Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	20000UZS
Размер	1.7MB
Покупки	0
Дата загрузки	03 Июнь 2025
Расширение	docx
Категория	Экономика

Tijorat sohasida omborxona logistikasi.

sohasiga yo'nalishni tashkil etish - bu material oqimini rag'batlantiradigan va
ta'minot va marketingni ta'minlaydigan logistikaning funksional sohasidir.
Logistika sohasiga texnologik yo'nalish - bu transport texnologiyalari,
omborxonalar, axborot ta'minoti, rejalashtirish va nazorat qilishni
takomillashtirishni amalga oshiradigan logistikaning funktsional sohasi
hisoblanadi. Logistikaning individual funktsional yo'nalishlarini ko'rib chiqamiz
(1.2.1-jadval)
1.2.1-jadval. Turli sohalarda hal qilinadigan logistikaning asosiy
vazifalari
№ Logistika yo’nalishlari Asosiy vazifalar
1 Zaxiralar Kerakli zaxirani rejalashtirish,
shakllantirish va saqlash
2 Ishlab ch iqarish Moddiy tovarlar ishlab
chiqarish va moddiy
xizmatlarni ishlab chiqarish
(ilgari yaratilgan tovarlar
qiymatini oshiradigan ishlar)
3 Taqsimot Iste’molchilar talabini aniqlash,
iqtisodiy aloqalarni o’rnatish,
iste’molchilarga xizmat
ko’rsatish, taqsimotning
oqilona shakllarini tanlash va
savdoni tashkil etish.
4 Mahsulotni tashish Transport turini, transport

xolos. Yuqorida sanab o‘tilgan funksiyalarning har biri keng miqyosda o‘zgarib
turishi mumkin. Bu esa ayrim logistik operatsiyalarning amalga oshirilish
intensivligiga ham o‘z ta'sirini o‘tkazadi. Bundan keyin, ombordagi logistik
jarayonning ko‘rinishi umuman boshqacha tus oladi.
2.1.2 -rasm. Yuklarni omborxonalarda ortish-tushirish variantlari:
a,b va d-mexanizatsiyalashgan variant, e-kichik mexanizatsiyalashgan
variant
Ishlab chiqaruvchi korxonalarning tayyor mahsulot omborlarida:
- omborga qo‘yish;
- saqlash;
- navlarga (turlarga) ajratish;
- qo‘shimcha qayta ishlash (lozim bo‘lsa);
- belgilash (markirovka);
- ortishga tayyorlash;
- ortish operatsiyalari.

vositasini tanlash, mahsulotni
yetkazib berishni rejalashtirish
va nazorat qilish.
5 Omborxona va omborni qayta ishlash Ombor joylashgan joyni
tanlash, omborni boshqarish,
qadoqlash.
6 Axborot ta’minoti Moddiy oqimlar harakati
to’g’risida ma’lumot to’plash,
logistika jarayonlarini
komputer yordamida qo’llab
quvvatlash.
Omborlaming asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi:
l. Iste’molchilar buyurtmasiga muvofiq tegishli assortimentni yaratish.
Sotib olish va ishlab chiqarish logistikasida mazkur vazifa ishlab chiqarishning
turli bosqichlarini kerakli moddiy-texnika resurslari bilan (sifati va soni
bo‘yicha) ta’minlashga qaratilgan. Taqsimlash logistikasida mazkur vazifa
maxsus ahamiyatga ega. Sotuv omborlari ishlab chiqarish assortimentini
mijozning buyurtmasiga muvofiq iste’mol assortimentiga aylantiradi. Omborda
kerakli assortimentni yaratish iste’molchilar buyurtmasini samarali bajarishga va
mijozlarga kerakli hajmda tovarlami tez-tez yetkazib berishga yordam beradi.
2. Omborga joylashtirish va saqlash. Mazkur vazifaning bajarilishi
mahsulot ishlab chiqarish va uni iste’mol qilish orasidagi vaqtinchalik tafovutni
baravarlashga, yaratilgan zaxiralar asosida ishlab chiqarish jarayoni uzluksiz
bo‘lishiga va iste’molchilaming beto’xtov mahsulot bilan ta’minlanishiga
imkon beradi. Ayrim tovarlar mavsumga qarab iste’mol etilishi sababli ham
tovarlami taqsimlash tizimida saqlashga zarurat bor.
3. Jo‘natishga mo’ljallangan bir to‘da tovarlami birlashtirish va yuklarni
transportda jo’natish. Iste’molchilarning aksariyati omborlardan vagonga yoki
treylerga sig‘adigan miqdordan ancha kam tovar oladilar, bu esa o‘z navbatida

bunday tovarlami yetkazib berish bilan bog‘liq xarajatlami ancha
ko’paytiradi. Transport xarajatlarini kamaytirish uchun omborxona transport
vositasini yuk bilan to’ldirish uchun bir nechta mijozlaming katta miqdorda
bo’lmagan yuklarini birlashtirish vazifasini bajarishi mumkin.
4. Xizmat k о ‘rsatish. Iste’molchilarga yuqori darajada xizmat ko‘rsatish
maqsadida omborlar mijozlarga turli xizmatlar ko‘rsatishlari mumkin: tovarlami
sotuvga tayyorlash (mahsulotni qadoqlash, konteynerlami (maxsus idishlarni)
to‘ldirish, tovarlami o‘ramidan ochib olish va boshqalar); asboblar ishlashini
tekshirish, yig‘ish; mahsulotni sotuvga tayyorlash; transportda jo‘natish
xizmatlari va boshqalar.
Ombordagi logistika jarayoni juda murakkab. Bu zaxiralarni etkazib berish,
yuklarni qayta ishlash, shuningdek, mavjud qiymatlarni taqsimlash
funktsiyalarini bajarishda to‘liq izchillikni talab qiladi. Aslida, ombor logistika
jarayoni korxonaning deyarli barcha asosiy yo‘nalishlarini qamrab oladigan
faoliyatdir. Bu masalani mikro darajada ko‘rib chiqsak, bu ayniqsa aniq bo‘ladi.
Shuning uchun ombor logistika jarayoni o‘zining funksionalligi jihatidan
texnologik jarayondan ancha kengroq bo‘lgan faoliyatdir. Biroq, u quyidagilarni
o‘z ichiga oladi:
- zarur materiallar bilan dastlabki ta’minlash;
- tovar yetkazib berish ustidan nazoratni amalga oshirish;
- zahiralarni tushirish va keyinchalik qabul qilish;
- ombor ichidagi harakat va tovarlarni boshqa joyga ko‘chirish;
- olingan zahiralarni zarur saqlash va keyinchalik saqlash;
- mijozlardan olingan buyurtmalarni ishga tushirish (to‘ldirish), shuningdek
tovarlarni keyingi jo‘natish, ularni tashish va jo‘natish;
- bo‘sh konteynerlarni yig‘ish va etkazib berishni amalga oshirish;
- buyurtmalarni yetkazib berish ustidan nazorat;
- ombor axborot xizmati tizimiga xizmat ko‘rsatish;
- mijozlarning buyurtmalarini ta’minlash shaklida xizmatlar ko‘rsatish.

- iqtisodiy partiyalarda tashishni tashkil etish hisobiga tovarlarni tashish paytida
xarajatlarni kamaytirish;
- sug'urta va mavsumiy zaxiralarni yaratish orqali talab va taklifni
muvofiqlashtirish va muvofiqlashtirish;
- tovarlarni ishlab chiqarish yoki sotishning uzluksiz jarayonini ta'minlash;
- sanoat assortimentini savdo assortimentiga aylantirish orqali iste'molchilar
talabining maksimal darajada qondirilishini ta'minlash;
- faol savdo strategiyasini saqlash uchun sharoit yaratish;
- savdo bozorlarining geografik qamrovini oshirish;
- moslashuvchan xizmat ko'rsatish siyosati uchun sharoit yaratish.
Ish jarayonida ombor quyidagi harakatlarni amalga oshiradi: tovarlarni
konsolidatsiya qilish; yuklarni ajratish; zaxiralarni konsentratsiyasi va saqlash;
omborlar assortimentini boshqarish; ishlab chiqarish jarayonining
asinxronikasini yumshatish; xizmatlar ko'rsatish.
Tovarlarni birlashtirish. Transport xarajatlarini kamaytirish uchun ombor bir
nechta xaridorlardan jo'natmalarni ma'lum savdo maydoniga jo'natish uchun
kattaroq partiyaga birlashtirishi mumkin.
Yuklarni ajratish. Ombor ishlab chiqaruvchilardan bir nechta xaridorlarga
mo'ljallangan tovarlarni qabul qiladi, ularni buyurtmalarga muvofiq kichikroq
partiyalarga ajratadi va har bir xaridorga yuboradi.
Zaxiralarni to'plash va saqlash resurslarning manbalari va iste'molchilar
talabining o'zgarishi bilan bog'liq bo'lgan cheklovlar sharoitida doimiy ishlab
chiqarish yoki etkazib berishga imkon beradi.
III BOB. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA OMBORXONA
XO‘JALIGI XIZMAT KO‘RSATISHNI TASHKIL ETISH NATIJALARI .
3.1 O‘zbekiston Respublikasida omborxona xo‘jaligi xizmat
ko‘rsatishni tashkil etish natijalari.
Omborlar assortimentini boshqarish. Iste'molchilarning buyurtmalarini
kutib turadigan bir qator mahsulotlarning shakllanishi buyurtmalarni yanada

17. A.S.Kucharov, D.N.Ishmanova “Xalqaro transport tashuvlari” o ‘quv
qo‘llanma TDIU “Iqtisodiyot” nashriyoti 2020.
18. Xo‘jayev F.3., Po‘latxo‘jayeva D.M., Aytiyeva S.A. Xalqaro logistika.
0 ‘quv qo‘llanma. Т .: 2017
19. Каримов И . А . Узбекиrан Демократик тарак . киётининг янги
боскичида - Т .: Узбекиrан , 2005
20. А .М .Заваков. Логиrика материальных зап асо в и финансовых
активов. М., «Питер», 2005.

