Dokument ma'lumotlari

Narxi 150000UZS
Hajmi 2.7MB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 05 Iyul 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Informatika va AT

Sotuvchi

Aslanbek

Ro'yxatga olish sanasi 23 May 2024

6 Sotish

Transport pog'onasi. Tarmoq pog'onasidagi transport protokolini bog`lashga mo'ljallangan uzatishni boshqarish protokoli TCP, Tarmoqni zararli dasturlardan himoya qilish

Sotib olish
O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiMundarija Kirish …………………………………………………………………...………… 1.1 Kurs ishining tarkibi va hajmi…………………………………………..….. 1.2. Kurs ishini rasmiylashtirish talablari…………………………………........ 1.3. Kurs ishining strukturaviy rasmiylashtirish……………………………..… 2. Transport pog`onasi. Tarmoq pog`onasidagi transport protokolini bog`lashga mo`ljallangan uzatishni boshqarish protokoli TCP 2.1 Transport pog’onasi. Tarmoq pog’onasidagi transport protokolini bog’lashga mo’ljallangan uzatishni boshqarish protokoli TCP(Transmission Control Protocol), xususiyatlari........................................................................... 2.2 FTP protokoli................................................................................................. 3. Tarmoqni zararli dasturlardan himoya qilish. 3.1 Zararli dasturiy vositalarni klassifikatsiyasi…………………….….. ........... 3.2 Tarmoqni zararli dasturlardan himoya qilishning mavjud usullari va vositalari ………………………………...……………………………...……… 4. Hisobiy qism 4.1 Ethernet va FastEthernet asosidagi kompyuter tarmog'i va uning samaradorligini hisoblash tartibi.......................................................................... Ilova A ……………………………………………………………………………. Xulosa ………………………………………………………………………..…… Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………..…….. O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiKirish Bugungi kunda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini jamiyat va davlat boshqaruvi faoliyatining barcha sohalariga keng joriy etish hamda ulardan samarali foydalanish, fuqarolarning axborot olishga doir konstitutsiyaviy huquqlarini ro'yobga chiqarish, davlat boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligini ta'minlash, ―elektron hukumat tizimini jadal tatbiq‖ etish, telekommunikatsiya infratuzilmasi, ma'lumotlarni uzatish tarmoqlarini modernizatsiya qilish borasida mamlakatimiz barcha hududida keng ko'lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Davlatimiz rahbarining 2015 yil 4 fevraldagi ―O'zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligini tashkil etish to'g‘risida gi farmoni ushbu yo'nalishdagi sa'y-harakatlarni yangi bosqichga ‖ ko'tarishga qaratilgani bilan nihoyatda ahamiyatlidir. Binobarin, mamlakatimizda mustaqillikning ilk yillaridanoq, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini har tomonlama ravnaq toptirish, uning huquqiy-tashkiliy hamda moddiy-tehnik bazasini izchil takomillashtirishga alohida e'tibor qaratib kelinayapti. Axborot- kommunikatsiya texnologiyalari zamonamiz uchun dolzarbligiga monand sur'atda boshqa sohalarga nisbatan jadal rivojlanayotganini alohida ta'kidlash joiz. Ushbu xizmatlar hajmi so'nggi besh yilda 3,3 barobar, o'tgan yili esa 24,5 foiz o'sgani buning amaliy tasdig‘idir. Bularning barchasi axborot - kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish borasida ko'rilayotgan izchil chora-tadbirlar samarasi, desak, aslo mubolag‘a bo'lmaydi. Istiqbolda internetning milliy segmenti yanada shakllantirilishini hamda unga keng polosali ulanishni kengaytirish, telefon aloqasi, televidenie va radioeshittirishning raqamli tizimlariga to'liq o'tishni ta'minlash, aholining, xususan, yosh avlodning axborotga bo'lgan hamda intellektual talab va ehtiyojlarini qondirish maqsadida tarmoq resurslarini rivojlantirish uchun zarur texnik hamda qulay shart-sharoitlarni yaratish ayni muddaodir. O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi1.1. Kurs ishining tarkibi va hajmi Kurs ishi tarkib qismlariga, chizmalar, diagrammalarga joylashtirilgan tasviriy grafik materiallar bilan hisob-kitob va tushuntirish yozuvidan (TY) iborat. Qo'lda yozilgan matnning hajmi 25-35 jami sahifadan iborat bo'lib, hisob-kitob va tushuntirish yozuvidan iborat bo’ladi: sarlavha sahifasi; mundarija kirish asosiy qism (bo'limlarga bo'lingan) hisobiy qism xulosa; foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati (adabiyotlar); ilovalar (rasmlar, diagrammalar, dastur ro'yxatlari Kirish qismida muammoni hal qilishning dolzarbligini ko'rsatish kerak, agar kerak bo'lsa, mavjud tizimlarni vazifalarni kamchiliklarini yoki ularni samarasiz ishlarini isbotlash uchun ko'rib chiqish kerak. Asosiy qismning bo'limida muddatli ish mavzusi bo'yicha materiallar ko'rib chiqiladi: qisqacha tarixiy ma'lumot (agar kerak bo'lsa); asosiy tushunchalar va ishlanmalar to’g’risida ma’lumot beriladi. Xulosa qilib, olingan natijalar haqida qisqacha ma'lumot berish, ish natijalarini umumlashtirish va barcha kurs ishlari bo'yicha xulosalar chiqarish kerak. 1.2. Kurs ishini rasmiylashtirish talablari Kurs ishi kompyuterda A4 (297x210 mm) oq varaqning bir tomonida bir yarim qator oralig'ida bosilishi kerak. Birinchi satrning hoshiyasi 1,25 sm. Matn 30-35 qatordan iborat bo'lishi kerak, 60 ta belgidan iborat bo'lishi kerak (so'zlar va tinish belgilarining orasidagi bo'shliqlarni hisoblash) va varaqning butun kengligi bo'ylab O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishitekislanadi. Har bir varoq standart: chapdan - 3 sm, o'ngdan - 1,5 sm, yuqori va pastdan - har biri 1,5 sm, harflar Times New Roman 14 o'lchamda bo’lishi kerak. Shaxsiy fikrlarni, formulalarni, belgilarni kiritishga, shuningdek kurs ishning matniga qora kapillyar (geliy) ruchka bilan diagramma va chizmalar kiritishga ruxsat beriladi. Kurs ishlari hajmi kamida 25 sahifadan iborat bo'lishi va 35 varaqdan oshmasligi lozim. Ishning matni sarlavha sahifasidan boshlanadi (A ilovaga qarang). Keyingi sahifada bo'limlar, paragraflar, ilovalar va sahifalar yozilgan tarkibiy qismlar jadvali (B ilovasiga qarang). Tarkiblar jadvalida ishda mavjud bo'lgan barcha sarlavhalar bo'lishi kerak. Ularning matni ish mazmuniga to'liq mos kelishi, aniq, ravshan, izchil va uning ichki mantig'ini aniq aks ettirishi