Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 1.2MB
Покупки 0
Дата загрузки 12 Март 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет История

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

96 Продаж

To’g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar va ularning jahon iqtisodiyotidagi o‘rni. XXI-asrda rivojlanish tendensiyalari

Купить
TO‘G‘RIDAN-TO‘G‘RI XORIJIY INVESTITSIYALAR VA ULARNING JAHON IQTISODIYOTIDAGI O‘RNI.XXI-ASRDA RIVOJLANISH TENDENSIYALARI MUNDARIJA: I. KIRISH. II. ASOSIY QISM 1.1 Milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni jalb qilish xususiyatlari. 1.2 To‘g‘ridan-to’g’ri investitsiyalarning turlari,vazifalari, investitsiyalarni jalb qilish usullar 1.3 O’zbekistonga to’g’ridan to’g’ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish sohalari 1.4 Investitsiya siyosati strategiyasi.Investitsiya xablari rivojlanish tendensiyalari III. Xulosa va takliflar IV. Foydalanilgan adabiyotlar va internet resurslari. Kirish   Mamlakatimizda amalga  oshirilayotgan  iqtisodiy  islohotlar  natijasida ma’muriy  buyruqbozlikka  asoslangan  iqtisodiyotdan  ijtimoiy  yo’naltirilgan  bozor iqtisodiyotiga  o’tish  sohasida  qator  ijobiy  natijalarga  erishildi.  Bu,  eng  avvalo, ko’p  ukladli  iqtisodiyot  va  mulkdorlar  sinfining  shakllanganligida,  makroiqtisodiy barqarorlikning  ta’minlanganligida  va  shu  asosda  barqaror  iqtisodiy  o’sish  uchun mustahkam   zamin   tayyorlanganligida,   investitsiyalar,   ayniqsa,   xorijiy investitsiyalarni  jalb  etish  uchun  qulay  ijtimoiy-iqtisodiy  muhit  yaratilganligida  o’z aksini  topadi. Mamlakatimiz  iqtisodiyotining  bundan  keyingi  rivoji  ko’p  jihatdan iqtisodiyot  tarmoqlariga  xo’jalik  yuritishning  ilg’or  shakllaridan  biri  bo’lgan qo’shma  korxonalar  yaratish  orqali  xorijiy  investitsiyalarni  keng  miqyosda  jalb etish  va  shu  orqali  respublikamizning  yetakchi  tarmoqlariga  ilg’or  texnika  va texnologiyalarni  joriy  qilish,  ishlab  chiqarishni  tashkil  etish  va  boshqarish usullarini  takomillashtirishga  bog’liq. Xorijiy  investitsiyalarni  milliy  iqtisodiyotga  jalb  etish,  ishlab  chiqarishni modernizatsiyalash  jarayoniga  ijobiy  ta’sir  ko’rsatish  bilan  birga  mamlakatimiz eksport  salohiyatini  rivojlantirish  va  shu  asosda  jahon  xo’jalik  tizimiga muvaffaqiyatli  integratsiyalashuvni  ta’minlashga  olib  keladi.   «Bugungi  kunda O‘zbekiston  o‘zining  geografik  joylashuviga  ko‘ra,  Shimol  va  Janubni,  G‘arb  va Sharqni  magistral  tranzit  koridorlari  orqali  bog‘lab  turadigan  Markaziy  Osiyo mintaqasining  o‘zagi  hisoblanadi»,  —  dedi  u. Shundan  so‘ng,  prezident  kelgusi  besh  yilga  mo‘ljallangan  Taraqqiyot strategiyasi  qabul  qilinganini  eslatib,  islohotlar  doirasidagi  rejalar  bilan o‘rtoqlashdi.Har   bir   kelgan   mehmonlarimizga   (investorlarga   qarata) ishlaringizning  kelajagini  ta’minlash  uchun  sharoit  yaratishga  men  ham,  hukumat ham  kafolat  bermoqchiman.  Sizlar  bilan  muloqot  qilib,  ko‘p  narsani  o‘zgartirib, qonunlarni  mustahkamlab,  korrupsiyaga  qarshi  qat’iy  kurashib,  birgalikda manfaatli  hamkorlikni  yo‘lga  qo‘yamiz. Sizlarning mamlakatimizdagi  muvaffaqiyatingizni  ta’minlash  O‘zbekiston prezidenti  va  Hukumati  tomonidan  kafolatlanadi»,  —  dedi   Shavkat Mirziyoyev . Birinchi  yo‘nalish,  mamlakatda  iqtisodiy  va  siyosiy  barqarorlikni  ta’minlash choralarini  izchil  davom  ettirish.  Jumladan,  keng  ko‘lamli  ma’muriy  islohotlarni amalga  oshirish  va  raqamlashtirishni  joriy  qilish  orqali  biznes  uchun  yanada  qulay sharoitlar  yaratish,  davlat  boshqaruvi  natijadorligini  oshirish  orqali  ishbilarmon  va tadbirkorlarga  ko‘mak  beradigan  ixcham  va  yuqori  samarali  hukumat  tizimini tashkil  etish  ko‘zda  tutilgan. Ikkinchi  yo‘nalish,  davlatning  iqtisodiyotdagi  roli  va  ulishini  keskin qisqartirish.  Xalqaro  moliya  institutlari  va  xorijiy  konsalting  kompaniyalari ko‘magida  davlat  aktivlarini  xususiylashtirish  orqali  2026  yilga  qadar  eksklyuziv huquqlar  bekor  qilinadi  va  davlat  korxonalarini  xususiylashtirish  hisobiga  25  tadan ortiq  faoliyat  turlari  bo‘yicha  monopoliyalar  tugatiladi.  Tijorat  banklarida transformatsiyalar  davom  ettirilib,  bank  aktivlarida  xususiy  sektor  ulushi  60 foizgacha  yetkaziladi.  Davlat  ishtirokidagi  korxonalar  soni  kamida  3 baravarga qisqartiriladi. «Fursatdan  foydalanib,  forumda  qatnashayotgan  hurmatli  investor  va tadbirkorlarga  oshkoralik,  shaffoflik  va  raqobat  tamoyillari  asosida  o‘tkaziladigan xususiylashtirish  jarayonlarida  keng  ishtirok  etishingiz  uchun  barcha  sharoitlar yaratishimizni  ta’kidlamoqchiman»,  —  dedi  prezident. Uchinchi  yo‘nalish,  mamlakatimizda  infratuzilmani  jadal  rivojlantirish davom  ettiriladi.  O‘zbekistonda  xorijiy  investorlar  bilan  birgalikda  davlat  xususiy sheriklik  mexanizmini  joriy  qilgan  holda  energetika,  transport,  sog‘liqni  saqlash, ta’lim,  infratuzilmani  rivojlantirish  va  yo‘l  qurilish  sohalarida  umumiy  qiymati  15 mlrd  dollarlik  200  dan  ortiq  loyihalarni  amalga  oshirish  rejalashtirilgan. «Barchangizni  ushbu  jarayonlarda  faol  ishtirok  etib,  o‘zaro  manfaatli  loyihalarni amalga  oshirishga  taklif  qilamiz»,  —  dedi  u. To‘rtinchi  yo‘nalish,  iqtisodiyotning  sanoatlashishi  doirasida  boy  xom-ayosh zaxiralarining  chuqur  qayta  ishlash  orqali  yuqori  qo‘shilgan  qiymatli  mahsulotlarni ishlab  chiqishni  rag‘batlantirish. Biz professional  ta’lim  tizimini  ilhor  xalqaro  standartlar  asosida takomillashtirish,  shuningdek,  zamon  talablaridan  kelib  chiqib,  iqtisodiyotimiz ehtiyoji  uchun  IT  va  muhandislik  yo‘nalishlariga  ixtisoslashtirishni  ustuvor  vazifa sifatida  belgiladik.  Maqsadimiz  iqtisodiyotimizning  drayver  tarmoqlarini  yetuk  va malakali  mutaxassislar  bilan  to‘liq  ta’minlash.  Alohida  ta’kidlash  lozimki, O‘zbekiston  bugungi  kunda  iqtisodiy  resurslar  bilan  birga  katta  insoniy salohiyatga,  shu  bilan  birga  zamonaviy  bilim  va  chet  tillarini  puxta  o‘zlashtirgan yangi  avlod  kadrlariga  ega.  Bu  yangi  avlod  kadrlar  bizning  eng  katta  boyligimiz hisoblanadi»,  —  dedi  u.   tashqi  savdoni  yanada  erkinlashtirish,  eksport  va  import uchun  qo‘shimcha  qulayliklar  yaratish.  O‘zbekiston  yaqin  yillarda  Jahon  savdo tashkilotiga  to‘laqonli  a’zo  bo‘lish  uchun  aniq  qadamlar  qo‘ymoqda.  Hozirning o‘zida  respublikada  mahsulot  ishlab  chiqaruvchilar  erkin  savdo  orqali  280  mln iste’molchi  bo‘lgan  mintaqaviy  bozorlarga  chiqish  imkoniyatiga  ega.  Bundan tashqari,  Yevropa  Ittifoqining  kengaytirilgan  preferensiyalar  tizimi  GSP+  doirasida O‘zbekistondan  6 mingdan  ortiq  mahsulot  turlari  Yevropa  bozoriga  imtiyozli shartlarda  eksport  qilish  mumkin.   Milliy  eksportchilarimizga  qo‘shimcha imkoniyat  yaratish  uchun  hozirda  Hindiston,  Turkiya,  Koreya  Respublikasi  va boshqa  davlatlar  bilan  imtiyozli  va  erkin  savdo  bitimlarini  imzolash  bo‘yicha  aniq choralar  ko‘rilmoqda.  Mavjud  transport  koridorlarini  diversifikatsiya  qilish maqsadida  O‘zbekistonda  ishlab  chiqarilgan  mahsulotlarni  transafg‘on  yo‘li  orqali Janubiy  Osiyoga,  O‘zbekiston-Qirg‘iston-Xitoy  temir  yo‘li  orqali  Osiyo-Tinch okeani  mintaqasiga  hamda  Janubiy  Kavkazni  kesib  o‘tuvchi  multimodal  transport koridori  orqali  Yevropa  mamlakatlariga  yetkazish  imkoniyatlarini  yaratish  uchun aniq  amaliy  harakatlar  olib  borilmoqda»,  —  dedi  Shavkat  Mirziyoyev. Davlat  rahbari  bu  borada  2022  yildan  prezident  huzurida  xorijiy  investorlar kengashi  yig‘ilishlarini  muntazam  o‘tkazib  borish  yo‘lga  qo‘yilishini  ta’kidladi. «Kraudsorsing  platformasi  va  zamonaviy  raqamli  yechimlardan  foydalangan  holda barcha  tarmoqlar  va  hududlardagi  investorlar  va  tadbirkorlar  bilan  to‘g‘ridan- to‘g‘ri  investitsiyalarni  jalb  qilish  zaruriyati  xaqida  so’z  ochdi. 1.1    Milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni jalb qilish xususiyatlari         Oxirgi  yillar  davomida  «investitsiyalar»  atamasi  keng  qo’llaniladigan tushunchalardan  biri  bo’lib  qoldi.  Har  taraflama  asoslangan,  puxta  o’ylangan investitsiya  qarorlarini  investitsiyalarni  moliyalashtirishning  ishonchli  manbalari bilan  chambarchas  bog’liqlikda  qabul  qilish  zarurligi  va  chet  el  kapitalini  jalb qilishning  kengayib  borayotganligini  hisobga  oladigan  bo’lsak,  xozirgi  zamon moliya  nazariyasi  nuqtai  nazarida  investitsiyalarning  iqtisodiy  mazmuni  va mohiyatini  ochib  berish,  ularning  eng  muhim  sifat  tavsiflarini  aniqlash  g’oyat dolzarb  masala  hisoblanadi.  Investitsiyalarning  mazmun  va  mohiyatini  aniq  ochib berish  uchun  pul  oqimlarining  zamonaviy  va  bo’lajak  qiymatlaridan  kelib  chiqqan holda  tahlil  olib  borish  maqsadga  muvofiqdir.“Investitsiya  faoliyati”  tushunchasi negizida,  ko’rinib  turibdiki,  “investitsiya”  atamasi 1   yotadi.Ushbu  nomdagi  atama o’zbek  tili  lug’atiga  chet  tillari  leksikonidan  o’zgarishsiz  kiritilgan,  lekin  uning  asl mohiyati  iqtisodiy  ahamiyatiga  qarab  tavsiflangan.  Iqtisodiy  atama  va  tushunchaga aylangan  “investitsiya”  so’zi  dunyo  mamlakatlari  xalqlari  leksikoniga  lotin  tilidan kirib  kelgan.  “Lotincha  “investio”  so’zi  rus  tiliga  “odevat”,  “ukrashat”  so’zlari sifatida  o’girilgan”  bu  rus  so’zlari  esa  o’zbek  tiliga  “kiyintirmoq”,  “bezamoq” 2 mazmuni  bilan  o’giriladi.  Xozirgi  davrda  ”investitsiya”  tushunchasi  aksariyat hollarda  keng  ma’noda  ishlatilmoqda.  Iqtisod  fanlarining  turli  tarmoqlarida,  amaliy faoliyatning  turli  yo’nalishlarida  investitsiyalashning   maqsadlari ,  harakatlar yo’nalishi,   sohalar   xususiyatlari,   safarbar   etilish   ob’ektlari,   harakat yo’nalishlaridan  kelib  chiqib  va  ahamiyatiga  qarab  “investitsiyalar”  tushunchasi o’ziga  xos  ma’noda  ishlatiladi. Iqtisod   fanlarining   turli   tarmoqlarida,   amaliy   faoliyatning   turli yo’nalishlarida  investitsiyalashning  maqsadlari,  harakatlar  yo’nalishi,  sohalar xususiyatlari,  safarbar  etilish  ob’ektlari,  xarakat  yo’nalishlaridan  kelib  chiqib  va ahamiyatiga  qarab  «investitsiyalar»  tushunchasi  o’ziga  xos  ma’noda  ishlatiladi. Moliya  nuqtai  nazaridan  ularning  mazmun  va  moxiyatini  aniq  belgilash  muxim 1 Vaxabov  A.V.,  Xajibakiev  Sh.X.,  Muminov  N.G.―Xorijiy  investitsiyalar -T  ―Moliya ,  2010  y. ‖ ‖ 2 Mahmudov  N.M,  Madjidov  Sh.A.  Investitsiyalarni   tashkil  etish  va moliyalashtirish.  O'quv  qo'llanma.  – T.:  TDIU,   2010. vazifa hisoblanadi.  Investitsiyalar  bo’lajak  natijalarni  qo’lga  kiritish  maqsadida, mohiyatan  xozirgi  xarajatlarni  bildiradi. O’zbekiston  iqtisodchi  olimlaridan  D.  