Dokument ma'lumotlari

Narxi 35000UZS
Hajmi 1.4MB
Xaridlar 1
Yuklab olingan sana 24 Aprel 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Informatika va AT

Sotuvchi

Norboyev Ulugbek

Ro'yxatga olish sanasi 31 Yanvar 2024

4 Sotish

Vektorli grafikaning asosiy tushunchalari. Vektor muharrirlardan foydalanishning ahamiyatli jihatlari

Sotib olish
MAVZU: VEKTORLI GRAFIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI. VEKTOR MUHARRIRLARDAN FOYDALANISHNING AXAMIYATLI JIXATLARI. MUNDARIJA KIRISH .......................................................................................................................................................... 2 I BOB. BOB. VEKTORLI GRAFIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI ................................................................. 3 1.1§ Kompyuter grafikasi va uning turlari. ............................................................................................... 3 1.2§ Rastrli, fraktal va vektorligrafika afzalliklari va kamchiliklari. ........................................................... 8 1.3§ Kompyuter grafikasida ishlatiladigan rang modellari ..................................................................... 10 II BOB. VEKTOR MUHARRIRLARDAN FOYDALANISHNING AXAMIYATLI JIXATLARI. ................................ 13 2.1§ Vektorli grafika imkoniyatlari. ........................................................................................................ 13 2.2§ Vektorli gragikada qo’llaniladigan fayl kengaytmalari. ................................................................... 15 2.3§ Vektorli grafika bilan ishlovchi dasturlar. ....................................................................................... 20 XULOSA ...................................................................................................................................................... 23 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ................................................................................................................ 24 1 KIRISH Bugungi kun va zamon talabidan kelib chiqgan holda “Kompyuter grafikasi” fani har bir soha bilan uzviy bog’lanib, unga bo’lgan ehtiyoj tobora o’shib borayotganligi aniq. Kompyuter grafikasining qo’llanish ko’lami juda keng bo’lib, avvalom bor ushbu sohani vizualligi diqqatga sazovvordir. Ya’ni kompyuter grafikasida tasvir asosiy omil bo’lib xizmat qiladi. Ma’lumki axborot almashinuvida insonning ko’rish sezgi organi yordamida qabul qilingan axborot eng samarali qabul qilinadi va u xotirada ham chuqur iz qoldiradi. Jumladan tovush vositasida berilgan axborot ham ijobiy ta’sir etadi. Eng kam samara beruvchi axborot vositasi bu yozuvli axborot bo’lib, uni qabul qilib olish va miyada qayta ishlashda ko’proq vaqt sarflanadi va har bir insonning fiziologiyasidan kelib chiqgan holda axborotning ma’lum bir qismi yo’qotilib xotirada saqlanadi. Kompyuter grafikasida axborotni tuzish insonning ko’rish va eshitish sezgi organlariga qaratilgan bo’lib, oddiy qilib aytganda axborot berish uchun tasvir va tovushdan keng foydalaniladi. Asosiy maqsad axborotni tasvir va tovushga aylantirishdan iborat. Bugungi kunda juda ko’plab kompyuter grafik dasturlari mavjud bo’lib, ularni qaysi sohada qollanilishi bilan bir biridan farqlanadi. Har bir soha mutaxassislari o’z faoliyatlari uchun qulay bo’lgan grafik dasturni tanlaydilar. Dasturlarning imkoniyat chegaralari ham ma’lum bir sohaga yo’naltirilgan bo’ladi. Demak, grafik dasturni tanlashda avvalom bor uning imkoniyatlarini inobatga olish lozim. Fan va texnika taraqqiyoti jamiyatimizni informatsion jamiyatga aylantirdi. Bu jamiyatda faoliyat ko’rsatuvchilarning aksariyat qismi axborotlarni ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va amalga oshirish bilan banddirlar. Bunday ishlarni zamonaviy kompyuterlarsiz amalga oshirish qiyin. Ulardagi ma’lumotlarni qayta ishlash mashina grafikasi yordamida amalga oshirilsa foydalanuvchiga katta qulayliklar tug’diradi. 2 I BOB. BOB. VEKTORLI GRAFIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI 1.1 § Kompyuter grafikasi va uning turlari. Kompyuter grafikasi – bu model va tasvirlarni kompyuter yordamida hosil qilish, saqlash va qayta ishlash to’g’risidagi fandir. Kompyuter grafikasi deganda odatda grafik ma’lumotlarni kompyuter vositasida tayyorlash, qayta ishlash (qurish), saqlash va namoyish etish jarayonlarini avtomatlashtirish tushunilsa, grafik ma’lumot deganda ob’ekt modellari va tasvirlari tushuniladi. Kompyuter grafikasi jahonda yangi fundamental fan hisoblanib, o’tgan asrning 90-chi yillarida paydo bo’ldi hamda fan va ishlab chikarishning barcha sohasida kadrlar tayyorlab berishda uziga xos mustaqil ahamiyat kasb etdi. Maxsus dasturlar yordamida xuddi bir varoq oq qog’ozga qalam yoki ruchka bilan har xil rasmlarni solish singari