Dokument ma'lumotlari

Narxi 20000UZS
Hajmi 621.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 03 Iyun 2025
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Qishloq va o'rmon xo'jaligi

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

2 Sotish

Tomchilatib sug‘orishga mо‘ljallangan polietilen asosida shlanglar ishlab chiqarish texnologik liniyasini loyihasi (Q=7900 pmsutka)

Sotib olish
Tomchilatib sug‘orishga mо‘ljallangan polietilen asosida shlanglar ishlab chiqarish texnologik liniyasini loyihasi (Q=7900 pmsutka) Reja: KIRISH I. UMUMIY QISM. I.1 T urli markali p olietilen ishlab chiqarish texnologiyasi . I I.TEXNOLOGIK QISM. 2.1. Polietilen shlanglar i shlab chiqarish texnologiyasi . 2.2. Polietilen shlanglar ishlab chiqarishda xom - ashyo va materiallar sarf balansi. 2.3.Issiqlik balansi hisobi Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar 1 KIRISH Mavzuning dolzarbligi: Mamlakatimizning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi kimyo sanoati yo‘nalishlariga mos ravishda jadal suratlar bilan, ayniqsa xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarini mahalliy xom-ashyo va materiallar bilan ta’minlovchi texnika taraqqiyoti rivojlanib bormoqda. O‘zbekistonning ko‘p korxonalari asosan polimerlarni qayta ishlash bilan shug‘ullanadilar. Bunday korxonalarning eng kattalari "Sovplastital", Angrendagi "O‘zbekrezinotexnika", Jizzax plastmassani qayta ishlash, Qarshi plastmassalarni qayta ishlash, Samarqand polimer shlanglari va plastmassalardan eshik-rom ishlab chiqarish zavodi, Andijondagi plastmassalardan avtomobil detallari ishlab chiqarish va lok-bo‘yoq korxonlari, Toshkent va Farg‘onadagi sintetik teri ishlab chiqarish korxonalari, Ohangaron va Sergelidagi plastmassalardan qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalari, Toshkent lok-bo‘yoq ishlab chiqarish korxonasi kabilar hisoblanadi. Undan tashqari O‘zbekistonda biron-bir katta korxona yo‘qki unda plastmassalarni olish yoki qayta ishlash sexi bo‘lmasa. Bu sexlarda shu korxonalarni o‘ziga kerakli plastmassa mahsulotlari ishlab chiqariladi. [4,5] 2001 yildan boshlab Sho‘rtangaz kimyo majmuasini ishga tushirilib yiliga 135 ming t onna chiziqli polietilen, Farg‘ona, Toshkent shaharlarida qurilgan 3 ta sellyuloza ishlab chiqaruvchi korxonalarda esa 2000 yildan 30 ming tonnadan ortiq sellyuloza ishlab chiqara boshladilar. O‘zbekistonda kimyo sanoatini rivojlantirishni 2010 yilgacha ko‘zda tutilgan rejasida Qoraqalpog‘iston AR-sida ishlab chiqarish unumdorligi bo‘yicha S h o‘rtangaz kimyo majmuasidan ham kattaroq polimerlar ishlab chiqarish majmuasi qurilishi mo‘ljallangan. Yangidan-yangi polimerlar ishlab chiqarish korxonalarini ishga tushirilishi Respublikamizda polimerlarni qayta ishlash bo‘yicha ham bir necha zamonaviy korxonalarni ishga tushirishga olib keldi. Bularga turli rangdagi masterbatch tipidagi plastmassalarni ishlab chiqarish, polipropilennning sopolimerlaridan, gaz va suvlar uchun shlanglar ishlab chiqarish, 2 polivinilxloriddan shlanglar va turli profillar ishlab chiqarish korxonalarini misol qilib keltirish mumkin. [34] Aytilganlardan shu narsa ayon bo‘lib turibdiki, o‘zida polimer saqlovchi moddalar va polimerlarni ishlab chiqarish ularni tayyor mahsulotlarga aylantirish O‘zbekistonda kundan-kunga rivojlanayapti va bundan keyin shu rivojlanish davom etadi. Shunday bulsada, barchamizga ayonki, polipropilen asosida issik suvga muljallangan kuvurlar bizning respublikamizda juda kam ishlab chikariladi. Shuning uchun xam bu maxsulotga bulgan talab xozirda yukoridir. Mavzuning dolzarbligi polipropilen uchun svetastabilizatorlarni arzon hamda serob bo‘lgan ikkilamchi xom ashyolardan foydalanilgan holda olinishi, shuningdek muhim ekologik muammo – atrof muhit ifloslanishiga chek qo‘yilishidir. Ishning maqsadi: Poli et ilendan t omchilatib sug‘orishga mо‘ljallangan shlanglar ishlab chiqaradigan texnologik liniyasini takomillashtirish. Ishning amaliy ahamiyati: Sho‘rtangazkimyo majmuasiga qarashli “Termoplast” sexida polietilendan tomchilatib sug‘orishga mо‘ljallangan shlanglar ishlab chiqariladi. Ishlab chiqarilgan shlang lar mustahkam, elastik bo‘lib, bitiruv malakaviy ishning amaliy a h amiyati hisoblanadi. Ishning ob’ekti: Bitiruv malakaviy ishining ob’ekti SHo‘rtangazkimyo majmuasiga qarashli “Termoplast” sexida 7900 pm/sutka shlang ishlab chiqarish. 