rsatilgan holat plani; mavjud, loyihalashtiriladigan yoki rekonstruksiya qilinadigan inshootlar, shuningdek chetlashtirish, olib tashlash lozim bo’lgan inshootlar va b.q. aks ettirilgan asosiy plan sxemasi, plani va trassaning bo’ylama profili. «Ishlab chiqarish texnologiyasi» bo’limi ishlab chiqarish – hisob dasturiga, texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va mexanizatsiyalash va ishlab chiqarishni boshqarish bo’yicha qarorlarga ega. Loyihaning bu qismi, uzatish liniyalarining uskunalarini texnik ekspluatatsiyasini tashkil etishda axborot texnologiyalarining keng ko’llanilishi bo’yicha prinsipial, asosiy qarorlarni aks ettiradi. Bo’lim texnologik jarayonlarini avtomatlashtirish va mexanizatsiyalashning asosiy, prinsipial sxemalari va energiya bilan ta‘minlash va aloqani tashkil etishning tuzilish sxemalari bilan uzatib beriladi. «Qurilish qarorlari» bo’limi asosiy qurilish qarorlarining qisqacha Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAta‘rifi va asoslariga, ularning zamonaviy qurilish texnologiyalariga mosligiga, shuningdek elektr, portlash, yong’in xavfsizligi, inshootlarni turli xildagi korroziyalardan himoyalash bo’yicha, suv bilan ta‘minlash, kanalizatsiya, issiqlik, xavoni ventilyasiyasi – shamollatish 2 .Tarmoq qurilmalari va ularning vazifalari Max h alliy h isoblash tarmoq qurilmalari abonentlar о‘rtasidagi real aloqani ta’minlab beradilar. Tarmoqni loyihalashtirish bosqichida qurilmalarni tanlash juda katta ahamiyatga ega, chunki qurilmalarning narxi umumiy tarmoq narxining katta qismini tashkil etadi. Aloqa qurilmalarini о‘zgartirish esa, nafaqat qо‘shimcha mablag‘ni talab etadi, yana qiyin ish xajmini oshishiga ham sabab bо‘ladi. Ma h alliy tarmoq qurilmalari va uskunalariga quyidagilar kiradi:  axborot uzatish uchun kabellar;  kabellarni ulash uchun razyemlar;  moslovchi terminatorlar;  tarmoq adapterlari;  repiterlar;  transiverlar;  konsentratorlar;  kо‘priklar ( mosti );  yо‘naltirgichlar ( marshrutizatori );  shlyuzlar. Tarmoq qurilmalarining birinchi uchtasi h aqida yuqoridagi boblarda aytib о‘tildi. Hozir biz qurilmalarning qolganlarining vazifalari h aqida tо‘xtalib о‘tamiz. 1.1 Tarmoq adapterlari tarmoq adapterlarini turli adabiyotlarda yana kontroller, karta, plata, interfeyslar, NIC – Network Interface Card nomlar bilan ataydilar. Bu qurilmalar ma h alliy tarmoqning asosiy qismi, ularsiz tarmoq h osil qilish mumkin emas. Tarmoq adapterlarining vazifasi – kompyuterni (yoki boshqa abonentni) tarmoq bilan ulash, yana qabul qilingan qoidalarga rioya qilgan holda kompyuter bilan aloqa kanali о‘rtasidagi axborot almashinuvini ta’minlashdir. Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAAynan shu qurilmalar OSI modelining quyi bosqichlari bajarishi kerak bо‘lgan vazifalarni amalga oshiradilar. Odatda tarmoq adapterlari plata kо‘rnishida ishlab chiqariladi va kompyuterning tizim magistrallarini kengaytirish uchun qoldirilgan razyemga о‘rnatiladi (odatda ISA yoki PCI). Tarmoq adapter platasida h am odatda bitta yoki bir necha tashqi razyemlar bо‘lib, ularga tarmoq kabellari ulanadi. Tarmoq adapterlarining h amma vazifalari ikkiga bо‘linadi: magistralvatarmoq. Magistral vazifalari adapter bilan kompyuterning tizim shinasi о‘rtasidagi almashinuvni amalga oshirish (ya’ni о‘zining magistral manzilini tanish, kompyuterga axborot uzatish va kompyuterdan ham axborot olish, kompyuter uchun uzilish signalini hosil qilish va hokazolar) kiradi. Tarmoq vazifalari esa adapterlarni tarmoq bilan muloqotini ta’minlashdir. 2 .1 – chizma. Tarmoq adapter platasi Kompyuter tarkibida adapter platasini ravon ishlashi uchun uning asosiy kо‘rsatgichlarini tо‘g‘ri о‘rnatish zarur:  kiritish-chiqarish portining asos manzilini (ya’ni manzil maydonining boshlanish manzilini, u orqali kompyuter adapter bilan muloqot qiladi);  foydalaniladigan uzilish nomeri (ya’ni ta qiqlash yо‘lining nomeri, uʻ orqali kompyuterga adapter о‘zi bilan axborot almashinuvi zarurligi haqida xabar beradi);  bufer va yuklanuvchi xotiralarning asos manzili (ya’ni adapter tarkibiga kiruvchi kompyuter aynan shu xotira bilan muloqot qilishi uchun). Tarmoq razyomi ISA razyomi Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJABu kо‘rsatgichlarni foydalanuvchi tomonidan adapter platasidagi ulash moslamasi (djamer) yordamida tanlab о‘rnatish mumkin, lekin plata bilan beriladigan maxsus adapterni initsializatsiyalovchi dastur yordamida ham о‘rnatish mumkin. Hamma kо‘rsatgichlarni (manzil va uzilish nomeri) tanlashda e tiborʻ berish kerakki, ular kompyuterning boshqa qurilmalarida о‘rnatilib band bо‘lgan kо‘rsatgichlaridan farq qilishi kerak. Hozirgi zamon tarmoq adapterlarida kо‘pincha