Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	50000UZS
Размер	435.2KB
Покупки	0
Дата загрузки	03 Февраль 2025
Расширение	docx
Категория	Экономика

Tayyor kiyim-kechak mahsulotlari bozor segmentatsiyasi va iste’molchilar xulq-atvorini o’rganish

o Submadaniyat: Ma’lum geografik hududlar yoki etnik guruhlar
doirasidagi xatti-harakatlar.
o Ijtimoiy sinf: Daromad darajasi, ta’lim va ijtimoiy maqom
xaridorlarning tanlovlarini shakllantiradi.
2. Ijtimoiy omillar:
o Oilaviy ta’sir: Xarid qilish qarorlarida oila a’zolarining fikri katta
ahamiyatga ega. Masalan, bolalar uchun kiyim-kechak sotib olishda ota-onaning
qarorlari muhim.
o Do‘stlar va jamoalar: Ijtimoiy guruhlar brend tanlovida sezilarli
ta’sir ko‘rsatadi.
o Rol va maqom: Xaridorning jamiyatdagi o‘rni uning mahsulot
tanlovida aks etadi. Masalan, yuqori ijtimoiy maqomga ega shaxslar xalqaro
brendlarni afzal ko‘rishi mumkin.
3. Shaxsiy omillar:
o Yosh va hayot bosqichlari: Turli yoshdagi iste’molchilarning
ehtiyojlari va afzalliklari farqlanadi.
o Kasbiy faoliyat: Xaridorning ish faoliyati uning ehtiyojlarini
belgilaydi. Masalan, ofis xodimlari rasmiy kiyimlarni afzal ko'radi.
o Moliya holati: Daromad darajasi mahsulot tanlashga bevosita ta’sir
qiladi.
o Shaxsiy xususiyatlar: Xaridorning xarakteri, hayot tarzi va
qadriyatlari mahsulot tanlashda muhimdir.
4. Psixologik omillar:
o Motivatsiya: Xaridorning ehtiyojlarini qondirishga intilishi. Masalan,
sovuq havoda issiq kiyim sotib olish ehtiyoji.
o Idrok: Xaridor mahsulotni qanday qabul qilishi va baholashi.
o O'rganish: Avvalgi tajribalar kelajakdagi qarorlarni shakllantiradi.
Masalan, sifatli xizmat ko'rsatgan brendga sodiqlik.
o Munozara: Xaridorning mahsulotga nisbatan fikr va his-tuyg‘ulari.
18

Segmentatsiya jarayonining bosqichlari
1. Bozorni tahlil qilish: Bozor haqida umumiy ma'lumot to'plash,
raqobatchilarni va iste'molchilarning ehtiyojlarini aniqlash.
2. Segment mezonlarini belgilash: Demografik, psixografik, geografik
yoki xulq-atvoriy mezonlarni tanlash.
3. Segmentlarni aniqlash va baholash: Har bir segmentning hajmi,
daromad keltirish imkoniyati va raqobatchilardan ajralib turish xususiyatlarini
o'rganish.
4. Maqsadli segmentlarni tanlash: Eng yuqori samaradorlik va foyda
keltirishi mumkin bo'lgan segmentlarni aniqlash.
5. Marketing strategiyasini ishlab chiqish: Har bir segmentga mos
keladigan mahsulot, narx, reklama va tarqatish strategiyalarini rejalashtirish.
1.2. Xaridorlar xulq-atvori modeli, uning xususiyatlari va unga ta’sir
etuvchi omillar.
Iste’molchilar har kuni turli xil iste’mol qilishlari uchun o’z qarorlarini
qabul qilishga to’g’ri keladi va eng so’nggi iste’mol qarorini anglab yetish
marketologlarning eng asosiy maqsadi hisoblanadi. Ko’p yirik kompaniyalar
iste’molchilarni nima sotib olishi, qayerda sotib olishi, qachon sotib olishi, qanday
miqdorda va nima uchun sotib olishlarini o’rganish maqsadida batafsil marketing
tadqiqotlarini olib borishadi. Zero, iste’molchi qarorini anglab yetish unchalik ham
oson ish emas, ba’zan iste’molchilarning o’zlari ham qarorlariga aynan nima ta’sir
qilishini o’zlari ham tushuntirib bera olishmaydi. Marketing omillari uchta omildan
iborat: tovar, narx va joy. Boshqalari esa o’z ichiga iqtisodiy, texnikaviy va
ijtimoiy omillarni oladi.Bularning barchasi uning qora qutisiga kirib, xaridor
munosabatini shakllantiradi. Marketologlar muammosi ushbu omillarni ikki
qismdan iborat (xaridor xususiyatlari, xaridor qaror qabul qilish jaroyoni)ni qora
qutisida qanday qilib munosabatga aylanishini tushunib yetishidir. Xaridor
10

Xaridorlar xulq-atvori modellari
Marketingda xaridor xulq-atvorini tahlil qilish uchun bir nechta nazariy
modellardan foydalaniladi:
1. Stimulus-javob modeli: Xaridor tashqi stimullarga (masalan,
reklama) javob beradi va mahsulot sotib olish yoki sotib olmaslik qarorini qabul
qiladi.
2. Howard-Sheth modeli: Xaridor xulq-atvori uch bosqichga bo'linadi:
kirish (stimullarni olish), qabul qilish (tahlil qilish va qaror qabul qilish), chiqish
(javob).
3. Nicosia modeli: Ushbu model xaridor va kompaniya o'rtasidagi o'zaro
ta'sirni tahlil qiladi. Xaridor mahsulot haqidagi ma'lumotlarni qabul qilib, unga
nisbatan qaror qabul qiladi.
4. Black Box modeli: Xaridorning ichki qaror qabul qilish jarayoni
"qora quti" sifatida tasvirlanadi. Tashqi stimullar ushbu qutiga ta'sir qiladi va
natijada xaridor javob beradi.
19

18. https://interfax.uz/o%CA%BBzbekiston-eksport-qilgan-tayyor-kiyim-
kechakning-eng-katta-ulushi-rossiyaga-to%CA%BBg%CA%BBri-keldi/
19. https://www.farstat.uz/uz/matbuot-markazi/qo-mita-yangiliklar/
13956-kiyim-ishlab-chiqarish-sanoatida-nima-yangiliklar-2.html
20. https://www.iloencyclopaedia.org/uz/part-xiv-42166/clothing-and-
finished-textile-products
37

Osiyo davlatlari
65 Afg‘oniston 4 201,1 0.3% 4884,5 0.3% 116.3%
66 Isroil 1 058,9 0.1% 1084,7 0.1% 102.4%
67 Saudiya Arabistoni 4,2 0.0
68 Eran 41 657,8 2.7% 20604,2 1.1% 49.5%
69 BAA 110,7 0.0% 270,4 0.0% 244.4%
70 Gruziya 74,3 0.0% 39,1 0.0% 52.7%
71 Quvayt 0.0% 885,4 0.0%
72 Suriya 57,9 0.0% 51,6 0.0% 89.2%
LS nashrining xabar berishicha , Qozog ' iston bozorida O ' zbekiston kiyim -
kechak eksporti hajmi bo ' yicha Rossiyani ortda qoldirdi . Yil davomida
O'zbekistondan Qozog'istonga taxminan 13 ming tonna (+30,4%) — 20,8 mln
dollarlik kiyim-kechaklar, Rossiyadan esa 10,1 ming tonna — 182,8 mln
dollarlik kiyim eksport qilindi.
( II.B 2.2 – 2 – rasm) 2023 yildagi tekstil va to‘qimachilik-trikotaj
mahsulotlari eksporti strukurasi. 7
№ Mahsulot
turi O‘lchov
birligi 2020 yil yanvar-dekabr
soni summasi
(mln.
doll) ulushi,
% o‘sish
sur’ati,
2019
yil, %
Jami: 1,868.4 107.8% 121.2%
1 Ip o‘ramlari ming
tonna 455,4 947,3 50,7% 107,5%
2 Matolar mln.kv.m. 296,5 103,9 5,6% 140,8%
7
https://www.gazeta.uz/oz/2021/03/10/textile/
29

 Innovatsiya: Har bir mavsumda yangi kolleksiyalarni taqdim etish
orqali mijozlarni jalb qilish.
 Marketing strategiyasi: Xalqaro reklama kampaniyalari va ijtimoiy
media orqali iste’molchilarga ta’sir ko‘rsatish.
Mashhur xalqaro brendlar va ularning muvaffaqiyat sabablari
1. Nike (AQSh):
o O‘ziga xosligi: Nike sport kiyimlari va poyabzallari bilan dunyo
bo‘ylab taniqli bo‘lib, texnologik innovatsiyalar va kreativ dizayn orqali
yetakchilikni saqlab kelmoqda.
o Marketing strategiyasi: Brend mashhur sportchilar bilan hamkorlik
qilib, iste’molchilar uchun ishonchli va ilhomlantiruvchi imidjni shakllantiradi.
o Bozordagi o‘rni: Nike dunyoning barcha qit’alarida faoliyat yuritib,
sport kiyimlari bozorida asosiy ulushga ega.
2. Zara (Ispaniya):
o Tez moda (fast fashion): Zara iste’molchilarga yangi tendensiyalar
asosida kiyim-kechaklarni tez yetkazib berib, raqobatchilardan ustunlikka ega
bo‘lmoqda.
o Innovatsiya: Mahsulotlarni dizaynlash va ishlab chiqarish
jarayonlarini qisqartirish orqali mijozlarga tez yetkazib berish.
o Bozordagi o‘rni: Zara global kiyim-kechak tarmog‘ining yetakchi
vakili bo‘lib, uning mahsulotlari 96 dan ortiq mamlakatda sotiladi.
3. H&M (Shvetsiya):
o Hamyonbop narxlar: H&M zamonaviy kiyimlarni arzon narxlarda
taklif qiladi, bu esa uni ommabop qiladi.
o Barqaror rivojlanish: Kompaniya ekologik toza mahsulotlarni
taqdim etishga intiladi.
o Bozordagi o‘rni: H&M dunyo bo‘ylab minglab do‘konlarga ega
bo‘lib, yosh avlodning eng sevimli brendlaridan biri hisoblanadi.
4. Louis Vuitton (Fransiya):
21

