Uott Taylor qoʻzgʻoloni - История - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	68.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	12 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	История

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

80 Продаж

Uott Taylor qoʻzgʻoloni

Купить

MUNDARIJA
Kirish ……………………………………………………………………….. 3–5
I bob. Uott Taylor qo zg olonining kelib chiqishi sabablariʻ ʻ …...…………… 6–12

II bob. Uott Taylor qo zg olonining boshlanishi va mamlakat bo ylab yoyilishi
ʻ ʻ ʻ
…………………………………………………………….… ........................ 13–22

III bob. Qo zg olonning bartaraf etilishi va uning oqibatlari
ʻ ʻ …………….. 23–27
Xulosa ………………………………………………………………….… 28
Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro yxati
ʻ …………………........... 29-30
1

Kirish
Ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy sohadagi katta o zgarishlar Angliyaning XIV-ʻ
XV asrlar tarixi bilan ham tavsiflangan. Fransiyadagi kabi Angliyada ham tovar-
pul munosabatlari rivojlanib, yagona ichki bozorni bosqichma-bosqich
shakllantirish jarayoni davom etardi. Fransiyada bo lgani kabi, bu yerda ham
ʻ
ommaviy aksilfeodal harakatlar bo lib, millatning shakllanishi uchun sharoit
ʻ
yaratildi.
XIV asrda Angliyaning iqtisodiy hayotida katta o zgarishlar ro y berdi.
ʻ ʻ
Sanoatning, ayniqsa, jun va metallurgiya kabi tarmoqlarning rivojlanishi, shaharlar
aholisining ko payishi qishloq xo jaligi mahsulotlari - xomashyo va oziq-ovqat
ʻ ʻ
mahsulotlariga bo lgan talabni oshirib, shahar va qishloq o rtasidagi ayirboshlashni
ʻ ʻ
kengaytirishni taqozo etdi. Serblarning samarasiz majburiy mehnatiga asoslangan
feodal xo jaligining feodal korve tuzumi ishlab chiqaruvchi kuchlarning yanada
ʻ
o sishiga turtki bo ldi. Bu tizim dehqon xo jaligida tovarkorlikning rivojlanishini
ʻ ʻ ʻ
kechiktirdi, chunki u dehqonni o z uchastkasida ishlashdan ajratdi va shu bilan
ʻ
bozor uchun mahsulot ishlab chiqarishni kengaytirishga to sqinlik qildi.
ʻ
1381 – yilgi Uott Taylor qo zg oloni tarixiga oid yetarlicha keng adabiyotlar
ʻ ʻ
mavjud. Birinchi marta qo zg olon tushunchasi ingliz tarixchisi-iqtisodchisi
ʻ ʻ
T.Rodjers (T.Rodjers, Six centre of work and maosh, L., 1884; rus tiliga tarjimasi,
Sankt-Peterburg, 1899) asarida yaqqol namoyon bo ladi. U qo zg olonning
ʻ ʻ ʻ
ma lum tashkil etilganligini e tirof etib, feodal reaksiya faktini (“qora o lim”
ʼ ʼ ʻ
natijasi deb hisoblaydi) qo zg olonning asosiy sababi sifatida ilgari surishi bilan
ʻ ʻ
ajralib turadi; qo zg olonni inglizlar uchun ijobiy hodisa sifatida baholash.
ʻ ʻ
dehqonlar, chunki harakatning ko lamidan qo rqib ketgan yer egalari nihoyat
ʻ ʻ
korvée majburiyatlaridan pul yig imlariga o tishga va dehqonlarni
ʻ ʻ
krepostnoylikdan ozod qilishga majbur bo ldilar. Bu qoidalar asosan rus tarixiy
ʻ
maktabi, birinchi navbatda D. M. Petrushevskiy tomonidan o zlashtirilgan ("Uot
ʻ
Tayler qo zg oloni. Angliyada feodal tuzumining parchalanish tarixining
ʻ ʻ
ocherklari", 1-2-qismlar, Sankt-Peterburg, 1897-1901). Rojers tomonidan taklif
2

qilingan gipoteza ilmiy nazariya xarakterini berdi. U 13—14-asrlarda ingliz
qishloqlarining evolyutsiyasini arxiv hujjatli materiallari asosida katta tadqiq qildi.
Biroq, Rojers ham, Petrushevskiy ham o zlarining kontseptsiyalarining ko pʻ ʻ
afzalliklariga qaramay, qo zg olonni norozilik portlashi sifatida ko rishdi, buni
ʻ ʻ ʻ
hukumatning "oqilona" siyosati bilan oldini olish mumkin edi. Rojers va
Petrushevskiy kontseptsiyasi bilan qo zg olonning fransuzlar tomonidan yoritilishi.
ʻ ʻ
tarixchi Revil (A. Réville, Le soulevement des travailleurs d'Angleterre en 1381,
P., 1898). Rojersning nuqtai nazari Angliyada ham ko plab liberal tarixchilar
ʻ
(U.Kenningem, U.Stebs va boshqalar) tomonidan o rtoqlashgan. Biroq 20-asr
ʻ
boshlarida qo zg olonni kommutatsiya jarayoni bilan bog lamagan boshqa nuqtai
ʻ ʻ ʻ
nazar ustunlik qildi (amerikalik tarixchi Peidsh – Th. V. Page, Umwandlung der
Frohndienste in Geldrenten in England, Balt., 1897; Angliyada yovuzlikning
tugashi, N. Y. - L., 1900 va boshqalar; ingliz tarixchilari J. M. Trevelyan - G. M.
Travelyan, Uiklif davrida Angliya, N. Y.-L., 1899; Ch. Ummon, 1381 yildagi
buyuk qo zg olon, Oksf. ., 1906; Rus tiliga tarjimasi, M., 1907). Ummon asarlarida
ʻ ʻ
qo zg olonning o zi ham, uning oqibatlari to g risida ham konservativ nuqtai nazar
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
yaqqol ochib berilgan. Ummon qo zg olonni butunlay tartibsiz, tartibsiz va noaniq
ʻ ʻ
deb hisobladi - ingliz qishloqlari 1381 yilgi qo zg olondan ancha keyin ham Serb
ʻ ʻ
bo lib qoldi. Zamonaviy ingliz burjua tarixshunosligida u qo zg olonning ijtimoiy
ʻ ʻ ʻ
jihatini mohiyatan inkor etadi, degan fikr hukmronlik qiladi.
Mavzuni dolzarbligi. O rta asrlarda Angliya qaysidir ma’noda dunyoda
ʻ
gegemon imperiyalardan biri edi. Angliya imperiyasi bu davrda manufaktura
ishlab chiqarish borasida dunyoda peshqadamlikni saqlab qolmoqda edi.
Ijtimoiy qatlamlar orasida dehqonlarning ahvoli judayam nochor edi va bu
dehqonlarning birlashib qo zg olonlar ko tarishiga olib keldi. Mana shunday
ʻ ʻ ʻ
qo zg olonlardan biri bevosida Uott Taylor boshchiligida bo lib o tadi. Biz mazkur
ʻ ʻ ʻ ʻ
kurs ishimiz orqali ushbu qo zg olonga oid biz bilmagan yangi ma’lumotlarni
ʻ ʻ
birlashtirgan holda mavzu dolzarbligini oshirishga harakat qildik.
3

Kurs ishi tadqiqotining maqsadi. Mazkur kurs ishining asosiy maqsadi XIV-
XV asrlarda dunyo siyosatida amalga oshirilgan islohotlar, siyosiy jarayonlar va
iqtisodiy munosabatlarni xolislik tamoyili asosida o rganish hisoblanadi.ʻ
Tadqiqot ob’yekti. Ushbu kurs ishining tadqiqot ob’yekti XIV asrdan boshlab
hizirgi kunga qadar ilmiy nashriyotlarda nashrdan chiqqan yozma manbalar, ilmiy
adabiyotlar, xrestomatiyalar va arxiv hujjatlari hisoblanadi.
Davriy (xronologik) chegaralanishi. Kurs ishining xronologik chegarasi XIV-
XV asrlarni qamrab olgan bo lib, asosiy urg u buyuk geografik kashfiyotlar
ʻ ʻ
davriga qaratilgan.
Kurs ishining tuzilishi. Kirish, uch bob, xulosa, foydalanilgan manba va
adabiyotlar ro yxatidan iborat.
ʻ

4

I bob. Uott Taylor qo zg olonining kelib chiqishi sabablariʻ ʻ
Bozor bilan aloqada bo lgan feodallarga qaraganda avvalroq va yaqinroq
ʻ
bo lgan dehqonlar XII-XIII asrlardayoq qishloq xo jaligida asosiy tovar ishlab
ʻ ʻ
chiqaruvchilarga aylandilar. asosan pul ijarasiga aylantirildi. Qishloq xo jalik
ʻ
mahsulotlarini bozorga sotishdan tushgan daromadni ko paytirishga intilib, ayrim
ʻ
feodallar xo jalik yurituvchi sub yektlarning xo jalik unumdorligini oshirishga,
ʻ ʼ ʻ
korveyani kuchaytirishga harakat qildilar. Ammo bu urinishlar dehqonlarning
qarshilik kuchayishiga olib keldi. Shu sababli, XIV asrda. tovar ishlab chiqarish
rivojlangan sharoitda korvee tuzumi tanazzulga yuz tutdi, feodallar tobora ko proq
ʻ
korveedan voz kechib, dehqonlarni naqd kvitentga o tkazdilar. Ko p sonli
ʻ ʻ
Serblarga, ayniqsa yirik monastirlarga ega bo lgan bir necha feodallargina korve
ʻ
tuzumini o jarlik bilan ushlab, dehqonlarni avvalgidan ham ko proq mehnat
ʻ ʻ
qilishga har qanday yo l bilan urindilar. Ammo bu dehqonlarni faqat g azablantirdi
ʻ ʻ
va ularning kurashini kuchaytirdi 1
.
Korveni naqd to lovlar bilan almashtirish hali dehqon majburiyatlarini
ʻ
engillashtirishni anglatmaydi, chunki o sib borayotgan ehtiyojlarini qondirish
ʻ
uchun pulga muhtoj bo lgan feodallar pul talablarini ko paytirishga har tomonlama
ʻ ʻ
harakat qilishdi. Ammo pul ijarasi dehqonlarga mahalliy ma'muriyat nazoratidan
ko proq erkinlik berdi. Shu bilan birga, pul rentasi dehqonning krepostnoylikdan
ʻ
shaxsiy ozod bo lishiga, uning qutqarilishiga yo l ochdi. 14-asrdan boshlab
ʻ ʻ
Angliyada Serblik pasaya boshladi.
Tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi qishloq xo jaligi mahsulotlari
ʻ
savdosidan foyda ko ruvchi dehqonlarning bir qismini boyitdi. Shunday qilib,
ʻ
dehqonlar orasida gullab-yashnagan elita paydo bo ldi. Ammo shu bilan birga,
ʻ
dehqonlarning bir qismi qashshoqlashdi, qarzga botgan va vayronaga aylangan,
ochlikdan o lmaslik uchun pul evaziga yollab, dehqon mehnatkashlariga
ʻ
aylanishga majbur bo lgan yersiz va yersiz kambag allar safini ko paytirdi.
ʻ ʻ ʻ
1
Agibalova E.V., Donskoy G.M., Salimov T.O. World History (V-XVII centuries), T. "Teacher". 1995. – p .314.
5