Plug-and-Play tartibi qо‘llaniladi, ya’ni kо‘rsatgichlarni foydalanuvchi tomonidan о‘rnatilishining (sozlanishining) hojati yо‘q, ularda sozlash kompyuter elektr manbaiga ulanganda avtomatik ravishda amalga oshiriladi. Adapterning asosiy tarmoq vazifalariga quyidagilar kiradi:  kompyuter va mahalliy tarmoq kabelini galvanik ajratish (buning uchun odatda signalni impuls transformatori orqali uzatiladi);  mantiqiy signallarni tarmoq signallariga va aksiga о‘zgartirish;  tarmoq signallarini kodlash va dekoderlash;  qabul qilinayotgan paketlardan aynan shu abonentga manzillashtirilgan paketlarni tanlab qabul qilish;  parallel kodni ketma-ket kodga axborot uzatilishida о‘zgartirish va axborot qabul qilishda aksiga о‘zgartirish;  adapterning bufer xotirasiga uzatilayotgan va qabul qilinayotgan axborotlarni yozish;  qabul qilingan axborot almashinuvini boshqarish usulida tarmoqqa ega bо‘lishni tashkil qilish;  axborotlarni qabul qilish va uzatishda paketlarning nazorat bitlari yig‘indisini h isoblash. Odatda xamma tarmoq vazifa maxsus katta integral sxemalar yordamida amalga oshirilganligi uchun adapter platasining о‘lchami kichik va narxi arzondir. Agarda tarmoq adapteri bir necha turdagi kabellar bilan ishlay olsa, u holda yana bir sozlanish lozim bо‘lgan kо‘rsatgich qо‘shiladi (kabel turini tanlash). Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAMasalan, adapter platasida u yoki bu turdagi kabelga ulash uchun moslama ( peremichka )bо‘lishi mumkin. Adapterdan boshqa hamma mahalliy tarmoq qurilmalari yordamchi qurilmalar bо‘lib, kо‘pincha ularsiz ham ishni tashkil qilish mumkin. 2 .2Transiverlar yoki uzatish va qabul qilish qurilmalari (TRANsmitter+reSEIVER, priyemoperedatchiki), ular adapter bilan tarmoq kabeli о‘rtasidagi axborotni uzatish uchun xizmat qiladilar yoki tarmoqning ikki qismlari (segment) о‘rtasidagi axborot uzatishni amalga oshiradilar. Transiver signalni kuchaytirish, signal qiymatlarini о‘zgartirish yoki signal kо‘rinishini о‘zgartirish (masalan, elektr signalini yorug‘lik signaliga va teskariga) ishlarini bajaradi. Kо‘pincha adapter platasiga о‘rnatilgan qabul qilish va uzatish qurilmasini transiver deb h am yuritiladi. 2.3 Repiterlar yoki qaytaruvchi (repeater, povtoriteli) qurilmasi transiverga nisbatan ancha oddiy vazifasini bajaradi. U faqat susaygan signalni qayta tiklab avvalgi ya’ni uzatilgan vaqtidagi kо‘rinishga (amplitudasi va kо‘rinishini) keltiradi. Signalni qayta tiklashning asosiy maqsadi, tarmoq uzunligini oshirishdan iborat (17.2–chizma). Lekin repiterlar kо‘pincha boshqa funksiyalarni h am bajaradilar, masalan, tarmoqqa ulanadigan qismlarni galvanik ajratish. Repiterlar va transiverlar h ech ma h al о‘zidan о‘tayotgan axborotga h ech qanday ishlov bermaydilar. 2.2– chizma. Tarmoqning ikki b о ‘lagini repiter yordamida ulash.Repite r Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA2.4 Konsentratorlar (Hub), о‘z nomidan kelib chiqadiki, bir necha tarmoq qismlarini birlashtirib bir butun tarmoq hosil qilishga xizmat qiladilar. Konsentratorlarni aktiv va passivga ajratish mumkin. Passiv konsentratorlar konstruktiv ji h atidan bir necha repiterlarni о‘z tarkibiga olgan bо‘ladi. Ular repiterlar bajaradigan vazifalarini о‘zini bajaradilar (1 .3 –chizma). Bund ay konsentratorlarning alo h ida olingan repiterlarga nisbatan a h zalligi h amma ulanish nuqtalari bir joyga yig‘ilganligi. Bu tarmoq tuzilishini о‘zgartirishga qulaylik tug‘diradi, tarmoqni nazorat qilish va nosozliklarni topishni osonlashtiradi. Shuningdek h amma repiterlar bu h olda sifatli va bir nuqtadan elektr manbayiga ulanadilar. 2.3 – chizma. Repiterli konsentratorning tarkibi. Passiv konsentratorlar ba’zi h ollarda axborot almashinuviga aralashdilar, yani ba’zi bir aniq xatoliklarni yо‘qotishga yordamlashib. Aktiv konsentratorlar ancha murakkab vazifalarni bajaradilar, masalan, ular almashuv protokollarini va axborotni о‘zgartirishni amalga oshiradilar. Tо‘g‘ri, bu о‘zgartirishlar ancha sodda. Aktiv konsentratorlarga misol, kommutatsiya qiluvchi konsentratorlar (switching hub), kommutatorlar bо‘lishi mumkin. Ular paketlarni tarmoqning bir qismidan ikkinchi qismiga uzatadilar, lekin aynan shu tarmoq qismidagi abonentga manzillangan paketnigina uzatadilar. Bu holda paketning о‘zi kommutator tomonidan qabul qilinmaydi.Bu tarmoqda axborot almashish Repiter Repiter Repitersegment Repitersegment segment segment Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAchastotasini kamaytirib yuboradi, chunki har bir tarmoq qismi faqat о‘ziga ta’luqli paketlar bilan ishlaydi. 