3 Trikotaj
gazlama ming
tonna 33,2 139,5 7,5% 176%
4 Boshqa
turdagi tayyor
mahsulotlar mln.
doll. 677,8 36,3% 133,6%
shu jumladan:
4.1. To‘qimachili
va trikotaj
mahsulotlari mln.
dona 446,9 648 34,7% 133,3%
4.2. Paypoq
mahsulotlari mln.
juft 119,8 29,8 1,6% 140,9%
O‘zbekistondagi mashhur mahalliy brendlar.
O‘zbekistonda kiyim-kechak ishlab chiqaruvchi bir qator mashhur brendlar
mavjud bo‘lib, ular milliy bozorni yetarlicha ta’minlab kelmoqda. Quyida asosiy
brendlar va ularning xususiyatlari keltirilgan:
1. "Bofanda" (Трикотаж) fabrikasi:
o Mahsulotlar turi: Trikotaj mahsulotlari, jumladan futbolkalar,
ko‘ylaklar, va bolalar kiyimlari.
o Iste’molchilari: O‘zbekistondagi barcha yoshdagi mijozlar, ayniqsa,
o‘rta daromadli iste’molchilar.
o Afzalliklari: Mahalliy paxta tolasi asosida ekologik toza mahsulotlar
ishlab chiqariladi.
2. "Osiyo Ramzi" (Tikuvchilik kompaniyasi):
o Mahsulotlar turi: Klasik erkaklar kostyumlari, milliy liboslar,
maxsus kiyimlar.
o Iste’molchilari: Erkaklar, davlat idoralari va yirik tashkilotlar uchun
maxsus kiyimga buyurtma beruvchilar.
o Afzalliklari: Mahalliy xomashyodan foydalanish va milliy
dizaynlarning zamonaviy elementlar bilan uyg‘unlashuvi.
30

Kirish.
Bugungi kunda tayyor kiyim-kechak mahsulotlari sanoati global
iqtisodiyotning ajralmas qismiga aylangan. O‘zbekistonda ham ushbu soha
rivojlanib, mahalliy ishlab chiqaruvchilar tomonidan xalqaro bozorga mos
mahsulotlar taklif qilinmoqda. Bozor segmentatsiyasi va iste’molchilar xulq-atvori
tahlili mahalliy brendlarni xalqaro raqobatga moslashtirish hamda milliy
iqtisodiyotni rivojlantirish uchun muhimdir. 1
Bugungi kunda tayyor kiyim-kechak mahsulotlari sanoati global
iqtisodiyotning ajralmas qismiga aylangan. Iste’molchilar ehtiyojlari va talablari
tobora o’zgarib borayotgan bir davrda, bozorni chuqur o’rganish va segmentatsiya
orqali to’g’ri maqsadli auditoriyani aniqlash muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu
kurs ishida tayyor kiyim-kechak mahsulotlari bozorining segmentatsiyasi va
iste’molchilar xulq-atvorining nazariy va amaliy jihatlari tahlil qilinadi. Ishning
asosiy maqsadi – xalqaro va mahalliy brendlar iste’molchilarining xulq-atvori va
segmentatsiya tamoyillarini o’rganishdir. 2
Kurs ishining dolzarbligi: Kurs ishi dolzarbligi shundaki, iste’molchilar
ehtiyojlarini aniqlash va bozorni segmentlarga ajratish orqali tayyor kiyim-kechak
mahsulotlari sanoatini rivojlantirishga zamin yaratiladi. Shu orqali,
O‘zbekistonning iqtisodiy salohiyatini oshirish va mahalliy ishlab chiqaruvchilarni
qo‘llab-quvvatlash imkoniyati tug‘iladi.
1
To‘qimachilik va tikuv-trikotaj sanoatini rivojlantirishni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari
to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni, 01.05.2024 yildagi PF-71-son
2
Ergashxodjaeva SH.Dj. Strategik marketing. Darslik. - T.: «Sano-standart», 2019. - 232 bet.
3

 Kengroq tanlov imkoniyati,
 Sifatli va zamonaviy mahsulotlar,
 Iste’mol madaniyatining rivojlanishi kabi afzalliklarni taqdim
etmoqda.
Ayniqsa, Toshkent va yirik shaharlarda Zara, Nike, H&M kabi brendlar do‘konlari
faoliyat yuritmoqda.
2.2. Mahalliy brendlar va ularning iste’molchilari tahlili.
Mahalliy brendlar iste’molchilarning milliy urf-odatlari va qadriyatlariga
moslashgan mahsulotlarni taklif etadi. Ular ko’pincha past narx va mintaqaviy
talabga mos dizayn orqali raqobatbardoshlikka erishadi. Mahalliy brendlarni tahlil
qilishda quyidagilarga e’tibor qaratish muhim:
 Mahsulotning sifati va narxi.
 Marketing strategiyalari.
 Mijozlarning sodiqligi.
Mahalliy brend tushunchasi va uning ahamiyati.
Mahalliy brendlar – bu O‘zbekistonda ishlab chiqariladigan va asosan ichki
bozorda yoki cheklangan miqdorda eksport qilinadigan mahsulotlardir. Ushbu
brendlar milliy qadriyatlarni aks ettirish va mahalliy iste’molchilarning talablariga
moslashish orqali o‘zining noyob imidjini shakllantiradi.
Mahalliy brendlar O‘zbekiston bozorida quyidagi afzalliklarga ega:
1. Narxning raqobatbardoshligi: Mahalliy brendlar odatda xalqaro
brendlarga qaraganda arzonroq.
2. Milliy xususiyatlar: Dizayn va mahsulotda o‘zbek madaniyatini aks
ettirishi.
3. Ichki bozorni to‘ldirish: Iste’molchilarni sifatli va arzon mahsulotlar
bilan ta’minlash.
23

iste’molchilarni o‘ziga jalb qilishga muvaffaq bo‘lmoqda. Biroq, ularning
rivojlanishida marketing strategiyalarining yetarlicha kuchli emasligi, zamonaviy
texnologiyalarning yetishmasligi va xalqaro raqobat kabi muammolar mavjud.
Mahalliy bozor rivoji uchun tavsiyalar:
1. Mahalliy brendlarning marketing va reklama faoliyatini kuchaytirish.
2. Innovatsion texnologiyalarni joriy qilish orqali mahsulot sifatini
oshirish.
3. Milliy naqshlarni zamonaviy dizaynlar bilan uyg‘unlashtirish orqali
iste’molchilar talablariga moslashish.
4. Mahalliy brendlarning eksport salohiyatini rivojlantirish uchun davlat
tomonidan qo‘llab-quvvatlash dasturlarini kengaytirish.
Xalqaro brendlar kiyim-kechak sanoatida yetakchi o‘rinni egallab, bozorni
texnologiya, dizayn, va marketing sohalaridagi innovatsiyalar bilan
rivojlantirmoqda. Brendlarning global miqyosdagi muvaffaqiyati ularning
iste’molchilar xatti-harakatlarini chuqur tahlil qilishlari, yuqori sifatli
mahsulotlarni taqdim etishlari va brend imidjini mustahkamlashlariga bog‘liq.
O‘zbekistondagi mahalliy ishlab chiqaruvchilar xalqaro brendlar bilan
raqobatlashish uchun quyidagi yo‘nalishlarga e’tibor qaratishlari lozim:
1. Global standartlarga javob beradigan yuqori sifatli mahsulotlar ishlab
chiqarish.
2. Eksport strategiyasini kengaytirish va xalqaro brendlar bilan
hamkorlik o‘rnatish.
3. Kiyim-kechak mahsulotlarining ekologik tozaligiga e’tibor qaratish
orqali xalqaro bozorda raqobatbardosh bo‘lish.
4. Xalqaro brendlar tajribasini o‘rganish va uni mahalliy bozorga
moslashtirish.
34

o Luks brend: Louis Vuitton premium mahsulotlar, xususan, charm
sumkalar va aksessuarlar bilan mashhur.
o Eksklyuzivlik: Mahsulotlarning yuqori narxi va cheklangan
miqdordagi chiqarilishi uni eksklyuziv qiladi.
o Bozordagi o‘rni: Louis Vuitton dunyo bo‘ylab yuqori daromadli
mijozlar uchun mo‘ljallangan mahsulotlarni taklif etadi.
5. Uniqlo (Yaponiya):
o Minimalizm va funksionallik: Uniqlo brendi oddiy, lekin yuqori
sifatli kiyim-kechak mahsulotlari bilan mashhur.
o Innovatsion materiallar: Brendning texnologik matolari mijozlar
ehtiyojlariga moslashtirilgan.
o Bozordagi o‘rni: Uniqlo Osiyo va Yevropada muvaffaqiyatli faoliyat
olib boradi, shuningdek, Shimoliy Amerika bozorida ham o‘z ulushini oshirib
bormoqda.
Xalqaro brendlarning muvaffaqiyat omillari.
1. Mahalliy bozorni tushunish: Xalqaro brendlar har bir mamlakat
iste’molchilarining madaniyati va ehtiyojlarini tahlil qiladi.
2. Barqaror rivojlanish strategiyalari: Ekologik toza mahsulotlar va
barqaror ishlab chiqarish texnologiyalari orqali iste’molchilarning ishonchini
qozonish.
3. Texnologiyalarni joriy qilish: Mahsulotlarning qulayligi va
funksionalligini oshirish uchun yangi texnologiyalardan foydalanish.
4. Ijtimoiy mas’uliyat: Xalqaro brendlar ijtimoiy masalalarda faollik
ko‘rsatib, iste’molchilar bilan kuchli aloqalar o‘rnatadi.
Xalqaro brendlarning O‘zbekiston bozoridagi o‘rni
O‘zbekistonda xalqaro brendlarning ta’siri tobora kuchayib bormoqda.
Xalqaro brendlarning kirib kelishi iste’molchilarga:
22

