Ro'yxatga olish sanasi 23 May 2024
2 SotishTelekommunikatsiya tizimlari va tarmoqlari., Ma'lumotlar tuzilmalari va algoritmlari
![Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист
17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJA2. TELEKOMMUNIKATSIYA TIZIMLARI VA TARMOQLARI.
2.1. Telekommunikatsiya tarmoqlari trafiklari himoyasi usullari
Har qanday korxonada, uning faoliyati davomida maxfiy ma'lumotlar, u
bilan birga uni himoya qilish zarurati mavjud. Doimiy yanada ilg'or ma'lumotlarni
uzatish kanallarini yaratish, bu kanallarni himoya qilish usullari, ularning
ma'lumotlarni uzatish tizimining fiziologiyasi va dasturiy ta'minotini
takomillashtirish va Axborot aylanayotgan ma'lumotlarni uzatish kanallariga
qarab, uni himoya qilishning turli usullari qo'llaniladi, kontseptual jihatdan har xil
yondashuvlar talab etiladi. Uzluksiz o'sish bilan tavsiflangan korxonalar uchun va
xodimlarni ko'paytirish, shuningdek, masofaviy ofislari bo'lganlar, eng maqbuldir
virtual xususiy tarmoqlardan foydalanish bo'ladi. Virtual xususiy tarmoqlar (VPN
– Virtual Private Network) - bu ichkarida yaratilgan xavfsiz ulanish shifrlangan
yaratish orqali ochiq aloqa kanallaridan foydalangan holda xavfsiz tarmoq kanal.
Oddiy qilib aytganda, bunday aloqani tunnel orqali o'tish deb hisoblash mumkin.
Internet. Virtual tarmoqlar tejamkorligi va yuqoriligi tufayli keng tarqaldi
xavfsizlik, ayniqsa, taqsimlangan hisoblash tarmoqlaridan foydalanganda.
Kompyuter tarmoqlarini himoya qilish uchun VPN texnologiyalar qo'llaniladi [1,
2]. VPN, maxsus dasturlardan foydalangan holda, individual va mahalliy
kompyuterlarni bog'laydi uzatiladigan ma'lumotlarni himoya qilish uchun
tarmoqlardan iborat. Tarmoqdagi serverga ulanganda ommaviy foydalanish VPN
texnologiyasi yordamida himoyalangan ma'lumotlar kanalini tashkil qiladi
shifrlash algoritmlari mavjud. Shunday qilib, himoyalanmagan tarmoq ichida
xavfsiz tarmoq hosil bo'ladi. Ma'lumotlar tunneli, Oddiy qilib aytganda, VPN bir
tarmoqqa virtual ulanish imkonini beradi boshqasiga simlar orqali ulangandek,
barcha chiquvchi va kiruvchi trafik shifrlangan, bu esa ushbu texnologiyani
xavfsiz qiladi.
Taqsimlanganning xavfsiz ulanishini tashkil qilish algoritmini ishlab chiqish
Internetga korporativ tarmoq Algoritmni ishlab chiqish uchun odatiy tashkiliy
tuzilmani taqdim etish kerak. Kichik yoki o'rta biznesga asoslangan markaziy ofis](https://docx.uz/documents/e2018b2e-59c8-4158-99bf-0198fe55e811/page_7.png?v=1)
![Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист
17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAva bir nechta uzoqda joylashgan va ular uchun almashinuv talab qilinadi. Byudjet
cheklovlari tufayli provayder tomonidan ajratilgan kanallar mazmuni mumkin
emas, shuning uchun almashish ma'lumotlar Internetning ochiq kanallari orqali
taqdim etiladi. Quyidagi komponentlarni o'z ichiga olgan arxitekturani ishlab
chiqish talab etiladi: struktura ma'lumot almashish imkoniyatiga ega bo'lgan asosiy
va masofaviy ofislar o'zaro har qanday tarmoqlar uchun xos bo'lgan xavfsiz
tarmoq infratuzilmasini tashkil etish miqyosi va axborot xavfsizligiga asosiy
tahdidlardan himoya qilishni ta'minlash; moslashuvchan tarmoq sozlamalari
opsiyalari mavjud.
1-rasm
1-rasmda yuqori darajadagi tarmoq diagrammasi ko'rsatilgan yordamida
amalga oshirilishi mumkin bo'lgan har xil turdagi biznes aloqalari rivojlangan
arxitekturaning [3], markaziy ofis va ikkita masofaviy boshqaruvni o'z ichiga oladi
idora. Tarmoq WAN routerlar (Cisco 2811) va LAN kalitlari yordamida qurilgan
(Cisco Catalyst 2960).2021 yilda ma’lumotlar uzatish tarmog‘ining
o‘tkazuvchanlik qobiliyati viloyat va tuman markazlari darajasida 1,5 barobarga](https://docx.uz/documents/e2018b2e-59c8-4158-99bf-0198fe55e811/page_8.png?v=1)
![Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист
17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAdinamik dasturlash usullari kiradi, tavakkal va xavfli sharoitlarda – statistik sinash
usullari (Monte – Karlo usuli), noaniqlilik sharoitlarida – ierarxiyalarni taxlil qilish
usullari kiradi [123].