Korvee tuzumining tanazzulga uchrashi natijasida ba zi feodallar, asosan,ʼ
yirik feodallar lordlarcha shudgorlashni butunlay yo q qilib, yerlarni naqd pul
ʻ
evaziga, asosan, gullab-yashnagan dehqonlarga ijaraga berdilar. Boshqa feodallar,
ayniqsa maydalar (ritsarlar) lordli shudgorni saqlab, uni mayda va yersiz
dehqonlarning yollanma ishchilari qo lida dehqonchilik qilganlar, ularning mehnati
ʻ
boy dehqonlar tomonidan ham ekspluatatsiya qilingan.
Feodal davlat dehqon ishchilarining ish haqini past darajada ushlab turishga
yordam berdi va ularni ish beruvchilarning irodasiga bo ysundirdi. 1348-1349
ʻ
yillardagi dahshatli vabo. ("Qora o lim" deb ataladigan) butun Evropada, shu
ʻ
jumladan Angliyada katta vayronagarchilikka olib keldi, mamlakatda ishchilar
etishmasligi va oziq-ovqat narxining oshishiga olib keldi. Bu qishloqda ham,
shaharda ham tilanchilarning ish haqining biroz oshishiga olib keldi. Keyin qirol
va parlament qishloq mehnatkashlari, xizmatkorlari, shogirdlari va ish haqi olgan
barcha shaxslarga dushman bo lgan ish beruvchilar manfaatlarini ko zlab bir qator
ʻ ʻ
qonunchilik choralarini qabul qildi 2
.
Qirol Edvard III (1327-1377) tomonidan chiqarilgan 1349 yilgi farmonda
yerga va boshqa tirikchilik vositalariga ega bo lmagan 12 yoshdan 60 yoshgacha
ʻ
bo lgan har ikki jinsdagi barcha kattalarni ish haqi evaziga ishga joylashtirishni
ʻ
buyurdi. vabo epidemiyasidan oldin odat edi. Bunday sharoitda ishga qabul
qilishdan bosh tortgani va ish beruvchini muddatidan oldin tark etgani uchun
qamoqxona tahdid qilgan. Yuqori ish haqi to lagan yoki olgan ish beruvchilar va
ʻ
ishchilar jarima bilan jazolandi. Buning ortidan bir qator nizomlar (ordinatsiya
qirol farmoni deb atalgan, statut — qirol tomonidan parlament taklifi bilan
tasdiqlanadigan qonun edi.), bu qarorlarni tasdiqlovchi va ularni buzganlik uchun
jazoni kuchaytiruvchi qonunlar qabul qilingan. 1351 yilda nashr etilgan "Ishchilar
to g risidagi nizom" ularga yollash qoidalarini buzganlarni aktsiyalarga urilib,
ʻ ʻ
qamoqqa tashlashni buyurdi (ish beruvchilar faqat jarima bilan jazolanishi davom
etdi). 1361 yilgi nizomga ko ra, ishchilar o z ish beruvchilarini tark etganliklari
ʻ ʻ
2
Штокмар В.В. Очерки по истории Англии XVI века. Изд. ЛГУ. 1987. – 54.стр.
6

uchun allaqachon noqonuniy deb e'lon qilingan va qizdirilgan temir bilan
tamg alangan.ʻ
Ayniqsa, arzon ishchi kuchiga qiziqqan ritsarlik va shahar elitasining vakili
bo lgan Jamoatlar palatasi qirol va lordlar palatasini ishchilarga nisbatan yangi,
ʻ
qattiqroq va samaraliroq choralar ko rishni talab qiluvchi petitsiyalar bilan
ʻ
bombardimon qildi. Marks XIV asrdagi "mehnatkashlar qonunchiligi"ning
quyidagi tavsifini berdi. Angliyada: "Ish haqi to g risidagi qonun dastlab ishchini
ʻ ʻ
ekspluatatsiya qilishga qaratilgan va uning keyingi rivojlanishida ishchilar sinfiga
doimo dushman bo lib, Angliyada Edvard III davrida 1349 yilda chiqarilgan
ʻ
Mehnatkashlar Nizomi [Mehnatchilar nizomi] bilan boshlanadi. ... 1349-yildagi
“Mehnatkashlar to g risida”gi nizom va undan keyingi barcha qonunlarning ruhi
ʻ ʻ
yaqqol namoyon bo ladiki, davlat faqat eng ko p ish haqini belgilaydi, lekin hech
ʻ ʻ
qanday holatda uning minimal miqdorini belgilamaydi” (K. Marks, “Kapital”, 1-
jild, bet. 742, 743. (Marks bu yerda statutni 1349 yildagi farmon deb ataydi)).
"Ishchilar qonunchiligi" dehqon kambag allari va yersiz mardikorlarning
ʻ
qarshiligini keltirib chiqardi. Nizomdagi taqiqlardan farqli o laroq, ishchilar ish
ʻ
haqini oshirish uchun kurash olib borish uchun ittifoq tuzdilar. Ko pincha
ʻ
dehqonlar va fermerlar ishchilar bilan bog liq ishlarda sudyalarga hujum qilishdi
ʻ
va hibsga olinganlarni ozod qilishdi.
Sinfiy kurash shaharlarda ham keskinroq shakllar oldi. Kichik
hunarmandchilik ishlab chiqarishga asoslangan gildiya tizimi asta-sekin tanazzulga
yuz tuta boshladi. Seminarlar tobora yopiq korporatsiyalarga aylanib bordi.
Ko pgina shogirdlar umrining oxirigacha yollanma ishchilar lavozimida qolishdi.
ʻ
Kichik hunarmandlar ham boy hunarmandlarga qaram bo lib, ulardan xomashyo
ʻ
olib, tayyor mahsulotni ularga arzon narxda topshirishga majbur bo ldilar. Shahar
ʻ
va qishloqlardagi ko plab mayda hunarmandlar savdogar-xaridorlarga qaram bo lib
ʻ ʻ
qolishdi. Ushbu tizim XIV asrda sezilarli yutuqlarga erishgan jun sanoatida eng
rivojlangan 3
.
3
https :// uz . unansea . com
7

Shaharlarda mulkiy tabaqalanish tobora kuchayib bordi, boylik va
qashshoqlik o rtasida keskin qarama-qarshiliklar paydo bo ldi. XIV-XV asrlarda.ʻ ʻ
savdo va sud kapitali sezilarli darajada rivojlangan. O sha davrdagi yirik kapitallar
ʻ
xorijga olib ketilayotgan jun bo yicha chayqovchilik, sudxo rlik va podshohga
ʻ ʻ
qarzlar, shuningdek, tobora ortib borayotgan soliqlarni to lash hisobiga vujudga
ʻ
kelgan. O sha paytda shahar ichidagi boshqaruv badavlat savdogarlar va
ʻ
parlamentda shaharlar vakili bo lgan gildiya elitasi qo lida to plangan edi. Shahar
ʻ ʻ ʻ
elitasi o z manfaatlarini ko zlagan siyosat olib bordi va soliqlarning asosiy yukini
ʻ ʻ
mehnatkash omma zimmasiga yukladi. Ekspluatatorlar uchun foydali, qishloq va
shahar mehnatkashlariga dushman bo lgan «mehnatkashlar qonunchiligi» deb
ʻ
atalgan qonun shaharlardagi ijtimoiy qarama-qarshiliklarni yanada kuchaytirdi.
Ustaxonalar ichida ustalar va shogirdlar o rtasida shiddatli to qnashuvlar bo lgan.
ʻ ʻ ʻ
Shogirdlar o z manfaatlarini himoya qilish uchun ittifoq tuzdilar. Ularni
ʻ
shaharlarda tobora ko payib borayotgan kambag allar va mardikorlar qo llab-
ʻ ʻ ʻ
quvvatladi.
Qishloq va shaharda mehnatkashlar sinfiy kurashining keskinlashuvi
hukmron sinf tomonidan qatag onlarning kuchayishiga sabab bo ldi. Mehnatkash
ʻ ʻ
ommani bostirishning davlat mashinasi: qirol kengashi va parlamenti, mahalliy
boshqaruv va qirol sudlari mustahkamlandi. Shu munosabat bilan aholi zimmasiga
davlat foydasiga soliqlar va turli yig imlarning ko payishi shaklida qo shimcha
ʻ ʻ ʻ
yuklar tushdi. Qozilar va qirol amaldorlarining g irromliklari va tovlamachiliklari,
ʻ
soliqchilarning firibgarliklari, soliqchilarning insofsizligi, sudlarning
mehnatkashlarga nisbatan o zgarmas dushmanligi xalqda davlat hokimiyatining
ʻ
barcha organlariga nisbatan nafratni kuchaytirdi 4
.
Ayniqsa, Angliya va Fransiya o rtasidagi Yuz yillik urush (1337-1453)
ʻ
davrida ommaviy musibatlar yanada kuchaydi. Urushning boshlanishi Angliya
uchun muvaffaqiyatli bo ldi. Biroq, keyin inglizlar mag lubiyatga uchraa
ʻ ʻ
boshladilar. 1380 yilga kelib, Fransiyada Angliyadan keyin faqat bir nechta dengiz
bo yidagi shaharchalar qoldi.
ʻ
4
https :// uz . unansea . com
8