2 .5.Kо‘priklar (Bridge, mosti), yо‘naltirgichlar (router, morshrutizatori) va shlyuzlar (gateway) turli xildagi tarmoqlardan bir butun tarmoq hosil qilish uchun ishlatiladi, ya ni turli quyi bosqich almashish protokollari, xususan, turliʻ о‘lchamdagi paketlar, turli kodlash usullari va turli tezlikdagi uzatishlar va hokazo. Ularni qо‘llash oqibatida murakkab va о‘z tarkibida turli xildagi tarmoq qismlaridan iborat tarmoqqa ega bо‘linadi. Foydalanuvchi nazarida oddiy tarmoq bо‘lib kо‘rinadi, ya’ni yuqori bosqich protokollari uchun tarmoqda «shaffoflik» ta’minlanadi. Tabiiyki kо‘prik, yо‘naltirgich va shlyuzlar konsentratorlarga nisbatan ancha murakkab va qimmat, chunki ulardan axborotga murakkab ishlov berish talab qilinadi. Ular kompyuter asosida n osil qilinib, tarmoqqa tarmoq adapterlari yordamida ulanadi. Aslida ular tarmoqning ixtisoslashtirilgan abonentlaridir (tugun, узел). Kо‘priklar – eng sodda qurilma bо‘lib. ular yordamida turli axborot almashish standartli tarmoqlarni birlashtirishda, masalan Ethernet va Arcnet, yoki bir tarmoqning bir necha qismlarini birlashtirishda foydalaniladi. Masalan, Ethernet (1.4 – chizma) foydalaniladi. 1.4 – chizmaning ikkinchi chizmasidagi holatda, tarmoq qismlaridagi yuklamani taqsimlash orqali, tarmoqning umumiy unumdorligini oshirishga xarakat qilinadi. Ethernet Kо‘prik Arcnet Ethernet Kо‘prik Ethernet Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA 1 . 4 – chizma. Kо‘prikni ulash. 2 .6.Yо‘naltirgichlar kо‘priklarga qaraganda ancha murakkab vazifani bajaradilar. Ularning asosiy vazifasi – h ar bir paket uchun optimal uzatish yо‘lini tanlashdir. Buning uchun tarmoqning eng kо‘p yuklangan qismlarini va buzilgan bо‘laklarini aylanib о‘tishi kerak. Ular odatda murakkab shoxlamali tarmoqda ishlatiladi, bu holda alohida olingan abonentlar о‘rtasida bir necha aloqa yо‘li mavjud bо‘lishi mumkin. 2 .7. Shlyuzlar – bu qurilmalarning protokollari katta farq qiluvchi, butunlay bir-biridan farq qiluvchi tarmoqlarni birlashtirishga ishlatiladi, masalan, mahalliy, tarmoqlarni katta kompyuterlar bilan yoki global tarmoq bilan ulashda qо‘llaniladi. Bu qurilmalar kam qо‘llaniladigan va qimmat tarmoq qurilmalariga kiradi. Agarda OSI modeliga murojaat qilsak, u holda repiter va repiterli konsentratorlar termoqni yoki uning qismini birinchi bosqich vazifasini bajaradi. K о ‘priklar – ikkinchi bosqich vazifasini bajaradi, y о ‘naltirgichlar – uchinchi Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA4 . HISOBIY QISM 4.1 Ethernet va FastEthernet asosidagi kompyuter tarmog'i va uning samaradorligini hisoblash tartibi Birinchi m а h а lliy t а rm о ql а r p а yd о bo‘lg а n v а qtd а n b е ri yuzl а b turli х il t а rm о q t ех n о l о giyal а ri yar а tildi, l е kin k е ng miqyosd а t а nilib, t а rq а lg а n t а rm о ql а r bir n е ch а gin а хо l о s. T а niqli firm а l а r bu t а rm о ql а rni q о ‘ll а b-quvv а tl а shl а rig а v а yuq о ri d а r а j а d а ul а rni ish f ао liyatini t а shkiliy t о m о nl а rini st а nd а rtl а shg а nig а nim а s а b а b bo‘ldi. Bu t а rm о q qurilm а v а uskun а l а rini ko‘p ishl а b chiq а rilishi v а ul а rning n а r х i p а stligi, b о shq а t а rm о ql а rg а q а r а g а nd а ustunligini t а ’minl а di. D а sturiy t а ’min о t v о sit а l а rini ishl а b chiq а ruvchil а r h а m а lb а tt а k е ng t а rq а lg а n qurilm а v а v о sit а l а rg а mo‘lj а ll а ng а n m ах sul о tl а rini ishl а b chiq а r а dil а r. Shuning uchun st а nd а rt t а rm о qni t а nl а g а n f о yd а l а nuvchi qurilm а v а d а sturl а rni bir-biri bil а n m о s tushishig а to‘liq k а f о l а t v а ish о nchg а eg а bo‘l а di. H о zirgi v а qtd а f о yd а l а nil а dig а n t а rm о q turl а rini k а m а ytirish t е nd е ntsiyasi kuch а ym о qd а . S а b а bl а rid а n bitt а si shund а n ib о r а tki, m а h а lliy t а rm о ql а rd а ах b о r о t uz а tish t е zligini 100 v а h а tt о 1000 Mbit/s g а y е tk а zish uchun eng yangi t ех n о l о giyal а rni ishl а tish v а jiddiy, ko‘p m а bl а g‘ t а l а b qil а dig а n ilmiy-t а dqiq о t ishl а rini а m а lg а о shirish k е r а k. T а biyki bund а y ishl а rni f а q а t k а tt а firm а l а r а m а lg а о shir а о l а dil а r v а ul а r o‘zi ishl а b chiq а r а dig а n st а nd а rt t а rm о ql а rni q о ‘ll а b- quvv а tl а ydil а r. Shuningd е k ko‘pchilik f о yd а l а nuvchil а rd а q а ysidir t а rm о ql а r o‘rn а tilg а n v а bu qurilm а l а rni bird а nig а , b а t а m о m b о shq а t а rm о q qurilm а l а rig а а lm а shtirishni h ох l а m а ydil а r. Shuning uchun yaqin k е l а j а kd а butkul yangi st а nd а rtl а r q а bul qilinishi kutilm а ydi а lb а td а . B о z о rd а st а nd а rt l о k а l t а rm о ql а rning turli t о p о l о giyali, turli ko‘rs а tgichlil а ri jud а ko‘p, f о yd а l а