kerak. Kirish varaqasidan boshlab barcha ish varaqalari raqamlanadi. Raqamlash boshidan oxirigacha bo'lishi kerak. Ilova va bibliografiya o'zaro tartib raqamlashga kiritilishi kerak. Raqamlar varaqning pastki qismida, o'rtadan tekislanadi. Matndagi har bir bo'lim bir-biridan ajratilgan bo’lishi kerak. Tegishli bo'lim (qism) yoki kichik bo'limning raqami sarlavha boshiga qo'yiladi. Kurs ishida turli xil grafik rasmlar (xaritalar, diagrammalar, chizmalar, fotosuratlar va boshqalar) bo'lishi mumkin. loyihada joylashtirilgan rasmlar soni uning mazmuniga qarab belgilanadi va matnga tartibli va aniqlik berish uchun etarli bo'lishi kerak. Ular ish matnida ularga murojaat qilingandan so'ng darhol joylashtiriladi. Yozuv varaqning o'rtasiga tekislanadi, kursiv bilan yozilgan va rasm ostida joylashgan. Kurs ishiga joylashtirilgan raqamli material, jadval ko'rinishida chiqarish tavsiya etiladi. Jadvallar varaqqa rasmlar singari joylashtirilishi kerak. Har bir jadvalga o'tish raqami va imzo qo'shiladi. Jadval sarlavhasi birinchi satrni ko'rsatmasdan varaqning chap chetiga tekislanadi, kursiv bilan yoziladi va jadvalning tepasida joylashgan. No., %, +, -, <,>, = va hokazo belgilar faqat sonli qiymatlar uchun ishlatilishi kerak. Matnda bu belgilar so'zlar bilan yozilishi kerak. Hisob birliklari va fizik kattaliklarni o'lchash birliklarining harf belgilari matnda faqat bo'sh joy bilan ajratilgan sonli qiymatlar bilan qo'llaniladi (masalan: 5 dona, 10 O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiMB). Matematik belgilarning belgilari +, -, <,>, =,  ,:, / ikkala tomondan bo'sh joylar bilan ajratilgan. Masalan: a + b = c, d <c, a  b. Axborot manbalariga havolalar arabcha raqamlar bilan raqamlangan va tirnoqli matn oxirida kvadrat qavslarga joylashtirilgan (havolalar soni kamida beshta bo'lishi kerak). Raqamlarga, formulalarga, jadvallarga va ilovalarga havolalar kurs ishlarining matni davomida doimiy ravishda raqamlanishga ega bo'lishi kerak, ular qavs ichida berilgan, masalan: (1-rasm), (3-jadval), formulalar (1) - (3), (Ilova) .) A). Matnda keltirilgan manbalar va adabiyotlar havolalari orqali murojaat qilinadi. Ishoratlar nafaqat to'g'ridan-to'g'ri iqtibos keltirganda, balki kurs ishining muallifi hujjat yoki bayonotning matnidan iqtibos keltirganda, shuningdek, yangi faktlar, raqamli materiallar va o'z so'zlaringiz bilan aytilgan boshqa ma'lumotlar keltirilganda ham amalga oshiriladi. Ma'lumotlar ro'yxatining namunasi B ilovasida keltirilgan. Dars ishi alohida papkada papka bilan birga beriladi. Varaqlar fayllarga joylashtiriladi yoki to'ldiriladi. 1.3. Kurs ishining strukturaviy rasmiylashtirish Tushuntirish yozuvida bo'limlar, kichik bo'limlar, paragraflar, paragraflar va paragraflar mavjud. Bo'lim - bo'linishning birinchi bosqichi, seriya raqami va sarlavhasi bor. Kichik bo'lim - bo'limning bir qismi, bo'lim raqami va pastki qismning seriya raqami va sarlavhadan iborat seriya raqamiga ega. Band - bo'lim yoki pastki qismning pastki qismi raqami va buyumning seriya raqamidan iborat seriya raqami. Sarlavha bo'lishi mumkin. Paragraf - paragrafning qismi, paragraf raqami va kichik bandning seriya raqamidan iborat seriya raqamiga ega. Sarlavha bo'lishi mumkin. Paragraf - bu raqam va sarlavha bo'lmagan matnning mantiqiy tanlangan qismi. O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiBo'lim nomlari CAPITAL (bosh harf) bilan ajratiladi va bo'lim nomlari kichik harflar bilan yoziladi. Matn va bo'limlar (kichik bo'limlar) nomi o'rtasida bitta qator oralig'i (bitta bo'sh satr) bo'lishi kerak. Bo'lim sarlavhalarini va kichik bo'limlarni qalin qilib belgilashingiz mumkin. Kursiv shriftdan foydalanish mumkin emas. Har bir dastur yangi sahifadan arab raqamlarida ko'rsatilgan raqam bilan boshlanishi kerak. Raqam sarlavhasi bosh harf bilan yozilgan. Bitta ilova raqamlanmagan. Ilovada tematik sarlavha bo'lishi kerak, unda kichik harflar bilan yoziladi (birinchi bosh harf), o'rtada joylashgan, raqamlash sarlavhasidan bo'sh chiziq bilan ajratilgan. Kurs ishining matni barcha dasturlarga havolalarni o'z ichiga olishi kerak. Ular arizalarni matnda ularga murojaat qilish tartibida tartibga soladilar. O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi2. TRANSPORT POG`ONASI. TARMOQ POG`ONASIDAGI TRANSPORT PROTOKOLINI BOG`LASHGA MO`LJALLANGAN UZATISHNI BOSHQARISH PROTOKOLI TCP 2.1 Transport pog’onasi. Tarmoq pog’onasidagi transport protokolini bog’lashga mo’ljallangan uzatishni boshqarish protokoli TCP(Transmission Control Protocol), xususiyatlari Transport bosqichi paketni xatosiz va yo’qotmasdan, kerakli ketma ketlikda yetkazib berishga amalga oshiradi. Shu yerda yana uzatilayotgan axborotlarni paketga joylash uchun bloklarga taqsimlanadi va qabul qilingan axborotni qayta tiklanadi. TCP/IP protokoli maxsus global tarmoq uchun va tarmoqlar o’rtasidagi muloqotni olib borish uchun loyihalashtirilgan. U past sifatli aloqa kanallariga va xatolikka yo’l qo’yish ehtimoli katta tarmoqlarga mo’ljallangan. Bu protokol dunyo kompyuter tarmog’i Internetda qabul qilingan, abonentlarning ko’p qismi oddiy telefon aloqa yo’llariga ulanadi. Uning asosida yuqoriroq bosqich protokollari ishlaydi, jumladan, SMPT, FTP, SNMP protokollari. TCP/IP protkollarining kamchiligi esa kichik tezlikda ishlashi. NetBIOS protokoli(tarmoq kiritish– chiqarish asos tizimi) IBM formasi tomonidan ishlab chiqarilgan, dastlab u IBM PC Network va IBM Token Ring tarmoqlari uchun mo’ljallanib, shaxsiy kompyuterning BIOS tizim andozasiga asoslangan holda loyihalashtirilgan. Shu davrdan boshlab bu protokol asosiy standart bo’lib qoldi(aslida standartlashtiril- magan) va ko’p tarmoq operatsion tizimlari tarkibida NetBIOS emulyatori bo’lib, ular moslikni ta‘minlaydi. Dastlabki vaqtlarda NetBIOS seans, transport va tarmoq bosqichlarining vazifalarini bajargan, keyin ishlab chiqarilayotgan tarmoqlarda pastki bosqichlar standart (masalan, IPX/SPX) protokollar ishlatilmoqda, lekin NetBIOS emulyator zimmasida faqat seans bosqichi qolgan. NetBIOS emulyatori IPX/SPXga qaraganda ancha yuqori servisga egadir, lekin u sekin ishlaydi. NetBEUI – bu NetBIOS protokolining transport bosqichigacha rivojlantirilgan protokolidir. O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiTCP/IP