3 I. UMUMIY QISM. T urli markali p olietilen ishlab chiqarish texnologiyasi . SKLEARTECH texnologiyasi bо‘yicha turli markali polietilen olish polimerlanish jarayoni reaktorlarda siklogeksan erituvchisi muhitida 17 MPa bosimda, 300ºC xaroratda va Sigler-Natta kompleks katalizatorlari ishtirokida amalga oshiriladi. Ushbu texnologiyaning о‘ziga xosligi shundaki, texnologiya bо‘yicha sintez qilingan polietilen har hil zichlikka va strukturaga ega bо‘ladi. Ushbu texnologiya bо‘yicha chiziqsimon Past zichlikli ( LLDPE ), chiziqsimon О‘rta zichlikli (MDPE) va chiziqsimon Yuqori zichlikli (HDPE) polietilen turlarini ishlab chiqarish mumkin. Polimerlanish reaksiyasi juda katta tezlikda borishi sababli, reaktorlarni xajmi uncha katta bо‘lishi shart emas, chunki monomerni reaktorda polimerga aylanishi uchun bir necha sekund yetarlidir ( texnologik jarayon aniq bir rejimda ishlaganida bir minutda 270 – 290 kg. polimer ishlab chiqariladi). Ushbu texnologiya bо‘yicha olinayotgan polietilenni zichligini berilayotgan somonomer buten-1 ni miqdorini о‘zgartirish yordamida, molekul massasi va molekula massaviy taqsimotini esa polimerlanish reaktorlariga uzatilayotgan vodorodni berilish joylari va miqdorini о‘zgartirish orqali rostlanadi. SKLEARTECH texnologiyasi bо‘yicha polietilen ishlab chiqarish. Ushbu texnologiya b о ‘yicha polietilen ishlab chiqarishning umumiy texnologik jarayoni rasm. 3 da keltirilgan. Jarayon asosan 3 ta bо‘limdan tashkil topgan: Birinchi bо‘lim polimerni sintez qilish bо‘limi bо‘lib, bu bо‘limda xom- ashyo tayyorlanadi, monomer siklogeksanda eritiladi va polimerlanish о‘tkaziladi. Sо‘ngra polimerni katalizatorlardan tozalab, ajratib olinadi (1-14 ). Ikkinchi bо‘lim ( retsikl bо‘limi) eritmani qayta tiklash bо‘limi bо‘lib, ushbu bо‘limda reaksiyaga kirishmagan xom-ashyo va materiallarni qayta ajratib tozalanadi, ularni toza xolda yana polimerlanish jarayoniga qaytariladi( 15-20). Uchinchi bо‘limda polimerni ekstruziyalash, granulaga aylantirish, granulalarni tozalash, quritish, aralashtirish va qadoqlash amalga oshiriladi (21-29) 4 Asosiy erituvchi siklogeksan tozalanganidan sо‘ng, qaytma somonomer buten-1 bilan aralashtirilib, mahsus nasos orqali sovutuvchi absorberga uzatiladi. Sovutuvchi absorberda toza etilen va buten-1 aralashmasi qaytma erituvchida eritilib, asosiy erituvchida erigan buten-1 bilan aralashtiriladi va bu eritma reaktor uchun "xom-ashyo" eritmasi hisoblanadi. 2.1-rasm. SKLEARTECH texnologiyasi bо‘yicha chiziqli polietilen ishlab chiqarishning texnologik jara yon i sxemasi: 1,2 – adsorber; 3 – nasos; 4 – о‘lchagich; 5 – reaktor№ 3; 6 – reaktor№1; 7 – Trimmer reaktor; 8 – aralashtirgich; 9 – isitgich; 10 – adsorber; 11 – PG saqlagich; 12 – PD saqlagich; 13 – IPS separatori; 14 – LPS separatori; 15 – kondensator; 16 – LB kolonna ; 17 – FE kolonna; 18 – HB kolonna; 19 – RB kolonna; 20 – SM kolonna; 21 – ekstruder; 22 – granulyator; 23 – klassifikator; 24 – isi tib beruvchi; 25 – bug‘latish kolonnasi; 26 – quritgich; 27 – aralashtirigich; 28 – bunker; 29 – qadoqlash. SKLEARTECH texnologik jarayonida ketma ket joylashgan 3 hil polimerlash reaktorlaridan foydalaniladi: Reaktor №1 – aralashtirgichli avtoklav Reaktor №3 – shlangsimon adiabatik reaktor Uchinchi reaktor shlangsimon reaktorga