Войти
Регистрация
Docx
Рефераты
Дипломные работы
Прочее
Презентации
Рефераты
Курсовые работы
Дипломные работы
Диссертациии
Образовательные программы
Инфографика
Книги
Тесты
Информация о документе
Цена
16000UZS
Размер
1.2MB
Покупки
0
Дата загрузки
08 Январь 2025
Расширение
docx
Раздел
Курсовые работы
Предмет
География
Продавец
Husenov Jahongir
Дата регистрации 03 Май 2024
9 Продаж
Toshkent viloyati
Купить
Купить
Похожие документы
Orol tabiiy geografik okrugi
Surxondaryo tabiiy geografik okrugi
Quyi Zarafshon tabiiy geografik okrugi
O’zbekistonni iqtisodiy-geografik rayonlashtirish
Yer va suv resurslaridan foydalanish
Подтвердить покупку
Да
Нет
![sharoit yaratish va yirik shaharlar aholisi farovonligi o’sishini ta’minlash
ta’kidlanganligi aytib o’tilgan.
Urbanizatsiya (lotincha urbanus - shahar) bir nechta ma’nolarni anglatadi.
So’zning tor ma’nosida bu shaharlar va shahar aholisi sonini ko’paytirish
jarayonidir. Keng ma’noda, aholining qishloqdan shaharga ko’chishi,
shaharlarning o’rni, shahar madaniyati va jamiyat taraqqiyotidagi munosabatlar,
shahar aholisining qishloqqa nisbatan ko’payishi, shahar tashqarisidagi shaharlarda
shakllangan madaniyat, axloq va xulq-atvor namunalarining tarqalishi [18; 48 b.].
Shaharlar - iqtisodiy o’sish nuqtalaridir. Shaharlarning o’sishini statistik
baholash mumkin. Har birimiz har kuni ko’plab qurilish loyihalarini ko’rib
turibmiz. Va bu holat nafaqat Toshkentda, balki butun dunyoda yuz bermoqda.
A.S. Soliev., V.N. Fedorkoning “Размешения населения элементи и
урбанизаци в территориалной системе природно хозяйственних комплексов
республики Узбекистана” maqolasida O’zbekiston Respublikasida aholi
joylashuvining o’ziga xos xususiyatlari haqida fikr yuritiladi. Aholi punktlari va
urbanizatsiya tuzilmalarining tabiiy-ekologik muhit bilan o’zaro aloqasini ko’rib
chiqsak, ushbu jarayonlar kosmik tashkil etilishi hududiy-iqtisodiy tuzilmalarda
ifodalangan ishlab chiqarish vositasida bo’lishini ta’kidlash lozim deyilgan.
Maqolada aholi punktlari va urbanizatsiyaning tabiiy va iqtisodiy turlarini aniqlash
mezonlari quyidagicha tanlandi:
aholi punktlarining tarmoqlarini tabiatni boshqarishning u yoki bu
geografik hududlariga, o’z navbatida, ayrim landshaft inshootlariga ustma-ust
qo’yilgan holda, fazoviy cheklash;
aholi punktlari zichligi bilan belgilanadigan aholi punktlari tarmog’ining
morfologik ko’rinishi, bu tabiiy hududiy tizimlarning iqtisodiy va demografik
imkoniyatlari bilan oldindan belgilanadi.
foydalanish (albatta ishlab chiqaruvchi kuchlarning hozirgi rivojlanish
darajasida);
16](https://docx.uz/documents/9c8b646f-2ca4-490d-abe8-f38b0d925573/page_16.png?v=1)
![Toshkent vohasi o’z tarixida takdirning ko’p sinovlarini, shahar va
qishlokdarni vayronaga aylantirgan mo’g’ullar bosqini kabi og’ir davrlarni
boshidan kechirgan. Tarixiy manoalardan ma’lum bo’lishicha, faqat Amir Temur
davriga kelib, vohada qaytadan rivojlanish boshlangan. Ko’plab shaharqishloklar
yangidan qad rostlab, obod bo’lgan. Viloyat hududidagi mashhur Zangiota
majmuasi Amir Temur tomonidan qurildi. Bu yodgorlik majmuining qurib
bitkazilishi keyinchalik Mirzo Ulug’bek tomonidan oxiriga yetkazilgan. Tarixdan
ma’lumki, sohibqiron Amir Temur Toshkent sh. va Toshkent vohasiga ko’p marta
tashrif buyurgan. Sirdaryo bo’yidagi mo’g’ullar vayron qilgan Banokat shahrini
qayta tiklab uni o’g’li Shohrux nomiga Shohruxiya deb atagan. Toshkent
viloyatidagi aholining zichligi o’rtacha 1 km 2
ga 157 kishini tashkil etdi, asosan,
o’zbeklar (60,9%), shuningdek, rus (8,1%), qozoq (14,3%), tatar (2,5%), tojik
(5,0%), koreys (2,8%), ukrain va boshqa millat (turk, qirg’iz, uyg’ur, nemis va
boshqa jami 80 millat) vakillari yashaydi (2004). Chorvoqdan tortib Sirdaryogacha
viloyat aholisi zich joylashgan. Ayniqsa, bir qancha yirik shaharlar zanjiridan
tashkil topgan Toshkent aglomeratsiyasida aholi juda ko’p. Toshkent viloyatidagi
ko’pchilik shaharlar poytaxtni ulkan shoda shaklida o’rab olgan [43; 10 b.]