1.2.1-rasm. Omborxonani tashkil etish2-rasm. Omborxonani tashkil
etish
II BOB. OMBORLARDA BAJARILADIGAN XIZMATLAR,
OPERATSIYA VA FUNKSIYALARI.
2.1 Omborlarda bajariladigan xizmatlar, operatsiya va funksiyalari.
Omborlar logistik tizimlarning muhim unsurlaridan biri bo‘lib
hisoblanadilar. Zaxiralarni saqlash uchun maxsus jihozlangan joylarga bo‘lgan
ob'ektiv zaruriyat moddiy oqim harakatining barcha bosqichlarida kuzatiladi.
Turli xildagi omborlar ko‘pligini aynan shu bilan izohlash mumkin.
Omborlarning o‘lchamlari ham har xil bo‘lishi mumkin: kichkina xonalardan to
bir necha yuz ming kvadrat metr maydonga ega bo‘lgan gigant omborlargacha.
Omborlar yuklarni joylash balandligi bo‘yicha ham farqlanadilar. Bir
omborlarda yuklar odam bo‘yidan baland bo‘lmagan joyda saqlansa, ikkinchi bir

usullarini, va shuningdek axborot va kompyuter texnikasini qo‘llashning
shakllari va uslublari takomillashib bormoqda. Bundan tashqari logistika o‘z
xususiyatlariga muvofiq, bozorning talablariga mos keladigan yangi izlanishlar
uslubiyotlarini va ularni amalga oshirish texnologiyalarini tizimli va majmuaviy
tarzda yondashishga turtki bo‘lishi va yordam berishi lozim.
«Tijorat logistikasi» - tijorat faoliyati sohasidagi logistik faoliyat. Ammo
«tijorat» bizning ongimizga keng tarqalgan, bu katta darajadagi savdo, savdo
muammolari majmuasidir. Savdo sohasi - tijorat keng xaridorlar ommasi bilan
bevosita munosabat o‘rnatish, faqat bizda emas, balki g‘arbda ham ishlab
chiqarishdan m ohirona ajratilgan bo‘lib, bulling sababi va oqibatlari turlicha.
Bu holda logistikadagi «tijorat» sifat mazmuni bo‘yicha ko‘proq mos kelishi
mumkin.
Logistikani fan sifatida, bilimlar tizimi, tamoyillari va usullari sifatida
bilmaslik xodimning kasbiy kamchiliklarini tavsiflaydi, bu esa sub’yektning
ishida (biznesda) m a’lum bir harajatlarning qo‘shimcha sarflanishiga olib
keladi. Shuning uchun bozor iqtisodiyotining markaziy ishtirokchisi -
tijoratchini tayyorlashda logistikani o‘qitish ahamiyatli o‘rin egallaydi.
Logistikani bilish iqtisodchilar uchun muvaffaqiyatli tadbirkorlik faoliyatini olib
borishga asos sifatida zarurdir.
Logistika sohasidagi faoliyat ko‘pqirralidir. U transport, ombor xo‘jaligi,
zaxiralar, xodimlar boshqaruvi, axborot tizimlari, tijorat faoliyati va ko‘plab
boshqalami tashkil etishni qamrab oladi. Sanalgan vazifalarning har biri tegishli
soha fanida chuqur o‘rganilgan va bayon etilgan. Logistik yondashuvning
prinsipial yangiligi yuqorida sanalgan faoliyat sohalarining maromli tashkil
etilgan yengil boshqaruluvini va yuqori samarali material o‘tkazuvchi tizimlarini
yaratish maqsadidagi uzviy bog‘liqligini ta’minlash hisoblanadi.
Logistikaning ijobiy xususiyatlarini joriy qilinishiga, birinchi 3 navbatda,
ishlab chiqarish faoliyati yo‘nalishini ishlab chiqaruvchi, yetkazib beruvchi va
sotuvchi bozoridan iste’molchi bozori tomon o‘zgarishi sabab boimoqda. Bu o‘z
navbatida moddiy-texnik ta’minot, sotish, transport ta’minoti va mamlakatda

buxgalteriya ishchilarining mahsulotni to'g'ridan-to'g'ri saqlash joylarida
harakatlanishi uchun ombor ishlarining hujjatlashtirishning to'g'ri va o'z vaqtida
bajarilishini, shuningdek
ombor yozuvlarini yuritilishini nazorat qilish;
chegirma narxlarida mahsulotni pul ko'rinishida hisobga olish;
operatsion ombor buxgalteriya hisobi bo'yicha mahsulot qoldiqlarini ularning
muvofiqligini tasdiqlash uchun buxgalteriya ma'lumotlari bo'yicha mahsulot
qoldiqlari bilan taqqoslash.
Inventarizatsiya hisobining maqsadi:
sotilgan tovarlar qiymatini (xarajatlar turi sifatida) hisobot davrida ushbu
mahsulotlarni sotishdan olingan daromadlar bilan
bog'lash;
davr oxirida aktiv bo'lgan mahsulotning pul mablag'lari qiymatini o'lchash.
Buxgalteriya hisobi turlari:
* odatiy - mahsulotni umumlashtirilgan ro'yxatga olish kartasi qo'llaniladi, unda
ma'lum bir omborda yoki korxonaning barcha omborlarida buxgalteriya hisobida
bo'lgan vaqtdagi mahsulotlarning soni va ularning qiymati ko'rsatilgan;
* partiyali - xarajatlar schyot-fakturasining tovar moddalari mahsulot
kelib tushishiga qat'iy muvofiq shakllantiriladi (tamoyil bo'yicha)
* Bitta kirimli - bitta hisob kartasi;
* operatsion (qoldiqlarni olib tashlash) - bu mahsulotni saqlash uchun joylarni
(qutilar, rulonlar, sumkalar) sanab, omborni hisobga olish tizimidagi
ma'lumotlarga ega bo'lgan mahsulotlarning javobgarligini
moddiy javobgar shaxslar tomonidan tekshirish tartibi. Keyin tegishli
norma va standartlarni hisobga olgan holda qayta hisoblash amalga
oshiriladi, ya'ni mahsulotlar miqdori aniqlanadi, ular joriy narxlarda
baholanadi. Siklni qayta hisoblash - bu ma'lum bir turdagi mahsulotlar
zaxiralarini vaqti-vaqti bilan tekshirish tartibi .
Mahsulot inventarizatsiyasi:
qayta sanab chiqish orqali mahsulotning haqiqiy mavjudligini aniqlash tartibi,
ya'ni qoldiqlarni olib qo'yish va hisoblarni tekshirish. Mahsulotlarning haqiqiy
mavjudligi to'g'risidagi ma'lumotlar buxgalteriya hisobi va ombor hisobi
ma'lumotlari bilan qiymat va jismoniy jihatdan taqqoslanadi;
barcha turdagi mahsulotlarni doimiy yoki tanlab sanash (qaytasanash). Olingan
ma'lumotlar jismoniy narxlarda amaldagi narxlarda baholanadi va mahsulot
guruhlari bo'yicha umumiy hajmda umumlashtiriladi.
Inventarizatsiya paytida quyidagilar tekshiriladi:
▪ saqlash birliklarining xavfsizligi;
▪ ularni saqlash va taqsimotning to'g'riligi;
▪ tortish uskunalari va o'lchash vositalarining holati;
▪ mahsulot yozuvlarini yuritish tartibi.
Inventarizatsiya turlari:
* majburiy - quyidagi hollarda amalga oshiriladi:
▪ yillik moliyaviy hisobotni tayyorlashdan oldin;
▪ moliyaviy javobgar shaxslarni almashtirishda (ishlarni topshirish

Ushbu belgi bo‘yicha omborlarni ikkita asosiy guruhga bo‘lish mumkin:
Ishlab chiqarish - texnik maqsadlarga mo‘ljallangan mahsulotlar harakati
uchastkasidagi omborlar; Xalq iste'moli mollari harakati uchastkasidagi
omborlar.
1 guruhga kiruvchi omborlar quyidagilar: - ishlab chiqaruvchi
korxonalarning tayyor mahsulot omborlari; - ishlab chiqarish-texnik
maqsadlarga mo‘ljallangan mahsulotlarni iste’mol qiluvchi korxonalarning xom-
ashyo va birlamchi materiallar omborlari; - ishlab chiqarish-texnik maqsadlarga
mo‘ljallangan mahsulotlarni muomala sohasidagi omborlar.
2 guruhga kiruvchi omborlar quyidagilar: - xalq iste’moli mollari bilan
ulgurji savdo qiluvchi korxonalar omborlari: a) ushbu mahsulotlarni ishlab
chiqarish joyida joylashgan; b) ushbu mahsulotlarni iste’mol joyida joylashgan.
Moddiy oqimni turli korxonalar omborlaridan o‘tishining prinsipial chizmasi.
Omborlarning funksiyalari Turli omborlarda bajariladigan ish hajmi
taxminan bir xil. Chunki omborlar turli logistik jarayonlarda quyidagi o‘xshash
funksiyalarni bajaradilar:
- moddiy zaxiralarni vaqtinchalik joylashishi va saqlanishi;
- moddiy oqimlarni qayta shakllanishi;
- xizmat ko‘rsatish tizimida logistik servisni ta’minlash.
Har bir ombor kamida uch xil moddiy oqimlarni qayta ishlaydi: kiruvchi,
chiquvchi va ichki. Kiruvchi oqimning mavjudligi transportdagi yukni tushirish,
uning miqdori va sifatini tekshirish lozimligini bildiradi. Chiquvchi oqim bo‘lsa
yukni ortish, ichkida esa omborlar ichida yukni harakatlantirish nazarda tutiladi.
Moddiy zaxiralarni vaqtinchalik saqlash funksiyasini amalga oshirilishi,
yuklarni saqlashga joylashtirish, saqlash uchun zaruriy sharoitlarni ta’minlash,
saqlash joylaridan yuklarni olish bo‘yicha ishlarni bajarish zaruriyatini bildiradi.
Moddiy oqimlarning o‘zgarishi bir yuk partiyalari yoki yuk birliklari
o‘rniga boshqalarini tashkil etish yo‘li bilan amalga oshadi. Bu yuklarni o‘z
qadoqlaridan olib, yangi yuk birliklarini tashkil etish va ularni qadoqlash zarur
ekanligini anglatadi. Ammo bu omborlar to‘g‘risida umumiy tushunchadir