2.3 Loyihalash uchun zarur boshlang‘ich ma’lumotlar. Asosiy loyiha
xujjatlari
Telekommunikatsiya tarmoqlarining uzatish liniyalarini loyihalash va qurish
haqida qaror regionlararo kompaniyalarni va operatorlarning aloqa tarmoqlarini,
ularning magistral, zonaviy va mahalliy birlamchi tarmoqlarini va texnologik
aloqa tarmoqlarini rivojlantirish sxemalari asosida, shuningdek iqtisodiy maqsadga
muvofiqlilik, xo’jalik, ijtimoiy va xavfsizlik zaruriyatlari asosida qabul qilinadi.
Loyihalash uchun boshlang’ich ma‘lumotlar quyidagilar hisoblanadi: - aloqani
tashkil etish sxemasi; - turli ishlab chiqaruvchilarning apparatura va
kabellaritexnik xarakteristikalariga qo’yiladigan talablar, ishonchlilik va narx
navoni qo’shib; - uzatish liniyalarining talab etiladigan o’tkazish qobiliyati,
shuningdek rivojlanish istiqbolini e‘tiborga olgan holda;
- aloqa operatorining ta‘sir doirasida talab etiladigan ishonchlilik ko’rsatkichlari va
b.q. Loyihalash bosqichida aniqlash kerak bo’lgan, tarmoqning asosiy
xarakteristikalari quyidagilar hisoblanadi: ishonchlilik, asosiy va rezerv o’tkazish
qobiliyatlari kattaliklarining nisbati, boshqariluvchanlik, moslashuvchanlik va
masshtabga muvofiqlik. Bundan tashqari tarmoq iqtisodiy xarakteristikalarga ham
ega, masalan, kapital xarajatlar va uning raqobatlilik qobiliyatini aniqlovchi,
xarajatlarni oqlash vaqti. Birlamchi telekommunikatsiya tarmoqlarini qurish va
rekonstruksiya qilish raqamli uzatish tizimlaridan, raqamli kommutatsiya
tizimlaridan va tolali optik aloqa liniyalaridan keng foydalanish asosida amalga
oshiriladi. Birlamchi tarmoqning uzatish liniyalarini qurish va rekonstruksiya
qilish bo’yicha ishlar faqatgina loyiha va smeta mavjud bo’lgandagina olib
boriladi. Loyiha va smetalar qoida va tarkib, moslashish tartibi haqidagi
boshqaruvchi materiallarga mos holda ishlab chiqiladi va bino, inshoot,](https://docx.uz/documents/e2018b2e-59c8-4158-99bf-0198fe55e811/page_16.png?v=1)
![Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист
17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAMantiqiy toifa
Mazkur toifa mantiqiy mulohazalarni to‘g‘riligini aniqlash uchun, turli hil
dasturlash tillarida turlicha ifodalaniladigan ifodalarni 2 ta true(1),
false(0)ko‘rinishdaaniqlaydi. Mantiqiy ma’lumotlar ustida quyidagi mantiqiy
operatsiyalarni bajarish mumkin: kon’yunksiya (va), diz’yunksiya (yoki) i inkor
(yo‘q), hamda qiyinroq bo‘lgan ekvivalentlik, implikatsiya, chiqarib tashlash, yoki
va boshqa operatsiyalar. Yuqorida keltirilgan ixtiyoriy operatsiyaning natijasi –
mantiqiy qiymatga ega bo‘ladi. Mantiqiy qiymatni xotirada saqlash uchun bitta bit
yetarli.
Asosiy mantiqiy funksiyalarning chinlik jadvali
Belgili toifa
Belgili toifaga belgilarning chekli to‘plami yoki liter, ularga lotin alifbosidagi
xarflar va unda yo‘q kirill xarflar, o‘nlik raqamlar, matematik va maxsus belgilar
kiradi. Belgili ma’lumotlar hisoblash texnikasi bilan inson o‘rtasidagi aloqani
o‘rnatishda katta ahamiyatga ega.Ko‘pincha, dasturlashning har bir tizimida belgilar
to‘plami fiksirlangan bo‘lib, ular turli tizimlarda turli hil bo‘lishi mumkin. Bundan
tashqari ular tartiblangan bo‘lib, har bir uning elementiga aniq bir sonli kod mos
qo‘yilib, u to‘plamdagi tartib raqamini aniqlaydi. Belgini sonli kodiga o‘tib,
relyatsion operatorlardan foydalanib, simvollarni taqqoslash mumkin.Bunday
taqqoslashlarning natijalari BOOL toifasiga kiradi. C++ tilida belgili toifadan
tashqari belgilar massividan tashkil topgan satrli toifalar bilan ham ishlash mumkin,
ya’ni char []. Shu o‘rinda aytib o‘tish kerakki, satrlar bilan ishlashda belgilar](https://docx.uz/documents/e2018b2e-59c8-4158-99bf-0198fe55e811/page_28.png?v=1)
![Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист
17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJAmassividan tashqari satrlar bilan ishlashga mo‘ljallangan maxsus kutubxona mavjud
bo‘lib, u “ String “ deb nomlanadi. Satr (qator, String) – bu qandaydir belgilar
ketma-ketligi. Satr bitta, bo‘sh yoki bir nechta belgilar birlashmasidan iborat
bo‘lishi mumkin. C++ tilida satr 0 dan to 255 tagacha uzunlikka ega bo‘lishi
mumkin. Agar o‘zgaruvchi satr toifasiga tegishli bo‘lsa, u holda o‘zgaruvchi toifasi
yozilayotganda 2 xil ko‘rinishda char [] yoki String deb aniqlanadi.