Toshkent viloyati mamlakatning sanoati yuqori darajada rivojlangan
viloyatlardan biridir. Uning geografik o’rni iktisodiyotining ravnaq topishiga
imkon beradi. Viloyat xo’jalik kompleksi, asosan, poytaxt xo’jalik kompleksini
to’ldiradi. Ayni paytda viloyat respublika sanoat mahsulotining 20%ni, elektr
energiyasining 45%ni, ko’mirning 98%ni, sementning 43%ni, po’lat va metall
prokatining 100%ni, rangli metallarning asosiy qismini ishlab chiqaradi. Viloyatda
190 ta sanoat, 160 dan ortiq qo’shma, 20 mingdan ortiq kichik va o’rta biznes
sub’ektlari faoliyat ko’rsatadi. Eng muhimlari: “G’ishtchi” (Angren), “Agat va
Farhod” (Bo’stonliq tumani), “Metallurfemont” (Bekobod), “Orion” (Qibray
tumani). Sanoatining yetakchi tarmoklari - energetika, mashinasozlik,
metallurgiya, ko’mir, kon metallurgiyasi, kimyo sanoati, poyafzal, paxta tozalash,
oziq-ovqat sanoati, to’qimachilik hamda qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta
ishlash. Viloyatda sanoat korxonalaridan Bekoboddagi O’zbekiston metallurgiya,
18](https://docx.uz/documents/9c8b646f-2ca4-490d-abe8-f38b0d925573/page_18.png?v=1)
![Qibray (7,2 %) tumanlariga hamda Olmaliq (15,3 %) Angren (8,4 %) va Bekobod (7,5
%) shaharlariga tegishli. Mazkur yilda kapital qo’yilmalarning nisbatan pastroq
ko’rsatkichi Piskent, Bo’ka, Bekobod va Oqqo’rg’on tumanlarida va Ohangaron
shahrida kuzatiladi (2-jadval). Qurilish ishlari investitsiya va kapital qo’yilmalarni
amalga tadbiq qilishning asosi hisoblanadi. Bu borada Angren shahri, Qibray,
Yuqorichirchiq, Bo’stonliq, Yangiyo’l ajralib turadi. Piskent, Quyichirchiq tumanlarida
esa ko’rilayotgan yilda uncha katta qurilish ishlari olib borilmagan.
Viloyatda jami 2864 ta sanoat korxonalari, shu jumladan, 87 ta yirik
korxonalar mavjud. Ularning barchasida 92,4 ming ishchi va xizmatchilar band.
Xalq iste’mol mollarini ishlab chiqarishda oziq-ovqat mahsulotlari (36,0 %)
yetakchilik qiladi. Nooziq-ovqat mahsulotlari 31,9 %, vino-aroq va pivo
ichimliklari 32,0 foizni tashkil etadi. Aholi jon boshiga ko’rilayotgan 2020 yilda
427,3 ming so’mlik XIM ishlab chiqarilgan bo’lib, bu ko’rsatkich Ohangaron
shahrida, Qibray va Zangiota tumanlarida ancha yuqori. Bekobod, Oqqo’rg’on,
Bo’ka, Yangiyo’l tumanlarida esa u juda oz. Keltirilgan ko’rsatkichlar 2000 yil
ma’lumotlariga taqqoslansa, metallurgiya, xususan, rangli metallurgiya, kimyo va
neft kimyosi sanoat tarmoqlarining yuqori sur’atlarda rivojlanishini ilg’ash
mumkin. Ayni vaqtda an’anaviy yengil va mashinasozlik sanoatining ulushlari
birmuncha pasaygan[29; 77 b.].
Toshkent viloyati qudratli elektr energetika bazasiga ega. Bu yerda 19 ta
SESdan iborat Chirchiq-Bo’zsuv kaskadi, qator IES mavjud. Suv elektr
stansiyalari orasida eng kattasi Chorbog’ (quvvati 660 ming kVtdan ortiq).