nuvchig а t а nl а sh imk о niyati k е ng miqyosd а m а vjud. L е kin u yoki bu t а rm о qni t а nl а sh mu а mm о si b а ribir q о lg а n. D а sturiy v о sit а l а rni o‘zg а rtirishg а q а r а g а nd а (ul а rni а lm а shtirish jud а о s о n) t а nl а ng а n qurilm а l а r ko‘p yil х izm а t qilishi k е r а k, chunki ul а rni а lm а shtirish n а f а q а t ko‘p m а bl а g‘ t а l а b qilishd а n t а shq а ri, k а b е ll а r yotqizilish v а Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAk о mpyut е rl а rni o‘zg а rtirish, n а tij а d а butun t а rm о q tizimini o‘zg а rtirishg а to‘g‘ri k е lishi mumkin. Shuning uchun tаrmоq qurilmаsini tаnlаshdа yo‘l quyilgаn хаtоlik, dаsturiy tаminоtni tаnlаshdа yo‘l qo‘yilgаn хаtоlikgа nisbаtаn аnchа qimmаtgа tushаdi.Biz bu bоbdа bа’zi bir stаndаrt tаrmоqlаrni ko‘rib o‘tаmiz, bu o‘quvchini tаrmоq tаnlаshigа аnchа yordаm bеrаdi dеgаn umiddаmiz. Stаndаrt tаrmоqlаr o‘rtаsidа eng ko‘p tаrqаlgаn tаrmоq bu Ethernet tаrmоg‘idir. U birinchi bo‘lib 1972 yildа Xerox firmаsi tоmоnidаn yarаtilib, ishlаb chiqаrilа bоshlаndi. Tаrmоq lоyiхаsi аnchа muvоfаqiyatli bo‘lgаnligi uchun 1980 yili uni kаttа firmаlаrdаn DEC vа Intel qо‘llаdilаr (Ethernet tаrmоg‘ini birgаlikdа qо‘llаgаn firmаlаrni bоsh hаriflаri bilаn DIX dеb yuritilа bоshlаndi). Bu uchtа firmаning hаrаkаti vа qо‘llаshi nаtijаsidа 1985 yili Ethernet hаlqаrо stаndаrti bo‘lib qоldi, uni kаttа hаlqаrо stаndаrtlаr tаshkilоtlаri stаndаrt sifаtidа qаbul qilаdilаr: 802 IEEE qо‘mitаsi (Institute of Electrical and Electronic Engineers) vа ECMA (European Computer Manufactures Association). Bu stаndаrt IEEE 802.03 nоmini оldi (inglizchа «eight oh two dot three») IEEE 802.03 stаndаrtining аsоsiy ko‘rsаtgichlаri quyidаgilаr: Tоpоlоgyasi – shinа; uzаtish muхiti – kоаksiаl kаbеl; uzаtish tеzligi – 10 Mbit/s; mаksimаl uzunligi – 5 km; аbоnеntlаrning mаksimаl sоni – 1024 tаgаchаn; tаrmоq qismining uzunligi – 500 m; tаrmоqning bir qismidаgi mаksimаl аbоnеntlаr soni – 100 tаgаchа; tаrmоqgа egа bo‘lish usuli CSMA/CD, uzаtish mоdulyatsiyasiz (mоnоkаnаl). Jiddiy qаrаlgаndа IEEE 802.03 vа Ethernet оrаsidа оz fаrq mаvjud, lеkin ulаr hаqidа оdаtdа eslаnmаydi. Ethernet hоzir dunyodа eng tаnilgаn tаrmоq vа shubhа yо‘q аlbаttа u yaqin kеlаjаkdа hаm shundаy bo‘lib qоlаdi. Bundаy bo‘lishigа аsоsiy sаbаb, uning yarаtilishidаn bоshlаb hаmmа ko‘rsаtgichlаri, tаrmоq prоtоkоli hаmmа uchun оchiq bo‘lgаnligi, shundаy bo‘lgаnligi uchun dunyodаgi judа ko‘p ishlаb chiqаruvchilаr Ethernet qurilmа vа uskunаlаrini ishlаb chiqаrа bоshlаdilаr. Ulаr o‘zаrо bir-birigа to‘liq mоslаngаn rаvishdа ishlаb chiqilаdi аlbаttа. Dаstlаbki Ethernet tаrmоqlаridа 50 Оmli ikki turdаgi (yug‘оn vа ingichkа) kоаksiаl kаbеllаr ishlаtilаr edi. Lеkin kеyingi vаqtlаrdа (1990 yil bоshlаridаn) Ethernet Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAtаrmоg‘ining аlоqа kаnаli uchun o‘rаlgаn juftlik kаbеllаridаn fоydаlаnilgаn vеrsiyalаri kеng tаrqаldi. Shuningdеk оptik tоlаli kаbеllаr ishlаtilаdigаn stаndаrt hаm qаbul qilindi vа stаndаrtlаrgа tеgishli o‘zgаrtirishlаr kiritildi. 1995 yili Ethernet tаrmоg‘ining tеz ishlоvchi vеrsiyasigа stаndаrt qаbul qilindi, u 100 Mbit/s tеzlikdа ishlаydi (Fast Ethernet dеb nоm bеrildi, IEEE 802.03 u stаndаrti), аlоqа muхitidа fgаn juftlik yoki оptik tоlа ishlаtilаdi. 1000 Mbit/s tеzlikdа ishlаydigаn vеrsiyasi hаm ishlаb chiqаrilа bоshlаndi (Gigabit Ethernet, IEEE 802.03 z stаndаrti). Stаndаrt bo‘yichа «shinа» tоpоlоgiyasidаn tаshqаri shuningdеk «pаssiv yulduz» vа «pаssiv dаrахt» tоpоlоgiyali tаrmоqlаr hаm qо‘llаnilаdi. Bu tаqdirdа tаrmоqning turli qisimlаrini o‘zаrо ulаsh uchun rеpitеr vа pаssiv kоntsеntrаtоrlаrdаn fоydаlаnish ko‘zdа tutilаdi (7–rаsm). Tаrmоqning bir qismi (sеgmеnt) bo‘lib shuningdеk bittа аbоnеnt hаm sеgmеnt bo‘lishi mumkin. Kоаksiаl kаbеllаr shinа sеgmеntlаrigа ishlаtilаdi, to’qilgаn juftlik vа оptik tоlаli kаbеllаr esа pаssiv yulduz nurlаri uchun ishlаtilаdi (bittаli аbоnеntlаrni kоnsеntrаtоrgа ulаsh uchun). Аsоsiysi hоsil qilingаn tоpоlоgiyadа yopiq yo‘llаr (pеtlya) bo‘lmаsligi kеrаk. Nаtijаdа jismоniy shinа hоsil bo‘lаdi, chunki signаl ulаrning hаr biridаn turli tоmоnlаrgа tаrqаlib yanа shu jоygа qаytib kеlmаydi (hаlqаdаgi kаbi). Butun tаrmоq kаbеlining mаksimаl uzunligi nаzаriy jiхаtdаn 6,5 km gа еtishi mumkin, lеkin аmаldа esа 2,5 km dаn оshmаydi. Bu hоldа signаlning bittа qiymаti nоlgа, bоshqаsi mаnfiy qiymаtgа egа, ya’ni signаlni dоimiy tаshkil qiluvchi qiymаti nоlgа tеng emаs. Gаlvаnik аjrаtish аdаptеr, rеpitеr vа kоntsеntrаtоr qurilmаlri yordаmidа аmаlgа оshirilаdi. Tаrmоqning uzаtish vа qаbul qilish qurilmаlаri bоshqа qurilmаlаrdаn gаlvаnik аjrаlishi trаnsfоrmаtоr оrqаli vа аlоhidа elеktr mаnbаi yordаmidа аmаlgа оshirilgаn, tаrmоq bilаn kаbеl to‘g‘ri ulаngаn. Ethernet tаrmоg‘igа ахbоrоt uzаtish uchun egа bo‘lish аbоnеntlаrgа to‘liq tеnglik huquqini bеruvchi CSMA/CD tаsоdifiy usul yordаmidа аmаlgа оshirilаdi. Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA7-rаsm. Ethernet tаrmоq tоpоlоgiyasi Fast Ethernet tаrmоg‘idа jismоniy «shinа» tоpоlоgiyasidаn fоydаlаnish ko‘zdа tutilmаgаn, fаqаt «pаssiv yulduz» yoki «pаssiv dаrахt» tоpоlоgiyasi ishlаtilаdi. Shuningdеk Fast Ethernet tаrmоg‘idа tаrmоq uzunligigа qаttiq tаlаblаr vа chеgаrа qo‘yilgаn. Pаkеt fоrmаtini sаqlаb qоlib, tаrmоq tеzligini 10 bаrаvаr оshirilgаnligi tufаyli tаrmоqning minimаl uzunligi 10 bаrаvаr kаmаyadi (Ethernet dаgi 51,2 mks o‘rnigа 5,12 mks). Signаlni tаrmоqdаn o‘tishining ikki хissаlik vаqt kаttаligi esа 10 mаrоtаbа kаmаyadi. Ethernet tаrmоg‘idаn ахbоrоt uzаtish uchun stаndаrt kоd Mаnchеstеr – II ishlаtilаdi. Tаrmоqdа 8 – rаsmdа ko‘rsаtilgаndеk o‘zgаruvchаn uzunlikkа egа bo‘luvchi strukturаli pаkеt ishlаtilаdi. 8- rаsm. Ethernet tаrmоq pаkеtining tuzulishi (rаqаmlаr bаytlаr sоnini ko‘rsаtаdi). Ethernet kаdr uznligi (ya’ni priаmbulаsiz pаkеt) 512 bitli оrаliqdаn kаm bo‘lmаsligi kеrаk, yoki 51,2 mks (хuddi shu kаttаlik signаlni tаrmоqdаn bоrib Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAkеlish vаqtigа tеngdir). Mаnzillаshning shахsiy, guruhli vа kеng tаrqаtish usullаri ko‘zdа tutilgаn. Ethernet pаkеti quyidаgi mаydоnlаrni o‘z ichigа оlgаn: 8 bitni priаmbulа tаshkil qilаdi, ulаrdаn birinchi еttitаsini 1010101 kоdi tаshkil qilаdi, охirgi sаkkizinchisini 10101011 kоdi tаshkil qilаdi. IEEE 802.03 stаndаrtidа bu охirgi bаyt kаdr bоshlаnish bеlgisi dеb yurutilаdi (SFD – Start of Frame Delimiter) vа pаkеtni аlоhidа mаydоnini tаshkil qilаdi. Qаbul qiluvchi mаnzili vа jo‘nаtuvchi mаnzili 6 bаytdаn tаshkil tоpgаn bo‘lib 3.2 bоbdа yozilgаn stаndаrt ko‘rinishdа bo‘lаdi. Bu mаnzil mаydоnlаri аbоnеnt qurilmаsi tоmоnidаn ishlаv bеrilаdi. Bоshqаrish mаydоnidа (L/T-Length/Type) ахbоrоt mаydоnining uzunligi hаqidаgi mа’lumоt jоylаshtirilаdi. U yanа fоydаlаnаyotgаn prоtоkоl turini bеlgilаshi mumkin. Аgаrdа bu mаydоn qiymаti 1500 dаn kаm bo‘lsа u hоldа ахbоrоtlаr mаydоnining uzunligini ko‘rsаtаdi. Аgаrdа 1500 dаn kаttа bo‘lsа u hоldа kаdr turini ko‘rsаtаdi. Bоshqаrish mаydоni dаstur tоmоnidаn ishlоv bеrilаdi. Ахbоrоtlаr mаydоnigа 46 bаytdаn 1500 bаytgаchа ахbоrоt kirishi mumkin. Аgаrdа pаkеtdа 46 bаytdаn kаm ахbоrоt bo‘lsа, ахbоrоtlаr mаydоnining qоlgаn qismini to‘ldiruvchi bаytlаr egаllаydi. IEEE 802.3 stаndаrtigа ko‘rа pаkеt tаrkibidа mахsus to‘ldiruvchi mаydоn аjrаtilgаn (pad data), аgаrdа ахbоrоt 46 bаytdаn uzun bo‘lsа to‘ldiruvchi mаydоn 0 uzunlikkа egа bo‘lаdi. Nаzоrаt bitlаr yig‘indisining mаydоni (FCS – Frame Chech Segvence) pаkеtning 32 rаzryadli dаvriy nаzоrаt yigindisidаn ibоrаt (CRC) vа u pаkеtning to‘g‘ri uzаtilgаnligini аniqlаsh uchun ishlаtilаdi. Shundаy qilib, kаdrning minimаl uzunligi 64 bаytni (512 bit) tаshkil qilаdi (priаmbulаsiz pаkеt). Аynаn shu kаttаlik tаrmоqdаn signаl tаrqаlishini ikki хissа ushlаnish mаksimаl qiymаtini 512 bit оrаlig‘idа аniqlаb bеrаdi (Ethernet uchun 51,2mks, Fast Ethernet uchun 5,12mks). Turli tаrmоq qurilmаlаridаn pаkеtning o‘tishi nаtijаsidа priаmbulа kаmаyishi mumkinligini stаndаrt nаzаrdа tutаdi vа shuning uchun uni хisоbgа оlinmаydi. Kаdrning mаksimаl uzunligi 1518 bаyt (12144 bit, ya’ni 1214,4 mks Ethernet uchun, Fast Ethernet uchun esа 121,44 mks). Bu kаttаlik muhim bo‘lib, uni tаrmоq qurilmаlаrining bufеr хоtirа qurilmаlаrining sig‘imini хisоblаsh uchun vа Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAtаrmоqning umumiy yuklаmаsini bахоlаshdа fоydаlаnilаdi. 10 Mbit /s tеzlikdа ishlоvchi Ethernet tаrmоg‘i uchun stаndаrt to‘rttа ахbоrоt uzаtish muхitini аniqlаb bеrgаn: 10 BASE 5 (qаlin kоаksiаl kаbеl); 10 BASE 2 (ingichkа kоаksiаl kаbеl); 10 BASE-T (о‘rаlgаn juftlik); 10 BASE-FL (оptik tоlаli kаbеl); Uzаtish muхitini rusumlаsh 3 elеmеntdаn tаshkil tоpgаn bo‘lib: «10» rаqаmi, 10 Mbit/s uzаtish tеzligini bildirаdi, BASE so‘zi yuqоri chаstоtаli signаlni mоdulyatsiya qilmаsdаn uzаtishni bildirаdi, охirgi elеmеnt tаrmоq qismini (sеgmеntini) ruхsаt etilgаn uzunligini аnglаtаdi: «5» -500 mеtrni, «2» - 200 mеtrni (аniqrоgi, 185 mеtrni) yoki аlоqа yo‘lining turini: «T» – о‘rаlgаn juftlik (twisted pair, vitаya pаrа), «F» – оptik tоlаli kаbеl (fiber optic, оptоvоlоkоpniy kаbеl). Хuddi shuningdеk 100 Mbit/s tеzlik bilаn ishlоvchi Fast Ethernet uchun hаm stаndаrt uch turdаgi uzаtish muхitini bеlgilаb bеrgаn: 100 BASE – T4 (to‘rttаli о‘rаlgаn juftlik); 100 BASE – Tx (ikkitаli о‘rаlgаn juftlik); 100 BASE – Fx (оptik tоlаli kаbеl). Bu еrdа «100» sоni uzаtish tеzligini bildirаdi (100 Mbit/s), «T» - hаrfi о‘rаlgаn juftlik ekаnini ko‘rsаtаdi, «F» - hаrfi оptik tоlаli kаbеl ekаnini аnglаtаdi. 