Turkistonda milliy istiqlolchilik harakati va uning oqibatlari - История - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	2.0MB
Покупки	0
Дата загрузки	25 Январь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	История

Продавец

Mehriddin Erkinov

Дата регистрации 21 Январь 2025

3 Продаж

Turkistonda milliy istiqlolchilik harakati va uning oqibatlari

Купить

Mavzu: Turkistonda milliy istiqlolchilik harakati va uning oqibatlari
Mundarija
Kirish ………………………………………………………………………….…2-3
1. XX asr boshlaridagi istiqlolchilik harakatining mazmun mohiyati. ………......4-6
2. Shermuhammadbek-Turkiston o’lkasi musulmon qo’shinlari bosh
qo’mondoni………………………………………………………………….….7-12
3. O‘zbekistonda “bosmachilik” harakatining ahamiyati……………………...13-16
Dars ishlanma ……………………………………….………………………..17-20
Xulosa ………………………………………………………………….…...…21-22
Foydalanilgan adabiyotlar
Ilova
1

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom
Karimov Ahmad al-Farg’oniy tavalludini nishonlash bilan bog’liq tadbirlar
yuzasidan Quva va Farg’ona shahriga tashrif bayurib, keng jamoatchilik bilan
qilgan suhbatlaridan birida istiqlol bayrog’ini baland ko’targan, milliy ozodlik
kurashiga, qurolli harakatga bosh bo’lgan sarkardalardan Madaminbek va
Shermuhammadbeklarni eslab o’tgan edilar. Chunki haqqoniy tariximizni, yangi
tarixni yaratishda buyuk istiqlolimiz yo’lida kurashgan ulug’ zotlar,
ma`rifatparvaru adiblar, qo’mondonu lashkarboshilarning hayot yo’li, faoliyati
taqdirini bilish, ularning betimsol ijtimoiy-siyosiy qiyofasini tiklash, bor haqiqatni
hozirgi va kelajak avlodga yetkazish juda muhim ahamiyat kasb etadi.
Birinchi Prezidentimiz I.Karimov so’zi bilan aytganda xalqimiz o’sha mustabid
sovetlar tuzumi davrida biri ,,qizil askar”, biri ,,bosmachi” biri ,,quloq”,
biri ,,komissar”, yana biri ,,mushtumzo’r”, yana qay biri ,,yo’qsil” deb guruhlarga
ajratib tashlangandi. ,,Bo’lib tashla, so’ngra hukmronlik qil” shiorini amalga
oshirish uchun eng makkor, qabiq usullar ishga solinib, bir millat vakillarini bir-
biriga qarshi qayrash, adovat va nizo urug’ini sochish, shu yo’l bilan istiqlolchilar
safini bo’lib yuborish, ularni alohida-alohida qirg’in qilish siyosati amalga
oshirilgan edi. ,,Shu bois,-deb ko’rsatadi yo’lboshchimiz,-ota-bobolarimizga ana
shunday ranglar bilan ajratib baho bermasligimiz, balki ularning hayotini, ular
yashagan davr mohiyatini to’g’ri tushunish lozim” 1
.
Birinchi Prezidentimiz I.Karimov ta`kidlaganidek ,,bundan bir yuzu o’ttiz yil
muqaddam xalqimiz milliy mustaqilligi va tarixiy davlatchiligini yo’qotib,
mustamlaka asoratiga tushib qolgan edi. Shu davr mobaynida ajdodlarimiz,
millatimiz mashaqqatli sinov va kurash yo’llarini bosib o’tdi” 2
. O’zbekistonning
sovetlar davri tarixi ana shunday mashaqqatli, og’ir sinov va kurash yo’llaridan
iboratdir. Bu deyarli o’rganilmagan tarixiy davr 1918-1934 yillar-xalqimizning
1
1Karimov I.A. O’z kelajagimizni o’z qo’limiz bilan qurmoqdamiz ,,Turkiston” gazetasi muhbirlarining bergan
savollariga javoblari. ,,Turkiston” gazetasi, 1999 yil 2-fevral
2
Karimov I.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni xalq, millatni millat qilishga xizmat etsin. T.: ,,O’zbekiston” 1998, 3
bet
2

Vatan, millat ozodligi yo’lida olib borgan milliy urushi, istiqlolchilik harakati.
Sho’ro tuzumi bu davr o’rganishini man qilgan edi. Aksincha bu ozodlik kurashini
bostirishga qaratilgan sovetlarning bosqinchilik urushlari tarixi madh qilingan,
tarix bir tomonlama bitilgan, g’oliblar tarixi bitilgan holda mag’lublar tarixi
kafanga o’rab berkitib qo’yilgan edi. Biroq oyni etak bilan yopib bo’lmaganidek
yaqin o’tmishimizdagi ana shu istiqlol uchun kurashni tarixdan o’chirib bo’lmaydi.
Har bir voqea, hodisa, jarayon, xoh ijobiy, xoh salbiy bo’lsin, xoh adolatli, xoh
razolatli bo’lsin, ularning barchasi ustidan har bir siyosiy, harbiy, mafkuraviy
arbob, omma, xalq yetakchisi darajasiga ko’tarilgan shaxs garchand jisman yo’q
bo’lsa ham, barabir ular haqidagi bor haqiqat aytilishi zarur. Bunday shakllar tarix
uchun hamisha barhayotdir. Ulardan yangidan-yangi avlodlar ibrat va bahra oladi,
ularga taqlid qiladi, yaxshilari bilan farqlanadi, yomonlardan nafratlanadi.
Qolaversa tarix shaxssiz bo’lmaydi. Har bir tarixning egasi bo’ladi. Egasiz tarix
tarix emas. Shu nuqtai nazardan qaralganda bizning ona tariximizning ko’pdan-
ko’p sahifalari, tarixiy voqealari va ularning qahramonlari hali-hanuz
o’rganilganicha yo’q. Tariximizning ana shunday kemtik qirralaridan biri 1918-
1934 yillarda Vatan, millat ozodligi, erku hurriyat uchun olib borgan mardonavor
qurolli kurash tarixidir.
I. XX asr boshlaridagi istiqlolchilik harakatining mazmun mohiyati
3