Toshkent IESning quvvati 1920 ming kVt ga yaqin, Yangi Angren IESniki 2400
ming kVt (Nurobod shaharchasi). Shuningdek, Angren shahrida Angren - 1 IES
(600 ming kVt) ham ishlab turibdi. Issiqlik elektr stansiyalari ko’mir, mazut va gaz
asosida ishlaydi. 2019 yilda viloyatda 18,7 mlrd. kVt/soat elektr energiya (2000
yilda 21,6 mlrd. kVt/soat) ishlab chiqarilgan. Bu respublikaga nisbatan 37,4 %
demakdir.
Toshkent viloyati O’zbekistonning asosiy ko’mir ishlab chiqaradigan
mintaqasi hisoblanadi. So’nggi yillarda Angren konidan ko’mir qazib olish biroz
22](https://docx.uz/documents/9c8b646f-2ca4-490d-abe8-f38b0d925573/page_22.png?v=1)
![rivojlanmoqda (3338 ming tonna). Bu yerdan olinadigan qo’ng’ir ko’mir issiqlik
elektr stansiyalarda va kommunal xo’jaliklarda ishlatiladi. Angren havzasi
respublika ko’mirining 95,0 foizini beradi. Ushbu kondan ko’mir qatlamlari
orasida joylashgan kaolin ham olinadi. U keramika va alyuminiy sanoati uchun
xom ashyo sifatida xizmat qiladi. Hozirda “Kaolin” qo’shma korxonasi ham ishlab
turibdi[32; 68 b.].
Qora metallurgiya viloyat sanoatining asosiy tarmoqlaridan biridir. Bu
yerda o’tgan asrning 40-yillarida Bekobod (O’zbek) to’liq siklga ega bo’lmagan
metallurgiya kombinati qurilgan. U temir-tersakdan foydalanadi. Kombinat O’rta
Osiyoda yagona korxona hisoblanadi. Korxonada 2020 yilda 731 ming tonna
po’lat va 692 ming tonna tayyor prokat ishlab chiqarilgan. Bu O’zbekistonda
ishlab chiqarilgan mazkur mahsulotning 100 foizini tashkil qiladi.
Toshkent viloyatining eng yetakchi sanoat tarmog’i – rangli metallurgiya
mintaqa yalpi sanoat mahsulotining 27,7 foizini beradi. Bu borada eng avvalo
Olmaliq tog’-metallurgiya kombinati ajralib turadi. Kombinatda mis, qo’rg’oshin,
rux va boshqa nodir hamda qimmatbaho metallar olinadi. Bundan tashqari,
Angrenda oltin boyitish fabrikasi, Chirchiqda qiyin eriydigan va o’tga chidamli
qotishmalar kombinati bor. Kombinat Ingichka (Samarqand viloyati) va Qo’ytosh
(Jizzax viloyati) volfram va molibden konlari asosida ishlaydi.
23](https://docx.uz/documents/9c8b646f-2ca4-490d-abe8-f38b0d925573/page_23.png?v=1)
![2.3. Viloyat sanoat markaz lar i ning ekologik vaziyatga ta’siri
Atmosfera havosining turli xil texnogen chiqindilar bilan ko’p ifloslanib
borayotganligi dunyo miqyosidagi muammolardan biridir. Atmosfera havosining
ifloslanish darajasini asosan tabiiy manbalar, antropogen omillar (ishlab chiqarish
korxonalari, transport, kommunal, maishiy chiqindilar), shuningdek regionning
tabiiy geografik sharoitlari hisobiga aniqlanadi. Masalan, Toshkent viloyatidagi
Chirchiq shahri turli sanoat tarmoqlari rivojlangan sanoat markazidir. Shahar
hududida joylashgan turli sanoat korxonalari tabiiy muhitga kuchli ta’sir ko’rsatib,
aholi uchun noqulay geoekologik sharoitlarni yuzaga keltiradi. Bu sanoat
korxonalaridan tabiiy muhitga ammiak, oltingugurt oksidlari, qurum, chang, fenol,
uglevodorodlar, H
2 S, neft va neft mahsulotlari hamda ba’zi bir zararli chiqindilarni
chiqarilishiga yillar davomida sabab bo’lib kelgan. Viloyat hududida atmosfera
havosining ifloslanish darajasi viloyat gidrometeorologiya markazining muhim
kuzatuv joylari orqali amalga oshiriladi. Ma’lumotlarga ko’ra yillar kesimida
2009-yildan 2019-yilgacha ifloslanish darajasi kamayib borganligini kuzatish
mumkin. Masalan, 2019-yilda Toshkent viloyati atmosfera havosining ifloslanishi
(PDK) hisobida oltingugurt oksidlari-0.26, uglerod oksidlari-0.7,NO-1.0, NO2-
0.17, fenol-0.07,NH3-0.84; Olmaliq shahri bo’yicha oltingugurt oksidlari-0.30,azot
oksidlari-0.75; Angren shahri bo’yicha oltingugurt oksidlari-1.0, C oksidlari-0.7,
NH3-0.8 atrofida bo’lgan bo’lsa, 2010-yilda chang miqdori 0.67 PDK dan
kamayganligini oltingugurt oksidlari 0.34 dan 0.26 ga, azot oksidlari 0.7dan 1.0ga
ortganligini, NH3 o’zgarishsiz qolganligini kuzatish mumkin[48; 86 b.].
