Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 1.8MB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 05 Iyun 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Algebra

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

82 Sotish

Vektor tushinchasi. Vektorlar ustida chiziqli amallar

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI\
Farg‘ona Davlat Universiteti
Fizika-matematika fakulteti
Matematika  yo nalishi 2ʻ 4 . 02 -guruh talabasi 
 qizining
Analitik geometriya fanidan
  “ Vektor tushinchasi. Vektorlar ustida chiziqli amallar ” 
mavzusidagi
KURS   ISHI
Kurs ishi rahbari : 
Farg ona 202	
ʻ 5 MUNDARIJA
KIRISH .................................................................................................................................................................. 2
I BOB. VEKTOR TUSHINCHASI VA UNING ASOSIY XOSSALARI .............................................................................. 4
1.1 -§ Vektor va skalyar tushunchasi, vektorlarning turlari ............................................................................. 4
1.2-§ Vektorlarning geometrik ifodalanishi ..................................................................................................... 9
II BOB VEKTORLAR USTIDA CHIZIQLI AMALLAR VA ULARNING XOSSALARI ....................................................... 19
2.1-§ Vektorlarni qo‘shish va ayirish amallari ................................................................................................ 19
2.2-§ Vektorlar haqida umumiy xulosa .......................................................................................................... 28
XULOSA ............................................................................................................................................................. 36
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ....................................................................................................................... 38
KIRISH
“Agar mendan sizni nima qiynaydi?” deb  
      so‘rasangiz, farzandlarimizning ta’lim- 
2  tarbiyasi deb javob beraman!!!
Shavkat Mirziyoyev
Zamonaviy   fan   va   texnologiyalar   rivojlanishi   jarayonida   matematik
tushunchalarning   o‘rni   tobora   oshib   bormoqda.   Ayniqsa,   vektor   tushunchasi   turli
sohalarda — fizikada, geometriyada, injiniringda, informatika va kompyuter grafikasi
sohalarida   keng   qo‘llaniladi.   Vektorlar   yordamida   ko‘plab   murakkab   jarayonlar   va
tizimlarni aniq ifodalash, tahlil qilish va modellashtirish mumkin. Shu bois, vektorlar
ustida  bajariladigan  chiziqli  amallarni   chuqur   o‘rganish  ilmiy-tadqiqot   va  amaliyotda
muhim ahamiyatga ega.
Kurs   ishining   dolzarbligi   vektor   tushunchasi   nafaqat   nazariy   fan   uchun,   balki
amaliy   hayotdagi   ko‘plab   masalalarni   hal   qilishda   ham   asosiy   vosita   hisoblanadi.
Ularning   chiziqli   amallari   yordamida   ob’ektlarning   o‘zaro   munosabatlari,   fazodagi
harakatlar   va   kuchlar   ta’siri   aniq   matematik   shaklga   keltiriladi.   Bu   esa   zamonaviy
texnologiyalarni   rivojlantirish   va   yangi   ilmiy   kashfiyotlar   yaratishda   katta   ahamiyat
kasb etadi.
Ushbu   kurs   ishining   maqsadi   —   vektor   tushunchalari   va   ular   ustida
bajariladigan chiziqli amallarni nazariy va amaliy jihatdan chuqur o‘rganish, ularning
matematik   asoslarini   va   xossalarini   yoritishdir.   Ishda   vektorlarning   algebraik   va
geometrik   ko‘rinishlari,   ularning   ustida   bajariladigan   asosiy   amallar   —   qo‘shish,
skalyar ko‘paytirish, vektor ko‘paytirish kabi operatsiyalar tahlil qilinadi. Shuningdek,
mavzuning amaliy ahamiyati misollar orqali namoyish etiladi.
Kurs ishining tuzilishi  kurs ishi ikki asosiy bobdan iborat bo‘lib, birinchi bobda
vektor   tushunchasi,   uning   turlari   va   asosiy   xossalari,   ikkinchi   bobda   esa   vektorlar
ustida   bajariladigan   chiziqli   amallar   batafsil   ko‘rib   chiqiladi.   Har   bir   bobda   nazariy
materiallar   amaliy   misollar   bilan   mustahkamlanadi,   bu   o‘quvchiga   mavzuni   to‘liq
anglash imkonini beradi.
3 I BOB. VEKTOR TUSHINCHASI VA UNING ASOSIY XOSSALARI
1.1 -§  Vektor va skalyar tushunchasi, vektorlarning turlari
Vektor   tushunchasi   matematikaning   asosiy   va   muhim   bo‘limlaridan   biri   bo‘lib,
ular geometriya va algebra sohalarida keng qo‘llaniladi. Vektorlar – bu yo‘nalishni va
uzunlikni ifodalovchi matematik obyektlar bo‘lib, ularning asosiy xossalari va chiziqli
amallari   orqali   murakkab   muammolarni   yechish   imkoniyati   yuzaga   keladi.
Vektorlarning tushunchasi va ularning chiziqli amallari haqida to‘liq tushuncha berish
uchun   avvalo,   ularning   matematik   asoslari,   tarixiy   rivojlanishi   va   amaliy   qo‘llanilish
sohalariga e’tibor qaratish muhimdir.
Vektorlar konsepti asosan 19-asrda rivojlantirilgan bo‘lib, u Galua, fon Neumann
kabi   matematiklar   tomonidan   shakllantirilgan.   Bu   obyektlar   yordamida   fizikada
kuchlar,   tezliklar,   xaritalar   va   shakllar   ifodalanadi.   Vektorlar   koordinatalar   bilan
ifodalanadi,   ya’ni   ularning   har   bir   komponenti   bo‘lmish   raqamlar   yordamida
aniqlanadi.   Masalan,   uch   o‘lchovli   fazoda   vektor   odatda     ko‘rinishida
yoziladi.   Bu   koordinatalar   yordamida   vektorlarning   uzunligi,   ya’ni   moduli   va
yo‘nalishi   aniqlanadi.   Vektorlarning   moduli   –   ularning   uzunligini   yoki   kattaligini
4 bildiradi   va   matematikada     shaklida   yoziladi,   u   Pifagor   teoremasi   yordamida
hisoblanadi: 
Vektorlar ustida bajariladigan chiziqli amallar juda muhim bo‘lib, ular algebraik
va   geometrik   nuqtai   nazardan   vektorlarning   munosabatlarini   aniqlashga   yordam
beradi.   Bularning   eng   muhimlari   –   vektorlarni   qo‘shish,   skalyar   (scalar)   ko‘paytirish
va   chiziqli   kombinatsiyalardir.   Vektorlarning   qo‘shilishi   geometrik   nuqtai   nazardan
ikki   vektorning   boshlarini   birlashtirish   yoki   ularning   boshlarini   bir-biriga   bog‘lash
orqali amalga oshiriladi.
Bu   jarayon   yordamida   yangi   vektor   hosil   bo‘ladi,   va   bu   amalda   bir   nechta
vektorlarning   effektli   yig‘indisi   yoki   resultantini   ifodalaydi.   Matematik   tarzda,   ikkita
vektor   ularni   komponentlari   bilan   qo‘shiladi:   agar   vektorlar   u
  bo‘lsa,   ularning   qo‘shilishi
  shaklida amalga oshiriladi.
Skalyar   ko‘paytirish   esa,   vektorning   uzunligini   o‘zgartirish   va   uni   yo‘nalishini
belgilash uchun ishlatiladi. Bu amalda, skalyar ko‘paytirish vektorni skalyar (raqamli)
bilan   ko‘paytirish   orqali   amalga   oshiriladi:   agar     skalyar   son   bo‘lsa   va   vektor   u
5   bo‘lsa,   u   holda     bo‘ladi.   Bu   amallar   yordamida
vektorlarning   chiziqli   mustaqilligi,   bazalari   va   chiziqli   tenglamalar   tizimlarini   hal
qilish imkoniyati yuzaga keladi.
Vektorlarning   chiziqli   amallari   yordamida   geometrik   shakllar   va   nuqtalarni
ifodalash,   chiziqlar,   tekisliklar   va   boshqa   geometriya   ob’ektlarini   yaratish   mumkin.
Masalan,   ikki   vektor   orasidagi   burchakni   hisoblash   yoki   vektorlarning   chiziqli
kombinatsiyalarini   topish   orqali   muhim   geometrik   ma’lumotlar   olinadi.   Bu   amallar
yordamida   tizimlar   chiziqli   tenglamalar   yordamida   yechiladi,   bu   esa   muhandislik   va
fizika muammolarini hal qilishda muhim ahamiyatga ega.
Hozirgi kunda vektorlar va ularning chiziqli amallari kompyuter grafikasi, sun’iy
intellekt,   statistik   analiz   va   ma’lumotlar   tahlilida   keng   qo‘llanilmoqda.   Bu   sohalarda
vektorlar  yordamida katta hajmdagi  ma’lumotlar, tasvirlar  va signallar  tahlil  qilinadi,
shuningdek,   ularning   yordamida   murakkab   tizimlarni   modellashtirish   va
optimallashtirish amalga oshiriladi. Zamonaviy texnologiyalar va dasturiy ta’minotlar
yordamida   vektorlar   bilan   ishlash   jarayonlari   yanada   rivojlanmoqda,   bu   esa   ilmiy   va
amaliy yutuqlarga olib kelmoqda.
6 Shunday   qilib,   vektor   tushunchasi   va   uning   chiziqli   amallari   matematikaning
asosiy elementlari bo‘lib, ular yordamida murakkab tizimlarni tahlil qilish, modellash
va yechish imkoniyati yaratiladi. 
Bu   konseptlar   fizik   va   muhandislik   muammolarida   muhim   rol   o‘ynaydi,
shuningdek, zamonaviy texnologiyalar rivojida asosiy vositaga aylangan. Vektorlar va
ularning   chiziqli   amallari   bilan   ishlashni   chuqur   tushunish,   ularni   to‘g‘ri   qo‘llash   va
rivojlantirish esa ilm-fan va texnologiya sohalarida yangi imkoniyatlar ochadi.