о‘xshash bо‘lib, shlangsimon rektordan ancha qisqa bо‘ladi va trimmer reaktori deb ataladi.Uchta reaktordan turli kombinatsiyalarda foydalanish orqali turli molekula – massaviy taqsimotga, 5 strukturaga va xossalarga ega polietilen ishlab chiqariladi.Buning uchun reaktorlarni uch hil rejimda ishlatiladi: 1) Reaktor №1 rejimi bо‘yicha asosiy polimerlanish jarayoni avtoklav reaktorida amalga oshiriladi. Avtoklav reaktorining aralashtirgichi kurak cha l ar bilan jixozlan gan b о ‘lib, xom-ashyoning asosiy qismi reaktorning tag tomonidan purkab beriladi. Lekin 50% ga yaqin xom-ashyo reaktor aralashtirgichi 4-chi kurakchasi balandligida purkab berilishi mumkin. Katalizator reaktorni tag tomonidan purkab beriladi. Ushbu rejimda reaktor №1 (6) dan oldin turgan №3 (5) shlangli reaktor oddiy shlang vazifasini bajaradi. Chunki shlangli reaktordan xom- ashyo katalizatorsiz о‘tadi. Xom-ashyoni meyorlab, reaktorni turli joylaridan berilishi orqali reaktordagi xaroratni nazorat qilinib, reaktorning tepa va pastki qismidagi farqini 5-40ºC bо‘lishiga erishiladi. Reaktor№1 da polimerlanish 200- 300ºC xaroratda, 13.4 – 16.9 MPa bosimda amalga oshiriladi. Olinayotgan polietilenni molekulyar massasi xarorat va berilayotgan vodorodni miqdori orqali rostlab turiladi. Polimerni zchligi esa buten-1 miqdorini о‘zgartirish orqali rostlanadi. Monomer va somonomerni polimerlanishi uzluksiz ravishda, siklogeksan eritmasida, aralashtirgichli reaktorda metall kompleks katalizatorlari ishtirokida ketadi. Qoldiq monomer, faol katalizator ishtirokida trimmerda qо‘shimcha polimerlanadi va undan sо‘ng reaksiya massasi faolsizlantiriladi ( ktalizator faolsizlantiriladi). Bu rejimda olingan polietilen tor molekula-massaviy taqsimotga ega bо‘lib, uning "Kuchlanish kо‘rsatgichi" 1.15 – 1.37 atrofida bо‘ladi. 2) 3+1 reaktori sistemasi rejimi о ‘z ichiga shlangsimon (5) va aralashtirgichli reaktorlarni (6) qamrab oladi. Bu rejimda "xom- ashyo" ning bir qismi shlangsimon reaktorda polimerga aylansa, ikkinchi qismi tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri birinchi rektorni о‘rta qismiga beriladi. Katalizator purkash yо‘li bilan shlangsimon reaktor(5)ga ham reaktor №1 (6)ga beriladi va u yerda xom-ashyo bilan aralashadi. I k kala reaktorda hosil bо‘lgan polimer aralashtirgichli reaktorda (6) bir hil aralashma hosil qiladi. 6 II.TEXNOLOGIK QISM. 2.1. Polietilen shlanglar i shlab chiqarish texnologiyasi . Termoplastik polimerlarni har xil profilga ega bo‘lgan teshiklar orqali uzluksiz siqib chiqarish va uni sovo‘tish ekstruziyalash deb ataladi. Bu usul bilan trubalar, pardalar, list, plyonka, shlanglar, kabel simlarini ustini polimerlar bilan koplash va xdr turli uzunasiga ulchanadigan buyumlar olinadi. 2.2-rasm. Ekstruder sxemasi 2.3-rasm. Ekstruder chervyagi. Ekstruder asosan quyidagi qismdan iborat: stanina unda isitiladigan silindr 7 joylashtiriladi, silindr ichki qismida bir yoki ikki chervyak urnatiladi, chervyaklar elektr dvigatel bilan (aylanish uchun) bog‘langan, silindrda isitish va sovo‘tish sistemasi mavjud. Shakllash uchun maxsus forma qo‘llaniladi. Masalan, shlang olish uchun mundshtuk va dorndan iborat profil beradigan ko‘shimcha uskuna yasatiladi. Ekstruziyalash uchun material granula holatda mashina bunkeri orqali isitiladigan silindrga tushadi. U yerdan okuvchan xolga utgan issiq material aylanib turuvchi shnek vositasi orqali oldinga surilib, mashinani bosh qismiga urnatilgan forma orqali siqib chikariladi. Demak, ekstruderni vazifasi polimerni silindr buylab silj ishi ni, uning yumshashini va gomogenlashishga o‘tish n i ta’minlashdir. Undan tashqari silindr ichida gidrostatik bosim paydo qilish, chunki polimer oqishi va uning kallak orqali shaklga aylanishi shu bosim tufayli amalga oshiriladi. Isitiladigan silindr (chervyak singari) shartli ravishda uch zonaga bulinadi: 1 zona - granulaning s ilindrga tushishi va uni oldinga siljishi va zichlanishi (uplotnenie). 