Mundarija:
Kirish………………………………………………………………………………3
1.BOB. SEGMENTATSIYA VA ISTE’MOLCHILAR XULQ-ATVORINI
NAZARIY ASOSLARI.
1.1.Segmentatasiya tushunchasi va uning tamoyillari…………..………………
5
1.2.Xaridorlar xulq-atvori modeli,uning xususiyatlari va unga ta’sir etuvchi
omillar……………………………………………………………………...……..10
2.BOB. TAYYOR KIYIM-KECHAK MAHSULOTLARI BOZORI TAHLILI
2.1Xalqaro brendlar va ularning xalqaro bozorlardagi o’rni………..
………..20
2.2.Mahalliy brendlar va ularni iste’molchilari tahlili ………………...………
23
Xulosa………………………………………………………………….…………34
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yx ati……………………………………..………
36
2

Marketologlar ko’pincha o’zlariga kerak bo’lgan hayot bosqichini tanlashadi va
shu bosqichga to’g’ri keluvchi mahsulotlar ishlab chiqarishga moslashadi.
Xaridorlar xulq-atvori modeli iste’molchilarning qaror qabul qilish
jarayonini tushunish uchun xizmat qiladi. Ushbu model quyidagi bosqichlarni o’z
ichiga oladi:
1. Muammo aniqlash – iste’molchi ehtiyojini his etadi.
2. Ma’lumot izlash – iste’molchi muammoni hal qilish uchun
imkoniyatlarni o’rganadi.
3. Variantlarni baholash – turli xil mahsulotlarni taqqoslaydi.
4. Xarid qarori – iste’molchi tanlov qiladi va mahsulotni xarid qiladi.
5. Xariddan keyingi xatti-harakatlar – iste’molchi mahsulotdan qoniqadi
yoki qoniqmaydi.
Xaridorlar xulq-atvoriga quyidagi omillar ta’sir qiladi:
 Shaxsiy omillar – yosh, jins, daromad, ta’lim.
 Madaniy omillar – urf-odatlar, an’analar.
 Ijtimoiy omillar – do’stlar, oila, ijtimoiy mavqe.
 Psixologik omillar – motivatsiya, qiziqishlar, fikr-mulohazalar.
Xaridorlar xulq-atvori modeli tushunchasi.
Xaridorlar xulq-atvori modeli iste'molchilarning mahsulot yoki xizmatni
tanlash, sotib olish va undan foydalanish jarayonidagi harakatlarini tahlil qilish
uchun ishlatiladigan konseptual ramkadir. Ushbu model iste'molchilar qanday
qarorlar qabul qilishini tushunish va ularga mos marketing strategiyalarini ishlab
chiqish uchun muhimdir.
Xaridorlar xulq-atvori quyidagi asosiy jihatlardan tashkil topadi:
16

Har qanday biznes faoliyat kichik ishlab chiqarish jarayonidan boshlanishi
tajribada ko‘p sinalgan. Misol uchun bundan 9 yil avval tashkil etilgan Buxoro
viloyati Shofirkon tumanidagi "Shofirkon Ekvatorial Teks" MChJ ham faoliyatini
mahalliy aholi uchun kiyim-kechak ishlab chiqarishdan boshlagan edi. Bugunga
kelib 210 nafar mutaxassislardan iborat korxona Respublikamiz aholisi uchun
xorijdan keltirilgan sifatli gazlamalardan tikilgan kiyim-kechaklar yetkazib
berishda faol.
O‘tgan yilning 1-choragidan boshlab tashkilot Milliy bank krediti evaziga
o‘z faoliyatini kengaytirdi va ichki bozorni 360 000 dona tayyor kiyim-kechak
bilan ta'minlab, yiliga 14760,0 mln. so‘mlik daromadga erishdi. Ta'kidlash joizki,
kreditlar asosan, ishlab chiqarish hajmini oshirishga va asbob uskunalar xarid
qilishga yo‘naltirilib, mazkur korxona ham bank mablag‘ini “Juki” tikuv
mashinalari xarid qilishga sarflagan. Umumiy qiymati 5000,0 mln. so‘mni tashkil
etuvchi loyiha kelgusida qo‘shni davlatlar va xorij bozori uchun sifatli mahsulot
yetkazishni rejalashtirgan.
Bu kabi yirik biznes loyihalar «Faol tadbirkorlik innovatsion g‘oyalar va
texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili» doirasida ham keng ko‘lamda amalga
oshirilib, bank va tadbirkorlarning o‘zaro hamkorligi natijasi turmushimizning har
tomonlama farovonligiga erishish yo‘lida xizmat qilishi shubhasiz.
O‘zbekiston 9 oyda 336 mln dollardan ortiq tayyor kiyim-kechak
eksport qildi.
O‘zbekiston 2020-yil 1-sentabr holatiga ko‘ra qiymati 336,7 million dollarga
teng tayyor kiyim-kechak mahsulotlarini eksport qildi. Davlat statistika qo‘mitasi
matbuot xizmati rahbari Usmon Abdurasulovning ma’lum qilishicha , bu yil 32 ta
davlatga tayyor kiyim-kechak mahsulotlarini eksport qilgan O‘zbekiston 2019-
yilning 8 oyiga nisbatan eksport hajmini 89,1 million dollarga oshirgan. O‘tgan
sakkiz oy mobaynida eksport qilingan tayyor kiyim-kechak mahsulotlarining eng
24

44 Paragvay 107,8 0.0%
45 Dominika
Respublikasi 33,4
46 Braziliya 124,9 1 704,5 0.1% 1364.7%
9 Afrika davlatlari 15 913,5 1.0% 20 439 1.1% 128.4%
47 Misr 11 644,7 0.8% 18 175,2 1.0% 156.1%
48 Marokash 3 699,1 0.2% 1 998,5 0.1% 54.0%
49 JAR 130,5 0.0%
50 Tunis 569,7 0.0% 134,8 0.0% 23.7%
10 Janubi-sharqiy
Osiyo davlatlari 36 555,4 2.4% 43 227,2 2.3% 118.3%
51 Vetnam 5 965,8 0.4% 1 880,1 0.1% 31.5%
52 Hindiston 1 665 0.1% 1 770,1 0.1% 106.3%
53 Tayvan 286,9 0.0% 673,9 0.0% 234.9%
54 Tailand 2.7 0.0%
55 Indoneziya 0.0% 43,1 0.0%
56 Filippin orollari 0.0% 3,3 0.0%
57 Singapur 0.0% 5 549,2 0.3%
58 Bangladesh 11 963,6 0.8% 10 737,9 0.6% 89.8%
59 Pokiston 9 730,6 0.6% 16 517,9 0.9% 169.8%
60 Gonkong 118,4 0.0% 4.2 0.0% 3.5%
61 Koreya
Respublikasi 6 156 0.4% 5664,4 0.3% 92.0%
62 Yaponiya 669,2 0.0% 342.3 0.0% 51.1%
63 Avstraliya 0.6 0.0%
64 M’yanma 0.0% 37.6 0.0%
11 Janubi-g‘arbiy 47 164,8 3.1% 27819,9 1.5% 59.0%
28

aniqlash va hattoki o’zlari shakllantirishlarizarur bo’ladi. Ko’p korxonalar, kunlik
iste’molchilarni brend targ’ibotchilariga aylantirishmoqda. Misol uchun,
ShoeDazzle kompaniyasida jarangli ismlar tanqisligi mavjud emas, kompaniya
stilisti, boshqaruvchisidantortib tele yulduz Kim Kardashiangacha barchasi taniqli
insonlardir. Zero, ular, kompaniya uchun eng yaxshi kompaniya yuzi sifatida,
oddiy qiz bola bo’la olishini o’z tajribasida o’rganishdi. Onlayn ijtimoiy tarmoqlar.
So’nggi yillarda, onlayn ijtimoiy tarmoqlar ko’rinishidagi ijtimoiy muloqotning
yangi turi sahnaga chiqdi. Onlayn ijtimoiy tarmoqlari, insonlar o’z ma’lumoti va
fikrini ulashuvchi onlayn jamiyatlari hisoblanadi. Ijtimoiy tarmqolar bloglar
(Gizmodo, Zinhabits), xatlar chun (Craiglist) kabilardan tortib, veb saytlar
(Facebook, Twitter, Foursquare), virtual hayot (Second world)larni o’z ichiga
oladi. Marketologlar shu iste’molchilar bilan yaqinroq munosabat o’rnatish,
mahsulotni targ’ibotqilish maqsadida “veb dunyosi”ni o’zlariga
bo’ysundirishmoqchi. Bir tomonlama ma’lumot yuborish o’rniga, ijtimoiy
tarmoqlarda iste’molchilar bilan yaqin aloqada bo’lish, suhbatlarida qatnashish,
ancha samaraliroq deb hisoblashmqodalar. Misol uchun, “Red Bull”ning
Facebookdagi a’zolari 8.4 milliondan ortiq. Twitter va Facebookda yuqori maktab
o’quvchilari, talabalar bilan muloqotda bo’lishning eng yaxshi yo’li hisoblanadi.
JetBlue o’z xaridorlari bilan, Twitterda muloqotda bo’ladi. Zero, marketologlar
ijtimoiy tarmoqlarda ehtiyotkorlikni unutmasliklari darkor. Ijtimoiy tarmoqlar
foydalanuvchilar tomonidan boshqariladi, shu sababdan marketing harakatlari
salbiy oqibatlarni ham keltirib chiqarishi mumkin. Xaridor qaroriga uning yoshi,
kasbi, iqtisodiy holati, yashash tarzi, shaxsiyati, o’zini anglashi kabi shaxsiy
faktorlar ta’sir qiladi. Shubhasiz, inson hayoti davomida xarid qiladigan tovar va
xizmatlar turlari vaqt o’tishi bilan o’zgarib boradi. Ovqat, kiyim-kechak, jihozlar
tanlashdagi didi hayoti davomida shakllanadi. Hayot bosqichi ham xarid xulqiga
ta’sir etishi mumkin. Hayot bosqichidagi o’zgarishlar-demografiya,hayot
o’zgatiruvchi voqea-hodisalar bo’mish: oila qurish, ajrashish, bola ko’rish, uy sotib
olish, farzandlarining maktabni bitirishi, shaxsiy daromadidagi o’zgarishlar, bir
uydan boshqa uyga ko’chishi va nafaqaga chiqishi kabilar natijasidir.
15

2. To‘qimachilik va tikuv-trikotaj sanoatini rivojlantirishni yangi
bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining Farmoni, 01.05.2024 yildagi PF-71-son
3. To‘qimachilik va tikuv-trikotaj korxonalarida chuqur qayta ishlash va
yuqori qo‘shilgan qiymatli tayyor mahsulotlar ishlab chiqarishni hamda ularning
eksportini moliyaviy qo‘llab-quvvatlashni yanada kengaytirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori, 30.09.2022
yildagi 556-son
4. Kotler, P. “Marketing Essentials”
5. Solomon, M. “Consumer Behavior: Buying, Having, and Being”
6. Mahalliy va xalqaro brendlar bo’yicha internet manbalari.
7. Ergashxodjaeva SH.Dj. Strategik marketing. Darslik. - T.: «Sano-
standart», 2019. - 232 bet.
8. Ergashxodjaeva SH.D. Innovatsion marketing. Darslik. –T.:
Iqtisodiyot, 2019. –191 bet.
9. Ergashxodjaeva Sh.Dj., Qosimova M.S., Yusupov M.A. Marketing
asoslari. Darslik -T.: «IQTISODIYOT», 2019. - 305 bet
10. Jahon iqtisodiyoti va kiyim-kechak sanoati bo’yicha ilmiy maqolalar.
Internet saytlar
11. https://www.gazeta.uz/oz/2021/03/10/textile/
12. https://kun.uz/news/2021/02/15/tayyor-kiyim-kechaklar-eksporti-30-
foizga-oshdi-statqom
13. https://review.uz/uz/post/ozbekiston-qiymati-4593-million-aqsh-
dollariga-teng-bolgan-tayyor-kiyim-kechak-mahsulotlarini-eksport-qilgan
14. www.lex.uz.
15. https://darakchi.uz/oz/113757
16. https://www.trt.net.tr/uzbek/search?tag=kiyim-kechaklar
17. https://cyberleninka.ru/article/n/ozbekiston-sharoitida-toqimachilik-
mahsulotlari-eksport-salohiyatini-oshirishda-logistikaning-orni
36

1-BOB. Segmentatsiya va iste’molchilar xulq-atvorini nazariy asoslari.
1.1. Segmentatsiya tushunchasi va uning tamoyillari
Segmentatsiya tushunchasi.
Segmentatsiya — bu bozorni iste'molchilarning xususiyatlariga ko'ra kichik
guruhlarga ajratish jarayonidir. Har bir segment alohida ehtiyoj va talablarga ega
bo'lgan mijozlar guruhidan iborat. Segmentatsiyaning asosiy maqsadi mahsulot
yoki xizmatlarni iste'molchilar ehtiyojlariga moslashtirish va kompaniyaning
bozorga kirishini osonlashtirishdir.
Masalan, kiyim-kechak bozorida yosh, jinsi, daromad darajasi yoki modaga
bo'lgan qiziqish kabi omillar asosida segmentatsiya amalga oshirilishi mumkin.
Bozor segmentatsiyasi marketingning eng muhim elementlaridan biri bo'lib,
mahsulotlar yoki xizmatlarni maqsadli iste'molchilarga samarali tarzda taklif qilish
imkonini beradi. Segmentatsiya iste'molchilarni ularning ehtiyojlari, xatti-
harakatlari va xususiyatlari bo'yicha guruhlashni anglatadi. Bu jarayon orqali
kompaniyalar o'z resurslarini samarali taqsimlab, mijozlar ehtiyojlarini aniqroq
qondira oladi. Bugungi kunda bozorni segmentlash vositasi orqali aniq
iste’molchilar guruhi bo‘lgan korxona va tashkilotlar barqaror rivojlanmoqda.
Ularni bozorda etakchi pozitsiyani egallashga, bozorni maqsadli segmentlarga
ajratib, har bir mijozning ehtiyojini har tomonlama tadqiq etib, uni maksimal
darajada qondirish yo‘llarini izlab topishlari sabab bo‘lmoqda. Iste’molchilar
ehtiyojlarini maksimal ravishda tadqiq etish va avvaldan bilib olish uchun,
marketing tadqiqotlariga ko‘p xarajat qilishga to‘g‘ri keladi. Ideal sharoitda
iste’molchilarga aynan shu mahsulot yoki uni ishlab chiqaruvchi korxona
(kompaniya) ishqiboziga aylanishi kerak, shundagina uni mahsulotga nisbatan
5

ko’rsatadi. P&G ostida aynan qora tanlilar tomonidan tashkil etilgan “Mening
rangim chiroyli” hara-kati, qora tanli ayollar o’ziga bo’lgan ishonchini orttirishga
ko’maklashuvchi harakat hisoblanadi. P&G ning aniqlashicha, qora tanli ayollar
boshqalarga nisbatan uch marta ko’proq pardoz-andoz uchun xarid qilishsada,
baribir o’zlarini boshqalardan hunik deb bilishadi. Pantene, Crest, Cover Girl
Queen Collection, Olay Definity kabi kompaniyalar tomonidan qo’llab
quvvatlangan ushbu harakat, qora tanli ayollarning o’ziga bo’lgan ishonchini
orttirishni o’ziga asosiy maqsad qilib olishgan. Osiyo-Amerikan iste’molchilar. 16
millionni tashkil etuvchi, 2015 yilga kelib, yillik xarid quvvati 775 milliard
dollarga yetgan guruh vakillari hisoblanadi. Osiyoliklar eng shiddatli rivojlanish
bo’yicha Ispan-Amerikanlardan keyingi o’rinda turgan bozor segmenti
hisoblanishadi. Shuningdek, ular Ispan-Amerikanlarga o’xshab turli guruhlardan
tashkil topgan. Xitoyliklar eng katta qismni tashkil etsada, ulardan keyin
Filippinlar, Hindlar, Vietnamlar, Koreyaliklar va Yaponlar guruxituradi. Faqatgina
turli xilshevada gapiruvchi Ispanlardan farqli o’laroq, bu guruh vakillari tili bir
birinikidan keskin farq qiladi. Osiyolik iste’molchilar ko’p xarid qilishadi va
boshqa millat vakillaridan farqli o’laroq, bitta brendga va bitta mahsulotga juda
sodiq bo’lishadi. Shu sababdan, ko’p korxonalar shu guruh vakillariga o’z
e’tiborlarini qaratmoqdalar. Misol uchun, Subaru kompaniyasining asosiy
xaridorlari Osiyoliklar, aniqroq qilib aytganda Amerika Xitoyliklari bo’lganliklari
sababli, korxona aynan shu guruhga bor e’tiborini qaratgan. Deyarli barcha millat
ijtimoiy tabaqalardan tashkil topgan. Ijtimoiy tabaqa faqatgina daromad orqali
shakllanmay, balki kasbi, ta’lim darajasi, boyligi kabi omillar jamlanmasidir.
Ayrim jamiyatlarda, insonlar o’z tabaqasiga qat’iy biriktirilgan bo’lib, o’z
tabaqasini o’zgartira olmaydi. Zero AQShda tabaqa qat’iy biriktirilmagan bo’lib,
insonlar ijtimoiy tabaqada yuqorilashi, yoki tushib ketishi mumkin. Olimlar 7 ta
AQSh ijtimoiy tabaqasini aniqlashgan. Marketologlarning ijtimoiy tabaqaga
bo’lgan qiziqishining sababi shundaki, bir ijtimoiy tabaqada bo’lgan insonlar
umumiy va o’xshash ehtiyojlarga ega. Jumladan, turli ijtimoiy tabaqa vakillari
kiyim-kechak, uy jihozlari, sayohat, moliyaviy xizmatlar va avtomobil kabi
13

