• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 50.8KB
Покупки 0
Дата загрузки 13 Май 2025
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

1 2 3

Дата регистрации 13 Май 2025

0 Продаж

Tayvan soliq tizimi (Referat)

Tayvan va O‘zbekiston soliq tizimlarini taqqoslash Umumiy o‘xshashliklar va farqlar. Soliq tizimi har bir davlatning iqtisodiy mustaqilligi, byudjet ta’minoti va ijtimoiy siyosatining asosiy tayanchlaridan biri hisoblanadi. Har bir mamlakat o‘zining tarixiy, siyosiy, iqtisodiy va madaniy shart-sharoitlariga mos ravishda soliq siyosatini shakllantiradi. Shu bois Tayvan va O‘zbekistonning soliq tizimlari o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lishi bilan birga, umumiy prinsiplar asosida faoliyat yuritadi. 1. Huquqiy asos va boshqaruv tizimi O‘xshashliklar:  Har ikki mamlakatda soliq tizimi maxsus qonunlar asosida tartibga solinadi . O‘zbekistonda bu “Soliq kodeksi” orqali, Tayvanda esa “Income Tax Act”, “Value-added and Non-Value-added Business Tax Act” va boshqa qonunlar orqali boshqariladi.  Soliq organlari markazlashgan tizimga ega . Tayvanda – National Taxation Bureau, O‘zbekistonda – Davlat soliq qo‘mitasi markaziy organ hisoblanadi. Farqlar:  Tayvanda soliq tizimi demokratik jarayonlar orqali muntazam isloh qilinadi . Parlament faol ishlaydi, har yili soliq qonunlari qayta ko‘rib chiqiladi. O‘zbekistonda esa so‘nggi yillarda katta islohotlar boshlangan bo‘lsa-da, bu jarayon hali Tayvan darajasiga yetmagan. VAT) joriy etildi. Bu xalqaro amaliyotda keng qo‘llaniladigan soliq turi bo‘lib, iste’mol tizimidagi adolat va izchillikni ta’minlashga xizmat qildi. Tayvanda QQS stavkasi o‘rtacha 5 foiz etib belgilandi, bu esa nisbatan past va tadbirkorlik uchun qulay hisoblanadi. 2000-yillarga kelib, raqamli texnologiyalar taraqqiyoti soliq boshqaruviga chuqur kirib bordi. E-soliq tizimi ishga tushirildi. Bu tizim orqali fuqarolar va korxonalar o‘z soliqlarini onlayn ko‘rish, hisoblash, to‘lash hamda deklaratsiya topshirish imkoniga ega bo‘ldi. Bu esa nafaqat soliq to‘lovchilarning vaqt va xarajatlarini qisqartirdi, balki soliq organlarining ishlash samaradorligini ham sezilarli darajada oshirdi. Tayvan hukumati 2006-yilda yana bir muhim qadam tashlab, elektron soliq deklaratsiyasini majburiy tartibga o‘tkazdi. Soliq to‘lovchilarning 90 foizidan ortig‘i ushbu tizimdan foydalanishga o‘tdi. Shuningdek, raqamli audit, avtomatik monitoring, QR-kod asosidagi fiskal cheklar tizimi ham joriy etildi. Soliqdan bo‘yin tovlash va noqonuniy faoliyatni aniqlash darajasi sezilarli darajada kamaydi. Tayvanning soliq tizimida xalqaro standartlarga moslashish yo‘nalishida ham muhim islohotlar amalga oshirildi. 2010-yillarda Tayvan OECD va boshqa xalqaro tashkilotlarning soliq shaffofligi, “foydani boshqa yurisdiksiyaga ko‘chirish” kabi tashabbuslariga qo‘shila boshladi. Xususan, 2017-yildan boshlab Transfer narxlash bo‘yicha qonunlar, CFC (Controlled Foreign Corporation) qoidalari, MDM (Master-Detail-Local) hisobotlari joriy etildi. Bu esa Tayvanni global moliyaviy axborot almashinuvi tizimiga kiritdi. Raqamlashtirish jarayonida blockchain texnologiyalarini soliq boshqaruviga tatbiq etish yo‘nalishlari ham ko‘rib chiqilmoqda. 2020- yillarda Tayvan hukumati sun’iy intellekt asosida soliq xatoliklarini Stavka va qamrovi. Tayvanda QQSning standart stavkasi 5% bo‘lib, u quyidagi sohalarga tatbiq etiladi:  Mahsulot va xizmatlarning mahalliy savdosi  Import qilinadigan tovarlar  Elektron xizmatlar (shu jumladan xalqaro kompaniyalarning onlayn xizmatlari) Bundan tashqari, ayrim mahsulotlar yoki xizmatlar (dori vositalari, ta’lim xizmatlari, diniy xizmatlar) QQSdan ozod etilgan yoki nol stavkada soliqqa tortiladi. Registratsiya va to‘lov tartibi. Har bir yuridik shaxs o‘z faoliyatini boshlashdan oldin QQS to‘lovchisi sifatida ro‘yxatdan o‘tishi lozim. QQS har oy yoki har ikki oyda bir marta hisoblab chiqariladi va davlat byudjetiga o‘tkaziladi. QQS tizimida soliq krediti konsepsiyasi amal qiladi: ya’ni korxona xarid qilgan tovarlarga to‘langan QQS summasi chiqarib tashlanib, faqat sof qiymat soliqqa tortiladi. Boshqa soliqlar. Tayvanda yuridik shaxslar uchun boshqa soliq turlari ham mavjud bo‘lib, ular faollik sohasiga, hududga va moliyaviy natijalarga bog‘liq ravishda qo‘llaniladi: Yer solig‘i va ko‘chmas mulk solig‘i. Korxona egalik qiladigan yer maydoni yoki binolar uchun yer solig‘i va ko‘chmas mulk solig‘i to‘lanadi. Bu soliqlar mahalliy hukumatlar tomonidan belgilanadi va joylashuvga qarab 1%–5% atrofida bo‘lishi mumkin.  Ko‘chmas mulk (yer, uy, inshoot)  Moliyaviy aktivlar (bankdagi hisoblar, aksiyalar, obligatsiyalar)  Shaxsiy mulklar (avtomobil, san’at asarlari, qimmatbaho buyumlar) 2025-yil holatiga ko‘ra, meros solig‘i 10%–20% oralig‘idagi progressiv stavkada undiriladi. Ma’lum qiymatdan kam bo‘lgan mulklar (masalan, 12 million TWD gacha) soliqqa tortilmaydi. Sovg‘a solig‘i. Agar jismoniy shaxs o‘z mulkini boshqa shaxsga sovg‘a qilsa, bu holda ham soliq to‘lanadi. Sovg‘a solig‘i darajasi va stavkalari meros solig‘iga o‘xshash tarzda belgilanadi. Sovg‘a solig‘i quyidagi holatlarda olinadi:  Bir yilda sovg‘a qiymati belgilangan limitdan oshsa  Sovg‘alar pul, mol-mulk yoki aksiyalardan iborat bo‘lsa  Sovg‘a begona shaxsga yoki fuqarolikka ega bo‘lmagan shaxsga berilsa Bu soliqlar Tayvan hukumati tomonidan o‘z vaqtida boylikni yashirincha o‘tkazib yuborish, soliqqa tortilmaslik holatlarini oldini olish maqsadida joriy etilgan. Chet eldan daromad oluvchi fuqarolar uchun soliq tartibi. Tayvanda yashovchi (rezident) shaxslar o‘zlarining jahon bo‘yicha olgan daromadlari uchun ham soliq to‘laydi. Ammo ayrim hollarda ikki tomonlama soliqdan ozod qilish to‘g‘risidagi shartnomalar asosida chet elda to‘langan soliqlar hisobga olinadi. Tayvanda rezident va no-rezident soliq to‘lovchilar o‘rtasidagi farq aniq belgilangan: topshiradilar. Soliqni elektron tarzda — e-filing platformasi orqali topshirish keng tarqalgan. Agar soliq to‘lovchi yil davomida ortiqcha soliq to‘lagan bo‘lsa, unga qaytariladi. Kam to‘lagan bo‘lsa — farqi undiriladi. Soliqdan ozod qilish va imtiyozlar. Tayvan soliq qonunchiligida jismoniy shaxslar uchun bir qator imtiyozlar va chegirmalar nazarda tutilgan:  Shaxsiy chegirma : Har bir soliq to‘lovchi uchun belgilangan, yiliga taxminan 92,000 TWD.  