2 zona - siqish zonasi, bu zonada polimer sekin-asta issiqlik ta’sirida yumshaydi va plastikalanadi. Bu berilayotgan issiqlik va materialning ichki ishkalanishi natijasida hosil bo‘ladigan issiqlik tufayli amalga oshiriladi. Polimerlarni suyuqlanishida uning hajmi kamayadi, shu tufayli bu zonada chervyak kanalining chukurligi kamayib borishi rejalashtirilgan. Oxirgi 3 zona - dozirovanie nomi bilan ataladi. Bunda butun chervyak vint kanali buylab suyuqlangan polimer bilan koplangan va suyuqlanma kolipga siqib chikarib beriladi. 1 zona uzunligi odatda silindrga tushayotgan granula joyidan boshlab to granulani suyuqlangan katlami silindr devorida yoki shnekda hosil bo‘lganicha uzunlik kabul kilingan. 2 zona - suyuqlanish zonasi - suyuqlanish boshlangandan to butunlay granulani suyuqlangan holatga kelguncha shnek masofasi kabul kilingan. 3 zona - dozirovanie, bu zonada butunlay suyuqlangan, harorat bir tekis 8 taksimlangan va suyuq polimer bir xil xossaga ega bo‘lishini ta’minlash zonasidir va suyuqlanma siqib chiqarishga tayyor. Chervyakni vint kanalida (3 zonada) t o‘ rt oqimini kuzatish mumkin: 1. T o‘g‘ ri, majburiy oqim bu kallak tomon yo‘nalgan bo‘ladi. 2. Teskari oqim - to‘g‘ri oqimni kamayishi, bunga sabab kallakning va silindr devorining qarshiligidir. 3. Sirkulatsion oqim - vintli kanal o‘qiga perpendikulyar ravishda yo‘nalgan oqim bo‘ladi. 4. "Utechka" oqimi - chervyak va silindrni ichki satxidan hosil bo‘lgan oralikda sodir bo‘ladi va u granula tushayotgan bunker tomon yo‘nalgan bo‘ladi. 2.4-rasm. T o‘g‘ ri o q i sh sxe ma si 2.5-rasm. S irkulyasi o n oqim sxe m asi Ekstruderning unumdorligi to‘g‘ri va teskari oqimdan kelib chikadi. Sirkulatsion oqim odatda ekstruder unumdorligiga deyarli ta’sir etmaydi. "Utechka" oqimi kiymati juda kam bo‘lgani uchun u hisobga olinmaydi. Termik turgun bulmagan termoplastlarni (PE) qayta ishlashda siqish 9 zonasiz jarayon olib boriladi. Buning uchun maxsus chervyaklar qo‘llaniladi, ularda kanal chukurligi kamayib boradi. Buning natijasida PE ni parchalanishi keskin kamaytirib yuboriladi (yana shuni e’tiborga olish kerakki, siqish zonasida issiqlik ajralib chikadi). Silindr ichida materialni oqishiga ishkalanish koeffitsienti katta ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun chervyak yuzasi va material o‘rtasidagi ishkalanish koeffitsienti silindr yuzasi bilan material o‘rtasidagi ishkalanish koeffitsientidan kam bo‘lishi kerak. Agarda bunga rioya kilinmasa, unda suyuqlangan polimer chervyak bilan aylanib ketadi va oldinga siljish bulmaydi. Chervyakka bo‘lgan ishkalanish koeffitsientini k ichidan (ukikamaytirish uchun chervya orqali) sovuk suv yuboriladi. Ekstruderning ishlashiga granulaning formasi va o‘lchami katta ta’sir ko‘rsatadi. Agarda granula katta o‘lchamga ega bulsa, unda suyuqlanma ichida xavo kolishi mumkin. Bu olingan buyumda pufak (vzdutiya) hosil bo‘lishiga olib keladi. Xuddi shunga o‘xshash buyum sifatiga suyuqlanmaga ta’sir kilayotgan kuchlanish (napryajenie) va deformatsiya tezligi ta’sir ko‘rsatadi. Agar kuchlanish ko‘payib ketsa (normadan yuqori), unda buyum sirtida notekislik, kalinlanish (utol sh enie) va boshqa sifatga salbiy ta’sir kiluvchi ko‘rsatkichlar paydo bo‘ladi. Odatda silindr harorati shnek haroratidan yuqori bo‘ladi. Shu sababli oldin suyuqlanayotgan polimer plyonkasi silindr devorida paydo bo‘ladi. Suyuqlangan materialni xarakati silindr yuzasida va granulani esa shnek atrofida siljishi tufayli yuzaga keladi. Granulaning suyuqlanishi tufayli uning hajmi kamayadi, shuning uchun suyuqlanish zonasida shnekning chukurligi kamayib boradi, buning hisobiga asta-sekin siqish va zichlanish sodir bo‘ladi. Q anchalik oldin suyuqlanish tamom