kompyuter ekranida sichqoncha yordamida rasm chizish, ya’ni tasvir yaratish, tuzatish va ularni harakatlantirish imkonini yaratdi. Bu dasturlar rasm solish programmalari yoki grafik redaktorlar bo’lib, ular yordamida rasmning elementlari boshqarib boriladi. Kompyuter grafikasining juda tez rivojlanib borishi va uning texnikaviy va dasturiy vositalarining yangilanib turishi ushbu kursni hamisha takomillashtirishga, bu sohadagi yangi yo’nalishlarni tinmay o’rganib borishni taqozo etadi. So’nggi yillarda bu sohada juda katta uzgarishlar (siljishlar) yuz berdi, ya’ni 16 mln.dan ortiq rang va rang turlarini uzida aks ettira oladigan displeylar, grafik axborotlarni kirituvchi moslama – skanerlar, dasturiy vositalar sohasida esa haqiqiy kompyuter dunyosini kashf qila oladigan amaliy dasturlar vujudga keldi. Kompyuter grafikasining uch turi mavjud bo’lib, bular: rastrli , fraktal va vektorli grafikadir. Rastrli grafika. Rastr tasvirlar to’g’ri burchakli matritsa shaklida namoyon bo’lib, har bir yacheykasi rangli nuqtadan iborat. Rastr grafikasining asosi piksel’ (nuqta) hisoblanib, u rang bilan ifodalanadi. Tasvir nuqtalar to’plami sifatida akslanib ular qanchalik ko’p bo’lsa ko’rinish shunchalik tiniq va sifatli, fayl esa ko’p joy egallaydi. Ya’ni, aynan bitta 3 tasvirning o’zi yuqori yoki past sifatli bo’lishi, o’lchov birligiga qarab nuqtalar ko’p yoki kam (odatda bir dyuymga nisbatan nuqtalar soni – dpi yoki piksellar soni – ppi bilan belgilanadi) bo’lishi mumkin. Rastr – bu nuqtalarning tartibli joylashuvidir. 1.1-rasmda elementlari to’g’ri to’rtburchakdan iborat bo’lgan rastr tasvirlangan. Bunday rastrlar to’g’ri burchakli rastrlar deyiladi. Asosan shu turdagi rastrlar ko’p uchraydi. Shuningdek, boshqa geometrik shakllardagi rastrlar ham qo’llanilishi mumkin. Masalan: uchburchak, oltiburchak (1.2- rasm). Faqat ular quydagi talablarga javob berishi lozim: − hamma geometrik shakllar bir xil bo’lishi kerak; − geometrik shakllar tekislik yuzasini ochiq joy qoldirmasdan va birbirini to’smasdan to’liq qoplashi lozim. 4 Rastrli tasvirlar har bir katagi ranglangan katakli qog’ozni eslatadi. Piksel (inglizcha pixel – pic ture el ement) – rastrli tavirlarning asosiy elementi hisoblanib, tasvir aynan shu elementlardan tashkil topadi. Rastrli grafikani tahrirlaganda biz piksellarni tahrirlaymiz, ya’ni ularning rangini o’zgartiramiz. Rastrli grafika asosan sifat sig’imi (razreshenie)ga bog’liq, chunki tasvirni ifodalovchi ma’lumot ma’lum bir o’lchamdagi to’rga bog’langan bo’ladi. Rastrli tasvir tahrirlanganda uning sifati o’zgarishi (odatda pasayishi), ya’ni tasvirni o’zini mas, balki u joylashgan to’rning o’lchamlari o’zgartirilib tasvirning aniqlik, tiniqlik darajasi o’zgartiriladi va fayl egallagan hajmi kamaytiriladi. Rastrli grafikani tasvirning sifat sig’imiga nisbatan past bo’lgan qurilma (printer)da chop ettirish rasm sifatini pasaytishiga olib keladi. Demak rastrli grafikani chop etish qurilmasining sifat sig’imi tasvir sifat sig’imiga nisbatan yuqori bo’lishi tavsiya etiladi. Fraktal grafikasi. Fraktal grafikasi asosan matematik amallar asosida grafik kompozitsiya tuzishda qo’llaniladi. Bugungi kunda videoroliklar, kliplar, videoo’yinlar yaratishda fraktal grafikasining o’rni beqiyosdir. Fantastik janrdagi kinofil’mlarda yoki kompyuter o’yinlarida atrof muhitning murakkab kompozitsiyalari (o’rmonlar, tog’lar, shahar qiyofasi va h.) yaratishda fraktal grafikasidan keng foydalaniladi. Fraktal grafikasining qo’llanish printsipi proektiv geometriyaning qonuniyatlariga asoslangan bo’lib, oddiy geometrik elementni o’ziga o’xshash akslantirishdan iborat. Aytaylik qish sovug’ida deraza oynasidagi naqshlar yoki kristal panjaralarning hosil bo’lishi insonni ajablantiradi. Bunday hodisa va jarayonlrni kompyuterda modellashtirish, ularning formula asosida qonuniyatlarini topish bir qarashda matematik echimga ega emasday ko’rinadi, lekin echimi oddiydan murakkablikka printsipi asosida yaratiladi. YUqorida keltirilgan misollarda agar diqqat bilan e’tibor qaratsangiz oddiy bir element, aytaylik bir dona qor parchasi xuddi shunga o’xshash (katta yoki kichik, holati, rangi o’zgargan) boshqa bir element bilan takrorlanadi. Bunday o’xshash to’plamlar fraktal to’plamlar deb nomlanadi. 