Angliyaning iqtisodiy va siyosiy rivojlanishida sodir bo lgan muhimʻ
o zgarishlar mafkura sohasida o z ifodasini topdi. Bu, birinchi navbatda, XIV
ʻ ʻ
asrning ikkinchi yarmida o z ifodasini topdi. Angliyadagi turli ijtimoiy guruhlar va
ʻ
siyosiy kuchlar katolik cherkovini isloh qilishni talab qildilar. Shahar aholisi boy
feodal cherkoviga o ta dushmanlik bilan qarashdi, ular har tomonlama, xususan,
ʻ
kultni (urf-odatlarni) soddalashtirish, uni yer egaliklaridan mahrum qilish va
papaga bo ysunishdan ozod qilish orqali uning narxini pasaytirishga harakat
ʻ
qilishdi. Angliyaning cherkov ishlariga papalarning aralashuvini to xtatish. Ushbu
ʻ
islohot g oyalarining vakili Oksford universiteti professori Jon Uiklf (1320-1384)
ʻ
edi. Uiklf papaning Angliyadan soliq undirish haqidagi da'volariga qarshi chiqdi va
qirolning cherkov yerlarini dunyoviylashtirish huquqini himoya qildi. U davlat
cherkovga bog liq emas, aksincha, jamoat fuqarolik ishlarida dunyoviy
ʻ
hokimiyatga bo ysunishi kerakligini e'lon qildi. U cherkovni tubdan isloh qilishni,
ʻ
yepiskoplikni bekor qilishni talab qildi va katoliklikning asosiy tamoyillarini
tanqid qildi. Uikl katolik cherkovining ruhoniylar ega bo lgan va ularga gunohlarni
ʻ
kechirish va inson qalblarini "qutqarish" kuchini beradigan maxsus "inoyat"
haqidagi ta'limotini rad etdi. Volef indulgensiyalarni, yashirin e'tiroflarni va
avliyolarni ulug lashni rad etdi." U "Muqaddas Yozuv"ni ta'limotning yagona
ʻ
manbai deb e'lon qildi va uni ommaga ochiq qilish uchun Injilni lotin tilidan ingliz
tiliga tarjima qilishda ishtirok etdi. Engelsning fikricha, Viklef shahar
bid'atchiligining ko zga ko ringan vakili bo lib, uning asosiy talabi doimo "arzon
ʻ ʻ ʻ
cherkov"ga bo lgan talab edi (Qarang: F. Engels, Germaniyadagi dehqonlar urushi,
ʻ
K. Marks va F. Engels. Soch., 1. 7, 2-nashr, 361-362-betlar). Uiklfning ta'limoti
keyingi ikki asr davomida cherkovning barcha burjua islohotchilarining ta'limotiga
kuchli ta'sir ko rsatdi.
ʻ
Uiklfning, ayniqsa, cherkov yerlarini dunyoviylashtirishga oid g oyalari
ʻ
qirol hukumati va qirolning o g li Jon Lankaster boshchiligidagi ba zi yirik
ʻ ʻ ʼ
feodallar tomonidan qo llab-quvvatlandi. Angliyada qirol hokimiyati papa
ʻ
hokimiyatiga qaramligi, ayniqsa Avignonda bo lgan va Yuz yillik urushda
ʻ
Fransiyani qo llab-quvvatlagan papalarning dushmanlik siyosatini hisobga olgan
ʻ
9

holda og irlashdi. Shuning uchun Edvard III 1353 yilda cherkov sudlaridaʻ
ko rilgan ishlarni papa kuriyasiga topshirishni taqiqlovchi qonun chiqardi. Bu pan
ʻ
g aznasi uchun katta yo qotish edi. Edvard Rim papasiga Yersiz Ioann davridan
ʻ ʻ
beri o rnatilgan 1000 marka kumush o lponini to lashdan bosh tortdi. Shu bilan
ʻ ʻ ʻ
birga, qirol va parlament nihoyatda boy cherkov davlat soliqlaridan bo yin
ʻ
tovlaganidan norozi bo lib, cherkovning daromadlari va yer egaliklariga qo l
ʻ ʻ
ko rsatishga va uni hokimiyatdan ozod qilib, uni bevosita qirol hokimiyatiga
ʻ
bo ysundirishga intildi. papalardan. Saroy zodagonlari, yirik feodallarning bir
ʻ
qismi va ritsarlarning muhim qismi, o z navbatida, musodara qilingan cherkov
ʻ
yerlarini tortib olish orqali o z mulklarini ko paytirishni kutgan.
ʻ ʻ Ammo, ayniqsa,
katolik cherkovidan chuqur norozilik mehnatkashlar ommasi va birinchi navbatda
dehqonlar orasida kuchaydi. Cherkov o jarlik bilan krepostnoylik va korveeni
ʻ
saqlab qolishni davom ettirdi. Bundan tashqari, cherkov ishchilarga ushr va boshqa
talablar shaklida qo shimcha qiyinchiliklarni yukladi. Katolik cherkoviga qarshi
ʻ
keng tarqalgan xalq harakati quyi ruhoniylar orasida ham qo llab-quvvatlandi,
ʻ
ularning ko plari yarim tilanchilikni boshqargan, boy cherkovdan nafratlangan va
ʻ
odamlarning ehtiyojlarini tushungan 5
.
Angliyada "kambag al ruhoniylar" (Lollardlar) deb ataladigan mashhur
ʻ
voizlar paydo bo ldi. Dag al jun kassa kiyib, ular butun Angliya bo ylab sayohat
ʻ ʻ ʻ
qilishdi va o zlarining va'zlarida ular boy va kuchli cherkovga keskin qarshilik
ʻ
ko rsatdilar. Ular orasida Wyclefning ko plab shogirdlari va uning ta'limotining
ʻ ʻ
izdoshlari bor edi. Ammo ular xalqqa yaqin bo lib, ularning intilishlarini aks
ʻ
ettirgan holda ustozlaridan ancha oldinga borishdi. Ularning va'zlarida ijtimoiy
motivlar juda kuchli yangragan. Bular xalq islohoti g oyalarining targ ibotchilari
ʻ ʻ
bo lib, feodallarga, qirol amaldorlarining suiiste’mollariga qarshi chiqib, birovlar
ʻ
uchun bir asr mehnat qilishga majbur bo lgan tuzumning adolatsizligini
ʻ
qoralaganlar. Agar Uiklf ta’limoti mavjud tuzum doirasidagi cherkov islohoti
talablaridan tashqariga chiqmagan bo lsa, lollardlar ochiqdan-ochiq feodal
ʻ
tuzumga qarshi chiqdilar va uni yo q qilishga intildilar. Mo 'tadil burger bid'ati
ʻ ʻ
5
Штокмар В.В. Очерки по истории Англии XVI века. Изд . ЛГУ . 1987. – 658. стр .
10

vakili Uiklf o z ta'limotlaridan mulkdorlar uchun xavfli bo lgan ijtimoiy xulosalarʻ ʻ
chiqargan bunday "izdoshlar" dan keskin ajralib chiqdi.
Mashhur voizlar orasida Jon Ball o zining iste'dodi va ishontirish kuchi
ʻ
bilan alohida ajralib turardi. Uni tinglash uchun juda ko p odamlar to planishdi. U
ʻ ʻ
Xudo odamlarni teng qilib yaratganini aytdi va shunday dedi: “Odam yer haydab,
Momo Havo yigirganda, kim zodagon edi?" Jon Ball va Lollardlarning va'zlari
keng dehqonlar va shahar kambag allarining manfaatlarini ifoda etdi. Engels Jon
ʻ
Ballni o rta asrlardagi dehqon-plebey bid'atining vakili deb atagan, u cherkovning
ʻ
barcha imonlilarning Xudo oldida tengligi to g risidagi ta'limotidan "fuqarolik
ʻ ʻ
tengligi va hatto qisman mulkiy tenglikni keltirib chiqargan” 6
.
6
Agibalova E.V., Donskoy G.M., Salimov T.O. World History (V-XVII centuries), T. "Teacher". 1995. – p.316.
11