Oilaviy a’zolar uchun chegirmalar : Turmush o‘rtog‘i, farzandlar va qaramog‘idagi qarindoshlari uchun alohida chegirmalar beriladi.  Standart va detallashtirilgan chegirmalar : Uy-joy ijarasi, ta’lim xarajatlari, sog‘liqni saqlash va sug‘urta uchun alohida soliq imtiyozlari mavjud.  Nogironligi bor shaxslar va urush faxriylariga alohida soliq yengilliklari beriladi. Ushbu imtiyozlar orqali Tayvan hukumati fuqarolarning ijtimoiy himoyasini kuchaytirish, ijtimoiy qatlamlar o‘rtasidagi tafovutni kamaytirishga harakat qiladi. Meros va sovg‘a soliqlar. Tayvan soliq tizimida jismoniy shaxslar shuningdek meros va sovg‘a shaklidagi mulklar uchun ham soliq to‘laydi. Bu soliqlar boylikni avlodlar o‘rtasida adolatli taqsimlashga va daromadlar kontsentratsiyasining oldini olishga xizmat qiladi. Meros solig‘i. Meros solig‘i marhum shaxsning mulki merosxo‘rlarga o‘tganda olinadi. Bu mulkka quyidagilar kiradi:  Input tax (kirish solig‘i): Tovar yoki xizmat sotib olayotganda to‘langan QQS.  Output tax (chiqish solig‘i): Korxonaning mijozlariga tovar yoki xizmat sotayotganda hisoblagan QQS. Agar chiqish solig‘i kirish solig‘idan ko‘p bo‘lsa, farq davlat byudjetiga to‘lanadi. Agar kirish solig‘i ko‘p bo‘lsa, u holda ortiqcha summa keyingi oyga o‘tkaziladi yoki qaytariladi. Elektron soliq hisobotlari va nazorat. Tayvan soliq idoralari QQS tizimini to‘liq raqamlashtirilgan shaklda yuritadi. Korxonalar har bir savdo uchun elektron hisob-faktura (e-invoice) chiqarishlari shart. Bu fakturalar eTax tizimi orqali avtomatik ravishda nazorat qilinadi. Elektron hisob- faktura tizimi quyidagi afzalliklarga ega:  Soliq to‘lovchilarning ortiqcha yuklarini kamaytiradi.  Firibgarlikning oldini oladi.  Har bir tranzaktsiya avtomatik ravishda soliq organlari bazasiga tushadi. 2023-yildan boshlab barcha kichik biznes subyektlariga ham elektron hisob-faktura joriy qilish majburiyati yuklatilgan. Xorijiy raqamli xizmatlar va QQS. Tayvan hukumati 2017-yildan boshlab xorijiy raqamli xizmat ko‘rsatuvchi kompaniyalar uchun ham QQS tizimini joriy etdi. Bu, asosan, internet orqali xizmat ko‘rsatuvchi (Google, Meta, Spotify, Netflix kabi) xorijiy yuridik shaxslarga tegishli:  Tayvandagi mijozlarga xizmat ko‘rsatgan xorijiy kompaniyalar ham QQS to‘lovchisi sifatida ro‘yxatdan o‘tishi shart. aniqlash, firibgarlikni avtomatik tahlil qilish tizimlarini sinovdan o‘tkazmoqda. Bundan tashqari, elektron savdo (e-commerce) sohasi uchun alohida soliq tartibi ishlab chiqilgan bo‘lib, xalqaro kompaniyalar (masalan, Google, Meta, Amazon) Tayvan hududida ko‘rsatgan xizmatlari uchun elektron xizmatlar QQS to‘lovini amalga oshirishi talab qilinadi. Tayvanning soliq boshqaruv tizimi bugungi kunga kelib jahon miqyosida eng ilg‘or va samarali tizimlardan biri sifatida e’tirof etiladi. Soliq idoralari shaffoflik, samaradorlik, soliq to‘lovchilarning huquqlarini himoya qilish tamoyillariga asoslangan holda faoliyat yuritadi. Raqamlashtirish, avtomatlashtirish va sun’iy intellektdan foydalanish jarayonlari doimiy ravishda takomillashtirilib borilmoqda. Aynan shu yondashuv Tayvanga fiskal barqarorlikni ta’minlash, iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish va global investorlar uchun ishonchli hamkor bo‘lish imkonini bermoqda. Hozirgi zamonda tayvan soliq tizimi tuzilmasi Soliq tizimining umumiy modeli. Tayvanning soliq tizimida jismoniy shaxslardan olinadigan soliqlar muhim o‘rin tutadi. Bu soliqlar mamlakat byudjeti uchun barqaror daromad manbai bo‘lish bilan birga, iqtisodiy tenglikni ta’minlash, daromadlar taqsimotini tartibga solish va ijtimoiy siyosatni amalga oshirish vositasi ham hisoblanadi. Tayvanda jismoniy shaxslar asosan daromad solig‘i, meros solig‘i va sovg‘a solig‘i kabi to‘g‘ridan-to‘g‘ri soliqlarni to‘laydi. Jismoniy shaxslarning daromad solig‘i. Tayvanda jismoniy shaxslarning daromadiga solinadigan soliq — bu eng asosiy va eng ko‘p to‘planadigan to‘g‘ridan-to‘g‘ri soliq turlaridan biridir. Daromad solig‘i har bir yil uchun shaxsiy daromad asosida hisoblanadi va yillik deklaratsiya orqali topshiriladi.  Soliq nazorati va audit jarayonlari inson aralashuviga ko‘proq bog‘liq , bu esa subyektivlik va korrupsion xavflarni oshirishi mumkin.  Tadbirkorlik subyektlari tomonidan soliq to‘lovlari bo‘yicha ayrim byurokratik to‘siqlar mavjud. O‘zbekiston uchun Tayvan tajribasining ahamiyati. Tayvanning soliq tizimi O‘zbekiston uchun bir nechta yo‘nalishlarda real ahamiyat kasb etadi va bu tajriba o‘z soliq siyosatini modernizatsiya qilishda muhim rol o‘ynashi mumkin. Elektronlashtirish va shaffoflik. Tayvanning raqamli soliq boshqaruvi O‘zbekiston uchun tayyor model bo‘lishi mumkin. Xususan:  Har bir savdo operatsiyasining avtomatik ro‘yxatga olinishi orqali yashirin iqtisodiyotni kamaytirish.  Onlayn deklaratsiya, avtomatik verifikatsiya va e-faktura tizimlarini joriy etish orqali byurokratiyani kamaytirish. Investitsion muhitni yaxshilash. Tayvandagi xorijiy investorlar uchun yaratilgan xavfsiz, barqaror, prognoz qilinadigan soliq muhiti O‘zbekiston uchun o‘rnak bo‘lishi mumkin. Xususan:  Soliq stavkalarining barqarorligi;  Xalqaro soliq bitimlarining keng tarmog‘i;  Sarmoyadorlarga soliqdan tushgan mablag‘larning qayerga yo‘naltirilishini ochiq ko‘rsatish.  