5 Fraktallar bizga oddiy geometriyadan ma’lum bo’lgan figuralarga o’xshamaydi va ma’lum bir algoritmlar asosida quriladi. Fraktal grafikasida asosiy ob’ekt bu geometrik figura emas, balki matematik formuladir. Formuladagi koeffitsientlarni o’zgartirish asosida mutlaqo boshqa bir kompozitsiyalarni yaratish mumkin bo’ladi. Umuman oddiy qilib aytganda fraktallar – bu dastlabki figuraga nisbattan ko’p marta qo’llanilgan ma’lum bir almashtirish va o’zgartirishlar demakdir. Dastlabki fraktal geometriyasi g’oyalari XIX asrlarda vujudga kelgan. Kantor oddiy rekursiv (qaytariladigan) funktsiya orqali chiziqni chiziqlar to’plamiga olib keldi, keyinchalik esa Benua Mandel’brot fraktal geometriyasiga asos soldi va fraktal iborasini kiritdi. Fraktal – lat. fractal bo’lingan (qismlarga ajratilgan) ma’nosini bildiradi. Fraktalning yana bir izoh-tushunchalaridan biri bu – qismlardan iborat va har bir qismi yana bo’linadigan geometrik figuradir. Har bir bo’linadigan figura yaxlit figuraning kichraygan yoki o’xshash nusxasidir. Fraktallarning asosiy xususiyati bo’ o’ziga o’xshashlikdir. Oddiy figurani doimo kichraytirish va unga o’xshatish asosida fraktallar tuzish mumkin. Misol uchun: Oddiy kesma teng uchga bo’linadi (1.3-a rasm). O’rtadagi qismga teng bo’lgan yangi bir kesma bo’lagi qo’shiladi va to’rt bo’lakdan iborat siniq chiziq hosil qilinadi ( 1.3-b rasm). Keyingi etapda to’rtta kesmaning har biri yana uchga bo’linadi va o’rta qismiga teng yangi bo’laklar qo’shiladi (1.3-c rasm). Bu holat yana takrorlanganda bejirim bir naqsh kompozitsiyasi kelib chiqadi (1.3-d rasm). Agarda har bir etapda bo’laklarni kichraytirish bilan birga ularni yo’nalishini ham o’zgartirilsa yanada boshqaroq kompozitsiya kelib chiqadi. 6 1.3-rasm. Fraktal grafika tuzilishi. Fraktal grafika asosida yaratilgan kompozitsiyalar 1.4-rasmda keltirilgan. 7 Vektorli grafika. Vektor grafikasida tasvir vektor deb nomlanuvchi chiziqlar asosida qurilib, ularga turli parametrlar – rang, chiziq qalinligi va joylashuvi (vaziyati) xususiyatlari beriladi. Vektor grafikasida primitivlar deb nomlanuvchi ob’ektlar bilan ishlanadi. Primitivlarga ikki va uch o’lchamli oddiy geometrik figuralar kiradi. Ikki o’lchamli geometrik figuralarga – nuqta, to’g’ri chiziq, egri chiziq, aylana, ko’pburchak kabi tekis shakllar kirsa, uch o’lchamli geometrik figuralarga – kub, prizma, piramida, sfera, konus, tsilindr kabi jismlar kiradi. Ushbu oddiy geometrik figuralar asosida murakkab bo’lgan geometrik figuralar – ob’ektlar yaratiladi. Vektorli grafika odatda ob’ektga qaratilgan grafika yoki chizma grafikasi deb ham nomlanadi. 1.2 § Rastrli, fraktal va vektorligrafika afzalliklari va kamchiliklari. Rastrli grafikaning keng tarqalgan formatlari: *.tif, *.gif, *.jpg, *.png, *.bmp, *.pcx va b. Afzalliklari:  Rastr grafikasi real obrazlarni effektiv namoish eta oladi. Sifatli rastr tasvirlari foto surat darajasidagi yuqori aniqlikda real va haqqoniy aks ettirilishi mumkin.  Rastr tasvirlar chiqarish qurilmalari – asosan lazer printerlarida juda yaxshi chop etiladi. Ya’ni rastr grafikasining sifati chop etishda o’zgarmaydi. Kamchiliklari:  Rastr tasvirlari saqlash qurilmalari (qattiq disk, SD-DVD, fleshka va h.) da ko’p joy egallaydi;  Rastr tasvirlarni tahrirlashda kompyuterning xotira resurslari – xususan tezkor xotirada ko’proq joy talab etiladi;  Rastr tasvirlarni tahrirlash mehnat talab va mashaqqatli;  Rastr tasvir masshtablashtirilganda tasvir sifati o’zgaradi. Qo’llanish sohasi:  Elektron va poligrafik nashriyotlar, Web dizaynda; 8  Foto tasvirlarni tahrirlash va restavratsiya qilishda;  Badiiy grafika va skaner bilan ishlashda. Fraktal grafikasining keng tarqalgan formatlari: *.frp; *.frs; *.fri; *.fro; *.fr3, *.fr4 va h. Afzalliklari:  Original va bejirib, fantastik tasvirlarni hosil qilish mumkinligi;  Real hodisa va jarayonlarni (ilmiy grafikaviy) modellashtirishda qo’llash mumkinligi. Kamchiliklari:  Dasturlash tilining murakkabligi. Turli dasturlash tillari (C, Delphi, Pascal va h.) ni bilish talab etiladi;  Natijani oldindan baholashning qiyinligi. Qo’llanish sohasi:  Ko’ngilochar dastur va video o’yinlar yaratishda (oddiy va murakkab teksturalar, turli landshaft va fonlarni yaratishda);  Kino va video industriyada (noananaviy hodisa va jarayonlarni hosil qilishda, fantastik syujetlar yaratishda). Vektorli grafikasining keng tarqalgan formatlari: *.cdr; *.cdx; *.ai; *.wmf; va h.k. Afzalliklari:  Vektor grafikasi printerning barcha sifat sig’imidan foydalanib, tasvir masshtabi o’zgartirilganda ham uning sifatini saqlab qoladi;  Vektor grafikasi alohida ob’ektlarni tahrirlash imkonini beradi va tasvirlar oson tahrirlanadi;  Vektorli grafika agar tasvirda rastrli ob’ektlar qo’llanmagan bo’lsa xotirada kam joy egallaydi. Kamchiliklari:  Vektorli tasvirlar sun’iy ko’rinadi;  Rastr grafikasiga nisbatan ranglar kam tusga ega. Qo’llanish sohasi: 9  Kompyuterda loyihalash tizimlarida;  Elektron va poligrafik nashriyotlarda, Web dizaynda;  Kompyuter dizayni va reklamada. 1.3 § Kompyuter grafikasida ishlatiladigan rang modellari Rang - bu bizning yoruglik nurlarni idrok etishimizning omillaridan biridir. Rang va uni ulchash bilan shugullanadigan fan kolorimetriya deb ataladi. U inson tomonidan nurni rang sifatida idrok etilishining umumiy konuniyatlarini bayon etadi. Kolorimetriyaning asosiy krnunlaridan biri ranglarning tuzilishi krnunlaridir. Bu krnunlar eng tularok, xolda 1853 yilda nemis matematigi German Groseman tomonidan ifoda etilgandir: 1) Rang uch ulchamlidir - uni ifodalash uchun uch tashkil etuvchi kerak buladi. Garchi uch rangdan iborat bir - biriga chiziqli boglik, bulmagan ikkilanmagan mikdordagi tuplamlar mavjud bulsada, xar kanday turt rang bir - birlari bilan chiziqli boglangandir. 