G’.G’ozibekov  va  T.M.Qorialievlar “investitsiyani  daromad  (foyda)  yoki  ijtimoiy  samara  keltiradigan  va  tadbirkorlik, ishbilarmonlikning  davlat  tomonidan  ta’qiqlanmagan  faoliyatlariga  jalb  qilinadigan (sarflanadigan)  barcha  turdagi  mulkiy  va  intellektual  boyliklar”  deb  ta’riflaydilar. Shu  o’rinda  yana  bir  ta’rifga  ko’ra,  “investitsiya-bu  iqtisodiy  foyda,  ijtimoiy  va ekologik  samara  olish  maqsadida  bevosita  bir  yildan  ortiq  muddatga  tadbirkorlik va  boshqa  faoliyat  turlariga  sarflanadigan  moddiy  va  moliyaviy  aktivlar umumiyligini  tashkil  etuvchi  kapital  va  moliyaviy  qo’yilmalar,  shuningdek  ushbu jarayon   bilan   bog’liq   mehnat   resurslaridir”.   N.V.Igoshinning   fikricha, “investitsiya-pul” 3   mablag’larini  sarmoyani  qayta  yaratish,  uni  saqlab  turish  va kengaytirish  yo’lida  sarflashdir.  Eng  umumiy  ko’rinishda  oladigan  bo’lsak, “investitsiya”-bu  bo’sh  pul  mablag’larini  moliyaviy  va  moddiy  boyliklarning  turli shakillariga  sarflashdan  iboratdir”  Umuman  olganda,  iqtisodiyotda  investitsiyalar kapitalning  jamg’arilish  jarayonidir. Ayrim  asarlarda  mamlakat  ichida  yoki  xorijda  ishlab  chiqarishni, tadbirkorlikni  rivojlantirish,  foyda  olish  yoki  boshqa  pirovard  natijalar  olish maqsadlarda  turli  tarmoqlar,  dasturlar  va  ayrim  tadbirkorlarga  moliyaviy,  mulkiy va  intellektual  ne’matlar  qo’yilmalarining  jami  turlarini  investitsiyalash  deb ko’rsatadilar.  Bunday  nuqtai  nazarda  turgan  mualliflarning  fikricha,   ularning  bir qismi ,  bu  joriy  davirda  foydalanilmaydigan  va  zaxiraga  qo’yiladigan  istemol ne’matlaridan,  ikkinchi  qismi,  ishlab  chiqarishni  kengaytirish  yoki  uni yangilashga,  ya’ni  real  kapitalni  ko’paytirishga  yo’naltiradigan  resurslar hisoblanadi.  Menimcha,  o’zini  xozirgi  qiymatini  saqlaydigan  yoki  uni ko’paytiradigan  ne’matlarnigina  investitsiyalar  deb  hisoblash  mumkin,  aks  holda ular  xarakatsiz  “o’lik  kapitalga”  aylanadi.   «Investitsiyalar»  atamasi  lotin  tilidagi  "Invest"  so’zidan  kelib  chiqqan  bo’lib «qo’yish»,  «mablag’ni  safarbar  etish»  ma’nosini  bildiradi.  Keng  ma’noda 3 To’xliyev  N.N.  O’zbek  modeli:  taraqqiyot  tamoyillari.  T.:  “O’zbekiston  milliy  ensiklopediyasi  Davlat  ilmiy   nashriyoti”-  2014 investitsiyalar ko’paytirib  qaytarib  olish  maqsadlarida  kapitalni  bog’lashni bildiradi.3   Ko’pgina  hollarda  «investitsiyalar»  tushunchasi  iqtisodiy  va  boshqa   faoliyat  ob’ektlariga  kiritiladigan  moddiy  va  nomoddiy  ne’matlar  hamda  ularga doir  huquqlar  tarzida  ta’riflanadi.  Investitsiyalarining  iqtisodiy  mazmuni  va mohiyatini  ko’rib  chiqishda  shuni  ta’kidlash  lozimki,  iqtisodiy  adabiyotlarda «Investitsiyalar»  atamasini  «kapital  qo’yilmalar»,  «kapital»  tushunchalari  bilan aynan  ma’nolarda  qo’llash  holatlari  ko’p  uchraydi.  Bunday  hollarda  investitsiyalar asosiy  kapitalga  mablag’lar  qo’yish  ma’nosida  talqin  qilinadi.  Ayni  paytda  shuni ham  nazarda  tutish  kerakki,  investitsiyalar  nomoddiy  aktivlarga  ham,  intellektual mulkka  ham,  aylanma  aktivlarga,  shu  jumladan,  moliyaviy  vositalarga  ham taaluqli. Makroiqtisodiy  darajada  investitsiyalar  deyilganda  ishlab  chiqarish vositalarini   takror  ishlab  chiqarishga ,  ya’ni  uy-joy  binolarini,  tovar  zaxiralarini ko’paytirish  va  shu  kabilarga  yo’naltirilgan  xarajatlarining  bir  qismi  tushuniladi. Ishlab  chiqarishning  omillaridan  biri  kapital  hisoblanadi,  kapital  esa  birinchi navbatda  investitsiyalar  hisobiga  o’sib  boradi 4 . Ayrim  iqtisodchilar  shu  nuqtai  nazardan  investitsiyalarni  kapitalni  o’stirish, ishlab  chiqarishni  kengaytirish,  yangilash  va  texnika  bilan  qayta  qurollantirishga yo’naltiriladigan  jami  moddiy,  mehnat  va  moliya  resurslaridan  foydalanish jarayoni  tarzida  izohlaydilar 5 . Investitsiya  kiritish  maqsadlari  va  ular  bilan  bog’liq  risklardan  kelib  chiqqan holda  investitsiyalar  venchur  (riskli),  bevosita,  portfel  va  annuitet  kabi  turlarga tasniflanadi.  Ma’lumki,  katta  risklar  bilan  bog’liq  bo’lgan  yangi  faoliyat  sohalarida yangi  aksiyalar  chiqarish  venchur  kapital  shakli  hisoblanadi.  Shuningdek, investitsiyalar  kreditlardan  ham  farq  qiladi.  Kreditlashda  kelishuv  tashabbuskor, odatda  qarzdor  hisoblanadi,  investitsiyalashda  esa  tashabbuskor  investordan chiqadi.  Kreditga  foiz  ko’rinishidagi  to’lov  hos  bo’lsa,  investitsiyalarni  dividend, foyda,  foiz,  daromad,  moddiy  ne’mat,  ijtimoiy,  ekologik  va  boshqa  samaralar 4 Karimov  I.A.  O'zbekiston  iqtisodiy  islohotlarni  chuqurlashtirish  yo'lida.  T.:O'zbekiston,  1995. 5 Karimov  I.A.  ―Barcha  reja  va dasturlarimiz  vatanimiz   taraqqiyotini  yuksaltirish ,  xalqimiz  farovonligini  oshirishga xizmat  qiladi  //Xalq  so'zi,2011  yil  22 yanvar. ‖ ko’rinishidagi natijalar  kutadi.  Mazkur  belgilar  bo’yicha  investitsiya  va  kredit  bir- biridan  farqlanadi.  Investitsiyalar  mazmuni  ularning  namoyon  bo’lish  shakllari orqali,  maqsadi  esa  ularning  asosiy  funksiyasi  - jamg’arish  bilan. Investitsiyalarning  mazmuni  aniq  va  ishonchli  manbalardan  mablag’lar olish,  ularni  asosli  holda  safarbar  etish,  risklar  darajasi  hisobga  olgan  holda  kapital qiymatini  saqlash  va  ko’zlangan  samarani  olishdan  iborat  bo’ladi.  Ana  shu belgilarga  ko’ra  ivestitsiyalar  boshqa  qo’yilmalardan  mazmunan  farq  qiladi. Xorijiy  investorlar  va  xorijiy  investitsiya  ishtirokidagi  korxonalar  uchun  eng muhimi  bu  soliq  va  bojxona  sohasidagi  qulayliklar  va  imtiyozlar  hisoblanadi. Mamlakatimizda  ular  quyidagicha:   -to’g’ridan-to’g’ri  xususiy  xorijiy  investitsiyalarni  jalb  etadigan  va iqtisodiyot  tarmoqlarida  mahsulotlarni  ishlab  chiqarishga  ixtisoslashtirilgan korxonalar  yuridik  shaxslarning  foydasidan  olinadigan  soliq,  mulk  solig’i,  ijtimoiy infratuzilmani  rivojlantirish  va  obodonlashtirish  solig’i,  mikrofirma  va  kichik korxonalar  uchun  belgilangan  yagona  soliq  to’lashdan,  shuningdek  Respublika yo’l  jamg’armasiga  majburiy  ajratmalar  to’lashdan  ozod;   -agar  to’g’ridan-to’g’ri  xorijiy  investitsiyalar  miqdori  300  ming  AQSH dollaridan  3 million  AQSH  dollarigacha  - 3   yil  muddatga ;   -3  milliondan  ortiq  AQSH  dollaridan  10  million  AQSH  dollarigacha  - 5 yil muddatga;     -10  million  AQSH  dollaridan  ortiq  bo’lganda  - 7 yil  muddatga  soliq imtiyozlari  beriladi;     Xalq  iste’mol  tovarlari  ishlab  chiqarishga  ixtisoslashgan, ustav  fondida  xorijiy  sarmoya  ulushi  50  foizdan  ortiq  bo’lgan  xorijiy  investitsiyalar ishtirokidagi  korxonalar  ro’yxatdan  o’tkazilgan  paytdan  boshlab  5 yil  muddatga xorijiy  valyutadagi  tushumni  majburiy  sotishdan  ozod  qilinadi5.     Neft  va  gaz  konlarini  qidirish  va  razvedka  qilish  ishlarini  amalga  oshiruvchi xorijiy  kompaniyalar,  shuningdek  ular  tomonidan  jalb  etiladigan  xorijiy  pudrat  va yordamchi  pudrat  tashkilotlari  geologiya-razvedka  ishlarini  o’tkazish  davrida byudjetdan  tashqari  jamg’armalarga  barcha  turdagi  soliqlar  va  majburiy ajratmalarni,  qidirish,  razvedka  qilish  va  boshqa  tegishli  ishlarni  amalga  oshirish uchun zarur  bo’lgan  mashina-uskunalarni,  moddiy-texnika  resurslari  va xizmatlarni  import  qilish  chog’ida  bojxona  to’lovlarini  to’lashdan  ozod;   Umuman,   to’g’ridan-to’g’ri   xorijiy   investitsiyalarni   va   yuqori texnologiyalarni,  boshqaruv  ko’nikmalarini  jalb  qilish  milliy  firmalarning  ishlab   chiqarish  usullariga  muayyan  o’zgarishlarni  olib  kiradi.  Iqtisodiy  islohotlarni chuqurlashtirish  va  iqtisodiyotni  modernizatsiyalash  nuqtai  nazaridan  to’g’ridan- to’g’ri  xorijiy  investitsiyalar  oqimini  Texnologiyalarning  o’zini  sotib  olish ko’pgina  rivojlanayotgan  mamlakatlar  hamda  o’tish  iqtisodiyoti  davlatlari  uchun qimmatga  tushadi  va  ko’pincha  buning  iloji  ham  bo’lmaydi.  To’g’ridan-to’g’ri xorijiy  investitsiyalar  mahalliy  firmalarda  mavjud  yuqori  texnologiyalar  paketini oshirishi  mumkin.  Yangi  texnologiyalarni  mahalliy  sharoitlarda  moslashtirish  ham muhimdir.Xorijiy  investorlar  yuqori  malakali  ishchi  kuchiga  talabni  oshiradi,  aholi farovonligi  darajasini  ko’taradi,  chunki  TMKlar  mahalliy  firmalarga  qaraganda yuqoriroq  maosh  to’laydi.  Biroq  shunga  yarasha  adolatsiz  raqobat  tufayli  mahalliy firmalarning  foydasi  ham  kamayadi.  TMK  oraliq  mahsulotni  ishlab  chiqarishni rag’batlantiradi,  chunki  unga  talabni  yuzaga  keltiradi.  Mahalliy  firmalar  TMKlar tomonidan  yaratilayotgan  talabga  asosan  qo’shimcha  ishlab  chiqarish  quvvatlarini yaratishga  majburdirlar.  Bu  rivojlanish  darajasi  past  mamlakatlarga  ko’proq  xos xususiyat  bo’lib,  ular  o’z  sanoat  ishlab  chiqarish  quvvatlariga  deyarli  ega  emas. Tog’ridan-to’g’ri  xorijiy  investitsiyalar  oqimining  qabul  qiluvchi  mamlakat iqtisodiyotiga  ijobiy  ta’siri   bilan  birga ,  uning  salbiy  samaralari  ham  mavjud. Ulardan  biri  – ichki  kapital  qo’yilmalarning  xorijiy  investitsiyalar  va  mahalliy firmalarning  yuqori  raqobatbardoshlikka  ega  bo’lgan  TMKlar  tomonidan  siqib chiqarilishi  hisoblanadi.  Biroq  ushbu  samara  doimiy  emas,  chunki  to’g’ridan- to’g’ri  xorijiy  investitsiyalar  mehnat  unumdorligining  ortishi  hamda  olib  kirilgan yuqori  texnologiyalardan  tashqi  samara  hisobiga  milliy  firmalar  ekspansiyasiga yordam  berishi  mumkin.Ma’lumotlar  ko’rsatishicha,  to’g’ridan-to’g’ri  xorijiy investitsiyalarning  netto  oqimini  kiritilgan  har  bir  dollarga  nisbatan  o’sib  boishi qabul  qiluvchi  mamlakat  umumiy  kapitalining  bir  dollaridan  ko’proq  hajmda o’sishiga  olib  keladi  (o’zgarishlar  1,5-2,3  marta  doirasida).  Shunday  qilib, to’g’ridan-to’g’ri xorijiy  investitsiyalar  qabul  qiluvchi  mamlakat  umumiy kapitalining  o’sishi  asosida  iqtisodiy  o’sishga  ko’maklashadi. To’g’ridan-to’g’ri  xorijiy  investitsiyalarning  qabul  qiluvchi  mamlakatlar iqtisodiy  rivojlanishiga  ta’sirini  baholashning  muhim  masalalaridan  biri  xorijiy   investitsiyalar  oqimi  hisobiga  umumiy  kapital  fondlar  hajmining  ortishi  bo’lib, bunda  xorijiy  investitsiyalarning  jalb  etilishi  yangi  kapital  qo’yilmalarni rag’batlantiradi,  ya’ni  to’g’ridan-to’g’ri  xorijiy  investitsiyalar  bo’lmaganida,  ular ham  bo’lmasdi.  Bu  samara  xorijiy  investitsiyalarni  jalb  qilish  hisobiga jamg’arilgan  kapitalning  ko’payishi  nomini  oldi.  Bunga  nisbatan  teskari  samara milliy  investitsiyalarning  xorijiy  investitsiyalar  tomonidan  siqib  chiq? arilishidir.Umuman  olganda,  to’g’ridan-to’g’ri  xorijiy  investitsiyalarning  kapital jamg’arish  darajasiga  ta’siri  turli  mamlakatlardagi  milliy  iqtisodiy  siyosat,  xorijiy investitsiyalar  shakllari,  milliy  kompaniyalarning  raqobatbardoshligiga  qarab turlicha  bo’lishi  mumkin.  