to'liq bajarilishiga va mijoz tomonidan talab qilinadigan hajmda tez-tez etkazib
berishga olib keladi.
Korxonada ishlab chiqarish jarayonining asinxronikasini yumshatish. Alohida
ishlab chiqarish operatsiyalari o'rtasidagi izchillikka erishish uchun omborda
tugallanmagan ishlab chiqarish moddiy resurslari zaxirasi shakllantiriladi.
Xizmatlar ko'rsatish. Masalan, xaridorlarga tovarlarni etkazib berish yoki
axborot xizmatlari.
Ombor ishlarini tashkil etishda tegishli logistika operatsiyalari amalga oshiriladi,
ularni ombor orqali material oqimini ko'chirishda ularni bajarish ketma-ketligi
bo'yicha guruhlash mumkin.
1-guruh. Yuk kelgan transport vositalarini tashqi ekspertizadan o'tkazish,
ularning yaroqliligi va muhrlarning yaxlitligini nazorat qilish.
2-guruh. Yuklarni tushirish joylari soniga ko'ra tushirish va dastlabki qabul
qilish, yuklarni qabul zonasiga olib borish.
3-guruh. Tovarlarni sifat va miqdor bo'yicha qabul qilish, tovarlarni
joylashtirish, agar kerak bo'lsa, qabul qilish dalolatnomasini tuzish.
4-guruh. Ombor yuk birligining shakllanishi, uni tashish, saqlash va
saqlash.
5-guruh. Yuklarni omborda aylantirish, ya'ni saqlash joyi ichida
harakatlanish.
6-guruh. Iste'molchilar buyurtmalarini yig'ish va ularni yig'ish joyiga olib
borish uchun nomenklatura buyumlarini tanlash.
7-guruh. Yuklarni to'ldirish va ularni etkazib berish joyiga ko'chirish.
8-guruh. Yuklarni mijozlarga etkazib berish va etkazib berish.
Logistika operatsiyalari oqilona olib borilishi uchun butun ombor
jarayonini yoki uning alohida bosqichlarini batafsil tavsiflovchi oqim
jadvallarini ishlab chiqish tavsiya etiladi. Texnologik xaritalarga odatda
quyidagilar kiradi: bajarilgan operatsiyalar ro'yxati (ish tarkibi); talab
qilinadigan mehnat xarajatlari (ishlash muddati); malakasi va professional
tarkibi va ijrochilar soni; ishlatilgan mexanizatsiya vositalari.

xarajatlar, omborxonani ijaraga olish, omborlami tartibda saqlash bilan bog‘liq
joriy xarajatlar. Bundan tashqari omborxona zaxirasi tashkil etilishi natijasida
boshqa maqsadlarda foydalanilishi mumkin bo‘lgan ko‘p miqdordagi moliyaviy
resurslar ishga solinmay qoladi. Shu sababli mahsulotlarni omborxonaga
joylashtirish xarajatlami kamaytirishga yoki logistik servis sifatini oshirishga
imkon bersagina o‘zini oqlaydi (talabga tez javob berishga yoki arzon narxlarda
oldindan sotib olish hisobiga iqtisodga erishish). Omborga joylashtirishning
ijobiy tomoni shundaki, ishlab chiqarish to‘g‘rilab olinadi, yuklarni butlashga,
zaxiralami to‘plashga va taqsimlashga kerakli texnik va tashkiliy sharoitlar
yaratiladi.
Ombor xizmati logistikasi — bu ombor xo‘jaligida oqimning qayta
ishlash jarayonida amalga oshiriladigan o‘zaro bog‘liq operatsiyalar
kompleksidir.
Ombor xizmati — logistikasining o‘rganish ob’yekti. Tovar moddiy
qiymatliklarini omborga joylashtirish, yukni qayta ishlash va o‘rash jarayonidir.
Omborlaming roli va о ‘mini tahlil qilganda iyerarxiyaning turli
bosqichlarida, ya’ni umumdavlat, regional, lokal va ishlab chiqarish
bosqichlarida ko‘rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Ombor xo‘jaligini tashkil
etishning eng sodda variantlaridan biri keng tarmoqli tuzilmadir. Bunday
tuzilmada qaysidir bir to‘plash punkti boshqa bir nechta punktlar uchun manba
— ombor bo‘ladi. Bu tizimning keyingi bir bosqichi eshelonlashgan tuzilma
bo‘lib, u bir necha iyerarxiya bosqichi — joylashtirish eshelonlaridan iborat
bo‘ladi. Bunday tizimda iste’molchilardan talablar eng quyi pog‘onadagi,
punktga tushadi.
Yangi narsa shuki, omborda rejalashtirilgan tranzit hajmdan ortiqchasi
paydo bo‘lsa, mavda ulgurji haridorlarga tezkorlik bilan sotish ruxsat etiladi.
Shu maqsadda ombor qoshida savdo zali va mayda ulgurji savdo uchun qabul,
butlash va jo‘natish zonalari, shuningdek, ma’muriy va xizmat ko‘rsatish
binolari tuziladi. Ombor xo‘jaligining samarali faoliyat ko‘rsatish shartlari:

bajariladigan xizmatlar, omborlarning turlari, funksiyalari ham ko’payib
bormoqda. Omborlarda bajariladigan xizmatlar, operasiya va funksiyalarni
raqamlashtirish davr talabidir. Mazkur maqolada omborlarda bajariladigan
xizmatlarni raqamlashtirish masalasi ko’rib chiqilgan. har yili ombor
xizmatlariga talab ortib bormoqda, bu esa sohani rivojlantirish uchun jiddiy
rag'bat mavjudligini bildiradi. Ombor logistika menejmentini kamsitmaslik
kerak - bu doimiy e'tibor talab qiladigan juda mashaqqatli ish. Hech bir
ombor, hatto eng kichigi ham , agar uning jarayonlari nazorat qilinmasa, normal
ishlay olmaydi. Professional ombor logistlarini etishtirish kerak. Va keyin
bizning kengliklarda ombor logistikasining jahon standartlariga erishish ehtimoli
katta.
Ta'minot zanjirida moddiy oqimlarning harakatlanishi, tegishli omborlar uchun
mo'ljallangan, kerakli zaxiralarning ma'lum joylarida kontsentratsiyasiz mumkin
emas. Ombor orqali harakatlanish tirik va moddiy mehnat xarajatlari bilan
bog'liq bo'lib, bu tovarlarning qiymatini oshiradi. Shu munosabat bilan
omborlarning ishlashi bilan bog'liq muammolar logistika zanjirida moddiy
oqimlar harakatining ratsionalizatsiyasiga katta ta'sir ko'rsatadi; transport
vositalarini ishlatish va tarqatish xarajatlari.
Zamonaviy katta ombor - bu ko'p sonli o'zaro bog'liq elementlardan tashkil
topgan , ma'lum bir tuzilishga ega bo'lgan va moddiy oqimlarni o'zgartirish,
shuningdek iste'molchilar o'rtasida tovarlarni to'plash, qayta ishlash va tarqatish
vazifalarini bajaradigan murakkab texnik tuzilma. va omborlarda qayta
ishlanadigan turli xil tovarlarning xususiyatlari, omborlarni murakkab tizimlar
sifatida tasniflaydi. Shu bilan birga, omborning o'zi yuqori darajadagi tizimning
elementi - bu ombor tizimiga qo'yiladigan asosiy va texnik talablarni
shakllantiruvchi , uning maqbul ishlashi uchun maqsad va mezonlarni
belgilaydigan, yuklarni qayta ishlash shartlarini belgilaydigan logistika zanjiri.
Shuning uchun omborni alohida -alohida emas, balki ta'minot zanjirining
ajralmas qismi sifatida ko'rib chiqish kerak. Faqat shu yondashuv omborning

narsalar Interneti kabi rivojlanayotgan texnologiyalardan foydalangan holda
omborlarda tovarlar zahirasini boshqarish, buyurtmalarni bajarish va jo‘natish
kabi qo‘lda bajariladigan ombor operasiyalari avtomatlashtirishni o‘z ichiga
oladi.
Omborlarni raqamlashtirish orqali kompaniyalar xarajatlarni kamaytirish
bilan birga samaradorlik va mahsuldorlikni maksimal darajada oshirishlari
mumkin. Bunga real vaqt rejimida zahiralarni aniq boshqarish,
avtomatlashtirilgan saralash va qadoqlash, buyurtmalarni tezroq qayta ishlash va
yanada samarali jo‘natish imkonini beruvchi kuzatuv yechimlari orqali erishish
mumkin.
Raqamli omborxona va logistika operatsiyalari bugungi kun va zamonda
korxonalar uchun nafaqat o‘z daromadlarini yaxshilash, balki kuchli
raqobatdosh ustunlikni saqlab qolish uchun ham mutlaq zaruratga aylanib
bormoqda.
Raqamli tijorat va zamonaviy texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlaydigan
korxonalar paydo bo‘lishi bilan omborlarning aqlli, aqlli va avtomatlashtirilgan
bo‘lishiga ehtiyoj ortib bormoqda. Smart raqamli omborning markazida
sensorlar tomonidan yaratilgan ma’lumotlarni amaliy tushunchalarga aylantira
oladigan ulanganqurilmalar va algoritmlar to‘plami mavjud.
2.2 Omborlarni raqamlashtirish faoliyatidan foydalanishning asosiy.
Jahon iqtisodiyotining globallashuvi xalqaro savdo munosabatlarining
taraqqiyotiga olib kelmoqda. Tashqi savdoning rivojlanishida savdo yo’llari,
transport tizimlari, logistika xizmatlari, shu jumladan omborxo’jaligining
ahamiyati kattadir. So’ngi yillarda tovarlar va yuklarni tashishda, yetkazib
berishda omborlarning o’rni va ahamiyati ortib bormoqda. Omborlarda

tizimining .Byudjetni
moliyalashtirish, davlat
buyurtmalarini shakllantirish
tizimi, ularning ijrosini
nazorat. shakllantirish tizimi,
ularning ijrosini nazorat
Omborxona tushunchasi . Ombor deganda tovarlami qabul qilish, saqlash,
joylashtirish va taqsimlash bo‘yicha amaliyotlar kompleksini amalga oshirishga
mo‘ljallangan, maxsus texnologik uskunalar bilan jihozlangan bino, inshoot va
turli qurilmalar tushuniladi. Omborlaming asosiy vazifasi —iste’molchilar
buyurtmasi zaxirasini jamlash, ularni saqlash va uzluksiz bir me’yorda
ta’minlanishini amalga oshirish. Ombor yoki omborlar majmui xizmat
ko‘rsatish infrastrukturasi bilan birgalikda ombor xo‘jaligini tashkil etadi.
Sanoat korxonasida ombor xo‘jaligining asosiy vazifasi sanoatning tegishli
moddiy resurslar bilan to‘g‘ri oziqlanishini, ularning saqlanishini tashkil etish va
omborxona amaliyotlarini amalga oshirish bilan bog‘liq xarajatlami imkon
boricha qisqanirishdir.
Logistika tizimida omborlarning ahamiyati va o‘rni. Omborlar logistika
tizimining asosiy qismlaridan birini tashkil etadi. Logistik tizim omborlarga
bogan tashkiliy va texnik-iqtisodiy talablami shakllantiradi, omborlar tizimining
maqsadini va eng maqbul ishlash mezonini belgilaydi, yuklarni qayta ishlash
shartlarini aniqlaydi. O‘z navbatida, materiallami omborga joylashtirishni
tashkil etib (omborni joylashtirishga joy tanlash, materiallami saqlash usullari va
boshqalar) zaxiraning logistika tizimining turli qismlarida aylanishi bilan bog‘liq
xarajatlariga, miqdoriga va harakatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Logistikada
omborlar ham ijobiy, ham salbiy ahamiyatga ega. (omborda saqlashning salbiy
tomoni shundaki, zaxiralami omborda saqlash bilan bog‘liq xarajatlar hisobiga
tovar narxi oshadi. Bu omborga joylashtirish amaliyotlariga sarflanadigan