100BASE–Tx vа 100BASE–Fx rusumidаgi kаbеllаrni birlаshtirib 100BASE–Х nоm bilаn yuritilаdi, 100BASE-TХ lаrni esа 100BASE–T dеb bеlgilаnаdi. Bu yеrdа biz аytib o‘tishimiz kеrаkki Ethernet tаrmоg‘i оptimаl аlgоritmi bilаn hаm, yuqоri ko‘rsаtkichlаri bilаn hаm bоshqа stаndаrt tаrmоq ko‘rsаtkichlаridаn аjrаlib turmаydi. Lеkin yuqоri stаndаrtlаshtirilgаnlik dаrаjаsi bilаn, tехnik vоsitаlаrini judа ko‘p miqdоrdа ishlаb chiqаrilishi bilаn, ishlаb chiqаruvchilаr tоmоnidаn kuchli qullаnishi shаrоfаti tufаyli bоshkа stаndаrt tаrmоqlаrdаn Ethernet tаrmоg‘i kеskin аjrаlib turаdi vа shuning uchun hаm hаr qаndаy bоshqа tаrmоq tехnоlоgiyasini аynаn Ethernet tаrmоg‘i bilаn sоlishtirilаdi. Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA2-jadval Ethernet tarmog'ining fizik qatlami spesifikatsiyasining parametrlari Parametrlar 10Bas e-5 10Ba se-2 10 Ва зе - Т 10Base - F Maksimal segment uzunligi, m 500 185 100 2000 Tarmoq tugunlari orasidagi maksimal masofa (takroriy qurilmalar yordamida), m 2500 925 500 2500 (10BaseFB uchun 2740) Segmentdagi maksimal stantsiyalar soni 100 30 1024 1024 Har qanday tarmoqda stantsiya orasidagi repeterlarning maksimal soni 4 4 4 4(10BaseFB uchun 5 ) Jadval-3 PDV (umumiy qiymati barcha baza o’zgaruvchi orta qoluvchi segmentlar soni) ni hisoblash uchun jadval Segment turi Chap baza segmenti ni hisoblash Oraliq baza segmenti ni hisoblash O’ng baza segmenti ni hisoblash 1m kadrlarn i ushlanis h vaqti Segmentnin g maksimal uzunligi 10Base-5 11.8 46.5 169.5 0.0866 500 10Base-2 11.8 46.5 169.5 0.1026 185 10Base-T 15.3 42.0 165.0 0.113 100 10Base- FB - 24.0 - 0.1 2000 10Base- FL 12.3 33.5 156.5 0.1 2000 FOIRL 7.8 29 152.0 0.1 1000 AUI(>2 m) 0 0 0 0.1026 48+2 PVV (Kadrlar orasidagi intervallar soni) ni hisoblash uchun Segment turi Oldingi segment Oraliq segment 10Base-5 или 10Base-2 16 11 Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA10Base-FB - 2 10Base-FL 10.5 8 10Base-T-- 10.5 8 Ko ’ pincha segmentining uzunligi , shuningdek , takrorlagichning soni va tarmoqning umumiy uzunligi va ularning bilan bog ' liq cheklovlarni tekshirish kerak bo ’ ladi . "5-4-3" qoidasi (5 ta segmentgacha ulanishda 4 tadan ortiq takrorlash qurilmasi , faqatgina 3 tagacha tarmoq tugunlarni ulash mumkin ), qolgan ( bog ' lanishlar segmentlari ) uzaytiruvchi kabellar sifatida ishlatiladi ). Koaksiyal va "4 ta Hub " standarti optik tolali va eshilgan juftlik kabellaridan tashkil topgan tarmoqlar uchun malumotlar uzatishda foydalanish tavsiya etilmaydi . Turli xil jismoniy tabaqalardan iborat bo ' lgan chekka tarmoqlari to ' g ' ri ishlashi uchun , uchta asosiy shart bajarilishi kerak : - Tarmoqdagi stantsiyalar soni 1024dan oshmasligi (koaksiyal segmentlar uchun cheklovlarni hisobga olgan holda). - Tarmoqning ikkita eng uzoq stansiyalari orasidagi signalni tarqatishning ikki marta kechikishi (Path kechiktirish qiymati, PDV) 575 bitlik oraliqlardan oshmaydi. - Kadrlar orasidagi masofa 49 sekunddan ortiq intervalgacha ko'paytiriladi. (Ramkalarni yuborish vaqtida stantsiya 96 bitli intervalgacha dastlabki interfeysni ta'minlaydi). Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA13-Variant. Segment 1 10Base-5 400 Segment 2 10Base-2 5 7 Segment 3 10Base- T 5 7 Segment 4 10Base-FB 377 Segment 5 10Base-FL 39 Segment 6 FOIRL 2 36 Segment 7 10Base-5 2 36 Segment 8 10Base-2 5 3 Segment 9 10Base- T 18 Segment 10 10Base-FB 2 33 Segment 11 10Base-FL 5 3 Segment 12 FOIRL 104 Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAHisoblash: PDV hisoblashda har bir simni kesilish joyidan segmentni jadval asosida kechikishlarni hisoblashdan iborat, ( berilgan jadval asosida signallarning kechikishi 1m kabel segment uzunligi bilan ko'paytiriladi), shundan keyin bu kechikishlar chap, o’ng va oraliq segmentlarni yig’indisini topish kerak. Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA1-va 2- tarmoq o’rtasidagi PDV qiymatini hisoblash. 1.PDV qiymatini hisoblaymiz: Chap baza segment 9: 15,3 + 18∙0,113= 17,3 Oraliq segment 5: 33,5 + 39∙0,1 = 37,4 Oraliq segment 1: 46,5+ 400∙0,0866 = 81,1 Oraliq segment 2: 46,5 + 57∙0,1026 = 52,3 Oraliq segment 6: 29 + 236∙0,1 = 52,6 O’ng baza segment 10: 0 + 233∙0,1 = 23,3 1-va 2-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 264 ga teng bo’ldi. PDV qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi. 2.PVV qiymatini hisoblaymiz: 9-Chap segment, 10Base-T: 10,5 bt ga qisqaradi. 5-oraliq segment, 10Base-FL: 8 bt ga qisqaradi. 1-oraliq segment, 10Base-FL: 8 bt ga qisqaradi. 2-oraliq segment, 10Base-FB: 2 bt ga qisqaradi. 6-oraliq segment, FOIRL: 0 bt ga qisqaradi. 