Turistik xizmat turlari va ularning xususiyatlari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	959.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	13 Noyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Turistik xizmat turlari va ularning xususiyatlari

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
IQTISODIYOT KAFEDRASI
“Turizm: nazariya va amaliyot” FANIDAN
KURS ISHI
Turistik xizmat turlari va ularning xususiyatlari

MUNDARIJA
KIRISH .......................................................................................................................................................... 2
1. Turistik xizmatlar tushunchasi va turistik mahsulot ................................................................................. 4
2. Turistik xizmatlar turlari va ularning xususiyatlari ................................................................................. 13
3.Xizmat ko‘rsatish klasslari va xizmatlar paketi ........................................................................................ 18
5. O‘zbekistonda turistik xizmatlar jozibadorligini oshirish: muammolar va yechimlar ............................. 26
XULOSA ...................................................................................................................................................... 32
KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi. Turistik xizmatlar va ularning xususiyatlarini
o`rganish, turizm sohasidagi samarali boshqaruvni ta`minlash va turizmni
rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Turizm global iqtisodiyotda o`rni katta
bo`lib ko`plab mamlakatlar uchun asosiy daromad manbaidir. Turistik
xizmatlarning sifatli va xilma-xil bo`lishi, turistlarning talablarini qondirishga
2

yordam beradi, bu esa turizmni rivojlantirishga va iqtisodiy o`sish sur`atlarini
oshirishga xizmat qiladi. Bu xususida 1
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat Mirziyoyevning turizm to`g`risidagi nutqi quyidagicha: “ Turizm-
iqtisodiyotning muhim tarmoqlaridan biri. Mavjud imkoniyatlardan samarali
foydalangan holda, ushbu tarmoqni Yanada takomillashtirish zarur. Buni davrning
o`zi taqazo etmoqda”. Jahondagi globallashuv sharoitida turizm muhim ijtimoiy,
iqtisodiy va madaniy omillardan biriga aylandi. Iqtisodiyotning ushbu sektorida
umumiy daromad hajmi trillionlab dollarni tashkil etmoqda, har yili butun dunyoda
bir milliarddan 2
ortiq kishi sayohat qilmoqda, turizm nafaqat savdo xizmatlarining
bir turi sifatida, balki bugun turizm bozorlarining barqaror rivojlanishi yangi ishchi
o`rinlarini yaratishga va unga turdosh bo`lgan tarmoqlarni rivojlantirishga
imkoniyat yaratmoqda. Mamlakatni modernizatsiyalash bosqichida turizm va
mehmondo`stlik industriyasi sohasidagi yechimini kutib turgan masalalar qatorida,
turizm industriyasi mehnat bozorida ishlovchi xodimlarga qo`yiladganm
malakaviy talablarga javob beroladigan zamonaviy kadrlarni tayyorlash dolzarb
masala bo`lib turibdi.
Kurs ishining maqsadi. Turistik xizmat turlari va ularning xususiyatlari
mavzusidagi kurs ishining maqsadi turizm xizmatlarining asosiy turlarini tizimli
ravishda o‘rganish, ularning o‘ziga xos xususiyatlari, funksiyalari va amaliyotdagi
ahamiyatini aniqlashdan iborat. Shuningdek, turistik xizmatlarning zamonaviy
tendensiyalarini, mijozlar talabiga mosligini va turizm sohasini rivojlantirishdagi
rolini tahlil qilish hamda bu xizmatlarni takomillashtirish bo‘yicha ilmiy va amaliy
tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining vazifalari. Qo`yilgan maqsadlardan kelib chiqqan holda kurs
ishida quyidagi vazifalar belgilab qo`yilgan:
-Turistik xizmatlar haqida nazariy tushuncha va turistik mahsulotlarni o`rganish;
-Turistik xizmarlarning turlari va ularning xususiyatlarini ko`rib chiqish;
-Xizmat ko`rsatish klasslari va xizmatlar paketini tahlil qilish;
1
uza.uz//politics/turizmni-yanada -rivojlantirish-masalalari-muhokama-qilindi-03-10-2017
2
BMT Jahon sayyohlik tashkiloti boash kotibi Taleb Rifaining YUNTVO Ijroiya kengashi 99-sessiyasining ochilish
marosimidagi nutqi.//mohiyat,2014,3 oktyabr
3

-Rivojlangan davlatlarda turistik xizmatlar sohasi tajribasini ioshlab chiqish;
-O`zbekistonda turistik xizmatlar jozibadorligini oshirish: muammolar va
yechimlarni ko`rib chiqish;
-Xulosa va takliflar kiritish;
Kurs ishining ob’yekti. Turizm sohasida mavjud bo`lgan xizmatlar tizimining
umumiy tuzilishi, asosiy komponentlari, turistik tashkilotlar, agentliklar,
mehmonxonalar, transport xizmatlari va boshqa xizmat ko`rsatuvchilar
tadqiqotning ob`yekti hisoblanadi.
Kurs ishining predmeti. Turistik xizmat turlari va ularning xususiyatlari.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi. Kurs ishi tarkiban kirish, asosiy qismda
5 ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatini tashkil qiladi. Kurs
ishining umumiy hajmi 36 betdan iborat.

1. Turistik xizmatlar tushunchasi va turistik mahsulot
Turistik xizmatlar – turist va ekskursant ehtiyojlarini qondirish va
ta’minlashga qaratilgan, xizmat sohasidagi bir maqsadga yo’naltirilgan harakatlar
to’plami bo’lib, ular turizm maqsadlariga, xarakteriga va turistik xizmatning
qanday yo’naltirilganligiga javob berishi hamda umuminsoniy tamoyillarga qarshi
bo’lmasligi kerak. Davlat standarti ta’rifiga ko’ra, turistik xizmatlar – turistlarning
4

ehtiyojlarini qondirish faoliyati bilan shug’ullanuvchi turizm tashkilotlarining
faoliyati mahsulidir.
Xizmatlar – bu iste’mol tovarlarining o’ziga xos turidir. Xizmat bevosita
iste’mol jarayonida yuzaga keladi va alohida holda bo’lmaydi, bu xizmatning
moddiy tovarga nisbatan asosiy farqidir. Bundan tashqari, tovar iste’molchiga olib
kelib beriladi, turistik xizmatda esa iste’molchi bevosita xizmatning amalga
oshiriladigan joyiga olib boriladi. Shuning uchun ham turistik xizmatlarni
shakllantirish va sotish moddiy tovarlarni sotishga aloqador bo’lgan qonunlar
asosida emas, balki boshqa qonunlar majmui bilan boshqariladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tadbirkorlar odatdagi muhit sharoiti tashqarisida
bo’lib qoldilar, chunki oldin yagona tovar bo’lib moddiy mahsulot, aniqrog’i uning
torgina qismi – xalq iste’moli tovarlari hisoblanar edi. Yangi munosabatlar kapital
bozori, ishchi kuchlari xizmat bozori va h.k. kabi bozorning yangi segmentlarini
o’zlashtirishni talab etadi. Chet elda xizmatlar sohasi iqtisodiyotning tez taraqqiy
etuvchi tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Dunyodagi rivojlangan mamlakatlarda
yalpi ichki mahsulotida xizmatlar ulushi 60 foizdan ham oshadi. O’zbekistonda
turizm bozorini o’rganish va rivojlantirish uchun, avvalo turistik xizmatlarning
mohiyatini aniqlash zarur.
Xizmat termini xalqaro standartlarda berilishicha – bu ijro etuvchi va iste’molchi
o’rtasidagi bevosita o’zaro ta’sirning natijasidir, hamda iste’molchi ehtiyojini
qondirish bo’yicha ijrochining shaxsiy faoliyati natijasi hisoblanadi. Bu tushuncha
o’z tarkibiga qo’yidagilarni qamrab oladi:
1. Xizmat iste’molchilari va ijro etuvchilarning o’zaro ta’siri;
2. Ijrochilarning o’zlari tamonidan xizmat ko’rsatish jarayoni (ya’ni, ma’lum
ishlarni bajarish);
3. «Qayta tashkil qilingan mahsulot» yoki «xizmatlar natijasi» ko’rinishidagi
ushbu faoliyat natijalari.
Turistik xizmat – turistlarni mos ravishdagi ehtiyojlarini qondirish bo’yicha
turistik korxona faoliyati natijasi hisoblanadi. Turistik korxonaning ishi barcha
5

sayohatlarni tashkil qilish bilan birga alohida xizmatlarni tashkil qilishi ham
mumkin.
Boshqa istalgan xizmat turlari kabi turistik xizmatlar o’ziga xos xususiyatlari bilan
farqlanadi, buni shartli ravishda «uchta S » bilan belgilasak u quyidagi xolatda
bo’ladi:
Sezilmaslik . Turistik xizmatlar moddiy mahsulot bo’lib hisoblanmaydi. Ular
ijtimoiy – madaniy ( nomoddiy ) sohalarga tegishli bo’ladi, chunki iste’molchini
ijtimoiy-madaniy xizmatlarga bo’lgan ehtiyojini jismoniy, intelletual, ma’naviy va
h.k. ehtiyojini qondirish bo’yicha xizmatlarni ijro etuvchilar faoliyati aniqlaydi.
Ularni harid vaqtida ko’rish yoki baholash mumkin emas. Bunday xizmatlar
ob’ekti bo’lib, shaxsan iste’molchi hisoblanadi (turist);
Servisni va iste’molchini o’zaro bog’liqligi . Xizmatlar iste’molchi va ijro
etuvchilarning o’zaro ta’siri natijasidan tashkil topganligi sababli, turistik
xizmatlarni ko’rsatish jarayoni ( ishlab chiqarish ) iste’mol bilan birga parallel
ravishda yuz beradi. Ma’lumki, moddiy shaklda tavarlarni ishlab chiqarish, uni
sotuvidan oldin bo’ladi, faqat undan keyingina iste’mol jarayoni boshlanadi;
Saqlanmaslik. Turistik xizmatlarning saqlanmasligi (saqlash mumkin
emasligi). Turistik xizmatlarning hayotiy sikli moddiy tovardan tubdan farq qiladi,
xususan saqlash bosqichining mavjud bo’lmaganligi bilan turistik xizmatlarni
saqlanmasligi bozor kon’yukturasini yaxshilab o’rganishni, talab va taklifni
mo’tonosibligini talab etadi,chunki xizmatlar talab bo’lmaganga qadar
«omborlarda» turib qoladigan mahsulot emas.
Turistik xizmatlar tarkibida asosiy va qo’shimcha xizmatlar bilan farqlanadi.
Turistik korxonalar ko’rsatadigan asosiy xizmatlarga qo’yidagilar kiradi:
 Tashishni tashkil etish bo’yicha xizmatlar;
 Joylashtirish;
 Turistlarni ovqatlantirish;
Turistik korxonalar ko’rsatadigan qo’shimcha xizmatlarga qo’yidagilar
kiradi:
6