II bob. Uott Taylor qo zg olonining boshlanishi va mamlakat bo ylabʻ ʻ ʻ
yoyilishi
Feodallarning zulmi, davlat hokimiyatini suiiste'mol qilishlari va katolik
cherkovining talablari borgan sari dehqonlarning ochiq harakatlariga olib keldi.
Ko pgina dehqonlar o rmonlarga qochib, qurolli otryadlar tuzdilar, bu feodallar,
ʻ ʻ
boy savdogarlar va qirol amaldorlari uchun xavf tug dirdi. 1377 yilda parlamentga
ʻ
taqdim etilgan petitsiyada zodagonlar deyarli har bir mulkda villalar lordlarga
qarshi uyushgan kurash olib borganliklari, ittifoqlarga birlashganlari, o zaro
ʻ
yordam qasami bilan muhrlanganligi haqida shikoyat qildilar. Vilyanlar ittifoqlari
butun mamlakat bo ylab tarqaldi. Qishloqma-qishloqqa qo lda yozilgan targ ibot
ʻ ʻ ʻ
varaqalari, yer egalari va qirol amaldorlariga qarshilik ko rsatishga, ularga qarshi
ʻ
qat iy choralar ko rishga da vat etilgan. Dehqonlar orasida Jon Ballning qofiyali
ʼ ʻ ʼ
risolalari ayniqsa mashhur edi.
Eng kuchli g azab, Richard II (1377-1399) davrida Fransiya bilan urushning
ʻ
qayta tiklanishi munosabati bilan ishchilarga yangi soliq talablari sabab bo ldi.
ʻ
1377 yilda parlament bir martalik bosh soliqni joriy qildi, u 1379 yilda yana
yig ildi. 1380 yilda tashkil etilgan yangi bosh solig i soliqni uch baravar oshirdi.
ʻ ʻ
Ushbu soliq va undirishni suiiste'mol qilish 1381 yil bahorida janubi-sharqiy
Angliyada boshlangan qo zg olonning bevosita sababi edi. Og ir soliqlarga qarshi
ʻ ʻ ʻ
norozilik sifatida boshlangan u darhol aniq antifeodal xususiyatga ega bo ldi.
ʻ
Cherkov feodallari, yepiskoplari va abbatlari dehqonlar orasida alohida nafrat
uyg otdi. Ko p joylarda dehqon otryadlari tuzildi
ʻ ʻ 7
. Ular mulklar va monastirlarni
buzib tashladilar, chorva mollarini olib ketishdi, mol-mulkni olib ketishdi va
dehqon vazifalari qayd etilgan hujjatlarni yoqib yuborishdi. Bir qator okruglarda
dehqonlar shahar kambag allari tomonidan qo llab-quvvatlanardi. Oqibatda
ʻ ʻ
ko plab feodallar dehqonlarga yon berishga, krepostnoylik va korveyani bekor
ʻ
qilishga, dehqon to lovlarini kamaytirishga majbur bo ldilar. Londonning qo shni
ʻ ʻ ʻ
grafliklari - Esseks va Kentdagi qo zg olon eng katta ommaviy xarakter va
ʻ ʻ
7
Agibalova E.V., Donskoy G.M., Salimov T.O. World History (V-XVII centuries), T. "Teacher". 1995. – p.318.
12

tashkilotchilik bilan ajralib turardi. Bu qo zg olonning ko zga ko ringanʻ ʻ ʻ ʻ
ishtirokchilaridan biri Jon Ball edi. U xalq zolimlariga nisbatan murosasiz nafratni
targ ib qildi, barcha xo jayinlar va ularning sheriklari — qirol qozilarini yo q
ʻ ʻ ʻ
qilishga chaqirdi. Hamma mulk umumiy bo lganda, zodagonlar va zodagonlar
ʻ
bo lmaganda, hamma teng bo lgandagina ishlar yaxshi kechadi, dedi.
ʻ ʻ
Qo zg olonchilar rahbari Kentlik qishloq hunarmand, tomchi Uot Tayler bo lib,
ʻ ʻ ʻ
odatda 1381 yilgi dehqonlar qo zg oloni deb atalgan, u yaxshi tashkilotchi va xalq
ʻ ʻ
orasida katta obro ga ega edi. Ikkita otryadda Esseks va Kent dehqonlari Londonga
ʻ
yaqinlashdilar. Hokimning buyrug iga qarshi shaharning kambag allari o z
ʻ ʻ ʻ
oldilariga darvozani berkitib qo yishga ruxsat bermadilar. Shahar hunarmandlari,
ʻ
shogirdlari va ularga qo shilgan kambag allar yordamida poytaxtga kirib kelgan
ʻ ʻ
dehqonlar xalq nafratlangan qirol maslahatchilari va chet ellik boy savdogarlarning
uylarini yoqib, vayron qila boshladilar. Qo zg olonchilar xalq zulmining aybdorlari
ʻ ʻ
hisoblagan qirol qozilarini o limga mahkum etdilar, zindonlarni buzib, asirlarni
ʻ
ozodlikka chiqardilar.
Isyonkor dehqonlar qirol Richard II dan muzokaralar uchun ularning oldiga
kelishini talab qildilar. Qirol bu uchrashuvga rozi bo lishga majbur bo ldi va u
ʻ ʻ
London chekkasida joylashgan Mil Endda bo lib o tdi. Dehqonlar o z talablarini
ʻ ʻ ʻ
qirolga taqdim etishdi, bu "Mile End Program" deb nomlanadi. Bu dasturda
krepostnoylik huquqini bekor qilish, korveyani bekor qilish va barcha dehqon
majburiyatlarini feodallar foydasiga kam naqd pul to lovlari bilan almashtirish,
ʻ
Angliyaning barcha shahar va shaharlarida erkin savdoni joriy etish va amnistiya
talablari mavjud edi. isyonchilar. Bu dastur asosan dehqonlarning gullab-
yashnagan qismining manfaatlarini aks ettirdi. Qirol dehqonlarga taslim bo lishga
ʻ
majbur bo ldi. U "Mile End dasturi" ning barcha talablariga rozi bo ldi va
ʻ ʻ
dehqonlarga buni tasdiqlovchi sertifikatlar berishni buyurdi 8
.
Ba’zi dehqonlar shoh so ziga ishonib, Londonni tark etib, uylariga ketishdi.
ʻ
Lekin qo zg olonchilarning ko pchiligi, ayniqsa kambag al dehqonlar bu
ʻ ʻ ʻ ʻ
imtiyozlardan qoniqmadilar. Ularga yer va ishchilarga qarshi shafqatsiz qonunlarni
8
Sulaymon Amirkulovich Haydarov. (2020). Use of internationalized technologies in history lessons. Science and
Education 1 (8). 666-671.
13

bekor qilish kerak edi. Uot Tayler va Jon Ball bilan birga dehqonlarning katta
qismi Londonda qoldi. Ular qirol bilan yangi uchrashuvni talab qilishdi. Richard II
shahar devori yaqinidagi Smitfild maydonida bo lib o tgan dehqonlar bilanʻ ʻ
uchrashuv uchun yana paydo bo lishga majbur bo ldi.
ʻ ʻ Smitfild dasturi Mile End
dasturidan ancha uzoqroqqa ketdi. Dehqonlar nafaqat krepostnoylik huquqini
bekor qilishni, balki yepiskoplar, monastirlar va ruhoniylardan yerlarni tortib
olishni va bu yerlarni dehqonlar o rtasida bo lib berishni ham talab qildilar.
ʻ ʻ
Shuningdek, ular lordlarning barcha imtiyozlarini bekor qilishni, mulklarni
tenglashtirishni va lordlar tomonidan tortib olingan jamoa yerlarini dehqonlarga
qaytarishni talab qildilar. Bular asosan dehqon kambag allarining talablari edi.
ʻ
Biroq, feodallar va London boylari allaqachon birinchi qo rquvdan qutulib,
ʻ
qarshilik ko rsatishga tayyorgarlik ko rishga ulgurdilar. Aldash va xiyonat orqali
ʻ ʻ
ular qo zg olonchilarga qarshi tura oldilar. Smitfilddagi muzokaralar chog ida Uot
ʻ ʻ ʻ
Tayler London meri tomonidan xoinlik bilan o ldirildi. Ritsarlar va boy
ʻ
fuqarolardan iborat qurollangan otryad qirolni qutqarish uchun otlandi.
Dehqonlarga har xil va’dalar berib, ularni uylariga ketishga ko ndirishdi.
ʻ
Yo lboshchisini yo qotib, dehqonlar ikkinchi marta o zlarini aldashlariga yo l
ʻ ʻ ʻ ʻ
qo yib, Londonni tark etishdi
ʻ 9
.
Bu orada qirol nomi bilan grafliklarga barcha ritsarlar Londonga to planishi
ʻ
to g risida buyruq yuborildi. Ritsar otryadlari qisman uylariga qaytgan
ʻ ʻ
dehqonlarga ergashib, ularga hujum qilishdi. Keyin qo zg olonning barcha
ʻ ʻ
hududlariga qirol sudyalari yuborildi, ular u yerda shafqatsiz qatag onlarni amalga
ʻ
oshirdilar: ular ko plab dehqonlarni qiynoqqa soldilar va osdilar. Londondagi
ʻ
bozor maydonida qo zg olonda qatnashgan shahar kambag allarining boshlari
ʻ ʻ ʻ
kesilgan yog och o rnatilgan.
ʻ ʻ
Qo zg olon rahbarlari shafqatsiz va og riqli qatl qilindi, jumladan Jon Ball.
ʻ ʻ ʻ
Podshoh dehqonlarga senyorlarga so zsiz bo ysunish va qo zg olon oldidan o z
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
zimmalariga olgan barcha vazifalarni bajarish haqida buyruq yubordi. Parlament
qirolning harakatlarini ma'qulladi. Quyi palata a'zolari villanlarning ozod etilishiga
9
https :// uz . unansea . com
14