yuqori darajadagi ishonchi, yondashuvi haqida so‘z yuritish mumkin: “bugungi
kunda barchaga oz bo‘lsada yoqadigan mahsulotlar uchun bozorlar mavjud emas,
faqatgina kimgadir juda yoqadigan mahsulotlar uchun bozorlar bor”.
Hozirgi vaqtda zamonaviy marketing ko‘p xarajatli tizimga aylandi, shu
tufayli korxonalar bozorni segmentlash masalalariga katta e’tibor qaratishlari
lozim. Avvalgi davrlarda marketing asosiy e’tiborni mahsulotga qaratib, marketing
strategiyasining maqsadi iloji boricha katta miqdordagi iste’molchilarni jalb etish
bo‘lgan bo‘lsa, (ular kim bo‘lishidan qatiy nazar soni ko‘p bo‘lishi kerak) bugungi
kunda esa, asosiy faoliyat differensiatsiyalashgan ehtiyojlarni qondirishga jalb
etilishi lozim (alohida bozorlar bo‘shlig‘iga yo‘naltirilgan marketing).
Iste'molchilar xulq-atvorini o'rganish esa ular qanday qaror qabul qilishini,
mahsulot yoki xizmatni qanday tanlashini va undan qanday foydalanishini
aniqlashga yordam beradi. Ushbu ikki jarayon marketing strategiyalarini ishlab
chiqish va amalga oshirishda asosiy rol o'ynaydi. 3
Bozor segmentatsiyasi – bu bozorni turli xil iste’molchilarning ehtiyojlari va
talablari bo’yicha guruhlarga ajratish jarayonidir. Segmentatsiya tamoyillari
quyidagilarni o’z ichiga oladi:
 Geografik segmentatsiya – mintaqaviy farqlar asosida bozorni
ajratish.
 Demografik segmentatsiya – yosh, jinsi, daromad darajasi kabi
omillarga asoslangan segmentatsiya.
 Psixografik segmentatsiya – hayot tarzi, qiziqishlar va qadriyatlar
asosida.
 Xulq-atvoriy segmentatsiya – mahsulotni xarid qilish sabablari va
foydalanish xususiyatlariga ko’ra guruhlash.
Segmentatsiya tamoyillari
3
Ergashxodjaeva SH.Dj. Strategik marketing. Darslik. - T.: «Sano-standart», 2019. - 232 bet.
6

1. Stimullar (tashqi omillar): Marketing (mahsulot, narx, reklama) va
boshqa tashqi (ijtimoiy, iqtisodiy) omillar xaridor xulq-atvorini shakllantiradi.
2. Iste'molchi qutisi (qora quti): Xaridorning ichki qaror qabul qilish
jarayoni, bu uning ehtiyojlari, motivatsiyasi va qadriyatlariga asoslanadi.
3. Javob (natija): Xaridorning mahsulotni sotib olish yoki sotib
olmaslik qarori.
Xaridorlar xulq-atvorining xususiyatlari.
1. Dinamiklik: Xaridorlarning ehtiyojlari va xatti-harakatlari
o'zgaruvchan bo'lib, bu o'zgarishlar yangi mahsulotlar, texnologiyalar yoki ijtimoiy
tendensiyalar ta'sirida sodir bo'ladi.
2. Murakkablik: Xaridorlar xulq-atvori ko'plab omillar (madaniy,
shaxsiy, ijtimoiy) ta'siri ostida shakllanadi, bu esa ularni prognoz qilishni
qiyinlashtiradi.
3. Individuallik: Har bir xaridorning qaror qabul qilish jarayoni
unikaldir. Ularning shaxsiy ehtiyojlari, tajribalari va qiziqishlari ularning xulq-
atvorini belgilaydi.
4. Ratsionallik va emotsionallik: Xaridorlar qaror qabul qilishda
mantiqiy (narx, sifat) va hissiy (brend imidji, estetik) jihatlarni hisobga oladi. 5
Xaridorlar xulq-atvoriga ta’sir etuvchi omillar.
Xaridorlarning xulq-atvoriga ta’sir qiluvchi omillarni to‘rt asosiy guruhga
ajratish mumkin:
1. Madaniy omillar:
o Madaniyat: Har bir jamiyatda o‘ziga xos qadriyatlar va an’analar
xaridorlarning xulq-atvoriga ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, O‘zbekistonda an’anaviy
kiyimlarga qiziqish yuqori.
5
Ergashxodjaeva Sh.Dj., Qosimova M.S., Yusupov M.A. Marketing asoslari. Darslik -T.:
«IQTISODIYOT», 2019. - 305 bet
17

3. "Shosh Moda" (Ayollar kiyim-kechak brendi):
o Mahsulotlar turi: Ayollar uchun milliy uslubdagi liboslar va
zamonaviy kiyimlar.
o Iste’molchilari: Yosh va o‘rta yoshdagi ayollar.
o Afzalliklari: Qulay narx va milliy qadriyatlarni aks ettiruvchi
dizaynlar.
4. "Lola Tekstil":
o Mahsulotlar turi: Bolalar kiyimlari, ichki kiyimlar va uy sharoitida
foydalaniladigan kiyimlar.
o Iste’molchilari: Asosan bolali oilalar va qulaylikni qadrlovchi
mijozlar.
o Afzalliklari: Paxta mahsulotlari asosida yuqori sifatli trikotaj
mahsulotlarini taqdim etadi.
5. "UzTex Group":
o Mahsulotlar turi: Sport kiyimlari, bolalar kiyimlari va maxsus
kiyimlar.
o Iste’molchilari: Ichki va tashqi bozorlar.
o Afzalliklari: Eksportga yo‘naltirilgan va zamonaviy
texnologiyalardan foydalangan holda sifatli mahsulotlar ishlab chiqaradi.
Mahalliy brendlarning bozor segmentatsiyasi.
O‘zbekistonning kiyim-kechak bozori turli segmentlarga bo‘linadi. Mahalliy
brendlar quyidagi asosiy segmentlarda faoliyat yuritadi:
1. O‘rta daromadli iste’molchilar:
o Ko‘pchilik mijozlar bu segmentga kiradi. Mahalliy brendlar bu
iste’molchilarni o‘ziga jalb qilish uchun arzon narxlardagi mahsulotlarni taklif
qiladi.
2. Milliy dizayn ixlosmandlari:
31

mahsulot va xizmatlarning turlari, brendlariga bo’lgan qarashlari farq qiladi.
Deyarli barcha millat ijtimoiy tabaqalardan tashkil topgan. Ijtimoiy tabaqa
faqatgina daromadi orqali shakllanmay, balki kasbi, ta’lim darajasi, boyligi kabi
omillar jamlanmasidir. Ayrim jamiyatlarda, insonlar o’z tabaqasiga qat’iy
biriktirilgan bo’lib, o’z tabaqasini o’zgartira olmaydi. Zero AQShda tabaqa qat’iy
biriktirilmagan bo’lib, insonlar ijtimoiy tabaqada yuqorilashi, yoki tushib ketishi
mumkin. Olimlar 7 ta AQSh ijtimoiy tabaqasini aniqlashgan. Marketologlarning
ijtimoiy tabaqaga bo’lgan qiziqishlarining sababi shundaki, bir ijtimoiy tabaqada
bo’lgan insonlar umumiy va o’xshash ehtiyojlarga ega. Jumladan, turli ijtimoiy
tabaqa vakillari kiyim-kechak, uy jihozlari, sayohat, moliyaviy xizmatlar va
avtomobil kabi mahsulot va xizmatlarning turlari, brendlariga bo’lgan qarashlari
bilan farq qiladi. Iste’molchi xulqiga guruhlar, ijtimoiy tarmoqlar, oila, ijtimoiy
o’rin, martaba kabi omillar ham ta’sir o’tkazadi. Inson xulqiga ko’pgina kichik
guruhlar ta’sir etadi. O’ziga tegishli bo’lgan inson qaroriga to’g’ridan-to’g’ri ta’sir
o’tkazuvchi guruhlar a’zolik guruhlari deb ataladi. Bundan farqli o’laroq, iqtibos
guruhlari inson munosabati va xulqiga to’g’ridan-to’g’ri yoki boshqa yo’llar orqali
ta’sir o’tkazuvchi guruhlar hisoblanadi. Hohish guruhlari o’ziga a’zo bo’lmagan
insonlar istagi, xulqi va hohishiga ta’sir o’tkazuvchi guruh hisoblanadi. Hohish
guruhiga misol qilib, insonlar istagi, hohishi tegishli bo’lgan guruh, yosh basketbol
ishqibozi, basketbol yulduzi Lebron Jamesdek bo’lishga va Milliy basketbol
assotsiatsiyasida o’ynashni orzu qiladi. So’z ta’siri va Ovoz marketingi: So’z
ta’siri iste’molchi xulqiga ulkan ta’sir o’tkazadi. Do’stlar, qarindoshlar,
tanishlardan olingan ma’lumot, reklama kabi tijorat manbalaridan ishonchliroq
hisoblanadi. Ko’p hollarda so’z ta’siri o’z-o’zidan sodir bo’ladi: Iste’molchilar
o’zlari xush ko’rgan brend haqida gaplashib o’tirishadi. Guruhlarga kuchli ta’sir
o’tkazishni ko’zlagan marketologlar, o’z e’tiborlarini boshqalardan bilimi,
qobiliyati, shaxsiyati bilan ajralib turuvchi fikr yetakchilariga qaratishlari darkor.
Ba’zi mutaxasislar ularni ta’sir o’tkazuvchilar yoki yetakchi qabul qiluvchilar deb
atashadi. Ushbu insonlar nutq so’zlasa, iste’molchilar eshitadi, ishonadi. Ovoz
marketingi kompaniya mahsuloti haqida xabar tarqatuvchi “kompaniya elchilari”ni
14