• omborlarning zichligi;
• ombor maydonidan foydalanish intensivligi;
• omborning moliyaviy-iqtisodiy ko'rsatkichlari.
Ombordagi tovarning aylanishi - ma'lum muddatda ombordan
chiqarilgan, qiymat jihatidan ifodalangan mahsulotlar miqdori. Ushbu
ko'rsatkich nafaqat ombordan mahsulotlarning umumiy sotilishini, balki
mahsulotning alohida guruhlari uchun sotilishini ham aks ettiradi.
Ombordagi yukning aylanishi - bu ishning murakkabligini tavsiflovchi
ko'rsatkichdir va ma'lum vaqt oralig'ida (kun, oy, yil) ombordan o'tgan turli xil
mahsulotlar hajmi bilan hisoblanadi. Yetib kelish yoki ketish paytida omborning
aylanishini hisoblash mumkin (bir tomonlama yuk aylanmasi). Ma'lum vaqt
ichida ombordan chiqarilgan mahsulotlar miqdori jismoniy ko'rinishda
(kilogramm, tonna) ifodalanadi.
Omborxona yuk sig'imi mahsulotni to'g'ridan-to'g'ri saqlash uchun
mo'ljallangan omborxonaning maydoniga qarab tonnada yukini
Tavsiflaydi.
Omborning o'ziga xos yuki - 1 m2 saqlash maydoniga to'g'ri keladigan
yukning massasini tavsiflaydi.
Ortiqcha yuklanish koeffitsienti - ortish operatsiyalarini bajarish
jarayonida har bir jismoniy tonna yuk bo'yicha bajarilgan operatsiyalarning
o'rtacha soni. Yuk koeffitsienti tonna operatsiyalarining hajmini (1 tonna yukni
transportdan transportga, transportdan omborga to'liq ko'chirish) jismoniy tonna
soniga bo'lish yo'li bilan hisoblanadi. Ortiqcha yuklanish koeffitsienti qanchalik
past bo'lsa, bu ishlar yanada oqilona tashkil etiladi.
Saqlash joyidan foydalanish ko'rsatkichlari - saqlash maydoni
hajmidan oqilona foydalanilishini ko'rsatadi.
Ombor yukining notekislik koeffitsienti eng band bo'lgan oyning
oborotini omborning o'rtacha oylik aylanmasiga nisbati sifatida
aniqlanadi.
Omborning yuk hajmidan foydalanish darajasi mahsulotning zichligi va
balandligini tavsiflaydi.
Ombordagi mahsulotlarning aylanish tezligi mahsulotlarning ma'lum
hajmdagi ombor orqali o'tishi intensivligini tavsiflaydi.
Ombor xodimlarining mehnat unumdorligi omborning yuk aylanmasi
hajmiga, shuningdek omborga biriktirilgan barcha ishchilar va yordamchi
ishchilar soniga qarab hisoblanadi.
Ombordagi mahsulotlar zaxiralarini hisobga olish va nazorat
qilish usullari
Korxonadagi mahsulotni hisobga olishning asosiy tamoyillari:
moddiy javobgar shaxslar tomonidan ombor kartalari yoki boshqa registrlardan
foydalanish asosida omborlarda miqdoriy hisobga olishning samaradorligi va
ishonchliligi;

Iste'molchi korxonalarning xom-ashyo va birlamchi materiallar
omborlarida:
- yukni qabul qilish;
- tushirish;
- navlarga ajratish;
- saqlash;
- ishlab chiqarish iste'moliga tayyorlash.
Ishlab chiqarish-texnik maqsadlarga mo‘ljallangan mahsulotlar
muomalasi sohasidagi ulgurji-vositachi firmalar omborlarida, yuqorida
qayd etilganlardan tashqari:
- tovarlar to‘planishi (konsentratsiyasi)ni ta’minlash;
- lozim bo‘lgan assortimentni butlash;
- tovarlarni kichik partiyalarda yetkazish (iste’molchi korxonalar va boshqa
ulgurji-vositachi firmalar omborlariga);
- rezerv partiyalarni saqlashni tashkil etish. Ishlab chiqarish to‘plangan
joylardagi savdo korxonalari omborlarida:
- ishlab chiqarish korxonalaridan tovarlarni yirik partiyalarda qabul qilish;
- iste’mol joylardagi xaridorlarga tovarlarni yirik partiyalarini butlash va
jo‘natish;
Iste'mol joylaridagi omborlarda:
- ishlab chiqarish assortimenti tovarlarini qabul qilish;
- keng savdo assortimentini shakllantirish;
- chakana savdo korxonalarini tovarlar bilan ta'minlash.
Omborlar quyidagi turlarga bo'linadi:
1. O'lchovlari bo'yicha omborlar kichik o‘rtacha kattalikdagi va gigant
omborlarga bo‘linadi.
2. Mexanizasiyalashtirilganlik darajasiga ko‘ra omborlar ko‘l mehnatiga
asoslangan, mexanizasiyalashtirilgan va avtomatlashtirilgan omborlarga
bo‘linadi.

savdo tarkibidagi kooperativ - shirkat birlashmalari;
Shuni ta’kidlash zarurki, logistik imkoniyatlardagi yuksak liirlashtirish
(tarmoqli) tarkiblarning qulayligini aytish lozim. Masalan, yirik amerikalik va
yevropalik chakana va ulgurji savdo uxborot tizimidagi birlashishlik xizmat
ko‘rsatilayotgan do‘konlardagi peshtaxtalarda tovar miqdorining kamayganligini
avtovatika yordamida tovar yetkazib beruvchini xabardor qiladi. Shveytsatiya
savdo tizimi Migrozning misoli diqqatga sazovordir, u milliy iste’mol
bozorining 46 %ini o ‘z ichiga olgandir. Bu yerda do‘konlaming talabnomalari
avtomatik ravishda markaziy ulgurji omborlarga yoki tez ayniydigan
mahsulotlar bo‘yicha esa ishlab chiqaradigan zavodga beriladi. Tizim bo‘yicha
savdo jarayonlarini avtomatlashritish shunchalik darajada yuqoriki ko‘pchilik
do‘konlarda tovar yetkazib berish va uning sifatini nazorat qilish yuzasidan
menejerlar bo‘maydi. Xizmat ko‘rsatish hududida tarmoq tarkiblari bir necha
taqsimot markazlarini barpo etishlari mumkin va yuk tashishni amalga oshirish
va yuklarni kuzatib borish yuzasida tashqaridagi ixtisoslashgan logistik
kompaniya bilan shartnomalar tuzish mumkin. Savdodagi birlashish, hamda
uning ob’yektiv qonuniy rivojlanishlari so‘zsiz mamlakatimizda ham o‘zning
namoyon etadi. Tashkiliy iqtisodiy nuqtai nazardan savdo korxonalarining
birlashishlaridagi turli shakllarining rivojlanishi quyidagilarga imkoniyat
yaratadi:
markazlashtirilgan boshqarish xizmatlarini joriy qilish, ta’minot, transport
va hisobot faoliyatlarini markazlashtirish hisobiga ustama harajatlarini
kamaytirish
qulay to‘lash va tovar yetkazib berish sharoitlari asosida yirik tovar
to‘plamlarini sotib olishni amalga oshirish, ular natijasida narx darajasi va
haridorlaming manfaatlariga ta’sir ko‘rsatish;
tarmoqni boshqarishni amalga ochirish uchun zamonaviy axborot
texnologiyasidan foydalanish hamda sotiladigan mahsulotlar ro‘yxati bo‘yicha
axborotlar to‘plarnini barpo etish;

savdo tarkibidagi kooperativ - shirkat birlashmalari;
Savdodagi birlashish, hamda uning ob’yektiv qonuniy rivojlanishlari
so‘zsiz mamlakatimizda ham o‘zning namoyon etadi. Tashkiliy iqtisodiy nuqtai
nazardan savdo korxonalarining birlashishlaridagi turli shakllarining rivojlanishi
quyidagilarga imkoniyat yaratadi:
markazlashtirilgan boshqarish xizmatlarini joriy qilish, ta‘minot, transport
va hisobot faoliyatlarini markazlashtirish hisobiga ustama harajatlarini
kamaytirish qulay to‘lash va tovar yetkazib berish sharoitlari asosida yirik
tovar to‘plamlarini sotib olishni amalga oshirish, ular natijasida narx darajasi va
haridorlaming manfaatlariga ta’sir ko‘rsatish;
tarmoqni boshqarishni amalga ochirish uchun zamonaviy axborot
texnologiyasidan foydalanish hamda sotiladigan mahsulotlar ro‘yxati bo‘yicha
axborotlar to‘plarnini barpo etish;
tovar yetkazib berishda mamlakat ishlab chiqaruvchilarini har tomonlama
qo‘llab quvvatlash;
Savdo tashkilotlarini qo‘shimcha xizmatlarini kichik nonvoyxonalarini
tashkil etish, go‘shtlarni yarim mahsulot sifatida qayta ishlash sexlarini va
boshqalarni tashkil etish. G‘arbning ayrim mamlakatlaridagi savdosida logistik
tizimning rivojlanishida tarmoqlarning mavjudligini natijasida shart-sharoitlar
vujudga kelgan bo‘lib ularning hissasiga savdo aylanishining 90 % miqdori
to ‘g‘ri keladi.
Yuklarni ombor ichida transportlarga ortish deganda yukni omboming turli
dahalari orasida joyini o‘zgartirish tushuniladi: yuk tushirish maydonchasidan
qabul qilish dahasiga, u yerdan saqlash, butlash, yuk ortish dahasiga. Yuklarni
ombor ichida transportlarga ortish ishlari ikki tomoni ochiq to‘g‘ri yo‘llarda
amalga oshirilishi kerak.