TCP/IP protokol steklari (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) bugungi kunda eng ko’p tarqalgan va fundamentaldir. U har qanday o’lchamdagi mahalliy tarmoqlarda ishlaydi. Undan tashqari protokollardan Internet global tarmog’ida ishlash imkonini beruvchi yagona protokoldir. TCP/IP protokollar stekiga turli bosqichlarda ishlovchi ko’p protokollar kiradi, lekin o’z nomini u ikkita TCP va IP protokollar nomidan olgan. TCP(Transmission Control Protocol) – transport protokoli, TCP/IP protokollar stekidan foydalanib tarmoqda axborotlarni uzatishni boshqarish uchun xizmat qiladi. IP (Internet Protocol) – tarmoq bosqich protokoli, turli tarmoqdan iborat bo’lgan tarmoqlarda axborotlarni yetkazish uchun transport protokollarining biridan foydalanadi, masalan, TCP yoki UDP. TCP/IP stekning quyi bosqichi axborot uzatishning standart protokollaridan foydalangani uchun uni har qanday tarmoq texnologiyasi qo‘llanganda va har qanday operatsion tizimli kompyuterlarda ishlatish mumkin bo’ladi. Azaldan TCP/IP protokoli global tarmoqlarda foydalanish uchun loyihalashtirilgan, aynan shuning uchun u maksimal ravishda moslashuvchandir. Xususan paketlarni qismlarga ajratish imkoni bo’lgani uchun ham aloqa kanalining sifati e‘tiborga olinmasa ham, axborot albatta o’z manziliga yetkaziladi. IP – protokolining mavjudligi uchun ham turli segmentli tarmoqlar o’rtasida ham axborot uzatish mumkin bo’ladi. TCP/IP – protokolining kamchiligi shundan iboratki, tarmoqda ma‘murlashtirish murakkablashadi TCP transportli darajaning tipik bayonnomasi hisoblanadi: u ma’lumotlar oqimini boshqaradi, xatoliklarni qayta ishlaydi va barcha ma’lumot paketlari olinganligini va kerakli tartibda yig’ilganligini kafolatlaydi. Internet uchun transportli darajaning yana bir bayonnomasi mavjuddir: foydalanuvchi deytagrammasining bayonnomasi (UDP — User Datagram Protocol) oddiyroq va ma’lumotlarni masuliyatsiz jo’natishlarda ishlatiladi. Bu bayonnomalarni ishlatish jarayonlarining ketma-ketligi quyidagicha bo’ladi. O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi Uzatiladigan axborot amaliy dastur vositalari bilan aniq bir formatli bloklarga joylanadi. IP bayonnomasi bu bloklarni paketlarga ajratadi, olingan axborotlarning to’liqligini tekshirish mumkin bo’lishi uchun paketlarning har biri nomer va sarlavxa oladi. Tarmoqlararo TCP/IP bayonnomalarining ish mexanizmi pochta xizmatiga o’xshashdir: • Oddiy pochta bo’yicha jo’natiladigan yozma axborotlar (xatlar) konvertlarga joylanadi, ularda jo’natuvchining va oluvchining adreslari bo’lishi kerak. Kompyuterlar ham xuddi shunday harakat qiladi: axborot bloklarini ajratib chiqadi va elektron paketlarga joylaydi hamda ularni optimal yo’l bilan bir kompyuterdan boshqasiga uzatadi. Bu elektron axborot paketlarida pochtadagilarga o’xshash standart joylashtirish bor: ma’lumotli axborot matni kodli konvertlarga joylanadi, u konvert axborotning boshlanishi va tugallanishi hamda sarlavhasining maxsus belgilaridan shakllantiriladi, konvertda esa jo’natuvchining va oluvchining adreslari (IP-adres deb ataladi) ko’rsatiladi. Bunday kodli konvert axborotning butunligini ta’minlaydi va uning tarmoqdagi yo’l ko’rsatuvchisi bo’lib xizmat qiladi. • Xat jo’natilgandan keyin u pochta xizmatining ixtiyorida bo’ladi. Har bir pochta bo’linmasi oluvchining adresini o’qiydi, boshqa qaysi pochta bo’linmalari orqali xatni optimal usul bilan oluvchiga jo’natish kerakligini aniqlaydi va keyingi tanlangan aloqa bo’linmasiga xatni jo’natadi. Elektron paketlarni jo’natishning shunday algoritmi Internet tarmog’ida ham amalga oshirilgan. Pochta bo’linmalari vazifasini tarmoq uchastkalarini o’zaro birlashtiruvchi marshrutlovchilar bajaradi. Elektron paketlar standart o’lchamga ega: bitga uzun axborot bir nechta paketlarga joylanishi mumkin va, aksincha, bitta paketga bir nechta qisqa axborotlar, agar ularda oluvchining bitta adresi bo’lsa, joylashishi mumkin. Har bir paket boshqa barcha paketlarga bog’liq bo’lmagan ravishda joriy vaqtdagi optimal marshrut bo’yicha oluvchiga etkazib beriladi. Boshqacha aytganda, o’zaro aloqador paketlar va bir kompyuterdan boshqa kompyuterga paketlar turli xil yo’llar bilan uzatilishi mumkin. Bunda bitta kanaldan tarmoqning umuman turli O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiqismlariga yuborilayotgan paketlar uzatilishi mumkin. Bu telekommunikatsiya tizimining resurslarini juda samarali ishlatishga va uning shikastlangan uchastkalarini chetlab o`tishga imkon beradi. Oluvchining qabul punktida har bir kelgan paketning sifati tekshiriladi (ma’lumotlarni uzatishda buzulishlar bo’lmadimikan), bitta uzun axborotli barcha paketlar birga yig’adi, bu axborotli barcha paketlarning borligi tekshiriladi va ishonchli bo’lsagina, ular umumiy axborotga birlashtiriladi. Agar ma’lumot paketi yo’qolgan yoki buzilgan bo’lsa, uning nusxasi so’raladi. Axborot barcha buzilmagan paketlar olingandan keyin tiklanganligi sababli ularning olinish ketma- ketligi ahamiyatga ega emas. IP va TCP bayonnomalari shunchalik chambarchas bog’langanki, cha ularni bitta nom ostida keltiriladi — TCP/IP bayonnomalari. Bu bayonnomalar asosida ko’pgina tarmoqli servis bayonnomalari ishlab chiqilgan, ularning orasida quyidagilarni ta’kidlash kerak: • File Tgapsfer Protocol (FTP) — fayllarni uzatish bayonnomasi: • Telnet — uzoqdan murojaat qilish bayonnomasi, yani buyruqlarni uzoqdagi kompyuterda masofadan turib ijro etish; • Simple Mail Tgapsfer Ptotocol (SMTP) — elektron pochtani yuborishning oddiy bayonnomasi; __ • Hyper Text Tgapsfer Protocol (HTTP) — gipermatnni uzatish bayonnomasi (Worid Wide Web da axborotlarni uzatishda ishlatiladi); • Network News Tgapsfer Protocol (NNTP) — yangiliklarni (telekonferenciyalarni) uzatish bayonnomasi. Foydalanuvchilarni tizim bilan muloqoti matnli interfeysni ishlatgan holda UNIX operacion tizimi asosida yoki hozirda anchagina keng tarqalgan MS Windows/Windows NT muxitida amalga oshirilib, bu muxit uchun Internet ning barcha texnologiyalari va servislari bilan ishlaydigan amaliy dasturlar mavjuddir, bu dasturlar o’z navbatida oddiy va qulay grafik interfeysga ega. UNIX O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishima’lumotlarni tarmoq ichida kodlash uchun KOI-8 kodlari ishlatiladi, Windows muxitida esa ANSI standartidagi kodlar ishlatiladi. Tarmoqlar foydalanuvchilarga nafaqat tezkor ma'lumot almashish imkoniyatini, balki beradi birgalikda ishlash printerlarda va boshqalarda atrof-muhit va hatto hujjatlarni bir vaqtning o'zida qayta ishlash. Kompyuter tarmoqlarining barcha xilma-xilligini xususiyatlar guruhiga ko'ra tasniflash mumkin: Hududiy tarqalish;  Idoraviy mansubligi;  Axborot uzatish tezligi;  Uzatish vositasining turi.  