O’zbekistonda  Birinchi  Prezidentimiz  Islom  Karimov rahbarligida  Vatan  ravnaqi,  xalq  farovonligini  ta’minlash  maqsadida  chet  el investitsiyalarini  jalb  etishga  strategik  ustuvor  vazifa  sifatida  qaralib,  mazkur masala  davlat  iqtisodiy  siyosatining  muhim  yo’nalishi  etib  belgilangan. «Oxirgi  yillarda  dunyoda  yuz  berayotgan  pandemiya  sinovlari,  iqtisodiy  sohasida mavjud  qiyinchiliklar  va  boshqa  muammolar  bizni  nostandart  choralar  ko‘rishga, yangi  vaziyatda  ishlash  va  natijaga  erishishga  o‘rgatmoqda.  Dunyodagi  bugungi murakkab  vaziyatda  ham  O‘zbekiston  yashash  va  ishlash  uchun  tinch  va  xavfsiz makon  sifatida  tanilganini  hech  kim  inkor  qila  olmaydi»,  dedi  Shavkat  Mirziyoyev. Davlat  rahbari  bu  borada  2022  yildan  prezident  huzurida  xorijiy  investorlar kengashi  yig‘ilishlarini  muntazam  o‘tkazib  borish  yo‘lga  qo‘yilishini  ta’kidladi. «Kraudsorsing  platformasi  va  zamonaviy  raqamli  yechimlardan  foydalangan  holda barcha  tarmoqlar  va  hududlardagi  investorlar  va  tadbirkorlar  bilan  to‘g‘ridan- to‘g‘ri  muloqot  o‘tkazishni  davom  ettiramiz»,  —  dedi  u. 1.2 To‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarning turlari,vazifalari, investitsiyalarni jalb qilish usullar Iqtisodiyot shunga o’xshash narsani to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar deb biladi va bu ko’plab mamlakatlarda faol qo’llanilmoqda. Turli turdagi investitsiyalar o’z xususiyatlariga va qoidalariga ega. Siz ularni tashkilotingizga turli usullar bilan jalb qilishingiz mumkin. Sarmoyaning uzoq muddatli investitsiyalari to’g’ridan-to’g’ri ishlab chiqarish jarayoniga to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar deb ataladi. Moliya marketing yoki moddiy ishlab chiqarishga sarflanadi. Ular sizni nazorat qiluvchi ulush egasi bo’lishga imkon beradi. To’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar orqali nimani nazarda tutayotganini tushuntirish shuni ta’kidlash kerakki, bunday depozitlarni ishlab chiqarish, shaxsning ustav kapitalidagi ulushini oladi (kamida 10%). Ko’p yillar davomida maxsus fondlar orqali amalga oshiriladigan to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar sezilarli darajada oshdi. To’g’ridan-to’g’ri investitsiyalarning turli shakllari mavjud: 1. Aktsioner xorijiy investor sotib oladi. Ushbu shaklda investitsiyalar umumiy sarmoyasining kamida 10-20 foizini tashkil etadi. 2. Daromadni qayta moliyalashtirish shirkatni rivojlantirish uchun aktsiyadorlik jamiyatidan foydalanishdan olingan daromadni anglatadi. Uning qiymati poytaxtdagi omonatchining ulushiga bog’liq. 3. Bosh ofis va filial o’rtasida o’zaro qarzlarni to’lash uchun tashkilot ichida kredit olish yoki to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalarni amalga oshirish. To’g’ridan-to’g’ri investitsiyalarning maqsadi: Ushbu investitsion variant ishlab chiqarishni nazorat qilish yoki uni mustahkamlash uchun ishlatiladi. Aksiyadorlarga to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar korxonaning yuridik shakliga qaramasdan nazorat darajasini oshiradi. Natijada, investorlar sotish va ishlab chiqarish darajasiga, hatto daromad miqdoriga ta’sir ko’rsatishi mumkin. Aksariyat hollarda investorlar kompaniyaning direktori va egasi bilan bir xil darajada. Tashkilot uchun to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar o’zlarini bankrotlikdan qutqarishga yoki ishlab chiqarishni kengaytirishga yordam berishda muhim ahamiyatga ega. To’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar nazariyasi: Xalqaro iqtisodiyotda turli xil nazariyalar qo’llanilmoqda, ularning yordamida moliyaviy jarayonlarni tushuntirish mumkin. To’g’ridan- to’g’ri va bilvosita investitsiyalar bunday nazariyalar asosida ko’rib chiqiladi: 1. Bozorning nomukammalligi nazariyasi. Investorlar sarmoyani yanada samarali ishlatish imkoniyatini beradigan bozor kamchiliklari bilan izlashga asoslangan. Bunday «bo’shliqlar» savdo siyosati, ishlab chiqarish va qonunchilikka bog’liq. 2. Oligopolistik himoya nazariyasi. Bu kapital harakatining bozor rahbari tomonidan belgilanadiganligini ko’rsatadi. 3. "Uchish g’ozi" nazariyasi. Ushbu modeldagi ishlab chiquvchi siz eksportchiga tovarlar import qiluvchisidan borishingiz mumkinligini ko’rsatadi. U sanoatni rivojlantirishning uch bosqichini belgilab oldi: mahsulotni import shaklida bozorga kiritish, ichki va tashqi talabni qondiradigan investitsiyalar natijasida yangi filiallar va kompaniyalarning ochilishi, bu esa importerni eksport qiluvchi qiladi. To’g’ridan-to’g’ri va Portfolio investitsiyalar : Ko’pchilik bu ikkita tushunchani chalkashtirib tashlaydi, shuning uchun ularning qanday farq borligini bilish muhimdir. Agar birinchi muddat tushunilgan bo’lsa, unda portfel investitsiyalari qimmatli qog’ozlarni sotib olish deb tushuniladi va bu passiv daromad hisoblanadi. Natijada, egasi kompaniyani boshqarishni xohlamaydi. To’g’ridan-to’g’ri va portfel investitsiyalari o’rtasidagi farqni quyidagicha tushunish mumkin: 1. To’g’ridan-to’g’ri investitsiyalarni tashkil etish vazifasi tashkilotni nazorat qilish va portfelni boshqarish yuqori daromad olish hisoblanadi. 2. Vazifani bevosita investitsiyalash bilan amalga oshirish uchun texnologiya yangilanadi va portfel investitsiyalari uchun kompaniya qimmatli qog’ozlarni sotib oladi. 3. To’g’ridan-to’g’ri investitsiyalarni boshqarish va nazorat qiluvchi aktsiyalarni sotib olish (25 foizdan) va portfel uchun - 25 foizdan ortiq bo’lmagan miqdorni sotib olish uchun kerakli yo’llarga erishish yo’llari. 4. To’g’ridan-to’g’ri investitsiyalardan olinadigan daromad tadbirkorlikdan foyda, portfel investitsiyalari uchun dividendlar va foizlar hisoblanadi. Chet el to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar Keling, terminologiyadan boshlaymiz, shuning uchun to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar ostida boshqa davlat iqtisodiyotining turli sohalarida bir mamlakatdan pul mablag’larini uzoq muddatli deb bilishadi. Ularning hajmi to’g’ridan-to’g’ri investitsion muhit va ta’sisning jozibadorligiga bevosita bog’liq. To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar nafaqat pul olishni ta’minlaydi, balki ishlab chiqarishga yangi texnologiyalarni jalb qilishni ham ta’minlaydi. Buning natijasida yangi marketing shakllarini tanlashda imkoniyat bor. Kiruvchi to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar. Xorijiy mamlakatlarning ko’plab sarmoyadorlari milliy korxonalarga sarmoyalar kiritadilar, bu esa kirib kelayotgan investitsiya hisoblanadi. Chet el to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar uchun kompaniya jozibali va istiqbolli bo’lishi kerak. Chiqish va keladigan to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalarning nisbati makroiqtisodiyotning muhim ko’rsatkichi - mamlakatning xalqaro maydonda investitsion salohiyatini ifodalaydi. Agar Amerikaga qarasangiz, u holda chiqadigan pullar miqdori kirib boradi, ya’ni mamlakat aniq eksportchi hisoblanadi. Tashqi to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar: Ushbu kontseptsiya investor xorijiy kompaniyalarga investitsiya kiritadigan vaziyatni tavsiflash uchun ishlatiladi. To’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar modellarini tavsiflab, rivojlanayotgan mamlakatlardan ularning faoliyati muntazam o’sib borayotganini ta’kidlash joiz. So’nggi paytlarda Osiyo mamlakatlari depozitlari sezilarli darajada o’sdi. Masalan, siz Xitoyga ketishingiz mumkin, bu erda ketadigan investitsiyalar o’sishi yirik kompaniyalarning birlashishi va emirilishiga bog’liqdir. To’g’ridan-to’g’ri investitsiyalarni qanday jalb qilish mumkin? Ishonchli omonatchilarni topish oson emas, ammo natijalarga erishishning bir necha yo’li mavjud. Avval siz loyihangizda ishlashingiz kerak, chunki u sarmoyadorlar uchun jozibali bo’lishi kerak. Quyidagi usullardan foydalanib, omonatchilarni qidirishingiz mumkin: 1. To’g’ridan-to’g’ri xorijiy sarmoyalarni nafaqat mahalliy, balki xalqaro miqyosdagi yutuqlar va mahsulotlar ko’rgazmalari va ko’rgazmalarida ishtirok etish orqali jalb qilish mumkin. 2. Vositachilarning xizmatlaridan foydalanishingiz mumkin - tijorat va davlat idoralari. 3. Boshqa variant esa, loyiha haqida ma’lumotni maxsus ma’lumotlar bazalarida joylashtirishdir. 4. Investitsiyalarni topish uchun professional xizmatlarni taqdim etadigan, xususiy kapital bozorida faoliyat yurituvchi ko’pgina tashkilotlar mavjud. To’g’ridan-to’g’ri investitsiyalarni jalb qilish uchun loyihani ishlab chiqishning har bir bosqichi uchun turli manbalardan moliyalashtirishni e’tiborga olish kerak. 1. Rejalashtirish. Agar yaxshi fikr bo’lsa, lekin amalga oshirish uchun mablag ‘bo’lmasa, siz tanishlar, hukumat dasturlari va shovqin investitsiyalarining eng yaqin doirasidan yordam so’rashingiz mumkin. 2. Ishga kirishish. Ushbu bosqichda biznes-reja allaqachon mavjud, jamoa ishga tushirildi va ish yuritilishi allaqachon tugadi, ammo hozircha hech qanday foyda yo’q. Investitsiyalarni rag’batlantirish uchun siz shovqin fondlari, xususiy investorlar va xorijiy homiylar bilan bog’lanishingiz mumkin. 3. Yaxshi boshlanish. Tashkilot allaqachon bozordagi ma’lum bir joyni egallab turibdi va kichik bo’lsa-da, foyda ko’radi. Faoliyatini kengaytirish uchun xususiy kapital mablag’larini, shovqin kapitalistlarini va banklarni qo’llab-quvvatlashga yordam beradi. 4. O’sish va rivojlanish. Barqaror daromadli firmalar sarmoyadorlarni topish osonroq bo’ladi. Eng yaxshi yechim: venture capital jamg’armalari, xorijiy kapitalistlar, davlat jamg’armalari va banklar. 5. O’rnatilgan biznes. Bunday holda homiylik investitsiyalarini qabul qilmaslik, aksincha, aktsiyalarni sotish yaxshiroqdir. Investorlar, xususiy tadbirkorlar, to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar, banklar va pensiya jamg’armalari faoliyat ko’rsatishi mumkin. To’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar - tendentsiyalar Investitsiyalarning bir necha yo’llari mavjud bo’lib, ular bir yildan ortiq vaqtdan beri muhimdir va kelgusi yillarda o’zgarish xavfi minimaldir. To’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar turlari turli boshlang’ichlar uchun tegishli bo’ladi. Ko’p takliflar mavjud, shuning uchun siz yaxshi istiqbolga ega bo’lgan original fikrni tanlashingiz kerak. So’nggi paytlarda, PAMM hisoblari va HYIP loyihalari investitsiyalar uchun juda jozibador. Xususiy kapital jamg’armasi Ushbu atama ma’lum bir tashkilotga sarmoya yotqizish uchun bir nechta passiv investorlarning mablag’larini konsolidatsiya qilish deb tushuniladi. Mahalliy va xorijiy xususiy kapital mablag’lari quyidagi sxemaga muvofiq ishlaydi: investitsiya loyihasi tanlansa, shartnoma tuziladi, bitimning samaradorligi maksimal darajada oshiriladi va keyinchalik chiqadigan biznesga investitsiya kiritishdan olingan daromad olinadi. Jamg’arma universal yoki alohida uyushmalar, masalan, faqat AT sohasida ishlaydigan tashkilotlar bo’lishi mumkin. Xalqaro valyuta jamg’armasi ma’lumotlariga ko’ra, to’g’ridan-to’g’ri to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar , to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar sifatida ma’lum bo’lgan "... investorning iqtisodiyotdan tashqarida faoliyat yuritadigan korxonalarda