darajasini ta'minlashi kerak. Tashkiliy maqsadlarga erishish darajasi, omborning
samarali ishlashi, ushbu tuzilmalarni tashkil etuvchi korxonalarning
muvaffaqiyati va zanjirning raqobatbardoshligi ko‘p jihatdan ombor
operatsiyalari samaradorligiga va ombordagi logistika muammolarini o‘z
vaqtida hal qilishga bog‘liq (tashkiliy). va xodimlar, muvofiqlashtirish va aloqa,
topologik, texnik va texnologik, dasturiy ta'minot va axborot).
Innovatsion jarayon innovatsion faoliyatga nisbatan keng ma’noga ega
bo‘lib, u quyidagilar bilan belgilanadi: innovatsion jarayon ilmiy-tadqiqot,
ilmiy-texnikaviy yangiliklarni ishlab chiqarishga tatbiq etish; innovatsion
jarayon investitsiyalashtirish jarayoniga nisbatan qo‘llanilishi jihatidan qisqa
muddatli, ya’ni ilmiy fikr va mulohazalarning shakllanishidan, uni amalga
oshirish va tatbiq etish davrini o‘z ichiga qamrab oladi. Innovatsiya ilm-fan va
texnika taraqqiyoti bo‘yicha ma’lum bir yangilik, kashfiyotlarni yaratish yoki
mavjud ishlab chiqarish jarayoni bilan bog‘liq bo‘lgan resurslardan
foydalanishni takomillashtirish; doimiy ravishda yangiliklar izlash, bozor
talablariga mos keladigan mahsulotlarni ishlab chiqarishda ilg‘or
texnologiyalarni qo‘llash va mehnatni tashkil etish usullaridan foydalanish;
bozor iqtisodiyoti sharoitida innovatsion investitsiya mablag’laridan foydalanish
bozor subyektiv ixtiyorida bo‘lib, innovatsion faoliyatni tashkil etish darajasiga
bog’liq bo‘lishi kerak.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI

1) omboring. ish zonalarini ajratgan holda ratsional rejalashtirish, bunda
yukni qayta ishlash jarayoni xarajatlarini qisqartirish;
2) asbob-uskunalami joylashtirishdajoydan samarali foydalanish natijasida
ombor quvvatini oshirish;
3) universal asbob-uskunalar ishlatish hisobiga yuklab ko‘tarish mashinalar
parkini qisqartirish;
4) ombor ichidagi tashish marshrutlarini minimallashtirish hisobiga
omborning;
o‘tkazish imkoniyatini oshirish;
5)markazlashtirilgan yetkazib berishni qo‘lab, transport xarajat larini
kamaytirish;
6) axborot tizimidan maksimal foydalanib, hujjat aylanish vaqtini
qisqartirish va h.k. (ombor xo‘jaligi faoliyatiga oddiy texnik talablar m e’yoriy
hujjatlarda mavjud).
Ombor turlari:
• asosiy binolar (mahsulot saqlash, qabul qilish va ombordan chiqarish,
ochish, o‘rash, qadoqlash va butlash amalga oshiriladi);
• yordamchi binolar idishlar (tara), ko‘p marta ishlatiladigan konteynerlar
va poddonlami saqlash, shuningdek, bo‘sh idishlami ta’mirlash ustaxonalari
uchun mo‘ljallangan;
•yordamchi-texnik binolarda injenerlik moslamalari joylashtiriladi
(mashina boMimlari, ventilyatsion kameralar, isituvchi qozonxona xo‘jalik
materiallari omborlari, ta’mirlash ustaxonalari, akkumulyator stansiyalari);
• ma’muriy-maishiy binolar. Bundan tashqari ish zonalari, dam olish va
kutish zonalari ajratiladi. Omborlarning quyidagi asosiy tavsiflarini qayd etamiz:
• ombor sig‘mi — bir vaqt ichida qancha miqdorda mahsulot sig‘dirish
imkoniyati;
• omborning foydali maydoni — saqlanayotgan mahsulot bilan bevosita
band bo‘lgan maydon.

• kamerada biron bir joyda bo'lgan barcha tagliklar va qutilarning
harakatlanishning "tarixi" ga ko'ra. Saqlangan mahsulotlarning "tarixini"
kuzatish turli parametrlar bo'yicha amalga oshiriladi:
• saqlash joyining raqami;
▪ tovar kodi;
▪ taglik raqami;
▪ Kiruvchi hujjat raqami
Kuzatuv tartiblari har bir iste'molchi uchun alohida belgilanadi.
Ombor kompyuter ma'lumotlarini almashish tizimi barcha hamkorlar va
iste'molchilar uchun kun bo'yi ishlashi kerak.

Xulosa
Inventarizatsiyani hisoblash orasidagi vaqtni qisqartirish aniqlikni oshiradi.
Avtomatlashtirilgan tizimlar real vaqtda inventar darajalari va tarkibi haqida
aniq ma'lumot beradi. Omborda inventarizatsiyani boshqarishda qo‘llaniladigan
texnologiya muvaffaqiyat uchun juda muhim, chunki avtomatlashtirilgan

tovar yetkazib berishda mamlakat ishlab chiqaruvchilarini har tomonlama
qo‘Ilab quvvatlash;
savdo tashkilotlarini qo‘shimcha xizmatlarini kichik nonvoyxonalarini
tashkil etish, go‘shtlarni yarim mahsulot sifatida qayta ishlash sexlarini va
boshqalarni tashkil etish.
G‘arbning ayrim mamlakatlaridagi savdosida logistik tizimning
rivojlanishida tarmoqlarning mavjudligini natijasida shart-sharoitlar vujudga
kelgan bo‘lib ularning hissasiga savdo aylanishining 90 % miqdori to‘g ‘ri
keladi.
Davlat va xususiy sektorda asosiy muammolar va logistika yechimlari
Logistikaga bo’lgan ehtiyoj xususiy sektorda ham, davlat sektorida ham yuzaga
keladi (1.1.1.-jadval).
1.1.1-jadval. Xususiy va davlat sektoridagi logistika masalalari
Logistik
yechimlar
ishtirokchilari Xususiy sektor Davlat sektori
Yetkazib
beruvchi xizmat
ko'rsatish
agentligi zaxiralarni boshqarish,
narxlarni belgilash, shaxsiy
yoki yollangan transport
orqali tashish, ishlab
chiqarishni rejalashtirish,
korxonaning joylashgan joyi. Xodimlar bilan ishlash,
narxlarni belgilash,
shaxsiy yoki yollangan
transport bilan tashish,
taklif etilayotgan
xizmatlar, buyurtmalar
berish.
Transport
agentligi Marshrutlangan trafik,
xizmat ko'rsatish darajasi,
narxlar, park turi. Marshrutlangan trafik,
xizmat ko'rsatish
darajasi, narxlar, park
turi
Hukumat Soliqqa tortish, tabiiy
monopoliyalarning mahsulot
narxlari va tariflari, moliya Byudjetni
moliyalashtirish, davlat
buyurtmalarini

boshqalar); asboblar ishlashini tekshirish, yig’ish; mahsulotni sotuvga
tayyorlash; transportda jo‘natish xizmatlari va boshqalar. Omborda texnologik
jarayonni tashkil qilish omborga joylashtirish amaliyotlarini tavsiflash. Omborga
invlashtirish amaliyotlari quyida keltirilgan tartibda amalga oshiriladi: • yuklarni
tushirish va qabul qilish; • saqlash uchun joylashtirish (tovarlarni tekislab
stellajlarga joylash); • tovarlarni butlash va transportga ortish; • yuklarni ombor
ichida transportlarga ortish. (yuklarni tushirish va qabul qilish tuzilgan
shartnoma shartlari) asosan amalga oshiriladi. Ko‘rsatilgan ishlarni omborda
bajarish texnologiyasi yukning xususiyatiga (donalab sotiladigan, sochiladigan),
transport vositasi turiga (treyler, konteyner
Umumiy foydalaniladigan omborlarning afzalliklari quyidagilardan
iborat:
• ombor xo‘jaligini rivojlantirishga mablag;
• ombor xo‘jaligini rivojlantirishga mablag’ sarflash talab etilmaydi;
• moliyaviy xavf-xatarlar qisqaradi;
• ombor hududidan foydalanishga o‘zgartirishlar kiritish mumkin (ijara
maydonini va muddatini o‘zgartirish imkoni);
• omborni muvofiq darajada ushlab turishga va zaxiralar saqlanishiga ma’suliyat
pasayadi.
Omborlar soni haqida qaror qabul qilinganda, korxona tovar aylanishi bilan
bog’liq umumiy xarajatlar miqdorini kamaytirish sharoitlaridan kelib chiqishi
kerak. Ombor maydonini hisoblash. U yoki bu ombor binosini tavsiflovchi
asosiy ko‘rsatkich - bu omborning umumiy maydoni o‘lchamidir.
3.2 Omborxona faoliytida innovatsion logistikadan foydalanishning
ahamiyati.
Ombor faoliyatining asosiy ko'rsatkichlari
Omborning ishlash ko'rsatkichlarini uchta tavsiflangan ko'rsatkichlar
guruhlari bilan ifodalash mumkin:

asosiy funktsiyalarining muvaffaqiyatli bajarilishini va yuqori rentabellikka
erishishni ta'minlaydi.
2.2.1-rasm. Bo‘sh joydan vertikal foydalanish
Shuni yodda tutish kerakki , har bir alohida holatda, ma'lum bir ombor
uchun, ombor tizimining parametrlari bir -biridan sezilarli darajada farq qiladi ,
shuningdek, uning elementlari va strukturaning o'zi, bu elementlarning o'zaro
bog'liqligiga asoslanadi. Ombor tizimini yaratishda siz har doim quyidagi asosiy
printsipga amal qilishingiz kerak: faqat ta'sir qiluvchi omillarni hisobga olgan
holda individual yechim uni daromad keltirishi mumkin. Buning zaruriy sharti -
bu funktsional vazifalarning aniq ta'rifi va ombor ichida ham, tashqarisida ham
yuk tashish ishlarining to'liq tahlili. Moslashuvchanlik diapazoni oqilona , amaliy
foyda bilan chegaralanishi kerak. Bu shuni anglatadiki, har qanday xarajatlar
iqtisodiy jihatdan oqlanishi kerak, ya'ni. Kapital qo'yilmalar bilan bog'liq har
qanday texnologik va texnik echimni amalga oshirish moda tendentsiyalari va
bozorda taklif qilingan texnik imkoniyatlardan emas , balki oqilona maqsadga
muvofiq bo'lishi kerak.