bulsa, shunchalik suyuqlanma aralashishi yaxshilanadi va u bir tekis bo‘ladi. Dozalash zonasida suyuqlanma xarakati qovushqoq-oquvchanlik (vyazkogo techeniya) orqali bo‘ladi. Bunga shnekni aylanishi silindr devoriga yopishgan polimerning katta ta’siri bor. 10 Shlanglar olish texnologiyasi Ma’lumki hozirgi paytda sug’orish tarmoqlari ko’rishda polietilendan yasalgan shlanglar ko‘p ishlatilmoqda. Bu shlanglar zanglamasligi (50 yilga chidaydi), qulayligi va egiluvchanligi, bo‘yab turishni talab qilmasligi, suyuqlik xarakatiga kam tuskinligi (ichki yuzasi sillik bo‘lgani tufayli) va boshqa xususiyatlari bilan afzal turadi. Polietilen shlanglarni yetkazish va montaj qilish ham oson va arzon. Misol uchun, S h o‘rtan gaz-kimyo majmuasiga qarashli "T ermoplast " sexini olsak, u yerda turli xil o‘lchamga ega bo‘lgan PE dan ko‘p miqdorda shlanglar chi q arib turilibdi. Polietilen shlanglarning yana afzalligi shundan iboratki, ular sovukka chidamli (-70 o C), elastik xususiyatlari saqlanadi, egiluvchan, vazni engil va xk. Polietilen shlanglarning kamchiligi - ularning yuqori issiqlikka bardosh bera olmasligidir. Ekstruderdan suyuqlangan PE siqib chiqariladigan halqasimon tirqishning kundalang kesimi shlangning kundalang kesimidan ozgina ortiq bo‘lishi kerak. Chunki kalibrlash (moslama) vaqtida shlang zagotovkasi nasadka ichida qisman chuziladi. Ekstruderning bosh qismidan siqib chikarilayotgan polietilen massasi silindr shakliga kirib, u to‘g‘ridan-to‘g‘ri kalibrlash nasadkasiga utadi. Bu erda shlang birmuncha soviydi, kotadi va kalibrlanib, muayyan tashqi diametrga ega bo‘lgan xolda chika boshlaydi. Odatda shlang tashqi diametri buyicha kalibrlanadi va shlanglar kundalang yo‘nalishda ikki xil usulda: vakuum hosil qilish usuli yoki shlang ichidan sikilgan xavo yuborish yuli bilan chuziladi. Kalibrlash nasadkasidan chikayotgan shlang xali issiq bo‘lgani uchun, u egiluvchan va oson deformatsiyaga uchraydigan bo‘ladi. Shu sababli u nasadkadan chikishi bilano q sovo‘tish vannalarida yoki ustidan suv quyish usuli bilan sovutiladi. Sovugan shlanglar qattiq va deformatsiyaga uchramaydigan bo‘ladi. Silindr zonalari buyicha harorat ( o C) PE dan shlang olishda ekstruder kallagining 3 zonasida harorat 190; 200; 210 bo‘ladi. Kalibrlovchi xavoning 11 bosimi (MPa) (izbitochnoe): 0,08-0,1 (0,1-0,12). Suyuqlanmaning kallakdagi bosimi 30 MPa gacha boradi. Suyuqlanmaning kengayishini (razbuxaniya) hisobga olgan xolda shlangning kundalang kesma yuzasi (S) forma hosil qiladigan kallak tirqishidan 10 15 % gacha ko‘p bo‘lishi kerak. Polivinilxlorid asosida tayyorlangan kompozitsiyadan ikki shnekli ekstruder yordamida qattiq shlanglar olinadi. Bu shlanglarni viniplast shlanglari deb ham aytiladi. Polietilenga nisbatan PVX kompozitsiyasidan olinadigan shlanglarda ekstruziya harorati boshqacha bulishdan ham farq qiladi. Shuni ham eslatib o‘tish kerakki, viniplast shlanglarning issiqlik o‘tkazuvchanligi po‘lat shlanglarnikiga xaraganda 400 marta kam. Shuning uchun ham bunday shlanglarning tashqi devorlarida suv tomchilari hosil bulmaydi. Agar polietilendan olinadigan shlanglarni ekstruderdan chikayotgan qovushqoq-okuvchan holatda 200 o C dan ortiq ushlab turish mumkin bulsa, P VX dan olinadigan shlanglar uchun 170-180 o C dan ortmasligi kerak, chunki P VX ning termik turgunligi polietilenga nisbatan ancha past. Yuqorida keltirilgan ekstruder turlari plastmassa poroshok yoki granula holatdagi komponentlarni aralashtirishda, plastmassani qayta ishlashda va termik turgun bulmagan ayrim polimerlardan buyum olishda qo‘llaniladi. Texnologik jarayonning rejimi Texnologiya tanlashdan oldin shlangni tashqi diametri, ichki diametri va shlangning qalinligini; profillar uchun uning enini, balandligini; k a bellar uchun tashqi diametri yoki izolyasiya qatlamining qalinligini bilish kerak. Ekstruziyalash usuli bilan shlang olish texnologik parametrlari plyonka olishdagi parametrlardan deyarli farq qilmaydi. Shlang olish uchun ishlatiladigan, masalan, polietilen yuqori molekulyar massaga (PTR kam) ega bo‘lishi kerak. Bu shlangni ekspluatatsiya qilish (yuqori bosimga chidamligi) sharoitiga bog‘liq. Silindr zonalari bo‘yicha harorat ( o C) polietilendan shlang 12 olishda PENP (PEVP) uchun 115(140); 120(160); 130(170); 140(190) bo‘ladi. Shu ekstruder kallagining 3 zonasida harorat 140 (210); 140 (220); 150 (220) bo‘ladi. Kalibrlovchi havoning bosimi (MPa) (izbtochnoe): 0,08-0,1 (0,1-0,12). Suyuqlanmaning kallakdagi bosimi 30 MPa gacha boradi. Suyuqlanmaning kengayishini (razbuxaniya) hisobga olgan holda shlangning ko‘ndalang kesma yuzasi (S) forma hosil qiladigan kallak tirqishidan 10-15% gacha ko‘p bo‘lishi kerak. Kalibrovka qilgandan keyin shlangni diametri, nasadkaning diametriga teng bo‘lib chiqqan holda 10-25% ortadi; shlang devori qalinligi kamayadi, ya’ni D nasadka > D mundshtuk . Rossiya GOSTi bo‘yicha 4 xil shlang ishlab chiqariladi. Ularning bir-biridan farqi suv bosimining ushlash qobiliyati bilan ajraladi: 2.1-jadval Shlang turlari Suv bosimi 20 o C , Mpa L (engil) 0,25 SL ( o‘ rta engil) 0,40 S ( o‘ rta) 0,60 L (og‘ir) 1,0 13 2.6-rasm. Shlang olish texnologik sxemasi. Y u qorida keltirilgan texnologik sxema bo‘yicha D tashqari = 16 mm gacha, qalinligi 0,38 mm gacha bo‘lgan shlanglar ishlab chiqiladi. Katta diametrli shlanglar olish uchun katta diametrga ega bo‘lgan shnekli ekstruderlar qo‘llaniladi. Ekstruder kallagining tuzilishi va vazifasi. Shlang va shlanglar ishlab chiqarish uchun halqasimon to‘g‘ri oqimli kallaklar (koltsevuyu pryamotochnuyu) qo‘llaniladi. Uning tuzilishi rasmda keltirilgan. 2.7-rasm. Ekstruder kallagi sxemasi. Bu rasmdan ko‘rib turibsizki, kallakning asosiy qismlari quyidagilar: 1. Siqilgan havoni kiritish shtutseri 2. Korpus 3. Regulirovka qiladigan vintlar 4. Mustahkamlovchi moslama 5. Tross siljuvchi probkani ushlab turish uchun (kalibrlash moslamada) 14 6. Shlang zagotovkasi (trubnaya zagotovka) 7. Shlang ichiga siqilgan havo yuborish uchun kanal 8. Matritsa 9. Dornani ushlab turuvchi moslama 10. Dorna K a bellarni , elektr tokini o ‘ tkazuvchi simlarni izolyasiya qilishda ekstruderlarni formalovchi kallagi boshqacha konstruksiyaga ega , ya ’ ni vkladishli bo ‘ ladi . Buning konstruksiyasi tavsiya qilingan adabiyotlarda keltirilgan . Murakkab profilga ega bo ‘ lgan buyumlarni olishda suyuqlanmaga katta qarshilik ko ‘ rsata oladigan kallaklar qo ‘ llaniladi . Polivinilxlorid asosida tayyorlangan kompozitsiyadan ikki shnekli ekstruder yordamida qattiq shlanglar olinadi . Bu shlanglarni viniplast shlanglari deb ham aytiladi . Polietilenga nisbatan PVX kompozitsiyasidan olinadigan shlanglarda ekstruziya harorati boshqacha bo ‘ lishdan ham farq qiladi . SHuni ham eslatib o‘tish kerakki, viniplast shlanglarning issiqlik o‘tkazuvchanligi po‘lat shlanglarnikiga qaraganda 400 marta kam. Shuning uchun ham bunday shlanglarning tashqi devorlarida suv tomchilari hosil bo‘lmaydi. Agar polietilendan olinadigan shlanglarni ekstruderdan chiqayotgan qovushqoq-oquvchan holatda 200 o C dan ortiq ushlab turish mumkin bo‘lsa, PVX dan olinadigan shlanglar uchun 170- 180 o C dan ortmasligi kerak, chunki PVX ning termik turg‘unligi polietilenga nisbatan ancha past. Polietilen va poliprolipendan shlanglar olishda (ayniksa, tashqi vodoprovod tarmoqlari uchun ishlatiladigan shlanglar) tarkibiga (granulaga) 2-2,5% miqdorida yorug‘lik stabilizatorlari — qurum (chernaya saja) qo‘shilgan bo‘ladi. 15 2.3. Polietilen shlanglar ishlab chiqarishda xom - ashyo va materiallar sarf balansi. 2.2-jadval PE 70 % Mel 26,9 % Stabilizator 2 % Al 2 O 3 1 % Kraska 0,1 % 1 p/m ......................... 