1. Rangning RGB modeli. Bu model nurlanish printsipi asosidagi kurilmalar yordamida olinadigan ranglarni ifodalash uchun foydalaniladi. Asosiy ranglar sifatida kizil (Red), YASHIL(Green) va kuk (Blue) tanlab olingan. Boshka rang va uning nozik turlar yukorida aytilgan asosiy ranglarning ma`lum mikdorini qo’shish bilan olinadi (1.5-rasm). 1.5-rasm. RGB tizimining asosiy ranglari va ularning qo’shilishi. 10 RGB tizimi uchun yana bir muhim parametr - uch tashkil etuvchi qiymatining bir xil miqdorda aralashuvidan hosil bo’ladigan rangdir. Bu oq rangdir. RGB tizimining ommabopligini ta`minlovchi yana bir omil uning yaqqol ko’rinishidir: asosiy ranglar ko’rish spektrining yaqqol farqdanadigan qismlarida joylashgandir. RGB tizimi hozirgi paytda - birinchi navbatda rangli televizorlarda va kompyuterlarning displeylarida keng qo’llanilmoqda. 2. Rangning CMYK modeli Ushbu model ranglarning yutilish (ayirish) printsipini amalga oshiriladigan qurilmalarda tasvir hosil qilishda rangni ifodalash uchun qo’llaniladi. Bu printsip eng avvalo qogozga chop qiluvchi qurilmalarda qo’llaniladi. Ushbu modelning atalishi asosiy subtraktiv ranglar - xavorang (Cyan) qirmizi (Madenta) va sariq (yellow) ranglar nomida tuzilgan (1.6-rasm). 1.6-rasm. CMYK tizimining asosiy ranglari va ularning qo’shilishi Oq qogozga sariq bo’yoqning surtilishi qaytgan ko’k nurning yutilishini bildiradi. Havorang bo’yoq qizil nurni, qirmizi bo’yoq - yashil rangni yutadi. Bo’yoqlar kombinatsiyasi yashil, qizil, ko’k, va qora ranglarning qoplanishini ta`minlaydi. Ko’pgina hollarda ob`yekt o’ziga tushadigan ranglarni bir qismini «yutib», qolagan qismini aks ettiradi, ya`ni u ham biror rang bilan bo’yalgan 11 bo’ladi. Bunday rang yaratilishi subtraktiv holat deb yuritiladi. CMYK modeli subtraktiv ranglarni ta`minlaydi, u poligrafiyada kengroq qo’llaniladi. Bu model ranglari bilan bo’yalgan rasm, RGB modeliga nisbatan ko’proq joy egallaydi. 3. Rangning HSV modeli. Yuqorida ko’rib chiqilgan rang modellari u yoki bu tarzda ba`zi asosiy ranglarning ko’shilishidan foydalanadi. Endi esa ulardan boshqacha, alternativ tipga mansub bo’ladigan rang modelini ko’rib chiqamiz (1.7-rasm) 1.7.rasm. HSV rang modeli. HSV modelida rang ton H (hue), tuyinganlik S (saturation), yorqinlik yoritilganlik V (value) bilan ifodalanadi. H ning qiymati 0 dan 360 gacha bo’lgan graduslarda o’lchanadi, chunki bu yerda kamalak ranglari aylana bo’yicha quyidagi tartibda joylashtiriladi: qizil, zargaldoq, sariq, yashil, havorang, ko’k, binafsha. S va V ning qiymati (0... 1) sohada aniqlanadi. Aylana bo’yicha bir - birlarining ro’parasida joylashgan, ya`ni bir -birlaridan Bo’yicha 180° ga farq qiluvchi ranglar bir - birlariga qo’shimcha ranglardir. Rangni HSV parametrlari orqali berish grafik tizimlarda tez-tez uchrab turadi, shu bilan birga odatda konus ochilgan holda ko’rsatiladi. HSV ga o’xshash qurilgan bopqa rang modellari ham mavjud, masalan, HLS (Hue, Lighting, Saturation) modeli ham rang konusidan foydalanadi. 12 II BOB. VEKTOR MUHARRIRLARDAN FOYDALANISHNING AXAMIYATLI JIXATLARI . 2.1 § Vektorli grafika imkoniyatlari. Vektor grafikasida asosiy mantiqiy element primitivlar bo’lganligi uchun, asosiy e’tibor primitivlarni qurishda ularning parametrlariga qaratiladi. Misol uchun yopiq ko’pburchak tomonlari teng yonli yoki ixtiyoriy bo’lishi, yopiq hududlar aylana, ellips yoki ixtiyoriy egri chiziq asosida qurilishi mumkin bo’lib ( 2.1-a rasm), ushbu yopiq ko’pburchak yoki hudud ichini ranglash ( 2.1-b rasm), gradientlash ( 2.1-c-rasm) yoki shtrixlash ( 2.1-d rasm) mumkin. 2.1-rasm. Vektor grafikasining asosiy imkoniyatlari Vektorli grafikaning imoniyatlari uni muhandislik sohasida qo’llashga imkon beradi (2.2-rasm). 13 2.2-rasm. Vektor grafikasining muhandislik amaliyotida qo’llanishi Agar rastr grafikasida bazaviy element nuqta bo’lsa, vektor grafikasida chiziq hisoblanadi. Chiziq to’g’ri yoki egri (splayn) bo’lishi mumkin. Chiziq bir butun ob’ekt hisoblanib, u matematik ifodaga ega. SHuning uchun ham vektor grafikasi fayl hajmi rastr grafikasiga nisbatan ancha kam joy egallaydi. Vektor grafikasi bilan ishlaganda biron bir ob’ekt tahrirlanganda boshqa ob’ektlar tahrirlanmaydi. Ya’ni tasvirda biron bir geometrik ob’ektga osongina o’zgartirish kiritish mumkin bo’lib, shu ob’ekt ustida yoki ostida joylashgan boshqa geometrik ob’ektlar tahrirlanmasligi imkoniyatlari mavjud. Vektor grafikasi aniq va tiniq tasvirlar yaratishga imkon beradi. Tasvirlar masshtablashtirilganda ularning sifati saqlanib qoladi. SHuning uchun ham undan dizayn, poligrafiya, reklama va animatsiyada keng foydalaniladi (2.3-rasm). 