rozi bo lgandan ko ra, o sha kuni o lishni afzal ko rishlarini ma'lum qilishdi.ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
Ammo dehqonlarning yangi g alayonlaridan qo rqib, qatllarni hali ham to xtatish
ʻ ʻ ʻ
kerak edi. Dehqonlarning feodal ekspluatatsiyasiga qarshi qo zg oloni shunday
ʻ ʻ
bostirildi.
Bu qo zg olon o z-o zidan va parchalanib ketdi. Tor, mahalliy manfaatlar
ʻ ʻ ʻ ʻ
bilan sug orilgan, bir-biri bilan unchalik bog liq bo lmagan dehqon jamoalari
ʻ ʻ ʻ
birlasha olmadilar, birgalikda va uyushgan holda harakat qila olmadilar.
Qo zg olonchilarning aksariyati Londonga qarshi yurishda qatnashmadi, faqat o z
ʻ ʻ ʻ
okruglarida lordlar bilan kurashish bilan cheklandi. Bundan tashqari, dehqonlar
orasida allaqachon sezilarli tabaqalanish mavjud edi. Farovon dehqonlar va
kambag allarning manfaatlari ko p jihatdan mos kelmadi. Shuning uchun,
ʻ ʻ
Londonda dehqonlar to liq birgalikda harakat qilmadilar. Dehqonlar feodallardan,
ʻ
shuningdek, og ir soliqlar va har xil zulmning jinoyatchilari hisoblangan qirol
ʻ
maslahatchilaridan nafratlanardilar 10
. Ammo ular podshohning ular uchun shafoat
qilishiga ishonishdi va uning yolg on va'dalariga ishonch bilan munosabatda
ʻ
bo lishdi. Shunday qilib, ular qo zg olonning dastlabki muvaffaqiyatlaridan
ʻ ʻ ʻ
foydalana olmadilar. Shaharning boy elitasi dehqonlarga nisbatan xoin rol o ynadi.
ʻ
Badavlat shaharliklar dehqonlar qo zg olonidan avval g arazli maqsadlarda
ʻ ʻ ʻ
foydalanishga urindilar, keyin esa uni bostirishga faol hissa qo shdilar. Shahar
ʻ
kambag allari esa hali juda zaif va uyushmagan edilar va dehqonlarga hal qiluvchi
ʻ
yordam bera olmadilar. Bularning barchasi dehqonlar qo zg olonining
ʻ ʻ
mag lubiyatiga olib keldi.
ʻ
Qo zg olonchilarga qarshi shafqatsiz qatag onlarga qaramay, mamlakatning
ʻ ʻ ʻ
turli hududlarida dehqonlar g alayonlari davom etdi. Vilyanlar o z korvesiga
ʻ ʻ
xizmat qilishdan va yuqori ijara haqini to lashdan o jarlik bilan bosh tortdilar.
ʻ ʻ
Hukmron sinf hali ham yon berishlari va dehqonlarning bir qator talablarini amalda
qo llashlari kerak edi.
ʻ Uot Tayler qo zg oloni Angliyada krepostnoylik huquqini ʻ ʻ
yo q qilishda muhim rol o ynadi. XV asr davomida. deyarli barcha dehqonlar naqd
ʻ ʻ
to lovlarga o tkazildi va dehqonlarning aksariyati o z xohishiga ko ra sotib olindi.
ʻ ʻ ʻ ʻ
10
Штокмар В.В. Очерки по истории Англии XVI века. Изд . ЛГУ . 1987. – 60. стр .
15

Feodal mulkining butun tuzilishi o zgardi. Feodal hali ham yerning egasi,ʻ
dehqonlar esa “egasi” bo lib, uning foydasiga vazifalarni zimmasiga olgan. Ammo
ʻ
dehqonlarning aksariyati allaqachon shaxsan ozod odamlar edi va ularning
vazifalari avvalgidek og ir emas edi. Aksariyat mulklarda korvening yo qolishi
ʻ ʻ
bilan feodallar xo jayin xo jaligidan voz kechishga majbur bo ldilar, keng xo jayin
ʻ ʻ ʻ ʻ
yerlari esa ijara shartlari bilan dehqonlar qo liga o tdi. Katta miqyosdagi korvee
ʻ ʻ
dehqonchiligining qulashi bilan dehqonlar ichki va tashqi bozorlar uchun asosiy
mahsulot ishlab chiqaruvchilarga aylandi. Ammo bularning barchasidan asosan
dehqon elitasi foyda ko rdi. Dehqon xo jaligining tovarkorligining o sishi
ʻ ʻ ʻ
dehqonlarning tabaqalanishini yanada tezlashtirdi, yollanma mehnatdan
foydalanadigan boy dehqonlar qatlamining shakllanishiga, sotishga majbur bo lgan
ʻ
mayda va yersiz dehqonlar qatlamining o sishiga olib keldi. ularning ish kuchi.
ʻ
Boy dehqonlar xo jayin yerlarining asosiy ijarachilari edi. Bu dehqonlarning eng
ʻ
gullab-yashnaganlari o zlari zodagonlar safiga o tdilar
ʻ ʻ 11
.
15-asrga kelib ingliz zodagonlarining muhim qismining ko rinishi ham
ʻ
o zgardi. Ko pgina mayda va o rta feodal yer egalari - ritsarlar nafaqat feodal
ʻ ʻ ʻ
ijarasi, balki qishloq mehnatkashlarining yollanma mehnatidan foydalanish
hisobiga yashadilar. Badavlat shahar aholisidan yer sotib olgan odamlar va gullab-
yashnagan badavlat dehqonlar bilan birgalikda ular bozor bilan chambarchas
bog liq bo lgan va savdogarlarga va umuman, badavlat shahar aholisiga yaqin
ʻ ʻ
bo lgan yangi dvoryanlarni tashkil etdilar. Jun mato ishlab chiqarishning o sishi
ʻ ʻ
15-asrning oxirlarida amalga oshirildi. ayniqsa, ko plab yangi zodagonlar va
ʻ
badavlat dehqonlar jadal ravishda shug ullana boshlagan qo ychilik foydali bo ldi.
ʻ ʻ ʻ
Ular o rta va mayda dehqonlarga zarar etkazadigan ko p qo ylarni boqish uchun
ʻ ʻ ʻ
jamoa yerlarini tortib olishga intildilar. Ular yollanma mehnat ekspluatatsiya
qilinadigan yirik fermer xo jaliklarini yaratdilar. Shunday qilib, 15-asrning oxiriga
ʻ
kelib ingliz qishloqlarida. kapitalistik munosabatlarning rivojlanishi uchun zarur
shart-sharoitlar vujudga keldi. XIV-XV asrlarda katta o zgarishlar yuz berdi. va
ʻ
hunarmandchilik ishlab chiqarishni tashkil etishda, birinchi navbatda, o sha davrda
ʻ
11
Agibalova E.V., Donskoy G.M., Salimov T.O. World History (V-XVII centuries), T. "Teacher". 1995. – p.320.
16

ingliz to qimachilik sanoatining etakchi tarmog iga aylangan mato ishlab chiqarishʻ ʻ
sohasida. XIII va XIV asrning birinchi yarmida. jun ingliz eksportining asosiy
predmeti edi. Ammo XIV asrning o rtalaridan boshlab mato eksportda tobora
ʻ
muhim rol o ynay boshladi va jun eksporti asta-sekin kamaydi. XV asr oxiriga
ʻ
kelib. Eksport qilingan mato miqdori bo yicha Angliya Evropada birinchi o rinni
ʻ ʻ
egalladi. Bu mato ishlab chiqarishni butun tashkil etishning o zgarishi natijasida
ʻ
mumkin bo ldi. Gildiya tizimiga ega eski shaharlar yirik ishlab chiqarishning
ʻ
rivojlanishiga to sqinlik qildi. Shu bois qishloq tumanlari ixtiyoriga gullab-
ʻ
yashnagan sanoat tarmoqlarini, birinchi navbatda, gazlamachilikni ko chirish
ʻ
boshlandi 12
.
Qishloqda tadbirkor hech qanday gildiya qoidalari bilan cheklanmagan.
Bundan tashqari, u xom ashyo manbalariga yaqinroq bo ldi. U uyushmagan, hech
ʻ
qanday gildiya nizomlari bilan himoyalanmagan qishloq hunarmandlaridan erkin
foydalanishi mumkin edi. XIV asrda allaqachon. va XV asrda undan ham ko proq.
ʻ
mamlakatning turli hududlaridagi bir qator qishloqlarda mato ishlab chiqarish
paydo bo ldi. Dehqonlarning uylarida dastgohlar paydo bo ldi. Dehqon oilalaridagi
ʻ ʻ
ayollar tarash va jun yigirish bilan shug ullana boshladilar. Shuningdek, gazlamani
ʻ
mayda mustaqil hunarmandlar ishlab chiqargan, ular junni mayda bo laklarga
ʻ
botirib, o z mahsulotlarini mahalliy bozorlarda sotganlar, yirik tadbirkorlar,
ʻ
asosan, savdogarlar tomonidan ishlab chiqarilgan. Gazlama ishlab chiqarishda
qishloq hunarmandlarini ekspluatatsiya qilgan, ularga xom ashyoni kreditga
tarqatgan va ulardan tayyor mahsulot yoki yarim tayyor mahsulotni past haq
evaziga olgan savdogarlar tobora muhim rol o ynay boshladi. Shunday qilib, XV
ʻ
asrning oxiriga kelib. Angliyada sanoat ishlab chiqarishining yangi shakli -
kapitalistik manufaktura vujudga keldi. Qishloq sanoatining raqobati ko plab eski
ʻ
shaharlarning tanazzuliga olib keldi.
Flandriya va Italiya Angliyada ishlab chiqarilgan qo pol, bo yalmagan
ʻ ʻ
qishloq matolariga katta talabni ko rsatdi, keyinchalik bu mamlakatlarning yirik
ʻ
ustaxonalarida tayyorlandi. Ammo Angliya XV asrda ko plab Yevropa
ʻ
12
Sulaymon Amirkulovich Haydarov. (2020). Use of internationalized technologies in history lessons. Science and
Education 1 (8). 666-671.
17