Rezident shaxslar – bir yilda kamida 183 kun Tayvanda yashagan shaxslar, ular to‘liq daromadga soliq to‘laydi.  No-rezidentlar – ular uchun alohida stavkalar va soddalashtirilgan tartiblar amal qiladi, ko‘pincha 18%dan 20%gacha stavkada soliqqa tortiladi. Tayvanda yuridik shaxslar uchun soliqlar. Tayvanda yuridik shaxslar uchun amal qiladigan soliq tizimi soddaligi, adolatliligi va biznes yuritish uchun qulayligi bilan ajralib turadi. Mamlakat iqtisodiyoti asosan kichik va o‘rta biznes, yuqori texnologiyalar sohasi, eksportga yo‘naltirilgan ishlab chiqarish, axborot texnologiyalari va xalqaro korporatsiyalarning faoliyati asosida shakllanadi. Shu boisdan Tayvan hukumati yuridik shaxslar uchun soliq siyosatini tartibga solishda raqobatbardoshlikni saqlash, investitsiyalarni jalb qilish va iqtisodiy faollikni rag‘batlantirishni asosiy maqsad qilib olgan. Korporativ daromad solig‘i (Corporate Income Tax – CIT). Korporativ daromad solig‘i yuridik shaxslarning asosiy soliqlaridan biri hisoblanadi. Bu soliq korxonalarning sof foydasi (ya’ni tushumdan barcha xarajatlar va imtiyozlar chiqarib tashlangandan keyin qolgan daromad) asosida hisoblanadi. Stavkalar. Tayvanda yuridik shaxslar uchun korporativ daromad solig‘i quyidagi stavkalar bo‘yicha undiriladi (2025-yil holatiga ko‘ra):  Yillik foydasi 120,000 TWD gacha bo‘lgan korxonalar : soliqdan ozod qilinadi.  Yillik foydasi 120,001 TWD dan yuqori bo‘lgan korxonalar : 20% stavkada soliqqa tortiladi.  Tayvan soliq idoralari yuqori darajada raqamlashtirilgan va avtomatlashtirilgan , O‘zbekistonda esa bu jarayon so‘nggi yillarda boshlangan, ammo hali to‘liq raqamli infratuzilmaga o‘tilmagan. 2. Soliq turlari va stavkalari O‘xshashliklar:  Ikkala davlatda ham asosiy soliqlar daromad solig‘i, foyda (korporativ) solig‘i va QQS hisoblanadi.  Progressiv daromad solig‘i tamoyili qo‘llaniladi. Ya’ni, daromad ortgani sayin yuqoriroq stavka bilan soliqqa tortiladi. Farqlar: Ko’rsatkich Tayvan O’zbekiston QQS (VAT) stavkasi 5% 12% Korporativ daromad solig’i 20% (ba’zida 17% - imtiyozli) 15% (ba’zida 7.5% - kichik biznes uchun) Jismoniy shaxs daromad solig’i 5% - 40% (progressiv) 12% (bir xil stavka) Mol-mulk solig’i Mavjud (ijtimoiy muvozanat uchun) Cheklangan hollarda Soliqdan ozod zonalar Texnoparklar, ilm-fan, yashil energetika EIZ (erkin iqtisodiy zonalar) IKT sektori Soliq yengilliklari Katta hajmdagi investitsiyalar, R&D loyihalari uchun chegirmalar Yangi korxonalar, eksportchilar uchun imtiyozlar Kirish Soliq tizimining har bir mamlakat iqtisodiyotidagi o‘rni. Soliq tizimi – bu davlat tomonidan joriy etilgan va majburiy yig‘imlar asosida ishlaydigan moliyaviy-iqtisodiy mexanizm bo‘lib, mamlakatning iqtisodiy barqarorligi va ijtimoiy farovonligini ta’minlashda hal qiluvchi ahamiyatga ega. Har bir suveren davlat uchun soliqlar davlat byudjetining asosiy daromad manbai sanaladi. Ushbu daromadlar orqali davlat o‘z zimmasiga olgan funksiyalarni, ya’ni mudofaa, ta’lim, sog‘liqni saqlash, ijtimoiy himoya, huquqni muhofaza qilish, infratuzilma qurilishi va boshqa jamoat ehtiyojlarini moliyalashtiradi. Soliq tizimining bosh vazifasi – davlatga zarur bo‘lgan moliyaviy resurslarni ta’minlash bo‘lsa-da, uning boshqa ko‘plab nofiskal funksiyalari ham mavjud. Jumladan, soliqlar yordamida iqtisodiy faoliyatga ta’sir ko‘rsatish, hududiy va sohaviy rivojlanishni tartibga solish, iste’mol va ishlab chiqarish hajmini boshqarish, ijtimoiy tenglikni ta’minlash hamda aholining turmush darajasini muvozanatlashtirish mumkin. Rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, soliq siyosati qanday shakllantirilsa, mamlakatning iqtisodiy taraqqiyoti, investitsion jozibadorligi va ijtimoiy barqarorligi ham bevosita shunga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, soliq stavkalarining pastligi ko‘pincha investorlar uchun qulay muhit yaratadi, lekin davlat byudjetida yetishmovchilikka olib kelishi mumkin. Aksincha, yuqori soliq yuki iqtisodiy faollikni pasaytirishi, norasmiy iqtisodiyot ulushini oshirishi mumkin. Soliq tizimi, shuningdek, mamlakat ichidagi va tashqarisidagi iqtisodiy muvozanatni saqlashda muhim rol o‘ynaydi. Rivojlangan davlatlar tajribasida soliq mexanizmi asosan barqarorlik, adolat va shaffoflik tamoyillariga asoslangan. Ayniqsa, globallashuv sharoitida xalqaro Tayvan soliq tizimi Reja: Kirish  Soliq tizimining har bir mamlakat iqtisodiyotidagi o’rni  Tayvan iqtisodiyoti haqida qisqacha ma’lumot 1. Tayvan soliq tizimining tarixiy shakllanishi  Tayvanning siyosiy va iqtisodiy rivojlanishiga tarixiy nazar  Soliq tizimining ilk bosqichlari (1949–1980 yillar)  1980 yildan keyingi soliq islohotlari 2. Hozirgi zamonda tayvan soliq tizimi tuzilmasi  Soliq tizimining umumiy modeli  Tayvan soliq xizmati va soliq boshqarmalari  Soliq turlari  Soliq to‘lovchilar huquqlari va majburiyatlari 3. Tayvan va O‘zbekiston soliq tizimlarini taqqoslash  Umumiy o‘xshashliklar va farqlar  Soliq ma’murchiligi  Stavkalar, imtiyozlar va yengilliklar taqqoslanishi  O‘zbekiston uchun Tayvan tajribasining ahamiyati Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar bahslar Shuningdek, ayrim mahsulotlar, masalan, birlamchi qishloq xo‘jaligi mahsulotlari, e’tiqod va diniy xizmatlar, davlat maktablaridagi o‘qitish xizmatlari QQSdan butunlay ozod qilingan. Ro‘yxatdan o‘tish va soliq to‘lovchi maqomi. Tayvanda QQS to‘lovchilari majburiy ravishda ro‘yxatdan o‘tishlari kerak. Ro‘yxatdan o‘tish uchun quyidagi shartlar qo‘yiladi:  Yillik daromad 200,000 TWD dan oshsa , QQS to‘lovchisi sifatida ro‘yxatdan o‘tish majburiy.  Ro‘yxatdan o‘tgan korxonalar har ikki oyda QQS deklaratsiyasini elektron tarzda taqdim etishlari lozim.  