Marketing nazariyasi va amaliyoti bozorni o‘rganish vositasi sifatida ko‘plab
korxona va tashkilotlarda qo‘llaniladi. Evropa mamlakatlari va AQSH
iqtisodiyotida band bo‘lgan jami aholining 25 - 33 foizi marketing faoliyati bilan
bog‘liq. Rossiya korxonalarida o‘tkazilgan tadqiqotlar natijasi shundan dalolat
beradiki, oxirgi yillarda ularning 70 foizdan ortig‘i marketolog mutaxassislarga
muhtojdir. Marketing faoliyat sohasi sifatida, karera uchun qiziqarli va istiqbolli
imkoniyatlarni keng tanlovini taklif etadi. Bular qatoriga sotuv, reklama, o‘rov
dizayni, logistika, marketing tadqiqoti, tovar ishlab chiqarish, ulgurji va chakana
savdo ixtisosliklari kiradi. Marketing yangiliklari siyosiy, madaniy, ijtimoiy
sohalarda muvaffaqiyatli ishlatilishi mumkin.
Segmentatsiyaning asosiy turlari.
Segmentatsiya turli mezonlarga asoslanadi:
1. Geografik segmentatsiya: Hududiy bo'linish asosida bozorni ajratish.
Bu usulda mamlakatlar, shaharlar yoki iqlim sharoitlari kabi omillar hisobga
olinadi. Masalan, O'zbekistonning janubiy hududlari uchun yozgi kiyimlarni,
shimoliy hududlari uchun qishki kiyimlarni targ'ib qilish.
2. Demografik segmentatsiya: Yoshi, jinsi, oilaviy holati, ta'lim
darajasi va daromad darajasi kabi demografik omillar asosida iste'molchilarni
guruhlash. Masalan, bolalar uchun mo'ljallangan kiyim-kechak mahsulotlari yoki
yoshlarga yo'naltirilgan moda brendlari.
3. Psixografik segmentatsiya: Iste'molchilarning hayot tarzi,
qadriyatlari va shaxsiyati asosida guruhlash. Bu segmentatsiya ko'proq
qimmatbaho va maxsus mahsulotlarni targ'ib qilishda ishlatiladi. Masalan,
ekologik toza kiyim-kechak mahsulotlariga qiziqadigan mijozlar.
4. Xulq-atvoriy segmentatsiya: Mahsulotga bo'lgan munosabat va
foydalanish xususiyatlari asosida guruhlash. Masalan, brendga sodiq bo'lgan
mijozlar yoki arzon narxni qidiruvchi iste'molchilar. 4
4
Kotler, P. “Marketing Essentials”
9

Bozor segmentatsiyasini samarali amalga oshirish uchun quyidagi
tamoyillarni hisobga olish zarur:
1. Bozorning o'lchanishi (Measurability): Har bir segment
aniqlanadigan va o'lchanadigan xususiyatlarga ega bo'lishi kerak. Masalan, yosh
guruhlari, daromad darajasi yoki yashash joylari bo'yicha ma'lumotlarni to'plash.
2. Kirish imkoniyati (Accessibility): Segmentlarga marketing
strategiyalarini yetkazib berish oson bo'lishi lozim. Masalan, mahalliy brendlarga
qiziqish bildirgan mijozlar bilan onlayn platformalar orqali bog'lanish.
3. Hajmi va foydaliligi (Substantiality): Segment yetarlicha katta
bo'lishi va foyda keltirish imkoniyatiga ega bo'lishi kerak. Masalan, faqat qishki
kiyimlarga qiziqadigan kichik guruhni nishonga olish samarasiz bo'lishi mumkin.
4. Amaliy bo'lishi (Actionability): Segmentlash natijasida ishlab
chiqilgan marketing strategiyalari amaliy bo'lishi lozim. Masalan, reklama
kampaniyalarini har bir segment ehtiyojlariga moslashtirish.
Bozor segmenti – bu korxona (firma) tomonidan taklif etilayotgan
tovarlarga yoki marketing chora-tadbirlariga bir hil turdagi reaksiya (ta’sirlanish)
bilan xarakterlanadigan iste’molchilar yig‘indisidir. Muvaffaqiyatli segmentatsiya
natijasida aniqlanadigan bozor segmentlari quyidagicha bo‘lishi kerak: 1) aniq,
ya’ni ehtiyojning va talab tavsifnomasining aniq to‘plamiga ega bo‘lmoq,
shuningdek, marketing choratadbirlariga o‘xshash tarzda o‘z munosabatini
bildirmoq: 2) ushbu segmentning marketing chora-tadbirlariga bo‘lgan xarajatlarni
oqlash uchun, mazkur segment katta hajmda bo‘lishi kerak; 3) samarali marketing
faoliyatidan engil foydalanish; 4) son jihatidan o‘lchovli bo‘lishi; 5) uzoq vaqt
davomida foydalanilishi kerak. Bozor segmentatsiyasi – deganda bozorni aniq
xaridorlar guruhiga bo‘lish tushuniladi. Bozorlar xaridorlar yig‘indisi dan tashkil
topadi, xaridorlar esa bir-biridan turli xil parametrlari bilan farq qiladi. Ularning
ehtiyojlari, daromadlari, geografik holatlari, xulq-atvorlari, demografik holatlari va
psixografik prinsiplari har xil bo‘ladi. Bu keltirilgan ko‘rsatkichlarning har biri
bozorni segmentlash asosi sifatida ishlatiladi. Hozirgi davrda jahon iqtisodiyotida
7

21 Estoniya 200,6 0.0% 193,3 0.0% 96.3%
22 Serbiya 444,5 0.0% 108,8 0.0% 24.5%
23 Vengriya 0 0.0% 102,5 0.0%
24 Gretsiya 19,6 0.0% 54,9 0.0% 279.7%
25 Sloveniya 37,9 0.0% 39,4 0.0% 103.7%
26 Shveysariya 199,6 0.0% 18,6 0.0% 9.3%
27 Fransiya 250 0% 120,2 0.0% 48.1%
28 Chernogoriya 0 0% 9,4 0.0%
29 Avstriya 1,2 0% 41,1 0% 3309.3%
30 Lyuksemburg 0 0% 6,2 0%
31 Niderlandiya 221,8 0% 0 0% 0%
7 MDH davlatlari 87 743,8 5.7% 96 600,6 5.2% 110.1%
32 Qozog‘iston 38 474,5 2.5% 42 716,8 2.3% 111.0%
33 Belarus 23 329 1.5% 17 414,5 0.9% 74.6%
34 Ozarbayjon 10 577 0.7% 12 468,3 0.7% 117.9%
35 Tojikiston 6 998,4 0.5% 13 369,3 0.7% 191.0%
36 Moldaviya 6 531,1 0.4% 6 418,6 0.3% 98.3%
37 Turkmaniston 903,4 0.1% 1 892,4 0.1% 209.5%
38 Armaniston 930,5 0.1% 2 320,7 0.1% 249.4%
8 Ameriki
mamlakatlari 789,9 0.1% 4 825,5 0.3% 610.9%
39 AQSH 271 0.0% 1 045,4 0.1% 385.7%
40 Peru 91,9 0.0% 1 711,7 0.1% 1861.6%
41 Kanada 0 0% 5,2 0.0%
42 Chili 24,4 0% 156,6 0.0% 642.0%
43 Kolumbiya 277,7 0.0% 60,8 0.0% 21.9%
27

Jami: 1 541
140,5 100% 1 868
415,4 100% 121,2%
1 Rossiya 596
371,4 38.7% 665
488,5 35.6% 111.6%
2 Xitoy 389
922,8 25.3% 403
441,4 21.6% 103.5%
3 Qirg‘iziston 89 837,3 5.8% 284
451,8 15.2% 316.6%
4 Ukraina 29 229,1 1.9% 34 251,2 1.8% 117.2%
5 Yevropa
mamlakatlari 247
612,5 16.1% 287
870,3 15.4% 116.3%
5 Turkiya 192 642 12.5% 212
212,8 11.4% 110.2%
6 Polsha 24 505 1.6% 43 437 2.3% 177.3%
7 Germaniya 7 098,7 0.5% 6 934,4 0.4% 97.7%
8 Italiya 11 133,3 0.7% 10 193,7 0.5% 91.6%
9 Chexiya 2 476,1 0.2% 2 285,3 0.1% 92.3%
10 Litva 1 654,2 0.1% 2 825,2 0.2% 170.8%
11 Portugaliya 1 681,2 0.1% 2 650,4 0.1% 157.6%
12 Belgiya 2 257 0.1% 2 285,8 0.1% 101.3%
13 Bosniya
va Gersegovina 0 0.0% 1 019,7 0.1%
14 Latviya 1 614,6 0.1% 1 319,9 0.1% 81.8%
15 Makedoniya 0 0.0% 407,8 0.0%
16 Rumыniya 488,7 0.0% 390,1 0.0% 79.8%
17 Ispaniya 176,3 0.0% 349,4 0.0% 198.2%
18 Bolgariya 78,8 0.0% 533,6 0.0% 676.9%
19 Buyuk Britaniya 368,5 0.0% 203,2 0.0% 55.1%
20 Slovakiya 62,8 0.0% 127,6 0.0% 203.2%
26