3. Juda ham yirik omborlarda yuklarni temir yul va suv trnsporti vositalari
bilan kiritish va chiqarish imkoniyatlari ham mavjud. Bu belgisiga ko‘ra
omborlar stasiya va port omborlarga bo‘linadilar hamda temir yul tarmog‘iga
ega bo‘lgan omborlar ham mavjud.
4. Konstruksiyasiga ko‘ra omborlar: yopiq, yarim yopiq va ochiq
omborlarga bo‘linadi.
Ombor xo‘jaligi aloxida subyekt sifatida qaralmasdan logistik zanjirning
integrallashgan tarkibiy qismi sifatida qaralishi lozim. Ombor xo‘jaligiga shu
yo‘sinda yondashilgandagina bu faoliyatning yuqori rentabelligiga erishish
mumkin.
Omborlar faoliyatning asosiy maqsadi zaxiralar yaratish, ularni saqlash
hamda buyurtmalarning bajarilishi va iste’molchilar talabini uzluksiz va ritmik
qondirishdan iborat.Ombor xo‘jaligini tashkil qilishda quyidagi muammolarni
hal qilish lozim.
O‘z ombor xo‘jaligiga ega bo‘lish kerakmi yoki umumiy foydalanish
omborini ijaraga olish kerakmi?
Omborlar tarmog'i va sonini aniqlash.
Ombor sig'imi (o‘lchami) va joylashish o‘rnini aniqlash.
Omborlar tovarlar va moddiy resurslarni qabul qilish, joylashtirish, saqlash
hamda ularni iste'molchilarga tayyorlash va tarqatishga mo‘ljallangan binolar,
inshoatlar, jixoz va uskunalar majmuidir. Xizmat ko‘rsatish sohasi belgisiga
ko‘ra ikki guruhga bo‘linadi:
ishlab chiqarish karxonalariga xizmat ko‘rsatuvchi omborlar.
xalq iste'moliga xizmat ko‘rsatuvchi omborlar.
Omborlarni raqamlashtirish – an’anaviy ombor operatsiyalarini
o‘zgartirish uchun ma'lumotlar va texnologiyalarning kuchidan foydalanish
amaliyotidir. Bu sun'iy intellekt (AI- artificial intelligence), robototexnika va

qabul qilingan kunda);
▪ o'g'irlash yoki suiiste'mol qilish, shuningdek mahsulotga zarar
etkazish faktlari aniqlanganda (bunday dalillar aniqlangandan
keyin darhol);
▪ yong'in va boshqa tabiiy ofatlar yuz berganda (darhol tugashi
bilan);
▪ korxona tugatilgan va qayta tashkil etilganida;
▪ joriy
▪ qattiq;
▪ tanlangan;
▪ rejalashtirilgan;
▪ rejadan tashqari (to'satdan);
▪ davriy - davr oxiridagi zaxiralar hajmi (ya'ni mahsulotlar soni) aniqlanadi va
sotilgan tovarlarning qiymati davr oxiridagi zaxira hajmini sotiladigan
mahsulotlar sonidan chegirib tashlanadi;
▪ doimiy - xaridorlarga haqiqatan yuborilgan mahsulotlar miqdori
o'lchanadi.
Inventarizatsiya qilishning afzalliklari:
1. yillik jismoniy zaxiralarni ishlab chiqarish ehtiyojlarini
qondirishda uzilishlardan himoya qilish;
2. yillik zaxiralarni tuzatishdan himoya qilish;
3. xodimlarga zaxiralar darajasini to'g'ri baholash qobiliyatini berish;
4. buxgalteriya hisobidagi xatolar sabablarini aniqlash va ularni
bartaraf etish choralarini belgilash;
5. inventarizatsiya yozuvlarining aniqligini ta'minlash.
Omborda saqlanayotgan mahsulotlarni boshqarish usullari:
1. Saqlangan mahsulotlarning joylashishini kuzatish:
▪ taglik bilan;
▪ ikkita paletdan iborat "bir birining ustiga";
▪ qutining joylashgan joyida (qutilarga buyurtma berilganda);
▪ mahsulot nomi birligining joylashgan joyida (bitta bo'lak
konfiguratsiya holatida);
▪ saqlash uchun "massa";
▪ bir nechta alohida saqlash xonalarida.
2. Saqlangan mahsulotlarning holatini kuzatish:
▪ ishlab chiqarish sanasi bo'yicha;
▪ amalga oshirish davrining boshlanish sanasi bo'yicha;
▪ amalga oshirish muddati tugagan sanaga (tugash muddati bilan, shu jumladan
chekka hududlarga yetkazib berishni hisobga olgan holda; sotishga ruxsat berish
orqali);
▪ xavfli mahsulotlar toifasi bo'yicha.
3. Saqlangan mahsulotlarning barcha harakatlarini kuzatish:
• har bir quti uchun ichki yetkazib berish raqami yoki yaroqlilik muddati
bo'yicha;

zaxiraning logistika tizimining turli xil ishlarida aylanishi bilan bog’liq
xarajatlariga, miqdoriga va harakatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.
Logistikada omborlar ham ijobiy, ham salbiy ahamiyatga ega. Omborda
saqlashning salbiy tomoni shundaki, zaxiralarni omborda saqlash bilan bog’liq
xarajatlar hisobiga tovar narxi oshadi. Bu omborga joylashtirish amaliyotlariga
sarflanadigan xarajatlar, omborxonani ijaraga olish, omborlarni tartibda saqlash
bilan bog’liq xarajatlar. 1. Iste ’molchilar buyurtmasiga muvofiq tegishli
assortimentni yaratish. Sotib olish va ishlab chiqarish logistikasida mazkur
vazifa ishlab chiqarishning turli bosqichlarini kerakli moddiy-texnika resurslari
bilan (sifati va soni bo‘yicha) ta’minlashga qaratilgan. Taqsimlash logistikasida
mazkur vazifa maxsus ahamiyatga ega. Sotuv omborlari ishlab chiqarish
assortimentini mijozning buyurtmasiga muvofiq iste’mol assortimentiga
aylantiradi. Omborda kerakli assortimentni yaratish iste’molchilar buyurtmasini
samarali bajarishga va mijozlarga kerakli hajmda tovarlarni tez tez yetkazib
berishga yordam beradi. 2. Omborga joylashtirish va saqlash. Mazkur vazifaning
bajarilishi mahsulot ishlab chiqarish va uni iste’mol qilish orasidagi vaqtinchalik
tafovutni baravarlashga, yaratilgan zaxiralar asosida ishlab chiqarish jarayoni
uzluksiz bo‘lishiga va iste’molchilarning beto‘xtov mahsulot bilan
ta’minlanishiga imkon beradi. Ayrim tovarlar mavsumga qarab iste’mol etilishi
sababli ham tovarlarni taqsimlash tizimida saqlashga zarurat bor. 3. Jo‘natishga
mo‘ljallangan bir to‘da tovarlarni birlashtirish va yuklarni transportda jo‘natish.
Iste’molchilarning aksariyati omborlardan vagonga yoki treylerga sig‘adigan
miqdordan ancha kam tovar oladilar, bu esa o‘z navbatida bunday tovarlarni
yetkazib berish bilan bog’liq xarajatlarni ancha ko‘paytiradi. Transport
xarajatlarini kamaytirish uchun omborxona transport vositasini yuk bilan
to‘ldirish uchun bir nechta mijozlarning katta miqdorda bo‘lmagan yuklarini
birlashtirish vazifasini bajarishi mumkin. 4. Xizmat ko‘rsatish. Iste’molchilarga
yuqori darajada xizmat ko‘rsatish maqsadida omborlar mijozlarga turli xizmatlar
ko‘rsatishlari mumkin: tovarlarni sotuvga tayyorlash (mahsulotni qadoqlash,
konteynerlarni (maxsus idishlarni) to‘ldirish, tovarlarni o‘ramidan ochib olish va

Texnologik xarita yaratuvchisi va ombor boshqarmasi qaroriga binoan
unda alohida operatsiyalarni bajarish paytida tuzilgan hujjatlar, shuningdek
ijrochilar foydalanishi kerak bo'lgan ko'rsatma materiallari bo'lishi mumkin.
Texnologik xaritalar texnologik jadval bilan to'ldirilib, yuklash-tushirish
uskunalari ishi vaqtini, avtotransport vositalarining omborga kelishi, ombor
ishlarini bajarilishini tartibga soladi.
3.1.1-rasm. Bu yurtmachilarning yetkazib beruvchiga bo’lgan
motivatsion reytinggi
Ombor yoki omborlar majmui xizmat ko‘rsatish infrastrukturasi bilan
birgalikda ombor xo‘jaligini tashkil etadi. Sanoat korxonasida ombor
xo‘jaligining asosiy vazifasi sanoatning tegishli moddiy resurslar bilan to‘g’ri
oziqlanishini, ularning saqlanishini tashkil etish va omborxona amaliyotlarini
amalga oshirish bilan bog’liq xarajatlarni imkon boricha qisqarishdir. Logistika
tizimida omborlarning ahamiyati va o‘rni. Omborlar logistika tizimining asosiy
qismlaridan birini tashkil etadi. Logistik tizim omborlarga bo‘lgan tashkiliy va
texnik-iqtisodiy talablarni shakllantiradi, omborlar tizimining maqsadini va eng
maqbul ishlash mezonini belgilaydi, yuklarni qayta ishlash shartlarini aniqlaydi.
O‘z navbatida, materiallarni omborga joylashtirishni tashkil etib (omborni
joylashtirishga joy tashlash, maxsulotlarni saqlash usullari va boshqalar)