2.3-rasm. Vektorli grafikaning dizayn va animatsiyada qo’llanilishi. 14 Vektorli grafikaning eng qulay tomoni u chiqarish qurilmalarining barcha sifat sig’imi imkoniyatlaridan foydalanadi. Ya’ni vektor buyruqlari chiqarish qurilmasiga, aytaylik printerga berilgan masshtabdagi tasvir chiziq va ranglarini printer qancha nuqtadan iborat qilib chiza olsa shuncha nuqtalarni qo’llashni buyuradi. Agar rastrli format printerga chegaralangan nuqtalar to’plamidan foydalanib chop ettishni buyursa, vektorli format printer qancha nuqtalar to’plamini qo’llay olsa shuncha nuqtalarni qo’llashni buyruq beradi. Vektorli tasvirlar kompyuterdan chiqarish qurilmasi (printer)ga turli vektor buyruqlarini yo’llaydi. Printerlarda o’zining mikroprotsessori bo’lib, u buyruqlarni qayta ishlaydi va ularni nuqta ko’rinishda qog’ozga tushiradi. Printerlarning turiga qarab ayrim hollarda kompyuter va printer orasidagi ikki mikroprotsessorning axborotlarni qayta ishlashida muammolar yuzaga keladi va natijada tasvir qog’ozda qisman yoki umuman chop etmasligi yoki ekranga xatolik haqidagi axborot chiqarilishi mumkin. 2.2§ Vektorli gragikada qo’llaniladigan fayl kengaytmalari. WMF (WindowsMetafayl) . Windows operatsion tizimining vektor tasvirlarini saqlash formati (WMF fayl nomi uchun kengaytma). Buning uchun u ushbu tizimning barcha dasturlari tomonidan qo'llab-quvvatlanadi. Biroq, standartlashtirilgan ranglar palitrasi bilan ishlash uchun vazifalar soni, chop etishda qabul qilingan, va boshqa kamchiliklar bir xil zastosuvannya o'rtasida (WMF ranglar yaratadi, siz parametrlar bir qator tanlash mumkin emas, shuning uchun ular turli vektor ob'ektlar uchun tayinlanishi mumkin. muharrirlar). EPS (Encapsulated PostScript). Mening Adobe PostScript kompaniyam tomonidan vektor va rastrli tasvirlarni tavsiflash uchun format, preparatdan oldingi jarayonlar va chop etish sohasidagi haqiqiy standart (fayl nomi uchun kengaytma .EPS). PostScript tilining tillari universal bo'lib, vektor rastr grafiklari, shriftlar, konturlar (maskalar), kalibrlash parametrlari, rang profillarini bir vaqtning o'zida fayldan saqlash mumkin. Vektorni ekranda ko'rsatish uchun uning o'rniga format tanlanadi wmf, va rastr - TIFF. Ammo ekran nusxasi faqat qisqagina bo'lgan haqiqiy tasvirni yarim aks ettiradi. EPS. Malumot tasviridan faqat vizual ilovaning 15 chiqishida foydalanishingiz mumkin, men uni maxsus dasturlar yordamida ko'rib chiqaman yoki faylni qayta yozgandan so'ng. PDF formati Acrobat Reader, Acrobat Exchange-da. EPS formatida yozib olingan tasvirlar turli xil rangli bo'shliqlarda saqlanishi mumkin: Kulrang shkala, RGB, CMYK, Laboratoriya, Ko'p kanalli. Encapsulated PostScript formatini ma'lumotlarni saqlashning eng yaxshi va ko'p qirrali usuli deb atash mumkin. Victory-ning PostScript-ning soddalashtirilgan versiyasi: Bir qator printer sozlamalarini saqlamasdan bitta faylga bir nechta tomonni sig'dirib bo'lmaydi. Boshqa PostScript fayllari singari, agar siz Adobe Illustrator va kabi dasturlarni xohlasangiz, robotning oxirgi versiyasini EPS-ga yozing. Adobe Photoshop siz robot kabi yoga yutib olishingiz mumkin. Ko'rish tizimlarida vektorlarni rastrga o'tkazish uchun EPS topshiriqlari grafikalar bilan ishlaydigan barcha dasturlar tomonidan yaratilgan. Agar vysnovok PostScript- ilovada o'rnatilgan bo'lsa, faqat yoga oqlanishi mumkin. EPS boshqa model uchun barcha kerakli ranglarni qo'llab-quvvatlaydi, ular orasida Duotone, siz yozib olishingiz mumkin, shuningdek, RGB-dagi ma'lumotlar, tasvir konturlari, ma'lumotlar va tutqichlar va rastrlar va shriftlarni reklama qilish. EPS formatida Adobe dasturlari o'zaro almashish uchun ma'lumotlar almashish buferidan (Clipboard) saqlanadi. Siz bir vaqtning o'zida eskizlarni (tasvir sarlavhasi, oldindan ko'rish) fayldan saqlashingiz mumkin. Kam hajmli formatning yagona nusxasi PICT, TIFF, JPEG yoki WMF, chunki u bir vaqtning o'zida EPS faylidan olinadi va o'rtada tahrirlash uchun fayllar faqat Photoshop va Illustrator bo'lishi mumkinligini tekshirishga imkon beradi. Qolganlarning barchasi PostScript printerida bir-birini asl ma'lumot bilan almashtirib, eskizlarni import qiladi. PostScript-ni qo'llab-quvvatlamaydigan printerda eskizning o'zi ishlaydi. Agar siz Macintosh uchun Photoshop-dan foydalanayotgan bo'lsangiz, eskizlarni JPEG formatidan saqlang, boshqa Mac dasturlari esa PICT formatidagi eskizlarni saqlaydi. Raqamlar va JPEG eskizlarni Windows dasturlari ko'chirib bo'lmaydi. Agar siz kompyuterda ishlayotgan 16 bo'lsangiz yoki fayl qayerda burilishini bilmasangiz, eskizni TIFF formatidan saqlang (agar siz tanlamoqchi bo'lsangiz). EPS xilma-xil bo'lishi mumkin, ularni dasturiy ta'minot yaratuvchisida topish mumkin. Eng yaxshi EPS Adobe Systems tomonidan yaratilgan: Photoshop, Illustrator, InDesign. 