uzoq muddatli yoki uzoq muddatli manfaatlarga ega bo’lgan sarmoya kiritilgan. Investitsiya to’g’ridan-to’g’ri, chunki xorijiy shaxs, kompaniya yoki korxona guruhi bo’lishi mumkin bo’lgan investor xorijiy korxona ustidan nazorat qilish, boshqarish yoki ta’sir ko’rsatishga intiladi. Nima uchun to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar muhim ahamiyatga ega? Tashqi to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiya to’g’ridan-to’g’ri tashqi moliyalashtirishning asosiy manbai bo’lib, demak, cheklangan miqdordagi mablag’lari bo’lgan davlatlar boy mamlakatlardan milliy chegaralardan tashqarida moliyalashtirishi mumkin. Eksport va to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar Xitoyning jadal iqtisodiy o’sishi uchun ikkita muhim tarkibiy qism bo’lib xizmat qildi. Jahon banki ma’lumotlariga ko’ra, to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar va kichik biznesning rivojlanishi past daromadli mamlakatlarda xususiy sektorni rivojlantirish va qashshoqlikni kamaytirishning muhim elementlari hisoblanadi. AQSh va to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar Chunki AQSh dunyodagi eng katta iqtisod bo’lib, u xorijiy investitsiyalar va yirik investor uchun maqsaddir. Amerika kompaniyalari butun dunyoda kompaniyalar va loyihalarga sarmoya kiritmoqdalar. AQSh iqtisodi resessiyaga aylangan bo’lsa-da, AQSh hali ham investitsiyalar uchun nisbatan xavfsiz havzadir. Boshqa mamlakatlardan kelgan korxonalar 2008 yilda AQShda 260,4 milliard dollar sarmoya kiritgan. Biroq, AQSh global iqtisodiy tendensiyalardan daxl qilmaydi, 2009 yilning birinchi choragi uchun to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar hajmi 2008 yilning shu davriga nisbatan 42 foizga pasaygan.AQSh boshqa mamlakatlardan xorijiy investitsiyalarga ochiq bo’lishga intiladi. 1970 va 1980-yillarda yaponiyalik yapon iqtisodining kuchi va Nyu-York shahridagi Rockefeller Center kabi Yaponiyalik yapon kompaniyalari tomonidan sotib olinadigan narsalar asosida Amerikani sotib olgan qisqa muddatli qo’rquvlar bor edi. 2007 va 2008 yillarda neft bahosidagi balandlikning balandligida kimdir Rossiya va Yaqin Sharqdagi neftga boy davlatlar "Amerikani sotib oladi" degan savolga hayron bo’lishdi. AQSh hukumati xorijiy xaridorlardan himoya qiladigan strategik tarmoqlar mavjud. 2006 yilda Birlashgan Arab Amirliklari Dubayda joylashgan DP World shirkati Buyuk Britaniyadagi firmani AQSHdagi bir qancha dengiz portlari boshqargan. Savdoga o’tgandan so’ng, zamonaviy davlat bo’lsa-da, Arab davlatidan bir kompaniya yirik Amerika portlarida port xavfsizligi uchun mas’ul bo’lar edi. Bush ma’muriyati sotishni tasdiqladi. Nyu-York Senatori Charlz Schumer Kongressni ko’chirishni blokirovka qilishga urinib ko’rdi, chunki Kongressda ko’pchilik port xavfsizligi DP World- ning qo’lida bo’lmasligi kerakligini anglab etdi. DP World tobora kuchayib borayotgan bahs-munozaralar tufayli AQSh portlarini AIG Global Investment Groupga sotdi.Boshqa tomondan, AQSh hukumati amerikalik kompaniyalarni xorijda investitsiya qilishga va Amerikada ish joylarini yaratish uchun yangi bozorlarni yaratishga da’vat etadi. AQSh investitsiyalari umuman qabul qilinadi, chunki davlatlar kapital va yangi ish o’rinlarini izlaydilar. Kamdan kam hollarda, mamlakat iqtisodiy emperyalizm qo’rqishlari yoki nojo’ya ta’siri uchun xorijiy investitsiyalarni rad etadi. Xorijiy investitsiyalar Amerikadagi ish o’rinlari xalqaro miqyosda tashqaridan tashqariga chiqqanda yana tortishuvlarga sabab bo’ladi.   Oxirgi yillarda dunyoda yuz berayotgan pandemiya sinovlari, iqtisodiy sohasida mavjud qiyinchiliklar va boshqa muammolar bizni nostandart choralar ko‘rishga, yangi vaziyatda ishlash va natijaga erishishga o‘rgatmoqda. Dunyodagi bugungi murakkab vaziyatda ham O‘zbekiston yashash va ishlash uchun tinch va xavfsiz makon sifatida tanilganini hech kim inkor qila olmaydi», dedi Shavkat Mirziyoyev.   O‘zbekiston yaqin yillarda Jahon savdo tashkilotiga to‘laqonli a’zo bo‘lish uchun aniq qadamlar qo‘ymoqda. Hozirning o‘zida respublikada mahsulot ishlab chiqaruvchilar erkin savdo orqali 280 mln iste’molchi bo‘lgan mintaqaviy bozorlarga chiqish imkoniyatiga ega. 1. 3 O’ zbek is tonga to’ g’ ridan to’ g’ ri x orij iy inv es tits iy alarni j alb qilis h s ohalari “So’nggi 20 yil ichida O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotiga isloh qilingan to’g’ridan to’g’ri xorijiy investitsiyalar va kafolatlanmagan kreditlar hajmi 25,3 milliard AQSh dollarini tashkil etgan va uning 11,8 milliard AQSh dollari (47 foiz) so’nggi 5 yil ichida jalb qilingan”, deyiladi Investitsiyalar bo’yicha davlat investitsiya qo’mitasining ekspert va ilmiy doiralar vakillari bilan hamkorlikda ishlab chiqqan “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to’g’risidagi qonun” konsepsiyasida.   Ma’lumot berilishicha, so’nggi 5 yil ichida to’g’ridan to’g’ri xorijiy investitsiyalar, asosan, neft-gaz sohasiga jalb etilgan (73 foiz).   Kontseptsiyada aytilishicha, axborot texnologiyalari va kommunikatsiya sohasiga 6 foiz, elektroenergetika sohasiga 2 foiz, yengil va to’qimachilik sohasida 1 foiz atrofida va avtomobil sohasiga 0,2 foiz investitsiya jalb qilingan. Mamlakatdagi investitsiyalarning yarim yillik o’sish hajmi 2-2,5 milliard AQSh dollari (YaIM ning 4 foizidan kam) darajasida qolmoqda. Bu esa iqtisodiy o’tish davridagi mamlakatlarning o’rtacha ko’rsatkichidan hamda ayrim MDH mamlakatlarining ko’rsatkichlaridan past hisoblanadi. O’ zbek is ton 2022 y ilda 9, 5 mlrd dollar to’ g’ ridan to’ g’ ri inv es tits iy a k iris hini k utmoqda. Prezident huzurida investitsiya, eksport va strategik rivojlanish masalalari muhokama qilindi. Rasmiy ma’lumotga ko’ra, 2021 yilda O’zbekistonga 8,1 mlrd dollar to’g’ridan to’g’ri xorijiy investitsiya kiritilgan. 2022 yilda bu ko’rsatkich 9,5 mlrd dollar bo’lishi reja qilingan. 12 yanvar kuni Prezident Shavkat Mirziyoyev huzurida Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi hamda Strategik rivojlanish agentligi faoliyati muhokamasi yuzasidan yig’ilish o’tkazildi. Rasmiy relizga   ko’ra , O’zbekistonda 2021 yilda jami 10 milliard dollardan ortiq, jumladan, 8,1 milliard dollar to’g’ridan to’g’ri xorijiy investitsiya o’zlashtirilgan. Buning natijasida 318 ta yirik va 15 mingdan ziyod hududiy loyiha amalga oshirilib, 273 mingdan ortiq ish o’rni tashkil etilgan.Yangi korxonalar jami 1 milliard dollardan ziyod eksport va 530 million dollarlik import o’rnini to’ldirish imkoniyatiga ega.Ta’kidlanishicha, koronavirus pandemiyasi iqtisodiy jarayonlarga hamon jiddiy ta’sir o’tkazayotganiga qaramay, eksportda izchil o’sishga erishilmoqda. Xususan, 2020 yilda mamlakatda eksport miqdori 9 milliard dollardan oshgan bo’lsa, 2021 yilda 12 milliard dollarni tashkil etgan. E’tiborlisi, bunda tayyor va yarim tayyor mahsulotlar ulushi sezilarli ko’paygan. 2022 yilda 9,5 milliard dollardan ziyod to’g’ridan to’g’ri xorijiy sarmoyalarni o’zlashtirish, 282 ta yirik va 9 mingdan ortiq hududiy loyihalarni ishga tushirish mo’ljallangan. Eksport hajmini 14 milliard dollarga yetkazish hisob-kitob qilingan.Yig’ilishda mutasaddilar ushbu ko’rsatkichlarni tarmoq va hududlar kesimida ta’minlash chora- tadbirlari bo’yicha axborot berdi.Davlat rahbari har bir investitsiya loyihasini doimiy nazoratga olib, tashabbuskorlarga ko’maklashish va o’z vaqtida ishga tushirish bo’yicha topshiriqlar berdi. Turizm, tibbiyot va mashinasozlik tarmoqlari, hududlardan Qoraqalpog’iston Respublikasi, Navoiy va Xorazm viloyatlarida xorijiy investitsiyalarni jalb qilish darajasi pastligi ko’rsatib o’tildi. Shu bois ular bo’yicha alohida dasturlar ishlab chiqib, qo’shimcha sarmoyalar yo’naltirish vazifasi qo’yildi. Shavkat Mirziyoyev ishlab chiqarishni va sanoat kooperatsiyasini rivojlantirish masalasiga ham e’tibor qaratdi. Mahalliy mahsulotlar turini ko’paytirish, bu borada tadbirkorlarni qo’llab-quvvatlash va rag’batlantirish bo’yicha topshiriqlar berildi.Topshiriqqa ko’ra, O’zbekistonda ishlab chiqarilmaydigan tovarlarni o’zlashtirgan mahalliy korxonalar mahsulotlari kafolatli xarid qilinadi. Bu jarayonga hokim yordamchilarini ham jalb etish muhimligi aytildi. Aholi turmush sifatiga bevosita ta’sir ko’rsatadigan ta’lim, tibbiyot, suv ta’minoti, yo’l va boshqa infratuzilma loyihalarini amalga oshirishda shaffoflikni ta’minlash va jamoatchilik nazoratini kuchaytirish zarurligi ta’kidlandi.Sog’liqni saqlash sohasi, Orolbo’yi mintaqasi uchun trast fondi kabi ijtimoiy muhim yo’nalishlarga xorijiy grantlar jalb qilish muhimligi aytildi. Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo’lish masalasiga ham to’xtalib o’tildi. Prezident matbuot xizmati xabarida bu boradagi tafsilotlar keltirilmagan.Ma’lum qilinishicha, Shavkat Mirziyoyev prezident saylovi oldidan xalq bilan uchrashuvlarda har bir tumanda loyiha guruhlari va xolding kompaniyalari tashkil etilishini aytgan. Yig’ilishda shu tizimni joriy etish borasida qilinayotgan ishlar taqdimoti ham o’tkazildi.Prezident loyiha guruhlari mutaxassislarini bir tizim va metodologiya asosida ishlashga o’qitish kerakligini aytdi.Yig’ilishda eksport masalasi ham tahlil qilindi. Bu boradagi prognozlarni bajarish uchun sanoatga alohida ahamiyat qaratish, qo’shimcha imkoniyatlarni ishga solish zarurligi qayd etildi.Ma’lumki, prezidentning 2021 yil 19 iyuldagi farmoniga muvofiq, Strategik rivojlanish agentligi tashkil etilgan edi. Bu agentlikka investitsiyalarni jalb etish va loyihalarni amalga oshirishning strategik masalalarini o’rganish, investitsiya faoliyatining istiqbolli yo’nalishlarini aniqlash, xalqaro tajriba asosida iqtisodiyot tarmoqlarini isloh qilish va hududlarning investitsiya salohiyatini oshirish bo’yicha takliflar ishlab chiqish kabi ko’plab vazifalar yuklatilgan.Yig’ilishda mazkur agentlikning tuzilmasi, shu kungacha qilingan ishlar va joriy yilgi rejalar haqida axborot berildi.Aytilishicha, bugungi kunda agentlik boshqarmalari shakllantirilgan, ularga yetakchi xorijiy universitetlarda o’qigan, tashabbuskor va bilimli mutaxassislar jamlangan.Agentlikning bu yilgi rejasi 18 ta muhim tadbirdan iborat. Investitsiya loyihalarini ilgari surishning yangi mexanizmini joriy etish, yashirin iqtisodiyotni qisqartirish orqali investitsiya muhitini yaxshilash, investitsiya muhiti bo’yicha hududlar reytingini yo’lga qo’yish, tadbirkorlarning tizimli muammolarini aniqlash va hal qilish bo’yicha onlayn platformani ishga tushirish, Jahon banki bilan birgalikda to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish strategiyasini ishlab chiqish shular jumlasidan. “Bu agentlik investitsiya hajmini kengaytirish va eksport salohiyatini oshirishga zamin yaratadi. Shu bois, hudud va tarmoqlarni strategik rivojlantirish bo’yicha “yo’l xaritasi” ishlab chiqish, bunga xorijdan malakali mutaxassis va maslahatchilarni ham jalb qilish kerak”, – dedi Shavkat Mirziyoyev.Strategik rivojlantirish bo’yicha metodologiya yaratib, uni har bir hudud va tarmoqda joriy qilish bo’yicha aniq vazifalar belgilab berildi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilishdagi asosiy muammolar sanab o’tildi. Iqtisodiy  rivojlanish   va   kambag’allikni   qisqartirish   vazirligining ta’kidlashicha,  to’g’ridan-to’g’ri  xorijiy  investitsiyalarni  jalb  qilishdagi  asosiy muammolar   —  qulay  investitsiya  muhitining  yo’qligi,  xususiy  mulk  huquqlarini tartibga  solish  va  himoya  qilish  sohasining  nomukammalligi  bo’lib  turibdi. Amaldagi  investitsiya  tendensiyalarining  shunday  davom  etishi  iqtisodiy  o’sish sur’atlariga  erishishni  sekinlashtirishi  mumkin. Iqtisodiy  rivojlanish  va  qashshoqlikni  kamaytirish  vazirligi  O’zbekistonning  2020 yilga   mo’ljallangan   iqtisodiy   rivojlanish   tendensiyalari   va   2021   yilga mo’ljallangan  prognozlarini  taqdim  etdi.   2020  yil  yakuniga  ko’ra,  asosiy  kapitalga  qo’yilgan  investitsiyalar  hajmi  real qiymatida  2019  yilga  nisbatan  8,2  foizga  kamaydi  va   202  trln  so’mni  tashkil  qildi. Markazlashtirilgan  manbalardan  moliyalashtiriladigan  investitsiyalar  hajmi  34,9 foizga  kamayib,  39,3  trln  so’mni  tashkil  etdi.  