1. Mirziyoyev Sh.M Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom
ettirib, yangi bosqichga ko‘taramiz. Toshkent – O‘zbekiston – 2017
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. M. Mirziyoyevning
Konstitutsiyaning 26 yilligiga bag’ishlangan ma’ruzasi. “Xalq so‘zi” gazetasi,
05.12.2018-yil, № 103.
3. Karimov I.A. “Mamlakatni modernizatsiya qilish va iqtisodiyotimizni
barqaror rivojlantirish yo‘lida”. — Т .: O‘zbekiston, 2008
4. O‘zbekiston Respublikasining «Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g’risida»gi
qonuni. Т : Iqtisodiyot va huquq dunyosi. 2010 y.
5. Karriyeva Ya.K.Globallashuv jarayonida xalqaro transport logistik tizimi
faoliyatining samaradorligi. Т D А U nashr tahririyati, Т .: 2003 y.
6. Qosimova М .S. Logistikani boshqarish. U МК . Iqtisodiyot, Т oshkent.
2015y.
7. Бенсон Д ., Уайхед Дж . Транспорт и доrавка грузов / Пер. с англ. –
М.: Транспорт, 2000.
8.“Bojxona kodeksi” Qonuni Т: Adolat. 2016 y.
9. Большой бухгалтерский bоварь. Под редакцией А.Н.Азрилияна. –
М.: Инrитут новой экономики, 2009. С.150.
10. Umarova D.M. Bo’ronova M.A. Logistika o‘quv qo’llanma T – 2016
11. Д.Кондратьев «Анализ финансовой отчетьноrи». – М.: Финансы и
rатиrика, 2016. С.383.
12. Макаренко В.А. Современньй bоварь. 2 т. –М.: 2010.
13. “Xalq so’zi” gazetasi, 04.09.2018-yil, № 182..
14. Dadaboyev К .A. Logistika. Darslik. Toshkent 2016
Y.K.Karriyev “Innovatsion logistika” darslik TDIU “Iqtisodiyot”
nashriyoti 2019.
15. Y.K.Karriyeva “Logistik tizimlami modellashtirish” o‘quv q o‘llanma
TDIU “Iqtisodiyot” nashriyoti 2019.
16. A.S.Kucharov, D.N.Ishmanova “Bojxona ishi” o‘quv q o ‘llanma
TDIU. “Iqtisodiyot” nashriyotH 2020.

KIRISH
Logistikaning ijobiy xususiyatlarini joriy qilinishiga, birinchi navbatda,
ishlab chiqarish faoliyati yo‘nalishini ishlab chiqaruvchi, yetkazib beruvchi va
sotuvchi bozoridan iste'molchi bozori tomon o‘zgarishi sabab bo‘lmoqda. Bu o‘z
navbatida moddiy-texnik ta'minot, sotish, transport ta'minoti va mamlakatda
ilgari mavjud bo‘lmagan ulgurji va chakana savdo sohalaridagi qator jiddiy va
chuqur izlanishlarni amalga oshirishni taqozo etadi. Xarajatlarni logistik
optimallashtirishning zarurligi va maqsadga muvofiqligini, ishlab chiqarish,
moddiy-texnik ta'minot, sotish, savdo va faoliyatning boshqa yo‘nalishlarida
yuzaga kelayotgan yangi sharoitlarda transport xizmatlari ko‘rsatishning
dolzarbligi va ishonchliligini hisobga olgan holda, mamlakatda qishloq xo‘jaligi
logistikasi bilan shug‘ullanuvchi tadqiqotchilarning safi shakllanmoqda. Qishloq
xo‘jaligi bilan bog‘lik ayrim funksional jarayonlarning murakkabligi va o‘ziga
xos xususiyatlariga ega ekanligi uchun, axborot va moliyaviy oqimlarni
boshqarishda logistik yondashuv imkoniyatlarini, hamda logistik xizmat
ko‘rsatishning huquqiy ta'minoti muammolari ustida izlanishlar amalga
oshirilmoqda. Milliy tovar ishlab chiqaruvchilar, tovarlarni mijozlarga yetkazib
beruvchilar va ushbu bozorni chet el kontragentlari bilan integratsiyalashuvi
jarayonlari, xalqaro iqtisodiy aloqalar logistika sohasidagi tadqiqotlarni, ustuvor
ekanligini belgilab beradi. Logistik tadqiqotlar o‘tkazilishi jarayonida, yig‘ilgan
ilmiy salohiyat, jumladan, kibernetika, tizimlar, graflar, ishonchlilik,
kelishuvchanlik, tasodifiy jarayonlar, iqtisodiymatematik va iqtisodiy-statistik
modellashtirish, dasturlash nazariyalarini va ilmiy izlanishlarning boshqa

omborlarda maxsus uskunalar yukni 24m balandlikga joylashtiradilar. Omborlar
tuzilishi ham turlicha bo‘lishi mumkin: ochiq va yopiq. Omborlarda, agarda
lozim bo‘lsa, maxsus harorat, namlik va boshqa sharoitlar yaratilishi mumkin.
Ombor bitta korxona tovarlarini saqlash uchun mo‘ljallangan bo‘lishi yoki
lizing shartlarida yuridik yoki jismoniy shaxslarga ijaraga beriladigan bo‘lishi
mumkin.
2.1.1 - rasm. Omborlarni turlarga ajlratlsh belgllarl
Omborlar turkumlanishining muhim belgisi bu yuklarni temir yo‘l yoki suv
transporti orqali yetkazish va olib chiqish imkoniyatiga ega bo‘lishdir. Bunga
muvofiq stansiyalardagi yoki portlardagi omborlar (temir yo‘l stansiyasi yoki
port hududida joylashgan), relsli omborlar (vagonlarni berish va olishga
mo‘ljallangan relslarga ega) va chuqurdagi omborlar mavjud. Yukni stansiyadan
yoki portdan chuqurdagi omborga olib borish uchun avtomobil transportidan
foydalaniladi.
Saqlanayotgan yukning assortimentiga qarab, maxsus omborlar, aralash va
universal omborlar bo‘lishi mumkin.

ilgari mavjud bo‘lmagan ulgurji va chakana savdo sohalaridagi qator jiddiy va
chuqur izlanishlami amalga oshirishni taqozo etadi.
I BOB. OMBORXONA LOGISTIKASI VA UNING BUGUNGI KUNDA
IQTSODIYOTDAGI O‘RNI.
1.1Omborxona logistikasi va uning bugungi kunda iqtsodiyotdagi o‘rni.
Logistika tovar harakatidagi ishtirokchilar o‘rtasidagi turg‘un xo‘jalik
aloqalarining mavjudligini nazarda tutadi. Biznes bo‘yicha doimiy ravishdagi
sheriklar o‘rtasidagina zarur bo‘lgan harajatlarni hisobga olish tizimining
ravshanligi yuzasidan yuklarni va axborotlarni qayta ishlash texnologiyalarining
birgalikda ishlab chiqish va kelishilgan holda qo‘llash imkoniyatlari paydo
bo‘ladi. 90-yillarning oxirlarida vujudga kelgan markazdan qochish kayfiyatlari
mulkni davlat tasarrufidan chiqarish istiqbolidan kelib chiqilgani holda,
endilikda turli xildagi savdo tarkiblarining umumiy tashkiliy shakllaridagi
xo‘jalik faoliyatlarini ongli ravishda birlashishga intilish kuchayib bormoqda.
Savdoga nisbatan soha bo‘yicha birlashtirishning tashqi va ichki omillarini
ajratiladi. Savdo uchun tashqi omillar, soha bo‘yicha birlashtirish
jarayonlarining rivojlanishini rag‘batlantiruvchi narsalar quyidagilardir:
• bozoming noaniqligi; • turli sabablarga ko‘ra tushib borayotgan talablar;
• tovarlami sotish muammolarining keskinlashuvi;
• savdo faoliyatidagi infratuzilmalarning rivojlanmaganligi sababli vujudga
kelgan tovar harakati yo‘lidagi ko‘p sonli murakkab harakatlardir. Savdodagi
birlashtirishning ichki omillaridan ya’ni asosiy ichki tubular maqomi bo‘lib
raqobatning kuchayishi, uning rivojlanmagan bo‘lsa ham hisoblanadi. Jahon
savdo amaliyotini nazarda tutish kerakki, savdodagi birlashtirish jarayonlari
birlashishning shunday turlaridan bo‘lgan hnlatlarda vujudga keladi:
zanjirli savdo tashkilotlari;

Har qanday logistika jarayoni, shu jumladan omborda ham, uning tarkibiy
elementlarining o‘zaro bog‘liqligi va o‘ zaro bog‘liqligi hisobga olinishi kerak.
Ushbu yondashuv bilan barcha xizmatlar faoliyatini muvofiqlashtirish mumkin
bo‘ladi. Omborga kelsak, bu erda logistika jarayonlarini boshqarish tovarlar
harakatini rejalashtirish, shuningdek, ularning harakati ustidan nazoratni amalga
oshirish uchun asos bo‘lishi kerak.
An ‘ anaviy ravishda, inventarizatsiya qilishning butun jarayonini uchta
komponentga bo‘lish mumkin:
1. Xarid qilish xizmati faoliyatini muvofiqlashtirish bo‘yicha operatsiyalar.
2. Tovarlarni qayta ishlash uchun zarur bo‘lgan operatsiyalar va ularni
hujjatlashtirish.
3. Savdo xizmati ishini muvofiqlashtiruvchi operatsiyalar.
Agar ushbu logistika jarayonining birinchi qismini ko‘rib chiqsak, u
ta ’ minot faoliyati jarayonida sodir bo‘ladi. Uni amalga oshirishning asosiy
yo‘llari - zaxiralarni etkazib berish ustidan nazorat qilish. Moddiy boyliklarni
etkazib berishning asosiy vazifasi – ma’lum bir vaqt ichida ularni qayta ishlash
imkoniyatlarini hisobga olgan holda va iste'molchilardan olingan buyurtmalarni
to‘liq qondirish uchun omborni materiallar yoki tovarlar bilan ta ’ minlash. Shu
munosabat bilan, xaridlar hajmlariga bo‘lgan ehtiyojni aniqlashda, savdo
xizmatining ishiga va omborning sig‘imiga etibor qaratish lozim.
Buyurtmalarni qabul qilish va jo‘natishni hisobga olish va nazorat qilish
yuk oqimlarini eng ritmik qayta ishlashga imkon beradi. Bundan tashqari, bu
ombor imkoniyatlaridan maksimal darajada foydalanish, materiallarni saqlash
muddatini qisqartirish va tovar aylanmasini oshirish imkonini beradi.
Savdodagi birlashtirishning ichki omillaridan ya’ni asosiy ichki tubular maqomi
bo‘lib raqobatning kuchayishi, uning rivojlanmagn tliakllarida bo‘lsa ham
hisoblanadi. Jahon savdo amaliyotini nazarda tutish kerakki, savdodagi
birlashtirish jarayonlari birlashishning shunday turlaridan bo‘lgan holatlarda
vujudga keladi:
zanjirli savdo tashkilotlari;