Hududiy taqsimot nuqtai nazaridan tarmoqlar mahalliy, global va mintaqaviy bo'lishi mumkin.  Tegishli bo'lishiga ko'ra idoraviy va davlat tarmoqlari ajralib turadi.  Departament bitta tashkilotga tegishli va uning hududida joylashgan.  Axborot uzatish tezligi bo'yicha kompyuter tarmoqlari past, o'rta va yuqori tezlikka bo'linadi.  Transmissiya muhiti turiga ko'ra ular infraqizil diapazonda radiokanallar orqali axborot uzatuvchi koaksiyal, o'ralgan juft, optik tolali tarmoqlarga bo'linadi. 2.2 FTP protokoli. FTP protokoli(File Transfer Protocol) HTTP protokolidan farqli fayllar bilan ishlaydi. Bu protokol amaliy bosqichda ishlaydi va transport protokoli sifatida TCP – protokolini ishlatadi. Uning asosiy vazifasi fayllarni FTP – serverga uzatish hamda undan olishdir. FTP – protokoli buyruqlar to’plamidan iborat bo’lib, axborotlarni uzatish va ulash tartiblarini bayon qiladi. Bu holda buyruqlar va axborotlar turli portlardan foydalanib uzatiladi. Standart portlar sifatida 21 va 20 – O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiportlar ishlatiladi: Birinchisi – axborotlarni uzatadi, Ikkinchisi – buyruqlarni uzatadi. Undan tashqari portlar dinamik bo’lishi mumkin. FTP – protokolining asosiy kamchiligi, axborotlarni shifrlash mexanizmi yo’qligidir. Bu esa bosh trafikka ega bo’lib, uning yordamida foydalanuvchining nomini va shuningdek, uning FTP – serverga ulanish parolini aniqlash imkonini. beradi. Bu holni bartaraf etish uchun parallel ravishda SSL protokolidan foydalaniladi, bu esa axborotlarni shifrlashni amalga oshiradi. Amaliy protokollar – ilovalarning muloqoti va ular o’rtasidagi axborot almashi- nuvini ta‘minlaydi. Ularning ko’p ishlatiladigani va taniqliligi quyidagilardir:- FTAM(File Transfer Access and Management) – fayllarga bog’lanish OSI protokoli;-  X.400 – elektron pochtalarni halqaro almashish uchun CCITT protokoli;-  X.500 – bir necha tizimda fayl va katalog xizmati;  SMTP(Simple Mail Transfer Protocol) – elektron pochta almashinuvi uchun Internet global tarmoq protokoli;  FTP(File Transfer Protocol) – fayllar uzatish uchun Internet global tarmoq protokoli;  SNMP (Simple Network Management Protocol) – tarmoq monitoringi, tarmoq qismlarini nazorat va ularni boshqarish protokoli;  Telnet – Internet global tarmoq protokoli, u uzoqdagi xostlarni qayd qilish va ularda axborotga ishlov berish vazifasini bajaradi;  Microsoft SMBs(Server Message Blocks, serverni xabar berish bloklari) va mijoz qobig’i yoki Microsoft redirektorlari;  NCP(Novell Net Ware Core Protocol) va mijoz qobig’i yoki Novell redirektorlari. O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi3. TARMOQNI ZARARLI DASTURLARDAN HIMOYA QILISH 3.1. Zararli dasturiy vositalarni klassifikatsiyasi va himoya usullari Zararli dastur nima va undan qanday himoyalanish kerak? Hozirgi kunda kompyuterlar va smartfonlar hayotimizning ajralmas qismiga aylandi. Biz ularni ish, muloqot, ko‘ngilochar dasturlar va boshqa ko plab maqsadlarda ishlatamiz.ʼ Biroq, ayni paytda ushbu qurilmalarda zararli dasturlar (dasturiy ta minot) bilan ʼ zararlanish xavfi mavjudligini ham unutmaslik lozim. Zararli dastur nima? Zararli dastur – bu sizning kompyuteringiz, smartfoningiz, tarmoq yoki ularda saqlangan ma lumotlarga zarar yetkazish uchun qasddan ishlab ʼ chiqilgan har qanday dasturiy koddir. Bular virus, troyan oti, josus dasturlar, reklama va hokazo bo‘lishi mumkin. Zararli dasturlardan qanday himoyalanish kerak?  Litsenziyaga ega antivirus dasturini o rnating: ʼ  Аntivirusning aktual versiyasi qurilmangizdagi zararli dasturlarni aniqlash va zararsizlantirishga yordam beradi. Shu bilan birga, antivirus dasturini muntazam ravishda yangilab turish muhimdir.  Internetdan fayllarni yuklab olishda ehtiyot bo ling: ʼ  Hech qachon ishonchsiz manbalardan dasturlar, fayllar yoki hujjatlarni O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiyuklab olmang.Har bir faylni yuklab olishdan oldin uni antivirus dasturi yordamida tekshiring.  Yangilanib turadigan dasturiy ta`minot o rnating:ʼ  Yangilanib turadigan dasturiy ta`minotning buzg unchilar tomonidan ʼ qurilmangizga zararli dasturlarni kiritishda qo llanilishi mumkin bo lgan ʼ ʼ zaifliklarini tuzatadi.  Shubhali elektron pochta xabarlarini ochmang:  Hech qachon noma lum shaxslar tomonidan biriktirilgan fayllar yoki veb- ʼ sahifalarga havolalar bo lgan elektron pochta xabarlarini ochmang. ʼ  Murakkab parollardan foydalaning:  Harflar, raqamlar va maxsus belgilarni o z ichiga olgan uzun parollardan ʼ foydalaning.Hech qachon turli akkauntlar uchun bir xil paroldan foydalanmang.  Noma lum qurilmalarni ulamang: ʼ  Hech qachon noma lum fleshka, disk, telefon kabi qurilmalarni zararli ʼ dasturlarning mavjudligiga tekshirmasdan kompyuteringizga yoki smartfoningizga ulamang. Xulosa qilib aytganda, kompyuteringizni yoki smartfoningizni himoya qilish sizning onlayn xavfsizligingizning ajralmas qismidir. Zararli dastur qurilmangizning zararlanishiga, shaxsiy ma lumotlaringizni o g irlanishiga, sizga ʼ ʼ ʼ nisbatan moliyaviy firibgarlik sodir etilishi va shu kabi nohush holatlarga olib kelishi mumkin. Oddiy tavsiyalarga rioya qilgan holda siz qurilmangizning zararli dasturlardan va tarmoqdagi boshqa tahdidlardan himoyalanganligiga ishonch hosil qilishingiz mumkin. Zararli dasturlarning eng keng tarqalgan shakllari qanday? Zararli dasturlar galereyasidagi eng mashhur eksponatlar: Adware - bu kompyuter ekranini reklamalar bilan bombardimon qilish uchun yozilgan keraksiz dastur (ko'pincha brauzerdan foydalanganda). Qoidaga ko'ra, bunday ob'ektlar foydalanuvchini shaxsiy kompyuter, planshet kompyuter yoki mobil qurilmasiga o'rnatishga majburlash uchun firibgarlik usullaridan foydalanadi: ular oddiy dasturlarni taqlid qiladi yoki boshqa ilovalarni