Har bir QQS to‘lovchi soliq identifikatsiya raqamiga (VAT ID) ega bo‘ladi va bu raqam har bir hisob-fakturaga yoziladi. QQSni o‘z vaqtida deklaratsiya qilmaslik yoki yashirish holatlari uchun Tayvanda juda qat’iy moliyaviy jarimalar va qonuniy choralar qo‘llaniladi. Shu bilan birga, agar korxona QQS ortiqcha to‘lagan bo‘lsa, soliq organlari tomonidan kompensatsiya yoki qaytarish mexanizmi mavjud. QQSni hisoblash va qayta undirish tizimi (Tax Credit). Tayvan QQS tizimida “ kredit asosida soliqqa tortish ” (input-output tax credit system) qo‘llaniladi. Bu degani, QQS to‘lovchi korxona quyidagi tartibda soliqni hisoblaydi: Tayvan imtiyoz tizimi:  Rivojlangan innovatsion sektorlar (R&D, yuqori texnologiyalar) uchun foyda solig‘idan 50% gacha chegirma.  Yashil energetika loyihalari uchun subsidiya va soliqdan ozod qilish.  Xorijiy investorlar uchun stabil soliq muhit va ikki tomonlama soliq bitimlari orqali yengilliklar. O‘zbekiston imtiyoz tizimi:  Yangi tashkil etilgan korxonalar uchun bir necha yilgacha foyda solig‘idan ozod qilish yoki kamaytirilgan stavkada belgilash.  Erkin iqtisodiy zonalar dagi korxonalarga yer solig‘i, mulk solig‘i, bojxona va boshqa to‘lovlardan ozod etish.  IT-park rezidentlari uchun alohida soliq rejimi. 3. Soliq siyosatining maqsadlari va tamoyillari O‘xshashliklar:  Har ikki davlatda soliq siyosati ijtimoiy adolat , byudjetni moliyalashtirish , tadbirkorlikni rag‘batlantirish va investitsiyalarni jalb qilish kabi umumiy maqsadlarga qaratilgan.  Kichik biznes subyektlariga imtiyozli shartlar taqdim etiladi. Farqlar: Koreya, Singapur va Gonkong). 1970–1980-yillarda Tayvan iqtisodiyoti yuqori texnologiyalarga asoslangan sanoatga o‘ta boshladi. Elektronika, ma’lumot texnologiyalari, mashinasozlik sohalari rivojlandi. Hukumat iqtisodiyotni erkinlashtirish, byurokratiyani kamaytirish, tadbirkorlikni rag‘batlantirish siyosatini olib bordi. Ayniqsa, soliq tizimi orqali kichik va o‘rta korxonalarni qo‘llab-quvvatlash, eksportchi korxonalarga imtiyozlar berish, erkin iqtisodiy zonalarni tashkil etish orqali ichki va tashqi iqtisodiy faollik oshirildi. Siyosiy sohada esa Tayvan 1980-yillarning oxirida demokratik islohotlar yo‘liga o‘tdi. 1987-yilda favqulodda holat bekor qilinib, ko‘ppartiyaviylikka ruxsat berildi. Bu o‘zgarishlar nafaqat siyosiy erkinliklarni oshirdi, balki iqtisodiy boshqaruvda ham shaffoflik va samaradorlikni kuchaytirdi. Mustaqil sud hokimiyati, qonun ustuvorligi va erkin ommaviy axborot vositalari Tayvanda biznes yuritish muhitini yaxshiladi va korrupsiyaga qarshi kurashda ijobiy natijalar berdi. 1990– 2000-yillarda Tayvan iqtisodiyoti globallashuv jarayonlariga faol qo‘shildi. Xalqaro savdo aloqalari kengaydi, IT va servis sektorlarining ulushi o‘sdi. Ayniqsa, Tayvanning yirik kompaniyalari, xususan TSMC, Foxconn, Acer, ASUS va boshqalar dunyo bozorida o‘z o‘rnini mustahkamladi. Shu bilan birga, bu davrda Tayvan o‘zining fiskal siyosatini ham takomillashtirdi – soliq yengilliklari, byudjet barqarorligi, davlat qarzining nisbatan past darajada ushlab turilishi kabi jihatlar moliyaviy mustahkamlikni ta’minladi. 2020-yillarga kelib, Tayvan global yarimo‘tkazgichlar bozorida strategik o‘rinni egallab, AQSH, Yaponiya va Yevropa bilan iqtisodiy hamkorlikni mustahkamladi. Tayvan hukumatining raqamli transformatsiyaga urg‘u berishi, soliq tizimida elektron boshqaruv va avtomatlashtirilgan hisoblash tizimlarining joriy etilishi davlatning fiskal boshqaruv salohiyatini sezilarli darajada oshirdi. Shunday qilib, Tayvanning siyosiy va iqtisodiy tarixiga Tayvan soliq tizimining tarixiy shakllanishi Tayvanning siyosiy va iqtisodiy rivojlanishiga tarixiy nazar. Tayvan tarixi Xitoyning qadimiy davrlari bilan bevosita bog‘liq bo‘lsa-da, uning hozirgi siyosiy va iqtisodiy holatining shakllanishi asosan XX asrning ikkinchi yarmida yuz bergan muhim siyosiy voqealarga borib taqaladi. Bugungi Tayvan – rasmiy nomi bilan Xitoy Respublikasi – 1949-yildan so‘ng, ya’ni Xitoyda fuqarolar urushidan keyin Gomin’dan (Kuomintang) partiyasi tomonidan materik Xitoydan ajralib, o‘z alohida siyosiy tuzilmasini shakllantirgach, mustaqil iqtisodiy rivojlanish yo‘liga qadam qo‘ydi. 1949- yilda Mao Szedun boshchiligidagi kommunistik kuchlar materik Xitoyda hokimiyatni qo‘lga kiritib, Xitoy Xalq Respublikasini e’lon qilganidan so‘ng, Gomin’dan hukumati Chiang Kaishek rahbarligida Tayvanga chekinib bordi va u yerda Xitoy Respublikasining davomi sifatida o‘z hukumatini saqlab qoldi. Aynan shu tarixiy burilish Tayvanning keyingi siyosiy va iqtisodiy mustaqilligi uchun asos bo‘ldi. 1950–1960-yillar oralig‘ida Tayvan ko‘plab ijtimoiy-iqtisodiy muammolar bilan yuzma-yuz keldi: resurslar cheklangan, sanoat zaif, agrar iqtisodiyot ustun bo‘lgan. Biroq Gomin’dan hukumati AQSHdan iqtisodiy va harbiy yordam olgan holda birinchi navbatda agrar islohotlarni amalga oshirdi. Bu islohotlar yer egaligini qayta taqsimlash, dehqonlarga yer berish orqali ichki ijtimoiy ziddiyatlarni yumshatdi va agrar ishlab chiqarishni ko‘paytirdi. 1960- yillardan boshlab Tayvan sanoatlashtirish siyosatiga o‘tdi. Davlat tomonidan eksportga yo‘naltirilgan sanoat tarmoqlarini qo‘llab-quvvatlash, tashqi investitsiyalar uchun qulay sharoitlar yaratish orqali iqtisodiy o‘sish tezlashdi. Shu davrdan boshlab Tayvan xalqaro iqtisodiy maydonda “To‘rt Osiyo yo‘lbarslari”dan biri sifatida tanila boshladi (boshqalar: Janubiy Tashqi kompaniyalar va filiallar uchun soliqlar. Tayvanda faoliyat yuritayotgan chet el kompaniyalari yoki ularning filiallari uchun alohida tartibda soliq to‘lovlari belgilanadi:  O‘zbekiston yoki boshqa mamlakatlar bilan DTA (Double Tax Agreement) mavjud bo‘lsa, daromadlar ikki marta soliqqa tortilmaydi.  