• ish joylarining maydoni — ombor xizmatchilari uchun jihozlangan
maydon;
• qabul qilish va butlash maydonlari (1 kv.m maydonda qancha miqdordagi
mahsulot qabul qilinib, butlanadi);
•jo‘natish ekspeditsiyasi maydoni jo‘natiladigan partiyalami komplektlaydi.
Logistik tizimda tutgan о ‘mi va tovarlar harakati jarayonidagi ahamiyatiga
qarab omborlar quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
• mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar omborlari (ta’minot sohasida);
• mahsulot iste’molchilari omborlari (ishlab chiqarish sohasida);
• sotuvchi tashkilotlar omborlari (taqsimlash sohasida);
• vositachi tashkilotlar omborlari.
1.2 Omborxona logistikasi bo‘yicha xizmatlari
Omborxona logistikasi bo‘yicha xizmatlari.
Xizmat ko‘rsatish sohasiga qarab korxona omborlari turlari:
— korxonaning umumiy (markaziy) omborlari;
— sexga tegishli omborlar (markaziy omborlar filiallari);
— sex omborlari, sex boshliqlariga bo‘ysunadi.
Sotuvchi tashkilotlar omborlari tovarlaming ishlab chiqarish sohasidan iste’mol
sohasiga uzluksiz harakatini ta’minlashga xizmat qiladi. Ularning asosiy
vazifalari — ishlab chiqarish mahsulotini iste’mol mahsulotiga aylantirish
hamda turli iste’molchilar, shu jumladan, chakana savdo tarmoqlarining
uzluksiz ta’minotini amalga oshirish.
Ishlab chiqarish jarayonidagi ahamiyatiga qarab ishlab chiqarish
tashkilotlarirting omborlari quyidagi turlarga bo‘linadi:
— ta’minlovchi (moddiy-texnika ta’minoti bo‘limiga bo‘ysunadi)
— ishlab chiqarishni materiallar, butlovchi mahsulotlar, sotib « olingan yarim
mahsulotlar bilan ta’minlaydi;
—ishlab chiqaruvchi (ishlab chiqarish-rejalashtirish bo‘limiga yoki
rejalashtirishboshqarish bo‘limiga bo‘ysunadi)

Tijorat sohasida omborxona logistikasi.
MUNDAREJA
KIRISH ………………………………………………………/……..…………..3
I BOB. OMBORXONA LOGISTIKASI VA UNING BUGUNGI KUNDA
IQTSODIYOTDAGI O‘RNI …………………………………..………………5
1.1 Omborxona logistikasi va uning bugungi kunda iqtsodiyotdagi o‘rni……....5
1.2 Omborxona logistikasi bo‘yicha xizmatlari……………………….…….
….11
II BOB. OMBORLARDA BAJARILADIGAN XIZMATLAR,
OPERATSIYA VA FUNKSIYALARI ………………………………….……
18
2.1 Omborlarda bajariladigan xizmatlar, operatsiya va funksiyalari….……..…
18
2.2Omborlarni raqamlashtirish faoliyatidan foydalanishning asosiy
ko‘rinishi...24
III BOB. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA OMBORXONA
XO‘JALIGI XIZMAT KO‘RSATISHNI TASHKIL ETISH
NATIJALARI ………………………………………………………………....28
3.1 O‘zbekiston Respublikasida omborxona xo‘jaligi xizmat ko‘rsatishni tashkil
etish
natijalari…………………………………………………………………...28
3.2 Omborxona faoliytida innovatsion logistikadan foydalanishning
ahamiyati……………………………………………………………………….32
XULOSA …………………………………………………………………..…..36
FOYDALANILGAN
ADABIYOTLAR ……………………………………...38

— o‘zida ishlab chiqarilgan yarim mahsulotlami va texnologik asbob-
uskunalarni saqlashga mo‘ljallangan;
— sotuvchi (sotuv bo‘limiga bo‘ysunadi)
— sotishga mo‘ljal- langan moddiy boyliklar saqlanadi.
Xizmat vazifasiga ko‘ra barcha omborlar besh turga bolinadi:
• bir joyga tushirilib, qayta ortiladigan yuklar ombori — transport yollari
tutashgan joyda (transport uzellarida) yuklarni aralashtirilgan, birga qo‘shilgan
va boshqa turda jo‘natish ishlari amalga oshiradi;
• saqlash omborlari — ishlab chiqarish tegishlicha faoliyat ko‘rsatishi
uchun zarur bo‘lgan materiallar to‘planishini va ularning saqlanishini
ta’minlaydi;
• komissiya qilish omborlari — mijozlarning maxsus talablariga muvofiq
buyurtmalarni shakllantirishga mo‘ljallangan;
• saqlash omborlari — omborga joylashtirilgan mahsulotning saqlanishini
va xavfsizligini ta’minlaydi;
• maxsus omborlar (masalan, bojxona omborlari, materiallami, taralami,
qaylarilgan chiqindilami vaqtincha saqlash uchun mo‘ljallangan omborlar.
Tuzilishiga ko‘ra omborlar yopiq, yarimyopiq (faqatgina tom voki tom va bitta,
ikkita, uchta devorga ega bo‘lgan omborlar) va ochiq maydonchalarga bo‘linadi.
Saqlanadigan materiallar xususiyatiga va nomlariga qarab omborlar universal
(har narsaga yaraydigan) va maxsuslashtirilgan omborlarga bo‘linadi. Universal
omborlarda atamalari keng bo‘lgan moddiy resurslar saqlanadi.
Maxsuslashtirilgan omborlar bir turdagi materiallami saqlashga mo‘ljallangan
(masalan cho‘yan ombori, lok-bo‘yoq materiallari ombori va boshqalar).
Omborga joylashtirish amaliyotlarini mexanizatsiyalashtirilganlik darajasiga
qarab omborlar quyidagicha bo‘linadi: mexanizatsiyalashtirilmagan,
mexanizatsiyalashtirilgan, avtomatlashtirilgan va avtomatik.
Logistika ikki jihatdan ko'rib chiqiladi: boshqaruv va texnologik.
Taqsimotni boshqarishni tashkil etish, material oqimlarni rag'batlantirish va
sotishni qo'llab-quvvatlash tashkiliy yo'nalishdir. Shunday qilib, logistika

Omborning asosiy maqsadi - zaxiralarni jamlash, saqlash va iste'molchilar
buyurtmalarini uzluksiz va ritmik etkazib berishni ta'minlash.
Omborxona - bu etkazib berish zanjiri ishtirokchilari tomonidan zaxiralarni
saqlashdan iborat va tovarlarning xavfsizligini, ularni oqilona joylashtirishni,
hisobga olishni, doimiy ravishda yangilab turishni va xavfsiz ishlash usullarini
ta'minlaydigan logistik funktsiya.
Ombor logistikasi - bu omborda moddiy oqim hosil qilish jarayonida amalga
oshiriladigan o'zaro bog'liq logistik operatsiyalar majmuasi. Ombor logistikasini
o'rganish ob'ekti ularni qayta ishlash va qadoqlash jarayonida inventarizatsiya
buyumlari hisoblanadi.
2.2.2 - rasm. Omborlar da ba’zi yuklarni saqlash sxemasi:
a,b va d-mexanizatsiyalashgan variant, e-kichik mexanizatsiyalashgan
variant.
Ombor logistikasining asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi
- yuklarni saqlash va etkazib berishga tayyorlash;
- inventarizatsiyani boshqarish;
- omborda fizik jarayonlarning ishlash ko'rsatkichlarini yaxshilash;
- ombor ta'minotini tashkil etish.
Logistika tizimlarida omborlardan foydalanishning asosiy ijobiy natijalari:

tizimning qiymati tizimning o‘zi sifati kabi yuqoridir. RF va ovozli tizimlar
keng tarqalgan bo‘lib bormoqda, lekin ba'zi kichik operatsiyalar hali ham qog‘oz
tizimiga bog‘liq. Qaysi turdan foydalanilishidan qat'i nazar, eng muhimi
tizimning to‘liq mos kelishini ta'minlash, hatto muvofiqlikni intuitiv ko‘rinishga
olib keladigan holatlar yuzaga kelganda ham. Tizimda mavjud bo‘lmagan,
almashtirilgan yoki joyida bo‘lmagan ob'ekt taklifi kabi istisnolar yuzaga
kelganda, inventarizatsiya to‘liq va aniq qayd etilishini ta'minlash uchun ushbu
istisnolar qayd etilishi kerak. Keyinchalik murakkab inventar tasniflari odatda
xatolarni kamaytirish va mahsulot yetkazib berishni yaxshilash uchun
ma'lumotlarni bir zumda va aniq taqdim eta oladigan RF yoki ovozli tizimlarni
talab qiladi.
Omborni samarali boshqarish uchun tartib ma'lum bir operatsiyaga va
logistika tizimida ish oqimlari (1-rasm) bajarilishiga mos kelishi kerak. Har bir
sanoat mahsulotning ombor tizimida mavjudligi bo‘yicha o‘z ehtiyojlarini
mustaqil ravishda hal qilishi mumkin: − Tez terib olish va jo‘natish uchun eng
ommabop narsalarga osongina kirish mumkin bo‘lishi kerak. Ushbu buyumlar
ob'ektning old qismida saqlanishi kerak, shunda forkliftlar ob'ektlarga etib
borish uchun ob'ektning orqa tomoniga haydashlari shart emas.
− Sanoat turiga qarab palletlar, kartonlar, alohida buyumlar yoki hatto lot
raqamlari bo‘yicha mavjudligini sozlash kerak bo‘lishi mumkin;
− Omborning optimal tartibi binolarning maydonini ham, foydalanish
uchun mavjud bo‘lgan vertikal maydonni ham hisobga oladi. Joydan maksimal
darajada foydalanishga qo‘shimcha ravishda, yaxshi tartib asbobuskunalar va
mehnatdan maksimal darajada foydalanishni, barcha narsalarga kirishni, barcha
narsalarning xavfsizligini va xodimlarning xavfsizligini ta'minlaydi.
Forkliftlardan foydalanish umumiy gorizontal va vertikal bo‘shliqni maksimal
darajada oshiradigan konfiguratsiyaga imkon beradi.
Omborda to‘g‘ri tashkil etilgan logistika jarayonlari ombor operatsiyalarini
amalga oshirish uchun xarakteristikalar va zarur parametrlarga mos kelishi,
zaxiralarning saqlanishini, xarajatlarni tejashni va logistika xizmatining optimal

Tijorat sohasida omborxona logistikasi.

Купить