o'rnatishda O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishitizimga "qo'shimcha yuk" sifatida kiradi. Spyware - bu kompyuter foydalanuvchisining harakatlarini yashirincha kuzatuvchi va to'plangan ma'lumotlarni ishlab chiquvchilarga yuboradigan zararli dastur. Viruslar zararli dastur bo'lib, u boshqa dasturga biriktiriladi va u ishga tushirilganda (odatda foydalanuvchining e'tiborsizligi tufayli sodir bo'ladi) o'zini ko'paytira boshlaydi va kompyuterdagi boshqa ilovalarni o'zgartiradi, ularga zararli kod elementlarini kiritadi. Qurtlar viruslarga o'xshash zararli dasturlarning bir turi. Ular, shuningdek, o'z- o'zidan nusxa ko'chirishadi, tarmoq orqali kompyuterga kirib boradilar va odatda ma'lumotlar yoki fayllarni o'chirish orqali zarar etkazishadi. Troyan oti zararli dasturlari deb ham ataladigan troyanlar zararli dasturlarning eng xavfli turlaridan biridir. Odatda ular o‘zlarini foydali dasturlar qilib ko‘rsatib, sizni aldashga harakat qilishadi. Troyan tizimga kirgandan so'ng, tajovuzkorlar zararlangan 3.2. Zararli dasturlardan himoya qilishning mavjud usullari va vositalari Xakerlar va jinoyatchilar zararli dasturlar tarqatish orqali onlayn tarmoqlarda ko’pchilik uchun turli muammolar yaratadilar. Bu ular qo’llaydigan eng ko’p tarqalgan usullardan biridir. Zararli dasturlardan himoyalanish uchun o’zingiz oqilona ish tutish bilan birgalikda ushbu asosiy ko’rsatmalarga amal qiling. 1. Antivirus dasturidan foydalaning Barcha foydalanadigan qurilmalaringizda doimo ishonchli antivirus dasturi O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishio’rnatilgan bo’lishi kerak. Bu sizning viruslar va boshqa zararli dasturlardan asosiy himoyangizdir. Yangi tahdidlardan xabardor bo’lish uchun antivirus dasturini muntazam yangilab turing. Antivirus dasturi butun qurilmangizni zararli dasturlar mavjudligini tekshirish imkonini beradi. Zararli dasturlarni erta aniqlash va uning tarqalishining oldini olish uchun qurilmalaringizni muntazam ravishda skanerlashni odat qiling. Agar siz Internetdan biror fayl yuklab olsangiz, ochishdan oldin uni antivirus bilan tekshiring. Windows tizimi Microsoft Defender deb nomlangan o’z ichki bepul va ishonchli antivirus dasturiga ega. Microsoft Defender dasturini sozlamalarini to’g’ri sozlash orqali qurilmangizni yanada yaxshiroq himoyalashingiz mumkin. 2. Qurilmalaringizdagi dasturiy va apparat ta’minotini o’z vaqtida yangilab turing Zar arli dastur dasturiy ta’minotdagi zaifliklarni topadi va ular orqali qurilmalaringizga zararlantiradi. Xakerlar va jinoyatchilar doimo ana shunday zaifliklar ortidan izlanishdalar. Dasturiy ta’minot yaratuvchi tashkilotlar bu zaifliklarni yangilanishlar bilan birga chiqarilgan xavfsizlik tuzatishlari bilan bartaraf etadi. Shu boisdan, yangilanishlar o’z vaqtida o’rnatish juda muhim. Qanday turdagi qurilmadan foydalanishingizdan qat’iy nazar, uning operatsion tizimi eng so’nggi versiyasiga yangilanganligiga amin bo’ling. Yaxshisi, O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishioperatsion tizim va antivirus dasturini avtomatik ravishda yangilanadigan qilib sozlaganingiz ma’qul. Qurilmalaringizdagi qolgan dasturlami tez-tez va muntazam ravishda yangilab turing. Agar so’nggi olti oy ichida mobil telefoningizning operatsion tizimi uchun hech qanday yangilanishlar olmagan bo’lsangiz, smartfoningiz eski model bo’lishi va ishlab chiqaruvchi uni qo’llab-quvvatlashni to’xtatgan bo’lishi ehtimoli mavjud. Bunday holda, telefonni muhim xavfsizlik yangilanishlarini oluvchi yangiroq modelga almashtirganingiz ma’qul. 3. Administrator huquqiga ega bo’lmagan akkauntdan foydalaning Administrator akkaunti ostida yuklab olingan zararli dastur qurilmangiz va undagi ma’lumotlar uchun yanada zararlidir. Kompyuteringizda cheklangan imtiyozlarga ega foydalanuvchi akkauntini yaratib va kundalik vazifalar uchun undan foydalanganingiz ma’qul. Cheklangan imtiyozga ega akkauntga kirganingizda, zararli dastur qurilmangizga kirish yo’lini topishi va tizim bo’yicha o’zgartirishlar kiritishi ancha qiyin bo’ladi. O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi4. Qanday dasturlar o’rnatayotganingizga ehtiyot va e’tiborli bo’ling Ko’p zararli dasturlar shubhali dasturiy ta’minot to’plami ichida bo’lishi yoki haqiqiy ilovalarning «qaroqchilik» versiyalariga joylashtirilgan bo’lishi mumkin. Kompyuteringizga zararli dasturlarni yuqtirishning eng ishonchli yo’llaridan biri unga «qaroqchilik»(litsenziyasiz) dasturlarini o’rnatishdir. Agar sizga ma’lum bir dasturiy ta’minot juda ham kerak bo’lsa, lekin uni sotib olishga imkoningiz bo’lmasa, yodda tuting, deyarli barcha yirik dasturiy mahsulotlarning bepul muqobil versiyalari (alternativ versiyalari) mavjud. Ko’pincha, muqobil versiyalardagi ko’plab funksiyalar cheklangan bo’lsa-da, ular vazifangizni bajarish uchun yetarli bo’ladi. Iloji bo’lsa, har doim xususiy tijorat mahsulotlaridan ko’ra ochiq kodli dasturiy ta’minotni tanlang. O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi4.HISOBIY QISM 4.1 Ethernet va FastEthernet asosidagi kompyuter tarmog'i va uning samaradorligini hisoblash tartibi Birinchi m а h а lliy t а rm о ql а r p а yd о bo‘lg а n v а qtd а n b е ri yuzl а b turli х il t а rm о q t ех n о l о giyal а ri yar а tildi, l е kin k е ng miqyosd а t а nilib, t а rq а lg а n t а rm о ql а r bir n е ch а gin а хо l о s. T а niqli firm а l а r bu t а rm о ql а rni q о ‘ll а b-quvv а tl а shl а rig а v а yuq о ri d а r а j а d а ul а rni ish f ао liyatini t а shkiliy t о m о nl а rini st а nd а rtl а shg а nig а nim а s а b а b bo‘ldi. Bu t а rm о q qurilm а v а uskun а l а rini ko‘p ishl а b chiq а rilishi v а ul а rning n а r х i p а stligi, b о shq а t а rm о ql а rg а q а r а g а nd а ustunligini t а ’minl а di. D а sturiy t а ’min о t v о sit а l а rini ishl а b chiq а ruvchil а r h а m а lb а tt а k е ng t а rq а lg а n qurilm а v а v о sit а l а rg а mo‘lj а ll а ng а n m ах sul о tl а rini ishl а b chiq а r а dil а r. Shuning uchun st а nd а rt t а rm о qni t а nl а g а n f о yd а l а nuvchi qurilm а v а d а sturl а rni bir-biri bil а n m о s tushishig а to‘liq k а f о l а t v а ish о nchg а eg а bo‘l а di. H о zirgi v а qtd а f о yd а l а nil а dig а n t а rm о q turl а rini k а m а ytirish t е