mamlakatlarida sotiladigan yuqori navli mato ishlab chiqara boshladi.
Tadbirkorlarning o zlari kigiz tegirmonlarini yo lga qo ydilar, matolarniʻ ʻ ʻ
pardozlash bo yicha yirik sexlar tashkil etdilar va bir qator texnik yaxshilanishlarni
ʻ
joriy qildilar.
Matoni qisman Angliyaning o zida chet ellik savdogarlar: fleminglar,
ʻ
italiyaliklar va ganzaliklar sotib olishgan. Gansa xalqi Boltiqbo yi mamlakatlari,
ʻ
Novgorod bilan ingliz matolari bilan savdo qilgan. Lekin ingliz savdogarlari
xorijdagi savdoda ham faol qatnashdilar. XIV asrning ikkinchi yarmida. ingliz
savdogarlariga yuklarni tashish uchun xorijiy emas, balki ingliz kemalarini ijaraga
berishni buyurgan birinchi navigatsiya aktlari chiqarildi. Angliyada "savdogar-
sarguzashtchilar" (ya'ni, "tadbirkor savdogarlar") deb ataladigan savdo
kompaniyalari tuzila boshlandi. Angliyada yangi ishlab chiqarish munosabatlari
vujudga kelgan bir paytda yirik feodallar bu munosabatlarga moslasha olmagan va
xo jaliklarini qayta tashkil eta olmagan holda, daromad manbalarini urushlardan,
ʻ
talonchilikdan, ayniqsa, davlat soliqlarining doimiy oshib borishi hisobiga xalq
ommasini talashdan qidirdilar. , ularning aksariyati sizning cho ntaklaringizga
ʻ
o tdi. Yirik feodallar shu tariqa mamlakatning iqtisodiy hayotida endi tobora
ʻ
kuchayib borayotgan ijtimoiy qatlamlar manfaatlariga juda katta zarar yetkazdilar.
Dehqonlar, ayniqsa, yirik feodallarning o zboshimchaligidan jabr ko rdi. Yirik
ʻ ʻ
feodallar o z qo shnilarining mulklariga hujum qilib, ularning yerlari va
ʻ ʻ
qimmatbaho mol-mulkini tortib oldilar, katta yo llarda talon-taroj qildilar va hatto
ʻ
hukumat qo shinlari bilan janglarga kirishdilar. Parlamentga saylovlar yirik
ʻ
feodallar bosimi ostida o tdi. Oqibatda Quyi palata baroniylar qo liga o tdi. Yuqori
ʻ ʻ ʻ
palatada baronlarning o zlari mas'ul edilar.
ʻ
1399 yilda shimoliy grafliklarning yirik feodallari tashabbusi bilan qirol
Richard II taxtdan ag darildi. Baronlar o zlarining yordamchilari Genrix
ʻ ʻ
Lankasterni Genrix IV nomi bilan qirollik taxtiga o tqazdilar. Lankastrlar sulolasi
ʻ
davrida yirik feodallarning siyosiy hukmronligi yanada keskinroq shakllarni oldi.
Dunyoviy feodallar ommadan qo rqib, ma naviyatlilar bilan to qnash kelishga
ʻ ʼ ʻ
jur at eta olmay, cherkov yerlarini musodara qilish rejalaridan voz kechdilar.
ʼ
18

Uiklfning ta'limoti bid'at deb e'lon qilindi. Lollardlar qattiq ta'qibga uchradilar.
Ularga qarshi “bid’atchilarni yoqish to g risida”gi nizom chiqarildi.ʻ ʻ
Lankastrlar sulolasining ikkinchi qiroli Genrix V (1413-1422) davrida
Fransiya bilan urush Richard II hukmronligining oxirida pasaygan yangi kuch
bilan qayta boshlandi. Genrix V xalqni ichki kurashdan chalg itish, yangi soliqlar
ʻ
talab qilish uchun qonuniy bahona topish va urush o ljalariga tashna bo lgan yirik
ʻ ʻ
feodallarni qondirish maqsadida urush boshladi. Genrix V vafotidan keyin toj
uning o g li Genrix VI (1422-1461) ga o tdi, u o sha paytda bir yoshga ham
ʻ ʻ ʻ ʻ
to lmagan edi. Taxt atrofida Angliyaning yirik feodallarining hokimiyat va qirol
ʻ
xazinasidan daromad olish uchun kurashi boshlandi. Bu orada ingliz
bosqinchilariga qarshi urush Fransiyada xalq ozodlik urushiga aylanib ketdi.
Inglizlar muvaffaqiyatsizlikka uchraganidan keyin muvaffaqiyatsizlikka uchray
boshladilar va asta-sekin Fransiyadagi deyarli barcha hududiy yutuqlarini
yo qotdilar (Kale portidan tashqari).
ʻ
Feodallarning uyatsiz boshqaruvi, Fransiyadagi urush munosabati bilan
soliqlarni haddan tashqari oshirib borishi, xazinaning talon-taroj qilinishi soliq
zulmidan aziyat chekkan mehnatkashlar, shuningdek, boy shahar aholisi va yangi
dvoryanlar orasida katta norozilik tug dirdi. feodal anarxiyaga barham berishni
ʻ
orzu qilgan. Bularning barchasi birgalikda 1450 yilda Angliya janubini qamrab
olgan qo zg olonga olib keldi. Qo zg olon markazi Kent grafligi edi.
ʻ ʻ ʻ ʻ
Qo zg olonchilarning asosiy qismi dehqonlar edi, lekin ularga ko plab
ʻ ʻ ʻ
mayda zodagonlar ham qo shildi. Qo zg olonchilarga tajribali askar bo lgan Jek
ʻ ʻ ʻ ʻ
Kad boshchilik qilgan. 20 ming kishilik armiyani yig ib, Londonga ko chib o tdi
ʻ ʻ ʻ 13
.
Shu bilan birga, Jek Kad bir qator shikoyat va talablarni o z ichiga olgan manifest
ʻ
e'lon qildi. Manifestda og ir soliqlar va jarimalar, qirol amaldorlarining
ʻ
tovlamachilik, ayniqsa, soliq yig ishda, parlament saylovlarida noqonuniy bosim
ʻ
va boshqa suiiste mollarga, shuningdek, Fransiyadagi urushga qarshi norozilik
ʼ
bildirilgan. Qo`zg`olonchilar bu illatlarning barchasini yo`q qilishni, feodallar
tomonidan talon-taroj qilingan qirollik mulklarini podshohga qaytarishni va yomon
13
Штокмар В.В. Очерки по истории Англии XVI века. Изд . ЛГУ . 1987. – 62. стр .
19

maslahatchilarni olib tashlashni talab qildilar. Bundan tashqari, sof ijtimoiy
xususiyatga ega bo lgan talab ilgari surildi - "mehnat qonunchiligi" ni bekor qilish.ʻ
Yirik feodallar hukmronligiga qarshi qaratilgan qo zg olon dastlab sezilarli
ʻ ʻ
muvaffaqiyatga erishdi. Hukumat qo shinlari Kad armiyasi bilan jang qilishni
ʻ
xohlamadilar. Isyonchilar Londonga yetib kelishdi. Shahar kambag allarining
ʻ
bosimi ostida London hukumati ularni shaharga kiritdi. Qo zg olonchilar
ʻ ʻ
poytaxtda qo lga olishga muvaffaq bo lgan qirol maslahatchilarining bir qismini
ʻ ʻ
o ldirishdi. Ammo London shahar elitasi bilan kelishuv uzoq davom etmadi.
ʻ
Harakatning kattaligidan qo rqib ketgan shahar hokimi boshchiligidagi boylar
ʻ
qo llariga qurol olib, garnizon yordami bilan qo zg olonchilarni shahardan haydab
ʻ ʻ ʻ
chiqarishdi. To liq amnistiya haqidagi yolg on va'dalar bilan hukumat turli xil Kad
ʻ ʻ
armiyasini bo lishga muvaffaq bo ldi. Isyonchilar safini zodagonlar va boy
ʻ ʻ
dehqonlar tark eta boshladi. Kad Londondan orqaga chekindi va o z armiyasini
ʻ
yangi kuchlar bilan to ldirishga harakat qildi, ammo hukumat buni oldini olishga
ʻ
muvaffaq bo ldi. Kad qo lga olingan va o ldirilgan. Hukumat shundan keyin ham
ʻ ʻ ʻ
dehqonlar o rtasidagi tinimsiz g alayonni bostirish uchun qo zg olonchilarga
ʻ ʻ ʻ ʻ
qarshi dahshatli qatag on uyushtirdi va bu “bosh hosili” nomi bilan xalq xotirasida
ʻ
saqlanib qoldi 14
.
Kada qo zg oloni va u bilan bog liq bo lgan sinfiy kurashning kuchayishi
ʻ ʻ ʻ ʻ
boy shahar aholisini va yangi zodagonlarni xalq harakatlarini bostirish va yirik
feodallarning irodasiga qarshi kurash vositasi sifatida kuchli qirol hokimiyatiga
butun umidlarini bog lashga majbur qildi. Lankasterlar sulolasiga qarshilik qilib,
ʻ
ular yana bir feodal guruhni - York gersoglarini, qirollik uyining qarindoshlarini,
Angliyaning eng yirik feodal yer egalarini, taxtga o z huquqlarini e'lon qilganlarni
ʻ
qo llab-quvvatlay boshladilar. Har ikki urushayotgan feodal guruhlar ochiq
ʻ
kurashga tayyorlana boshladilar. 1455 yilda Yorklar tarafdorlari va hukmron
Lankaster sulolasi tarafdorlari o rtasida birinchi qurolli to qnashuv bo lib o tdi.
ʻ ʻ ʻ ʻ
Bu 1455 yildan 1485 yilgacha uzluksiz davom etgan va "Qizil va oq
atirgullar urushi" deb nomlangan o zaro urushning boshlanishi edi
ʻ
14
Sulaymon Amirkulovich Haydarov. (2020). Use of internationalized technologies in history lessons. Science and
Education 1 (8). 666-671.
20

(Lankasterlarning gerbida qizil atirgul bor edi, Yorklar gerbida. oq). Yirik
feodallarning aksariyati lankasterlarning orqasida turdi, eng avvalo, siyosiy
mustaqillikka o rganib qolgan va yirik qurolli kuchlarga ega bo lgan shimoldagiʻ ʻ
feodallar, Yorklar iqtisodiy jihatdan ancha rivojlangan yirik feodallarning bir qismi
tomonidan qo llab-quvvatlandi. mamlakatning janubiy va sharqiy hududlari,
ʻ
shuningdek, yangi zodagonlar va boy shahar aholisining muhim qismi.
Ko pgina feodallar va Lankaster va York guruhlari uchun bu urush faqat
ʻ
talonchilik, talonchilik va ularning siyosiy mustaqilligini mustahkamlash uchun
bahona edi. Yuz yillik urush tugashi bilan alohida feodallarning harbiy kuchlari
ko paydi, ularning otryadlari bo sh qolgan yollanma askarlar bilan to ldirildi. Qizil
ʻ ʻ ʻ
va oq atirgullar urushi feodal aristokratiyasining eng katta shov-shuvi,
o zboshimchalik va qonunsizlik davri edi
ʻ 15
.
15
Agibalova E.V., Donskoy G.M., Salimov T.O. World History (V-XVII centuries), T. "Teacher". 1995. – p .322.
21