1-va 2-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 28,5 ga teng bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan talablarga javob beradi. Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA1-va 3- tarmoq o’rtasidagi PDV qiymatini hisoblash. 2.PDV qiymatini hisoblaymiz: Chap baza segment 9: 15,3 + 18∙0,113= 17,3 Oraliq segment 5: 33,5 + 39∙0,1 = 37,4 Oraliq segment 1: 46,5+ 400∙0,0866 = 81,1 Oraliq segment 3: 42 + 57∙0,113 = 48,4 Oraliq segment 7: 46,5 + 236∙0,0866 = 66,9 O’ng baza segment 11: 156,5 + 53∙0,1 = 161,8 1-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 412,9 ga teng. PDV qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi. 2.PVV qiymatini hisoblaymiz: 9-Chap segment, 10Base-T: 10,5 bt ga qisqaradi. 5-oraliq segment, 10Base-FL: 8 bt ga qisqaradi. 1-oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi. 3-oraliq segment, 10Base-T: 8 bt ga qisqaradi. 7-oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi. 1-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 48,5 ga teng bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan talablarga javob beradi. Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA1-va 4- tarmoq o’rtasidagi PDV qiymatini hisoblash. 3.PDV qiymatini hisoblaymiz: Chap baza segment 9: 15,3 + 18∙0,113= 17,3 Oraliq segment 5: 33,5 + 39∙0,1 = 37,4 Oraliq segment 1: 46,5+ 400∙0,0866 = 81,1 Oraliq segment 4: 24+ 377∙0,1= 61,7 Oraliq segment 8: 46,5 + 53∙0,1026 = 51,9 O’ng baza segment 12: 152 + 104∙0,1 = 162,4 1-va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 411,8 ga teng. PDV qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi. 3.PVV qiymatini hisoblaymiz: 9-Chap segment, 10Base-T: 10,5 bt ga qisqaradi. 5-oraliq segment, 10Base-FL: 8 bt ga qisqaradi. 1-oraliq segment, 10Base-5: 8 bt ga qisqaradi. 7-oraliq segment, 10Base- 5: 11 bt ga qisqaradi. 8-oraliq segment, 10Base- 2: 11 bt ga qisqaradi. 1-va 4-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 48,5 ga teng bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan talablarga javob beradi. Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA2-va 3- tarmoq o’rtasidagi PDV qiymatini hisoblash. 4.PDV qiymatini hisoblaymiz: Chap baza segment 10: 0 + 233∙0,1 = 23,3 Oraliq segment 6: 29 + 236∙0,1 = 52,6 Oraliq segment 2: 46,5 + 57∙0,1026 = 52,3 Oraliq segment 3: 42 + 57∙0,113 = 48,4 Oraliq segment 7: 46,5 + 236∙0,0866 = 66,9 O’ng baza segment 11: 156,5 + 53∙0,1 = 161,8 2-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 405,3 ga teng. PDV qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi. 4.PVV qiymatini hisoblaymiz: 10-Chap segment, 10Base-FB: 0 bt ga qisqaradi. 6-oraliq segment, FOIRL: 0 bt ga qisqaradi. 2-oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi. 3-oraliq segment, 10Base- T: 8 bt ga qisqaradi. 7-oraliq segment, 10Base- 5: 11 bt ga qisqaradi. 2-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 21 ga teng bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan talablarga javob beradi. Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA2-va 4- tarmoq o’rtasidagi PDV qiymatini hisoblash. 5.PDV qiymatini hisoblaymiz: Chap baza segment 10: 0 + 233∙0,1 = 23,3 Oraliq segment 6: 29 + 236∙0,1 = 52,6 Oraliq segment 2: 46,5 + 57∙0,1026 = 52,3 Oraliq segment 4: 24+ 377∙0,1= 61,7 Oraliq segment 8: 46,5 + 53∙0,1026 = 51,9 O’ng baza segment 12: 152 + 104∙0,1 = 162,4 2-va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 404,2 ga teng. PDV qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi. 5.PVV qiymatini hisoblaymiz: 10-Chap segment, 10Base-FB: 0 bt ga qisqaradi. 6-oraliq segment, FOIRL: 0 bt ga qisqaradi. 2-oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi. 4-oraliq segment, 10Base- 5: 11 bt ga qisqaradi. 8-oraliq segment, 10Base- 2: 11 bt ga qisqaradi. 2-va 4-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 24 ga teng bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan talablarga javob beradi. Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA3-va 4- tarmoq o’rtasidagi PDV qiymatini hisoblash. 6.PDV qiymatini hisoblaymiz: Chap baza segment 11: 12,3 + 53∙0,1 = 17,6 Oraliq segment 7: 46,5 + 236∙0,0866 = 66,9 Oraliq segment 3: 42 + 57∙0,113 = 48,4 Oraliq segment 4: 24+ 377∙0,1= 61,7 Oraliq segment 8: 46,5 + 53∙0,1026 = 51,9 O’ng baza segment 12: 152 + 104∙0,1 = 162,4 3-va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 408,9 ga teng. PDV qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi. 6.PVV qiymatini hisoblaymiz: 11-Chap segment, 10Base-FL: 10,5 bt ga qisqaradi. 7-oraliq segment, 10Base- 5: 11 bt ga qisqaradi. 3-oraliq segment, 10Base- T: 8 bt ga qisqaradi. 4-oraliq segment, 10Base-FB: 2 bt ga qisqaradi. 