nd е ntsiyasi kuch а ym о qd а . S а b а bl а rid а n bitt а si shund а n ib о r а tki, m а h а lliy t а rm о ql а rd а ах b о r о t uz а tish t е zligini 100 v а h а tt о 1000 Mbit/s g а y е tk а zish uchun eng yangi t ех n о l о giyal а rni ishl а tish v а jiddiy, ko‘p m а bl а g‘ t а l а b qil а dig а n ilmiy- t а dqiq о t ishl а rini а m а lg а о shirish k е r а k. T а biyki bund а y ishl а rni f а q а t k а tt а firm а l а r а m а lg а о shir а о l а dil а r v а ul а r o‘zi ishl а b chiq а r а dig а n st а nd а rt t а rm о ql а rni q о ‘ll а b-quvv а tl а ydil а r. Shuningd е k ko‘pchilik f о yd а l а nuvchil а rd а q а ysidir t а rm о ql а r o‘rn а tilg а n v а bu qurilm а l а rni bird а nig а , b а t а m о m b о shq а t а rm о q qurilm а l а rig а а lm а shtirishni h ох l а m а ydil а r. Shuning uchun yaqin k е l а j а kd а butkul yangi st а nd а rtl а r q а bul qilinishi kutilm а ydi а lb а td а . B о z о rd а st а nd а rt l о k а l t а rm о ql а rning turli t о p о l о giyali, turli ko‘rs а tgichlil а ri jud а ko‘p, f о yd а l а nuvchig а t а nl а sh imk о niyati k е ng miqyosd а m а vjud. L е kin u yoki bu t а rm о qni t а nl а sh mu а mm о si b а ribir q о lg а n. D а sturiy v о sit а l а rni o‘zg а rtirishg а q а r а g а nd а (ul а rni а lm а shtirish jud а о s о n) t а nl а ng а n qurilm а l а r ko‘p yil х izm а t qilishi k е r а k, chunki ul а rni а lm а shtirish n а f а q а t ko‘p m а bl а g‘ t а l а b qilishd а n t а shq а ri, k а b е ll а r yotqizilish v а k о mpyut е rl а rni o‘zg а rtirish, n а tij а d а butun t а rm о q tizimini o‘zg а rtirishg а to‘g‘ri k е lishi mumkin. Shuning uchun tаrmоq qurilmаsini O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishitаnlаshdа yo‘l quyilgаn хаtоlik, dаsturiy tаminоtni tаnlаshdа yo‘l qo‘yilgаn хаtоlikgа nisbаtаn аnchа qimmаtgа tushаdi.Biz bu bоbdа bа’zi bir stаndаrt tаrmоqlаrni ko‘rib o‘tаmiz, bu o‘quvchini tаrmоq tаnlаshigа аnchа yordаm bеrаdi dеgаn umiddаmiz. Stаndаrt tаrmоqlаr o‘rtаsidа eng ko‘p tаrqаlgаn tаrmоq bu Ethernet tаrmоg‘idir. U birinchi bo‘lib 1972 yildа Xerox firmаsi tоmоnidаn yarаtilib, ishlаb chiqаrilа bоshlаndi. Tаrmоq lоyiхаsi аnchа muvоfаqiyatli bo‘lgаnligi uchun 1980 yili uni kаttа firmаlаrdаn DEC vа Intel qо‘llаdilаr (Ethernet tаrmоg‘ini birgаlikdа qо‘llаgаn firmаlаrni bоsh hаriflаri bilаn DIX dеb yuritilа bоshlаndi). Bu uchtа firmаning hаrаkаti vа qо‘llаshi nаtijаsidа 1985 yili Ethernet hаlqаrо stаndаrti bo‘lib qоldi, uni kаttа hаlqаrо stаndаrtlаr tаshkilоtlаri stаndаrt sifаtidа qаbul qilаdilаr: 802 IEEE qо‘mitаsi (Institute of Electrical and Electronic Engineers) vа ECMA (European Computer Manufactures Association). Bu stаndаrt IEEE 802.03 nоmini оldi (inglizchа «eight oh two dot three») IEEE 802.03 stаndаrtining аsоsiy ko‘rsаtgichlаri quyidаgilаr: Tоpоlоgyasi – shinа; uzаtish muхiti – kоаksiаl kаbеl; uzаtish tеzligi – 10 Mbit/s; mаksimаl uzunligi – 5 km; аbоnеntlаrning mаksimаl sоni – 1024 tаgаchаn; tаrmоq qismining uzunligi – 500 m; tаrmоqning bir qismidаgi mаksimаl аbоnеntlаr soni – 100 tаgаchа; tаrmоqgа egа bo‘lish usuli – CSMA/CD, uzаtish mоdulyatsiyasiz (mоnоkаnаl). Jiddiy qаrаlgаndа IEEE 802.03 vа Ethernet оrаsidа оz fаrq mаvjud, lеkin ulаr hаqidа оdаtdа eslаnmаydi. Ethernet hоzir dunyodа eng tаnilgаn tаrmоq vа shubhа yо‘q аlbаttа u yaqin kеlаjаkdа hаm shundаy bo‘lib qоlаdi. Bundаy bo‘lishigа аsоsiy sаbаb, uning yarаtilishidаn bоshlаb hаmmа ko‘rsаtgichlаri, tаrmоq prоtоkоli hаmmа uchun оchiq bo‘lgаnligi, shundаy bo‘lgаnligi uchun dunyodаgi judа ko‘p ishlаb chiqаruvchilаr Ethernet qurilmа vа uskunаlаrini ishlаb chiqаrа bоshlаdilаr. Ulаr o‘zаrо bir-birigа to‘liq mоslаngаn rаvishdа ishlаb chiqilаdi аlbаttа. Dаstlаbki Ethernet tаrmоqlаridа 50 Оmli ikki turdаgi (yug‘оn vа ingichkа) kоаksiаl kаbеllаr ishlаtilаr edi. Lеkin kyingi vаqtlаrdа (1990 yil bоshlаridаn) Ethernet tаrmоg‘ining аlоqа kаnаli uchun o‘rаlgаn juftlik kаbеllаridаn O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishifоydаlаnilgаn vеrsiyalаri kеng tаrqаldi. Shuningdеk оptik tоlаli kаbеllаr ishlаtilаdigаn stаndаrt hаm qаbul qilindi vа stаndаrtlаrgа tеgishli o‘zgаrtirishlаr kiritildi. 1995 yili Ethernet tаrmоg‘ining tеz ishlоvchi vеrsiyasigа stаndаrt qаbul qilindi, u 100 Mbit/s tеzlikdа ishlаydi (Fast Ethernet dеb nоm bеrildi, IEEE 802.03 u stаndаrti), аlоqа muхitidа fgаn juftlik yoki оptik tоlа ishlаtilаdi. 1000 Mbit/s tеzlikdа ishlаydigаn vеrsiyasi hаm ishlаb chiqаrilа bоshlаndi (Gigabit Ethernet, IEEE 802.03 z stаndаrti). Stаndаrt bo‘yichа «shinа» tоpоlоgiyasidаn tаshqаri shuningdеk «pаssiv yulduz» vа «pаssiv dаrахt» tоpоlоgiyali tаrmоqlаr hаm qо‘llаnilаdi. Bu tаqdirdа tаrmоqning turli qisimlаrini o‘zаrо ulаsh uchun rеpitеr vа pаssiv kоntsеntrаtоrlаrdаn fоydаlаnish ko‘zdа tutilаdi (7–rаsm). Tаrmоqning bir qismi (sеgmеnt) bo‘lib shuningdеk bittа аbоnеnt hаm sеgmеnt bo‘lishi mumkin. Kоаksiаl kаbеllаr shinа sеgmеntlаrigа ishlаtilаdi, to’qilgаn juftlik vа оptik tоlаli kаbеllаr esа pаssiv yulduz nurlаri uchun ishlаtilаdi (bittаli аbоnеntlаrni kоnsеntrаtоrgа ulаsh uchun). Аsоsiysi hоsil qilingаn tоpоlоgiyadа yopiq yo‘llаr (pеtlya) bo‘lmаsligi kеrаk. Nаtijаdа jismоniy shinа hоsil bo‘lаdi, chunki signаl ulаrning hаr biridаn turli tоmоnlаrgа tаrqаlib yanа shu jоygа qаytib kеlmаydi (hаlqаdаgi kаbi). Butun tаrmоq kаbеlining mаksimаl uzunligi nаzаriy jiхаtdаn 6,5 km gа еtishi mumkin, lеkin аmаldа esа 2,5 km dаn оshmаydi. Bu hоldа signаlning bittа qiymаti nоlgа, bоshqаsi mаnfiy qiymаtgа egа, ya’ni signаlni dоimiy tаshkil qiluvchi qiymаti nоlgа tеng emаs. Gаlvаnik аjrаtish аdаptеr, rеpitеr vа kоntsеntrаtоr qurilmаlri yordаmidа аmаlgа оshirilаdi. Tаrmоqning uzаtish vа qаbul qilish qurilmаlаri bоshqа qurilmаlаrdаn gаlvаnik аjrаlishi trаnsfоrmаtоr оrqаli vа аlоhidа elеktr mаnbаi yordаmidа аmаlgа оshirilgаn, tаrmоq bilаn kаbеl to‘g‘ri ulаngаn. Ethernet tаrmоg‘igа ахbоrоt uzаtish uchun egа bo‘lish аbоnеntlаrgа to‘liq tеnglik huquqini bеruvchi CSMA/CD tаsоdifiy usul yordаmidа аmаlgа оshirilаdi. O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi7-rаsm. Ethernet tаrmоq tоpоlоgiyasi Fast Ethernet tаrmоg‘idа jismоniy «shinа» tоpоlоgiyasidаn fоydаlаnish ko‘zdа tutilmаgаn, fаqаt «pаssiv yulduz» yoki «pаssiv dаrахt» tоpоlоgiyasi ishlаtilаdi. Shuningdеk Fast Ethernet tаrmоg‘idа tаrmоq uzunligigа qаttiq tаlаblаr vа chеgаrа qo‘yilgаn. Pаkеt fоrmаtini sаqlаb qоlib, tаrmоq tеzligini 10 bаrаvаr оshirilgаnligi tufаyli tаrmоqning minimаl uzunligi 10 bаrаvаr kаmаyadi (Ethernet dаgi 51,2 mks o‘rnigа 5,12 mks). Signаlni tаrmоqdаn o‘tishining ikki хissаlik vаqt kаttаligi esа 10 mаrоtаbа kаmаyadi. Ethernet tаrmоg‘idаn ахbоrоt uzаtish uchun stаndаrt kоd Mаnchеstеr – II ishlаtilаdi. Tаrmоqdа 8 – rаsmdа ko‘rsаtilgаndеk o‘zgаruvchаn uzunlikkа egа bo‘luvchi strukturаli pаkеt ishlаtilаdi. 8-rаsm. Ethernet tаrmоq pаkеtining tuzulishi (rаqаmlаr bаytlаr sоnini ko‘rsаtаdi). O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiEthernet kаdr uznligi (ya’ni priаmbulаsiz pаkеt) 512 bitli оrаliqdаn kаm bo‘lmаsligi kеrаk, yoki 51,2 mks (хuddi shu kаttаlik signаlni tаrmоqdаn bоrib kеlish vаqtigа tеngdir). Mаnzillаshning shахsiy, guruhli vа kеng tаrqаtish usullаri ko‘zdа tutilgаn. Ethernet pаkеti quyidаgi mаydоnlаrni o‘z ichigа оlgаn: 8 bitni priаmbulа tаshkil qilаdi, ulаrdаn birinchi еttitаsini 1010101 kоdi tаshkil qilаdi, охirgi sаkkizinchisini 10101011 kоdi tаshkil qilаdi. IEEE 802.03 stаndаrtidа bu охirgi bаyt kаdr bоshlаnish bеlgisi dеb yurutilаdi (SFD – Start of Frame Delimiter) vа pаkеtni аlоhidа mаydоnini tаshkil qilаdi. Qаbul qiluvchi mаnzili vа jo‘nаtuvchi mаnzili 6 bаytdаn tаshkil tоpgаn bo‘lib 3.2 bоbdа yozilgаn stаndаrt ko‘rinishdа bo‘lаdi. Bu mаnzil mаydоnlаri аbоnеnt qurilmаsi tоmоnidаn ishlаv bеrilаdi. Bоshqаrish mаydоnidа (L/T-Length/Type) ахbоrоt mаydоnining uzunligi hаqidаgi mа’lumоt jоylаshtirilаdi. U yanа fоydаlаnаyotgаn prоtоkоl turini bеlgilаshi mumkin. Аgаrdа bu mаydоn qiymаti 1500 dаn kаm bo‘lsа u hоldа ахbоrоtlаr mаydоnining uzunligini ko‘rsаtаdi. Аgаrdа 1500 dаn kаttа bo‘lsа u hоldа kаdr turini ko‘rsаtаdi. Bоshqаrish mаydоni dаstur tоmоnidаn ishlоv bеrilаdi. Ахbоrоtlаr mаydоnigа 46 bаytdаn 1500 bаytgаchа ахbоrоt kirishi mumkin. Аgаrdа pаkеtdа 46 bаytdаn kаm ахbоrоt bo‘lsа, ахbоrоtlаr mаydоnining qоlgаn qismini to‘ldiruvchi bаytlаr egаllаydi. IEEE 802.3 stаndаrtigа ko‘rа pаkеt tаrkibidа mахsus to‘ldiruvchi mаydоn аjrаtilgаn (pad data), аgаrdа ахbоrоt 46 bаytdаn uzun bo‘lsа to‘ldiruvchi mаydоn 0 uzunlikkа egа bo‘lаdi. Nаzоrаt bitlаr yig‘indisining mаydоni (FCS – Frame Chech Segvence) pаkеtning 32 rаzryadli dаvriy nаzоrаt yigindisidаn ibоrаt (CRC) vа u pаkеtning to‘g‘ri uzаtilgаnligini аniqlаsh uchun ishlаtilаdi. Shundаy qilib, kаdrning minimаl uzunligi 64 bаytni (512 bit) tаshkil qilаdi (priаmbulаsiz pаkеt). Аynаn shu kаttаlik tаrmоqdаn signаl tаrqаlishini ikki хissа ushlаnish mаksimаl qiymаtini 512 bit оrаlig‘idа аniqlаb bеrаdi (Ethernet uchun 51,2mks, Fast Ethernet uchun 5,12mks). Turli tаrmоq qurilmаlаridаn pаkеtning o‘tishi nаtijаsidа priаmbulа kаmаyishi mumkinligini stаndаrt nаzаrdа tutаdi vа shuning uchun uni хisоbgа оlinmаydi. Kаdrning mаksimаl uzunligi 1518 bаyt (12144 bit, ya’ni 1214,4 mks Ethernet O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiuchun, Fast Ethernet uchun esа 121,44 mks). Bu kаttаlik muhim bo‘lib, uni tаrmоq qurilmаlаrining bufеr хоtirа qurilmаlаrining sig‘imini хisоblаsh uchun vа tаrmоqning umumiy yuklаmаsini bахоlаshdа fоydаlаnilаdi. 10 Mbit /s tеzlikdа ishlоvchi Ethernet tаrmоg‘i uchun stаndаrt to‘rttа ахbоrоt uzаtish muхitini аniqlаb bеrgаn: 10 BASE 5 (qаlin kоаksiаl kаbеl); 10 BASE 2 (ingichkа kоаksiаl kаbеl); 10 BASE-T (о‘rаlgаn juftlik); 10 BASE-FL (оptik tоlаli kаbеl); Uzаtish muхitini rusumlаsh 3 elеmеntdаn tаshkil tоpgаn bo‘lib: «10» rаqаmi, 10 Mbit/s uzаtish tеzligini bildirаdi, BASE so‘zi yuqоri chаstоtаli signаlni mоdulyatsiya qilmаsdаn uzаtishni bildirаdi, охirgi elеmеnt tаrmоq qismini (sеgmеntini) ruхsаt etilgаn uzunligini аnglаtаdi: «5» -500 mеtrni, «2» - 200 mеtrni (аniqrоgi, 185 mеtrni) yoki аlоqа yo‘lining turini: «T» – о‘rаlgаn juftlik (twisted pair, vitаya pаrа), «F» – оptik tоlаli kаbеl (fiber optic, оptоvоlоkоpniy kаbеl). Хuddi shuningdеk 100 Mbit/s tеzlik bilаn ishlоvchi Fast Ethernet uchun hаm stаndаrt uch turdаgi uzаtish muхitini bеlgilаb bеrgаn: 100 BASE – T4 (to‘rttаli о‘rаlgаn juftlik); 100 BASE – Tx (ikkitаli о‘rаlgаn juftlik); 100 BASE – Fx (оptik tоlаli kаbеl). Bu еrdа «100» sоni uzаtish tеzligini bildirаdi (100 Mbit/s), «T» - hаrfi о‘rаlgаn juftlik ekаnini ko‘rsаtаdi, «F» - hаrfi оptik tоlаli kаbеl ekаnini аnglаtаdi. 100BASE–Tx vа 100BASE–Fx rusumidаgi kаbеllаrni birlаshtirib 100BASE–Х nоm bilаn yuritilаdi, 100BASE-TХ lаrni esа 100BASE–T dеb bеlgilаnаdi. Bu еrdа biz аytib o‘tishimiz kеrаkki Ethernet tаrmоg‘i оptimаl аlgоritmi bilаn hаm, yuqоri ko‘rsаtkichlаri bilаn hаm bоshqа stаndаrt tаrmоq ko‘rsаtkichlаridаn аjrаlib turmаydi. Lеkin yuqоri stаndаrtlаshtirilgаnlik dаrаjаsi bilаn, tехnik vоsitаlаrini judа ko‘p miqdоrdа ishlаb chiqаrilishi bilаn, ishlаb chiqаruvchilаr tоmоnidаn kuchli O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiqullаnishi shаrоfаti tufаyli bоshkа stаndаrt tаrmоqlаrdаn Ethernet tаrmоg‘i kеskin аjrаlib turаdi vа shuning uchun hаm hаr qаndаy bоshqа tаrmоq tехnоlоgiyasini аynаn Ethernet tаrmоg‘i bilаn sоlishtirilаdi. 2-jadval Ethernet tarmog'ining fizik qatlami spesifikatsiyasining parametrlari Parametrlar 10Base-5 10Base-2 10 Вазе - Т 10Base - F Maksimal segment uzunligi, m 500 185 100 2000 Tarmoq tugunlari orasidagi maksimal masofa (takroriy qurilmalar yordamida), m 2500 925 500 2500 (10BaseFB uchun 2740) Segmentdagi maksimal stantsiyalar soni 100 30 1024 1024 Har qanday tarmoqda stantsiya orasidagi repeterlarning maksimal soni 4 4 4 4(10BaseFB uchun 5 ) Jadval -3 PDV ( umumiy qiymati barcha baza o ’ zgaruvchi orta qoluvchi segmentlar soni ) ni hisoblash uchun jadval Segment turi Chap baza segmentini hisoblash Oraliq baza segmentini hisoblash O’ng baza segmentini hisoblash 1m kadrlarni ushlanish vaqti Segmentning maksimal uzunligi 10Base-5 11.8 46.5 169.5 0.0866 500 10Base-2 11.8 46.5 169.5 0.1026 185 10Base-T 15.3 42.0 165.0 0.113 100 10Base- FB - 24.0 - 0.1 2000 10Base- FL 12.3 33.5 156.5 0.1 2000 FOIRL 7.8 29 152.0 0.1 1000 AUI(>2m) 0 0 0 0.1026 48+2 PVV (Kadrlar orasidagi intervallar soni) ni hisoblash uchun O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiSegment turi Oldingi segment Oraliq segment 10Base-5 или 10Base-2 16 11 10Base-FB - 2 10Base-FL 10.5 8 10Base-T-- 10.5 8 Ko’pincha segmentining uzunligi, shuningdek, takrorlagichning soni va tarmoqning umumiy uzunligi va ularning bilan bog'liq cheklovlarni tekshirish kerak bo’ladi. "5-4-3" qoidasi (5 ta segmentgacha ulanishda 4 tadan ortiq takrorlash qurilmasi, faqatgina 3tagacha tarmoq tugunlarni ulash mumkin), qolgan (bog'lanishlar segmentlari) uzaytiruvchi kabellar sifatida ishlatiladi). Koaksiyal va "4ta Hub" standarti optik tolali va eshilgan juftlik kabellaridan tashkil topgan tarmoqlar uchun malumotlar uzatishda foydalanish tavsiya etilmaydi. Turli xil jismoniy tabaqalardan iborat bo'lgan chekka tarmoqlari to'g'ri ishlashi uchun, uchta asosiy shart bajarilishi kerak: - Tarmoqdagi stantsiyalar soni 1024dan oshmasligi (koaksiyal segmentlar uchun cheklovlarni hisobga olgan holda). - Tarmoqning ikkita eng uzoq stansiyalari orasidagi signalni tarqatishning ikki marta kechikishi (Path kechiktirish qiymati, PDV) 575 bitlik oraliqlardan oshmaydi. - Kadrlar orasidagi masofa 49 sekunddan ortiq intervalgacha ko'paytiriladi. (Ramkalarni yuborish vaqtida stantsiya 96 bitli intervalgacha dastlabki interfeysni ta'minlaydi). O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi5-Variant. Segment 1 10Base-5 300 Segment 2 10Base-2 65 Segment 3 10Base- T 70 Segment 4 10Base- FB 10 00 Segment 5 10Base- FL 1000 Segment 6 FOIRL 500 Segment 7 10Base-5 30 0 Segment 8 10Base-2 1 45 Segment 9 10Base- T 1000 1 2 3 1-rasm. Har xil fizik standartlardan va segmentlardan iborat bo’lgan Ethernet tarmog’iga misol. Hisoblash: PDV hisoblashda har bir simni kesilish joyidan segmentni jadval asosida kechikishlarni hisoblashdan iborat, ( berilgan jadval asosida signallarning kechikishi 1m kabel segment uzunligi bilan ko'paytiriladi), shundan keyin bu kechikishlar chap, o’ng va oraliq segmentlarni yig’indisini topish kerak. 1-va 2- tarmoq o’rtasidagi PDV qiymatini hisoblash. O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi1.PDV qiymatini hisoblaymiz: Chap baza segment 7: 11,8 + 300∙0,0866= 37.78 Oraliq segment 4: 24 + 1000∙0,1 = 124 Oraliq segment 1: 46,5+ 300∙0,0866 = 72.48 Oraliq segment 2: 46,5 + 65∙0,1026 = 53.16 Oraliq segment 5: 33,5 + 1000∙0,1 = 133.5 O’ng baza segment 8: 169,5 + 145∙0,1026 = 184.37 1-va 2-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 605.29 ga teng bo’ldi. PDV qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan ko’p bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob bermaydi. 2.PVV qiymatini hisoblaymiz: 1-Chap segment, 10Base-5: 16 bt ga qisqaradi. 2-oraliq segment, 10Base-FB: 2 bt ga qisqaradi. 3-oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi. 4-oraliq segment, 10Base- 2: 11 bt ga qisqaradi. 5-oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi. 1-va 2-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 48 ga teng bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan talablarga javob beradi. 1-va 3- tarmoq o’rtasidagi PDV qiymatini hisoblash. O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi2.PDV qiymatini hisoblaymiz: Chap baza segment 7: 11,8 + 300∙0,0866= 37.78 Oraliq segment 4: 24 + 1000∙0,1 = 124 Oraliq segment 1: 46,5+ 300∙0,0866 = 48.06 Oraliq segment 3: 42 + 70∙0,0866 =48.06 Oraliq segment 6: 29 + 500∙0,1 = 79 O’ng baza segment 9: 165 + 1000∙0,113 =278 1-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 566,84 ga teng. PDV qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kam bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi. 2.PVV qiymatini hisoblaymiz: 1-Chap segment, 10Base-5: 16 bt ga qisqaradi. 2-oraliq segment, 10Base-FB: 2 bt ga qisqaradi. 3-oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi. 4-oraliq segment, 10Base-T: 8 bt ga qisqaradi. 5-oraliq segment, FOIRL: 0 bt ga qisqaradi. 1-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 37 ga teng bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan talablarga javob beradi. 2-va 3- tarmoq o’rtasidagi PDV qiymatini hisoblash. O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi4.PDV qiymatini hisoblaymiz: Chap baza segment 8: 11,8 + 145∙0,1026 = 26,677 Oraliq segment 5: 33,5 + 1000∙0,1 = 133,5 Oraliq segment 2: 46,5 + 65∙0,1026 = 53,169 Oraliq segment 3: 42 + 70∙0,0866 = 48,062 Oraliq segment 6: 29 + 500∙0,1 = 79 O’ng baza segment 9: 165 + 1000∙0,113 = 278 2-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 618,408 ga teng. PDV qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kop bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob bermaydi. 4.PVV qiymatini hisoblaymiz: 1-Chap segment, 10Base- 2: 16 bt ga qisqaradi. 2-oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi. 3-oraliq segment, 10Base- 2: 11 bt ga qisqaradi. 4-oraliq segment, 10Base- T: 8 bt ga qisqaradi. 5-oraliq segment, FOIRL: 0 bt ga qisqaradi. 2-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 43 ga teng bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan talablarga javob beradi. O’lcha m mm m varaq Hujjat: Imzo Sana varaq NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiXulosa 1-va 3-komponentlarning PDV qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kam bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi.. 1-va 2-;2-va 3-komponentlarning PDV qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kop bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob bermaydi 1-va 2-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 605,29 ga teng. 1-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 566,84 ga teng 2-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 618,408 ga teng. PVV qiymatini hisoblaymiz: 1-va 2-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 48 ga teng bo’ladi 1-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 37 ga teng bo’ladi. 2-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 43 ga teng bo’ladi. Barcha PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan talablarga javob beradi Kurs ishimni bajarish davomida PDV va PVV o’lchamlarni hisob kitob qilib chiqdim va hamma hisob ishlarim barcha talablarga javob berdi. Barcha tarmoqlar berilgan standartlarga javob beradi.

Transport pog'onasi. Tarmoq pog'onasidagi transport protokolini bog`lashga mo'ljallangan uzatishni boshqarish protokoli TCP, Tarmoqni zararli dasturlardan himoya qilish

Sotib olish