Chet el kompaniyalariga Tayvanda xizmat ko‘rsatganida foydaning 20% gacha qismini soliq sifatida ushlab qolish amaliyoti mavjud. Raqamli xizmat ko‘rsatuvchi yuridik shaxslar uchun QQS. So‘nggi yillarda Tayvan hukumati Google, Amazon, Meta kabi xorijiy raqamli xizmat ko‘rsatuvchilardan QQS undirishni yo‘lga qo‘ydi. 2017- yildan boshlab, xorijiy kompaniyalar Tayvandagi mijozlarga elektron xizmat ko‘rsatgan bo‘lsa, ular QQS registratsiyasidan o‘tib, 5% stavkada soliq to‘lashlari shart. Bu soliq tartibi raqamli iqtisodiyotni tartibga solish va mahalliy raqobatni tenglashtirish maqsadida joriy etilgan. Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) tizimi. Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) — Tayvan soliq tizimining asosiy ustunlaridan biri bo‘lib, u tovarlar va xizmatlarning ishlab chiqarish, savdo va iste’mol bosqichlaridagi qo‘shilgan qiymatiga nisbatan olinadigan bilvosita soliqlardan biridir. Tayvan Respublikasida QQS tizimi birinchi marta 1986-yilda joriy etilgan bo‘lib, iqtisodiyotni raqamlashtirish, byudjetni barqaror moliyalashtirish va adolatli soliq taqsimotini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Bu tizim Osiyodagi eng zamonaviy, soddalashtirilgan va tartibga solingan QQS modellaridan biri hisoblanadi.  Tayvanda soliq siyosati soddalik va raqamlashtirishga asoslangan , barcha jarayonlar onlayn tarzda boshqariladi.  O‘zbekistonda esa hali ko‘plab soliqlarni deklaratsiya qilishda qo‘lda ma’lumot kiritish tizimi mavjud bo‘lib, bu soliq to‘lovchilarga qo‘shimcha ma’muriy yuk keltiradi.  Tayvanda soliq siyosati xalqaro standartlarga moslashgan, BEPS va CRS kabi xalqaro soliq shaffofligi mexanizmlariga qo‘shilgan, O‘zbekistonda esa bu yo‘nalishdagi faoliyat endi bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. 4. Elektronlashtirish va soliq yuki O‘xshashliklar:  Har ikki davlat soliq tizimini raqamlashtirishga intilmoqda . Soliq to‘lovchilar uchun onlayn xizmatlar joriy etilgan.  Soliq organlari zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanmoqda. Farqlar:  Tayvanda har bir savdo operatsiyasi e-Invoice platformasi orqali avtomatik ravishda soliq organiga yetkaziladi , bu orqali yashirin daromadlar kamayadi.  O‘zbekistonda elektron hisob-faktura tizimi joriy etilgan bo‘lsa-da, u hali Tayvan darajasidagi keng qamrovli nazorat mexanizmlariga ega emas. 1980-yillardan keyingi soliq islohotlari va raqamli soliq boshqaruvi bosqichi. 1980-yillar Tayvan iqtisodiyoti uchun yangi bosqich – texnologik modernizatsiya va global iqtisodiyotga integratsiyalashuv davri bo‘ldi. Bu o‘zgarishlar, tabiiyki, soliq tizimiga ham jiddiy ta’sir ko‘rsatdi. Mamlakatda fiskal siyosatni yangilash, soliq yig‘imlarini oshirish, soliq bazasini kengaytirish va boshqaruvni raqamlashtirishga qaratilgan islohotlar boshlab yuborildi. Aynan shu davrdan boshlab Tayvan o‘zining zamonaviy, shaffof va raqobatbardosh soliq tizimini shakllantira boshladi. 1986-yilda Tayvan hukumati soliq sohasida tarixiy ahamiyatga ega bo‘lgan birinchi yirik islohot paketini qabul qildi. Bu islohotlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri soliqlarning (masalan, daromad solig‘i) strukturasi va stavkalariga oid bo‘lib, ularning soddalashtirilishi va yanada adolatli tizimga aylantirilishini nazarda tutgan. Daromad solig‘ining progressiv stavkalari qayta ko‘rib chiqildi, yengil sharoitda daromad oluvchi aholiga soliq yuki kamaytirildi, yuqori daromadli qatlam esa ko‘proq soliq to‘loviga jalb qilindi. Bu adolat tamoyiliga asoslangan soliq yondashuvi Tayvan jamiyatida iqtisodiy muvozanatni saqlashda muhim rol o‘ynadi. 1987-yildan boshlab Tayvanda siyosiy liberallashuv davri boshlandi. Ko‘ppartiyaviylik, erkin matbuot va fuqarolik jamiyatining rivojlanishi soliq siyosatida ham shaffoflik va hisobdorlikni oshirish zaruratini tug‘dirdi. 1989-yilda Soliq kodeksi qayta ko‘rib chiqildi. Bu yangi kodeksda soliqlarni undirish mexanizmlari, soliq to‘lovchilarning huquqlari va majburiyatlari aniq belgilandi. Natijada, soliq idoralari faoliyatining qonuniy asoslari kuchaytirildi, soliq to‘lovchilarning davlatga bo‘lgan ishonchi ortdi. 1990-yillarda Tayvan yuqori texnologiyali sanoat va xizmatlar sektorini rivojlantirishda katta yutuqlarga erishdi. Shu sababli soliq siyosati iqtisodiyotni raqamlashtirish va intellektual faoliyatni qo‘llab- quvvatlashga yo‘naltirildi. 1995-yilda Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS – Soliq siyosatining strategik yo‘naltirilganligi. Tayvan soliq tizimi orqali iqtisodiyotning aniq yo‘nalishlariga ta’sir o‘tkazadi – texnologiyalar, ilm-fan, ekologiya. O‘zbekiston ham iqtisodiy transformatsiya bosqichida ayni yo‘nalishlarni aniqlab, ularni soliq mexanizmlari orqali rag‘batlantirishi mumkin. Kadrlar tayyorlash va xalqaro hamkorlik. Tayvan xalqaro soliq tashkilotlari (masalan, OECD) bilan faol hamkorlik qiladi. O‘zbekiston ham xalqaro darajadagi soliq intizomini o‘rganish va tatbiq qilishda Tayvan tajribasini o‘zlashtirishi mumkin.  Tayvan soliq yuki balanslangan va eng ko‘p daromadli qatlamga qaratilgan. O‘zbekistonda esa soliq yuki ko‘pincha o‘rta daromadli guruhlarga tushadi. 5. Soliq intizomi va byudjet tushumlari O‘xshashliklar:  Soliq intizomi har ikki davlatda barqarorlikka xizmat qiladi.  Har ikki mamlakatda soliq tushumlari davlat byudjetining asosiy manbasi hisoblanadi. Farqlar:  Tayvanda soliq intizomi yuqori , soliqlarni to‘lamaslik darajasi juda past. Bu elektron nazorat va jamoatchilik ishonchi bilan bog‘liq.  