7 Vektorlar matematik obyektlar bo‘lib, ular yo‘nalish va uzunlik bilan tavsiflanadi.
Ularning   geometrik   va   algebraik   ifodalanishi,   bu   obyektlarning   turli   muhitlarda
qanday   tushunilishi   va   qo‘llanilishi   haqida   muhim   ma’lumotlar   beradi.   Ushbu
bo‘limda vektorlarning ikki asosiy ifodalanishi – geometrik va algebraik – haqida keng
va chuqur ma’lumotlar beriladi.
Geometrik   ifoda   bo‘yicha,   vektor   odatda   nuqta   yoki   chiziq   shaklida   tasavvur
qilinadi. Uch o‘lchovli fazoda, vektor shunchaki boshlang‘ich nuqtadan oxirgi nuqtaga
bo‘lgan   yo‘nalishni   va   uzunlikni   ifodalaydi.   Bu   uzunlik,   yoki   moduli,   vektorning
o‘lchovini   tashkil   etadi   va   odatda   bilan   belgilanadi.   Yo‘nalishi   esa,   vektorning   qaysi
tomon   va   qanchalik   burchakka   egilganligini   ko‘rsatadi.   Geometrik   tushunchada,
vektorlar   chiziqlar   yoki   qatorlar   shaklida   ko‘rsatiladi,   ular   yordamida   nuqtalar
orasidagi masofa va yo‘nalishlar aniqlanadi.
Bu   yordamida,   vektorlarni   algebraik   tenglamalar   va   formulalar   yordamida
ifodalash,   ularni   boshqarish   va   chiziqli   amallarni   bajarish   osonlashadi.   Bu   ifoda,
shuningdek, vektorlarning chiziqli kombinatsiyalarini, skalyar va vektor ko‘paytirishni
amalga oshirish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
8 Vektorlarning   geometrik   va   algebraik   ifodalari   o‘zaro   uzviy   bog‘liq   bo‘lib,   ular
yordamida   murakkab   geometrik   muammolarni   algebraik   usullar   bilan   hal   qilish
mumkin.   Masalan,   ikki   vektor   orasidagi   burchakni   aniqlash   uchun,   ularning   skalyar
ko‘paytmasi   va   modullaridan   foydalaniladi.   Shuningdek,   vektorlarning   chiziqli
mustaqilligi, bazalar va chiziqli tenglamalar tizimini yechishda algebraik ifoda muhim
rol o‘ynaydi.
Vektorlarni geometrik va algebraik ifodalashlarning har biri o‘zining qulayliklari
va   cheklovlariga   ega.   Geometrik   ifoda,   odatda,   vizual   tushunishni   osonlashtiradi   va
fizik muhitda voqealarni  tasvirlashda qulay. Algebraik ifoda esa, esa,  hisoblashlar  va
formulalar   yordamida   vektorlar   bilan   ishlashda   aniqroq   va   kengroq   imkoniyatlar
yaratadi.   Bu   ikki   ifoda   bir-birini   to‘ldiruvchi   va   mustahkamlovchi   bo‘lib,   ular
yordamida chiziqli algebra va geometriyaning asosiy konseptlari rivojlantiriladi.
Shu   bilan   birga,   vektorlarning   geometrik   va   algebraik   ifodalanishi,   ularning
chiziqli   amallarini   amalga   oshirishda,   ya'ni   qo‘shish,   skalyar   va   vektor   ko‘paytirish
kabi   operatsiyalarni   bajarishda   muhim   ahamiyat   kasb   etadi.   Bu   amallar   yordamida,
masalan,   vektorlar   to‘plamining   chiziqli   mustaqilligi,   bazalar   va   chiziqli   tenglamalar
tizimini   yechish   mumkin   bo‘ladi.   Demak,   vektorlarning   geometrik   va   algebraik
ifodalanishi,   ularning   tushunilishi   va   qo‘llanilishi   uchun   asosiy   poydevor   bo‘lib,
matematika, fizika va muhandislik sohalarida keng qo‘llanadi.
1.2 -§  Vektorlarning geometrik ifodalanishi
Vektorlarning   geometrik   ifodalanishi   ularning   matematik   va   geometrik
tushunchalar bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, ularning asosiy xossalari va amallarini
tushunishda   muhim   ahamiyatga   ega.   Vektorlar   —   bu   yo‘nalish   va   uzunlikni
ifodalovchi   matematik   obyektlar   bo‘lib,   ular   geometriyada   ham,   algebraik   tizimlarda
ham  keng  qo‘llaniladi.  Geometrik nuqtai   nazardan,  vektorlar  bir  nuqtadan  boshqarib,
ma’lum   bir   yo‘nalish   va   uzunlik   bilan   ifodalanadigan   chiziqlardir.   Bu   chiziqlar
ularning geometrik ifodalanishini anglashda asosiy vositadir.
Vektorlarning   geometrik   ifodalanishi   ularning   koordinatalari   va   yo‘nalishi   bilan
bog‘liq   bo‘lib,   ularni   koordinatalar   sistemasida   tasvirlash   mumkin.   Masalan,   ikki
9 o‘lchovli   makonda   vektorlar     ko‘rinishida   beriladi,   uch   o‘lchovli   makonda   esa
  shaklida   ifodalash   mumkin.   Bu   koordinatalar   vektorlarning   boshlang‘ich
nuqtalaridan   oxirgi   nuqtalarigacha   bo‘lgan   masofani   va   yo‘nalishni   aniq   belgilash
imkonini beradi.
Vektorlarning moduli yoki uzunligi — bu vektorning geometrik uzunligi bo‘lib,
Pifagor teoremiga asosan, ikki o‘lchovli makonda u ning kvadrat ildizi, uch o‘lchovli
makonda esa ning kvadrat ildiziga teng hisoblanadi. Moduli yordamida, vektorlarning
uzunligini   o‘lchash   va   boshqa   vektorlar   bilan   taqqoslash   mumkin.   Yo‘nalish   esa
vektorlarning   boshlang‘ich   nuqtalaridan   oxirgi   nuqtalarigacha   bo‘lgan   chiziq
yo‘nalishini bildiradi va u vektorlarning asosiy xossalaridan biridir.
Ikki vektorning chiziqli kombinatsiyasi yordamida hosil bo‘lgan maydon va
unga masshtab va aylantirish transformatsiyasi qo‘llanilishi
Masala sharti:
Berilgan ikkita vektor  v
1 =( 2,1	) va v
2 =	( 1,3	)
Ushbu   vektorlarning   chiziqli   kombinatsiyasi   orqali   hosil   bo‘lgan   nuqtalar
to‘plamini toping.
1. Ushbu nuqtalar to‘plamiga quyidagi transformatsiyani qo‘llang:	
T=[
cos	θ	−sin	θ	
sin	θ	cos	θ	]×[
1.5	0.3	
0.2	1.2	]buyerda	θ=	45	°
3. Transformatsiyadan oldingi va keyingi nuqtalarni grafikda chizing.
Yechim va grafik
10 Vektorlarning ustida chiziqli amallar — qo‘shish, skalyar ko‘paytirish va chiziqli
kombinatsiyalar — ularning bir-biriga nisbatan munosabatlarini aniqlashda muhim rol
o‘ynaydi.   Vektorlarning   qo‘shilishi   geometrik   nuqtai   nazardan,   ikki   vektorning
boshlarini qo‘shish yoki chiziqli kombinatsiyalarni amalga oshirish bilan ifodalanadi.
Bu   jarayon,   odatda,   bir   vektorning   boshiga   ikkinchi   vektorni   qo‘shish   yoki   ularni
chiziqli kombinatsiya qilish orqali amalga oshiriladi. Bu amallar yordamida, masalan,
nuqtalarni joylashtirish yoki shakllarni qurish mumkin.
Skalyar   ko‘paytirish   esa,   vektorning   uzunligini   o‘zgartirish   bilan   birga,   uning
yo‘nalishini   ham   belgilashda   yordam   beradi.   Skalyar   ko‘paytirish   natijasida,
vektorning   uzunligi   skalar   bilan   ko‘paytiriladi,   lekin   uning   yo‘nalishi,   agar   skalar
musbat bo‘lsa, o‘zgarmaydi, agar manfiy bo‘lsa, yo‘nalish 180 gradusga o‘zgaradi. Bu
amallar yordamida, chiziqli algebra va geometriyada vektorlar orasidagi munosabatlar,
shuningdek, ularning chiziqli mustaqilligi, bazalar va chiziqli tenglamalar tizimini hal
qilish imkoniyatlari rivojlantiriladi.
Vektorlarning geometrik ifodalanishi, shuningdek, ularning chiziqli amallari bilan
bog‘liq   muammolar   va   qiyinchiliklarni   hal   qilishda   muhim   ahamiyatga   ega.   Bu
jarayonlar   yordamida,   murakkab   geometrik   shakllarni   model   qilish,   muhandislik   va
fizik   muammolarni   yechish   mumkin.   Zamonaviy   texnologiyalar   va   dasturiy
ta’minotlar   yordamida   vektorlarning   geometrik   va   algebraik   ifodalanishini
11 avtomatlashtirish   imkoniyatlari   kengayib   borayotir.   Bu   esa,   kompyuter   grafikasi,
sun’iy intellekt va statistik analiz sohalarida yangi imkoniyatlar ochib beradi.
Shu   bilan   birga,   vektorlarni   geometrik   ifodalashda   ba’zi   muammolar   va
cheklovlar   ham   mavjud.   Masalan,   yuqori   o‘lchovli   makonlarda   vektorlarni   vizual
tarzda   tasvirlash   qiyinlashadi,   shuningdek,   vektorlarning   chiziqli   bog‘liqligi   va
mustaqilligi   muhim   muammolar   sifatida   qolmoqda.   Bu   muammolarni   chuqurroq
o‘rganish   va   ularni   takomillashtirish   zamonaviy   matematik   tadqiqotlarning   muhim
yo‘nalishlaridan biridir.