Shuningdek,  byudjet  mablag’lari hisobidan  moliyalashtiriladigan  investitsiyalar  33,6  foizga,  O’TTJ  mablag’lari  75,7 foizga, hukumat  tomonidan  ta’minlangan  xorijiy  investitsiyalar  va   kreditlar  28 foizga  kamaygan.  2020  yilda  to’g’ridan-to’g’ri  xorijiy  investitsiyalar  hajmi  32,7 foizga  (kafolatlanmagan  xorijiy  kreditlarni  inobatga  olmagan  holda)  kamayib,  2,9 mlrd  dollarni  (dollar  ekvivalentida  pasayish  33,8  foizga  yetdi)  tashkil  etdi. Hisobotga  ko’ra,  kafolatlanmagan  xorijiy  kreditlar  quyidagi  tarmoqlarda investitsiya  loyihalarini  amalga  oshirish  hisobiga  o’tgan  yilning  shu   davriga nisbatan  1,6  barobardan  ziyod  (2,4  mlrd  dollardan  3,5  mlrd  dollargacha)  o’sdi, jumladan:  NKMK   —  636,5  mln  dollar;  «O’zbekneftgaz»  AJ   —  154,8  mln  dollar  («Sho’rtan  GKM»  MCHJ   —  ishlab chiqarish  quvvatini  oshirish"  —  122,7  mln  dollar);  «O’zeltexsanoat»  AJ   —  101,8  mln  dollar  (maishiy  muzlatgichlar  ishlab chiqarish   —  48  mln  dollar);  ATKR  vazirligi   —  89,4  mln  dollar  (keng  polosali  telekommunikatsiya tarmog’ini  rivojlantirish   —  35,5  mln  dollar);  «O’zqurilishmateriallari»  AJ   —  91  mln  dollar. To’g’ridan-to’g’ri  xorijiy  investitsiyalarning  22,1  foizi  tabiiy  gaz  ishlab  chiqarish sohasidagi  loyihalarni  amalga  oshirishga,  22,5  foizi  boshqa  metall  bo’lmagan mineral  mahsulotlarni  ishlab  chiqarish,  9,3  foizi  qurilish  ishlariga  yo’naltirilgan. Bundan   tashqari,   eksport   salohiyati   yuqori   bo’lgan   —   mashinasozlik, elektrotexnika,  metallurgiya,  kimyo  va   farmatsevtika  tarmoqlarida  asosiy  kapitalni shakllantirish  uchun  to’g’ridan-to’g’ri  investitsiyalarning  darajasi  pastligicha qolmoqda.  «Mazkur  tendensiya  ushbu  sohalarda  qulay  investitsiya  muhiti yaratilmaganligi,  xususan  raqobat  muhiti,  xususiy  mulk  daxlsizligi,  moliya bozorlari,  ishlab  chiqarish  va   bozor  infratuzilmasida  tizimli  muammolarning mavjudligidan  dalolat  beradi»,   —  deyiladi  hisobotda. Ta’kidlanishicha,  investitsiyalar  sohasidagi  mavjud  tendensiyalarning davom  etishi  2021  yilda  iqtisodiy  o’sish  sur’atlariga  (5,1%  darajasida  deb  prognoz qilinmoqda)  erishishga  tahdid  solishi  mumkin,  bu   esa  iqtisodiyotga  jalb  qilingan investitsiyalar  hajmini  sezilarli  darajada  oshirishga  qaratilgan  investitsiya  muhitini yaxshilash bo’yicha  amaliy  choralarni  va   ularning  samaradorligini  oshirishni  talab qiladi. Investitsiyalarning  asosiy  manbalari  hisoblangan  davlat  tashqi  qarzi, Tiklanish  va   taraqqiyot  fondi  mablag’lari,  kafolatlanmagan  xorijiy  kreditlar  va to’g’ridan-to’g’ri  xorijiy  investitsiyalar,  shuningdek  tijorat  banklari  kreditlarining YAIMga  nisbati  2019  yilda  23,1  foizni  tashkil  etgan  bo’lsa,  2020  yil  yakuniga ko’ra  ushbu  ko’rsatkich  YAIMning  20,1  foizini  tashkil  etdi.  Shuningdek, to’g’ridan-to’g’ri  xorijiy  investitsiyalarning  yuqori  texnologiyali  va   inson kapitaliga  faol  yo’naltirilmasligi  mamlakatda  yuqori  darajadagi  inklyuziv  o’sishga erishish  va   kambag’allik  darajasini  qisqartirish  kabi  maqsadlarga  erishish jarayonini  xavf  ostiga  qo’ymoqda.  Investitsiya  muhitini  yaxshilash  sohasida  asosiy qadam  xususiy  va  to’g’ridan-to’g’ri  xorijiy  investitsiyalarni  jalb  qilish  bo’yicha shart-sharoitlar  yaratishga  qaratilgan  sa’y-harakatlar  orqali  to’liq  va   samarali institutsional  asosni  shakllantirish  bo’lishi  lozim,  deya  ta’kidladi  Iqtisodiy taraqqiyot  va   kambag’allikni  qisqartirish  vazirligi. Jahon   banki   to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalarni  jalb  qilish  strategiyasini  ishlab chiqishda  yordam  ko’rsatadi.   Shuningdek  bank 2022−2026   yillarga   mo’ljallangan   yangi Hamkorlik  dasturini  ishlab  chiqish  bo’yicha  kelgusida  hamkorlik  qilish  uchun  istak bildirdi.Joriy  yilning  29  aprel  kuni  videokonferensiya  shaklida  Jahon  banki Guruhining  Bahorgi  yig’ilishlari  doirasida  O’zbekiston  Respublikasi  Bosh vazirining  o’rinbosari   —  investitsiyalar  va   tashqi  savdo  vaziri  S.Umurzakov hamda  Jahon  bankining  Yevropa  va   Markaziy  Osiyo  mintaqasi  bo’yicha  vitse   — prezidenti  Anna  Berde  o’rtasida  muzokaralar  bo’lib  o’tdi.  Unda  Jahon  bankining Markaziy  Osiyo  bo’yicha  mintaqaviy  direktori  L.Burunchuk  hamda  Bankning  bir qator  rahbar  va   ekspertlari  ham  ishtirok  etdi. Jahon  bankining  O’zbekiston  Respublikasi  bilan  2022−2026  yillarga mo’ljallangan  yangi  Hamkorlik  dasturini  ishlab  chiqish  bo’yicha  kelgusida hamkorlik qilish  shakllari  belgilab  olindi.  Dastur  uchun  asos  sifatida  O’zbekiston Hukumatining  keyingi  5 yil  davomida  amalga  oshiriladigan  islohotlar  dasturining asosiy  ustuvor  yo’nalishlari  olinishiga  kelishib  olindi.  Bank  rahbariyatiga  2030- yilgacha  To’g’ridan-to’g’ri  xorijiy  investitsiyalarni  jalb  qilish  strategiyasini  ishlab chiqishda  ko’rsatilayotgan  texnik  yordam  uchun  minnatdorlik  bildirildi.  Strategiya O’zbekiston  sanoatining  ustuvor  tarmoqlariga  xorijiy  investitsiyalar  oqimini ko’paytirish  bo’yicha  amaliy  harakatlarni  belgilaydi.  Shuningdek,  u   to’g’ridan- to’g’ri  xorijiy  investitsiya  oqimlarini,  investitsiya  qonunchiligi  va   Respublika sanoatini  rivojlantirishning  ustuvor  yo’nalishlarini  o’rganish,  iqtisodiyotning alohida  tarmoqlarini  asosiy  raqobatchi-mamlakatlarning  o’xshash  tarmoqlari  bilan qiyosiy  tahlil  qilish  va   xorijiy  investitsiyalarni  jalb  etishning  qadamma-qadam “Yo’l  xaritasi"ni  ishlab  chiqish  bo’yicha  uch  bosqichda  amalga  oshiriladi. Shuningdek,  tomonlar  infratuzilmani  rivojlantirish  va   energetika  sohalarida umumiy  qiymati  1,7  mlrd  dollarga  teng  bo’lgan  yangi  istiqbolli  loyihalarni muhokama  qildilar  hamda  ularni  birgalikda  ishlab  chiqishni  tezlashtirish  va   amalga oshirishni  boshlashga  kelishib  oldilar.Muzokaralar  yakunida  A.Berde  va   Jahon banki  delegatsiyasi  joriy  yilning  may  oyida  O’zbekistonga  tashrif  buyurish niyatida  ekanligi  ma’lum  qilindi,  shu  munosabat  bilan  bo’lajak  tashrif  kun  tartibini amaliy  mazmun  bilan  to’ldirish  maqsadida  ikki  tomonlama  hamkorlikning  barcha sohalarida  munosabatlarni  faollashtirish  bo’yicha  kelishuvga  erishildi. O’zbekistonga  to’g’ridan  to’g’ri  xorijiy investitsiyalarni   jalb   qilishdagi   asosiy muammolar  sanab  o’tildi. Iqtisodiy  taraqqiyot  va  kambag’allikni qisqartirish  vazirligi  2020-yilda  O’zbekiston iqtisodiyoti  rivojlanishining  tendensiyalari  va  2021-yilga  mo’ljallangan  prognozlar sharhini   e’lon  qildi . 2020-yil  yakuni  bilan  asosiy  kapitalga  qo’yilgan  investitsiyalar  hajmi  real qiymatida  2019-yilga  nisbatan  8,2  foizga  kamaydi  va  202  trillion  so’mni  tashkil etdi.  Markazlashtirilgan  manbalardan  moliyalashtiriladigan  investitsiyalar  hajmi 34,9 foizga  kamayib,  39,3  trillion  so’mni  tashkil  etgan.  Shu   bilan  birga,  budjet mablag’lari   hisobidan   moliyalashtiriladigan   investitsiyalar   33,6   foizga, O’zbekiston  tiklanish  va  taraqqiyot  jamg’armasi  mablag’lari  75,7  foizga,  hukumat tomonidan   ta’minlangan  xorijiy  investitsiyalar  va  kreditlar  28  foizga  kamaydi. “Shunga  qaramay  makrodiagnostik  tahlillarga  asosan  iqtisodiy  o’sishni qo’llab-quvvatlashning  oldingi  yillardagi  asosiy  manbalaridan  biri  bo’lgan markazlashgan  resurslar  imkoniyatlarining  cheklanib  borishi  xususiy,  ayniqsa, to’g’ridan  to’g’ri  xorijiy  investitsiyalar  hajmini  keskin  oshirishni  taqozo  etmoqda. Xususan,  o’tgan  yillarda  iqtisodiy  o’sishni  moliyalashtirish  asosan  markazlashgan resurslar  hisobiga  bo’lganligi  o’z  aksini  so’nggi  yillardagi  tashqi  qarz  dinamikasi ko’rsatmoqda”,  —  deyiladi  sharhda. 2020-yilda  to’g’ridan  to’g’ri  xorijiy  investitsiyalar  hajmi  32,7  foizga (kafolatlanmagan  xorijiy  kreditlarni  inobatga  olmagan  holda)  kamayib,  2,9  milliard dollarni  tashkil  etgan  (dollar  ekvivalentida  pasayish  33,8  foizni  tashkil  etgan). Iqtisodiy  taraqqiyot  va  kambag’allikni  qisqartirish  vazirligi  ma’lumotlariga  ko’ra, kafolatlanmagan  xorijiy  kreditlar  quyidagi  tarmoqlarda  investitsiya  loyihalarini amalga  oshirish  hisobiga  2020-yilning  shu  davriga  nisbatan  1,6  barobardan  ziyod o’sgan  (2,4  milliard  dollardan  3,5  milliard  dollargacha),  jumladan:  Navoiy  kon-metallurgiya  kombinati  (NKMK)  —  636,5  million  dollar;    “O’zbekneftgaz”  AJ  —  154,8  million  dollar  (“Sho’rtan  GKM”  MChJ   —  ishlab chiqarish  quvvatini  oshirish  —  122,7  million  dollar);  “O’zeltexsanoat”  AJ  —  101,8  million  dollar  (maishiy  muzlatkichlar  ishlab chiqarish  —  48  million  dollar);  Axborot  texnologiyalari  va  kommunikatsiyalarini  rivojlantirish  (ATKR)  vazirligi —  89,4  million  dollar  (keng  polosali  telekommunikatsiya  tarmog’ini  rivojlantirish —  35,5  million  dollar);  “O’zqurilishmateriallari”  AJ  —  91  million  dollar. To’g’ridan  to’g’ri  xorijiy  investitsiyalarning  22,1  foizi  tabiiy  gaz  ishlab  chiqarish sohasidagi  loyihalarni  amalga  oshirishga,  22,5  foizi  boshqa  metall  bo’lmagan mineral  mahsulotlarni  ishlab  chiqarish,  9,3  foizi  qurilish  ishlariga  yo’naltirildi. Bundan tashqari,  eksport  salohiyati  yuqori  bo’lgan  tarmoqlarda  (mashinasozlik, elektrotexnika,  metallurgiya,  kimyo  va  farmatsevtika  sanoatida)  asosiy  kapitalni shakllantirish  uchun  to’g’ridan  to’g’ri  investitsiyalarning  darajasi  pastligicha qolmoqda.  “Qulay  investitsiya  muhitini  yaratish,  xususan,  raqobat  muhiti,  xususiy mulk  daxlsizligi,  moliya  bozorlari,  ishlab  chiqarish  va  bozor  infratuzilmasini yaxshilash  hamda  sud  hokimiyatining  to’laqonli  mustaqilligini  ta’minlash to’g’ridan  to’g’ri  xorijiy  investitsiyalar  hajmini  oshirishning  asosiy  shartlaridan biri  hisoblanadi”,  —  deya  ta’kidlanadi  sharhda. Iqtisodiy   taraqqiyot   va   kambag’allikni   qisqartirish   vazirligining hisoblashicha,  investitsiyalar  sohasidagi  mavjud  tendensiyalarning  davom  etishi 2021-yilda  iqtisodiy  o’sish  sur’atlariga  (prognoz  bo’yicha  5,1  foiz)  erishishga tahdid  solishi  mumkin,  bu  esa  iqtisodiyotga  jalb  qilingan  investitsiyalar  hajmini sezilarli  darajada  oshirishga  qaratilgan  investitsiya  muhitini  yaxshilash  bo’yicha amaliy   choralar   va   ularning   samaradorligini   oshirishni   talab   qiladi. Investitsiyalarning  asosiy  manbalari  hisoblangan  davlat  tashqi  qarzi,  Tiklanish  va taraqqiyot  fondi  mablag’lari,  kafolatlanmagan  xorijiy  kreditlar  va  to’g’ridan  to’g’ri xorijiy  investitsiyalar,  shuningdek,  tijorat  banklari  kreditlarining  YaIMga  nisbati 2019-yilda  23,1  foizni  tashkil  etgan  bo’lsa,  2020-yil  yakuniga  ko’ra,  ushbu ko’rsatkich  YaIMning  20,1  foizini  tashkil  etgan.  Shu  bilan  birga,  to’g’ridan  to’g’ri xorijiy  investitsiyalarning  yuqori  texnologiyali  va  inson  kapitaliga  faol yo’naltirilmasligi  mamlakatda  yuqori  darajadagi  inklyuziv  o’sishga  erishish  va kambag’allik  darajasini  qisqartirish  kabi  maqsadlarga  erishish  jarayonini  xavf ostiga  qo’ymoqda.   Ta’kidlanishicha,  investitsiya  muhitini  yaxshilash  sohasida  asosiy  qadam xususiy  va  to’g’ridan  to’g’ri  xorijiy  investitsiyalarni  jalb  qilish  bo’yicha  shart- sharoitlarni  yaratish,  to’liq  va  samarali  institutsional  asosni  shakllantirish hisoblanadi. Shavkat Mirziyoyev — investorlarga: «Prezident va hukumat muvaffaqiyatingizni kafolatlaydi» Prezident  Toshkent   xalqaro   investitsiya   forumida   nutq   so’zlab, O’zbekistondagi  islohotlar  ortga  qaytmaydigan  real  haqiqat  ekanligini  ta’kidladi. Shavkat  Mirziyoyev  xorijiy  investorlarga  yuzlanib,  «2026  yilga  qadar iqtisodiyotdagi  eksklyuziv  huquqlar  va   25  dan  ortiq  faoliyat  bo’yicha monopoliyalar  tugatilishini»  ma’lum  qildi.  U   shuningdek,  kelgusida  7 ta  yo’nalish doirasida  ishbilarmon  uchun  yaratiladigan  imkoniyatlarga  to’xtalib  o’tdi. O’zbekistonda   islohotlar   ortga qaytmaydigan  muqarrar  tus  olgani  real haqiqatdir.  Bu  haqda  prezident  Shavkat Mirziyoyev   birinchi   Toshkent   xalqaro investitsiya  forumidagi  nutqi  davomida   aytib o’tdi .  Davlat  rahbari  so’zi  avvalida  O’zbekiston  so’nggi  5 yil  ichida  erishgan yutuqlar,  jumladan,  so’mning  erkin  konvertatsiyasi  joriy  etilgani,  xorijiy investorlar  tomonidan  foydani  repatriatsiya  qilish  bilan  bog’liq  barcha  cheklovlarni olib  tashlangani,  majburiy  hamda  bolalar  mehnatiga  chek  qo’yilganini  ta’kidladi. «Bugungi  kunda  O’zbekiston  o’zining  geografik  joylashuviga  ko’ra,  Shimol va   Janubni,  G’arb  va   Sharqni  magistral  tranzit  koridorlari  orqali  bog’lab  turadigan Markaziy  Osiyo  mintaqasining  o’zagi  hisoblanadi»,   —  dedi  u.  Shundan  so’ng, prezident  kelgusi  besh  yilga  mo’ljallangan  Taraqqiyot  strategiyasi  qabul qilinganini  eslatib,  islohotlar  doirasidagi  rejalar  bilan  o’rtoqlashdi. «Har  bir  kelgan  mehmonlarimizga  (investorlarga  qarata)  ishlaringizning kelajagini  ta’minlash  uchun  sharoit  yaratishga  men  ham,  hukumat  ham  kafolat bermoqchiman. Sizlar  bilan  muloqot  qilib,  ko’p  narsani  o’zgartirib,  qonunlarni mustahkamlab,  korrupsiyaga  qarshi  qat’iy  kurashib,  birgalikda  manfaatli hamkorlikni  yo’lga  qo’yamiz.Sizlarning  mamlakatimizdagi  muvaffaqiyatingizni ta’minlash  O’zbekiston  prezidenti  va  Hukumati  tomonidan  kafolatlanadi»,   —  dedi Shavkat  Mirziyoyev. Birinchi yo’nalish,  mamlakatda  iqtisodiy  va   siyosiy  barqarorlikni ta’minlash  choralarini  izchil  davom  ettirish.  Jumladan,  keng  ko’lamli  ma’muriy islohotlarni  amalga  oshirish  va   raqamlashtirishni  joriy  qilish  orqali  biznes  uchun yanada  qulay  sharoitlar  yaratish,  davlat  boshqaruvi  natijadorligini  oshirish  orqali ishbilarmon  va   tadbirkorlarga  ko’mak  beradigan   ixcham va yuqori samarali hukumat tizimini tashkil etish   ko’zda  tutilgan. Ikkinchi yo’nalish ,  davlatning  iqtisodiyotdagi  roli  va   ulishini  keskin qisqartirish.  Xalqaro  moliya  institutlari  va   xorijiy  konsalting  kompaniyalari ko’magida  davlat  aktivlarini  xususiylashtirish  orqali   2026 yilga qadar eksklyuziv huquqlar bekor qilinadi va   davlat  korxonalarini  xususiylashtirish  hisobiga   25 tadan ortiq faoliyat turlari bo’yicha monopoliyalar tugatiladi .  Tijorat banklarida  transformatsiyalar  davom  ettirilib,  bank  aktivlarida  xususiy  sektor ulushi  60  foizgacha  yetkaziladi.  Davlat  ishtirokidagi  korxonalar  soni  kamida  3 baravarga  qisqartiriladi.  «Fursatdan  foydalanib,  forumda  qatnashayotgan  hurmatli investor  va   tadbirkorlarga  oshkoralik,  shaffoflik  va   raqobat  tamoyillari  asosida o’tkaziladigan  xususiylashtirish  jarayonlarida  keng  ishtirok  etishingiz  uchun barcha  sharoitlar  yaratishimizni  ta’kidlamoqchiman»,   —  dedi  prezident. Uchinchi yo’nalish ,  mamlakatimizda  infratuzilmani  jadal  rivojlantirish davom  ettiriladi.  O’zbekistonda  xorijiy  investorlar  bilan  birgalikda   davlat xususiy sheriklik mexanizmini joriy qilgan holda   energetika,  transport,  sog’liqni  saqlash, ta’lim,  infratuzilmani  rivojlantirish  va  yo’l  qurilish  sohalarida  umumiy  qiymati   15 mlrd dollarlik 200 dan ortiq loyihalarni amalga oshirish   rejalashtirilgan. «Barchangizni  ushbu  jarayonlarda  faol  ishtirok  etib,  o’zaro  manfaatli  loyihalarni amalga  oshirishga  taklif  qilamiz»,   —  dedi  u. To’rtinchi yo’nalish ,  iqtisodiyotning  sanoatlashishi  doirasida  boy  xom- ayosh  zaxiralarining  chuqur  qayta  ishlash  orqali  yuqori  qo’shilgan  qiymatli mahsulotlarni  ishlab  chiqishni  rag’batlantirish.  O’zbekiston  ko’plab  foydali qazilmalar  zaxirasi  bo’yicha  dunyoning yuqori  o’rindagi  20  davlati  qatoriga  kiradi. Jumladan,  oltinning  resurs  bazasi  bo’yicha dunyoda ikkinchi,  mis  bo’yicha  yettinchi,  volfram  bo’yicha  sakkizinchi,  kumush bo’yicha  to’qqizinchi,  uran  bo’yicha  o’n  ikkinchi,  tabiiy  gaz  ishlab  chiqarish sohasida  esa  16-o’rinda. «Ushbu  boy  xom-ashyo  resurslarini  qayta  chuqur  ishlash,  kelgusi  besh  yilda  kimyo va   gaz,  mis,  elektronika,  farmatsevtika,  to’qimachilik  va  ko’plab  boshqa  sohalarda 120  mlrd  dollarlik  investitsiyalarni  jalb  etish  bo’yicha  aniq  loyihalar  ishlab chiqilgan»,   —  dedi  davlat  rahbari. Beshinchi yo’nalish ,  inson  kapitaliga  investitsiya  kiritish.  Keyingi  besh yilda  maktabgacha  ta’lim  sohasida  7 mingdan  ziyod  yangi  muassasalar  tashkil etish  orqali  qamrovni  darajasi  hozirgi  67  foizdan  80  foizga  yetkaziladi.  Maktab ta’limi  tizimi  uchu  o’quv  dasturlari  va   darsliklar  ilg’or  xorijiy  tajriba  asosida  to’liq qayta  ishlanadi  hamda  qo’shimcha  1,2  mln  o’quvchi  uchun  yangi  maktablar  barpo etiladi.  Oliy  ta’lim  sohasidagi  qamrov  darajasi  50  foizga  yetkaziladi. «Biz  professional  ta’lim  tizimini  ilhor  xalqaro  standartlar  asosida  takomillashtirish, shuningdek,  zamon  talablaridan  kelib  chiqib,  iqtisodiyotimiz  ehtiyoji  uchun   IT va   muhandislik  yo’nalishlariga  ixtisoslashtirishni  ustuvor  vazifa  sifatida  belgiladik. Maqsadimiz  iqtisodiyotimizning  drayver  tarmoqlarini  yetuk  va   malakali mutaxassislar  bilan  to’liq  ta’minlash.  Alohida  ta’kidlash  lozimki,  O’zbekiston bugungi  kunda  iqtisodiy  resurslar  bilan  birga  katta  insoniy  salohiyatga,  shu   bilan birga  zamonaviy  bilim  va   chet  tillarini  puxta  o’zlashtirgan  yangi  avlod  kadrlariga ega.  Bu   yangi  avlod  kadrlar  bizning  eng  katta  boyligimiz  hisoblanadi»,   —  dedi  u. Oltinchi yo’nalish ,  tashqi  savdoni  yanada  erkinlashtirish,  eksport  va   import uchun  qo’shimcha  qulayliklar  yaratish.  O’zbekiston  yaqin  yillarda  Jahon  savdo tashkilotiga  to’laqonli  a’zo  bo’lish  uchun  aniq  qadamlar  qo’ymoqda.   Hozirning  o’zida  respublikada  mahsulot  ishlab  chiqaruvchilar  erkin  savdo orqali  280  mln  iste’molchi  bo’lgan  mintaqaviy  bozorlarga  chiqish  imkoniyatiga ega.  Bundan  tashqari,  Yevropa  Ittifoqining  kengaytirilgan  preferensiyalar  tizimi GSP+  doirasida  O’zbekistondan  6  mingdan  ortiq  mahsulot  turlari  Yevropa bozoriga  imtiyozli  shartlarda  eksport  qilish  mumkin.  «Milliy  eksportchilarimizga qo’shimcha  imkoniyat  yaratish  uchun  hozirda  Hindiston,  Turkiya,  Koreya Respublikasi va   boshqa  davlatlar  bilan  imtiyozli  va   erkin  savdo  bitimlarini imzolash  bo’yicha  aniq  choralar  ko’rilmoqda.  Mavjud  transport  koridorlarini diversifikatsiya   qilish   maqsadida   O’zbekistonda   ishlab   chiqarilgan mahsulotlarni   transafg’on yo’li   orqali  Janubiy  Osiyoga,   O’zbekiston-Qirg’iston- Xitoy temir yo’li   orqali  Osiyo-Tinch  okeani  mintaqasiga  hamda  Janubiy  Kavkazni kesib  o’tuvchi   multimodal transport koridori   orqali  Yevropa  mamlakatlariga yetkazish  imkoniyatlarini  yaratish  uchun  aniq  amaliy  harakatlar  olib borilmoqda»,   —  dedi  Shavkat  Mirziyoyev. Yettinchi yo’nalish ,   O’zbekiston investitsiya jozibadorligini oshirish, biznes muhitini yanada yaxshilash .  Davlat  rahbari  bu   borada  2022  yildan prezident  huzurida  xorijiy  investorlar  kengashi  yig’ilishlarini  muntazam  o’tkazib borish  yo’lga  qo’yilishini  ta’kidladi.  «Kraudsorsing  platformasi  va   zamonaviy raqamli  yechimlardan  foydalangan  holda  barcha  tarmoqlar  va  hududlardagi investorlar  va   tadbirkorlar  bilan  to’g’ridan-to’g’ri  muloqot  o’tkazishni  davom ettiramiz»,   —  dedi  u.  U   shuningdek,  O’zbekistonda  20  avgust  sanasi  Tadbirkorlar kuni  etib  belgilangani  va   ayni  shu   kuni  prezidentning  tadbirkorlar  bilan  ochiq muloqoti  bo’lib  o’tishini  qayd  etdi.  «Amalga  oshirilayotgan  islohotlarimiz natijasida  keyingi  besh  yil  ichida  YAIMni  100  mlrd  dollarga,  yillik  eksport  hajmini 30  mlrd  dollarga  yetkazish  ko’zda  tutilgan.  Xususiy  sektorning  YAIMdagi  ulushi 80  foizga  yetkaziladi»,   —  dedi  prezident.Uning  so’zlariga  ko’ra,  O’zbekiston  2030 yilga  borib  aholisi  o’rtadan  yuqori  daromad  oladigan  davlatlar  qatoridan  joy  olishi maqsad  qilingan.«Oxirgi  yillarda  dunyoda  yuz   berayotgan  pandemiya  sinovlari, iqtisodiy  sohasida  mavjud  qiyinchiliklar  va   boshqa  muammolar  bizni  nostandart choralar  ko’rishga,  yangi  vaziyatda  ishlash  va   natijaga  erishishga  o’rgatmoqda.   