III bob. Qo zg olonning bartaraf etilishi va uning oqibatlariʻ ʻ
Dehqonlar qo zg oloni 1381 yil may oyida boshlangan va har bir katta
ʻ ʻ
yoshli, xoh dehqon, xoh boy bo lishidan qat'i nazar, yangi joriy etilgan 4d bosh
ʻ
solig i sabab bo lgan. Qo zg olon nafaqat pul bilan bog liq edi, chunki dehqonlar
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
ham ko proq erkinlik va boshqa ijtimoiy islohotlarga intilishdi. Ular har bir
ʻ
ishchiga o zi tanlagan ish beruvchida ishlashga ruxsat berishni talab qildilar va
ʻ
krepostnoylik va boshqa qattiq ijtimoiy bo linishlarga barham berishga harakat
ʻ
qildilar. Butun Angliyada qo zg olon ko tarildi, ularning aksariyati Esseks va
ʻ ʻ ʻ
Kentda to plangan. Qo zg olonga bu hududlardagi ingliz jamiyatining muhim
ʻ ʻ ʻ
qismi, jumladan, zodagonlar va boy diniy muassasalar qarshilik ko rsatdi.
ʻ
Ko pgina dehqonlar va ishchilar Odam Ato va Momo Havoning avlodlari kabi
ʻ
barcha odamlarga teng munosabatda bo lish kerakligini targ ib qilgan radikal
ʻ ʻ
ruhoniy Jon Ballning ta'limotidan ilhomlangan va "Odam Ato qazib yurganida va
Momo Havo yashiringanida / kim edi?" o sha janob?»
ʻ 16
.
Uot Tayler qo zg olonga qanday qo shilganligi noma’lum, garchi XVI
ʻ ʻ ʻ
asrning keyingi manbalarida xuddi shu ismli odam Jon Tayler qo zg atuvchisi
ʻ ʻ
bo lganligini ko rsatadi. Ushbu hisobotda soliq yig uvchisi Jon Taylerning qiziga
ʻ ʻ ʻ
noo rin hujum qilgani aytiladi. So rovchi soliq yig uvchisi “qizining balog at
ʻ ʻ ʻ ʻ
yoshiga yetgan-bo lmaganini ko rish uchun uning kiyimlarini kiyib olgan” bo lishi
ʻ ʻ ʻ
kerak edi. Qasos olish uchun u yovuz odamni o ldirdi va qo zg olonni qo zg atdi.
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
Hikoyaning asosi qanday bo lishidan qat'i nazar, 1381 yil iyuniga kelib, butun
ʻ
mamlakat bo ylab isyonchilar guruhlari Londonga muvofiqlashtirilgan hujumni
ʻ
boshlaganlarida, Uot Tayler Kentish kuchlarining rahbariga aylandi.
13-iyun kuni isyonchilar poytaxtga yetib keldi va London ko prigidan o tdi.
ʻ ʻ
Shaharga kirib, ular fuqarolik nishonlariga hujum qilishdi, qonuniy hujjatlarni yo q
ʻ
qilishdi, qamoqxonalar ochishdi, uylarni talon-taroj qilishdi va qirol hukumatiga
aloqador deb hisoblagan odamlarni o ldirishdi. Bunga javoban qirol Richard II
ʻ
(o sha paytda 14 yoshda) 1381-yil 14-iyunda isyonchilar bilan uchrashdi va ko p
ʻ ʻ
16
Штокмар В.В. Очерки по истории Англии XVI века. Изд . ЛГУ . 1987. – 64. стр .
22

yon berishlarga va qo zg olonda qatnashganlarning barchasini to liq kechirishgaʻ ʻ ʻ
rozi bo ldi. Qo zg olonchilarning bir qismi qirolning va’dalaridan qanoatlanib
ʻ ʻ ʻ ,
tarqalib ketishgan bo lsa, Tayler va uning izdoshlari buni qilishmadi.
ʻ
1381-yil 15-iyunda Tayler va uning Kentiyalik qo shinlari London
ʻ
yaqinidagi Smitfildda qirol Richard bilan uchrashdilar. U yerda Tayler shaxsan
qirol bilan gaplashib, o z talablarini ilgari surdi. Dastlab, uchrashuv yaxshi
ʻ
o tganga o xshaydi, Tayler qirol bilan do stona munosabatda bo ldi, agar juda
ʻ ʻ ʻ ʻ
tanish bo lsa, va Richard isyonchilar "u ta'minlay oladigan hamma narsaga ega
ʻ
bo lishi kerak" degan fikrga rozi bo ldi. Biroq, keskinlik tezda kuchayib ketdi.
ʻ ʻ
Zamonaviy yilnomachining so zlariga ko ra, Tayler o zini yomon ko rsatib,
ʻ ʻ ʻ ʻ
"o zining kuchli issiqligi tufayli" og zini chayish uchun bir ko za suvni chaqirgan
ʻ ʻ ʻ
va suvni olganida, u juda qo pol va jirkanch tarzda og zini chaygan. Tayler ser Jon
ʻ ʻ
Nyuton (Qirolning xizmatkori) tomonidan uni "Kentdagi eng buyuk o g ri va
ʻ ʻ
qaroqchi" deb haqoratladi. Tayler Nyutonga hujum qildi, ammo Londonning lord
meri Uilyam Uolvort tomonidan to xtatildi va hibsga olindi. Keyin Tayler zarba
ʻ
berishga urindi. zirhi qutqarib qolgan mer.Uolvort Taylerning bo ynini va boshini
ʻ
qilich bilan kesib tashladi, qirollik xizmatkorlaridan yana biri Taylerga yana
pichoq urib, uni og ir yaralagan bo lishi mumkin.Tayler otdan yiqilib tushgunga
ʻ ʻ
qadar o ttiz yard yo l bosib o tishga muvaffaq bo ldi. Oqibatda uni kambag allar
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
kasalxonasiga olib borishdi, lekin mer tomonidan ov qilindi, Smitfildga olib ketildi
va omma oldida boshi kesildi. Taylerning boshi ustunga qo yilgan va shahar
ʻ
bo ylab olib ketilgan, keyin London ko prigida namoyish etilgan. Ularning
ʻ ʻ
yetakchisi o limidan so ng uning izdoshlari Londondan haydab chiqarildi va
ʻ ʻ
harakat bo g ilib qoldi.Keyinchalik, Richard II qo zg olonchilarga qilgan barcha
ʻ ʻ ʻ ʻ
yondoshuvlarini qaytarib oldi va ko plari ovlanib, qatl etildi.Bu qo zg olonni
ʻ ʻ ʻ
amalda tugatdi.
15 iyun kuni Uot Tayler Smitfildda (bugungi kunda Londonning bir qismi)
o ldirilgan. Shu bilan birga, poytaxt hokimiyati sodiq fuqarolardan o z
ʻ ʻ
militsiyasini yig ib, isyonchilarni tarqatib yubordi. Viloyatlarda qo zg olon hali
ʻ ʻ ʻ
ham davom etayotgan edi, ammo strategik tashabbus allaqachon hukumat qo lida
ʻ
23

edi. Kuzga kelib, tartibsizliklar nihoyat bostirildi. Jon Ballni esa chidab bo lmasʻ
qismat kutib turardi. Koventrida u asirga olindi, shundan so ng u chorakka
ʻ
joylashtirildi. Isyonkor Lernaean Gidraning bu ikkinchi boshi qirol Richard oldida
London ko prigida namoyish etildi. Hammasi bo lib 7 mingga yaqin odam
ʻ ʻ
janglarda yoki kesish blokida va dorda halok bo ldi.
ʻ
Davlat qo zg olonni bostirishga muvaffaq bo lgan bo lsa-da, hokimiyat
ʻ ʻ ʻ ʻ
jiddiy saboq oldi va oddiy aholi yelkasiga og ir yuk bo lgan soliqlarni oshirishni
ʻ ʻ
to xtatdi. Shu munosabat bilan Angliyaning tashqi siyosati ham o zgardi. Fransiya
ʻ ʻ
bilan urushning g ildiragi bo shashda davom etdi, London xazinasining
ʻ ʻ
imkoniyatlari esa armiyaning o sib borayotgan ehtiyojlariga javob berishni
ʻ
to xtatdi. Qit'adagi kampaniyaga sarflanadigan xarajatlar asta-sekin qisqardi. 1396-
ʻ
1415 yillarda. urushayotgan mamlakatlar mo rt sulh sharoitida yashadi.
ʻ
Richard II tartib o rnatilgandan so ng dehqonlarga bergan imtiyozlaridan,
ʻ ʻ
jumladan, krepostnoylik huquqini bekor qilishdan voz kechdi. Biroq, eski tartib
jiddiy zarba berdi. Kelajakda ingliz qishloqlaridagi yer munosabatlari
rivojlanishning evolyutsion yo liga o tdi. 1381 yil voqealari miqyosida endi radikal
ʻ ʻ
qo zg alishlar bo lmadi: sobiq feodal tartib XVI asrga kelib o z-o zidan yo q
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
bo lib ketdi. Korvee naqd ijaraga almashtirildi, Serb villalari va yer o rtasidagi
ʻ ʻ
aloqa uzildi. Ingliz kapitalizmining shakllanishi yeomenlarning yangi sinfi -
shaxsan erkin mayda yer egalari paydo bo lishiga olib keldi.
ʻ
Serblar va feodallar o rtasidagi yer munosabatlarining evolyutsiyasi
ʻ
boshlandi. Angliya qonunchiligiga o zgartirishlar kiritildi. Dehqonlarning qulligi
ʻ
asta-sekin kamaydi, qishloq xo jaligi ishchilarining daromadlari oshdi. Yer egalari
ʻ
dehqonlarni to lov evaziga ozod qila boshladilar yoki yer ijarasi shaklini o zgartira
ʻ ʻ
boshladilar. Korvee o rniga pul ijarasi berildi. 14-asrga kelib Angliyada
ʻ
krepostnoylik to xtadi
ʻ 17
.
Yeomenlarning yangi tabaqasi - erkin mayda yer egalari paydo bo ldi va
ʻ
mamlakat rivojlanishning antifeodal yo liga o tdi. Angliya tarixida xalq
ʻ ʻ
qo zg olonlari davom etgan bo lsa-da, bunday kattalikdagi ijtimoiy qo zg alishlar
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
17
Agibalova E.V., Donskoy G.M., Salimov T.O. World History (V-XVII centuries), T. "Teacher". 1995. – p.326.
24