1996 yildan beri Adobe dasturlari PostScript tarjimonini taqdim etgan bo'lishi mumkin, shuning uchun ular EPSni o'zgartirishi va ularni tahrirlashi mumkin. Boshqa grafik muharrirlar EPS kodini dekodlay olmaydi, bundan tashqari, ular tomonidan yaratilgan EPS fayllari ba'zida maxsus ko'rinadi. Muammoli Quark EPS orasida sahifani EPS sifatida saqlash va FreeHand tomonidan tahrirlanadigan EPS, Save As-dan foydalanish. Ayniqsa, Corelning EPS 6-versiyasiga va CorelXARA bilan pastroq EPS-ga ishonmang. CorelDraw 7 va undan yuqori versiyalari bo'lgan EPS-fayllar Bounding Box (yon tarafdagi barcha ob'ektlarni tavsiflovchi aqlli PostScript qutisi) ga maydonlar qo'shish muammosidan xalos bo'ladi. Dasturlarning boy effektlarini (masalan, bo'shliqlarni to'ldirish) rastr yoki oddiy vektor ob'ektlariga aylantirish uchun birinchi bo'lib CorelDRAW, CorelXARA i, kichikroq dunyoni FreeHand EPS-fayllaridan eksport qiling. Tovstí konturlar (2 pt dan katta), bu mumkin, ma'noni ham ob'ektlarga aylantirish mumkin, agar dastur bunday imkoniyatni beradi. EPS faylini Adobe Illustrator bilan o'zgartirishingiz mumkin, lekin agar siz uni ko'rsangiz, bu hamma narsa tartibda ekanligini anglatadi. PDF (Portative Document Format). Adobe tomonidan bo'linish hujjatlarini tavsiflash formati (fayl nomi uchun kengaytma.PDF). Ushbu format asosan hujjatlarni saqlash uchun ishlatilsa-da, tasvirning samarali taqdim etilishini ta'minlash mumkin. Format apparatga bog'liq emas, shuning uchun tasvirni har qanday qo'shimcha binolarda ko'rish mumkin. Tasvirlarning sub-bag taqsimotini boshqarish vositalarini siqib chiqarishning mashaqqatli algoritmi rasmlarning yuqori sifati uchun fayllarning ixchamligini ta'minlaydi. Har bir formatda siz hujjat yoki skanerlangan tasvirni qayta yaratishingiz mumkin. Adobe Acrobat-ning so'nggi to'plamiga ehtiyoj borligi, qasos olish haqida ko'proq bilish uchun Prote Adobe Acrobat Distiller va Adobe Acrobat Writer. 17 2008-yil 1-yanvardagi PDF ISO 32000 standarti bilan tasdiqlangan.PDF formati zarur shriftlardan (chiziqli matn), vektor va rastr tasvirlardan foydalanish, multimedia qo shimchalarini shakllantirish imkonini beradi. RGB, CMYK,ʻ Greyscale, Lab, Duotone, Bitmap, rastr ma'lumotlarini siqish turlarini qo'llab- quvvatlaydi. Chop etish uchun may texnik formatlari: PDF/X-1, PDF/X-3. Hujjatlarni himoya qilish va autentifikatsiya qilish uchun elektron imzolar mexanizmini ishga tushiradi. Ushbu formatda qo'shimcha hujjatlarning katta miqdori mavjud. Ko'rib chiqish uchun siz rasmiy bepul dasturni yutib olishingiz mumkin Adobe Reader, shuningdek, uchinchi tomon sotuvchilari dasturlari. PDF-hujjatlarni yaratishning an'anaviy usuli virtual printerdir, shuning uchun hujjat o'zining maxsus dasturi bilan tayyorlanadi, so'ngra elektron shaklda rozpovsyudzhennya uchun PDF formatiga eksport qilinadi. CDR (CorelDRAW hujjati). CDR fayl formati CorelDRAW dasturi yordamida yaratilgan kichkintoylarning vektor tasviridir. Bu boshqa dasturiy mahsulotlardan olish uchun Corel tomonidan kengaytirilgan fayl uchun fayl formati. CDR fayllari tasvirni tahrirlash uchun ishlatiladigan dasturlar tomonidan qo'llab-quvvatlanmaydi. Biroq, faylni CorelDRAW yordamida boshqa, kattaroq va mashhurroq tasvir formatlariga eksport qilish mumkin. CDR faylini Corel Paint Shop Pro bilan ham ochishingiz mumkin. Format vydomyy o'tgan past styykístyu va iflos sumísnystyu fayllar, Tim kam bo'lmagan, CorelDRAW koristuvatisya nadzvichayno zruchno bor. Ushbu versiyalarning fayllari vektor va rastrli tasvirlar uchun alohida siqilishga ega, shriftlarni o'zgartirish mumkin, CDR fayllari 45x45 metrli katta ish maydoniga ega bo'lishi mumkin, tasvirning boyligi qo'llab-quvvatlanadi. CDR, CorelDRAW dasturiy ta'minotida ishlatiladigan asosiy fayl formatidir. Agar bir xil hujjat tartibi qayta ishlatilishi kerak bo'lsa, ular CDT formati keladigan joyda shablon sifatida saqlanishi mumkin. Ular ham siqilgan va CDX fayllari sifatida saqlanishi mumkin. 18 CDR fayl formati - bu vektor yoki rastr tasvirni o'z ichiga olgan CorelDRAW da yaratilgan loyiha fayli . Ushbu fayl formati Corel tomonidan o'zining dasturiy mahsulotlarida foydalanish uchun ishlab chiqilgan . CDR formati xususiy bo'lgani uchun uni ko'plab uchinchi tomon tasvirni tahrirlash dasturlari qo'llab-quvvatlamaydi. Biroq, unikonvertorning bepul konvertoridan foydalanib, SVG kabi bepul formatlarga aylantirish mumkin . Bundan tashqari, xususiy vektor grafik muharriri Adobe Illustrator 10 va undan oldingi versiyalar uchun CDR faylini ochish uchun ishlaydi . Ba'zi hollarda CDR faylini ko'rish LibreOffice yoki OpenOffice yordamida mumkin, lekin ko'pincha kontent sezilarli buzilishlar bilan ko'rsatiladi. MacOS operatsion tizimida siz cdr fayllarini onlayn ko'rishingiz mumkin, bu juda qulay, ammo bu qo'shimcha yordamchi dasturini talab qiladi. AI (Adobe Illustrator). AI formati ko'pchilikdan biridir logotip formatlari