8-oraliq segment, 10Base- 2: 11 bt ga qisqaradi. 3-va 4-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 41.5 ga teng bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan talablarga javob beradi. Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA Xulosa Barcha komponentlarning PDV qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan 1- 2, 1-3, 1-4, 2-3, 2-4 va 3-4 tarmoq komponentlarining qiymati kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi. 1-va 2-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 264 ga teng. 1-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 412,9 ga teng. 1-va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 411,8 ga teng. 2-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 405,3 ga teng. 2-va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 404,2 ga teng. 3-va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 408,9 ga teng. PVV qiymatini hisoblaymiz: 1-va 2-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 28,5 ga teng bo’ladi. 1-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 48,5 ga teng bo’ladi. 1-va 4-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 48,5 ga teng bo’ladi. 2-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 21 ga teng bo’ladi. 2-va 4-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 24 ga teng bo’ladi. 3-va 4-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 41,5 ga teng bo’ladi. Barcha PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan talablarga javob beradi. Kurs ishimni bajarish davomida PDV va PVV o’lchamlarni hisob kitob qilib chiqdim va hamma hisob ishlarim barcha talablarga javob berdi. Barcha tarmoqlar berilgan standartlarga javob beradi Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист 17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI 1. Z.Z.Miryusupov, J.X.Djumanov, -Komyuter tarmoqlari(o`quv qo`llanma)- T.Aloqachi,2020-yil 144 bet 2. Kaxxarov A.A., Avazov Yu.Sh., Ruziye U.A. -Komyuter tizimlari va tarmoqlari-T.: Fan va texnologiya, 2019-yil 450-b. 3. Botirov T.V., Kadirov Yo.B., Sattarov O.U. va Boboyev A.A. Kompyuter tizimlari va tarmoqlari. Oliy o’quv yurtlari uchun o’quv qo’llanma- 2020 yil, 345 b 4. Larry L. Peterson & Bruce S. Davie Computer networks © 2019 by Elsevier Science (USA) 5. A.Tanenbaum. Computer Networks, Fourth Edition. Publisher; Prentice Hall, 2011. 6. Олифер В.Г., Олифер Н.А. Компьютерные сiи. Принципы, технологии, протоколы. Учебник. - СПб. Питер. 20 z 16 г. 7. Musaev M.M. “Kompyuter tizimlari va tarmoqlari”. Toshkent.: “Aloqachi” nashriyoti, 2013 yil. 394 bet. – Oliy o„quv yurtlari uchun qo„llanma. 8. Ватаманюк А. Создание, обслуживание и администрирование сiей. СПб. Питер. 2010 – 282 с. 9. Гук М. Энциклопедия. Аппаратные средства локальных сiей. - СПб.: Питер, 2002. -576 с. 10. Велихов А.В. и др. Компьютерные сiи. Учебное пособие по администрированию локальных и объедененных сiей. 3-е изд. доп. и исп. - М.: Нов. Изд. дом. 2005 г.304 с. 11. .Бройдо В.Л. Архитектура ЭВМ и систем. Учебник для вузов.- СПб. Питер. 2009.- 720 с. 12. .Цилькер Б.Я., Орлов С.А. Организация ЭВМ и систем. Учебник для вузов.– СПб. Питер.2004. -668. 13. .Бройдо В.Л. "Вычислительные системы, сiи и телекоммуникации" - СПб.:Питер. 2003. 14. Олифер В.Г., Олифер Н.А. Сiевые операционные системы. - СПб. Питер. 2006 г.
Mundarija
Kirish…………………………………………………………………...…………
1.1 Kurs ishining tarkibi va hajmi…………………………………………..…..
1.2. Kurs ishini rasmiylashtirish talablari…………………………………........
1.3. Kurs ishining strukturaviy rasmiylashtirish……………………………..…
2. Telekommunikatsiya tizimlari va tarmoqlari.
2.1 Telekommunikatsiya tarmoqlari trafiklari himoyasi usullari........................
2.2 Telekommunikatsiya tizimlari va tarmoqlarini loyihalashtirish...................
2.3 Loyihalash uchun zarur boshlang‘ich ma’lumotlar. Asosiy loyiha xujjatlari..............................................................................................................
 3. Tarmoq qurulmalari va ularning vazifalari
3.1 Tarmoq adapterlari………………………………………...……..……………………….
3.2 Transiverlar……………………………………….……………..……………………………
3.3 Repiterlar….……………………………………………………………………………………
3.4 Konsentratorlar..…………………………………..…………………………………………
3.5 Ko’priklar………………….…………………………….……………………………………...
3.6 Yo’naltirgichlar ………………………………………..……………………………………..
4. Hisobiy qism
4.1 Ethernet va FastEthernet asosidagi kompyuter tarmog'i va uning samaradorligini hisoblash tartibi..........................................................................
Ilova A…………………………………………………………………………….
Xulosa………………………………………………………………………..……
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………..……..
Sotib olish