 Sayohatni (ekskursiyani) tashkil etish bo’yicha xizmatlar;
 Turistlarni sug’urtalash bo’yicha xizmatlar;
 Gid (turistlarga izoh, tushuntirish beruvchi shaxs), gid-tarjimon
xizmatlari;
 Turistlarni yashab turgan joyidan uning vaqtinchalik kelib tushgan joyigacha -
mamlakatgacha va teskari (transfer) tashish bo’yicha , hamda sayohat shartlarida
ko’zda to’tilgan mamlakat hududida (vaqtinchalik kelgan joyidan) istalgan boshqa
tashishlar bo’yicha xizmatlar;
 Texnikani ta’mirlash bo’yicha xizmatlar;
 Prokat bo’yicha xizmatlar;
 Valyuta ayirboshlash;
 Telefon xizmati ;
 Pochta xizmati ;
 Maishiy xizmat ko’rsatish xizmatlari;
 Plyajlardan foydalanish xizmatlari va h.k.
Bunday bo’linish iste’mol hususiyatlari nuqtai nazaridan olib qaraganda,
ahamiyatli farqlar yo’qligi sababli shartlidir. Yo’llanmada qayd qilingan va asosiy
dasturga kiritilgan xizmatlar asosiy hisoblanadi. Qo’shimcha xizmatlarni yetib
kelgan joyida turistni o’zi mustaqil harid qiladi. Ular yo’llanma narxiga kirmaydi.
Ko’pgina holatlarda turistik asosiy xizmatlarga transport xizmatlari, joylashish va
ovqatlantirish xizmatlaridan tashkil topadi. Ammo, tanishuv (ekskursion),
malakaviy ish turizmi, sport, diniy maqsadlarda sayohatlar tashkil etilganda
qo’shimcha xizmatlar ham ushbu turlarning asosini tashkil etadi. Asosiy va
qo’shimcha xizmatlar o’rtasidagi farq, ularni dastlabki harid qilingan yo’llanma
paketiga kiritilgan xizmatlardan tashkil topadi. Turistlarga nomoddiy xizmatlardan
tashqari moddiy xizmatlar yoki maxsus mahsulotlar taqdim etilishi mumkin,
masalan shahar rejasi, metro haritasi, suvenirlar, turistik jihozlar.
Shunday qilib O’zbekistonda turizm bozorini o’rganish va rivojlantirish
jarayonida, kelgusida turizmni asl mohiyatini belgilovchi qo’yidagi uchta jihatlarni
7

hisobga olishni xozirgi davr talab qilmoqda:dam olish va ko’ngil ochar faoliyat
sifatida;bevosita turizmga xizmat qiluvchi tarmoqni qamrab oluvchi biznes
sifatida;turizm bozoriga yo’naltirilgan moddiy ishlab chiqarish va xizmat
ko’rsatish tarmog’i korxonasining faoliyati sifatida.
Bugungi kunda turizm sohasi tez sur’atlarda rivojlanmoqda va uning muhim
ijtimoiy hamda iqtisodiy ahamiyatga ega bo’lishi quyidagi omillar bilan
belgilanadi:
 mahalliy daromadni o’stiradi;
 yangi ish o’rinlarini yaratadi;
 turistik xizmatlar ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan barcha sohalarni
rivojlantiradi;
sayyohlik markazlarida ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini rivojlantiradi;
xalq hunarmandchilik markazlari faoliyatining rivojlanishini tezlashtiradi va yangi
yo’nalishlarini shakllantiradi;
mahalliy aholi yashash darajasining va sifatining o’sishini ta’minlaydi;
valyuta tushumlari miqdorining o’sishiga yordam beradi;  ishsizlik muammosini
ijobiy hal qiladi.
O’zbekiston Respublikasining «Turizm to’g’risida»gi Qonunidagi ayrim
moddalarda turistik xizmatlar bilan bog’liq tushunchalarning ta’rifi berilgan.
Jumladan, Qonunning 3-moddasida turistik xizmatlar tushunchasi haqida: «turistik
xizmatlar turistik faoliyat subyektlarining joylashtirish, ovqatlantirish, transport,
axborot-reklama xizmatlari ko’rsatish borasidagi, shuningdek, turistlarning
ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan boshqa xizmatlar», deb ta’riflanadi. Qonunning
11-moddasi «Turistik sayohat va turistik xizmatlar majmui», deb nomlanib, unda
quyidagi fikrlar bayon qilinadi: «Turistik sayohat yakka tartibda yoki turistlar
guruhi tarkibida amalga oshiriladi.
Turistik xizmatlar majmui transport xizmati ko’rsatishni, yashash,
ovqatlantirish, ekskursiya xizmati ko’rsatish, madaniy, sport dasturlarini tashkil
etish, turistlar bo’sh vaqtini mazmunli o’tkazish va boshqa xizmatlarni o’z ichiga
8

oladi». Qonunning 10moddasi: «Turistik xizmatlarni sertifikatlashtirish», deb
nomlanib, unda quyidagi jumlalarni o’qiymiz: «Turistik xizmatlar majburiy
sertifikatlashtirilishi lozim. Turistik xizmatlarni sertifikatlashtirish va sertifikat
berish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Turistik faoliyat
subyektining turistik xizmatlarni majburiy sertifikatlashtirishdan bosh tortishi,
turistik xizmatlarni sertifikatlashtirishning natijasi salbiy bo’lishi, shuningdek,
sertifikatning amal qilishini bekor qilish turistik faoliyatni amalga oshirish uchun
berilgan litsenziyaning amal qilishini to’xtatib qo’yishiga yoki litsenziyadan
mahrum qilishga sabab bo’ladi». Qonunning 12moddasi: «Turistik xizmatlar
ko’rsatish shartnomasi», deb nomlanib, quyidagi fikrlar bayon etiladi: «Turistik
xizmatlar shartnoma asosida ko’rsatiladi. Shartnomada ko’rsatilgan xizmatlarning
ko’lami va sifati, taraflarning huquqlari hamda majburiyatlarini, haq to’lash va
hisob-kitoblar tartibini, shartnomaning amal qilish muddatini va uni bajarmaganlik
yoki lozim darajada bajarmaganlik uchun javobgarlikni, shuningdek, taraflarning
kelishuviga ko’ra boshqa shartlarni belgilaydi». Bizning nazarimizda, turistik
xizmatlar sayohat davomida turistning barcha ehtiyojlarini qondirishga va
ta’minlashga qaratilgan hamda xizmat ko’rsatish sohasidagi aniq maqsadga
yo’naltirilgan harakatlar to’plami bo’lib, ular turizm maqsadlariga, turiga va
turistik xizmatning qanday yo’naltirilganligiga to’la javob berishi kerak.
Turistik xizmatlar ikki turga bo’linadi: asosiy va qo’shimcha turistik
xizmatlar. Ularning bir-biridan farqli tomonlari quyidagilardan iborat:
1-jadval
Asosiy xizmatlar Qo’shimcha xizmatlar
Turpaketga kiritiladigan
xizmatlardir (masalan: tashish,
joylashtirish, ovqatlantirish va b.). Qo’shimcha turistik xizmatlar esa turpaketga
kiritilmaydi.
Asosiy turistik xizmatlar Qo’shimcha turistik xizmatlarda to’lov –
9

sayohatni boshlashdan oldin sotib
olingan, ya’ni to’lov oldindan
amalga oshirilgan bo’ladi. xizmatdan foydalanish jarayonida amalga
oshiriladi.

Yuqoridagi farqlardan kelib chiqqan holda, qo’shimcha turistik xizmatlar
deganda, turpaketda nazarda tutilmagan, turist sayohat davomida o’zining
qo’shimcha to’lovi asosida amalga oshiriladigan xizmatlar tushuniladi.
Butunjahon turizm tashkiloti qo’shimcha turistik xizmatlarning 400 ta turini
keltirib o’tgan. Qo’shimcha turistik xizmatlarning ahamiyati shundaki, unda turist
paydo bo’lgan ehtiyojlarini to’laqonli qondiradi, ma’lum bir vazifalarni bajarishda
o’zini urintirmaydi (masalan: mehmonxonada yashayotganida kiyimini tozalash
yoki dazmollash uchun mehmonxona xodimlariga murojaat qiladi). Turist
qo’shimcha turistik xizmatlar tufayli to’la dam olishga erishadi. Natijada o’z
sayohatidan ko’ngli to’ladi. Qo’shimcha turistik xizmatlardan turist ikki xil
vaziyatda foydalanadi:
Turpaketning tanaffus qismida yoki turist bo’sh qolgan vaqtda
foydalanadigan xizmatlar (masalan, kechqurin Registon maydonida namoyish
etiladigan ovozli va nurli panoramaning tomoshasi).
Asosiy xizmatlar ko’rsatilishi davomida yoki turist ehtiyojidan kelib chiqqan
holda foydalanadigan xizmatlar (masalan, qo’shimcha gid xizmati).
Turistga birinchi vaziyatdagi qo’shimcha turistik xizmatlarni ko’rsatish
uchun quyidagilarga e’tibor berish kerak: turistlar qiziqishlarini inobatga olib, iloji
boricha turistlarga faqat yaxshi kayfiyat bag’ishlaydigan qo’shimcha xizmatlar
taqdim etish o’rinli hisoblanadi. Shu o’rinda bu xizmatlar turistga ijobiy taassurot
qoldira olishi kerak. Masalan: o’zbek milliy to’ylariga va oilalarga olib borish,
turistni milliy konsert, festivallarga taklif etish. Buning uchun respublikada
turistlarga xizmat qiladigan milliy ansambl guruhlarini tashkil etish maqsadga
muvofiq bo’ladi; turist uchun yangilik bo’lgan va bunday vaziyatga oldin duch
kelmagan qo’shimcha turistik xizmatlarni ko’rsatish. Masalan: Samarqandda bir-
biriga masofa jihatidan yaqin joylashgan yodgorliklar (Amir Temur maqbarasi,
10