O‘zbekistonda esa soya iqtisodiyot hali ham sezilarli bo‘lib, ayrim sektorlar soliqlardan qochishga harakat qilmoqda. Bu esa byudjet tushumlarining barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Soliq ma’murchiligi: Soliq ma’murchiligi – bu davlat tomonidan soliqlarni yig‘ish, nazorat qilish, hisobga olish va to‘g‘ri taqsimlash bilan bog‘liq barcha tashkiliy-huquqiy, texnologik va axborotiy jarayonlar yig‘indisidir. Bu sohada Tayvan va O‘zbekiston tizimlari o‘rtasida bir qancha o‘xshashliklar mavjud bo‘lishiga qaramay, sezilarli farqlar ham kuzatiladi. Tayvan soliq ma’murchiligi xususiyatlari: ijtimoiy tenglikni ta’minlash bo‘lib, bu jarayonda progressiv daromad solig‘i tizimi muhim rol o‘ynadi. Aholi o‘rtasida daromadlar tafovutini yumshatish, kambag‘allikni kamaytirish uchun yuqori daromad oluvchilarga nisbatan soliq stavkalari oshirildi, past daromad egalari esa soliqdan ozod qilindi yoki imtiyozlar berildi. Bu ijtimoiy adolatni ta’minlashda muhim omil bo‘ldi. 1973-yildagi neft inqirozi Tayvan iqtisodiyotiga ma’lum darajada salbiy ta’sir ko‘rsatdi. Import energiya resurslariga qaramlik davlat byudjetida muvozanatni saqlashni yanada murakkablashtirdi. Shu sababli, soliq siyosatida iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash va byudjet daromadlarini muqimlashtirishga qaratilgan yangi mexanizmlar joriy etildi. Shu jumladan, aksiz soliqlari va egiluvchan soliq stavkalari orqali davlat muayyan davrda daromadlar bazasini tezda oshira oldi. 1970-yillarning ikkinchi yarmida Tayvan hukumati xorijiy investorlarni jalb qilish uchun soliq imtiyozlari siyosatini kuchaytirdi. Erkin iqtisodiy zonalarda faoliyat yurituvchi korxonalarga soliq turlari bo‘yicha chegirmalar berildi, foyda solig‘i pasaytirildi yoki ma’lum yillar davomida umuman olinmadi. Bu esa sanoatning yangi bosqichga chiqishiga, texnologik modernizatsiyaga va eksport hajmining keskin oshishiga olib keldi. Umuman olganda, 1949–1980 yillar oralig‘i Tayvan soliq tizimining shakllanish, sinovdan o‘tish va poydevor qo‘yish davri bo‘ldi. Bu bosqichda hukumat fiskal intizomni mustahkamlash, davlat daromadlarini ko‘paytirish, ijtimoiy tenglikni ta’minlash va iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-quvvatlash maqsadida izchil va ehtiyotkor soliq siyosatini olib bordi. Aynan shu davrdagi asoslar keyinchalik Tayvan soliq tizimining zamonaviy bosqichga o‘tishi va xalqaro darajada raqobatbardosh bo‘lishiga zamin yaratdi. Daromad turlari. Jismoniy shaxslarning daromadiga quyidagi manbalar kiradi:  Ish haqi (maosh)  Erkin mehnat faoliyatidan olinadigan daromad (masalan, advokat, shifokor, san’atkor)  Ijaradan olinadigan daromad  Dividendlar va foizlar  Tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan foyda  Qimmatli qog‘ozlar va boshqa aktivlarni sotishdan olingan foyda  Tashqi (chet eldagi) manbalardan olingan daromadlar Soliq stavkalari va progressiv tizim. Tayvanda jismoniy shaxslar daromad solig‘i progressiv stavkalar asosida undiriladi. 2025-yil holatiga ko‘ra, quyidagi stavkalar amal qiladi: Yillik daromad Soliq stavkasi 0 - 560,000 5% 560,001 – 1,260,000 12% 1,260,001 – 2,520,000 20% 2,520,001 – 4,720,000 30% 4,720,001 dan yuqori 40% Ushbu progressiv stavkalar orqali ijtimoiy adolatni ta’minlash, ya’ni ko‘proq daromad qilgan shaxslarning soliqqa ko‘proq hissa qo‘shishini ta’minlash ko‘zda tutilgan. Soliq deklaratsiyasi va to‘lash tartibi. Tayvanda jismoniy shaxslar har yili may oyida o‘tgan yildagi daromadlari uchun soliq deklaratsiyasini  Markazlashgan raqamli tizimlar – Tayvanda barcha soliq to‘lovchilarning faoliyati yagona elektron platforma orqali boshqariladi. “e-Tax” tizimi orqali korxonalar va fuqarolar barcha soliqlarni onlayn tarzda deklaratsiya qilishlari, to‘lashlari va kuzatishlari mumkin.  e-Fakturatsiya (e-Invoice) – Tayvan elektron hisob-faktura tizimini majburiy joriy qilgan davlatlardan biridir. Har bir savdo-sotiq jarayoni avtomatik ravishda soliq organi bazasiga tushadi.  Avtomatlashtirilgan soliq tekshiruvi – sun’iy intellekt asosida ishlovchi tahliliy modullar foydalanuvchilarning daromadlarini tahlil qilib, soliqdan bo‘yin tovlash holatlarini tezda aniqlash imkonini beradi.  Soliq to‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish markazlari – barcha soliqqa oid masalalar yagona darcha (one-stop service) tamoyili asosida tez va sifatli ko‘rib chiqiladi. O‘zbekiston soliq ma’murchiligi xususiyatlari:  So‘nggi yillarda soliq ma’murchiligi sohasida raqamlashtirish ishlari boshlangan , xususan, “my.soliq.uz” platformasi ishga tushirilgan, biroq u Tayvan darajasidagi to‘liq integratsiyalashgan tizim emas.  Elektron hisob-faktura joriy qilingan, ammo e-faktura majburiyati to‘liq umumlashtirilmagan . Aksariyat savdo operatsiyalari hali ham qo‘lda yuritiladi.  Yillik sof foydasi 500,000 TWD dan kam bo‘lgan korxonalar uchun soliq stavkasi 17% gacha pasaytirilgan bo‘lishi mumkin, bu kichik korxonalarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida joriy etilgan. Bundan tashqari, dividendlar to‘langanida, u 5%–21% stavkada soliqqa tortiladi, bu investorning rezidentlik maqomiga bog‘liq bo‘ladi. Soliq deklaratsiyasi. Yuridik shaxslar yil yakuni bo‘yicha har yili 1- martdan 31-maygacha o‘z daromadlari haqida soliq deklaratsiyasi taqdim etadilar. Daromadlar, xarajatlar, amortizatsiya, imtiyozlar va foyda batafsil bayon etiladi. Korxonalar uchun elektron deklaratsiya qilish majburiy bo‘lib, eTax tizimi orqali amalga oshiriladi. Soliqdan ozod qilish va chegirmalar. Tayvan korxonalari uchun quyidagi hollarda soliq imtiyozlari mavjud:  Investitsiyalarni rag‘batlantirish to‘g‘risidagi qonun asosida ilg‘or texnologiyalar, innovatsiyalar va eksportga yo‘naltirilgan ishlab chiqarishga ega korxonalar uchun soliq stavkasi pasaytiriladi yoki 5 yilgacha soliqdan ozod qilinadi.  Yangi tashkil etilgan korxonalar uchun boshlang‘ich 2–3 yil mobaynida yillik aylanmasiga qarab soliq yuki yengillashtiriladi.  Energiya tejovchi texnologiyalar va yashil iqtisodiyot sohasidagi korxonalar uchun maxsus chegirmalar amal qiladi. Qo‘shilgan qiymat solig‘i. Tayvanda yuridik shaxslar to‘laydigan ikkinchi muhim soliq turi bu qo‘shilgan qiymat solig‘i hisoblanadi. U savdo va xizmat ko‘rsatish jarayonidagi qo‘shilgan qiymatga nisbatan olinadi.  