Belgili toifadagi amallar:
a) O‘zlashtirish;
b) Taqqoslash;
Ko‘rsatkichli toifa(Pointer)
Ko‘rsatkichlitoifama’lumotlarni ko‘rsatkichlari yoki manzillari (adres)
to‘plamini namoyon qiladi, ya’ni ko‘rsatkichlar ma’lumotlarni emas balki bu
ma’lumotlar joylashgan xotiradagi manzilni o‘z ichiga oladi. Ko‘rsatkichlar xotirada
bori yo‘g‘i 4 bayt joyni egallab, u ko‘rsatayotgan ma’lumotlar ancha katta joyni
egallagan bo‘lishi mumkin. Pointer toifasi ma’lumoti ixtiyoriy boshqa biror
ma’lumot yoki ma’lumotlar guruhiga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Ko‘rsatkichga mumkin
bo‘lgan u yoki bu qiymatni o‘zlashtirib, ushbu ko‘rsatkich orqali kerakli
ma’lumotga murojatni amalga oshirish mumkin. Pointer toifasidagi ma’lumotlarni
qiymatlar to‘plamida bitta maxsus qiymat bo‘lib, uni o‘zlashtirish hech qayerga
yo‘naltirilmaganligini ko‘rsatadi, ya’ni nol yoki bo‘sh ko‘rsatkich xisoblanadi.
Masalan, C++ tilida bunday qiymat sifatida NULLdan foydalaniladi.Ko‘rsatkichlar
ustida amallar quyidagicha bo‘lishi mumkin: biror bir ko‘rsatkichga boshqa
ko‘rsatkich qiymatini o‘zlashtirish mumkin yoki boshqa ma’lumot egallab turgan
xotira sohasi adresini o‘zlashtirish mumkin. Ko‘rsatkichlar o‘zaro bog‘langan
ma’lumotlar tuzilmasini yaratishda va qayta ishlashda katta ahamiyatga ega.
Xotirada ko‘rsatkichlarni ifodalash uchun asosan dasturlash tizimiga mos ravishda
manzilni maksimal uzunligicha joy ajratiladi. Ko‘rsatkichlarni qiymati nomanfiy
butun sonlar sifatida sohada bitlarni ketma-ketligi ko‘rinishida saqlanadi.C++ tilida
ko‘rsatkichli o‘zgaruvchilarni e’lon qilish uchun ularning toifasini aniqlash kerak.](https://docx.uz/documents/e2018b2e-59c8-4158-99bf-0198fe55e811/page_29.png?v=1)
![Изм. Лист № документа Подпись Дата Лист
17KURS ISHI 60711400 41sE-22 TJABuyerda Ranglar – sanaladigan toifaning nomi;oq, qora, qizil, yashil-
konstantalar.Rang - o‘zgaruvchi nomi bo‘lib u yuqoridagi konstantalardan
ixtiyoriysini qabul qilishi mumkin.
Har bir konstanta tartib raqamiga ega bo‘lib, xisobdan boshlanadi, ya’nioq=0,
qora=1, qizil=2, yashil=3raqamlarigaega. Konstantalar tartiblangani uchun ularga
solishtirish amallari <=,==,!=, >=, > shuningdek standart funksiyalarni qo‘llash
mumkin.
Strukturalar
Strukturalar turli toifadagi maydonlardan tashkil topgan yozuv
xisoblanadi.Strukturalarni e’lon qilish uchun struct kalit so‘zi ishlatiladi. Undan
keyin toifaga nom beriladi va {} qavs ichida maydonlar toifalari va nomlari e’lon
qilinadi.
struct G{
charch;
} talaba, talabalar[10];
Ushbu toifadagi o‘zgaruvchiyoki massiv elementi maydonlariga murojaat:
• Jadval_elementi[indeks].maydon_nomi=qiymat;
• Ya’ni, talabalar[i].ch=’a’;](https://docx.uz/documents/e2018b2e-59c8-4158-99bf-0198fe55e811/page_31.png?v=1)
Telekommunikatsiya tizimlari va tarmoqlari., Ma'lumotlar tuzilmalari va algoritmlari
-
O'xshash dokumentlar
- Adobe photoshop grafik muharriri yordamida web-sahifada grafik ma’lumotlarni aks ettirish
- Hujjat almashinuvi jarayonlarini tezkorlashtirish va xavfsizligini ta`minlash uchun bulutli tizim
- Kafedraning rasmiy web saytini ishlab chiqish
- Python dasturlash tilida mini web browser yaratish
- Python dasturlash tilida inkapsulyatsiya