Umuman   olganda,   vektorlarning   geometrik   ifodalanishi,   ularning   chiziqli
amallari va ularning matematik va fizik muhitdagi qo‘llanilishi, zamonaviy ilm-fan va
texnologiyaning asosiy   tayanchlaridan  biridir.  Bu  tushunchalar   yordamida,  murakkab
tizimlarni modellash, tahlil qilish va yechish mumkin bo‘lib, ular muhandislik, fizika
va   informatika   sohalarida   keng   qo‘llaniladi.   Vektorlarning   geometrik   ifodalanishi
nafaqat nazariy muhimlikka ega, balki amaliy yechimlar uchun ham  asosiy  vositadir,
bu esa ularning zamonaviy dunyoqarashdagi  o‘rnini yanada mustahkamlashga xizmat
qiladi.
Vektorlarning   algebraik   ifodalanishi   —   bu   matematik   tushuncha   bo‘lib,   u
vektorlarni koordinatalar yordamida ifodalash va ular ustida chiziqli amallarni amalga
oshirish   imkonini   beradi.   Bu   bo‘limda,   avvalo,   vektorlarning   koordinatalarini   va
ularning algebraik ifodalarini tushunish uchun asosiy tushunchalar va metodlar ko‘rib
chiqiladi.
Vektorlar,   odatda,   ikki   yoki   undan   ortiq   o‘lchamdagi   koordinatalar   to‘plami
sifatida ifodalanadi. Masalan, ikki o‘lchamli vektor uchun, u   shaklida yoziladi,
bunda     —   bu   vektorning   koordinatalari   bo‘lib,   ularni   kompyuter   grafikasi,
fizika   va   muhandislikda   keng   qo‘llash   mumkin.   Uch   o‘lchovli   vektor   uchun   esa,   u
  shaklida   ifodalanadi.   Bu   koordinatalar   yordamida,   vektorlarning   joylashuvi
va uzunligi aniq ko‘rsatiladi.
Vektorlarning   algebraik   ifodalanishi   bilan,   ularning   turli   chiziqli   amallarini
matematik tarzda bajarish mumkin. Eng muhim amallar – bu vektorlarning qo‘shilishi,
12 skalyar   ko‘paytirilishi   va   chiziqli   kombinatsiyalari   hisoblanadi.   Vektorlarning
qo‘shilishi   ikki   vektorning   koordinatalarini   birgalikda   qo‘shish   orqali   amalga
oshiriladi:   agar   vektorlar   u     bo‘lsa,   ularning   qo‘shilishi
  shaklida   bo‘ladi.   Bu   amalda,   geometrik   nuqtai   nazardan,
vektorlarning bosh nuqtalaridan oxirgi nuqtalarigacha bo‘lgan chiziqni qo‘shish bilan
ifodalanadi.
Skalyar ko‘paytirilishi esa, ikki vektor orasidagi  burchakni hisobga olgan holda,
vektorning uzunligini va yo‘nalishini o‘zgartirish imkonini beradi. Skalyar ko‘paytma
quyidagi   formulaga   asoslanadi:   agar   vektorlar     bo‘lsa,
ularning   skalyar   ko‘paytmasi     shaklida   hisoblanadi.   Bu   amalda,
vektorlarning   o‘zaro   burchakning   kosinusini   topish   yoki   chiziqli   proyeksiya
masalalarida keng qo‘llaniladi.
Chiziqli kombinatsiya esa, vektorlarning skalyar ko‘paytmalari va qo‘shilishining
aralashmasidir.   Bu,   masalan,       shaklida   ifodalanadi,   bunda  
skalyar   ko‘paytmalardir.   Chiziqli   kombinatsiyalar   yordamida,   vektorlar   to‘plamining
chiziqli mustaqilligi, bazalari va chiziqli tenglamalar tizimlarini hal qilish mumkin.
Vektorlar   ustida   chiziqli   amallarni   to‘g‘ri   tushunish   va   ularni   to‘g‘ri   qo‘llash,
matematik   modellash,   fizik   va   muhandislikdagi   muammolarni   yechishda   muhim
ahamiyatga ega.  Bu amallar  yordamida,  murakkab tizimlarning harakatini, kuchlarini
va   o‘zaro   ta'sirlarini   tahlil   qilish   mumkin   bo‘ladi.   Shuningdek,   kompyuter   grafikasi,
statistika, sun'iy intellekt va ma'lumotlar analizi kabi sohalarda vektorlarning algebraik
ifodalanishi va chiziqli amallardan keng foydalaniladi.
Xulosa   qilib   aytganda,   vektorlarning   algebraik   ifodalanishi,   ularni   koordinatalar
yordamida   ifodalash   va   ular   ustida   chiziqli   amallarni   bajarish   imkonini   beradi.   Bu
metodlar, matematik tushunchalardan fizik va muhandislik muammolarini hal qilishda
keng   qo‘llaniladi,   va   zamonaviy   texnologiyalar   bilan   hamda   ilmiy   tadqiqotlar   bilan
uzviy   bog‘liq.   Ular   yordamida,   murakkab   tizimlarning   xususiyatlarini   aniqlash,
modellash va tahlil qilish imkoniyati yuzaga keladi.
13 Vektorlar matematik obyektlar bo‘lib, ular yo‘nalish va uzunlikni ifodalash uchun
ishlatiladi.   Vektor   tushunchasi   matematik,   geometrik   va   fizik   sohalarda   muhim   rol
o‘ynaydi.   Ular   yordamida   nuqtalar,   shakllar   va   chiziqlarni   ifodalash,   shuningdek,
chiziqli   algebra   va   geometriyada   muhim   amallarni   amalga   oshirish   mumkin   bo‘ladi.
Vektorlar   odatda   ikki   yoki   undan   ortiq   komponentlardan   iborat   bo‘lib,   ular
koordinatalar tizimida joylashgan nuqtalar yoki yo‘nalishlar bilan bog‘liq bo‘ladi.
Vektorlarning   asosiy   xossalariga   ularning   koordinatalari,   modul   (uzunligi)   va
yo‘nalishi kiradi. Koordinatalar vektorning har bir o‘qdagi qiymatini ifodalaydi va ular
yordamida   vektorlarning   algebraik   va   geometrik   tavsiflari   aniqlanadi.   Modul   yoki
uzunlik   esa,   vektorning   geometrik   nuqtai   nazardan,   o‘z   yo‘nalishi   bo‘yicha   qancha
masofaga   tengligini   ko‘rsatadi.   Yo‘nalish   esa,   vektorning   geometriyada   qaysi
yo‘nalishda joylashganligini belgilaydi.
Vektorlarning   chiziqli   amallari,   ya’ni,   ularni   qo‘shish,   skalyar   ko‘paytirish   va
chiziqli   kombinatsiyalar,   matematik   va   geometrik   tafakkurda   muhim   o‘rin   tutadi.
Vektorlarni   qo‘shish   geometrik   nuqtai   nazardan,   ikki   vektorning   boshlarini
birlashtirish   yoki   chiziqli   kombinatsiyalarni   amalga   oshirish   bilan   ifodalanadi.   Bu
jarayon, odatda, birinchi vektorning boshlang‘ich nuqtasidan ikkinchi vektorning bosh
nuqtasiga   qadar   chiziq   chizish   bilan   tushuntiriladi   va   natijada   yangi   vektor   hosil
bo‘ladi.   Bu   amaliyot,  chiziqli   algebra  va   geometriyada  ko‘plab   muhim   ishlanmalarni
amalga oshirish imkonini beradi.
Skalyar ko‘paytirish esa, vektorning uzunligini o‘zgartiradi va uning yo‘nalishini
belgilashda   yordam   beradi.   Bu   amaliyot,   odatda,   skalyar   son   bilan   vektorni
ko‘paytirish   orqali   amalga   oshiriladi.   Masalan,   skalyar   ko‘paytirish   yordamida
vektorning   modulini   oshirish   yoki   kamaytirish   mumkin,   shuningdek,   vektorning
yo‘nalishini saqlab qolgan holda, uni uzunligini mos ravishda o‘zgartirish mumkin.
Vektorlarning   chiziqli   amallari   yordamida,   shuningdek,   vektorlar   to‘plamining
chiziqli   mustaqilligi,   bazalar   va   chiziqli   tenglamalar   tizimini   hal   qilish   kabi   muhim
konseptlar   rivojlanadi.   Bu   amallar,   ayniqsa,   fizik   va   muhandislik   muammolarini
yechishda,   murakkab   tizimlarni   tahlil   qilishda   juda   muhimdir.   Masalan,   kuchlarning
14 vektorli   ifodalanishi,   kuchlar   o‘rtasidagi   burchaklar   va   ularning   yig‘indisi   kabi
masalalar vektorlar yordamida yechiladi.
Hozirgi   vaqtda,   vektorlar   va   ularning   chiziqli   amallari,   kompyuter   grafikasi,
sun’iy   intellekt,   statistik   analiz   va   ma’lumotlar   tahlilida   keng   qo‘llaniladi.   Bu
sohalarda   vektorlar   yordamida   ma’lumotlarni   modellashtirish,   tasvirlarni   ishlash   va
algoritmlarni   ishlab   chiqish   imkoniyati   yaratiladi.   Shuningdek,   zamonaviy   dasturiy
ta’minotlar   va   metodologiyalar   yordamida   vektorlar   bilan   ishlash   jarayonlari   yanada
soddalashtirilmoqda va takomillashtirilmoqda.
Vektorlar   bilan   bog‘liq   muammolar   va   qiyinchiliklar   ham   mavjud   bo‘lib,   ularni
chuqur   o‘rganish   va   takomillashtirish   dolzarb   masala   hisoblanadi.   Masalan,   katta
hajmdagi ma’lumotlar bilan ishlashda, vektorlarning chiziqli bog‘liqliklarini aniqlash,
chiziqli bog‘liqliklarni buzish va muammolarni hal qilish uchun ilg‘or metodlar ishlab
chiqilmoqda.   Shu   bilan   birga,   vektorlar   yordamida   tizimlarni   modellash,   ularning
xususiyatlarini   tahlil   qilish   va   murakkab   muhitlarda   muammolarni   yechish
imkoniyatlari kengaymoqda.