Ular Tayvandagi foydalanuvchilardan tushgan har qanday to‘lovdan 5% QQSni undirib, soliq organlariga topshirishlari lozim. Bu amaliyot raqamli iqtisodiyotda adolatli soliq siyosatini ta’minlash, mahalliy xizmat ko‘rsatuvchilarning raqobatbardoshligini himoya qilishga qaratilgan. nazar tashlagan holda, uning bugungi barqaror va samarali soliq tizimi mustahkam tarixiy poydevorga, uzoq muddatli strategik rejalashtirishga va izchil islohotlarga asoslanganligini ko‘rish mumkin. Tayvan tajribasi shuni ko‘rsatadiki, siyosiy barqarorlik, iqtisodiy ochiqlik va soliq boshqaruvidagi ishonchlilik – muvaffaqiyatli iqtisodiy rivojlanishning asosi hisoblanadi. Soliq tizimining ilk bosqichlari (1949–1980 yillar). Tayvanning zamonaviy soliq tizimining shakllanishi 1949-yildan, ya’ni Gomin’dan hukumati materik Xitoydan orolga ko‘chib kelganidan so‘ng boshlangan. Bu davrda Tayvan nihoyatda og‘ir siyosiy va iqtisodiy holatda bo‘lgan. Harbiy to‘qnashuvlar, qochqinlar oqimi, oziq-ovqat taqchilligi va sanoatning zaifligi davlatning moliyaviy boshqaruvida jiddiy muammolar tug‘dirgan. Shunday murakkab sharoitda samarali va barqaror soliq tizimini joriy etish dolzarb masalaga aylangan. Gomin’dan hukumati o‘zi bilan birga materik Xitoyda amal qilgan soliq tizimining ayrim unsurlarini Tayvanga olib keldi. Ammo bu tizim yangi sharoitlarda to‘liq ishlamay qoldi. Shu sababli 1950- yillarning boshlaridan boshlab Tayvan hukumati soliq tizimini tubdan isloh qilishga kirishdi. Islohotlar dastlab moliyaviy barqarorlikni ta’minlash, davlatning doimiy daromad manbaini yaratish, byudjet kamomadini bartaraf etish kabi maqsadlarni ko‘zlagan. 1950-yillarda Tayvan iqtisodiyoti asosan agrar xarakterga ega bo‘lib, aholining aksariyati dehqonchilik bilan shug‘ullangan. Shu bois dastlabki soliq siyosati asosan yerga asoslangan soliqlardan iborat edi. Eng asosiylaridan biri – yer solig‘i bo‘lib, u agrar islohotlarning moliyaviy asosi sifatida xizmat qilgan. Hukumat tomonidan yer egalari uchun progressiv soliq stavkalari belgilangan, ya’ni yirik yer egalari ko‘proq soliq to‘lashga majbur bo‘lgan. Bu chora orqali mulk egaligini qayta taqsimlashga erishildi va ijtimoiy tengsizlik yumshatildi. chiqaruvchisi bo‘lib, butun global elektronika sanoatining poydevorini tashkil etadi. Xalqaro reytinglarga ko‘ra, Tayvan iqtisodiyoti dunyodagi eng barqaror va ochiq iqtisodiyotlardan biri hisoblanadi. 2023-yil holatiga ko‘ra, mamlakat yalpi ichki mahsuloti (YaIM) taxminan 790 milliard AQSH dollarini tashkil etgan bo‘lib, aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan YaIM esa 32 000 dollardan oshgan. Bunday natijalar aholining yuqori saviyadagi bilim va texnologik salohiyati, davlat siyosatining raqobatbardoshligini oshirishga qaratilganligi bilan izohlanadi. Tayvan iqtisodiyoti asosan xizmat ko‘rsatish (taxminan 60%), sanoat (taxminan 36%) va qishloq xo‘jaligi (taxminan 1- 2%) sohalariga tayanadi. Bunda yuqori qo‘shilgan qiymatga ega mahsulotlar ishlab chiqarish yetakchi o‘rinni egallaydi. Mamlakat eksportining asosiy qismini yarimo‘tkazgichlar, elektron komponentlar, optoelektronika mahsulotlari, kompyuter texnologiyalari va sun’iy intellekt tizimlari tashkil qiladi. Shu bilan birga, Tayvanda iqtisodiy o‘sishni ta’minlashda soliq tizimining ham alohida o‘rni mavjud. Mamlakatdagi soliqlar tuzilmasi investitsiyalar uchun qulaylik, tadbirkorlikni rag‘batlantirish va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash kabi maqsadlarga xizmat qiladi. Ayniqsa, soliq siyosatining aniqligi, prognozga asoslanganligi, shaffofligi hamda raqamli texnologiyalarga asoslanganligi Tayvanni boshqa ko‘plab Osiyo davlatlaridan ajratib turadi. Tayvan hukumati fiskal barqarorlikni saqlab qolish, budjet kamomadini minimallashtirish va davlat qarzini nazorat qilish borasida ham muvaffaqiyatli siyosat yuritmoqda. Xalqaro valyuta jamg‘armasi va Jahon banki kabi moliyaviy institutlar Tayvanning makroiqtisodiy boshqaruvini yuqori baholab kelmoqda. Tayvanning yuqori darajadagi soliq yigiluvchanligi, soliqdan bo‘yin tovlashga qarshi qat’iy kurashi hamda elektron soliq tizimining rivojlanganligi uni global iqtisodiy maydonda ishonchli sherikka aylantirgan. kompaniyalar faoliyati, elektron savdoning kengayishi, raqamli xizmatlarning ko‘payishi mavjud soliq tizimlarini qayta ko‘rib chiqishga undamoqda. Shu sababli, soliq islohotlari doimiy jarayon sifatida qaraladi. Soliq tizimining to‘g‘ri ishlashi – bu nafaqat davlatning moliyaviy barqarorligi, balki jamiyatda ijtimoiy adolatning qaror topishi, aholining davlat siyosatiga ishonchi, kichik va o‘rta biznesning rivojlanishi, korrupsiyaga qarshi kurash samaradorligi kabi omillar bilan ham uzviy bog‘liq. Soliqlar adolatli, tushunarli va samarali bo‘lsa, fuqarolar va tadbirkorlar ularni ongli ravishda to‘lashga moyil bo‘ladi. Aks holda, soliqdan bo‘yin tovlash va norasmiy iqtisodiyotning kengayishi kuchayadi. Tayvan iqtisodiyoti haqida qisqacha ma’lumot. Tayvan, rasmiy nomi bilan Xitoy Respublikasi, Sharqiy Osiyoda joylashgan, orol hududga ega rivojlangan davlat hisoblanadi. 