1.4 Investitsiya siyosati strategiyasi.Investitsiya xablari rivojlanish tendensiyalari O’zbekiston  Respublikasi  investitsiya  siyosati  strategiyasi  ishlab  chiqiladi. Bu  haqda  2017–2021  yillarda  O’zbekiston  Respublikasini  rivojlantirishning  beshta ustuvor  yo’nalishi  bo’yicha  Harakatlar  strategiyasini  “Faol  investitsiyalar  va ijtimoiy  rivojlanish   yili”da   amalga   oshirishga   oid   Davlat dasturi   loyihasida   aytilgan. Iqtisodiyot  vazirligi,  Investitsiyalar  bo’yicha  davlat  qo’mitasi,  Loyiha  boshqaruvi milliy  agentligi  2019  yil  1 iyunga  qadar  normativ-huquqiy  hujjat  loyihasi  ishlab chiqiladi.Har  bir  hududning  ixtisoslashuvi  va  ularga  jalb  qilinadigan  investitsiyalar yo’nalishlari; yuqori  texnologiyali  ishlab  chiqarishni  talab  etadigan  to’g’ridan-to’g’ri  investitsiya jalb  qilinishi  lozim  bo’lgan  sohalarni  belgilash  va  ularni  qo’llab-quvvatlash mexanizmlari; jalb  etiladigan  investitsiyalarning  soha  va  hududlar  kesimida  manbalarini shakllarini  belgilash  nazarda  tutiladi.Bundan  tashqari,  to’g’ridan-to’g’ri  xorijiy investitsiyalar  jalb  qilish  mexanizmlari  yanada  takomillashtiriladi.  Bu  boradagi normativ-huquqiy  hujjat  loyihasida:to’g’ridan-to’g’ri  xorijiy  investitsiya  jalb qilishni  rag’batlantirish  va  qo’llab-quvvatlashning  zamonaviy  shakl  va  usullarini joriy   etish; xorijiy  investorlar  uchun  beriladigan  imtiyozlarda  yagona  siyosat  yuritish  va  ular ro’yxatini  belgilash;investorlar  bilan  ishlash  va  ularga  investitsiya  faoliyatini samarali  tashkil  etishda  har  tomonlama  amaliy  ko’mak  ko’rsatish,  sohada  ochiqlik va  shaffoflikni  ta’minlash  darajasini  yanada  oshirish  nazarda  tutiladi.Shuningdek, investorlarga  taqdim  etish  uchun  hududlar  va  tarmoqlar  kesimidagi  dastlabki investitsiya   loyihalari   portfeli   shakllantiriladi.   Tegishli   chora-tadbirlar dasturida:mamlakat  hamda  yaqin  qo’shni  davlatlar  tomonidan  import  qilinayotgan ehtiyoj  yuqori  bo’lgan  mahsulotlarni  ishlab  chiqarish  uchun  mavjud  energiya, tabiiy  va  mehnat  resurslaridan  samarali  foydalanish;xususiylashtirish  va  davlat- xususiy  sheriklik  tamoyillari  asosida  amalga  oshiriladigan  yirik  loyihalarni (aeroport,  yo’l  qurilish,  elektr  energetika  va  kimyo  sanoat  sohalarida)  belgilash nazarda  tutiladi.O’zbekistonning  investitsiyaviy  imkoniyatlarini  chet  davlatlar, investitsiyaviy  bank  va  kompaniyalarga  taqdimot  qilish  maqsadida  “investitsiya xab”lari   ham   yaratiladi.   Normativ-huquqiy   hujjat   loyihasida:respublika hududlarida   “investitsiya   xab”larini   tashkil   etish; taklif etilayotgan  aniq  investitsiyaviy  loyihalar  va  respublikaning  investitsiyaviy jozibadorligini  ko’rsatish;investorlar  uchun  istiqbolli  loyihalarni  taqdim  etish, zarur  hollarda  mahalliy  sheriklarni  aniqlash;investorlarga  zarur  bo’lgan  ruxsat olish,  loyiha  hujjatlarini  tayyorlash  va  loyihani  amalga  oshirish  jarayonida  yuzaga keladigan   muammolarni   hal   etishga   ko’maklashish; loyihalarni   moliyalashtirish   bo’yicha   qo’shimcha   manbalarni   aniqlash; yirik  moliyaviy  nashrlar  tomonidan  davriy  tashkil  qilinadigan  taqdimotlarda ishtirok  etish;xalqaro  investitsiyaviy  banklar  va  boshqa  tashkilotlarni  jalb  qilgan holda,  investitsiyaviy  loyihalar  taqdimotini  respublikada  va  chet  davlatlarda o’tkazish  nazarda  tutiladi. Investitsiyalar  korxonalarni  rivojlantirish,  mamlakatda  iqtisodiy  o’sishni ta’minlashning   bosh   omillaridan   biridir.   Shunday   ekan,   O’zbekiston iqtisodiyotining  kelgusi  taraqqiyoti,  asosan,  investitsiyalarga  bog’liqligini  bugungi kunda  deyarli  har  bir  mutaxassis  va  xo’jalik  yurituvchi  sub’ekt  anglab  etganligini nazarda  tutsak,  hozirgi  kunda  respublikamiz  iqtisodiyotiga  investitsiyalarni, xususan,  xorijiy  investitsiyalarini  kengroq  jalb  etish  ularning  mamlakatimizda o’tkazilayotgan  iqtisodiy  islohotlarning  samarali  ijrosini  ta’minlashning  muhim asosiga  aylanganligi  bilan  bog’liqligini  tushunish  maqsadga  muvofiqdir.   Mamlakat  iqtisodiyotini  yuksaltirish,  zamonaviy  texnika  va  texnologiyalar bilan  jihozlangan  yangi  korxonalarni  barpo  etish  yoki  mavjudlarini  rekonstruktsiya qilish  uchun  xorijiy  investitsiyalarni  jalb  qilish  avvalombor,  iqtisodiyotni rivojlanishi,  aholi  bandligini  ta’minlanishi,  uning  ish  haqi  va  daromadlarini oshirilishi  kabi  eng  muhim  ijtimoiy  muammolarni  echish  imkoniyatini  beradi.  Shu boisdan  ham  vatanimizga  xorijiy  investitsiyalar  jalb  etayotgan  korxonalarni iqtisodiy  rag’batlantirish  va  zaruriy  sharoitlarni  yaratib  berish  o’ta  muhim masalalardan  biri  hisoblanadi.Xorijiy  investitsiyalarni  jalb  etmay,  ayniqsa,  etakchi tarmoqlarda  chet  el  investitsiyalari  ishtirokini  kengaytirmay  turib,  iqtisodiyotda tarkibiy  o’zgarishlarni  amalga  oshirish  va  modernizatsiyalash,  korxonalarni zamonaviy  texnika  bilan  qayta  jihozlash  hamda  raqobatbardosh  mahsulot  ishlab chiqarishni  yo’lga  qo’yish  mumkin  emas.  Mamlakat  iqtisodiyotiga  xorijiy investitsiyalarni jalb  etilishi  uning  iqtisodiy  imkoniyatlarining  kengayishini tezlashtirib,  barcha  sohalarda  ichki  imkoniyatlar  va  rezervlarni  ishga  solish,  yangi texnika  va  texnologiyani,  eksportbop  tovarlarni  o’zlashtirishga,  ularni  ishlab chiqarishni  yo’lga  qo’yish  orqali  davlatimiz  iqtisodiy  qudratini  ta’minlashga erishiladi.   Investitsiya  iqtisodiyot  rivojlanishiga  ta’sir  etuvchi  omillardan  biri  va investitsiyalash  jarayonlari  iqtisodiyot  tarkibini  qayta  qurishning  asosiy  negizini tashkil  etganligi  sababli  bu  sohada  mamlakatimizda  bir  qancha  ijobiy  ishlar  amalga oshirilib  kelinmoqda.  Jumladan,  bir  necha  mahaliy  olimlarimizning  o’z tadqiqotlaridan  kelib  chiqqan  holda  investitsiya  tushunchasiga  bergan  ta’riflarini keltirish  maqsadga  muvofiq  bo’ladi.   Diqqatga  sazovor  yana  bir  ta’rif,  “ Investitsiyalar  – asosiy  va  aylanma  kapitalni qayta  tiklash  va  ko’paytirishga,  ishlab  chiqarish  quvvatlarini  kengaytirishga qilingan  sarflarning  pul  shaklidagi  ko’rinishidir”. Shuningdek,  «Investitsiya  faoliyati  to’g’risida»gi  O’zbekiston  Respublikasi qonunida  ta’rif  berilganidek,  iqtisodiy  yoki  boshqa  faoliyat  ob’ektiga  sarf qilinadigan  moddiy  va  nomoddiy  ne’matlar  va  ularni  tasarruf  qilish  huquqini ifodalaydi. Moliyaviy  mohiyatiga  ko’ra  investitsiyalar  daromad  olish  maqsadida xo’jalik  faoliyatiga  sarflanadigan  barcha  turdagi  aktivlardir  (vositalardir). Olimlarning   va   «Investitsiya   faoliyati   to’g’risida»gi   O’zbekiston Respublikasi  qonunida  “investitsiya”  tushunchasiga  bergan  ta’riflarini  bozor iqtisodiyoti  talablariga  mos  kelishi,  investitsiyaning  iqtisodiy  mazmunini to’g’risidagi  fikrlarni  umumlashtirib,  quyidagicha  ta’rif  kiritilmoqda:  “Investitsiya –  foyda  olish  maqsadida  o’z  ehtiyojidan  ortgan  moddiy  va  nomoddiy  boyliklarini biror  tadbirkorlik  foaliyatiga  tavakkalchilikka  asoslangan  holda  qo’yilishiga aytiladi”  Bu  erda  nomoddiy  boylik  deganda  biror  shaxsning  yoki  jamoaning  aqliy faoliyati  tomonidan  yaratilgan  “yangi  texnologiya”  tushuniladi.   Demak,  investitsiyalar  o’z  ichiga  foyda  (daromad)  olish  va  ijtimoiy samaraga  erishish  maqsadida  tadbirkorlik  va  boshqa  faoliyat  turlariga  sarflangan pul  mablag’lari,  shuningdek,  maqsadli  bank  omonatlari,  paylar,  aktsiyalar,  boshqa qimmatbaho  qog’ozlar,  texnologiyalar,  mashina  va  uskunalar,  litsenziyalar  (shu jumladan,  tovar  belgilari),  kreditlar,  har  qanday  boshqa  mulk  va  mulk  huquqlarini hamda  intelektual  boyliklarni  oladi. Ushbu  tasnifiy  yondashuvlar  va  ularning  asosini  tashkil  etadigan  belgilar investitsiyalarni  boshqarishda,  investitsion  faoliyatlarni  ijobiy  amalga  oshirishda va  tizimli  yondashuvni  ko’zlagan  holda  ko’plab  vazifalar  majmuini  hal  etish imkonini  beradi.Sof  xarajatlarning,  investitsiyaga  bo’lgan  xarajatining  miqdori ikkita  omilga,  ya’ni,  sof  foydaning  kutilayotgan  me’yori  va  foiz  stavkasi  yoki tadbirkor  real  kapitalni  sotib  olishga  zarur  bo’lgan  pulga  ega  bo’lishi  uchun to’lashi  lozim  bo’lgan  bahoga  teng.  Agarda  kutilayotgan  foyda  me’yori  foiz stavkasidan  yuqori  bo’lsa,  investitsiyalash  foydali  yoki  aksincha,  foiz  stavkasi kutilayotgan  foyda  miqdoridan  yuqori  bo’lsa,  investitsiyalash  foydali  bo’lmay qoladi.Iqtisodiy  mohiyatiga  ko’ra,  investitsiyalar  asosiy  va  aylanma  kapitalni yaratish,  kengaytirish  yoki  rekonstruktsiya  qilish  va  qayta  qurollantirish  uchun qilinadigan  xarajatlardir.  Bundan  tashqari,  tijorat  amaliyotida  investitsiyalarning uch  shakli  bir-biridan  o’zaro  farqlanadi . Fizik aktivlar  deganda,  asosiy  ishlab  chiqarish  vositalari,  ya’ni  ishlab chiqarish  binolari  va  inshootlari  hamda  xizmat  muddati  bir  yildan  ortiq  bo’lgan  har qanday  mashina  va  uskunalar  tushuniladi. Pul  aktivlari  deganda,  boshqa  jismoniy  va  yuridik  shaxslardan  pul mablag’larini   olish   huquqi,   masalan,   bankdagi   depozitlar,   aktsiyalar, obligatsiyalarni  anglatadi.Nomoddiy  aktivlar  xodimlarni  qayta  tayyorlash  yoki malakasini  oshirish  dasturlarini  amalga  oshirish,  litsenziyalar  sotib  olish,  savdo belgilarini  ishlab  chiqarish  natijasida  firma  ega  bo’ladigan  boyliklardir. Iqtisodiy o’sishning  yuqori  ko’rsatkichlarini  ta’minlashda investitsiyalarning  yo’nalishining  ahamiyati . O’zbekistonda  amalga  oshirilayotgan  investitsiya  siyosati  mustaqillikning dastlabki  yillaridanoq  yoqilg’i  energetika  va  don  mustaqilligini  ta’minlash, iqtisodiyotda  tarkibiy  o’zgarishlarni  amalga  oshirish,  eksport  salohiyatini  oshirish va  import  o’rnini  bosuvchi  mahsulot  ishlab  chiqarishni  ko’paytirish  uchun  ustuvor sohalarni  qo’llab-quvvatlash,  chet  el  investitsiyalarini  jalb  qilish  uchun  ochiq eshiklar  siyosatini  olib  borish  kabilarga  qaratildi.  Investitsiya  siyosatni  olib borishda  quyidagi  tamoyillarga  asoslaniladi: -  belgilangan  davlat  ustuvorliklari  asosida  eng  muhim  tarmoqlar  va  faoliyat sohalarini  tanlab  qo’llab-quvvatlash; -  ijtimoiy  ahamiyatli  tarmoqlarni  (sog’liqni  saqlash,  ta’lim,  madaniyat  va  h.k.) aholi  turmush  darajasini  yaxshilish,  umrini  uzaytirish,  ijtimoiy  jihatdan  keskin tabaqalanishning  oldini  olish,  iste’mol  talabining  faollashuvini  ta’minlash maqsadida  etarli  darajada  qo’llab-quvvatlash; -  chet  el  investitsiyalarini  o’zaro  manfaatdorlik  asosida  ustuvor  sohalarga  jalb qilish; -   potentsial  investitsiya   resurslarini  savdo  sohasi  va   pul   bozoridan  sanoat sohasiga  qayta  taqsimlash ; -  ilmiy  tadqiqot ,   tajriba-konstruktorlik  ishlarini  qo’llab - quvvatlash ,   xorijdan yangi  texnikalar  uchun  litsenziyalar  sotib  olish ,   katta  laboratoriyalarni  saqlab turishga quvvati  etadigan  yirik  korporatsiyalar  tuzish  orqali  ishlab  chiqarish kapitalini  jamlash  hisobiga  intelektual   kapital   va  ilmiy-texnik  potentsialni  oshirish ; -  qishloq  xo’jaligi  mahsulotlari  va   mineral   xom   ashyo  resurslarini  chuqur qayta  ishlash  va  ularni  tashqi  bozorda  raqobatbardosh   bo’ladigan  darajaga  olib chiqishga  yo’naltirilgan   investitsiya   loyihalarini  qo’llab - quvvatlash ; -  aholining   oziq - ovqat   va  iste’mol  tovarlariga  bo’lgan  ehtiyojlarini qondirishga  mo’ljallangan   ishlab  chiqarish  quvvatlarini  jadal  rivojlantirishni investitsiyalar  bilan  ta’minlash ; -   investitsiya   jarayonlari  ishtirokchilarining  o’zaro  aloqalarini  tartibga  solib turuvchi  qonunchilik  bazasini  takomillashtirish .   