boshqa bo lmagan. 15-asr oxirida temirchi Maykl Jozef boshchiligida dehqonlar vaʻ
hunarmandlar qo zg olon ko tardilar, 19-asrda mashinalarga qarshi g alayonlar
ʻ ʻ ʻ ʻ
bo ldi.
ʻ
Qo zg olon bostirilgandan so ng, qirol dehqonlarga avvalgi ish va
ʻ ʻ ʻ
vazifalariga qaytishni buyurib, krepostnoylikni tiklaydi. Richard II isyonchilar
bosimi ostida imzolagan barcha nizomlarni bekor qildi. Hukumat qo zg olon
ʻ ʻ
ishtirokchilariga amnistiya e lon qildi, qochoq jinoyatchilar va qirol amaldorlarini
ʼ
o ldirganlardan tashqari. Qo zg olonchilarni sudsiz qatl qilganlar ham amnistiya
ʻ ʻ ʻ
ostida edi.
Biroq, tarixiy nuqtai nazardan, qo zg olon oddiy odamlar uchun juda ijobiy
ʻ ʻ
oqibatlarga olib keldi:
krepostnoylik huquqining barham topishiga, dehqonlarning shaxsiy
qaramlikdan xalos bo lishiga hissa qo shdi;
ʻ ʻ
naqd rentaga o tishni tezlashtirdi (15-asrda deyarli barcha dehqonlar naqd
ʻ
ijaraga o tkazildi, ko pchilik o zlarini sotib olishga muvaffaq bo ldi);
ʻ ʻ ʻ ʻ
soliq yuki biroz qisqartirildi - yangi soliqlar joriy etilmadi, chunki hukumat
qo zg olonning takrorlanishini xohlamadi (mablag larning etishmasligi tufayli
ʻ ʻ ʻ
Angliya Fransiyaga qarshi harbiy operatsiyalarni qisqartirishga majbur bo ldi);
ʻ
"ishchilar qonunchiligi" ning biroz yengilligi 18
.
Shunday qilib, Uot Tayler qo zg oloni Buyuk Britaniyaning keyingi tarixi
ʻ ʻ
uchun katta ahamiyatga ega edi.
1381-yilda Uot Tayler boshchiligidagi qo zg olon dehqonlar va shahar
ʻ ʻ
pleblarining ijtimoiy-iqtisodiy ahvolidan norozi bo lgan ommaviy stixiyali
ʻ
qo zg oloni edi.
ʻ ʻ
Qo zg olon ko plab sabablar bilan qo zg atildi, ularning asosiylari: yer
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
egalari tomonidan dehqonlarga bosimning kuchayishi, shafqatsiz "ishchilar
qonunchiligi", so rov solig ining o rnatilishi va ko payishi, hunarmandchilik
ʻ ʻ ʻ ʻ
uyushmalari ichidagi qarama-qarshiliklar.
18
Sulaymon Amirkulovich Haydarov. (2020). Use of internationalized technologies in history lessons. Science and
Education 1 (8). 666-671.
25

Qo zg olon 1381 yil may oyining oxirida Esseksda boshlanib, boshqaʻ ʻ
okruglarga tarqaldi. Bu Londonga qarshi yirik dehqon otryadlarining yurishi bilan
yakunlandi 19
. Qarshilik deyarli isyonchi rahbari Uot Taylerning o limi bilan
ʻ
yakunlandi.
Qo zg olon shafqatsizlarcha bostirildi. Qo zg olonchilar asosan tarqoqlik,
ʻ ʻ ʻ ʻ
tartibsizlik, mulkiy tabaqalanish tufayli mag lubiyatga uchradilar.
ʻ
Uot Tayler qo zg oloni Angliyadagi ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarga ta'sir
ʻ ʻ
ko rsatdi va vaqt o tishi bilan dehqonlar ahvolining biroz yaxshilanishiga hissa
ʻ ʻ
qo shdi.
ʻ
19
Штокмар В.В. Очерки по истории Англии XVI века. Изд. ЛГУ. 1987. – 66.стр.
26

Xulosa
O zbekiston istiqlolga erishgandan so ng jamiyat ijtimoiy siyosiyʻ ʻ
hayotining barcha jabhalarida keng o zgarishlar davri boshlandi. Bu jarayon
ʻ
intelektual sohada ham o z aksini topdi. Eng asosiy ijtimoiy gumanitar fan
ʻ
hisoblangan tarix fani oldiga hal etilishi lozim bo lgan dolzarb muammolarni
ʻ
ko ndalang qilib qo ydi. Oqibatda sovet tarixshunosligi nuqtai nazaridan
ʻ ʻ
o rganilgan mavzular qaytadan ilmiy tadqiqot sifatida o rganila boshlandi. Buning
ʻ ʻ
isboti sifatida birinchi prezidentimiz, “Tarixiy xotira tuyg usi to laqonli ravishda
ʻ ʻ
tiklangan xalq bosib o tgan yo l o zining barcha muvaffaqiyat, yo qotish va
ʻ ʻ ʻ ʻ
qurbonlari, quvonch va iztiroblari bilan xolis va haqqoniy o rganilgan taqdirdagina
ʻ
chinakam tarix bo ladi”, deb aytgan fikrlari nihoyatda o rinlidir.
ʻ ʻ
Kurs ishi doirasida o’rganilayotgan mavzu ya’ni Uott Taylor qo’zg’oloni
mavzusiga oid ko’plab ilmiy maqolalar nashrdan chiqqan. Bundan tashqari ko’plab
chet tilida yozilgan adabiyotlarda ma’lumotlar bayon etilgan. Ushbu ma’lumotlar
orqali biz kurs ishini xolislik asosida yozishga harakat qildik.
Zamonaviy ilmiy adabiyotlarda ham bevosita Angliyaning o’rta asrlar
tarixiga oid ko’plab kitoblar nashrdan chiqmoqda.
Ushbu kurs ishi ma’lumotlari: manbalar, ilmiy adabiyotlar, ilmiy va
publistik maqolalar va arxiv hujjatlari asosida tayyorlandi.
Yevropa mamlakatlarida tovar ishlab chiqarishning o sishi, javohirlarning
ʻ
yetishmasligi va oltin hamda kumush, ziravorlar va fil suyagini (tropiklarda),
qimmatbaho mo yna, morj tishini (shim. mamlakatlarda) topish maqsadida yangi
ʻ
yerlarni qidirish, Yevropadan Hindiston va Sharqiy Osiyoga yangi savdo yo llarini
ʻ
axtarish kabilar ekspeditsiyaga borishning umumiy sabablari bo lgan.
ʻ
Kurs ishi ma’lumotlaridan o rta ta’lim maktablari va oily ta’lim
ʻ
muassasalarida tarix fani mashg ulotlarida foydalanish mumkin.
ʻ
27

Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro yxatiʻ
I. Normativ huquqiy hujjatlar va metodologik ahamiyatga molik
nashrlar
1. Mirziyoyev Sh.M. ,,Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz
bilan birga quramiz’’ T., 2016
2. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo q. T., 1998
ʻ
3. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. – T., 2008
II. Ilmiy tadqiqotlar va adabiyotlar
1. Madraimov A., Fuzailov G. Manbashunoslik. – T.: O zbekiston
ʻ
faylasuflari milliy jamiyati, 2008
2. Ergashev Sh. “History of the World”, (New Age. Part 1. XVI-XVII
centuries) T. “Teacher” Publishing House, 2013
3. Geographical discoveries. Davr Publishing House. T. 2013
4. Sulaymon Amirkulovich Haydarov (2020). Use of internationalized
technologies in history lessons. Science and Education 1 (8). 666-671.
5. Agibalova E.V., Donskoy G.M., Salimov T.O. World History (V-XVII
centuries), T. "Teacher". 1995
6. История дипломатии. Том 2. M., 1982
7. Бондарчук B.C., Кирсанова Н.В., Медяков А.С. и др. История стран
Европы и Америки в Новое время. В 2 частях. Часть I. - М., 2011
8. Возгрии В.Е.. Гончарова Т.Н., Пленков О.Ю., Соколов О.В. Из
истории конституционного строительства в Западной Европе в
Новое и новейшее время. — Санкт-Петербург: Издательство РХГА,
2014.
9. Арзаканян М.Ц. История Франции.- М., 2005.
10. Всемирная история. Возрождение и Реформация. Минск.1998 .
11. Штокмар В.В. Очерки по истории Англии XVI века. Изд. ЛГУ. 1987
28

III. Internet saytlar va resurslar
1. hozir.org
2. arxiv.uz
3. vvv. history.ru.
4. www.lex.uz
5. https://uz.unansea.com

29

Купить

Похожие документы
Sovet ittifoqida siyosiy mojarolar
O'rta asrlarda yer-suv munosabatlari
Koreya Choson XVIII- XIX asrlarda
Somoniylar davlati va oʻrta Osiyoda tutgan oʻrni
Abdullaxon II davrida Buxoro xonligi