kompaniyangizning vizual identifikatori, shuningdek vizual aloqangiz uchun foydalanish mumkin. .AI formati rasm yoki vektor ma'lumotlarini, shuningdek Adobe Illustrator dasturidagi hujjat parametrlarini tashkil etuvchi fayl kengaytmasidir. AI formati vektor yoki rastr grafik ma'lumotlarini o'z ichiga olishi mumkin. AI fayllari odatda vektorlarni o'z ichiga oladi. Bu vizual tarzda ko'rsatilishi mumkin bo'lgan bog'langan va hisoblangan bog'lash nuqtalari. Faylni matritsa formatida (jpg, png va boshqalar) import qilish orqali nafaqat vektorlarni, balki pikselli vizuallarni ham import qilish mumkin. Adobe Illustrator tomonidan yaratilgan vektor tasvir fayli hisoblanadi. Rastr ma'lumotlarini almashtirish nuqtalar bilan bog'langan yo'llar yoki chiziqlardan iborat. Siz ob'ektlar, ranglar va matnni kiritishingiz mumkin. Ai hujjatlarini Photoshop-da o'qish mumkin, ammo tasvir "dekodlanadi", ya'ni u vektor tasviridan bitmapga aylantiriladi. AI formati PostScript Movie Side Description (PDL) uchun tuzilgan faylni qamrab oladi va rasmiylashtiradi. Ushbu fayllar PostScript printerlarida ko'rsatish uchun tasdiqlangan va hech qanday oldinga ko'rib chiqmasdan tasvirning bitmap versiyasini o'z ichiga olishi mumkin. Eng so'nggi 19 amalga oshirishda PostScript - pogozhnaya va yig'iladigan ko'chma va qurilish dizayni ikki dunyo ekvivalentida ko'rsatilishi mumkin bo'lgan hamma narsa bo'lishi mumkin, an'anaviy grafik ma'lumotlarni yig'ish uchun AI moslashuv formati: kichik, ixcham va dekorativ yozuv. Shunisi e'tiborga loyiqki, AI fayllari ko'proq yig'iladigan bo'lishi mumkin. PostScriptning murakkabligi, asosan, operatsiyalar ketma-ketligini belgilash va ularni oddiy sintaktik qoidalar bilan birlashtirish qobiliyatiga asoslanadi. 2.3 § Vektorli grafika bilan ishlovchi dasturlar. Vektorli grafika. Vektorli grafikada tasvirning asosiy elementi sifatida chiziq qaraladi. Chiziq sifatida to kg‘ri chiziq yoki egri chiziq olinishi mumkin. Rastrli grafikada bunday chiziqlar nuqtalar (piksellar) yordamida yaratilsa, vektorli grafikada esa tasvirlarni yaratishda nuqtaga nisbatan umumiyroq bo'lgan chiziqlardan foydalaniladi va shuning hisobiga tasvirlar aniqroq ko'rinishga ega bo'ladi. Vektorli grafikaning afzallik tomoni tasvirning xotirada kamroq joy olishidir, chunki bu holda xotirada joy chiziq o'lchoviga bog'liq bo'lmagan ravishda bo'ladi. Buning sababi xotirada chiziqning o'zi emas balki uni ifodalovchi formula yoki parametrlar saqlanishidadir. Vektorli grafikaning ixtiyoriy tasviri chiziqlardan tashkil topadi va oddiy chiziqlardan murakkablari hosil qilinadi. Ko'pincha vektorli grafikani obyektga mo'ljallangan grafika deyish mumkin. Chunki bunda, masalan, uchburchak hosil qilish uchun 3 ta chiziq (kesma)dan foydalanilsa, piramida hosil qilish uchun uni uchburchakdan foydalanibgina hosil qilish mumkin. Vektorli grafikani hisoblanadigan grafika deb ham atash mumkin, chunki tasvirni (obyektni) ekranga chiqarishdan awal uning koordinatalari hisoblanadi va mos nuqtalar hosil qilinadi. Vektorli grafikaning matematik asosini geometrik figuralarning xossalarini o'rganish tashkil etadi. M a’lumki, nuqta tekislikda 2 ta (x, y) koordinatasi bilan, to'g'ri chiziq kanonik ko'rinishida y = k x + b (bunda k\ab ixtiyoriy sonlar)da, kesma esa mos ravishda boshlang‘ich va oxirgi nuqtasini berish bilan tasvirlanadi. Egri chiziqlar ham mos ravishda o ‘z tenglamalariga ega. Vektorli grafika asosan illustratsiyalar yaratish uchun yo‘naltirilgandir. Vektorli 20 grafika reklama agentliklarida, loyihalash byurolarida, nashriyotlarda va boshqa joylarda keng q o ‘llaniladi. Vektorli grafika bilan ishlaydigan dasturlarga misol sifatida Adobe Illustrator 7.0, M acrom edia Freehand 8.0 va Corel Draw 5.0 larni keltirish mumkin. Fraktal grafika ham hisoblanuvchi grafika bofiib, uning vektor grafikadan farqi shundaki, bunda hech qanday obyektlar kompyuter xotirasida saqlanmaydi. Chunki tasvirlar tenglamalar yoki ularning tizimlarida hosil qilinadi. Shuning uchun ham xotirada tenglam alargina saqlanadi. Tenglam alarga oid parametrlar o’zgartirilishi natijasida turli tasvirlar hosil qilinadi. Fraktal grafika matematik hisoblashlar asosida tasvirlarni avtomatik yaratish uchun qo’llaniladi. Shuning uchun ham uning asosi sifatida rasm, shakl, tasvir hosil qilishning dasturlash usuli tanlangan. Bu grafika, odatda, turli jarayonlarni modellashtirish, tahlil qilish, turli qiziqtiruvchi dasturlar yaratishda keng qo’llaniladi. Vektorli grafikaga mo’ljallangan muharrirlardan biri CorelDraw dasturi hisoblanib, Kanadaning Ottava shahridagi Corel korporatsiyasi tomonidan yaratilgan va hozirgacha takomillashtirib kelinmoqda. Corel korporatsiyasi o’zining mahsulotlarini samaradorligi va operatsion tizimlar bilan hamkorligini ta’minlash qatorida Windows, Macintosh, Unix, Linux va Java platformalari uchun mahsulotlar yaratadi. Kompaniya