Registon maydoni, Bibixonim masjidi, Shohizinda ansambli va boshqalar)ga
sayohat qilishda turistlarni tuya, ot-aravalarda olib borish chuqur taassurot
qoldiruvchi xizmatlar turiga kiradi. Buning uchun shu yodgorliklar joylashgan
hududda maxsus piyoda turistik yo’laklar tashkil etib, turistiktomosha hududiga
aylantirish kerak; turistlarni milliy urf-odatlar va an’analar bilan tanishtirish orqali
milliy hunarmandchilik va kasanachilik jarayonlarida bevosita qatnashishini
tashkil etish. Yoki o’zbek milliy taomlarining pishirilish jarayonini tomosha qilish
kabi xizmatlar ko’rsatish. Buning uchun mamlakatimizda hunarmandchilik,
kasanachilik va milliy oshxonalarni turizm sohasiga jalb qilib, bu sohalarni
rivojlantirish.
Turistga ikkinchi vaziyatdagi qo’shimcha turistik xizmatlarni ko’rsatish
uchun quyidagilarga e’tibor berish kerak: mehmonxonalardagi qo’shimcha turistik
xizmatlarni rivojlantirish. Bu xizmatlarga: nomerga taom yoki mehmon
buyurtmalarini yetkazib berish xizmati, kiyim tozalash va dazmollash xizmati, seyf
xizmati, telefon, internet, pochta xizmatlari, trenajyor zali xizmati, basseyn (ochiq
yoki yopiq), massaj, sauna, sartarosh xizmati, texnikani ta’mirlash xizmati, valyuta
ayriboshlash xizmati, ijara xizmati va boshqalar. ovqatlanish korxonalarida
qo’shimcha turistik xizmatlar maxsus turist buyurtmasi va tanloviga asosan
ko’rsatiladigan xizmatlardir.
Qo’shimcha turistik xizmatlardan turist ketma-ket ravishda ham foydalanishi
mumkin. Ya’ni turist bo’sh vaqtida shahardan tashqariga tog’li manzaralarni
ko’rish uchun borganda, valyuta almashtirish xizmati, avtomobil ijara xizmati,
qo’shimcha ovqatlanish xizmati (shahardan tashqarida) dan ketma-ket foydalanadi.
Xulosa qilib aytganda, qo’shimcha turistik xizmatlar nafaqat tashkil qilinishi va
taklif qilinishi, balki sifatli va foydali ravishda ko’rsatilishi kerak.
Turistik mahsulot. Turizm xizmat bozori o’ziga xos hodisa bo’lib, uning
ta’sir doirasi turistik mahsulotni yaratish va iste’molchilar o’rtasidagi iqtisodiy
munosabatlar bilan ifodalanadi.
11

Turistik mahsulot turizm maqsadlari va jarayonida turistning ehtiyojlarini
qondirish uchun yetarli bo’lgan, barcha turistik xizmatlar, ishlar, tovarlar va
ta’minot vositalari hamda turpaketga kiritilgan boshqa turistik xizmatlar
majmuidan iborat. Turistik mahsulot (turpaket) xizmatlar harakatining 24 soatdan
ortiq vaqtiga ega yoki tunab qolish (joylashtirish) va joydan-joyga ko’chib o’tish
(yuk tashish) ni o’z ichiga oladi. Turistik mahsulot barcha ko’rsatilgan xizmatlar
va barcha xarajatlarni o’z ichiga olgan umumiy narx bo’yicha taklif etiladi, uning
iste’mol xususiyatlari esa shartnoma shartlari asosida amalga oshiriladi. 3
Turist turistik mahsulotlar (turistik xizmatlar, ishlar va tovarlar)
iste’molchisidir. Turistik mahsulotlar – turistik asosiy xizmatlardan (bronlashtirish,
transfert, joylashtirish, ovqatlantirish, ekskursiyalar), qo’shimcha xizmatlar turistik
ishlardan (foto xizmati, sug’urta, axborot, moliya, bank xizmati) va turistik
tovarlardan (esdalik sovg’alar, xilma-xil tur tovarlari, iste’mol tovarlari –
parfyumeriya, tamaki, spirtli ichimliklar, maishiy texnika, kiyim-kechak) iboratdir.
Agar turistik xizmatlar ko’rsatish jarayonini sinchiklab kuzatadigan bo’lsak,
unda turizm tashkilotchilari (turoperatorlar) aynan xizmat ko’rsatish bilan emas,
balki turistlarning ehtiyojlariga qarab, turistik mahsulotni shakllantiradilar va
ularning turli kombinatsiyalarini tuzadilar, buning evaziga ular foiz ko’rinishida
mukofot oladilar. Shunday qilib, turizm tashkilotchilari turistlar va xizmat
ko’rsatuvchilar o’rtasida vositachi vazifasini o’taydilar.
Turizm tashkilotchilari nima bilan savdo qiladilar va turistik yo’llanma yoki
vaucherni xarid qilgan turist bevosita nimaga ega bo’ladi? degan savol tug’iladi.‖
Agar ushbu jarayon diqqat bilan o’rganilsa, unda turist ushbu yo’llanmaning
o’rnatilgan muddatida turistik xizmatdan foydalanish huquqiga ega bo’ladi.
Turistik yo’llanma (vaucher) bu turistning yoki turistlar guruhining tur tarkibiga
kiruvchi turistik xizmatlarga bo’lgan huquqini belgilovchi va bunday xizmatlar
ko’rsatilganligini tasdiqlovchi hujjat hisoblanadi.
3
Ivatov I. Restoran menejmenti. O’quv qo’llanma. T.: Iqtisodiyot, 2007.
12

«Tur – muayyan yo’nalish bo’yicha turistik xizmatlar majmui (joy
bandlash, joylashtirish, ovqatlantirish, transport, rekreatsiya, ekskursiya va
boshqa xizmatlar) bilan ta minlangan aniq muddatlardagi turistik sayohat»,‟
deb belgilangan. Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib, turmahsulot bo’yicha turistik
xarajatlar tarkibi quyidagi holatda bo’ladi:

1-rasm. Turmahsulotning turistik xarajatlar bo’yicha tarkibi.
Turistik xarajatlar tarkibida ko’rsatilganidek, turist sayohat uchun qiladigan
umumiy xarajatlarining o’rtacha 50 foizi – tur (turpaket)ni sotib olishga ishlatadi,
30 foizi – qo’shimcha turistik xizmatlardan foydalanishga sarflanadi, 20 foizi esa –
tovar (sotib olish: suvenir va sovg’alar) xarajatlarini tashkil etadi.
1-rasmdan ko’rinib turibdiki, asosiy xizmatlar turist xarajatlarining asosini
tashkil etsa-da, qo’shimcha xizmatlar uchun turist qolgan bor pulining aksariyat
qismini sarflar ekan. Turistlarga nomoddiy xizmatlardan tashqari moddiy
xizmatlar yoki maxsus mahsulotlar taqdim etilishi mumkin, masalan, shahar rejasi,
metro xaritasi, suvenirlar, turistik jihozlar va b.
2. Turistik xizmatlar turlari va ularning xususiyatlari
O zbekistonda so nggi yillarda turizm tarmoqlariga qaratilayotgan yuqori
ʻ ʻ
e tibor natijasida yurtimizga tashrif buyurayotgan mahalliy va xorijiy mehmonlar
ʼ
13

hamda sohada faoliyat yuritayotgan tadbirkorlik subyektlariga qulay sharoitlar,
turizm infratuzilmasini yana-da rivojlantirishga yo naltirilgan keng ko lamli ishlarʻ ʻ
amalga oshirilyapti.
Jumladan, turizm tarmoqlari hamda joylashtirish vositalarida xizmat
turlarining yaqqol ortishi va yuqori servis salohiyatining yo lga qo yilganini
ʻ ʻ
kuzatish mumkin. 4
Bu borada Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 10-iyuldagi 433-son qarori bilan
“Turistik xizmatlarni sertifikatlashtirish va turistik industriya obyektlarini
tasniflash tartibi to g risidagi Nizom” tasdiqlangan.
ʻ ʻ
Ushbu Nizom talablariga binoan esa sertifikatlashtirish ishlarini amalga
oshirish o zining samarali natijasini berdi.
ʻ
Sababi turizm xizmatlarini sertifikatlashtirishning eski tizimi o zini
ʻ
oqlamagan, ko p yillar davomida turizm xizmatlari sifat va xavfsizlik borasidagi
ʻ
standartlarga javob bermasdi. Turizm xizmatlari uzoq davrlardan qolgan va
dolzarbligini yo qotgan, xalqaro talablarga javob bermaydigan standartlar asosida
ʻ
sertifikatlashtirilar edi.
Endi markaz qoshida Turizm xizmatlarini standartlashtirish sohasidagi texnik
qo mita tashkil etilgan. Hozirgi kungacha ushbu texnik qo mita tomonidan xalqaro
ʻ ʻ
talablar bilan uyg unlashtirilgan 14 ta davlat standarti ishlab chiqilgan bo lib,
ʻ ʻ
so nggi yillarda ular asosida sertifikatlashtirilgan joylashtirish vositalarida
ʻ
ko rsatiladigan xizmatlarning xavfsizligi va sifatini ta minlash sezilarli darajada
ʻ ʼ
oshdi.
Shuningdek, mehmonxona biznesi vakillariga qulaylik yaratish hamda xizmat
ko rsatish sifatini yana-da oshirish maqsadida mehmonxona xizmatlarini ko rsatish
ʻ ʻ
bo yicha bazaviy ko nikmalarni shakllantirishga ko mak beruvchi joylashtirish
ʻ ʻ ʻ
vositalari xodimlari uchun matn va audio materiallaridan tashkil topgan mobil
ilova ishlab chiqilgan.
4
Aliyeva M.T., Umarjonov A. Turistik mamlakatlar iqtisodiyoti. –T:. Moliya, 2005.
14