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT TO‘QIMACHILIK VA Y ENGIL SANOAT
INSTITUTI
“ KORPORATIV B OSHQARUV ” KAFEDRASI
“Marketing” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Tayyor kiyim kechak mahsulotlari bozor segmentatsiyasi va
iste’molchilar xulq-atvorini o’rganish
Bajardi: _____guruhi talabasi ________________________
Tekshirdi:_____________________
Toshkent-2025
1

Kurs ishining maqsadi: Tayyor kiyim-kechak mahsulotlari bozorining
segmentatsiyasi va iste’molchilar xulq-atvorini nazariy va amaliy jihatlarini
o‘rganish orqali brendlarning raqobatbardoshligini oshirish yo‘llarini aniqlash.
Kurs ishining vazifalari:
 Bozor segmentatsiyasining nazariy asoslarini o‘rganish;
 Iste’molchilar xulq-atvorini aniqlashga ta’sir qiluvchi omillarni tahlil
qilish;
 Xalqaro va mahalliy brendlar faoliyatini solishtirish;
 O‘zbekistondagi tayyor kiyim-kechak mahsulotlari bozorining holatini
tahlil qilish;
 Mahalliy brendlarning rivojlanish istiqbollarini belgilash.
Kurs ishi obyekti: Tayyor kiyim-kechak mahsulotlari bozoridagi xalqaro va
mahalliy brendlar.
Kurs ishi predmeti: Bozor segmentatsiyasi tamoyillari va iste’molchilar
xulq-atvori modellarining qo‘llanilishi.
Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Birinchi bobda segmentatsiya va iste’molchilar
xulq-atvorining nazariy asoslari yoritiladi. Ikkinchi bobda tayyor kiyim-kechak
mahsulotlari bozorining xalqaro va mahalliy brendlar misolida tahlili keltiriladi.
Ish yakunida xulosa va takliflar beriladi.
4

mamlakatdan-mamlakatga farqlanuvhi millatga ega. Marketologlar doimo milliy
o’zgarishlarni ilg’ashga intilishadi, jumladan xalqlar orasida sog’liqni asrash,
sog’lom turmush tarziga e’tibor kuchaygani sababli, jismoniy mashq jixozlari,
kiyimlari, organik ovqatlarni ishlab chiqarish ancha kuchaydi. Har bir millat o’z
ichiga dini, irqi, an’analari bilan farq qiluvchi guruhlar yoki boshqacha qilib
aytganda submillatlardan tashkil topadi. Ko’pgina submillatlar bozorning ajralmas
qismiga aylangan bo’lib, marketologlar o’z mahsulotlarini va marketing
siyosatlarini aynan shu guruhlarga moslashtiradi.
Shunday submillatlarga umumiy amerikan millatini tashkil etuvchi, Ispan-
Amerikan, Afro-Amerikan, OsiyoAmerikan guruhlarini kiritishimiz mumkin.
Ispan-Amerikan iste’molchilar. Bu guruh katta hamda tez rivojlanayotgan bozorni
tashkil etadi. Mamlakatdagi 50 milliondan ko’p bo’lgan aholini o’z ichiga oluvchi
bu guruh, 2015 yilga kelib 1.5 trillion AQSh dollariga teng xarid quvvatiga ega
bo’lgan bo’lib, bu umumiy xarid quvvatining 11 foizini tashkil etadi. Ispan-
Amerikanlar boshqalar bilan bir qancha umumiy xususiyatlarga ega bo’lsa ham,
ularda katta tafovutlar ham mavjud. Ular boshqalarga qaraganda ko’proq
oilaparvar bo’lib, xarid jarayonida ham oila a’zolarining fikri katta ta’sir kuchiga
ega. Katta yoshdagi Ispan millatiga mansub a’zolar aynan ularga nisbatan
qiziqishini ko’rsatgan brendlarga o’z sodiqligini ko’rsatishgan. Ispan millatiga
mansub yosh avlod uchun esa, ko’proq brend va mahsulot narxi muhimroqdir.
Ispan bozorining o’zida ham yoshi, millati, daromadi darajasi bilan farq qiluvchi
kichik segmentlar mavjud bo’lib, ayrim korxonalarning mahsuloti Meksikan,
Kosta Rikan, Argentina, Kubin kabi ayni bir millatga nisbatan boshqa bir ispan
millat vakillariga ko’proq mos kelishi mumkin. Ohirgi yillarda mamlakatdagi ko’p
korxonalar o’z mahsulotlarini, marketing siyosatlarini oldingiga qaraganda ko’proq
Afro-Amerikan guruh vakillariga e’tiborlarini qaratishoqda. Misol uchun, Procter
& Gamble Afro-Amerikan millat vakillari uchun mo’ljallangan rek-lama ishlab
chiqarishda uzoq tajribaga ega. P&G shuningdek, aynan qora tanli iste’molchilar
uchun maxsulot taklif qiladi, “Mening rangim chiroyli” harakatiga katta ko’mak
12

sanoat davri axborot davriga o‘rin bo‘shatib bermoqda. Bu jahonning barcha
rivojlangan davlatlarida kuzatilmoqda. Tez o‘zgaruvchan bozor sharoitlari, narxsiz
raqobat usullarining rivojlanishi, ishlab chiqarish yuksak darajada chaqqon
moslashuvchan, yakka iste’molchiga mo‘ljallangan, hajmi kichik bozor sohalari,
bozor segmentlari va ayrim «so‘qmoq»larning ko‘pligi unga xos xususiyatlardir.
Ayni paytda ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi shunday darajaga etdiki, bir
bozorning oraliq segmentlarida bo‘sh makon juda kam qoladi. Natijada bozor
raqobati yanada shiddatli tus oladi. Ammo bu jarayon narx omili negizida emas,
balki raqobatning yanada takomillashgan usul va shakllari paydo bo‘lishi natijasida
yuz beradi. Marketing konsepsiyasiga yangicha yondoshish - bozorning strategik
segmentidan tashkilotlarning potensial mijozlari yig‘indisidan - maqsadli guruhlar
deb ataluvchilar bilan uzviy aloqalarga asoslanadi. Bozorni tatqiq qilish orqali
iste’molchilarni bir xil guruhga ajratish va strategik segmentlarni aniqlab, mavjud
va potensial mijozlar bilan keyingi aloqalarda korxonaning mavjud vositalarni
tejaydi va yuqori natijaga erishishga imkoniyat beradi. Ma’lumki, marketing
evolyusiyasida ishlab chiqarish, tovar, sotish, ijtimoiyaxloqiy, o‘zaro aloqa
konsepsiyalari kabi bosqichlarni kuzatish mumkin. Iste’molchiga yo‘naltirilgan
marketing konsepsiyasi – biznesga mo‘ljal olishni amalga oshirishdan iborat. G.
Assel marketing konsepsiyasini rivoji ketma-ketligini quyidagicha ifodalagan:
1990 yillarda ishlab chiqarish konsepsiyasi, 1930 yillardan sotish konsepsiyasi,
1950 yillardan iste’mol konsepsiyasi, 1970 yillardan raqobat konsepsiyasi, 1980
yillardan hozirgi kungacha strategik marketing konsepsiyasi evolyusiyasi davom
etmoqda. Korxonaning marketing konsepsiyasi - marketing kompleksini ishlab
chiqish asosida hayotga tatbiq etiladi. Marketing usullari korxonalarda foyda
olishga mo‘ljal shaklida qo‘llaniladi va yaqin vaqtlargacha marketing bu soha deb
yuritilar edi. Hozirgi vaqtda marketingni qo‘llanilish sohasi ahamiyatli ravishda
kengaydi va uni nodavlat, notijorat tashkilotlari faol ishlatilmoqda. Marketing
sohasi bugun tijorat faoliyati bilan chegaralanib qolmay, balki ijtimoiy
tashkilotlarda ham marketing tadqiqotlarini o‘tkazib bormoqda. Respublikamizda
ijtimoiy sohalarni rivojlantirishda marketingni o‘rni kun sayin ortib bormoqda.
8

Umuman olganda, mahalliy brendlar milliy va xalqaro bozorlarda o‘z o‘rnini
mustahkamlash uchun innovatsion yondashuvlarni joriy etishlari, iste’molchilar
ehtiyojlarini chuqur tahlil qilishlari va o‘z mahsulotlarini raqobatbardosh qilishlari
lozim. Bu esa, nafaqat ichki bozor talabini qondirish, balki O‘zbekistonni xalqaro
kiyim-kechak sanoatida nufuzli ishtirokchilardan biriga aylantirishga xizmat qiladi.
Tayyor kiyim-kechak mahsulotlari bozorining segmentatsiyasi va
iste’molchilar xulq-atvorini o’rganish raqobatbardosh strategiyalarni ishlab
chiqishda muhim ahamiyatga ega. Xalqaro va mahalliy brendlarning kuchli va zaif
tomonlarini aniqlash orqali bozorni chuqur tahlil qilish imkoniyatiga ega bo’lamiz.
Ushbu izlanish natijalari brendlarni rivojlantirish va iste’molchilar talablariga mos
mahsulotlar ishlab chiqarishga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati.
1. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi
Iqtisodiyot vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi, O‘zbekiston
Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasining qarori, 09.04.2013 yilda ro‘yxatdan
o‘tgan, ro‘yxat raqami 1264-2
35

II-BOB. Tayyor kiyim-kechak mahsulotlari bozori tahlili.
2.1. Xalqaro brendlar va ularning xalqaro bozorlardagi o’rni.
Xalqaro brendlar global bozorning asosiy o’yinchilari hisoblanadi. Ular
yuqori sifat, innovatsion dizayn va keng marketing kampaniyalari orqali
iste’molchilarning e’tiborini tortadi. Misol uchun, Zara, H&M, va Nike kabi
brendlar turli geografik hududlarda faoliyat yuritadi. Ularning muvaffaqiyati brend
imidji, yetkazib berish zanjiri va mijozlarga xizmat ko’rsatish sifatiga asoslangan.
Xalqaro brend tushunchasi va uning mohiyati
Xalqaro brendlar – bu o‘z mahsulotlari yoki xizmatlarini bir nechta
mamlakatlarda muvaffaqiyatli taklif qilayotgan kompaniyalar. Ular global darajada
tan olingan bo‘lib, mijozlarga sifati, dizayni yoki imidji bilan o‘ziga xos qiymat
taqdim etadi. Xalqaro brendlarning asosiy afzalligi – ularning keng ko‘lamda
iste’molchilarni jalb qilish qobiliyatidir.
Xalqaro brendlarning bozordagi o‘rni
Xalqaro brendlar global kiyim-kechak bozorida yetakchi rol o‘ynaydi.
Ushbu brendlar iste’molchilarning o‘zgaruvchan talablariga moslashgan holda
mahsulotlarni ishlab chiqadi va innovatsiyalarni joriy qiladi. Xalqaro brendlarning
bozordagi o‘rnini belgilovchi asosiy omillar:
 Brend tan olinganligi: Brendning logotipi, dizayni va umumiy imidji
global miqyosda taniqli bo‘lishi kerak.
 Ishonch va sifat: Xalqaro brendlar mijozlar ishonchini qozonish
uchun yuqori sifatni saqlab qoladi.
20

o Milliy naqshlar va o‘zbek madaniyatini aks ettiruvchi kiyim-kechak
mahsulotlari bu toifaga kiradi.
3. Bolalar kiyimlari bozori:
o Mahalliy brendlar bolalar kiyimlari bo‘yicha xalqaro brendlar bilan
muvaffaqiyatli raqobatlashmoqda.
4. Maxsus kiyim bozori:
o Yirik zavodlar va davlat tashkilotlari uchun ishlab chiqarilgan maxsus
kiyimlar.
Mahalliy brendlar iste’molchilarining xatti-harakatlari.
Mahalliy brendlarga qiziqish ko‘rsatuvchi iste’molchilarning xatti-
harakatlari quyidagi omillarga bog‘liq:
1. Narx: Iste’molchilar uchun narx asosiy tanlov mezonlaridan biridir.
Mahalliy brendlarning arzon narxlari ularga raqobatbardoshlikni ta’minlaydi.
2. Sifat: Mahalliy mahsulotlarning sifatini yaxshilash bo‘yicha so‘nggi
yillarda sezilarli yutuqlar kuzatilmoqda.
3. Milliylik: Iste’molchilar mahalliy dizaynlar va milliy naqshlarni
o‘zida mujassam qilgan mahsulotlarni qadrlaydi.
4. Brendga sodiqlik: Ba’zi iste’molchilar mahalliy brendlarni qo‘llab-
quvvatlash orqali iqtisodiyotga hissa qo‘shishni afzal ko‘radi.
Mahalliy brendlarning rivojlanishida yuzaga keladigan muammolar.
1. Brendni targ‘ib qilish: Marketing va reklama strategiyalarining
sustligi.
2. Texnologiya yetishmasligi: Zamonaviy texnologiyalarni joriy etish
imkoniyatlarining cheklanganligi.
3. Xalqaro raqobat: Xalqaro brendlarning ichki bozorga kirishi
mahalliy kompaniyalar uchun tahdid tug‘diradi.
32

xususiyatlari uning yuqorida ta’kidlab o’tilgan omillarga bo’lgan munosabatiga
hamda uning qaror qabul qilishi esa uning xulqiga ta’sir qiladi.
Biz birinchi bo’lib xaridor xulqiga ta’sir qilganligi sababli turli xil omillarga
yaqindan nazar tashlab, keyinchalik qaroq qabul qilish jaroyiniga o’taylik.
Iste’molchi xarid jarayoniga asosan milliy, shaxsiy, ijtimoiy va ruxiy omillar ta’sir
qiladi. Ko’p hollarda marketologlar bu omillarga ta’sir eta olmaydilar,lekin ularni
hisobga olish juda ham muhim. Milliy omillar iste’molchi xulqiga jiddiy va
sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Marketologlar xaridorlarning milliy va submilliy
omillarini yaxshi anglab yetishlari lozim.
( I.B 1.2 – 1 – rasm ) Iste’molchi xulqiga ta’sir etuvchi omillar.
Inson hohishi va xulqiga ta’sir etuvchi bosh omil bu millatdir. Inson xulq-
atvori keng miqyosda o’rganilgan. Jamiyatda o’sgan bola, eng oddiy qadr-
qiymatlarini, hohish, xulq-atvorlarini, oilasi va ijtimoiy institulatlardan o’rganadi.
Qo’shma Shtatlarda katta bo’lgan bola atrof-muhitdan: yutuq va muvaffaqiyat,
shaxsiyat, ozodlik, mehnatkashlik, samaradorlik kabi tushunchalarni odatiy holda
anglaydi. Har bir jamiyat xarid xulqiga ta’sir etuvchi, o’lkadan-o’lkaga,
11

4. Xomashyo yetkazib berish muammolari: Paxta va boshqa
xomashyo mahsulotlarining narxi va sifatiga bog‘liq cheklovlar.
Mahalliy brendlarning rivojlanish istiqbollari.
1. Eksport salohiyatini oshirish: Mahalliy brendlar xalqaro bozorlarda
o‘z o‘rnini topishi uchun qulay sharoitlar yaratish.
2. Raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarish: Innovatsion
texnologiyalarni joriy qilish orqali mahsulot sifatini oshirish.
3. Marketing va reklama strategiyalarini kuchaytirish: Mahalliy
brendlarni zamonaviy kommunikatsiya vositalari orqali tanitish.
4. Ko‘proq segmentlarga e’tibor qaratish: Yoshlar, bolalar va yuqori
daromadli mijozlar uchun maxsus kolleksiyalar yaratish.
Xulosa.
O‘zbekistonning tayyor kiyim-kechak bozori so‘nggi yillarda sezilarli o‘sish
sur’atlarini namoyon etmoqda. Mahalliy brendlar o‘z mahsulotlarini milliy
xususiyatlar, arzon narxlar va ichki bozor ehtiyojlariga moslashtirish orqali
33

katta ulushi Rossiya (178,3 million), Qirg‘iziston (120,9 million) va 12,3 million
dollar bilan Qozog‘iston hissasiga to‘g‘ri kelgan.
Qayd etilishicha, eksport qilingan tayyor kiyim-kechak mahsulotining eng
ko‘p ulushi Andijon (90,2), Toshkent (70,5), Namangan viloyatlari (49,8) va 39,7
million dollar bilan Toshkent shahri hissasiga to‘g‘ri kelgan. «Uztekstilprom»
uyushmasining «Gazeta.uz»ga taqdim etgan statistikasiga ko‘ra, 2020 yilda
O‘zbekiston 1,86 mlrd dollarlik to‘qimachilik mahsulotlarini eksport qildi, bu 2019
yilga nisbatan 21,2 foizga ko‘proqdir.
Bu ko‘rsatkich o‘tgan yilgi eksport umumiy hajmining 12,3 foizini (15,1
mlrd dollar) tashkil etadi, yoki oltin eksportini hisobga olmaganda (9,3 mlrd
dollar) 20 foizni tashkil etadi.
To‘qimachilik mahsulotlari eksporti tarkibida asosiy ulushni ip o‘ramlari
(50,7%), shuningdek tayyor trikotaj va tikuvchilik mahsulotlari (36,3%) egalladi.
Davlat statistika qo‘mitasining ma’lumotlariga ko‘ra, 2020 yilda O‘zbekiston
eksport geografiyasi dunyoning 70 mamlakatini o‘z ichiga olgan bo‘lib, ushbu
mamlakatlarga 498 dan ortiq turdagi to‘qimachilik mahsulotlari sotilgan.
To‘qimachilik mahsulotlari eksportining eng katta ulushi Rossiya (655,5 mln
dollar, 35,6%), Xitoy (403,4 mln dollar, 21,6%) va Qirg‘iziston (284,4 mln dollar,
15,2%) hissasiga to‘g‘ri keldi. Shu bilan birga, so‘nggi o‘rindagi mamlakatga
eksport hajmi qiymat jihatidan o‘tgan yilgigiga nisbatan 3 barobarga oshdi. 6
( II.B 2.2 – 1 – rasm) To‘qimachilik mahsulotlari eksporti
№ Mamlakat 2021 yil 2023 yil
ming
dollar sol.
og‘irligi,
% ming
dollar sol.
og‘irligi,
% o‘sish,
%
6
https://kun.uz/news/2021/02/15/tayyor-kiyim-kechaklar-eksporti-30-foizga-oshdi-statqom
25

Tayyor kiyim-kechak mahsulotlari bozor segmentatsiyasi va iste’molchilar xulq-atvorini o’rganish

Купить