o’zining grafik dasturlari bilan shuhrat qozongan bo’lib, CorelDraw bularning asosiysi hisoblanadi. Uning asoschisi doktor Maykl Kaupland hisoblanadi. CorelDraw takomillasha borib, juda ko’p funksiyani bajaruvchi va ko’p sohalarda qo’llanuvchi vositaga aylanib bordi. Uning insturumental vositalar to’plami yaratuvchanlik х arakterida ishlash uchun qulay bo’lib ishning samaradorligini ta’minlaydi. CorelDraw dasturiy paketi yordamida turli grafik ko’rinishlarni yaratish, shuningdek, inshootlarni loyihalash, foto, matn, tasvirlar ustida ishlash, badiiy ko’rinishdagi kompozitsiyalarni taqdim qilish, geometrik shakllarni ya’ni tekislikdagi va fazodagi shakllarni yaratish bilan bog’liq amallarni mukammal bajarish mumkin. Dasturiy paket boshqa grafik muharrirlarga nisbatan matnlar bilan ya х shi ishlaydi, ya’ni nashriyot tizimlarida, masalan, yumoristik yoki boshqa 21 kitoblarni har х il, turli o’lchamdagi harflar bilan yozish mumkin. Foydalanuvchi bu dastur bilan ishlash jarayonida shunga amin bo’ladiki, uning boshqa grafik muharrirlardan imkoniyati keng, mavjud amallar ko’p va murakkabdir. Bu muharrirda fayl va ularning kengaytmasi *.cdr ko’rinishda bo’lib, fayllarni import va eksport qilishda eng ya х shi qulayliklarga ega hisoblanadi. Adobe Illustrator - vektorli grafikalar (chizmalar) bilan ishlash uchun mo'ljallangan dastur hisoblanadi. Dizaynerlar u orqali rangli illyustratsiyalar, piktogrammalar, infografikalar, naqshlar, logotiplar, bosma materiallar va boshqalarni tayyorlash uchun foydalanadilar. Dastur "Adobe Photoshop"ga qaraganda birmuncha oson bo'lib, dizayn sohasiga endi kirib kelganlar uchun tavsiya qilinadi. 22 XULOSA Kompyuter grafikasini o rganish uning turli sohalarda qo llanilishini vaʻ ʻ zamonaviy texnologiyalardagi hal qiluvchi rolini ochib berdi. Marketing strategiyalarini takomillashtirishdan tortib ko ngilochar tajribalarni inqilob ʻ qilishgacha, kompyuter grafikasi vizual aloqa va innovatsiyalar uchun ajralmas bo lib qoldi. Vektor grafika kompyuter grafikasi imkoniyatlarini ochadi. Ularning ʻ matematik asoslari, kengaytirilishi va tahrirlash moslashuvchanligi ularni logotip dizayni va dinamik onlayn vizualizatsiya uchun foydali qiladi. Adobe Illustrator va Inkscape vektor grafiklarini yaratish va manipulyatsiyani har qachongidan ham osonlashtiradi. Kompyuter savodxonligini oshirish mobaynida grafik muharrirlarni bilish va ularni o`z o`rnida qo`llana olish o`qish jarayoni va kasbiy faoliyatda muvaffaqiyatlarga erishishda yordam beradi. Shu sababdan, mazkur kurs ishi grafik muharrirlarning biri bo`lgan Corel Draw dasturini o`rganish va uning ahamiyatiga bag`ishlangan. Vektorli grafikalar moslashuvchan va aniqlikka intilayotgan dizaynerlar va dinamik tasvirlarni yaratuvchilar uchun juda muhimdir. Har birimiz u yoki bu tarzda tasvirlarga duch kelamiz. Keling, ushbu atamani tushunish masalasini biroz kengroq ko'rib chiqaylik. Axir, tasvir formatlari nafaqat grafik, animatsiya, animatsiya va boshqalar), balki videoni ham o'z ichiga oladi. Vektorli grafikaning afzalliklari quyidagilar: • chiziqlar har qanday o'lchamlarda aniq bo’ladi; • yuqori aniqlikda chop et adi; • fayl hajmi kichikroq ; • tasvirlarni chizish uchun yaxshi . Vektorli grafikalarning kamchiliklariquyidagilar : - chizmalar tekis va multfilmga o ' xshaydi -f otosurat chizmalarini yaratish qiyin 23 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Aripov M.M., Muxammadiev J.O’., Informatika, informatsion texnologiyalar,Darslik,Toshkent,TDYuI,2005. 276 b. 2. Makarova N.V., Informatika, Darslik (O’zbek tiliga tarjima), Toshkent, Talqin, 2005. 344 b. 3. Simonovich S. V. Informatika bazo vo’y kurs, Uchebnik dlya vuzov, Moskva, 2005. s.634. 4. Aripov M.M. va boshqalar. Informatika. Axborot texnologiyalari. O’quv qo’llanmasi, 1-2 qism. Toshkent, 2003. 5. M.Aripov, A.Haydarov, Informatika asoslari, O’quv qo’llanma, Toshkent: O’qituvchi, 2002. 432 b. 6. M.Aripov va boshqalar, Axborot texnologiyalari, O’quv qo’llanma, Toshkent: Noshir, 2009. 368 b. 7. Aripov M.M., Kabiljanova F.A, Yuldashev Z.X. Informatsionno’e texnologii. T., 2004. 8. M.Aripov. «Internet va elektron pochta asoslari». Toshkent, 2000. 9. S. S. G’ulomov, A. T. Shermuxammedov, B. A. Begalov «Iqtisodiy informatika» T., «O’zbekiston», 1999 y. 10. S. S. G’ulomov va boshqalar «Axborot tizimlari va texnologiyalari» T. –«Sharq», 2000 y. 11. A. R. Maraximov, S. I. Rahmonqulova «Internet va undan foydalanish asoslari”, T., 2001 y. 12. A. A. Abduqodirov, A. G’. Hayitov, R. R. Shodiev «Axborot texnologiyalari» T., “O’qituvchi”, 2002 y. Internet saytlar 1. http://www.ziyonet.uz 2. http://www.wikipedia.org 3. http://www.tuit.uz 4. www.referat.ru – Setevo’e texnologii i Internet. 5. www.referat.ru – Informatika ka nauka. 24

Vektorli grafikaning asosiy tushunchalari. Vektor muharrirlardan foydalanishning ahamiyatli jihatlari

Sotib olish