Angren va Olmaliq shaharlari atmosfera havosidagi ko’rsatgichlar ham
ifloslanish darajasini 2020-yilda 2019-yilga nisbatan kamayganligini kuzatish
mumkin. 2016-2021-yillar mobaynida Toshkent shahrida SO2, NO2, ozon, fenol
konsentratsiyalari miqdori kamayganligini, uglerod oksidlari, NH3, chang miqdori
biroz ortganligini, lekin PDKdan ortmaganligini kuzatish mumkin. Keyingi
vaqtlarda atmosfera havosi tarkibida CO
2 gazi miqdori ortib borayotganligi
ma’lum bo’lib qoldi. Natijada yer yuzasining harorati keying yuz yil ichida 0.5-
24](https://docx.uz/documents/9c8b646f-2ca4-490d-abe8-f38b0d925573/page_24.png?v=1)
![1.0 ga ortdi. Bunga asosiy sabab atmosferada sanoat chiqindilari va℃
avtotransportlardan chiqayotgan gazlarning ortishi sabab bo’lmoqda. Kimyo
sanoatida atmosfera havosini muhofaza qilish muammosini hal qilishning asosiy
yo’li mavjud ishlab chiqarishlarni modernizatsiya qilish va chiqindi gazlarni zararli
gazlardan tozalashning zamonaviy usullarini ishlab chiqish hisoblanadi.
Toshkent viloyati hududida korxona va tashkilotlar soni 2248 ta bo’lib,
shulardan kimyo sanoati 5 ta, neft va gaz sanoati 25 ta, energitika sanoati 13 ta,
qurilish sanoati 396 ta, kommunal korxonalar 35 ta, metallurgiya korxonasi 35 ta
oziq-ovqat sanoatiga 389 ta, paxta sanoati 7 ta, yengil sanoat 85 ta, avtotransport
korxonalari 19 ta, avtotexxizmat korxonalari 62 ta, avtomobillarga yonilg’i qo’yish
shahobchalari 114 ta, avtomobillarga gaz quyish shahobchalari 323 ta va boshqa
mayda sanoat korxonalari 769 tani tashkil qiladi. Shu bois, viloyatdagi 8 ta
xavflilik darajasi yuqori bo’lgan ishlab chiqarish korxonalarining faoliyati
davomida hosil bo’ladigan moddalarni ushlab qolish uchun 99 foiz samaradorlikka
ega chang gaz tozalash uskunalari o’rnatildi. 63 ta ishlab chiqarish obekitlari jami
250 ta chang gaz tozalah uskunalari qayta mukammal ta’mirlandi[38; 112 b.].
Og’ir sanoatning qora va rangli metallurgiya, kimyo sanoati va elektr
energiya ishlab chiqarish kabi tarmoqlarini joylashtirishda ularning atrof-muhitga
kuchli ta’sirini inobatga olish zarur. Shuningdek, sanoat tarmoqlarini
joylashtirishda iqlim omilini, aynan shamol yo’nalishlarini o’rganish lozim.
Binobarin, sanoat korxonalarida ishlab chiqariladigan turli zararli moddalar va
bug’lar atmosferaga chiqarilishi natijasida shamol yo’nalishi bo’ylab aholi
manzilgohlari tomon xarakatlanishi natijasida aholi salomatligiga jiddiy ta’sir
ko’rsatishi mumkin. Natijada, yirik sanoat korxonalari joylashgan hududlar
atrofida ekologik va nozogeografik holatlarning buzilishi kuzatiladi.
Shu bois, sanoat korxonalarini joylashtirishda ularning ekologiyaga va aholi
salomatligiga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi zararli moddalarining harakatini shamol
ta’sirida to’g’ri yo’naltirish maqsadga muvofiqdir. Bu uchun, sanoat korxonalari
qurilayotgan hududning yil davomida muntazam esuvchi shamol yo’nalishlarini
25](https://docx.uz/documents/9c8b646f-2ca4-490d-abe8-f38b0d925573/page_25.png?v=1)