Investitsiya  siyosatida  investitsiya  mnbaalarini  ko’paytirishda  asosiy  e’tibor investitsiya  muhitini  tashkil  etish,  rivojlantirish  va  takomillashtirishga  qaratiladi. Investitsiya  muhitini  belgilovchi  eng  muhim  omillardan  biri  sifatida  mamlakatda investorlar  uchun  yaratilgan  imtiyozlar  va  kafolatlar  nazarda  tutiladi.  Investorlar uchun  soliq  imtiyozlarini  berish  amaliyotda  keng  qo’llaniladigan  tadbirdir. Masalan,  respublikamizda  korxonalar  foydasining  ishlab  chiqarishni  kengaytirish, rekonstruktsiya  qilish  va  qayta  qurollantirishga  sarflangan  qismi  soliqqa tortilmaydi.  Shuningdek,  qishloq  xo’jaligi  mahsulotlarini  qayta  ishlash,  xalq iste’moli  tovarlari,  bolalar  assortimentidagi  hamda  eksportga  mo’ljallangan tovarlar  ishlab  chiqarish  kabi  bir  qator  sohalarda  yangi  ochilgan  korxonalar soliqlardan  vaqtincha  ozod  etilish,  umumiy  soliq  stavkalarga  nisbatan  pastroq  soliq stavkalari  qo’llanilishi  kabi  imtiyozlarga  ega  bo’ladilar. Investitsiya  manbalarini  shakllantirish  borasida  davlat  ko’radigan  chora- tadbirlar  investitsiyalarning  ichki  manbalariga  tegishli  bo’lib,  asosan  soliq-byudjet siyosati  va  pul-kredit  siyosati  vositalari  yordamida  davlat,  aholi,  korxona,  bank  va davlat  byudjeti  mablag’larini  shakllantirish,  qayta  taqsimlash  va  ular  o’rtasida ma’lum   proportsiyalarni   yuzaga   keltirishga   qaratilgan.Masalan,   soliq stavkalarining  pasaytirilishi  aholi  va  korxonalar  daromadlarining  oshishiga, investitsiyalar  manbai  bo’lgan  aholi  jamg’armalari  va  korxonalarning  sof  foydasi miqdorlarining  ko’payishiga  olib  keladi.  Ayni  paytda  investitsiyalarning manbalariga ko’ra  tuzilishida  bu  ikki  guruhning  ulushi  oshadi.  Jami  investitsiyalar hajmida  bank  kreditlari,  korxona  va  aholi  mablag’lari  hissasining  yuqori  bo’lishi bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  ijobiy  hodisa  hisoblanadi. Bir  qator  davlatlarda  qo’llaniladigan  jadallashtirilgan  amortizatsiya  usuli ham  korxonalarda  investitsiya  mablag’larining  tezroq  jamlanishiga  olib  keladi  va investitsiya  jarayonlarini  tezlashtiradi.  Investitsiya  siyosatining  eng  muhim bo’g’ini  investitsiya  mablag’larini  eng  ustuvor  va  ahamiyatli  tarmoqlar  va hududlarga  jalb  qilish  borasidagi  chora-tadbirlarni  o’z  ichiga  oladi.  Bu  maqsadda, mamlakat  iqtisodiyotida  ustuvor  deb  belgilangan  tarmoqlar  va  hududlarda  qulay investitsiya  muhitini  yaratish  zarur.  Investitsiya  muhiti  bir  qator  shart-sharoitlarga qarab  baholanadi.  Bu  shart-sharoitlarga  siyosiy  barqarorlik,  inflyatsiya  va  ishsizlik darajalari,  byudjetning  to’ldirilishi  darajasi,  davlatning  iqtisodiyotdagi  ishtiroki  va xususiy  sektorning  rivojlanishi  darajasi,  iqtisodiyotning,  xususan,  tashqi  savdo, valyuta  bozorlarining  erkinligi,  bozor  infratuzilmasining  rivojlanish  darajasi,  tabiiy va  mehnat  resurslarining  mavjudligi  va  ulardan  foydalana  olish  imkoniyatlari, ishchi  kuchining  malakasi,  soliq  tizimining  xususiyatlari,  bank  foiz  stavkalari, bozor  sig’imi  va  boshqalar  kiradi.Shuni  alohida  ta’kidlash  lozimki,  Davlat tomonidan  olib  borilayotgan  qo’llab-quvatlash  siyosati  asosida  korxonalarga, ayniqsa  endigina  ish  boshlagan  xorijiy  investitsiyali  yoki  boshqa  turdagi  kichik  va o’rta  korxonalarga  soliq  imtiyozlarini  berish  ham  alohida  ahamiyat  kasb  etmoqda. Korxonalar  mana  shu  imtiyozli  davr  mobaynida  soliq  to’lovlarini  amalga oshirmaydilar  va  shu  summalarni  o’z  ishlab  chiqarishlarini  kengaytirishga yo’naltiradilar.  Bundan  tashqari,  korxonalar  o’zlariga  keraksiz  bo’lgan  asosiy vosita  va  boshqa  mulklarni  sotish  yoki  ijaraga  berish  orqali  ham  qo’shimcha mablag’larga  ega  bo’lishlari  mumkin.Mamlakatimizni  iqtisodiy  rivojlantirishga qaratilgan  uzoq  muddatli  strategik  maqsadni  amalga  oshirishning  mantig’i mustaqilligimizning  dastlabki  kunlaridan  boshlangan  va  O’zbekistonning  jahon bozoridagi  raqobatdoshligini  oshirishdan  iborat. Xulosa       Men ushbu “ To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar va ularning jahon iqtisodiyotidagi o’rni.XXI-asrda rivojlanish tendensiyalari ”     mavzusidagi   kur loyihasini   tayyorlash   jarayonida   quydagi   bilim  va   ko’nikmalarga   ega bo’ldim.O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Sh.Mirziyoev  tashabbusi  bilan tasdiqlangan  2017–2021  yillarda  mamlakatimizni  rivojlantirishning  beshta  ustuvor yo’nalishi,  ya’ni  Harakatlar  strategiyasi  – «Iqtisodi yotni  yanada  rivojlantirish  va libe rallashtirish»  yo’nalishidagi  chora-tadbirlarni  amalga  oshirishda  tad birkorlikni rivojlantirish,  chet  el  investorlari  uchun  investitsiyaviy  jozibadorlikni,  soliq ma’murchiligini  yaxshilash,  bank  faoliyatini  tar tibga  solishning  zamonaviy  prin - tsiplari  va  mexanizmlarini  jo riy  etish,  ko’p  tarmoqli  fermer  xo’ja liklari  shakllanishi uchun  imtiyozlar  berish  va  turizm  industriya sini  jadal  rivojlantirish  bo’yicha  quyi - dagi  masalalar  belgilab  berildi: Prezident   Toshkent   xalqaro   investitsiya   forumida   nutq   so‘zlab, O‘zbekistondagi  islohotlar  ortga  qaytmaydigan  real  haqiqat  ekanligini  ta’kidladi. Shavkat  Mirziyoyev  xorijiy  investorlarga  yuzlanib,  «2026  yilga  qadar iqtisodiyotdagi  eksklyuziv  huquqlar  va  25  dan  ortiq  faoliyat  bo‘yicha monopoliyalar  tugatilishini»  ma’lum  qildi.   U  shuningdek,  kelgusida  7 ta  yo‘nalish doirasida  ishbilarmon  uchun  yaratiladigan  imkoniyatlarga  to‘xtalib  o‘tdi. O‘zbekistonda  islohotlar  ortga  qaytmaydigan  muqarrar  tus  olgani  real haqiqatdir.  Bu  haqda  prezident  Shavkat  Mirziyoyev  birinchi  Toshkent  xalqaro investitsiya  forumidagi  nutqi  davomida  aytib  o‘tdi. Davlat  rahbari  so‘zi  avvalida  O‘zbekiston  so‘nggi  5 yil  ichida  erishgan yutuqlar,  jumladan,  so‘mning  erkin  konvertatsiyasi  joriy  etilgani,  xorijiy investorlar  tomonidan  foydani  repatriatsiya  qilish  bilan  bog‘liq  barcha  cheklovlarni olib  tashlangani,  majburiy  hamda  bolalar  mehnatiga  chek  qo‘yilganini  ta’kidladi. Bugungi  kunda  O‘zbekiston  o‘zining  geografik  joylashuviga  ko‘ra,  Shimol va  Janubni,  G‘arb  va  Sharqni  magistral  tranzit  koridorlari  orqali  bog‘lab  turadigan Markaziy  Osiyo  mintaqasining  o‘zagi  hisoblanadi. Shundan so‘ng,  prezident  kelgusi  besh  yilga  mo‘ljallangan  Taraqqiyot strategiyasi  qabul  qilinganini  eslatib,  islohotlar  doirasidagi  rejalar  bilan o‘rtoqlashdi. Har  bir  kelgan  mehmonlarimizga  (investorlarga  qarata)  ishlaringizning kelajagini  ta’minlash  uchun  sharoit  yaratishga  men  ham,  hukumat  ham  kafolat bermoqchiman.  Sizlar  bilan  muloqot  qilib,  ko‘p  narsani  o‘zgartirib,  qonunlarni mustahkamlab,  korrupsiyaga  qarshi  qat’iy  kurashib,  birgalikda  manfaatli hamkorlikni  yo‘lga  qo‘yamiz.Sizlarning  mamlakatimizdagi  muvaffaqiyatingizni ta’minlash  O‘zbekiston  prezidenti  va  Hukumati  tomonidan  kafolatlanadi»,  —  dedi Shavkat  Mirziyoyev.Mamlakatda  iqtisodiy  va  siyosiy  barqarorlikni  ta’minlash choralarini  izchil  davom  ettirish.  Jumladan,  keng  ko‘lamli  ma’muriy  islohotlarni amalga  oshirish  va  raqamlashtirishni  joriy  qilish  orqali  biznes  uchun  yanada  qulay sharoitlar  yaratish,  davlat  boshqaruvi  natijadorligini  oshirish  orqali  ishbilarmon  va tadbirkorlarga  ko‘mak  beradigan  ixcham  va  yuqori  samarali  hukumat  tizimini tashkil  etish  ko‘zda  tutilgan.   Davlatning  iqtisodiyotdagi  roli  va  ulishini  keskin qisqartirish.  Xalqaro  moliya  institutlari  va  xorijiy  konsalting  kompaniyalari ko‘magida  davlat  aktivlarini  xususiylashtirish  orqali  2026  yilga  qadar  eksklyuziv huquqlar  bekor  qilinadi  va  davlat  korxonalarini  xususiylashtirish  hisobiga  25  tadan ortiq  faoliyat  turlari  bo‘yicha  monopoliyalar  tugatiladi.  Tijorat  banklarida transformatsiyalar  davom  ettirilib,  bank  aktivlarida  xususiy  sektor  ulushi  60 foizgacha  yetkaziladi.  Davlat  ishtirokidagi  korxonalar  soni  kamida  3 baravarga qisqartiriladi.   mamlakatimizda  infratuzilmani  jadal  rivojlantirish  davom  ettiriladi. O‘zbekistonda  xorijiy  investorlar  bilan  birgalikda  davlat  xususiy  sheriklik mexanizmini  joriy  qilgan  holda  energetika,  transport,  sog‘liqni  saqlash,  ta’lim, infratuzilmani  rivojlantirish  va  yo‘l  qurilish  sohalarida  umumiy  qiymati  15  mlrd dollarlik  200  dan  ortiq  loyihalarni  amalga  oshirish  rejalashtirilgan.  «Barchangizni ushbu  jarayonlarda  faol  ishtirok  etib,  o‘zaro  manfaatli  loyihalarni  amalga oshirishga  taklif  qilamiz»,  —  dedi  u. Ushbu  kurs  ishini  tayyorlash  davomida  o’z  mutaxasisligim  bo’yicha  ko’plab ma’lumotlarni  o’rganish  imkonini  berdi. IV.Foyialanilgan alabiyotlar va internet manbalari 1. “Investitsiya  faoliyati   to’g’risida”gi   O’zbekiston Respublikasining  1998  yil  24  dekabrdagi   Qonuni.  // Soliqlar  va  bojxona.gazetasi. 1999,  №4.–B.  1-2. 2. Chet  ellik  investorlar  huquqlarining  kafolatlari  va  ularni himoya  qilish  choralari  to’g’risida”gi  O’zbekiston  Respublikasining  1998  yil  30 apreldagi  gi  Qonuni.  // Soliqlar  va  bojxona.  gazetasi.  1998.,  №19.–B.  1-2. 3. “Chet  el  investitsiyalari  to’g’risida”gi  O’zbekiston Respublikasining  1998  yil  30  apreldagi  Qonuni.  // Soliqlar  va  bojxona.  gazetasi. 1998.,  №19.–B.  1-2 4. “To’g’ridan-to’g’ri  xususiy  xorijiy  investitsiyalarni  jalb etishni  rag’batlantirish  borasidagi  qo’shimcha  chora-tadbirlar  to’g’risida” O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  farmoni  2005  yil  11  aprel.  // Xalq  so’zi gazetasi.  2005.   5. Abduraximova   S.A.   Investitsiya   jarayonlarini makroiqtisodiy  tartibga  solishda  samaradorlikka  erishishning  uslubiy  yondashuvi  // J.  Birja  ekspert.  –Toshkent,  2010.  №9.  B.  20-21 6. Mahmudov  N.M.,  Madjidov  Sh.A.  Investitsiyalarni  tashkil  etish  va moliyalashtirish.  O’quv  qo’llanma.  –T.:  TDIU,  2010.  –B.  121 Internet-manbalari va manzillari: 1. https://uz.unistica.com/togridan-togri-investitsiyalar-buning-turlari-  turlari- vazifalari-togridan-togri-investitsiyalarni-jalb-qilish-qanday/ 2. https://uz.eferrit.com/chet-el-togridan-togri-investitsiyalarni-tushunish/ 3. https://kun.uz/uz/news/2022/01/12/ozbekiston-2022-yilda-95-mlrd-dollar- togridan-togri-investitsiya-kirishini-kutmoqda 4.https://www.spot.uz/oz/2021/04/30/world-bank/ 5.   https://www.gazeta.uz/oz/2022/03/24/mirziyoyev/

To’g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar va ularning jahon iqtisodiyotidagi o‘rni. XXI-asrda rivojlanish tendensiyalari

Купить