Xulosa   qilib   aytganda,   vektor   tushunchasi   va   ularning   chiziqli   amallari,
matematik   va   fizik   nazariyalarning   asosiy   qismidir.   Ular   yordamida   murakkab
tizimlarni tahlil qilish, modellashtirish va yechish mumkin bo‘lib, bu esa muhandislik,
fizika   va   kompyuter   texnologiyalarida   keng   qo‘llaniladi.   Vektorlar   va   ularning
amallari, zamonaviy ilm-fan va texnologiya rivojlanishida muhim omil bo‘lib, ularning
chuqur   tushunilishi   va   to‘g‘ri   qo‘llanilishi,   yangi   innovatsiyalar   va   yutuqlarga   olib
keladi.
Chiziqli   amallar   vektorlar   ustida   amalga   oshiriladigan   asosiy   matematik
operatsiyalardir   va   ular   vektorlarning   algebraik   va   geometriyaviy   xususiyatlarini
o‘rganishda   muhim   ahamiyatga   ega.   Ular   yordamida   vektorlar   orasidagi
munosabatlarni   aniqlash,   ularni   bir-biriga   qo‘shish,   skalyar   ko‘paytirish   va   chiziqli
kombinatsiyalarni   ishlab   chiqish   mumkin   bo‘ladi.   Bu   amallar   yordamida   vektorlar
to‘plamining   chiziqli   strukturasi   va   ularning   muhim   xossalari,   masalan,   chiziqli
mustaqillik,   bazalar,   va   chiziqli   tenglamalar   tizimlarini   hal   qilish   kabi   tushunchalar
rivojlantiriladi.
15 Vektorlarni   qo‘shish   chiziqli   amallardan   eng   muhimlaridan   biridir.   Geometrik
nuqtai   nazardan,   ikkita   vektorni   qo‘shish   uchun   ularning   boshlarini   bir-biriga
yopishtirib, natijada hosil bo‘ladigan vektor, ya'ni bosh nuqtalari bir xil bo‘lgan ikkita
vektorning   boshlarini   birlashtirish   orqali   topiladi.   Algebraik   shaklda,   agar   vektorlar
ularning koordinatalar bilan ifodalangan bo‘lsa, ularning qo‘shilishi har bir koordinata
bo‘yicha algebraik qo‘shimlarni amalga oshirish bilan amalga oshiriladi. Masalan, agar
vektorlar   u     bo‘lsa,   ularning   qo‘shilishi
  shaklida   bo‘ladi.   Bu   operatsiya   vektorlar   to‘plamida
chiziqli   strukturani   ta'minlaydi,   ya'ni,   qo‘shish   operatsiyasi   yopiq,   assotsiativ   va
kommutativdir.
Skalyar ko‘paytirish esa, vektorning uzunligini o‘zgartirish va uning yo‘nalishini
belgilashda   muhim   rol   o‘ynaydi.   Bu   amalda,   vektorni   skalyar   son   bilan   ko‘paytirish
natijasida   yangi   vektor   hosil   bo‘ladi,   uning   uzunligi   skalyar   sonning   moduliga   mos
ravishda oshadi yoki kamayadi. Algebraik shaklda, agar vektor     va skalyar
son   a   bo‘lsa,   u   holda   skalyar   ko‘paytirish     tarzida
amalga oshiriladi. Bu amaliyot yordamida, masalan, vektorlarning yo‘nalishini saqlab
qolgan   holda,   uzunligini   o‘zgartirish   mumkin,   yoki   muayyan   yo‘nalishni   belgilash
uchun ishlatiladi.
Chiziqli   kombinatsiyalar   esa,   vektorlarning   bir   nechta   skalyar   ko‘paytmalari   va
qo‘shimchalari  hisoblanadi.  Bu  operatsiya  yordamida, vektorlar  to‘plamining  chiziqli
bog‘liqligi   va   chiziqli   mustaqilligi,   shuningdek,   ulardan   tashkil   topgan   bazalar
aniqlanadi.   Masalan,   vektorlar   u   va   v   ning   chiziqli   kombinatsiyasi  
shaklida   yoziladi,   bunda     skalyar   sonlar   bo‘lib,   ular   yordamida   vektorlarning
chiziqli bog‘liqligi va strukturasi o‘rganiladi.
Ushbu   chiziqli   amallar   yordamida   vektorlar   orasidagi   munosabatlar,   muayyan
muammolarni yechish va modellashda keng qo‘llaniladi. Fizikada, masalan, kuchlar va
harakatlar vektor shaklida ifodalanadi, ular ustida chiziqli amallar yordamida muayyan
natijalar   va   tahlillar   amalga   oshiriladi.   Muhandislikda,   signal   va   signallarni   tahlil
16 qilishda,   kompyuter   grafikasi   va   3D   modellashtirishda   ham   vektorlar   va   ularning
chiziqli   amallari   asosiy   vositalardir.   Statistika   va   ma'lumotlar   tahlilida,   vektorlar
yordamida katta hajmdagi ma'lumotlar massivlari ko‘rsatiladi va ularni chiziqli amallar
yordamida tahlil qilish mumkin.
Shunday   qilib,   chiziqli   amallar   vektorlarning   matematik   xususiyatlarini   chuqur
tushunishga   yordam   beradi   va   ularni   fizik   va   muhandislik   muammolarini   yechishda
muhim   vositaga   aylantiradi.   Ularning   to‘g‘ri   qo‘llanilishi   bilan,   murakkab   tizimlarni
modellash,   tahlil   qilish   va   optimallashtirish   mumkin   bo‘ladi.   Zamonaviy
texnologiyalar   va   ilmiy   tadqiqotlar,   vektorlar   ustida   chiziqli   amallarni   yanada
rivojlantirish   va   takomillashtirishga   qaratilgan,   bu   esa   yangi   imkoniyatlar   va
yondashuvlarni ochib bermoqda.
Ushbu   tadqiqotda   vektor   tushunchasi   va   uning   chiziqli   amallari   haqida   keng
qamrovli   ma'lumotlar   taqdim   etildi.   Vektorlar,   ularning   geometrik   va   algebraik
ifodalanishi,   shuningdek,   ularning   asosiy   xossalari   va   turlari   keng   yoritildi.
Vektorlarning asosiy tushunchalari — ularning koordinatalari, moduli va yo‘nalishi —
ni   chuqur   tushunish,   geometriyada   nuqtalar   va   shakllarni   ifodalash   imkonini   berdi.
Ayniqsa, vektorlar ustida amalga oshiriladigan chiziqli amallar — qo‘shish va skalyar
ko‘paytirish   —   bilan   bog‘liq   jarayonlar   hamda   ularning   algebraik   va   geometrik
talqinlari  batafsil  tahlil  qilindi.  Bu  amallar  yordamida  vektorlar  to‘plamining  chiziqli
mustaqilligi,   bazalar   va   chiziqli   tenglamalar   tizimlarini   hal   qilish   kabi   muhim
konseptlar rivojlandi.
Ushbu   o‘rganish,   vektorlarning   matematik   asoslarini   chuqurlashtirib,   ularning
fizik, muhandislik va kompyuter sohalaridagi  muhim rolini yanada aniqroq ko‘rsatdi.
Vektorlarning chiziqli amallari, ayniqsa, murakkab tizimlarni modellashtirish va tahlil
qilishda   keng   qo‘llanilmoqda.   Bu   esa,   o‘z   navbatida,   texnologik   rivojlanish   va   ilmiy
yutuqlarga   olib   kelmoqda.   Bundan   tashqari,   zamonaviy   dasturiy   ta'minot   va
metodologiyalar yordamida vektorlar bilan ishlash imkoniyatlari kengaymoqda, bu esa
nazariy va amaliy sohalardagi muhim yutuqlarni ta'minlamoqda.
Shu   bilan   birga,   vektorlarning   chiziqli   amallari   bilan   bog‘liq   muammolar   va
qiyinchiliklar ham mavjud bo‘lib, ularni chuqur o‘rganish va takomillashtirish dolzarb
17 vazifa   hisoblanadi.   Bu   borada   kelajakda   yangi   metodlar   va   yondashuvlarni   ishlab
chiqish,   shuningdek,   ularni   amaliy   muammolarga   tatbiq  qilish   muhim   ahamiyat   kasb
etadi. Umuman olganda, vektor tushunchasi va uning chiziqli amallari, matematikadan
tortib,   fizika   va   muhandislikka   qadar   keng   sohalarda   asosiy   va   fundamental   rol
o‘ynaydi. Ular yordamida murakkab tizimlarni tahlil qilish, modellashtirish va yechish
imkoniyati yuzaga kelmoqda, bu esa ilm-fan va texnologiyaning rivojlanishiga xizmat
qilmoqda.
Xulosa   qilib   aytganda,   ushbu   tadqiqot   vektorlarning   tushunchasi   va   chiziqli
amallarining   nazariy   va   amaliy   ahamiyatini   yanada   keng   yoritdi.   Bu   soha   doimiy
rivojlanib   borayotgan   bo‘lib,   kelajakda   yangi   yondashuvlar   va   texnologiyalar   bilan
boyitilishi   kutilmoqda.   Vektorlar   va   ularning   chiziqli   amallari   bilan   ishlash   bo‘yicha
chuqur bilimlar, ayniqsa, zamonaviy texnologiyalar va ilmiy izlanishlar uchun asosiy
poydevorni   tashkil   etadi.   Shuning   uchun,   kelajakda   bu   sohada   olib   boriladigan
tadqiqotlar   va   innovatsiyalar,   inson   hayoti   va   texnologik   rivojlanishga   katta   hissa
qo‘shadi.