0,7 kg 7900 p/m ........... ………x kg X = 5500 kg yoki 5,5 tonna xom ashyo kerak bo‘ladi. 2.3-jadval Yo‘q otishlar: Uchuvchi moddalar 0,005 % Qadoqlash 0,005 % Drabilka/Granulani maydalash 0,01 % Trasportirovka 0,02 % Jami: 0,04 % 100 % .......... 5,8 t. 0 , 4 % ............ x X =0,0 22 t. Yo‘q ot ish Biz olishimiz kerak bo‘lgan 7900 p/m shlang olish uchun jami kerak bo‘ladigan xom - ashyo miqdori: 5,8 + 0,022 = 5,8022 t. 16 100 % .......... 5,8022 t. 2.5-rasm. Sirkulyasion oqim sxemasi ........ . . . . 9 X =0,0 28 t. Kraska 2.4-jadval Xom ashyo Tonna % PE 24 , 5 70 Mel 9 ,4 2 26,9 Stabilizator 0 , 7 2 Al 2 O 3 0, 28 1 Kraska 0,0 28 0,1 Jami: 5,8 100 Ushbu korxonada ekstruderdan 1 daqiqada 5,5 p / m shlang ishlab chikaradi . 8 soatda esa 1300 p / m shlang ishlab chikaradi . Bizga kunlik , oylik va yillik kerak bo ‘ ladigan xom - ashyo miqdori quyidagi jadvalda keltirilgan : (1 p / m shlang massasi 70 gramm .) 2.5-jadval 2.6-jadval S h undan: Xom ashyo 1 kun uchun (t. da) 1 oy uchun (t. da) 1 yil uchun (t. da) PE 1008 20340 244080 Mel 387,36 11620,8 139449,6 171 soat uchun 8 soat uchun 1 sutka uchun 329 p/m 2630 p/m 7900 p/m Stabilizator 28,8 864 10368 Al 2 O 3 14,4 432 5184 Kraska 1,44 43,2 518,4 Jami: 1440 43200 518400 Mexnat fondi hisobi Bir sutka hisobida: 24 soat ekstruder ishlaydi. Ekstruder va xom - ashyo hisobi Ekstruderdan 1 daqiqada 5,5 p/m 1 soatda 329 p/m 8 soatda 2630 p/m 1 sutkada 7900 p/m 2.7-jadval I smena II smena III smena 1 kun 2630 p/m 5260 p/m 7900 p/ m Demak, 2630 p/m ............... 8 soatda ishlab chi q arsa, 7900 p/m ................. X = 1 sutkada ishlab chi q ara oladi. 2.3.Issiqlik balansi hisobi Ekstruderlar Issiqlik balanslarini hisoblashdan maksad, tanlangan jihozdagi issiqlik almashinish yuzasini yoki isitkichlarning quvvatini aniqlashdir. Bundan tashqari energiya sarfi aniqlanadi. Q = 180 kg/ s = 16 mm 18 T yuk = 70 0 C T doz = 190 0 C Issiqlik balansini hisoblashda q ulaylik tug‘dirish ma q sadida quvvat birliklaridan foydalanamiz. Bu erda: - chervyakning mexanik ish hisobiga ajralib chikadigan issiqlikka sarflanuvchi quvvat, Vt; - mashina material silindridagi elektr isitgichlar quvvati, Vt; silindr ichidagi polimerni isitish uchun talab etiladigan quvvat, Vt; - silindr yuzasidan atrof muhitga issiqlik yukotilishi uchun sarflanuvchi quvvat, Vt; chervyak ichki kanalidan utuvchi, sovituvchi suvni isitish uchun sarflanuvchi quvvat, Vt. Balans bosqichlarini aniqlash: Bu erda: N 1 - kanal b o‘ ylab polimerni itarish uchun chervyak sarflagan quvvat, Vt; N 2 - silindr ichki devori bilan vitokning eng tepasi orasidagi b o‘ shli q dan polimerni siqib chiqarish uchun sarf bo‘lgan quvvat, Vt; N 1 va N 2 larni D.D. R iyabinin va Yu.E.Lukachlarning 19 kitobida keltirilgan formulalar orqali aniqlash mumkin yoki quyidagi emperik formula orqali ham aniqlasa bo‘ladi: Bu erda: Q - ekstruderning unumdorligi, kg/ch; S p - polimerning solishtirma issiqlik si g‘ imi Dj/(kg*K); T 1 va T 2 - yuklash va dozalash zonasidagi polimerning harorati, K; N nagr - mashina material silindridagi elektr isitkichlar quvvati Vt N G = 180*1,5*(190-70)*1/3600 =9 Bt N pot - silindr yuzasidan atrof muhitga yo‘qolishi uchun sarflanuvchi quvvat, Vt N pot = F*α*∆T Bu erda: F - silindrning tashqi yuzasi, m 2 α -issiqlik uzatish koeffitsenti (konvektiv va nur chiqarish orqali) Vt/ m 2 *k N oxl - chervyak ichki kanalidan o‘tuvchi, sovituvchi suvni isitish uchun sarflanuvchi quvvat, Vt 20 Bu erda: G B - sovi q suv sarfi, l/sek S v - suvning issiqlik si g‘ imi, Dj/kg*k  - boshlan g‘ ich va oxirgi temperaturalar farqi sovituvchi (suvning) G B = f*p*V = 1 , 5*0,5*10 = 0,5 l/sek f - trubkaning q ir q im yuzasi, m 2 V - suvning oqish tezligi, m/sek r - suvning zichligi, kg/m (1 gr/ sm 3 ) N oxl = 0,5*4,18*6 = 12,54 Vt Mashina material silindridagi elektr isitgichlar quvvati, Vt N nagr = N G +N pot + N O xl - N mex = 9+68,5+12,54-10,4 = 79,64 Bt 110 = N fakt > N rasch = 90,04 N mex + N nagr = N G + N pot + N oxl (10,4 + 79,64) = (9+ 68,5 + 12,54) 90,04 = 90,04 Mexanik hisob Chervyakni mustahkamlikka egiluvchanligiga ma’lum texnologik rejimiga ishlashga moilligini bilish uchun chervyakning mexanik hisobini ishlab chikamiz. Chervyakning konus holatiga ega bo‘lib unga o‘q kuchlanishini(R), qo‘yilgan va bir tekisda(q) kuchlanish chervyak bo‘ylab tarqalgan va aylanish momenti qo‘yilgan. Demak, murakkab kuchlanish holatida bo‘lib quyidagi ko‘rsatkichlar bilan ish olib boramiz. Q- quvvati 180 kg/s 21 - 90 mm 0,09 m L sh nek - 20*90 =1800 mm= 1,8 m ω r - 160 ob/ min N - 110 kvt C P E - 1,5 kDj/kg*k T 1 - 70 0 C T 2 - 190 0 C d 1 = 0,016 m shlang diametri ∆P = g*H*p = 9,81*0,60*1,4 = 8,24 m Bu erda: g= 9,81 P RE = 1,4 g / sm H = 0,60 m τ iz = egilishdagi kuchlanish; bu erda: 22 23 XULOSA Mening Kurs loyihamda rejada kо‘zda tutilgan barcha bо‘limlar о‘z aksini topgan bо‘lib, asosan hozirgi kundagi polimerlarga xos bо‘lgan muammolarni о‘z ichiga olgan. Men о‘z oldimga quygan vazifalarni kirish, texnologik qism, iqtisodiy qism, mehnat va atrof-muhit muhofazasi, xulosa va adabiyotlarni yoritib berish bilan vaholi qudrat hal qildim deb о‘ylayman. Mening Kurs loyihamda 2017 yil 7 fevralda О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “О‘zbekiston respublikasini yanada rivojlantirish bо‘yicha harakatlar strategiyasi tо‘g‘risidagi” farmonini amalga oshirishda о‘z hissasini qо‘shadi deb hisoblayman. Chunki О‘zbekiston respublikasini yanada rivojlantirish bо‘yicha harakatlar strategiyasini 5ta asosiy ustuvor yо‘nalishlarining birida kimyo sanoatini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilgan. Biz bо‘lg‘usi muhandis-texnologlar oldida hukumatimiz ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash, xalqaro (standart) sifat standartlariga о‘tish bо‘yicha qabul qilingan tarmoq dasturlarini amalga oshishini tezlashtirish vazifalarini qо‘ygan. Bu esa mamlakatimizning ham tashqi ham ichki bozorida barqaror mavqiyega ega bо‘lishini ta’minlash imkonini beradi. 24 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida” farmoni Toshkent shahri, 2017 yil 7 fevral 2. Sh.M.Mirziyoyev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2017 y. 3. Sh.M.Mirziyoyev “Erkin va farovon, demoqratik o‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2016 y. 4. Sh.M.Mirziyoyev “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2016 y. 5.I.A. Karimov „Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari“, Toshkent, “O‘zbekiston”-2009 y. 6.I.A.Karimov. “Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalkimiz faravonligini oshirishga xizmat qiladi”, Toshkent- “O‘zbekiston”- 2011 y. 7.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning "O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida". T.: «O‘qituvchi», 2012. 8. «Osnove texnologii pererabotki plastmass» pod red. V.N.Kulezneva i V.K.Guseva. Moskva. «Ximiya» 2004. 9. «Osnove texnologii pererabotki plastmass» Bortnikov V.G., Kazan, 2000. 10. «Praktikum po texnologii pererabotki plastmass» pod red. V.M.Vinogradova i G.S.Golovkina. Moskva. «Ximiya» 1981. 1 1. «Polimer materiallarni sinashga oid praktikum» Y.M.Maqsudov. Toshkent kimyo-texnologiya instituti. Toshkent. «O‘qituvchi» 1984y. 12.“Plastmassalami qayta ishlash texnologiyasi”, T.Abdurashidov “musiqa” nashriyoti T. 2010 y. 120 bet. 13. Bitiruv oldi amalyot hisoboti. 14. N.A. Kozulin, A. Y. Shapiro, R.K. Gavurina. ’’Oborudovanie dlya proivodstva i pererabotki plasticheskix mass”, Ximiya, 1977. 15. S. G. Gurevich i dr. “Mashini dlya pererabotki termoplasticheskix materialov 25

Tomchilatib sug‘orishga mо‘ljallangan polietilen asosida shlanglar ishlab chiqarish texnologik liniyasini loyihasi (Q=7900 pmsutka)

Sotib olish