Xususan, “housekeeping”, “reception” va ofitsiant xizmat turlari bo yichaʻ
maxsus mahorat darsi tarzidagi videoroliklar tayyorlanib, keng jamoatchilik va
soha vakillari orasida taqdim qilinib, targ ibot olib borilyapti.
ʻ
Ayni vaqtda ham Markazda ikkita sertifikatlashtirish organi tashkil etilgan
bo lib, ular tizimli ravishda faoliyat yuritib kelyapti, deb xabar beradi Turizm va
ʻ
sport vazirligi matbuot xizmati.
Hujjat bilan quyidagilar tasdiqlandi:
Turistik xizmatlarni sertifikatlashtirish va turistik industriya obektlarini
tasniflash tartibi to‘g‘risidagi nizom ;
Fuqarolar yig‘inlariga «Turizm mahallasi», «Turizm qishlog‘i» va «Turizm
ovuli» maqomini berish to‘g‘risidagi nizom .
Norma’ning yozishicha , nizomda nazarda tutilmagan turistik xizmatlarning
alohida turlari, shu jumladan umumiy ovqatlanish tashkilotlari (restoranlar)
xizmatlari, turistlarga ko‘rsatiladigan transport xizmatlari ixtiyoriy asosda
sertifikatlashtiriladi.
Turoperator, joylashtirish vositasi, tog‘ chang‘isi trassalari va plyaj xizmatlari
bo‘yicha turizm faoliyati faqat belgilangan tartibda tegishli sertifikatlar olingandan
keyin va ularning amal qilish muddati davomida amalga oshirilishi mumkin.
Sertifikatning amal qilish muddati, berilgan sertifikatni har yili inspeksiya
nazoratini o‘tkazgan holda uch yildan iboratdir. Sertifikatning asl nusxasi bevosita
sertifikatlashtirish obektida turadi va u uchinchi shaxslarga berilmaydi. Amaldagi
sertifikatsiz turoperatorlik, joylashtirish vositalari, tog‘ chang‘isi trassalari va plyaj
xizmatlari bo‘yicha turizm faoliyatini amalga oshirish qonunchilikda belgilangan
tartibda javobgarlikka sabab bo‘ladi.
Sanab o‘tilgan xizmatlarni sertifikatlashtirish, ularga toifa berish, shuningdek
sertifikatlashtirilgan xizmatlarning standartlashtirish bo‘yicha normativ hujjatlar
talablariga muvofiqligining inspeksiya nazoratini o‘tkazish Turizmni rivojlantirish
davlat qo‘mitasi huzuridagi «Turizm xizmatlarini sertifikatlash markazi» DUK
15

tomonidan amalga oshiriladi. Sertifikatlashtirish Nizomga 1-ilovada keltirilgan
sxema bo‘yicha amalga oshiriladi.
Oilaviy mehmon uylari va xostellar xizmatlarini sertifikatlashtirish
soddalashtirilgan holda, ularni o‘rganish dalolatnomasi asosida amalga oshiriladi.
Ushbu obektlar to‘g‘risidagi ma'lumotlar Oilaviy mehmon uylari va xostellar
yagona reyestriga kiritiladi.
Sertifikatlashtirish uchun ariza beruvchi Markazga elektron shaklda
Markazning rasmiy veb-sayti orqali ariza va unga ilova qilingan hujjat va
ma'lumotlarni yuboradi.
Nizomda turoperatorlik, joylashtirish vositasi, tog‘ chang‘isi trassalari va
plyaj xizmatlarini sertifikatlashtirish uchun taqdim etiladigan hujjatlar ro‘yxati,
shuningdek sertifikatlashtirish tartibi ko‘rsatilgan.
Ariza beruvchi o‘zining turistik industriya obektlariga toifa berilishiga
da'vogar bo‘lsa, bu to‘g‘rida arizada ko‘rsatib o‘tilishi kerak. Turistik industriya
obektlarini baholash vaqtida komissiya ushbu obektni tasniflash tizimiga binoan
uning tegishli toifaga muvofiqligini aniqlaydi.
Mehmonxonalar toifalari yulduzlar ko‘rinishidagi belgi bilan belgilanadi va
beshta toifa bo‘yicha tasniflanadi. Oliy toifa – besh yulduz, eng past toifa – bitta
yulduz.
Tog‘ chang‘isi trassalari to‘rtta toifa bo‘yicha tasniflanadi: yashil rang –
o‘rganuvchilar uchun; ko‘k rang – murakkablikning quyi darajasi; qizil rang –
murakkablikning o‘rta darajasi; qora rang – murakkablikning yuqori darajasi.
Plyajlar uchta toifaga tasniflanadi: ko‘k bayroq – I toifadagi plyaj uchun;
yashil bayroq – II toifadagi plyaj uchun; sariq bayroq – III toifadagi plyaj uchun.
Shuningdek Nizomda quyidagilar qayd etilgan: sertifikatlashtirish natijalari
bo‘yicha qarorlar qabul qilish tartibi; sertifikat berish tartibi; ko‘rsatilayotgan
xizmatlar ro‘yxatini kengaytirish va qisqartirish bo‘yicha sertifikatlashtirish tartibi;
sertifikatlashtirish obektining inspeksiya nazorati tartibi; yashirin baholash tartibi;
sertifikatni qayta rasmiylashtirish, uning dublikatini berish tartibi.
16

Fuqarolar yig‘iniga turizm mahallasi maqomini berishdan asosiy maqsadlar
quyidagilar hisoblanadi: fuqarolar yig‘inida azaldan saqlanib qolgan moddiy va
madaniy merosini, urf-odatlari va turmush tarzini saqlash, ilgari surish va targ‘ib
qilish; xorijiy va mahalliy turistlarni keng jalb qilish; turizmni barqaror
rivojlantirish, turistlar uchun qulay shart-sharoitlar yaratish; mahalliy aholining
madaniyati va an'analarini ommalashtirish; turizm mahallasining ekologiyasini
hamda tabiiy boyliklarini asrash va yaxshilash; fuqarolar yig‘ini hududida
istiqomat qiluvchi fuqarolarning ijtimoiy-iqtisodiy holatini yaxshilash; fuqarolar
yig‘ini hududida yangi ish o‘rinlarini yaratish; turizm xizmatlari sifatini
belgilangan talablarga muvofiqlashtirish; turizm xizmatlarini ko‘rsatishda qonun
talablariga rioya qilish.
Fuqarolar yig‘ini turizm mahallasi maqomini olishi uchun quyidagi talablar
va shartlarga javob berishi lozim: fuqarolar yig‘ini hududida xorijiy va mahalliy
turistlarni qabul qilish uchun kamida 20 ta oilaviy mehmon uylarining mavjudligi;
fuqarolar yig‘ini hududida turistlarga kamida 5 ta sifatli turistik xizmatlarni taqdim
etish (turar joy va (yoki) ovqatlanish xizmatlaridan tashqari); fuqarolar yig‘ini
hududida mahalliy ishlab chiqarilayotgan esdalik sovg‘alari mahsulotlarini
(kamida bitta savdo nuqtasi) sotish shoxobchalarini tashkil etish; fuqarolar yig‘ini
hududida turizmning quyidagi turlaridan birini tashkillashtirish: ekoturizm
(geoturizm); agroturizm (qishloq); etnografik; madaniy va tarixiy; fuqarolar yig‘ini
hududida turistlar va ekskursantlar xavfsizligini ta'minlash; zarur ko‘rsatkichlarni
o‘zbek, rus va ingliz tillarida mavjudligi; birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish
imkoniyatining mavjudligi va boshqalar.
Shuningdek Nizomda quyidagilar belgilangan: fuqarolar yig‘ini turizm
mahallasi maqomini olishi uchun zarur bo‘lgan hujjatlar; fuqarolar yig‘iniga
turizm mahallasi maqomini berish haqidagi arizalarni ko‘rib chiqish va qaror qabul
qilish tartibi; fuqarolar yig‘inining huquqlari, vakolatli davlat organining turizm
mahallasi faoliyatini takomillashtirish bo‘yicha vazifalari.
17

3.Xizmat ko‘rsatish klasslari va xizmatlar paketi
Jahon sayyohlik tashkiloti (UNWTO) bugun yangi nom va brend bilan yangi
davrga qadam qo‘ymoqda: BMT turizmi. Ushbu yangi brend bilan Tashkilot
o'zining Birlashgan Millatlar Tashkilotining turizm bo'yicha ixtisoslashgan
agentligi va rivojlanish bo'yicha turizmning global yetakchisi sifatidagi maqomini
yana bir bor tasdiqlaydi, ijtimoiy va iqtisodiy o'zgarishlarni "odamlar va sayyora"
doimo markazda bo'lishini ta'minlaydi.
Bunga Tashkilot nomini o'zgartirish, UNWTOdan BMT turizmiga o'tish
kiradi . Shu bilan birga, yangi brend hikoyasi puxtalik bilan ishlab chiqilgan bo'lib,
u BMT turizmining markaziy missiyasi va ustuvorliklariga to'liq mos keladi.
Ushbu rivoyat uchta asosiy xabar atrofida to'g'ri keladi: BMT global altruistik
tashkilot sifatida, butun dunyo bo'ylab odamlarni bog'lash tushunchasi va faollik va
harakat tushunchasi.
Insonlar farovonligini oshirish, tabiiy muhitni muhofaza qilish, iqtisodiy
taraqqiyotni rag‘batlantirish va xalqaro hamjihatlikni qo‘llab-quvvatlash BMT
turizmining asosiy mohiyati bo‘lgan asosiy maqsadlardir.
Qisqartmalardan uzoqlashib, BMT turizmi yanada qulayroq pozitsiyani
egallaydi va o'zining kuchli tomonlaridan foydalanadi: hokimiyatni bildiruvchi
"BMT" va turizm hamma uchun oddiy va mos tushuncha. Ushbu o'zgarish
Tashkilotning a'zoligi tomonidan ma'qullanib, so'nggi yillarda BMT turizmini
chuqur o'zgartirish va qayta ixtiro qilish uchun birlashgan qo'llab-quvvatlashini
ta'kidladi, chunki u yanada chaqqon, ko'rinadigan va a'zo davlatlar, sheriklar va
sektorga yanada yaqinroq bo'ldi. 160 ta a zo davlat va yuzlab xususiy sektorʼ
filiallari bilan BMTning turizm shtab-kvartirasi Madridda, Ispaniyada va Nara
shahrida (Yaponiya) mintaqaviy bo limlari, Osiyo va Tinch okeani, Ar-Riyod
ʻ
(Saudiya Arabistoni) Yaqin Sharqda, shuningdek, kelgusidagi mintaqaviy
idoralarga ega. Amerika (Rio-de-Janeyro, Braziliya) va Afrika (Marokash) uchun.
Uning ustuvor yo'nalishlari BMTning 2030 yilgacha Barqaror rivojlanish kun
tartibi va uning 17 ta global maqsadlariga muvofiq barqaror rivojlanish uchun
18

turizmni rivojlantirishga qaratilgan . Birlashgan Millatlar Tashkiloti Turizmi sifatli
ta'limni targ'ib qiladi, sektorda munosib ish o'rinlarini qo'llab-quvvatlaydi,
iste'dodlarni aniqlaydi va innovatsiyalarni rivojlantiradi va turizm iqlimi va
barqarorligini tezlashtiradi:
BMT Turizm Bosh kotibi Zurab Pololikashvili shunday dedi : “Jamiyat
rivojlanib borar ekan, turizm sohasi ham, boshqa sohalar kabi, universal miqyosda
farovonlik katalizatori bo‘lib xizmat qilishi uchun o‘zgarishi kerak. Insonlar
farovonligini oshirish, tabiiy muhitni muhofaza qilish, iqtisodiy taraqqiyotni
rag‘batlantirish va xalqaro hamjihatlikni mustahkamlash BMT turizmining asosiy
mohiyati bo‘lgan asosiy maqsadlardir. Tashkilot hozirda ko'plab iqtisodiyotlar
uchun markaziy bo'lgan barqaror kuchni boshqarish rolini o'z zimmasiga oladi.
Interbrand ijrochi direktori Borxa Borrero shunday dedi : “YUNVTOdan
BMT turizmiga o‘tish tashkilot uchun muhim yangi bosqichni anglatadi. Qayta
ko'rib chiqilgan nomenklatura bir qator afzalliklarni taqdim etadi, jumladan,
soddalik, yaxshilangan tushunish, yaxshilangan tushunarlilik va esdalik.
Shuningdek, u agentlikning global turizm industriyasidagi ta'sir doirasini
aniqlashtirishga xizmat qiladi. Brendning yangi elementlari to'g'ridan-to'g'ri,
o'zaro bog'liq va turli auditoriyalar uchun dolzarb bo'lgan aniq va mulkiy imidjning
asoslari hisoblanadi.
«Turistik xizmatlar turistik faoliyat subyektlarining joylashtirish,
ovqatlantirish, transport, axborot-reklama xizmatlari ko‘rsatish borasidagi,
shuningdek, turistlarning ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan boshqa xizmatlar» 5
«Turistik xizmatlar shartnoma asosida ko‘rsatiladi. Shartnomada
ko‘rsatilgan xizmatlarning ko‘lami va sifati, taraflarning huquqlari hamda
majburiyatlarini, haq to‘lash va hisob-kitoblar tartibini, shartnomaning amal qilish
muddatini va uni bajarmaganlik yoki lozim darajada bajarmaganlik uchun
javobgarlikni, shuningdek, taraflarning kelishuviga ko‘ra boshqa shartlarni
belgilaydi». 6
5
O‘zbekiston Respublikasining «Turizm to‘g‘risida»gi Qonunning 3-moddasi
6
O‘zbekiston Respublikasining «Turizm to‘g‘risida»gi Qonunning 12-moddasi
19

Turistik xizmatlar – turist va ekskursant ehtiyojlarini qondirish va
ta’minlashga qaratilgan, xizmat sohasidagi bir maqsadga yo‘naltirilgan harakatlar
to‘plami bo‘lib, ular turizm maqsadlariga, xarakteriga va turistik xizmatning
qanday yo‘naltirilganligiga javob berishi hamda umuminsoniy tamoyillarga qarshi
bo‘lmasligi kerak. Davlat standarti ta’rifiga ko‘ra, turistik xizmatlar – turistlarning
ehtiyojlarini qondirish faoliyati bilan shug‘ullanuvchi turizm tashkilotlari
faoliyatining mahsulidir.
Turistik mahsulotlar-turistik asosiy xizmatlardan (bronlashtirish, transfert,
joylashtirish, ovqatlantirish, ekskursiyalar), qo‘shimcha xizmatlar turistik-ishlardan
(foto xizmati, sug‘urta, axborot, moliya, bank xizmati) va turistik tovarlardan
(esdalik sovg‘alar, xilma-xil tur tovarlari, iste’mol tovarlari- parfyumeriya, tamaki,
spirtli ichimliklar, maishiy texnika, kiyim-kechak) iboratdir.
«Tur - muayyan yo‘nalish bo‘yicha turistik xizmatlar majmui (joy bandlash,
joylashtirish, ovqatlantirish, transport, rekreatsiya, ekskursiya xizmatlari va boshqa
xizmatlar) bilan ta’minlangan aniq muddatlardagi turistik sayohat» 7
Xizmat ko‘rsatish klasslari taqdim etilayotgan xizmatlar sifatini belgilash
uchun ishlatiladi.
Turoperator va turagentlar turni sotishda ularni quyidagi kategoriyalarga
ajratishadi:
Lyuks klass - Ushbu klass bo‘yicha turlarni tashkil qilishda odatda eng
yuqori darajali xizmatlar jalb qilinadi. Bunday turlar VIP-xizmat ko‘rsatish
turkumi (razryadi) bo‘yicha taqdim etiladi.
Birinchi klass - bu ham nisbatan yuqori darajali xizmat ko‘rsatish bo‘lib, 4-
5 yulduzli mehmonxonalarga joylashtirish, biznes klass darajadagi samolyotlarda
uchishni, qimmatbaho restoranlarda ovqatlanishni, individual transfertni, gid
xizmatlarini nazarda tutadi. •
Turistik klass - 2-3 yulduzli mehmonxonalarda joylashtirishni, doimo
aviareyslarning iqtisod klasslarida uchishni, shved stoli bo‘yicha ovqatlanishni,
guruhli transfertni nazarda tutuvchi eng ommalashgan xizmat ko‘rsatish turidir. •
7
O‘zbekiston Respublikasining «Turizm to‘g‘risida»gi Qonunning 3-moddasi
20

Iqtisod klass - Eng arzon xizmat ko‘rsatish turidir. Odatda iqtisod klassdan
talabalar va kam ta’minlanganlar foydalanadi. Ushbu klass dasturlari yuqori
darajada bo‘lmagan xizmatlarni kam miqdorda taqdim etishni ko‘zda tutadi.
Xizmatlar paketi (to‘plami)-turoperator tomonidan yaratilgan bo‘lib, ma’lum
xizmatlar to‘plamidan: tashish, joylashtirish, ovqatlanish, ekskursiyalar va h.k.dan
iborat turistik mahsulotdir.
Tur va uning paketini shakllantirishda turistlar bilan ishlashning ikki varianti
mavjud:
Buyurtmali turlar sotilishi Buyurtmali turlarni sotishda dasturni
shakllantirish va xizmatlar tarkibini yaxlitlash turist xohishiga binoan, uning
bevosita ishtirokida amalga oshiriladi.
Inklyuziv turlar sotilishi- bu oldindan rejalashtirilgan va dam olishning yoki
turizmning ma’lum turi, hamda turistlarning ma’lum ijtimoiy guruhiga va uning
yoniga yo‘naltirilgan qat’iy xizmatlar to‘plamidir.
4. Rivojlangan davlatlarda turistik xizmatlar sohasi tajribasi
Bugungi kunda globallashuv natijasida turizmga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Turizm sanoati asosiy daromad manbaiga aylangan va yalpi ichki mahsulotning
asosiy qismini tashkil etgan mamlakatlar: Birlashgan Arab Amirliklari va Yevropa
davlatlarining turizm industriyasidan daromad olishining asosiy sabablari va
turistlarni jalb qiluvchi tarmoqlarning jadal rivojlanishi davlatimiz turizmga
alohida e’tibor qaratmoqda, davlat byudjetidan ajratilayotgan mablag‘lar va
turizmni rivojlantirish yaqin kelajakda bu turizmning gullab-yashnashiga sabab
bo‘lishi mumkin. Dubayda turizm industriyasi bo'yicha bir necha turdagi
tadqiqotlar o'tkazildi. Biroq ular Dubayda turizm sanoati qanday rol o‘ynashini
ko‘rsata olmadilar. Uning maqsadi shundaki, ushbu tadqiqot Dubayda turizmning
rolini va turizmning o'sishini o'rganadi, shuningdek, Dubayda turizm sanoatining
rivojlanishini qo'llab-quvvatlovchi tegishli ma'lumotlarni oladi. Joriy maqolada
turizmning o'sishiga yordam beruvchi infratuzilma, strategiyalar va madaniyat
21

muhokama qilinadi. Dubaydagi va dunyodagi eng baland bino Burj Xalifaning
qurilishi shaharning sayyohlik intilishlaridan dalolatdir. Tadqiqot shuningdek, eng
yaxshi sayyohlik yo'nalishlari, odamlar Dubayga tashrif buyuradigan eng yaxshi
o'nta mamlakat, shuningdek, dunyoning gavjum aeroportlari bilan bog'liq.
Dubaydagi sanoat, jumladan, yo'llar va aeroportlar kabi madaniy va infratuzilmani
rivojlantirish. Natijalar shuni ko'rsatadiki, madaniy va diniy xilma-xillik,
mehmondo'stlik va infratuzilma mamlakatni yaxshilaydi va Dubayning turizm
sanoati rivojlanishiga hissa qo'shadi. Dubai Expo 2020 va Shaykh Mohammed
Vision 2020 mukofotlari kabi boshqa diqqatga sazovor joylar ham muhokama
qilinadi.
Turizm - jismoniy shaxsning manbalardan daromad olish, doimiy yashash
joyini tark etish, sayohat qilish bilan bog'liq faoliyat bilan shug'ullanmasdan,
mamlakatda vaqtincha bo'lishi. Keling, dunyoni o'zgartirgan beshta sayohatchini
eslaylik. Sababi, geografik kashfiyotlar natijasida dunyo xaritasi yangi bosqichda
shakllandi. Bugungi kunda turizmning rivojlanishi ana shu kashfiyotlarga tayanadi.
Quyida biz dunyo xaritasidagi asosiy erta sayohatchilarni tushuntiramiz.
Birlashgan Arab Amirliklari (BAA) — Yaqin Sharqdagi davlat, Arabiston yarim
orolining sharqiy tomonida joylashgan. U ettita amirlikdan tashkil topgan,
jumladan Abu-Dabi (poytaxt), Dubay, Sharja, Ajman, Fujayra, Ras al-Xayma va
Umm Al-Quvayn. BAA o'zining zamonaviy infratuzilmasi, o'sib borayotgan
iqtisodiyoti, hashamatli xaridlari va sayyohlik joylari bilan mashhur. Birlashgan
Arab Amirliklarining rasmiy tili arab tilidir, ammo ingliz tili keng tarqalgan va
biznes va hukumatda qo'llaniladi. Mamlakatda 10 millionga yaqin aholi istiqomat
qiladi, dunyoning turli davlatlaridan kelgan muhojirlarning yuqori foizi. Birlashgan
Arab Amirliklari neft va gaz qazib olishga katta bog'liq bo'lgan turli iqtisodiyotga
ega, ammo u turizm, moliya va ko'chmas mulk kabi boshqa sohalarga ham
diversifikatsiya qilingan. Xususan, Dubay o'zining osmono'par binolari, hashamatli
mehmonxonalari va savdo markazlari bilan mashhur bo'lgan yirik global biznes
markazi va sayyohlik maskanidir. BAA federal mutlaq monarxiya bo lib, prezidentʻ
22

davlat boshlig i, bosh vazir esa hukumat boshlig i hisoblanadi. Abu Dabiningʻ ʻ
hukmron oilasi Al Nahayan oilasi mamlakatda muhim hokimiyatga ega. BAA
o'zining qat'iy qonunlari va qoidalari, jumladan jamoat xatti-harakatlari, kiyinish
kodi va spirtli ichimliklarni iste'mol qilish qoidalari bilan mashhur. Biroq, keyingi
yillarda mamlakatda ayollarga ko'proq huquq va erkinliklar berish kabi ilg'or
bo'lishga harakat qilindi. Umuman olganda, BAA o'z aholisi va mehmonlari uchun
yuqori hayot sifatini taklif qiluvchi zamonaviy va kosmopolit mamlakatdir.
Birlashgan Arab Amirliklari (BAA) zamonaviy arxitekturasi, hashamatli xaridlari,
madaniy diqqatga sazovor joylari va toza plyajlari bilan mashhur sayyohlik
maskani hisoblanadi. BAAdagi yettita amirlikning har biri tashrif buyuruvchilar
uchun noyob tajribalarni taqdim etadi, Dubay va Abu-Dabi eng mashhur
sayyohlardir. manzillar. Dubay Burj Xalifa (dunyodagi eng baland bino), Palm
Jumeira (texnogen orol) va Dubai Mall kabi diqqatga sazovor joylari bilan
mashhur.
Tashrif buyuruvchilar yuqori darajadagi butiklarda xarid qilish, jahon
darajasidagi restoranlarda ovqatlanish va ziravorlar, to'qimachilik va oltin
sotiladigan an'anaviy bozorlarni (bozorlarni) kashf qilishlari mumkin. BAA
poytaxti Abu-Dabi o'zining madaniy diqqatga sazovor joylari, jumladan, Shayx
Zayed masjidi, Amirliklar saroyi va Abu-Dabidagi Luvr bilan mashhur. Shahar,
shuningdek, cho'l safari, suv sporti va golf kabi ochiq havoda o'ynashni taklif
qiladi. Sharja, Ajman va Fujayra kabi boshqa amirliklar ham sayyohlar uchun
diqqatga sazovor joylar, jumladan, tarixiy joylar, muzeylar va tog'lar, plyajlar va
vadilar (vodiylar) kabi tabiiy go'zalliklarni taklif etadi. BAA, shuningdek,
hashamatli dam olish maskanlari va mehmonxonalari bilan mashhur bo'lib,
ularning aksariyati hashamatli va erkalash tajribasini izlayotgan yuqori darajadagi
sayohatchilarga xizmat qiladi. Mamlakatda sohil bo'yidagi hashamatli kurortlardan
cho'l dam olish maskanlari va butik mehmonxonalargacha bo'lgan turli xil turar joy
variantlari mavjud. So'nggi yillarda BAA turistlarni jalb qilish uchun Dubai
Shopping Festival, Abu Dabi Art va Dubai Food Festival kabi madaniy-
23

ko'ngilochar tadbirlarga sarmoya kiritmoqda. Mamlakatda, shuningdek, Dubay
Jahon kubogi ot poygasi va Abu-Dabi Gran-prisi kabi xalqaro sport tadbirlari
o'tkaziladi. Umuman olganda, BAA zamonaviy qulayliklar, madaniy tajribalar va
tabiiy go'zalliklarning uyg'unligini taklif etadi, bu esa uni butun dunyo bo'ylab
sayyohlar uchun izlanadigan manzilga aylantiradi.
Rasmiy statistik ma’lumotlarga ko‘ra, har to‘rt sayyohdan uchtasi Dubayga
dam olish uchun keladi, har o‘ninchi sayyoh esa oilasi va do‘stlari bilan tashrif
buyuradi. 2022-yilning yanvar-iyun oylari orasida bir kechada Dubayga 7,12
million xorijiy sayyoh tashrif buyurdi, bu 2021-yilning shu davrida Dubayga
tashrif buyurgan 2,52 million sayyohga nisbatan 183 foizga ko‘pdir. Juda issiq
iqlimi tufayli Dubay qishki sayohat va dam olish maskani hisoblanadi. . Sayyohlar
uchun eng mashhur oylar noyabr, dekabr va yanvar. Bu oylarda yozgi issiqlik
allaqachon pasaygan, ammo suv harorati hali ham suzish uchun qulay. Sayyohlar
sonining navbatdagi kichik cho'qqisi mart-aprel oylariga to'g'ri keladi. Sayyohlar
orasida eng kam mashhur oylar maydan oktyabrgacha, BAAda issiq mavsum
boshlanadi va o'rtacha harorat 35-40'C ga etadi. Mintaqaviy nuqtai nazardan,
G'arbiy Yevropa mintaqasi BAA ga kelgan sayyohlarning asosiy ulushini tashkil
etdi, bu 2022 yilning birinchi olti oyida jami xalqaro tashrif buyuruvchilarning 22
foizini tashkil etdi. Fors ko'rfazi mamlakatlari hukmronlik qilishda davom etdi, bu
umumiy xalqaro tashrifchilarning 34 foizini tashkil etdi.
Dubayning ishonchli va afzal manzil sifatida yaqin atrofdagi bozorlardan
tashrif buyuruvchilarni doimiy jalb qilishini ta'kidlaydi . Bu hududlardan keyingi
o rinlarda Janubiy Osiyo, Rossiya, MDH va Sharqiy Yevropa 16% ulushi bilanʻ
birga 2022-yilning birinchi yarmida jami tashrif buyuruvchilarning 11% ni tashkil
etadi. Keng jug rofiy qamrov Dubayning keng miqyosdagi trafikni jalb qilish
ʻ
bo yicha diversifikatsiyalangan strategiyasini aks ettiradi. har qanday mintaqaga
ʻ
haddan tashqari qaramlik bilan bog'liq xavflarni kamaytiradigan turli mamlakatlar
va tashrif buyuruvchilar segmenti. O'zbekiston Markaziy Osiyodagi boy tarixga,
rang-barang madaniyatga ega mamlakatdir. meros va ajoyib arxitektura. So‘nggi
24

yillarda O‘zbekiston turizm industriyasini rivojlantirish va o‘zini sayyohlik
yo‘nalishi sifatida tanitish ustida ishlamoqda.
Quyida O zbekistondagi turizmning asosiy jihatlari keltirilgan: Tarixiy vaʻ
madaniy diqqatga sazovor joylar: O zbekiston qadimiy Ipak yo li bo yidagi bir
ʻ ʻ ʻ
qancha tarixiy shaharlar, jumladan, Samarqand, Buxoro va Xivaning vatani
hisoblanadi. Bu shaharlar o‘zining yaxshi saqlanib qolgan islom me’morchiligi,
jumladan, asrlar davomida qurilgan madrasa, masjid va maqbaralar bilan mashhur.
Samarqanddagi Registon, Buxorodagi Ark qo‘rg‘oni, qadimiy Xiva sayyohlarning
diqqatga sazovor joylaridan. Ipak yo li merosi: O zbekiston qadimgi Ipak yo li
ʻ ʻ ʻ
savdo yo lining asosiy to xtash joyi bo lgan va uning shaharlari Sharq va G arb
ʻ ʻ ʻ ʻ
o rtasidagi muhim savdo markazlari bo lib xizmat qilgan. Bugungi kunda tashrif
ʻ ʻ
buyuruvchilar ushbu qadimiy savdo tarmog‘i haqida hikoya qiluvchi muzeylar,
bozorlar va tarixiy joylar orqali O‘zbekistonning Ipak yo‘li merosi bilan
tanishishlari mumkin. Oshpazlik tajribalari: O'zbek oshxonasi o'zining boy ta'mi,
ziravorlardan foydalanish va mazali taomlari bilan mashhur. Mehmonlar palov
(go'sht va sabzavot bilan pishirilgan guruch), lag'mon (noodle sho'rva), shashlik
(grilda pishirilgan go'sht) kabi o'zbek milliy taomlarini tatib ko'rishadi.
O‘zbekiston bo‘ylab oziq-ovqat bozorlari va restoranlari mamlakat
oshxonasidan tatib ko‘rish imkonini beradi. Tabiiy go'zallik: O'zbekiston faqat
tarixiy shaharlardan iborat emas; Shuningdek, Qizilqum cho‘li, Tyan-Shan
tizmasidagi tog‘lar, Chorvoq suv ombori kabi ajoyib tabiiy landshaftlarga ega.
Ochiq havoda ishqibozlar ushbu tabiiy hududlarda piyoda sayr qilish, lager va tuya
trekking kabi mashg'ulotlardan bahramand bo'lishlari mumkin. Viza islohotlari:
O‘zbekiston viza islohotlarini, jumladan, elektron vizalar va ko‘plab mamlakatlar
fuqarolari uchun vizasiz kirishni amalga oshirish orqali sayyohlarning mamlakatga
borishini osonlashtirdi. Bu O‘zbekistonga ko‘proq tashrif buyuruvchilarni jalb
qilish va turizmni rivojlantirishga xizmat qildi.
25

5. O‘zbekistonda turistik xizmatlar jozibadorligini oshirish: muammolar va
yechimlar
O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi
turizmning rivojlanishi va mamlakatning sayyohlik salohiyatidan yetarli darajada
foydalanishga to‘siq bo‘layotgan asosiy sabablarni ma'lum qildi. Muammolar va
yechimlar O‘zbekiston Prezidentining «O‘zbekiston Respublikasida o‘rta
istiqbolda turizmni rivojlantirish bo‘yicha Kontseptsiyasini hayotga tatbiq etish
choralari to‘g‘risida»gi qarori loyihasida taqdim etilgan. Hujjat matni Normativ-
huquqiy hujjatlar muhokamasi saytida joylashtirilgan .
Hujjatda qayd etilishicha, milliy sayyohlik mahsulotlarining raqobat
bardoshligiga yashash va aviaparvozlar uchun yuqori narxlar, servis darajasining
cheklanganligi, muhandislik, transport va ijtimoiy infratuzilmalarning
nomukammalligi, qulay sayyohlik axborot ta'minoti (navigatsiya va axborot
markazlari) mavjud emasligi, malakali kadrlarning tanqisligi, O‘zbekistonni
xorijda targ‘ib qilishning zaifligi jiddiy muammolardir.
Bundan tashqari, sayyohlar uchun ma'muriy va iqtisodiy to‘siqlar, viza
tartiblari, turizm faoliyati bilan shug‘ullanishda (litsenziyalash va sertifikatlash)
davlat nazoratining o‘ta kuchli ekani shunday muammolar sirasiga kiradi.
«Turizmning o‘sish sur'atini va iqtisodiyotning boshqa sohalari, aholi
farovonligi o‘sishiga ijobiy ta'sirini e'tiborga olgan holda hamda atrof-muhitni
muhofaza qilish bo‘yicha choralar qabul qilish zaruratidan kelib chiqib, turizm
sohasi mamlakat taraqqiyotining barqaror o‘sishida eng kuchli vositalardan biri
bo‘lishi kerak», 8
— deya ta'kidlanadi loyihada.
Sayyohlik (turizm) sohasi dunyo iqtisodining eng jadal rivojlanayotgan
sohalaridan biridir. Uning keng qamrovli taraqqiyoti esa, ko‘plab mamlakatlar
uchun katta daromad manbaiga aylanib bormoqda.
BMTning Jahon sayyohlik tashkiloti ma'lumotida 2015 yilda dunyo bo‘yicha
1 milliard 184 million sayyoh qayd etilgan bo‘lsa, 2016 yil yakuni bo‘yicha bu
8
O‘zbekiston Prezidentining «O‘zbekiston Respublikasida o‘rta istiqbolda turizmni rivojlantirish bo‘yicha Kontseptsiyasini
hayotga tatbiq etish choralari to‘g‘risida»gi qarori loyihasi.2023.
26

ko‘rsatkich 1 milliard 235 millionga ya'ni, 3.9 foizga oshgan. Sayohatchilarga
ko‘rsatilgan eksport xizmatlari qiymati 2015 yilda qariyb 1,5 trillion AQSh
dollarini tashkil qilgan. 2016–2017 yillarda ham bu raqamlarda katta tafovutni
ko‘rish mumkin.
Bundan ko‘rinib turibdiki, sayyohlik sohasi bugungi kunning eng muhim
iqtisodiy sohalaridan biriga aylandi. Shu bois dunyoning ko‘plab davlatlari ushbu
sohani yanada rivojlantirish, bu borada tegishli infrastrukturani jahon standartlari
darajasida yaratish va sayyohlar oqimini oshirish bo‘yicha barcha chora-tadbirlarni
amalga oshirmoqda.
Turizmning samaradorlik darajasi quyidagi raqamlarda o‘z aksini topgan:
2015 yilda eng ko‘p xorijlik mehmonlarni qabul qilishda Fransiya (83,7
million), AQSh (74,8 million), Ispaniya (65,0 million), Xitoy (55,6 million) va
Italiya (48,6 million) kuchli beshlikda turishibdi. Germaniya, Buyuk Britaniya,
Rossiya va Meksika kuchli o‘ntalikdan joy olgan. Biroq bu ko‘rsatkich bo‘yicha
Yevropa va Osiyoning bir nechta shaharlari yetakchilik qilmoqda. Bunga misol
qilib Hongkong (27,7 million), London (17,4 million), Singapur (17,1 million),
Bangkok (16,2 million) va Parij (15,0 million) singari shaharlarni keltirish
mumkin.
Afsuski, O‘zbekiston bu sohada hali ancha orqada ekanligini ko‘rish
mumkin.Xususan, Butunjahon turizm va sayohatlar bo‘yicha kengashi (BTSK)
tomonidan berilgan bahoga ko‘ra, O‘zbekiston sayyohlar tashrifi bo‘yicha dunyo
mamlakatlari orasida 150-o‘rinni egallaydi.
Yurtimiz jahon sayyohlik bozorida o‘z o‘rniga ega bo‘lishiga qaramasdan,
turistlarga qulay sharoit yaratish, servis xizmatini yaxshilash, sayyohlik
obidalarining jozibadorligini oshirish va reklamani kuchaytirish darajasi juda past.
Shuning uchun bu borada sezilarli o‘sish haqida fikr yuritish ana shu omillarga
bog‘liq.
27

3-jadval.
Turizm bo‘yicha raqobatbardosh mamlakatlar reytingida dunyodagi
(madaniy zaxiralar, arzon infratuzilma, sayyohlik mahsulotlari narxi, xavfsizlik
darajasi, xalqaro shaffoflik jihatidan) eng jozibador 140 ta sayyohlik maskani qayd
etilgan bo‘lib, ushbu ro‘yxatda Qozog‘iston 85-o‘rin, Qirg‘iziston 116-o‘rin,
Tojikiston 119-o‘rinni egallagan, O‘zbekiston esa Markaziy Osiyo davlatlari
o‘rtasida eng oxirgi o‘rinda turibdi va bu reytingga kiritilmagan.
Yaqinda rasmiy saytlardan birida 2017 yilning birinchi yarmida yurtimizga 1
million 800 ming nafar sayyoh tashrif buyurgani, bu ko‘rsatkich 2016 yilga
qaraganda 17 foizga oshgani haqidagi maqolaga ko‘zim tushdi. Nazarimda, ushbu
raqamlarda biroz mubolag‘a bordek. Chunki o‘zim aynan sayyohlik sohasida
ishlayotganim bois, shunday fikrdaman. Buning sabablarini maqolam davomida
ko‘rsatib o‘tishga harakat qilaman.
Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish borasida keng ko‘lamli ishlar
amalga oshirilyapti. Sayyohlar oqimini yanada oshirish, ularni ohanrabodek jalb
qilish uchun nima qilishimiz kerak?
O‘zbekiston katta tarixiy-madaniy merosga – 7300 dan ortiq qadimiy-
me'moriy va arxeologik obidalarga ega. Ularning ko‘pchiligi Samarqand, Buxoro,
Xiva, Shahrisabz, Termiz, Qo‘qon va Toshkent shaharlarida joylashgan.
Yurtimizdagi 200 dan ziyod tarixiy yodgorlik va obidalar YuNeSKOning madaniy
merosi ro‘yxatiga kiritilgan.
28

2023-yilda mexmonxonalar va shunga o`xshash joylashtirish muassasalarda
shaxslarni joylashtirish.
2023- yil davomida mehmonxonalar va shunga o‘xshash joylashtirish
muassasalarga 2524,3 ming kishi joylashtirildi, ulardan 53,5 %i O‘zbekiston
fuqarolari, 19,9 %i MDH ga a’zo davlatlar fuqarolari va 26,7%i xorijiy davlatlar
fuqarolari bo‘ldi.
4-jadval
2023-yilda mehmonxonalar va shunga o‘xshash turar joylarga joylashtirishtirilgan
shaxslardan 984,4 ming kishi ta’til, bo‘sh vaqt va dam olish maqsadida, 962,6
ming kishi ish yuzasidan va kasbga oid maqsadda, 100,0 ming nafari do‘stlar va
qarindoshlardan xabar olish maqsadida, 73,0 ming nafari ziyorat qilish maqsadida,
49,2 ming nafari davolovchi va sog‘lomlashtiruvchi muolajalar maqsadida, 44,9
ming nafari ta’lim va kasbiy tayyorgarlik maqsadida kelgan.
5-jadval.
Nahotki shuncha tarixiy va boy madaniy meroslarimiz bo‘la turib, ularni
dunyoga tanita olmasak? Buning uchun bizda arzigulik va maqtagulik boy tarixiy
merosimiz yetarli. Birgina Fransiyaning Parij shahriga yiliga 15 million sayyoh
29

tashrif buyurar ekan. Biz esa har yili sayyohlar sonini sanashdan, o‘tgan yildagidan
biroz ko‘paygan bo‘lsa, uni baralla ovoza qilishdan nariga o‘tmayapmiz. Nahotki
yirik bir sayyohlik salohiyatiga ega davlat bo‘la turib, bitta shaharchalik natijaga
erisha olmasak?
Raqamlarda mamlakatimizga 1 million 800 ming nafar sayyoh tashrif
buyurgani qayd etilgan. Agar mamlakatimizda asosiy sayyohlik mavsumi mart
oyining o‘rtalarida boshlansa va dastlabki mavsum yakuni iyun oyi so‘ngiga qadar
bo‘lsa, shu davr mobaynida shuncha sayyoh kelib ketishini tasavvur qilish qiyin.
Qolaversa, bizda mehmonxonalar yetarli emas, bori ham Yevropa
mamlakatlarining mehmonxonalari narxi bilan deyarli teng va har yili narx sezilarli
darajada o‘sib bormoqda. Bu borada yana Parijga «murojaat» qiladigan bo‘lsak, u
yerda shahar va uning atrofidagi hududlardagi mehmonxonalar soni 4.260 tani
tashkil etar ekan. Bizda esa bu ko‘rsatkich respublika miqyosida 4 yarim barobarga
past, ya'ni, yurtimiz bo‘yicha atigi 750 ta mehmonxona mavjud.
Ma'lumotlarga ko‘ra, ayni paytda turizmning mamlakat yalpi ichki
mahsulotidagi ulushi 2 foizni tashkil etadi. Bu judayam past ko‘rsatkich. Turizm
faoliyatini amalga oshirgan firma va tashkilotlarning soni esa 433 tadan iborat.
Turizm davlat rahbari e'tiborida
O`tgan yilning 22 dekabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat
Mirziyoyev parlamentga Murojaatida barcha sohalar qatorida turizm sanoati
borasida quyidagi fikrlarni bildirdi:
9
«Hozirgi kunda milliy iqtisodiyotga yuqori daromad keltiradigan istiqbolli
tarmoqlardan biri – bu turizmdir. O‘zbekiston turizm sohasida dunyo bo‘yicha
ulkan salohiyatga ega bo‘lgan davlat hisoblanadi. Yurtimizda 7300 dan ortiq
madaniy meros obektlari mavjud va ularning qariyb 200 tasi YuNeSKO ro‘yxatiga
kiritilgan.
Shu bilan birga, mamlakatimizning betakror tabiati, go‘zal dam olish
maskanlari imkoniyatlaridan foydalanib, yangi turistik yo‘nalishlar ochish
mumkin. Bu sohaga jahon brendlarini faol jalb etgan holda, biz ziyorat turizmi,
9
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev parlamentga Murojaatnomasi.2023
30