18 II BOB  VEKTORLAR USTIDA CHIZIQLI AMALLAR VA ULARNING
XOSSALARI
2.1 -§  Vektorlarni qo‘shish va ayirish amallari
Vektorlar matematikada muhim va keng qo‘llaniladigan tushunchalardan biridir.
Ular   faqat   muhandislik   va   fizika   sohalarida   emas,   balki   geografiya,   kompyuter
grafikasi va boshqa ko‘plab ilmiy sohalarda ham muhim rol o‘ynaydi. Vektorlar – bu
yo‘nalish va uzunlik yoki magnituda bilan xarakterlanadigan matematik obyektlardir.
Ular   odatda   nuqta   yoki   yo‘nalishni   ifodalash   uchun   ishlatiladi   va   koordinatalar
shaklida   taqdim   etiladi.   Vektorlarning   asosiy   xususiyatlaridan   biri,   ular   ko‘paytirish,
qo‘shish va chiziqli kombinatsiyalar yordamida o‘zaro bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Vektorlarni qo‘shish va ayirish amallari chiziqli algebra asosida tahlil qilinadigan
muhim jarayonlardir. Vektorlarni qo‘shish jarayonida, ikki yoki undan ortiq vektorlar
birlashtiriladi   va   ularning   yo‘nalishlari   va   uzunliklari   hisobga   olinadi.   Misol   uchun,
ikki   vektor   qo‘shilganda,   yangi   vektor   ularning   boshlang‘ich   nuqtalaridan   ularning
oxirgi   nuqtalarigacha   bo‘lgan   yo‘nalish   va   uzunlikni   ifodalaydi.   Bu   amalda,
geografiyada   masalan,   turli   yo‘nalishlar   va   masofalarni   birlashtirish   uchun,   fizikada
esa kuchlarning umumiy ta’sirini aniqlash uchun qo‘llaniladi.
Vektorlarni ayirish esa, bir vektordan boshqasini chiqarish jarayonidir va bu ham
chiziqli   algebra   doirasida   muhim   tushuncha   hisoblanadi.   Ayirish   amali   yordamida,
masalan,   ikki   nuqta   orasidagi   chiziqli   masofa   yoki   yo‘nalish   aniqlanadi.   Bu   amallar
yordamida   matematik   modellarda   masalalarni   hal   qilish,   real   hayotdagi   jarayonlarni
aniqlash va tahlil qilish mumkin bo‘ladi.
Vektorlar   ustida   chiziqli   amallarni   bajarishda,   ularning   xossalarini   tushunish
muhimdir. Masalan, qo‘shish operatsiyasida, vektorlarning qo‘shilishi kommutativ va
assotsiativ xususiyatlarga ega bo‘lib, ya’ni, ularning tartibi muhim emas va bir nechta
vektorlarni   birgalikda   qo‘shish   mumkin.   Skalyar   ko‘paytirishda,   ya’ni,   vektorni
skalyarga   ko‘paytirish,   vektorning   uzunligini   o‘zgartiradi,   lekin   uning   yo‘nalishini
19 saqlab   qoladi.   Bu  jarayon,  masalan,   fizikada   kuchlarning  kattaligini  o‘zgartirish  yoki
grafikada ob’ektlarning o‘lchamini o‘zgartirish uchun ishlatiladi.
Chiziqli kombinatsiyalar esa, bir nechta vektorlarning skalyar ko‘paytirishlari va
qo‘shilishlari   yordamida   yangi   vektorlar   hosil   qilishdir.   Bu   tushuncha,   masalan,
bazalar   va   tekisliklar   yoki   fazo   o‘lchamlari   bilan   ishlashda   muhim   ahamiyatga   ega.
Agar   vektorlar   to‘plami   lineer   mustaqil   bo‘lsa,   ular   asosni   tashkil   etadi   va   fazo
o‘lchamini   belgilaydi.   Bu   esa,   yuqori   dimensional   vektorlar   bilan   ishlashda   juda
muhimdir, chunki har bir vektor o‘zining asosiy yo‘nalishi va uzunligini saqlab qolgan
holda, boshqa vektorlarning chiziqli kombinatsiyasi sifatida ifodalanadi.
Vektorlar   ustida   chiziqli   amallarni   chuqur   o‘rganish,   matematik   modellarni
yaratishda,   muammoni   hal   qilishda   va   real   hayotdagi   jarayonlarni   modellashda   keng
qo‘llaniladi.   Fizikada,   masalan,   kuchlar   va   harakatlarni   ifodalashda,   geografiyada
xaritalar va yo‘nalishlarni aniqlashda, kompyuter grafikasi va robototexnika sohalarida
esa vektorlar va ularning chiziqli amallari muhim rol o‘ynaydi. Hozirgi zamonda, katta
ma’lumotlar, sun’iy intellekt va mashinalarni o‘qitish sohalarida, vektorlar va ularning
chiziqli amallari bo‘yicha keng qamrovli tadqiqotlar olib borilmoqda, bu esa ularning
amaliy qo‘llanilish imkoniyatlarini kengaytirmoqda.
Umuman   olganda,   vektor   tushunchasi   va   uning   ustida   bajariladigan   chiziqli
amallar matematik va ilmiy sohalarda muhim  o‘rin tutadi. Ular yordamida murakkab
muammolarni   hal   qilish,   modellash   va   tahlil   qilish   imkoniyatlari   yaratiladi.   Bu   esa,
ilmiy  va   texnologik  rivojlanishda   asosiy   rol  o‘ynaydi.  Vektorlar  yordamida  muhit   va
jarayonlarni   aniq,   matematik   tarzda   ifodalash   va   analiz   qilish   imkoniyati   bor,   bu   esa
bugungi zamonda ko‘plab sohalarda muhim ahamiyat kasb etadi.
Vektorlar   matematikada   muhim   tushunchalardan   biri   bo‘lib,   ular   geografiya,
fizika, kompyuter grafikasi va muhandislik kabi sohalarda keng qo‘llaniladi. Vektorlar
– bu magnituda (uzunlik) va yo‘nalishni o‘z ichiga olgan matematik obyektlardir. Ular
odatda   nuqtalar   yoki   yo‘nalishlar   bilan   ifodalanadi   va   koordinatalar   shaklida   taqdim
etiladi. Vektorlarning asosiy xususiyatlaridan biri ularning chiziqli amallar yordamida
o‘zaro bog‘liqligi va ularning fazoda joylashuvi haqida ma’lumot berishi hisoblanadi.
20 Vektorlarni   skalyar   ko‘paytirish   va   chiziqli   kombinatsiyalar   yordamida   tahlil
qilish ularning muhim xossalaridan biridir. Bu amallar yordamida vektorlarning o‘ziga
xos xususiyatlari, tekislik va fazoda joylashuvi  aniqlanadi. Skalyar  ko‘paytirish, yoki
skalaring,   vektor   bilan   son   (skalyar)ni   ko‘paytirishdan   iborat   bo‘lib,   bu   amalda
vektorning   uzunligini   o‘zgartiradi,   ammo   uning   yo‘nalishini   saqlab   qoladi.   Masalan,
agar   vektor   bilan   skalyar   ko‘paytirishda   skalyar   musbat   bo‘lsa,   vektorning   uzunligi
uzayadi,   agar   manfiy   bo‘lsa,   uzunlik   kamayadi   va   yo‘nalish   esa   avvalgisiga   qarama-
qarshi bo‘ladi.
Chiziqli kombinatsiyalar esa, bir nechta vektorlarning skalyar ko‘paytirishlari va
qo‘shilishlari   yordamida   yangi   vektorlar   hosil   qilish   imkonini   beradi.   Bu   amallar
yordamida   vektorlar   to‘plamining   xossalari,   ularning   linear   mustaqilligi   va
bazalarining   aniqlanishi   mumkin.   Masalan,   berilgan   vektorlar   to‘plami   fazoda   qaysi
nuqtalarni   qamrab   olishini   yoki   ular   qaysi   muhitda   joylashganligini   ko‘rsatadi.   Bu
tushunchalar   lineer   algebra,   matritsalar   va   determinantlar   bilan   ham   chuqur   bog‘liq
bo‘lib, ular yordamida murakkab muammolarni yechish va modellashtirish mumkin.
Vektorlar ustida chiziqli amallarni tushunish va ularni to‘g‘ri qo‘llash matematik
model   yaratish,   muammolarni   hal   qilish   va   real   hayotdagi   jarayonlarni
modellashtirishda katta ahamiyatga ega. Fizikada kuchlar va harakatlar, geografiyada
xaritalar   va yo‘nalishlar,  kompyuter   grafikasi  va  robototexnika  sohalarida  bu amallar
keng   qo‘llaniladi.   Masalan,   kuchlarning   vektorlar   bilan   ifodalanishi   va   ularning
qo‘shilishi   natijasida   umumiy   kuch   yoki   harakat   yo‘nalishi   aniqlanadi.   Bu   esa   real
hayotdagi jarayonlarni yanada tushunishga yordam beradi.
Hozirgi   vaqtda,   vektorlar   va   ularning   chiziqli   amallari   bo‘yicha   keng   qamrovli
tadqiqotlar   olib   borilmoqda.   Ayniqsa,   katta   ma’lumotlar,   sun’iy   intellekt   va
mashinalarni   o‘qitish   sohalarida   vektorlar   bilan   ishlash   muhim   ahamiyat   kasb
etmoqda.   Yuqori   o‘lchamli   vektorlar   bilan   ishlash,   algoritmlarning   samaradorligi   va
ma’lumotlar   to‘plamlarining   xususiyatlarini   aniqlash   muhim   muammolar   sirasida
turadi. Bu sohada olib borilayotgan ilmiy izlanishlar yordamida yangi metodlar ishlab
chiqilmoqda va amaliy qo‘llash imkoniyatlari kengaymoqda.