Tarixiy manbalarda Turkiston o’lkasi xalqlarining Sho’ro bosqinchiga qarshi
milliy-ozodlik va istiqlol harakatining boshlanishi va uni davrlashtirish bo’yicha
har xil fikrlar ilgari surildi. Jumladan, Sho’ro tarixshunosligida o’lkamiz
xalqlarining ozodlik va milliy mustaqillik uchun kurashi davrini ko’r-ko’rona
fuqarolar urushi davri, deb qaraladi. Tarixiy haqiqatga mutlaqo to’g’ri
kelmaydigan Rossiyadagi fuqarolar urushi davridan aynan ko’chirib olindi va
1918-1920 yillar shunday belgilandi. Bu borada tarixiy voqealarga xolisona
berilgan to’g’ri bahoni xorijda chop etilgan manbalardan topamiz. Jumladan,
Boymirza Hayit ,,Bosmachilik: Turkistonda 1917-1934 yillardagi milliy kurash”
kitobida o’lka xalqlarining milliy ozodlik va mustaqillik kurashi davrini to’g’ri va
aniq belgilaydi. Uning fikricha, Turkiston xalqlarining milliy ozodlik jangovar
kurashi 1934-yilning o’rtalariga qadar davom etgan. Bu katta davr ikki bosqichga
bo’linadi: 1) 1918 yil fevraldan 1924 yilgacha; 2) 1924 yildan 1934 yilgacha 3
.
Turkiston o’lkasi xalqlarining milliy ozodlik va istiqlol harakatining sabablari
to’g’risida ham tarixiy manbalarda har xil fikrlar bayon etiladi. Ayniqsa sho’ro
davrida chop etilgan adabiyotlarda o’lka xalqlarining milliy ozodlik va istiqlol
harakatining mohiyati buzib, soxtalashtirib ,,bosmachilik” deb ataladi va sabablari
bir yoqlama yoki juda toraytirilib ko’rsatiladi. Qonuniy savol
tug’iladi: ,,Bosmachi” degan mudhish uydirma iborasi qanday yuzaga kelgan?
Jamiki arxivlarda saqlanayotgan 1918-1919 yillarga oid hujjatlarda ,,bosmachilik”,
,,bosmachilar” degan iboralar uchramaydi. ,,Talovchilar”, ,,dushmanlar” degan
iboralar bolsheviklar, sho’ro , harbiy tashkilotlari hujjatlarida ko’zga tashlanadi.
1918-1920 yillarda bo’lib o’tgan Turkiston Kompartiyasi I-V qurultoylari,
Turkiston Respublikasi Sho’rolarining I-V, IX syezdlari, shuningdek, boshqa
hujjatlarda ham ,,bosmachilik” iborasi ishlatilmagan. ,,Bosmachilik harakati”
doirasidagi qo’rboshilar, ,,bosmachilar” bilan bog’liq bo’lgan hujjatlarda ham bu
ibora yo’q. Axir, istiqlol yo’lida milliy ozodlik uchun kurash olib borgan xalq
milliy qahramonlari o’zlarini ,,bosmachilar” deb atalmaganlar-ku? Aksincha, ular
3
1N.Jo`rayev, Sh. Karimov. O`zbekiston tarixi T.: ,,Sharq” 2011, 100-bet
4

o’zlarini ,,Musulmonobodlik jangchilar”, “Vatan mudofachilari”, “Turkiston
ozodligi askarlari”, ,,Millatni yurtni ajnabiy bosqinchilardan ozod
etuvchilar”, ,,milliy qo’shin jangchilari” deb atashgan. Mazkur harakat sardorlari
o’z nomlariga ,,bek” so’zini qo’shib, Madaminbek, Shermuhammadbek, Isroilbek,
Ibrohimbek, Parpibek deb ataganliklari ham bejiz emas. Qariyalar hanuz u
davrni ,,beklar zamoni” edi deb ham eslashadi. 4
,Bosmachi” iborasi birinchi bo’lib bolshevik mafkurachilar
qo’llanadilar. ,,Jizn` natsional`nosti” (Maskva, 1920 yil iyun)
jurnalidan ,,Bosmachilar fronti” maqolasi e`lon qilindi. Bu iborani 1921-yili 4
aprelda mazkur maqola muallifi Farg’ona qo’shinlari qo’mondoni D.E.Konovalov
ishlatdi. P.Kushnev esa ,,bosmachi” so’zini qaroqchi ma`nosida qo’lladi
(,,Krasnaya Zvezda”. –M.: 1928. 1-son). Xalqlar ,,dohiysi”
I.V.Stalinning ,,bosmachilik” harakati 1918-1924 yillarda O’rta Osiyoda bir
dushman, ixtilol va millatchi bo’lib, O’rta Osiyo respublikalarini Sovet
Rossiyasidan ajratish va mustamlakachi sinf hokimiyatini yangidan qurish g’oyasi
bilan boylar tomonidan boshqariluvchi siyosiy sho’ro tarixchilari tomonidan qabul
qilinadi. A.Zevelev, ,,Bosmachilik”) Yu.Polyakov,
A.Chugunovlarning ,,Basmachestvo” ( kitobida (Moskva, 1981) quyidagi satrlar
bitilgan: ,,Slova basmach proisxodit ot tyusrkogo glagola ,,basmach” chto
oznachayet ,,davit”, ,,pritesnyat”, ,,nasilovat”. U narodov Sredney Azii
ponyatiya ,,basmach” oznachayet ,,naletchik”, ,,bandit”, ,,razboynik”, ,,nasilnik”.
Bundan ko’rinadiki mualliflar ,,bosmoq” fe`lining birinchi mazmunini olmasdan,
uni ongli ravishda tushirib qoldirganlar, asosiy e`tibor keyingi ma`nolarga
qaratilgan. Bu tushunarli, albatta. Chunki bu ma`no ko’rsatilsa, o’quvchida o’z-
o’zidan qonuniy savol tug’iladi: Xo’sh, ,,bosmachilar” kimlarning yerini bosib,
tortib olgan ekan? O’z uyini, o’z yerini bosib olish mumkin emas-
ku? ,,Bosmachilar” o’z yerini o’zlari hech qachon bosib olmagan, balki uni
bosmachilardan ya`ni chorizm yoki sho’ro bosqinchilaridan himoya qilgan. RKP
4
R.Shamsutdinov, Sh. Karimov Vatan tarixi, T.: ,,Sharq” 2010, 87-bet
5

(b) Markaziy Komitetining 1922 yil 18-may qarorida ,,bosmachilik”ka qarshi
harbiy tadbirlar bilan birga aholi orasida jiddiy targ’ibot tashkil etilishi ham muhim
vazifa sifatida ko’rsatilgan. Jumladan, ,,Anvar Poshoning aholi orasida
inglizlarning josusi va Sharq xalqlarining dushmani”, deb targ’ibot yuritish
kerakligini aytilgan edi. Ana shu tariqa butun Turkiston o’lkasidagi barcha xalqlar:
o’zbek, qirg’iz, qozoq, turkman, tojik, qoraqalpoqlar sho’ro istibdodiga qarshi
ozodlik va milliy mustaqillik uchun qonli jangga otlanadilar. Shu boisdan bu
kurashning harakatlantiruvchi kuchlari xalq ommasi-boylar, ruhoniylar, dehqonlar,
kosiblar, ishchilar edilar 5
.
5
N.Jo`rayev, Sh. Karimov O`zbekiston tarixi T.: ,,Sharq” 2011, 108-110-betlar
6