ekologik, ma'rifiy, etnografik, gastronomik turizm va bu sohaning boshqa
tarmoqlarini rivojlantirishga alohida e'tibor qaratishimiz zarur. Bu borada davlat-
xususiy sheriklik munosabatlarini qo‘llash sohani taraqqiy ettirishda keng
imkoniyatlar ochishini hisobga olishimiz lozim.
Samarqand, Buxoro, Toshkent shaharlaridagi muqaddas qadamjolar va
yodgorliklarni ziyorat qilish dasturini rivojlantirish va jadallashtirish zarur. Ichki
turizm sohasidagi katta imkoniyatlarni ham to‘liq ishga solish lozim».
Shuningdek, davlatimiz rahbarining 2016 yil 2 dekabrdagi «O‘zbekiston
Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta'minlash chora-tadbirlari
to‘g‘risida»gi Farmoni sohada uchrayotgan xato va kamchiliklarni bartaraf etib,
uni izchil rivojlantirishga qaratilgani bilan ahamiyatlidir.
Prezidentimiz mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy
dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar
Mahkamasining kengaytirilgan majlisida turizm haqida so‘z yuritar ekan, bunday
serdaromad soha rivoji e'tibordan chetda qolib kelayotgani, uning O‘zbekiston
iqtisodiyoti taraqqiyotiga qo‘shadigan hissasini oshirish, tarixiy va madaniy
qadriyatlarimizni targ‘ib qilish, shuningdek, valyuta zaxiralarini to‘ldirish bo‘yicha
aniq chora-tadbirlar ko‘rilishi zarurligini alohida ta'kidladi.
Turizmni rivojlantirishga doir talab va takliflar
Yurtimiz ravnaqi yo‘lida amalga oshirilayotgan barcha islohotlar negizida
Vatan, xalq manfaati turibdi. Barcha sohalarda islohotlar amalga oshirilyapti.
Bunday ijobiy o‘zgarishlar, rivojlanishni yangi bosqichga ko‘tarish uchun,
hammamiz o‘z vazifamizni chin yurakdan ado etishimiz, fidoyi bo‘lishimiz lozim.
Turizm sohasini rivojlantirish va sayyohlar sonini oshirish borasida soha
mutaxassisi sifatida takliflarim quyidagicha:
- Turizm sohasida faoliyat yuritmoqchi bo‘lgan tadbirkorlarga imtiyozli
kreditlarni berish hamda yer oldi-berdi ishlari yengillashtirilib, jahon andozalariga
javob beradigan mehmonxonalar sonini ko‘paytirish, shu orqali raqobatni
31

kuchaytirish, mehmonxona narxlarini arzonlashtirish. Chunki turpaketlar narxi
oshgan sayin, yurtimizga keladigan sayyohlar soni ham pasayib boradi. Buning
natijasida ular ancha arzon narxlarga ega bo‘lgan boshqa mamlakatlarga borishni
afzal ko‘rishadi.
- «O‘zbekiston havo yo‘llari» bilan kelishgan holda, aviabiletlarni onlayn
xarid qilishni yo‘lga qo‘yib, shaffof onlayn xizmat ko‘rsatish tizimini yo‘lga
qo‘yish taklifi ham juda dolzarb masala. Rivojlangan mamlakatlarda aviakassa
tushunchasi kundalik hayotda hech qachon ishlatilmaydigan so‘z. Turizm taraqqiy
etgan biror bir davlatda hech kim aviakassaga borib aviachipta xarid qilmaydi.
Biror mamlakatga borgisi kelgan odam uyini tark etmagan holda hamma ishlarini
kompyuterdan turib bajaradi. Ko‘pgina yevropaliklar mendan: «Nega sizlarda
«O‘zbekiston havo yo‘llari» rasmiy veb-sahifasidan onlayn chipta sotib olishning
imkoni yo‘q?», deb so‘rashadi. Agarda reys amalga oshmay qolsa, aviakompaniya
veb-sahifasida bu haqda hech qanday ma'lumot berilmaydi. Menimcha, agarda bu
yo‘nalishda ham islohotlar olib borilsa, yurtimizga tashrif buyuruvchi
sayyohlarning soni keskin oshadi.
- «O‘zbekiston temir yo‘llari»da ham biletlarni onlayn sotib olish tizimini
yana ham mukammallashtirilsa, nur ustiga a'lo nur bo‘lardi. Qolaversa,
«Afrosiyob» tezyurar poyezdiga yirik sayyohlik guruhlariga biletlarni sotib olish
ancha mushkul ish. 40 kun qolganda tizimda biletlarni sotib olish imkoni bo‘ladi.
XULOSA
Xulosa qilib aytadigan bo`lsak, turizm xizmatlari zamonaviy iqtisodiyotda
muhim o`rin tutadi va ular global miqyosida sayohatlarni yanada qulay va oson
32

qilishga xizmat qiladi. Bu soha, ayniqsa, ekologik va madaniy jihatdan barqaror
bo`lishi zarur, chunki turizmning barqaror rivojlanishi nafaqat iqtisodiy, balki
ekologik va ijtimoiy ta`sirlarni ham inobatga oladi. Turistik xizmatlar nafaqat
iqtisodiy rivojlanishga, balki ijtimoiy hayotga ham katta ta'sir ko'rsatadi. Ularning
sifatini oshirish va yangi imkoniyatlarni yaratish orqali turizm sohasini yanada
rivojlantirish mumkin. Bu esa turistlarning tajribasini yaxshilash va ularning
ehtiyojlarini qondirishda muhim rol o'ynaydi. Turizm sohasida muvaffaqiyatga
erishish uchun innovatsion yondashuvlar, sifatli xizmat ko'rsatish va mahalliy
hamjamiyat bilan hamkorlik qilish zarur. Bularning barchasi turistlarning
qoniqishini oshiradi va turizm sohasining barqaror rivojlanishini ta'minlaydi. Bu
to`g`risida quyidagi turistik infratuzilmani rivojlantirish metodlari ishlab chiqilgan:
Transport tizimini takomillashtirish: Aeroport, temir yo‘l va avtobus
xizmatlarini modernizatsiya qilish.
Mehmonxonalar tarmog‘ini kengaytirish: Turli darajadagi (byudjetdan
premiumgacha) mehmonxona va yashash joylari qurish.
Yo‘nalishlarni yaxshilash: Sayyohlik joylarida yo‘l-yo‘riq belgilari,
navigatsiya va qulay kirish imkoniyatlarini yaratish.
Innovatsion texnologiyalarni joriy etish
Raqamli platformalar yaratish: Turistlarga bronlash, xaritalar, ekskursiya
xizmatlari va mahalliy ma'lumotlarga kirishni ta’minlash uchun ilovalar ishlab
chiqish.
Sun’iy intellektni qo‘llash: Sayyohlarga shaxsiylashtirilgan xizmatlar
(masalan, virtual gid) taqdim etish.
Onlayn xizmatlarni kengaytirish: Vizalarni rasmiylashtirish, marshrutni
rejalashtirish va chipta bronlash uchun onlayn tizimlarni taklif qilish.
Maxsus turizm mahsulotlarini yaratish
Madaniy va gastronomik turizmni rivojlantirish: Mahalliy oshxona, an’anaviy
san’at va festival turizmi orqali yangi xizmatlar taklif qilish.
33

Tematik marshrutlar yaratish: Tarixiy joylar, ekologik hududlar yoki
ekstremal faoliyatlar bo‘yicha maxsus yo‘nalishlar ishlab chiqish.
Oilaviy va bolalar uchun xizmatlar: Bolalar uchun maxsus dasturlar, xavfsiz
o‘yin zonalari va oilaviy turlar taklif qilish.
Marketing strategiyalarini kuchaytirish
Brend yaratish: Mamlakat yoki hududni maxsus sayyohlik brendi sifatida
targ‘ib qilish.
Ijtimoiy tarmoqlarda reklama: Sayyohlarni jalb qilish uchun onlayn
platformalardan foydalanish.
Xalqaro ko‘rgazmalarda qatnashish: Mahalliy turizm salohiyatini dunyoga
tanitish.
Kadrlar salohiyatini oshirish
Xodimlarni o‘qitish: Turizm xodimlarini mijozlar bilan ishlash, chet tillarini
bilish va texnologiyalardan foydalanish bo‘yicha malakasini oshirish.
Gid va ekskursiya xizmatlarini yaxshilash: Tarixiy va madaniy yodgorliklar
haqida qiziqarli va boy ma’lumot bera oladigan professional gidlar tayyorlash.
Barqaror turizmni rivojlantirish
Ekologik standartlarga rioya qilish: Tabiiy manbalarni asrash va atrof-
muhitga zarar yetkazmaydigan xizmatlarni taklif qilish.
Mahalliy aholining ishtirokini ta'minlash: Mahalliy jamiyatni turizm sohasiga
jalb etish orqali daromadni oshirish va madaniy xilma-xillikni saqlash.
Foydalanuvchi adabiyotlar.
34

1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev parlamentga
Murojaatnomasi.2023
2. O‘zbekiston Prezidentining «O‘zbekiston Respublikasida o‘rta istiqbolda
turizmni rivojlantirish bo‘yicha Kontseptsiyasini hayotga tatbiq etish choralari
to‘g‘risida»gi qarori loyihasi.2023.
3. O‘zbekiston Respublikasining «Turizm to‘g‘risida»gi Qonunning 3-moddasi.
4. O‘zbekiston Respublikasining «Turizm to‘g‘risida»gi Qonunning 12-moddasi.
5.O‘zbekiston Respublikasining «Turizm to‘g‘risida»gi Qonunning 3-moddasi
6. Абдурахмонов К.Х. Менеджмент туризма. Учебное пособие. –Т.: Филиал
ФГБОУ ВПО ―РЕУ им. Г.В. Плеханова в г. Ташкенте, 2013, 248 с. ‖
7. Агзамов С., Ташмуратов Т. Менеджмент международного туризма – Т.:
ТашГУ, 1996.
8. Adilova Z.D, Sodiqov T. Xalqaro turizm biznesi. O’quv qo’llanma. –T.: TDIU,
2010.
9. Adilova Z.D, Aliyeva M.T., Norchayev A. Turizm menejmenti. O’quv
qo’llanma. –T.: TDIU, 2011.
10. Aliyeva M.T., Umarjonov A. Turistik mamlakatlar iqtisodiyoti. –T:. Moliya,
2005.
11. Asror Mo’min. Dunyo mo’’jizalari. Yangi nashr. –T.: 2012, 8b.
13. Ahmadxo’jayev H. va boshqalar. Marketing tadqiqotlari. –T., 2002.
14. Boltaboyev M.R., Tuxliyev I.S., Muhamadiyev A.N., Abduxamidov S.A.
―Turizm: nazariya va amaliyot fanidan elektron darslik yaratish texnologiyasi.
‖
Uslubiy qo’llanma. –S., 2016.
15. Gadoyev K., Berdiyeva S. Jahongashta sayyoh olimlar. T .: O ’ zbekiston , 2012.
35

16. Данилов С. Туризм со вкусом узбекского плова. –T., 2013.
17. Ivatov I. Restoran menejmenti. O’quv qo’llanma. T.: Iqtisodiyot, 2007.
18.Tashmuratov T.T., Saidov A., Umarqulov E. Turizm iqtisodi. –T.: TMI, 2000.
Internet saytlari
18.https://.stat.uz.
19.https://.staff.tiame.uz.
20.https://www.lex.uz.
36

Turistik xizmat turlari va ularning xususiyatlari

Sotib olish