21 Xulosa   qilib   aytganda,   vektor   tushunchasi   va   uning   ustida   chiziqli   amallar
matematik va ilmi  sohalarda markaziy o‘rin tutadi. Ular  murakkab  muammolarni  hal
qilish, modellashtirish va tahlil qilish imkoniyatlarini yaratadi. Bu tushunchalar  ilmiy
va   texnologik   rivojlanishda   asosiy   rol   o‘ynaydi,   va   ular   yordamida   muhim   amaliy
vazifalarni   bajarish   uchun   keng   imkoniyatlar   yaratilmoqda.   Vektorlarni   to‘g‘ri
tushunish va ularni samarali qo‘llash muhim bo‘lib, kelajakda yangi texnologiyalar va
metodlarning rivojlanishiga turtki bo‘lishi shubhasizdir.
Misol:
Berilgan ikki vektor  a =( 3,2	) va b = ( 1,4 )
1. Vektorlarni qo‘shing:  a + b
2. Vektorlarni ayiring: 	
a−b
3. Grafikda barcha vektorlarni  — a , b , a + b , a − b
 — chizib ko‘rsating.
Yechim va grafik
Vektorlar   matematikada   muhim   tushunchalardan   biri   bo‘lib,   ular   geografiya,
fizika, kompyuter grafikasi va muhandislik kabi sohalarda keng qo‘llaniladi. Vektorlar
-   bu   yo‘nalish   va   uzunlik   (magnituda)   bilan   ifodalanadigan   matematik   obyektlardir.
Ular   odatda   nuqtalar   yoki   yo‘nalishlar   bilan   ifodalanadi   va   koordinatalar   shaklida
22 taqdim   etiladi.   Vektorlarning   asosiy   xususiyatlaridan   biri,   ularning   yo‘nalishi   va
uzunligi   bo‘lib,   ular   yordamida   muayyan   fazoda   joylashuvlarni   va   harakatlarni
aniqlash mumkin.
Vektorlar ustida chiziqli amallar, ya'ni, ularning qo‘shilishi, skalyar ko‘paytirishi
va   chiziqli   kombinatsiyalari   muhim   ahamiyatga   ega.   Bu   amallar   yordamida
vektorlarning   o‘zaro   munosabatlari,   fazoda   joylashuvi   va   xossalari   aniqlanadi.
Vektorlarni qo‘shish jarayonida ikki yoki undan ortiq vektorlarning yozilishi natijasida
yangi   vektor   hosil   bo‘ladi.   Bu   jarayon,   ayniqsa,   fizikada   kuchlar   va   harakatlarni
ifodalashda   keng   qo‘llaniladi.   Vektorlarning   qo‘shilishi,   odatda,   geometrik   chiziqlar
yordamida yoki koordinatalar shaklida amalga oshiriladi.
Skalyar   ko‘paytirish   esa,   vektorning   uzunligini   o‘zgartiradi,   ammo   uning
yo‘nalishini saqlab qoladi. Bu amalda, masalan, kuchlar yoki tezliklarni ko‘paytirishda
qo‘llaniladi. Skalyar ko‘paytirish orqali, vektorlar bilan ishlashda ularning tasviriy va
algebraik   xususiyatlarini   boshqarish   mumkin   bo‘ladi.   Bu   amallar   yordamida
vektorlarning chiziqli  kombinatsiyalari  hosil  qilinadi, bu esa,  muayyan muammolarni
hal qilishda muhimdir.
23 Chiziqli kombinatsiyalar - bu bir nechta vektorlarning skalyar ko‘paytirishlari va
qo‘shilishlari   yordamida   yangi   vektorlar   hosil   qilish   jarayonidir.   Masalan,   ikki
vektorning   chiziqli   kombinatsiyasi   ularning   skalyar   ko‘paytirishlari   va   qo‘shilishi
bilan   ifodalanadi.   Bu   usul   yordamida   vektorlar   to‘plamining   xossalari,   masalan,   ular
tekislik   yoki   fazoda   qanday   joylashgani,   aniqlanadi.   Bu   tushunchalar   lineer   algebra,
matritsalar   va   determinantlar   bilan   chuqur   bog‘liq   bo‘lib,   ular   yordamida   muayyan
muammolarni soddalashtirish va yechishni osonlashtirish mumkin.
Vektorlar   va   chiziqli   amallar,   ayniqsa,   fizikada   kuchlar   va   harakatlar,
geografiyada   xaritalar   va   yo‘nalishlar,   kompyuter   grafikasi   va   robototexnika
sohalarida keng qo‘llaniladi. Masalan, fizikada kuchlarning vektor sifatida ifodalanishi
ularning qo‘shilishi  va skalyar  ko‘paytirish orqali harakatlar va kuchlar ta'sirini  tahlil
qilish   imkonini   beradi.   Geografiyada,   xaritalarda   yo‘nalishlar   va   masofalarni
aniqlashda vektorlar yordamida hisob-kitoblar amalga oshiriladi. Kompyuter grafikasi
sohasida, vektorlar yordamida ob'ektlarning joylashuvi va harakatlarini modellashtirish
mumkin.
Hozirgi vaqtda, vektorlar ustida olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlar, ayniqsa, katta
ma'lumotlar, sun'iy intellekt va mashinalarni o‘qitish sohalarida, juda muhim ahamiyat
24 kasb etmoqda. Katta o‘lchamli vektorlar bilan ishlash, algoritmlarning samaradorligini
oshirish   va   ma'lumotlar   to‘plamlarining   xususiyatlarini   aniqlash   uchun   yangi   usullar
ishlab   chiqilmoqda.   Shu   bilan   birga,   vektorlar   nazariyasining   rivojlanishi,   uning
amaliy qo‘llanilish imkoniyatlarini kengaytirmoqda.
Xulosa   qilib   aytganda,   vektor   tushunchasi   va   uning   ustida   chiziqli   amallar,
matematik   va   ilmi   sohalarda   muhim   rol   o‘ynaydi.   Bu   tushunchalar   yordamida
murakkab   muammolarni   hal   qilish,   modellash   va   tahlil   qilish   imkoniyati   yaratiladi,
ular   esa   ilmiy   va   texnologik   rivojlanishda   asosiy   o‘rin   tutadi.   Vektorlar   yordamida
fazoda   joylashuvlarni   aniqlash,   harakatlarni   modellashtirish   va   fizik   jarayonlarni
tushunish   mumkin   bo‘lib,   ular   zamonaviy   texnologiyalar   va   ilmiy   izlanishlarning
ajralmas qismiga aylangan.
Chiziqli   algebra   sohasida   vektorlar   tenglamalar,   muammo   yechish   va
modellashtirish   jarayonlarida   muhim   rol   o‘ynaydi.   Vektorlar   odatda   yo‘nalish   va
uzunlik   bilan   ifodalanadigan   matematik   obyektlar   bo‘lib,   ular   geografiya,   fizika,
kompyuter grafikasi va muhandislik kabi sohalarda keng qo‘llaniladi. Ularning asosiy
xususiyatlaridan   biri,   vektorlarning   chiziqli   amallar   yordamida   o‘zaro   bog‘lanishi   va
yangi   vektorlar   hosil   qilish   imkoniyatidir.   Ushbu   amallar,   ayniqsa,   vektorlarning
qo‘shish, skalyar ko‘paytirish va chiziqli kombinatsiyalarini o‘z ichiga oladi
25 Vektorlarni   qo‘shish   jarayonida,   ikki   yoki   undan   ortiq   vektorlar   bir-biriga
qo‘shiladi,   natijada   yangi   vektor   hosil   bo‘ladi.   Bu   jarayon,   odatda,   geometrik   nuqtai
nazardan, ularning boshlang‘ich va tugash nuqtalari orasidagi masofani hisobga olgan
holda, vektorlarning boshidan boshiga yoki boshidan tugashiga qo‘shiladi. Matematika
nuqtai   nazaridan,   vektorlarning   qo‘shilishi   kommutativ   va   assotsiativ   bo‘lib,   bu   esa
ular bilan ishlashda qulayliklar yaratadi. Masalan, ikkita vektor A va B uchun A + B
formulasi bilan ifodalanadi va bu yerdagi natija yangi vektor bo‘lib, uning uzunligi va
yo‘nalishi asl vektorlarning xossalariga asoslanadi.
Skalyar   ko‘paytirish   esa,   vektorning   uzunligini   o‘zgartiradi,   ammo   uning
yo‘nalishini   saqlab   qoladi.   Bu   amalda,   skalyar   ko‘paytirish   yordamida   vektorning
kattaligini   tartib   bilan   oshirish   yoki   kamaytirish   mumkin.   Masalan,   agar   u   3   ga
ko‘paytirilsa,   vektorning   uzunligi   uch   barobar   oshadi,   lekin   yo‘nalishi   o‘zgarmaydi.
Bu   operatsiya,   ayniqsa,   fizikada   kuchlar   va   harakatlarni   modellashtirishda,
shuningdek, vektorlarni normalizatsiya qilishda keng qo‘llaniladi.
26 Chiziqli   kombinatsiyalar   esa,   vektorlarning   skalyar   ko‘paytirishlari   va
qo‘shilishlari   yordamida   yangi   vektorlar   hosil   qilishni   ta'minlaydi.   Bu   jarayon,   bir
nechta vektorlarning muayyan skalyar ko‘paytirishlar bilan birga qo‘shilishi natijasida
yuzaga keladi. Masalan,  vektorlarni      bilan ifodalash mumkin bo‘lsa, ularning
chiziqli   kombinatsiyasi   quyidagicha   yoziladi:   ,   bu   yerda  
skalyar  ko‘paytirishlar  bo‘lib,  ular  vektorlarning  muayyan  og‘ishlarini  belgilaydi.  Bu
amallar   yordamida,   vektorlar   to‘plamining   tekislikda   yoki   fazoda   joylashuvi,   ular
orasidagi bog‘liqlik va mustaqillik aniqlanadi.