II. Shermuhammadbek-Turkiston o’lkasi musulmon qo’shinlari bosh
qo’mondoni
Madaminbek oq ruslar bilan ittifoq tuzdi-yu, o’zining sobiq ittifoqchilaridan
ayrilayozdi. Xolxo’ja Eshondan boshqa qo’rboshilar Madaminbekning bu
qilmishini ochiqdan-ochiq qoralamagan bo’lsalarda, o’rtaga sovuqchiliklar tusha
boshlaydi. Unga bevosita o’z qo’li ostida jang qilib kelgan qo’rboshilar va qirg’iz
qo’rboshilargina sodiq qoladi. Boshqa katta va kichik qo’rboshilar ,,Hozir
Madaminbekning qo’shini musulmonlar va g’ayridinlardan iborat, binobarin, endi
u tom ma`noda amiralmuslimin (musulmonlar amiri) bo’la olmaydi”,-degan
xulosaga keladilar.
1919 yil sentyabr oyida ular G’orbuvodo to’planib, Shermuhammadbekni
amiralmuslimin etib saylaydilar. Shuningdek, qurultoyda milliy-ozodlik harakati
oldida turgan vazifalar yana bir bora aniqlashtirib olindi, kelgusi janglar
strategiyasi va taktikasi ko’rib chiqildi. Bu anjumanda, shuningdek Madaminbek
sha`niga issiq-sovuq gaplar ham aytildi, kimdir uni ochiqdan-ochiq so’ksa, kimdir
taassuf bildirdi, xayrixoxlari esa, bir oz so’z aytishga jur`at etolmay o’tirdilar 6
.
Madaminbek va boshqa qo’rboshilar o’rtasiga tushgan sovuqchilik hozircha
milliy-ozodlik kurashiga salbiy ta`sirini o’tkazmay turdi. Bir tomondan
Madaminbek boshchiligidagi musulmon-rus qo’shini, bir tomondan
Shermuhammadbek rahbarligidagi o’zbek qo’rboshilari, bir tomondan
Muhiddinbek, Jonibek qozi kabi yirik qirg’iz qo’rboshilari qizillarni ko’z
ochirmay, ketma-ket zafarli janglar olib bordilar.
Bir necha bor harakat qilib sulhga erisha olmagan qizil qo’mondonlik g’azabdan
o’zini qayerga qo’yishini bilmay terror harakatlarini boshlab yuborishadi. G’azab
o’ti 15 asosan Mermuhammadbek va Madaminbek kabi sardorlar, ularning tug’ilib
o’sgan joylari, qarindoshlari hamda ozodlik kurashining ma`naviy markazi
bo’lmish Qo’qonga qaratiladi. Qo’rboshilarning qarindosh-urug’lari qisman
6
Mansurxo’ja Xo’jayev. Shemuhammadbek Qo’rboshi. T.: ,,Sharq” 2008 y, 123-bet
7

o’ldirilib, qisman qamoqqa olinib, surgun qilina boshlanadi, ularning mol-mulklari
musodara qilinadi. Bu o’rinda qizil terrorchilar Madaminbek va
Shermuhammadbekning Sharqiy Farg’onada janglar bilan band ekanligidan
foydalanib qoldilar.
Bu voqealarni eshitgan Shermuhammadbek o’zining Marg’ilondan uzilib
ketmaganligini bildirib qo’yish, hamda zo’rga kuchi yetmay, himoyasiz qarindosh
urug’lar, qo’ni-qo’shni, tanish-bilishlardan o’ch olishga kirishgan qizillarning
yaxshilab adabini berib qo’yishga ahd qiladi. Marg’ilon atroflariga yashin tezligida
qilinadigan hujum rejasi ikir-chikirlarigacha puxta o’ylab tuzilib chiqadi. Shu
kunlarda Shermuhammad qo’shini adadi olti ming nafarga borar edi. Jang rejasiga
muvofiq, mazkur olti ming jangchi quyidagi tartibda taqsimlanadi:
-1000 nafar yigit Dardoqbek qo’rboshi boshchiligida Marg’ilon uyezdida shimol
tomondan;
-1000 nafar yigit Yusuf Polvon qo’rboshi boshchiligida g’arb tomondan; -20000
nafar yigit Nurmuhammadbek boshchiligida Gorchakovo temir yo’l bekati
tomonga;
-20000 nafar yigit Shermuhammadbek boshchiligida asosiy yo’nalish, ya`ni
Marg’ilon tomon hujum qiladigan bo’ldilar.
1919 yil 10-yoki 11 oktyabr kuni qismlar o’zlariga buyurilgan joylarga yetib
borgach, bir vaqtning o’zida jang boshlab, Marg’ilonni o’rab kela boshladilar.
Qizillar qandaydir yo’l bilan qo’rboshilarning jangga kirish yo’llarini bilib olganlar
shekilli, shaharda katta qo’shin to’playdilar. Shuningdek, Namanganda turgan
qismlarga ham ehtiyot shart Mirg’ilon sari yurish buyuriladi.
Jang shiddat bilan boshlanib, shu tarzda davom etadi. Bu jangda
Shermuhammadbek turkiy xalqlar harbiy san`atidan meros qolgan bir usulini
qo’llaydi: bir guruh otliq yigitlar dushmanga juda yaqin borib, qizg’in jangga
kirishib ketadilar. Jang ayni qizigan paytda oldindan tayinlab qo’yilgan bir necha
yigitlar ,,-esing bo’lsa, o’zingni qutqar”, ,,qochmagan nomard” deb qichqirishib,
8