20-asrning ikkinchi yarmidan boshlab Tayvan iqtisodiy taraqqiyot yo‘lida sezilarli yutuqlarga erishgan. Bugungi kunda u global texnologik sanoatning yetakchi o‘yinchilaridan biri sifatida tan olingan bo‘lib, ayniqsa, elektronika va yarimo‘tkazgichlar sohasida dunyo bozorida yetakchi o‘rinlarni egallaydi. Bu mamlakat zamonaviy iqtisodiy infratuzilma, yuqori darajadagi sanoatlashuv va kuchli eksport salohiyatiga ega. Tayvanning iqtisodiy muvaffaqiyatlari asosan 1960- yillarda boshlangan “Iqtisodiy mo‘jiza” bilan bog‘liq. O‘sha davrda mamlakat sanoatni rivojlantirishga, chet el investitsiyalarini jalb etishga va eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiy siyosatni tanladi. Buning natijasida Tayvan qisqa vaqt ichida qishloq xo‘jaligidan sanoatga o‘tgan, yuqori texnologiyali mahsulotlar ishlab chiqarish bo‘yicha global markazlardan biriga aylangan. Ayniqsa, TSMC (Taiwan Semiconductor Manufacturing Company) kompaniyasi bugungi kunda dunyoning eng yirik chip ishlab Xulosa Tayvan soliq tizimi zamonaviy, soddalashtirilgan va texnologik jihatdan ilg‘or bo‘lib, davlat byudjetining barqarorligini ta’minlash, tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab-quvvatlash va investitsion muhitni rag‘batlantirishga xizmat qilmoqda. Mamlakatda soliq boshqaruvi yuqori darajada raqamlashtirilgan, jumladan elektron faktura tizimi, avtomatlashtirilgan audit va soliq to‘lovchilarga xizmat ko‘rsatishning qulayligi natijasida soliqlarning yig‘ilish darajasi oshgan, yashirin iqtisodiyot esa sezilarli qisqargan. Soliq stavkalari nisbatan past bo‘lishi, lekin soliq bazasining kengligi orqali byudjet tushumlari barqaror ta’minlanmoqda. Tayvandagi soliq imtiyozlari aniq strategik yo‘nalishlar – innovatsiya, ekologik tozalik va ilm-fan sohalariga qaratilgan bo‘lib, bu esa iqtisodiy o‘sishni qo‘llab- quvvatlashda muhim rol o‘ynaydi. Tayvan tajribasi O‘zbekiston uchun juda foydali bo‘lishi mumkin. Jumladan, soliq tizimini raqamlashtirish, soliq boshqaruvining shaffofligini ta’minlash, aniq va barqaror imtiyoz siyosatini yuritish hamda soliq yuki va stavkalarini iqtisodiy faollikni rag‘batlantiruvchi darajada saqlab qolish orqali O‘zbekiston o‘z iqtisodiy rivojlanishiga yangi sur’at baxsh etishi mumkin. Eng asosiysi, soliq tizimi orqali iqtisodiyotning muhim tarmoqlarini maqsadli qo‘llab-quvvatlash va soliq to‘lovchilarning ishonchini oshirish imkoniyati mavjud. Tayvan tajribasidan kelib chiqib aytish mumkinki, soliq siyosatini modernizatsiyalash O‘zbekistonning barqaror iqtisodiy o‘sish yo‘lida muhim strategik vosita bo‘lib xizmat qilishi mumkin. QQSning asosiy xususiyatlari. QQS Tayvanda “Business Tax” (Biznes solig‘i) deb nomlanadi. Bu atama turli xo‘jalik subyektlarining tovar va xizmatlar orqali yaratgan qiymatiga solinadigan soliqni bildiradi. QQS tizimi ikki asosiy turga ajratilgan:  Value-Added Tax (VAT) – qo‘shilgan qiymat asosida hisoblab chiqiladigan soliq (odatda korxonalar va yirik ishlab chiqaruvchilar uchun).  Gross Business Receipts Tax (GBRT) – yalpi daromad asosida hisoblanadigan soliq (asosan moliyaviy va sug‘urta sektorlariga tegishli). Tayvanda eng ko‘p qo‘llaniladigan shakl bu VAT hisoblanadi. QQS stavkalari. Tayvanda QQSning standart stavkasi 5% miqdorida belgilangan bo‘lib, bu stavka tovar va xizmatlar savdosining aksariyatiga tatbiq etiladi. Shu bilan birga, ayrim maxsus tovarlar, xizmatlar yoki sohalar uchun alohida stavkalar va imtiyozlar mavjud: Tovar/Xizmat turi QQS stavkasi Izoh Mahalliy tovarlar va xizmatlar 5% Standart stavka Tashqi savdoga yo’naltirilgan eksport 0% QQSdan ozod qilingan Tibbiyot, ta’lim va notijorat xizmatlar 0 - 2% Davlat tomonidan qo’llab -quvvatlanadi Moliyaviy xizmatlar, banklar 2% (GBRT) Alohida tizim asosida Sug’urta, lotareya va 1 – 5% Yalpi tushum asosida Foydalanilgan adabiyotlar 1. Республика Китай (Тайвань). Налоговая система. – Тайбэй: Министерство финансов Тайваня, 2022. 2. Taiwan Taxation Guide. – PricewaterhouseCoopers Taiwan (PwC), 2023. 3. Ministry of Finance, R.O.C. (Taiwan) – https://www.mof.gov.tw 4. National Taxation Bureau of Taipei – https://www.ntbt.gov.tw 5. Asian Development Bank. “Tax Reform and Revenue Mobilization in Developing Asia.” – Manila, 2021. 6. O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi. – Toshkent: Adolat, 2024. 7. O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi rasmiy sayti – https://soliq.uz 8. Xudoyberganov Q.X., Qodirov A.A. “Soliq va soliq siyosati.” – Toshkent: Iqtisodiyot, 2022. 9. OECD Tax Administration Comparative Information Series: Asia- Pacific Edition. – OECD Publishing, 2023. 10. IMF Country Report No. 22/75: Taiwan: Selected Issues. – International Monetary Fund, 2022. Ayni paytda, Tayvan hukumati milliy valyutani barqarorlashtirish, inflyatsiyani jilovlash va davlat xarajatlarini qoplash uchun iste’mol soliqlarini ham joriy qildi. Alkogol, tamaki mahsulotlari va neft kabi tovarlarga aktsiz soliqlari qo‘llanildi. Bu soliqlar fiskal daromadlarni tez va samarali yig‘ishga xizmat qilgan. 1955–1965-yillar oralig‘ida Tayvan iqtisodiy strategiyasini o‘zgartirib, eksportga yo‘naltirilgan sanoat siyosatini amalga oshirdi. Natijada, soliq tizimi ham yangilanishni talab qildi. Bu bosqichda korxonalarga solinadigan foyda solig‘i , bojxona to‘lovlari va import solig‘i fiskal siyosatning muhim tarkibiy qismlariga aylandi. Davlat eksport faoliyatini rag‘batlantirish uchun ayrim tovarlarga solinadigan soliq stavkalarini kamaytirdi yoki umuman bekor qildi. Shu orqali Tayvan ishlab chiqaruvchilari jahon bozoriga chiqish imkoniyatiga ega bo‘lishdi. 1960- yillarning oxiriga kelib Tayvanda kichik va o‘rta bizneslar jadal rivojlandi. Bu davrda soliq siyosatining muhim jihatlaridan biri — soliq bazasini kengaytirish va ruxsatsiz iqtisodiy faoliyatni rasmiylashtirish edi. Soliq idoralari tomonidan tadbirkorlik subyektlarini ro‘yxatga olish, soliq hisoboti topshirish tartiblarini kuchaytirish orqali norasmiy iqtisodiyot hajmi qisqartirildi. Bu, o‘z navbatida, soliq tushumlarining oshishiga xizmat qildi. 1970-yillarda Tayvan hukumati soliq boshqaruvini zamonaviylashtirishga kirishdi. Soliq to‘lovchilarning axborotini jamlash, avtomatlashtirilgan hisob-kitob tizimlariga o‘tish bosqichma-bosqich amalga oshirildi. Bu yillar davomida Milliy soliq agentligi (National Taxation Bureau)ning roli kuchaydi va soliq intizomi sezilarli darajada yaxshilandi. Buning ortidan soliqdan bo‘yin tovlash holatlari kamaydi, fiskal barqarorlik esa mustahkamlandi. Soliq siyosatining yana bir muhim yo‘nalishi —
Купить