27 2.2 -§  Vektorlar haqida umumiy xulosa
Vektorlar   ustida   ishlashda,   ularning   lineer   mustaqilligi,   bazalar   va   dimension
tushunchalari muhim ahamiyatga ega. Lineer mustaqil vektorlar to‘plami, ular orasida
hech   qanday   chiziqli   bog‘liqlik   bo‘lmagan,   ya'ni   ularning   chiziqli   kombinatsiyalari
orqali bir-birini ifoda eta olmaydigan vektorlar to‘plamidir. Boshqacha aytganda, agar
vektorlar   to‘plami   muayyan   fazoda   to‘liq   o‘ziga   xos   bo‘lsa,   ularning   soni   fazaning
dimensioniga   teng   bo‘ladi.   Bu   tushunchalar,   ayniqsa,   bazalar   va   fazo   o‘lchamlarini
aniqlashda muhim rol o‘ynaydi. Masalan, ikki o‘lchovli tekislikda ikki lineer mustaqil
vektor,   fazaning   bazasini   tashkil   qiladi   va   barcha   vektorlar   bu   bazaning   chiziqli
kombinatsiyasi sifatida ifodalanadi.
Vektorlar va ularning chiziqli amallari, shuningdek, matritsalar va determinantlar
bilan   ham   bog‘liq   bo‘lib,   ular   yordamida   vektorlar   to‘plamining   xossalari,   masalan,
tekislik yoki fazoda joylashuvi, muhim statistik va algebraik muammolarni hal qilishda
qo‘llaniladi. Bu amallar yordamida matematik model yaratish, muammolarni yechish,
va real hayotdagi jarayonlarni modellashtirish imkoniyati yaratiladi. Masalan, fizikada
kuchlar   va   harakatlar,   geografiyada   xaritalar   va   yo‘nalishlar,   kompyuter   grafikasi   va
robototexnika sohalarida keng qo‘llaniladi.
28 Shu bilan birga, vektorlar ustida chiziqli  amallarni chuqur o‘rganish va ularning
xossalarini   tushunish,   zamonaviy   texnologiyalar   va   sun'iy   intellekt   sohalarida   ham
muhim ahamiyat kasb etadi. Katta ma'lumotlar va yuqori dimensional  vektorlar bilan
ishlash,   algoritmlarning   samaradorligini   oshirish   va   ma'lumotlar   to‘plamlarining
xususiyatlarini   aniqlashda   chiziqli   algebra   metodlari   keng   qo‘llanilmoqda.   Bu   esa,
vektorlar   nazariyasining   rivojlanishi   va   amaliy   qo‘llanilish   imkoniyatlarining
kengayishini ta'minlamoqda.
Xulosa qilib aytganda, vektorlar va ularning chiziqli amallari  matematik va ilmi
sohalarda muhim o‘rin tutadi. Bu tushunchalar yordamida murakkab muammolarni hal
qilish,   modellash   va   tahlil   qilish   imkoniyati   yaratiladi,   ular   esa   ilmiy   va   texnologik
rivojlanishda   asosiy   rol   o‘ynaydi.   Vektorlar   ustida   bajariladigan   chiziqli   amallar,
shuningdek,   muhandislik,   fizika   va   kompyuter   grafikasi   kabi   sohalarda   innovatsion
yechimlar va yangi texnologiyalar yaratishda asosiy vosita sifatida xizmat qiladi.
Vektorlar   matematikada   muhim   va   keng   qo‘llaniladigan   tushunchalardan   biri
bo‘lib, ularning asosiy xossalari va amallari chiziqli algebra va geometriyaning asosini
tashkil   etadi.   Vektorlar   —   bu   magnituda   (uzunlik)   va   yo‘nalishni   o‘z   ichiga   olgan
matematik   obyektlardir.   Ular   odatda   nuqtalar   yoki   yo‘nalishlar   bilan   ifodalanadi   va
29 koordinatalar   shaklida   taqdim   etiladi.   Vektorlarning   asosiy   xossalarini   va   chiziqli
amallarini tushunish ular bilan ishlashning fundamental asosidir.
Vektorlar   to‘plamida   bir   nechta   muhim   xususiyatlar   mavjud.   Birinchidan,
vektorlarning qo‘shilishi va skalyar ko‘paytirilishi asosiy chiziqli amallar hisoblanadi.
Vektorlarni  qo‘shish  jarayonida ikki vektor  birga birlashtiriladi  va yangi  vektor hosil
qilinadi. Bu amalda, vektorlarning uzunligi va yo‘nalishlari hisobga olinadi. Masalan,
vektorlarni   qo‘shishda   ularning   boshlang‘ich   nuqtalari   bir   xil   bo‘lsa,   ularning
yo‘nalishlari   va   uzunliklari   asosida   yangi   yo‘nalishdagi   vektor   hosil   bo‘ladi.   Bu
jarayon   geometrik   nuqtai   nazardan,   ikki   vektor   bilan   tasvirlangan   yo‘nalishlarni
birlashtirish yoki "yo‘nalishlarni yig‘ish" sifatida tasavvur qilinadi.
Ikkinchidan, vektorlarni skalyar ko‘paytirish — bu vektor uzunligini o‘zgartirish,
lekin   uning   yo‘nalishini   saqlash   uchun   ishlatiladi.   Skalyar   ko‘paytirish   natijasida
vektorning uzunligi skalyar ko‘paytirilgan son bilan ko‘payadi, yo‘nalishi esa saqlanib
qoladi.   Bu   amallar   yordamida,   masalan,   vektorlarning   uzunligini   o‘zgartirish   yoki
ularni   muayyan   shartlarga   mos   ravishda   moslashtirish   mumkin.   Shuningdek,   skalyar
ko‘paytirish   yordamida   chiziqli   kombinatsiyalar   hosil   qilish   mumkin   bo‘lib,   bu
30 jarayon bir nechta vektorlarning skalyar ko‘paytirishlari va qo‘shilishlari orqali yangi
vektorlarni yaratishga imkon beradi.
Chiziqli   amallar   va   ularning   xossalari   yordamida,   vektorlar   to‘plamining
strukturasi   tahlil   qilinadi.   Liner   mustaqillik,   bazalar   va   o‘lcham   tushunchalari   shular
jumlasidan.   Masalan,   chiziqli   mustaqil   vektorlar   to‘plami   ma’lum   bir   fazoda   har
qanday   vektorni   ifodalash   uchun   etarli   bo‘ladi   va   bu   to‘plam   bazani   tashkil   etadi.
O‘lcham   esa,   fazoda   mavjud   bo‘lgan   chiziqli   mustaqil   vektorlarning   soniga   teng
bo‘ladi.
Vektorlar   ustida   ishlashda,   ularning   chiziqli   kombinatsiyalari,   ortogonal   va
parallel   bo‘lishi,   va   ularning   fazoda   joylashuvi   muhim   ahamiyat   kasb   etadi.   Bu
xossalar   yordamida,   masalan,   fazoda   biror   nuqtaning   joylashuvini   aniqlash   yoki
chiziqlar va tekisliklarni tasvirlash mumkin. Boshqacha aytganda, vektorlar yordamida
fazoda muayyan geometrik shakllar va muhitlar xaritasi tuziladi.
Shu bilan  birga,  vektorlar   va chiziqli   amallar  muhandislik,  fizika,  geografiya va
kompyuter   grafikasi   kabi   sohalarda   keng   qo‘llaniladi.   Fiziikada,   masalan,   kuchlar   va
harakatlarni   tavsiflashda   vektorlar   muhim   rol   o‘ynaydi.   Geografiyada,   xaritalar   va
yo‘nalishlarni   aniqlashda   vektorlar   yordamida   koordinatalar   va   yo‘nalishlar
31 ifodalanadi.   Kompyuter   grafikasi   va   robototexnika   sohalarida,   vektorlar   yordamida
ob’ektlarning harakatlari va joylashuvi modellashtiriladi.
Hozirgi zamonda, vektorlar nazariyasi va ularning chiziqli amallari bo‘yicha keng
qamrovli   tadqiqotlar   olib   borilmoqda.   Ayniqsa,   katta   ma’lumotlar   bilan   ishlashda,
sun’iy   intellekt   va   mashinalarni   o‘qitishda   vektorlarning   o‘rni   muhimdir.   Yuqori
o‘lchamli   vektorlar   bilan   ishlash,   algoritmlarning   samaradorligini   oshirish   va
ma’lumotlar to‘plamlarining xususiyatlarini aniqlash muhim muammolar hisoblanadi.
32 Xulosa   qilib   aytganda,   vektor   tushunchasi   va   uning   chiziqli   amallari   matematik
va   ilmiy   sohalarda   asosiy   o‘rin   tutadi.   Ular   yordamida   murakkab   muammolarni   hal
qilish,   modellash   va   tahlil   qilish   imkoniyati   yaratiladi.   Vektorlar   va   ularning   chiziqli
amallari,   nafaqat   nazariy   jihatdan,   balki   amaliy   sohalarda   ham   keng   qo‘llanilib,   ilm-
fan va texnologiyaning rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi.
Chiziqli   algebra   sohasida   vektorlar   tushunchasi   muhim   ahamiyatga   ega   bo‘lib,
ular   matematik   tizimlar   va   amaliy   muammolarni   yechishda   keng   qo‘llaniladi.
Vektorlar   –   bu   uzunligi   va   yo‘nalishi   bo‘yicha   aniqlangan   geometrik   yoki   algebraik
obyektlardir. Ular odatda nuqta yoki yo‘nalishni ifodalash uchun ishlatiladi va ularning
asosiy   xususiyatlari   sifatida   magnituda   (uzunlik)   va   yo‘nalish   kiradi.   Vektorlar
ko‘pincha   koordinatalar   tizimida   taqdim   etiladi,   bu   esa   ularning   chiziqli   amallarni
bajarishda qulaylik yaratadi. 