otlarini orqaga burib, qochib qoldilar. Ularni ko’rgan boshqa yigitlar ham otlarini
boshini burib, tartibsiz holda qocha boshladilar. Ularning orqasidan ponsodlar
nomiga ,,qayt orqaga nomardlar, itday otib tashlayman” deb po’pisalar ham qilib
qo’ydilar. Qizillar ,,bosmach qochdi, ura” degancha yigitlar ortidan changalzorga
kirib keldilar. Bu yerda ularni Shermuhammadbek boshchiligidagi pistirma kutib
turar edi. Pistirmadagilar qizillarni o’tkazib yuborib, atrofni o’rab tutday to’kib
tashlaydilar. Qizil askarlar safi boshida qilich yalong’achlab kelayotgan komandir
Shermuhammadbek bilan olishib halok bo’ladi.
Boshqa yo’nalishlarda ham qizillarga katta zarba beriladi. Jangdan so’ng barcha
qismlar G’orbobo yaqinidagi bir mavzeda to’planadilar va tartibli ravishda o’z
makonlari G’orboboga qaytadilar. 1919 yil 13-oktyabr kuni Namangandan
yuborilgan katta harbiy qism Yozyovon cho’li orqali kelayotgan ma`lum bo’ladi.
Shermuhammadbek o’z qo’shinini ikkiga bo’lib, bir qismini ehtiyot shart uchun
G’arbuvo mudofaasiga qoldiradi. Ikkinchi qism bilan esa Yozyovon cho’li tomon
yo’l oladi. Har ikki qo’shin Xonobod qishlog’i yaqinida to’qnash keldilar. Bu jang
to’xtab-to’xtab uch kecha-kunduz davom etadi va nihoyat Shermuhammadbek
qo’rboshi qo’l ostidagi ozodlik kuchlari g’alabasi bilan yakunlanadi 7
. Ayni paytda
Qo’qon tomonda Islom Polvon, Oybola qo’rboshi va boshqalar, Andijonda
Parpibek, Namanganda Rahmonquli va Amir qo’rboshi, Aravonda Xolxo’ja
Eshon, O’zgan va O’sh viloyatlarida qirg’iz qo’rboshilarining katta g’alabalarga
erishganliklari haqida xabarlar tarqalib turdi. 1
Milliy ozodlik harakatining 1919 yildagi zafarli yurishlari sovetlarni qattiq
larzaga solib qo’ydi. Bu yurish o’chog’i Farg’onada bo’lgan kuchli zilzila
Turkiston zaminini qattiq silkitib, uning to’lqinlari Kreml minoralarini ham
zirillatadi.
Leninga qilingan suiqasd uni jisman yo’q qila olmasada, to’shakka mixlab
qo’yadi. Har kuni erta bilan muolaja va nonushtadan so’ng uning kotibasi Fotmeva
ertalabki pochtani olib kelar edi. Pochta, gazetalar, maktublar, telegrammalardan
7
Mansurxo’ja Xo’jayev. Shemuhammadbek Qo’rboshi. T.: ,,Sharq” 2008 y, 124-125 betlar
9

iborat bo’lib, ularni Leninga olib kirishdan oldin Savnarkom tomonidan maxsus
belgilangan kishi avval ko’z yugirtirib chiqardi va flotlardan kelgan noxush
xabarlarni ichkariga kiritmagan. Chunki unga kuchli hayajonlanish mumkin
bo’lmagan. Bu holni bilib qo’ygach undan pochtani yashirmaydigan bo’ladilar.
Fotmeva pochta olib kirgach, unga bir ko’z yugirtirib olgach, ,, Farg’onadan
pochta kelmadimi?” deb alohida so’rab turgan. Farg’ona frontidagi ahvol Lenin
uchun shu darajada ahamiyatli bo’lganki, u kutubxonada O’rta Osiyo, xususan
Farg’ona tarixiga, turkiy xalqlar harbiy san`ati tarixiga oid kitoblarni o’qib turgan.
Unda muayyan bir xalqning, muayyan bir mamlakatning tarixini yaxshi bilmay
turib, u bilan muomala qilish, uni itoatda tutish qiyinligini juda yaxshi xis qilgan 8
.
Yangi hukumat tuzish uchun tayyorgarlik ishlariga kirishish 1919 yilning qish
arafasida qizil qo’mondonlik milliy-ozodlik kuchlariga hal qiluvchi zarba berish
rejasini ishlab chiqadi. Marg’ilon va Farg’ona (sobiq Skobelevga) vodiyning har
tarafidan va Toshkentdan yangi kchlar olib kelina boshlandi. O’z ayg’oqchilari
vositasida bundan xabar topgan Shermuhammadbek qo’shinini saqlab qolish
maqsadida vaqtincha tog’larga chekinishga qaror qiladi. Oloyning ostonasi
bo’lmish G’ulcha shaharchasida kichik ber garnizon bor edi. Shermuhammadbek
bilan Xolxo’ja Eshon shu tomonga qarab yo’l oladilar. Gornizon boshlig’i kuch
qo’rboshilar tomonida ekanligini anglab, jangsiz taslim bo’ladi. Shu tufayli uni va
jangchilarini asir olmay, qo’yib yuboradilar 9
. Bu yerda bir necha kun turilgach,
Xolxo’ja Eshon Novqatga yo’l oladi. G’orbuvodan G’ulgagacha bo’lgan yo’l
ustiga qo’yilgan xabarchilar, qizil qo’shin Shermuhammadbekni ta`qib etib, izma-
iz kelayotganini ma`lum qiladilar. Shermuhammadbek mudofaaga hozirlik ko’ra
boshlaydilar. Qizillar uni uch tomondan o’rab oladilar. Faqat sharq tomon-Oloy
yo’ligina ochiq qolgan edi. Bir necha kunlik jangdan so’ng qizillar tobora
qurshovni siqib kela boshlaydilar. Buning ustiga, bu yerlar tog’ etagi bo’lgani
uchun qalin qor bilan qoplangan edi.
8
Shamsutdinov Rustam. ,,Bosmachilikni qanday baholash kerak”. ,,Fan va turmush”. 24-son 1995 y, 27-bet
9
Narzulla Jo’rayev, Shodi Karimov. ,,O’zbekiston tarixi” T.: ,,Sharq” 2011 y, 125 bet
10

Shermuhammadbek: ,,-kofirlar o’qidan o’lgandan ko’ra tog’da muzlab
qolganimiz afzalroq. Nima bo’lsa ham xudodan ko’rdik”, deb Terakdovon tomon
chekinishga buyruq beradi. Yog’ib turgan qor ostida dovon sari yuradilar. Qizillar
ham izma-iz quva boshlaydi. Dam jang qilib, dam ilgari yurib, baland tog’lar
boshlanadigan joydagi bo’sag’a degan qishloqqa yetib keladilar. Bu yerning
aholisidan qirqtacha qo’tos, qorkurak va yo’l ko’rsatuvchi olib toqqa chiqib
ketdilar. Azaliy tog’ hayvoni bo’lgan qo’toslar ko’kragigacha qorga botib, otlar
uchun yo’l ochib borgan. Bunday qiyin sharoitda bir qancha otlar sovuqdan o’ladi,
odamlarning oyoq-qo’llarini sovuq uradi, oziq-ovqatlari tamom bo’lgach otlarini
so’yib yeyishga to’g’ri kelgan. Nihoyat, yo’lboshchilardan biri dara yo’lini
topishga muvaffaq bo’ladi.
,,Bosmachilar qor bo’roni ostida qolib, qirilib ketgandir” deb o’ylagan qizil
askarlar orqasiga qaytib ketadi. Tog’ma-tog’ yurgan Shermuhammadbek yigitlari
kichikroq Oloy kentiga-Oloy vodiysi markaziga yetib olib, bu yerda dam olib
o’zlariga kelib olgach shahidlarni shu yerga dafn etib Farg’onaga qaytishga
hozirlik ko’radi 10
.
Qurultoydagi qarorlar vaqtni o’tkazmay amalga oshirilishi zarur edi.
Bol`sheviklarning askar to’plash harakatiga qarshi tezlik bilan chora ko’rish,
yigirma kun ichida ko’zga ko’rinadigan muvaffaqiyatlariga erishish vazifasi qilib
qo’yilgan edi. Shuningdek ikkilanib turgan, arazlagan va ehtiyotkor bo’lib qolgan
qo’rboshilar bilan uchrashib, ularga zarur yordam ko’rsatish, shu yo’llar bilan
muvaffaqiyatga zamin tayyorlash kerak edi.
Shermuhammadbek mazkur qurultoy qarorlarini amalga oshirish, oziq ovqat,
kiyim-kechak, qurol-yarog’ masalalarini hal etish, yangi kelgan hamda sho’ro
qo’mondonligidan qochib o’tgan yigitlarni qurollantirish, qismlarga bo’lish,
shuningdek, yangi hukumat tuzish uchun maslahatlar bilan band bo’lib turgan bir
paytda O’ratepada jang olib borayotgan Barotbek (Ali Bodomchi
asarida ,,Bo’g’otabek” shaklida yozilgan) qo’rboshidan yordam so’rab chopar
10
Mansurxo’ja Xo’jayev. Shemuhammadbek Qo’rboshi. T.: ,,Sharq” 2008 y, 132-133 betlar
11

keladi. Ma`lum bo’lishicha, Xo’jand va O’ratepa garnizonlaridan chiqib kelgan
qismlar Barotbekka og’ir zarba beradilar 11
. Shermuhammadbek darhol Hotambek
qo’rboshi boshchiligida yetti yuz yigitni O’ratepaga safarbar etadi. Yigitlar hal
qiluvchi jang paytida yetib borib qizil armiya askarlarining katta qismini qirib
tashlashadi. Tirik qolganlari Xo’jand tomonga qochib qutiladilar.
Qizil askarlar sovet hukumatining 1922 yil, mart oyidagi istiqlolchi kuchlar
bilan muzokaralar olib bormaslik va ularni majburan zo’rlik asosida taslim qilish
to’g’risidagi buyrug’iga asosan iyundan boshlab yanada dahshatli hujumini
kuchaytiradilar. Shermuhammadbek 1923-yil ukasi Nurmuhammadbek bilan bir
guruh mujohidlarni yoniga olib, Afg’onistonga o’tib ketishga majbur bo’ladi. U bir
necha bor o’z vatanini mustamlakachilardan ozod qilish uchun harakat qiladi.
Jumladan, 1924-yilda 20 ming kishilik askar bilan Qashqar orqali Farg’ona
vodiysiga o’tmoqchi bo’ladi. Ikkinchi urinish 1929-yilda bo’lgan edi. O’shanda
Shermuhammadbek Afg’onistondan Vaxsh daryosi orqali Sharqiy Buxoroga
o’tishga intiladi. Ammo urinishlarning barchasi besamar ketadi. Shundan so’ng u
taqdirga tan bergan bo’lsada, doimo qalbida vatanni ozod ko’rish tuyg’usi bilan
umrining oxirigacha yashab kurashadi 12
.
11
R.Shamsutdinov, Sh.Karimov, Vatan tarixi. T.: ,,Sharq” 2010 yil, 126-127 betlar
12
O’sha joyda
12

III. O‘zbekistonda “bosmachilik” harakatining ahamiyati
1917-yil oktyabr to‘ntarishidan keyin Turkistonning viloyatlaridagi qishloq
aholisi orasida ulamolar rahbarligida bosmachilik harakati boshlandi. Bizda uni
ko‘pincha ruslarga va bolsheviklarga qarshi qaratilgan milliy ozodlik harakati deb
anglatiladi. Lekin aslida masala bundan murakkabroq bo‘lgan. Bosmachilik
harakati birinchi navbatda ulamolar- ning ashaddiy dushmani bo‘lgan jadidlarga
qarshi qaratilgan edi. Bu qarama-qarshilikda bosmachilar ba’zan hatto “qizil
ruslar”, ya’ni bolshe- viklar bilan ham hamkorlik qilganlar. Ular uchun eng katta
dushman rus mustamlakachilari emas, shaharlik ziyolilar bo‘lgan. Bu yerda shahar
bilan qishloq, yangi taraqqiyot bilan eski urf-odatlar tafovuti birinchi o‘rinda
bo‘lgan. Shuning uchun bu harakatga “milliy ozodlik uchun kurash” deb emas,
“grajdanlar urushi”, ya’ni vatandoshlar urushi deb baho berilsa, to‘g‘riroq bo‘ladi.
Bosmachilik harakatining tarkibidagi qurolli kuchlar tarkibida turli maqsadlar
uchun kurashgan qo‘shinlar bor edi. Ularning ba’zilari ongli ravishda “qizil ruslar”
ga va, umuman, ruslarga qarshi kurash olib brogan- lar va Turkistonni ulardan
ozod etib, siyosiy va iqtisodiy mustaqillikka erishishini orzu qilganlar. Masalan,
Fayzulla Xo‘jaevning amakisining o‘g‘li Usmon Xo‘ja (1878 – 1968) Buxoroda
unga berilgan oliy mansabni tark etib, turkiyalik harbiy emissar Anvar Poshoning
qurolli kuchlariga qo‘shilgan va u bilan birga “qizil ruslar” ga qarshi kurash olib
borgan. Keyinchalik u oilasi bilan Afg‘onistonga qochishga majbur bo‘lgan va
butun umri muhojirlikda o‘tgan. Usmon Xo‘ja o‘zining vatan istiqloli uchun
siyosiy kurashini Turkiyada davom etdirdi. Bu yerda uning atrofiga Turkistondan
“qizil ruslar” zulmidan qochgan ziyolilar to‘plandilar. Ular o‘zlarining siyosiy
taskilotini tuzdilar, gazeta va jurnallar chop etdilar. Nashr etilgan maqolalarda,
asosan, Turkistonni ruslar istilosidan ozod etish g‘oyasi ilgari surilgan edi.
Turkiston muhojirlari xalqaro tashkilotlarga va chet ellarning hukumatlariga ham
moliyaviy va harbiy yordam so‘rab murojaat etdilar va Turkistonga harbiy yurish
qilib, uni “qizil ruslar” dan ozod etishni rejalashtirgan edilar. Usmon Xo‘janing
o‘g‘li Temur Xo‘ja o‘g‘li hozirgi kunda turk tillari tarixi va etnografiyasi bo‘yicha
13

yirik mutaxassis, u Turkiyadagi Koch universiteti va Amerikadagi Michigan
universitetinig professori. Uning aytishicha, Usmon Xo‘ja umrining oxiri- gacha
vatanini qumsab, uning taqdiri uchun qayg‘urib yashagan, bir kun unga qaytishni,
rus istilochilaridan va kommunistlardan ozod etishni orzu qilgan. Sho‘rolar davrida
Usmon Xo‘ja sotqin va vatan xoini deb qora- langan edi. Mustaqillik davrida uning
nomi oqlanib, 2014-yilda Toshkentda unga bag‘ishlangan maxsus risola nashr
etildi.
Turkiston musulmonlarining milliy ozodligi uchun ruslarga qarshi qurolli
kurash olib borgan fidoiylardan yana biri boshqird ziyolisi Ahmad Zakiy Validi
To‘g‘on (1890 – 1970) edi. U ham dastlab o‘z vatanida siyosiy kurash olib
borishga harakat qilgan. Uning foydasi yo‘qligini anglagach, Turkistonga kelib, bu
yerda sho‘rolarga qarshi qurolli kurash olib borgan. U ham chet elga qochishga
majbur bo‘lgan va avval Germaniyada tehsil olgan, keyin Turkiyada qo‘nim topib,
u yerlarda Turkiston tarixi bo‘yicha ilmiy tadqiqotlarini davom etdirgan. Uning
qizi Esonbeka To‘g‘on xitoy tilidagi manbalar va Markaziy Osiyo tarixi bo‘icha
yirik mutaxassis, professor, Turkiya Fanlar Akademiyasining haqiqiy a’zosi.
Uning aytishi bo’yicha, otasi boshqird bo‘lsa ham, Turkistonni o‘z vatani deb
hisoblagan va um- rining oxirigacha Turkistonga qaytishi va uni kommunistlardan
ozod etishni orzu qilgan. Sho‘rolar davrida u ham sotqinlikda ayblanib, uning
qilgan ishlari qoralangan edi. Sobiq ittifoq parchalanib sho‘rolar hokimiyati
ag‘darilgandan keyin uning nomi ham oqlanib, Boshqirdistondagi Ufa shahrida
una haykal o‘rnatildi. Bular singari insonlar ko‘p bo‘lgan.
Turkistondan XX asrning 20 yillarida yuz minglab odamlar rus istilochilari va
bolsheviklarning zulmi- dan chet ellarga qochishga majbur bo‘lganlar. Sho‘rolar
davrida ular sotqin, ularning faoliyati esa vatanga xoinlik deb ta’riflangan va
qoralangan. Lekin biz ularni ham farqlashimiz kerak. Ba’zi odamlar iqtisodiy
qiyinchiliklar tufayli ketganlar, ba’zilar diniy qadriyatlar poymol qilingani tufayli
ketganlar, ba’ziar esa siyosiy kurashni davom etdirish va vatan istiqloliga erishish
uchun yangi imkoniyatlarni izlash uchun ketganlar. Agar biz bunga hozirgi kun
14

nuqtai nazaridan, ya’ni istiqlol mafkurasi nigohidan qaraydigan bo‘lsak, bu
odamlar, ya’ni Usmon Xo’ja, Validi To‘g‘on va ularning safdoshlari sotqin emas,
millat fidoiylari, vatan istiqloli uchun haqiqiy kurash olib borgan vatanparvar
insonlar bo‘lganlar.
Lekin biz Turkistonda qolgan hamma ziyolilar haqida ham bunday deya
olmaymiz. Jadidlar Chor hukumati davrida rus mustamlakachilariga qarshi ochiq
siyosiy faoliyat olib bormaganlar. Siyosiy kurash haqida gapirmasa ham bo‘ladi.
Chunki bunga imkoniyat ham bo‘lmagan edi. Yangi taraqqiy- parvar g‘oyalar bilan
chiqqan yosh ziyolilarga ergashuvchilar juda kam edi. Savodsiz omma ulamolarga
ko‘r-ko‘rona ishonar edilar. Ulamolar esa rus mustamlakachilari bilan til
biriktirgan edilar. Jamiyat 2 ga bo‘lingan edi. Turkistonda butun xalqni birlashtirib,
mustamlakachilarga qarshi kurashga boshchilik qiluvchi siyosiy kuch yo‘q edi.
Misol uchun Hindistonda ham ingliz mustamlakasi o‘rnatilgan edi. U yerning
aholisi turli tabaqalardan va turli tillarda so‘zlashuvchi xalqlardan tashkil topgan
edi, odamlar turli xil dinlarga e’tiqod qilgan edilar. Lekin u yerda bu xalqlarning
hammasini birlashtirib, ingliz mustamlakachilariga qarshi kurashga boshchilik
qilgan siyosiy rahbar bor edi. U ham bo‘lsa, Mahatma Gandi edi. U Angliyada
huquqshunoslik fanidan tahsil olgan, ko‘p tillarni bilgan o‘qimishli va savodi
baland odam edi. U mustamlakachilarning qonunchiligini, shuning- dek, xalqaro
qonunlarni yaxshi bilar edi. Shuning uchun ham u xalqlarni ketidan ergashtirib,
mustamlakachilarga qarshi malakali siyosiy kurash olib borishni tashkil eta oldi.
Metropoliyaning Hindistondan yiroqda joylash- ganligi ham yordam berdi.
Afsuski, Turkistonda bunday rahbar yetishib chiqmadi. Ruslarning nisbatan
yaqin yerlarda joylashganligi, yaxshi qurollanganligi va o‘ta shafqatsizligi ham
ularga qarshi ochiq siyosiy kurash olib borishga hech qanday imkoniyat
qoldirmadi. Ulamolar “oq podshoh” ning manfaatiga xizmat qildilar, savodsiz xalq
ularga ergashdi, yosh jadidlarning esa tarafdorlari ko‘p emas edi. Shuning uchun
ular rus “chinovnik” lari belgilagan chiziqdan chiqmasdan faoliyat olib borishga
majbur edilar.
15

Sho‘rolar hukumati davrida jadidlarning ba’zilari “qizil ruslar” ga qo‘shilganlar,
ularning idoralarida xizmat qilganlar va kurashni ruslarga qarshi emas, ulamolarga
qarshi olib borganlar. Ulardan keyin milliy yosh kommunistlar yetishib chiqib,
“qizil ruslar” ning madadkorlariga aylanganlar. Ulamolar Chor hukumati davrida
rus kolonial ma’muriyatining sodiq tayanchi bo‘lganlar va jadidlarning
taraqqiyparvar g‘oyalarini inkor etganlar. Natijada jamiyat ikkiga bo‘linib,
ruslarning kolonial siyosatiga qarshilik qilishga ojizlik qilgan. Sho‘rolar davrida
ham ular xalqni “qizil ruslar” ga qarshi kurashda birlashtirish o‘rniga jadidlarga
qarshi kurash olib borganlar. Bosma- chilar esa, asosan, omi qishloq aholisi
bo‘lganigi tufayli ularga ergashganlar, ular hech qanday siyosiy maqsadlarni
ko‘zlamaganlar, ularning asosiy maqsadi vatan istiqloli va millat ozodligi emas,
balki yangi g‘oyalar va taraqqiyparvar islohotlar, va ularni tarqatuvchilar, ya’ni
shaharlik ziyolilarga qarshi kurash olib borish bo‘lgan. Ular olib borgan faoliyatda
mahalliy aholini talon-taroj qilish, ularga nisbatan kuch ishlatish, adolatsizliklarga
yo‘l qo‘yish holatlari ham ko‘plab yuz bergan. Shuning uchun biz ularga nisbatan
“istiqlol uchun kurashchilar”, “millat qahramonlari” kabi iboralarni
ishlatganimizda, ularni hech bo‘lmasa farqlay bilishimiz kerak.
Hozirgi vaqtda chet ellarga ketishga majbur bo‘lgan o‘zbek istiqlol- chilarining
avlodlari Saudiya, Turkiya, Amerika va Yevropaning turli mamlakatlarida
yashaydilar. Ularning ko‘pchiligi o‘z millatining urf odatlari, tili, dini va ma’naviy
qadriyatlariga sodiq qolganlar. Shuning uchun biz ularga sotqinlar va vatan
xoinlari deb emas, millatimizning bir qismi, vatandoshlar, qolaversa, istiqlolchi
fidoiylarning avlodlari deb qarashimiz kerak.
16

Dars ishlanmasi: Turkistonda milliy istiqlolchilik harakati va uning oqibatlari
Maqsadlar:
1. Turkistonda milliy istiqlolchilik harakatining sabablarini va rivojlanishini
tahlil qilish.
2. Ushbu harakatning ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy oqibatlarini o'rganish.
3. O'zbek xalqi va boshqa Turkiston xalqlari tarixida milliy istiqlolchilik
harakatining o'rnini tushunish.
Darsning maqsadli o'quv natijalari:
1. O'quvchilar Turkistondagi milliy istiqlolchilik harakatining sabablari va
bosqichlarini tushunadilar.
2. Harakatning mahalliy va global miqyosdagi ta'sirini baholaydilar.
3. O'quvchilar milliy istiqlolchilik harakatining tarixiy ahamiyatini bilib
oladilar.
Darsning tuzilishi:
1. Kirish (10 daqiqa):
o Darsni boshlashdan oldin, o'quvchilarga Turkistondagi milliy istiqlolchilik harakati
haqida qisqacha so'zlab beriladi.
o O'quvchilarga bu harakatning tarixiy, siyosiy va ijtimoiy ahamiyatini tushuntirish.
o Dars maqsadlari va o'quv natijalari bilan tanishtirish.
2. Asosiy qism (25 daqiqa):
o Milliy istiqlolchilik harakatining sabablari:
 Rossiyaning Turkistonga qaramligi va mustamlakachilik siyosati.
 O'zbek, qozoq, turkman va boshqa Turkiston xalqlarining milliy ozodlik istagi.
 Islom dini va musulmonlar orasidagi uyg'onish.
 Turkistonning iqtisodiy va ijtimoiy holati.
o Milliy istiqlolchilik harakatining rivojlanishi:
17

 1916-yilgi qo'zg'olon va uning oqibatlari.
 Milliy harakatning yangi bosqichlari va tashkilotlarning tashkil topishi.
 Turkiston mustamlakasi uchun kurashgan boshliqlar: Xoja Niyoz, Ismoilbek, va
boshqalar.
o Milliy harakatning natijalari va oqibatlari:
 Turkistonning siyosiy holatidagi o'zgarishlar.
 1917-yilgi fevral inqilobi va uning ta'siri.
 Turkiston mustamlakasidagi ijtimoiy va iqtisodiy o'zgarishlar.
 Milliy ozodlik harakatining Rossiya imperiyasiga qarshi kurashdagi ahamiyati.
3. Yakunlash (15 daqiqa):
o O'quvchilar bilan muhokama o'tkazish: "Turkistonda milliy istiqlolchilik harakati
qanday ahamiyatga ega edi?"
o O'quvchilarga mustaqil fikrlarini aytishga imkon berish.
o Darsni umumlashtirish va asosiy xulosalarni chiqarmoq.
Baholash:
“Assotsiatsiyalar” metodi. O`quvchilarning har bir guruhiga bo`lajak mavzuni
o`rganish bilan bog`liq bo`lgan so`z yoki gap yozilgan plakat beriladi. Uning quyiga
o`quvchilar ana shu so`z yoki gap ularning ko`zlari oldida gavdalantiradigan
tasavvurlarini yozib qo`yadilar. Masalan: plakatda vertikal yo`nalish bo`yicha
tanlangan mavzu bilan bog`liq bo`lgan tushuncha yoziladi. Ushbu so`zning har bir
harfiga ishtirokchilar o`z tasavvurlarini bayon qiladilar va yozadilar. Masalan:
M – muammo, muloqot, mantiq, misol, masala…
U – uddalamoq, uzluksiz, uyg`unlashtirmoq….
N – nazariya, najot, navbahor, nafosat…
O – oqilonalik, omil, omma, ong…
Z – zimma, zukko, zamon, zarar, ziynat…
18

A – axborot, agrotexnika, ajoyibot, avaylash…
R – reja, ravnaq, rag`bat, raqam, rahnamo…
A – ahamiyat, ahvol, aql, ahillik, afzallik…
Turli guruhlarda bo`lajak mavzuni o`rganish bilan bog`liq bo`lgan har xil so`zlar
bo`lgani maqsadga muvofiqdir. Barcha plakatlar ilib qo`yiladi, o`qib eshittiriladi,
lekin izohlab berilmaydi.
Impuls – plakat metodi. Har bir ishtirokchi uchun vatman varaqlari va markerlar
kerak bo`ladi.
1. Stollarning ustiga oxirigacha yetkazilmagan fikrlar yozilgan plakatlar qo`yilgan:
«Ushbu mavzuda meni hammasidan ko`proq ..... qiziqtiradi», «Men shuni
aniqlashtirmoqchi edimki, .....», «Men orttirgan bilimlarimni .... qo`llayman»,
«Ushbu mavzuni o`rganish jarayonida men.... erishdim», «Men ..... to`g`risida
ko`proq bilib olmoqchi edim», «Men uchun ..... murakkab bo`ldi»,
«Menga .....yoqdi».
2. Iloji bo`lsa, mashq jarayonida xotirjam, past ovozda musiqa yangrab tursin.
3. Ishtirokchilarga barcha plakatlarni aylanib va ko`rib chiqib, boshlab qo`yilgan
fikrlar ustida o`ylab ko`rish va shu plakatlarning o`zida davom ettirib oxirigacha
yetkazish taklif etiladi.
4. Taxminan 15 daqiqadan so`ng plakatlar ilib ko`yiladi. Fikrlar eshittirib o`qiladi,
kerak bo`lsa aniqlashtiruvchi savollar beriladi. Ishtirokchilar o`z fikrlarining ostiga
ismlarini yozish yoki anonim bo`lib qolishni o`zlari hal qiladilar.
Bu metodning afzalligi Anonimlik o`quvchilar boshqa vaziyatda sukut saqlashni
afzal ko`rib aytmagan fikrlarini bayon etishga yordam beradi. Bu mashqda bayon
etilgan umidlar va istaklar o`qituvchiga kelgusida mashg`ulotlarni rejalashtirish va
o`tkazish vaqtida o`z harakatlarini to`g`rilashga imkon beradi.
19

“Svetofor” metodi. Bu asosan kichik guruhlar o’rtasida o’tkaziladi. O’qituvchi guruh
ishtirokchilariga qizil sariq yashil rangli kartochkalar beradi. Ishtirokchilar doskadan
5-6 metr uzoqlikda turadi. O’qituvchi doskaga mavzuga doir savollarni birin-ketin
iladi. Bilgan ishtirokchi yashilni ko’taradi. O’ylanib qolgan ishtirokchi sariqni,
Savolga javobni bilmasa qizil kartochkani ko’taradi. Xuddi shu uslubda doskani
oldiga birinchi bo’lib kelgan ishtirokchi g’olib sanaladi.

O'quvchilar dars davomida o'z fikrlarini bayon qilishlari va mavzuni tushunishlari
asosida baholanadi.
 Guruh ishlarida faol ishtirok etish va mustaqil fikrlarni bildirish baholanadi.
Uy vazifasi:
 O'quvchilarga Turkistonda milliy istiqlolchilik harakati haqida bir nechta
manbalardan foydalanib, qisqacha referat yozish vazifasi beriladi.
20

Xulosa
Ushbu BMIda ajdodlarimizninig xurriyat uchun, istiqlol uchun olib borgan
kurashlari to’g’risidagi ma’lumotlarni uchratamiz. Bu kurash. garchi
bosqinchilarning g’alabasi bilan yakunlangan bo’lsada, milliy tariximizning eng
shonli sahifalaridan biri bo’lib qolaveradi, chunki bu milliy-ozodlik kurashidir.
G’alabalar quvonchi, mag’lubiyatlar o’kinchi bu kurashning doimo hamrohi bo’lib
keldi.
Mazkur kurash fidoyilik namunasi sifatida moziy sahifasidan o’rin oldi. Uning
ishtirokchilari fidoyi bo’lmaganlarida Sho’rolar hokimiyati kabi ulkan dushmanga
qarshi qilich ko’tarishga jur’at eta olarmidilar? V,I,Lenin o’z qo’mondonlaridan
bejiz xafa bo’lgan emas.
Biroq, besh-olti yil uzluksiz davom etgan urush, ketma-ket kelgan qahatchilik
milliy-ozodlik harakatini barcha barcha zahiralardan mahrum qildi, qon tomirini
quritdi. Qizil armiya esa borgan sari o’sib, kuchayib bordi, unga kuch, oziq-ovqat,
o’q-dori uzluksiz yetkazib berib turildi.
Millatimiz boshiga tushgan fojiali kunlardan, erk va ozodlik yo`lida shahid
bo`lgan milionla vatandoshlarimiz qismatida, xalq taqdiri bilan o’ynashgan, uni
manqurtga aylantirib, o’zgalar qo’liga qaratishga uringan kimsalar ham bo’lgan.
Milliy mustaqillikning qo’lga kiritilishi jarayonidagi murakab vaziyat va mana shu
ziddayatli pallada mamlakatimiz rahbari Islom Karimov toionidan tanlangan
g’oyat to’g’ri va oqilona yo’l tufayli xalqimiz uzoq yillik istibdod iskanjasidan
qutqarib olingani, hech mubolag’asiz aytish mumkinki, milliy taqdirimizning
o’tayotgan asrdagi eng buyuk voqeasi bo’lib tarix sahifalariga kirdi.
Sovet mustamlakasi davri, chindan ham, tariximizning qora kunlari bo’lib ortda
qoldi. Asrimizning so’nggi o’n yilligiga kelib, yurtimiz zulmi zo’ravonlikning har
21

qanday ko’rinishlaridan holi, ozod mamlakatga aylandi. Ulug’ yutrparvar bobomiz
A.Qodiriy “Moziyga qaytib ish ko’rishlik hayrli” deya ogohlantiradi. O’tmishdan
otalarimiz erishgan barcha muvaffaqiyatlardan ibrat olib, ular yo’l qo’ygan
xatolardan-saboq chiqarib, do’st kim, dushman kim anglab-bilib yashasak,
bilganlarimizni to’laligicha farzandlarmiz ongu shuuriga qo’ya olsak, ularni tarix
orqali tarbiyalasak, kelajagimiz albatta buyuk bo’ladi.
Birinchi Prezident Islom Karimov “Tabiatda ham, jamiyatda ham vakuum-
bo’shliq bo’lishi mumkin bo’lmaganidek, mafkura sohsida ham bo’shliq vujudga
kelishiga aslo yo’l qo’yib bo’lmaydi 13
.
13
И . А . Каримов Жамиятимиз мафкураси халқни - халқ , миллатни - миллат қилишга хизмат этсин . Т.:
Ўзбекистон, 1998, 7-бет
22

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. Karimov I. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. – T.: Sharq, 1998 yil
2. Karimov I.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni xalq, millatni millat qilishga xizmat
etsin. T.: ,,O’zbekiston” 1998 yil
3. Karimov I.A. O’z kelajagimizni o’z qo’limiz bilan qurmoqdamiz ,,Turkiston”
gazetasi muhbirlarining bergan savollariga javoblari. ,,Turkiston” gazetasi, 1999
yil 2-fevral
4. Islom Karimov. “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”. “Ma’naviyat”, T.,
2008.
5. O’zbekiston Milliy ensiklopediyasi. T.: I-tom, 2001 yil
6. Shamsutdinov Rustam. Jasoratga to’la hayot sohibi. Andijon, 1991 yil
7. Shamsutdinov Rustam. Jasoratga to’la hayot sohibi. Andijon, 1991 y.
8. Shodmonqul Oston o’g’li. Milliy qahramonimiz kim? Turkiston. 1992 y. 21
fevral.
9. Majid Xasaniy. “Turkiston tarixi”, T., 1992 y.
10. Ibrohim Karim. “Madaminbek”,T., 1993 y.
11. F.Qilichev Zulmatdan sadolar, T.: Adolat, 1994 yil
12. R.Rajabov O`zbekiston tarixi (1917-1993 yilar) T.: ,,O`qituvchi” 1994 yil
13. Q.Rajabov Farg`ona vodiysidagi istiqlolchilik harakati: mohiyati va asosiy
rivojlanish bosqichlari (1918-1924 yillar) T.: 1994 yil
14. Mansurxo’ja Xo’jayev. Shemuhammadbek Qo’rboshi. T.: ,,Sharq” 2008 yil
15. Shamsutdinov Rustam. ,,Bosmachilikni qanday baholash kerak”. ,,Fan va
turmush”. 24-son 1995 yil
23

Купить

Похожие документы
Sovet ittifoqida siyosiy mojarolar
O'rta asrlarda yer-suv munosabatlari
Koreya Choson XVIII- XIX asrlarda
Somoniylar davlati va oʻrta Osiyoda tutgan oʻrni
Abdullaxon II davrida Buxoro xonligi