Vektorlar   ustida   chiziqli   amallar   muhim   matematik   operatsiyalar   bo‘lib,   ular
yordamida   vektorlar   orasidagi   munosabatlar   va   ularning   fazoda   joylashuvi   haqida
chuqur   tushuncha   hosil   qilish   mumkin.   Ular   orasida   eng   muhimlari   –   vektorlarni
qo‘shish va skalyar ko‘paytirish amallari hisoblanadi. Bu amallar yordamida vektorlar
to‘plamining   xossalari,   ularning   tekislik   yoki   fazoda   joylashuvi   aniqlanadi   va   ular
yordamida murakkab muammolarni model qilish imkoniyati yaratiladi.
Vektorlarni qo‘shish amali, odatda ikki yoki undan ortiq vektorlarni birlashtirish
orqali   yangi   vektor   hosil   qilish   uchun   ishlatiladi.   Bu   jarayon   geometrik   jihatdan   ikki
vektorning boshidan boshiga chiziq chizish va ularni birlashtirish bilan ifodalanadi. 
Skalyar   ko‘paytirish   esa,   vektorning   uzunligini   o‘zgartirish   va   uni   miqdoriy
jihatdan   boshqarish   uchun   ishlatiladi   Skalyar   ko‘paytirish,   shuningdek,   vektorlar
orasidagi   chiziqli   kombinatsiyalar   uchun   asosiy   elementdir   va   ularning   yordamida
muayyan   muammolarni   yechishda,   masalan,   chiziqli   bog‘liqliklarni   aniqlashda,
ishlatiladi.
33 Vektorlar   ustida  chiziqli  amallarni  bajarishda,  ularning chiziqli   kombinatsiyalari
muhim   rol   o‘ynaydi.   Bu   kombinatsiyalar   bir   nechta   vektorlarning   skalyar
ko‘paytirishlari   va   qo‘shilishlari   yordamida   hosil   qilinadi.   Bu   jarayon,   vektorlar
to‘plamining   lineer   mustaqilligi   yoki   lineer   bog‘liqligi,   shuningdek,   bazalar   va   fazo
o‘lchami tushunchalarini aniqlashda keng qo‘llaniladi. 
Chiziqli   amallar   yordamida   vektorlar   to‘plamining   tekislikda   yoki   fazoda
joylashuvi, masalan, ularning tekislik yoki fazo bo‘ylab yotqizilishi aniqlanadi. Bu esa,
matematik   modellar   va   real   hayotdagi   jarayonlarni   modellashda   muhim   imkoniyatlar
yaratadi. Masalan, fizikada kuchlar va harakatlarni ifodalashda, geografiyada xaritalar
va   yo‘nalishlarni   belgilashda,   kompyuter   grafikasi   va   robototexnikada   keng
qo‘llaniladi.
Shuningdek,   vektorlar   ustida   olib   borilayotgan   tadqiqotlar   va   ularning   chiziqli
amallari   bo‘yicha   ishlanmalarda,   yuqori   dimenzionali   vektorlar   bilan   ishlash,
algoritmlarning   samaradorligini   oshirish   va   ma’lumotlarning   xususiyatlarini   aniqlash
muhim muammo hisoblanadi. Bu sohada ilg‘or tadqiqotlar, sun’iy intellekt va mashina
o‘qitish   texnologiyalarining   rivojlanishi   bilan   ham   bog‘liq   bo‘lib,   vektorlar
nazariyasining amaliy qo‘llanilishi kengaymoqda.
34 Xulosa   qilib   aytganda,   vektor   tushunchasi   va   uning   ustida   chiziqli   amallar,
matematik   va   ilmi   sohalarda   muhim   o‘rin   tutadi.   Bu   tushunchalar   yordamida
murakkab   muammolarni   hal   qilish,   modellashtirish   va   tahlil   qilish   imkoniyati
yaratiladi. Ular ilmiy va texnologik rivojlanishda asosiy rol o‘ynaydi va har bir sohada
muhim istiqbolli yo‘nalishlar sifatida qaraladi.
35 XULOSA
Ushbu   tadqiqotda   vektor   tushunchasi   va   uning   chiziqli   amallari   keng   qamrovli
tarzda   o‘rganildi.   Vektorlar   matematikada   muhim   tushunchalardan   biri   bo‘lib,   ular
turli   sohalarda,   jumladan   geografiya,   fizika,   kompyuter   grafikasi   va   muhandislikda
keng   qo‘llaniladi.   Ushbu   tadqiqotda   vektorlarning   asosiy   xossalari,   ularning
qo‘shilishi, skalyar ko‘paytmasi va chiziqli kombinatsiyalari kabi chiziqli amallarining
ta’siri   muhim   ahamiyatga   ega   ekanligi   ko‘rsatildi.   Ayniqsa,   vektorlarning   qo‘shilishi
va skalyar ko‘paytmasi yordamida ularning fazoda joylashuvi va o‘zaro munosabatlari
aniqlanadi, bu esa lineer  algebra va geometriyaning rivojlanishiga  asos bo‘lib xizmat
qiladi.
Shuningdek, vektorlarning chiziqli kombinatsiyalari va ularning xossalari haqida
olib   borilgan   tahlillar,   vektorlar   to‘plamining   lineer   mustaqilligi   va   bazalar   tizimi
haqida tushunchalarni chuqurlashtirdi. Bu amallar yordamida murakkab muammolarni
hal   qilish,   modellashtirish   va   matematik   model   yaratish   imkoniyatlari   kengayadi.
Vektorlar  va  ularning  chiziqli   amallari   haqidagi   bilimlar,  ayniqsa,   katta  ma’lumotlar,
sun’iy intellekt va mashinalarni o‘qitish sohalarida o‘z o‘rnini topmoqda, bu esa ilg‘or
texnologiyalarni rivojlantirish uchun muhim asos bo‘lib xizmat qiladi.
Ushbu tadqiqotda erishilgan  natijalar  vektorlar  nazariyasining amaliy va nazariy
jihatlarini   yanada   rivojlantirishga   yordam   berishi   mumkin.   Kelajakda,   yuqori
dimensional   vektorlar   bilan   ishlash,   algoritmlarning   samaradorligini   oshirish   va
ma’lumotlar   to‘plamlarining   xususiyatlarini   aniqlash   kabi   muhim   muammolar   ustida
izlanishlar   davom   ettirilishi   zarur.  Bu   esa,   o‘z   navbatida,   ilm-fan  va   texnologiyaning
rivojlanishiga,   shuningdek,   turli   sohalarda   muammolarni   hal   qilishda   yangi
yondashuvlarni ishlab chiqishga imkon yaratadi.
Xulosa qilib aytganda, vektor tushunchasi va uning chiziqli amallari matematika
va boshqa ilmiy sohalarda muhim rol o‘ynaydi. Bu tushunchalar yordamida murakkab
muammolarni   tushunish,   modellashtirish   va   hal   qilish   imkoniyatlari   kengaydi.
Ularning keng qo‘llanilishi inson hayoti va texnologik rivojlanishda muhim ahamiyat
kasb   etadi.   Shu   bilan   birga,   kelajakdagi   izlanishlar,   ayniqsa,   yuqori   dimensional
vektorlar   va   ularning   algoritmlari   ustida   olib   borilishi,   sohaning   rivojlanishiga   katta
36 hissa qo‘shadi. Bu esa, o‘z navbatida, ilm-fan va sanoat sohalarida yangi imkoniyatlar
ochib   beradi   va   insoniyat   uchun   xizmat   qiladigan   texnologiyalarni   yanada
takomillashtirishga xizmat qiladi.
37 FOYDALANILGAN  ADABIYOTLAR
Asosiy adabiyotlar
1.   Narmanov A.Y.   Analitik geometriya.  O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta 
maxsus ta’lim vazirligi, Toshkent: O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati 
nashriyoti, 2008.
2.   Xudayarov X.   Chiziqli algebra va analitik geometriya.  Jizzax Davlat 
Pedagogika Universiteti, 2020. 
3.   Kucharov O.R.   Ikkinchi tartibli egri chiziqlar: Aylana va Ellips.  Toshkent 
Irrigatsiya va Qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti, 2023.
4.   Narmanov A.Y.   Analitik geometriya kursi.  Mathnet.uz, 2010. 
5. Bayturayev A.M., Kucharov. R.R.  Algebra va geometriya. Toshkent. 
“Innovatsiya-Ziyo”, 2020 yil, 184 bet.
6. .  Dadajonov N.D. , Jurayev M.SH.  Geometriya.  1-qism Toshkent. 1995
Qo‘shimcha adabiyotlar
7.   Baxvalov S.V., Modenov P.S., Parxomenko A.S.   Analitik geometriyadan 
masalalar to‘plami.  Toshkent, 2005. 
8.   Sharipov A.S.   Ikkinchi tartibli chiziqlarning tadbiqlari.  Mathnet.uz, 2023. 
9.   Muratov Sh.   Chizma geometriya.  Jizzax Davlat Pedagogika Universiteti, 2020.
Elektron ta’lim manbalari
10.    GeoGebra  – Interaktiv geometriya dasturi:
11.    Desmos  – Onlayn grafik kalkulyator:
Ilmiy+2TIIAME Staff+2Jizzax Davlat Pedagogika Universiteti+2
12.    Python Matplotlib  – Grafik chizmalar uchun kutubxona:
Jizzax Davlat Pedagogika Universiteti+6Arxiv.uz+6Jizzax Davlat 
Pedagogika Universiteti+6
13.    Arxiv.uz  – Ikkinchi tartibli chiziqlar haqida ma'lumot:
14.    YouTube  – "Ikkinchi tartibli chiziqlar: Aylana, Elips, Giperbola, 
Parabola" mavzusidagi dars:
YouTube+1TIIAME Staff+1
38

Vektor tushinchasi. Vektorlar ustida chiziqli amallar

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Ikkinchi tartibli sirtning asimptotik konusi va diametral tekisligi
  • Fazoda tekislik va to`g`ri chiziqning o`zaro joylashuvi
  • Bir pallali giperboloid va giperbolik paraboloidning to’g’ri chiziqli yasovchilari
  • Tekislikda koordinatalar metodi
  • Ikkinchi tartibli chiziqni tenglamasiga ko’ra yasash

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский