Voleybol o’yinida gurux bo’lib xarakatlanish taktikasi - Физическая культура - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	659.2KB
Покупки	0
Дата загрузки	12 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

80 Продаж

Voleybol o’yinida gurux bo’lib xarakatlanish taktikasi

Купить

Voleybol o’ynash texnikasini takomillashtirish metodikasi
Mundarija:
Kirish………………………………………………………………………………3
ASOSIY QISM
1.1. Individual yoki yakka – yakka harakatlanish texnikasini o’rgatish…..7
1.2. Guruh - guruh bo’lib harakat qilish texnikasi holatlarini o’rgatish….12
1.3. Hujum, himoya va uzatish taktikasida harakatlanish va turish
xolatlarini o’rgatish…………….………………………………………...21
Xulosa…………………………………………………………………………….32
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………34
2

Kirish
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 30 oktyabrdagi “Sport-
ta’lim muassasalari faoliyatini 2025 yilgacha rivojlantirish dasturi to’g’risida”gi,
2021 yil 5 noyabrdagi “Yurish, yugurish, mini-futbol, badminton, stritbol va
“Workout” sport turlarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari” to’g’risidagi,
“2024 yil Parij shahrida (Fransiya) bo’lib o’tadigan XXXIII yozgi Olimpiya va
XVII Paralimpiya o’yinlariga O’zbekiston sportchilarini kompleks tayyorlash
to’g’risida”gi, “Sport ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish orqali olimpiya va
paralimpiya sport turlari bo’yicha sportchilar zahirasini shakllantirish sifatini
yanada oshirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarorlari mamlakatimiz sportini
yanada rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etayotir. Shuningdek, sohada yosh
va tajribali mutaxassislarni tayyorlash, ularning mamlakat, Osiyo hamda xalqaro
sport musobaqalarida faol ishtirokini ta’minlashda dasturilamal va huquqiy asos
bo’lib xizmat qiladi. Yuqoridagi qarorlar va dasturdan kelib chiqib malakat
miqiyosida jismoniy tarbiya va sport ta’limini yanada yuksaltirish, sportchilar
zaxiralarini maqsadli tayyorlash, 2024 yil Parijda bo’lib o’tadigan XXXIII yozgi
Olimpiya va XVII Paralimpiya o’yinlariga alohida tayyorgarlik ko’rish, aholi
salomatligini jismoniy tarbiya va sport orqali mustahkamlashga alohida e’tibor
qaratish zarur.
Buning uchun kadrlar salohiyatini yanada oshirish, sport tayyorgarligi eng
muvaffaqiyatli tizimga ega bo’lgan xorijiy mamlakatlar tajribasini o’rganish,
yangicha fikrlaydigan mutaxasis hamda murabbiylarni tayyorlash uchun eng yangi
sport texnologiyalaridan foydalanish, sport ixtisosligidagi xorijiy oliy ta’lim
muassasalari va sportchilarni tayyorlash markazlari faoliyatini qiyosiy tahlil qilish
lozim.Natijada so’ngi yillarda ushbu sohada to’planib qolgan muammolarni bartaraf
etish orqali o’zbek sportining jahondagi nufuzini yanada oshirish, barcha aholi
qatlamlari, ayniqsa yoshlarning sog’lom turmush tarziga intilishlarini ta’minlash,
ularni mardlik, sadoqat, Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalashga keng imkoniyatlar
yaratiladi.
3

Mamlakatimiz qudratini belgilaydigan omillar ko’p. Biroq ularning eng
asosiylaridan biri shu yurtda voyaga etayotgan yuksak ma’naviyatli, jismoniy
sog’lom, har tomonlama barkamol avloddir. Zero, el-yurtning kelajagi bugun
kamolga etayotgan yoshlar qo’lida. “Vatanimizning kelajagi, xalqimizning
ertangi kuni, mamlakatimizning jahon hamjamiyatidagi obro’-e’tiborini
avvalambor farzandlarimizning unib-o’sib, ulg’ayib, qanday inson bo’lib
hayotga kirib borishiga bog’liqdir” deb ta’kidlaydi birinchi Prezidentimiz Islom
Karimov “Yuksak ma’naviyat-engilmas kuch” kitobida.
Shahar va qishloqlarimizda bolalar sportini yanada rivojlantirish maqsadida
o’nlab zamonaviy sport majmualari va stadionlar bunyod etildi.2011yilda
manzilli qurilish dasturida bolalar sporti ob’ektlari, musiqa va san’at maktablari
barpo etish, rekonstrukstiya qilish va kapital ta’mirlash bo’yicha belgilangan
topshiriqlar to’la bajarilda. 1715 ob’ekt, jumladan, 1405 sport inshooti, 133
suzish havzasi sport maktablari qurilib, foydalanishga topshirildi. Sport
yoshlarimiz hayotiga tobora chuqur kirib borayotgani, minglab yigit-qizlar
sport bilan shug’ullanishni kundalik vazifasiga aylantirgani ularning jismoniy
holatiga, salomatligiga ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda. Jumladan 2005-2016-2017
yillarda mutlaq sog’lom bolalar mamlakat bo’yicha 52,7 % dan 96,3%gacha
o’sdi, surunkali kasalliklarga chalingan bolalar soni esa keskin kamaydi. O’g’il
va qiz bolalarning o’rtacha bo’yi va vazni oshmoqda. Harbiy xizmatga
chaqirilgan yoshlar orasida xizmatga loyiq deb topilganlar sezilarli darajada
ortgani ham bu boradagi ishlarning amaliy natijasidir. Haqiqattan ham sog’lom
avlod tarbiyasini keng jamoatchilikning ishtirokisiz amalga oshirib bo’lmaydi.
Mutaxasislarning tasdiqlashlaricha, kelajak avlodning sog’lom bulishi 50%
turmush tarziga, 5 - 20% sotsial va tabiiy sharoitlaga, irsiy va shu singari
omillarga bog’liq ekan. Aholi ko’pchilik qismining sog’lom o’sishi, asosan,
jismoniy tarbiya va sport sohasida amalga oshirayotgan va shu soha
hodimlarining olib borayotgan ishlari bilan bog’liq.
Taraqqiy etgan mamlakatlarda millatning sog’lomlashtirishga asosan
jismoniy tarbiya va sport omillari bilan erishilayotgani hech kimga sir emas.
3

Kurs ishning dolzarbligi . Yosh sportchilar deganda avvalo umumta’lim
maktablardagi sport to’garaklari va sport maktablardagi kichik yoshli
guruhlarda shug’ullanuvchi o’g’il - qizlar va bolalarni tushunamiz.Ularda
asosan maxsus jismoniy tayyorgarlik va jismoniy sifatlar darajasini oshirish va
maxsus mashqlarni o’rgatish asosiy dolzarb masala bo’lib qoldi. Tabiiyki
bunday tarbiyaviy jarayonlarda jismoniy sifatlarni tarbiyalashga alohida e’tibor
beriladi. Bunda murabbiyning iste’dodi, tajribalari muhim o’rin
egallaydi.Jismoniy sifatlarni (kuch, tezlik, chidamlilik, egiluvchanlik,
chaqqonlik va hokazo) tarbiyalashda maxsus mashqlarni o’rgatish asosiy o’rin
tutadi. Shu yo’lda umumta’lim maktablarning sport to’garaklari va majmuani
(kompleks) sport tablardagi mashg’ulotlarda maxsus mashqlardan foydalanish
usullarini o’rganish va ularga ba’zi tavsiyanomalar berish vazifalar qo’yiladi.
Bunda viloyatlardagi maktablar, BO’SM asosiy makon (ob’ekt) bo’lib
hisoblanadi.
Ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish, sport mashg’ulotlaridagi amaliy
faoliyatlarni o’rganishda kuzatish, suhbat tekshirish (eksperiment) kabi
an’anaviy usullardan foydalaniladi.
Kurs ishining qaqsad va vazifalar .Shug’ullanuvchilarda jismoniy sifatlarni
tarbiyalash uchun beriladigan maxsus mashqlar ularning yosh xususiyatlariga
va jismoniy sifatlarning qulay yosh davrlariga qarab tanlanishi va rivojlantirishi
juda muhim o’rin egallaydi.Jismoniy sifatlarni tarbiyalashdagi amaliy
mohiyatlarini tajriba – sinovlar asosida kengaytirish va ularni qo’llash yullarini
ifodalash .
Kurs ishi tuzilishi va hajmi.

Kurs ishi kirish, asosiy qism , xulosalar, adabiyotlar ro’yxatidan iborat. Kurs i sh i
36 betdan iborat matnda bayon qilingan, 9 ta rasm bilan yoritilgan. Adabiyotlar
ro’yxati 7 ta manbani o’z ichiga oladi, 4 ta i nternet saytlari.
3

ASOSIY QISM
1.1. Individual yoki yakka – yakka harakatlanish texnikasini
o’rgatish
Voleybolda o’yin texnikasi deganda, o’yin jarayonida voleybolchilar
tomonidan usullarni maqsadga muvofiq qo’llash tushuniladi. Himoya va hujumda
o’yin texnikasi farqlanadi.
O’yin taktikasiga quyidagi ketma – ketlikda o’rgatiladi: individua harakat
qilish taktikasi, so’ngra guruhli va jamoaviy .
Shug’ullanuvchilarda o’rgatish jarayonida bilim va malakalarni tarbiyalash
zarur:
O’yin sharoitida yo’nalishni aniqlashni bilish, diqqat bilan kuzatish va o’yin
holatini esda saqlab qolish zarur. Bu qobiliyatni siljishda mashqni qo’llash yo’li
bilan texnikani o’rganish davrida boshqa harakatlarni birga qo’shib bajarishda
tarbiyalanadi.
Ushbu o’yin sharoitda eng ko’p maqsadga muvofiq bo’lishi, ularni amalga
oshirishda to’g’ri usulni tanlash, ayrim usullarni qo’llashni bilish.
Sherigi bilan o’zaro harakat qilish malakalari. O’yinni olib borish
malakalarini egallashda alohida ahamiyatga ega: o’yin ritmi, o’zaro almashinish
hujumda va himoyada eng ko’p samarali o’ynaydigan o’yinchiga o’tkazish va
boshqalar.
Ayrim usullarni taktikasini o’rganishni texnikani o’rganish bilan paralell
ravishda olib boriladi. Masalan, to’pni oshirish taktikasini bir vaqtda to’pni uzatish
texnikasini o’rgatish juda ham foydali bo’ladi.
Birinchi taktik vazifani shug’ullanuvchilarni egallashi oldida turadi. Uni
nafaqat to’pni oshirishni o’zini texnikasini egallagandan keyin biroq uzatish
texnikasini o’rganish bilan shug’ullanish lozim
Juft – juft bo’lib mashq bajarganda uzatilgan to’pni qabul qilib oluvchi dastlab
6 zonaga joylashadi so’ngra ketma – ket 1,2,5,4 va nixoyat 3 zonada joylashadilar.
To’pni uzatuvchi to’pni uzatuvchi to’rni ustidan shunday oshiradiki, chunki uni
qabul qilish uchun minimum siljash talab qilinsin.
3

Keyingi mashqlar oshirgan to’pni qabul qilib oluvchi musiaqil ravishda joyni
egallaydi. Shu bilan birga to’pn oshiruvchini oldiga quyidagi vazifa qo’yiladi:
oshirilgan to’pni qabul qilishni qiyinlashtirish. Ana shu maqsadda qabul qiluvchiga
ikki zonada uzatishni 4 va 5, 3 va 6, 2 va 1 bajarishga vazifa beriladi, oshiruvchi
esa oshirilgan to’pni qabul qilishni qiyinlashtirish uchun eng ko’p samarasini
topadi.
Takomillashtirish bosqichida bu mashqni musobaqa elementlariga --------
mumkin: masalan, raqib o’nta imkoniyatni muvoffaqiyatli bajarib maksimal ochko
to’plashi shart (agarda yoki qachonki oshirilgan to’pni qabul qila olmasa yoki
qoniqarsiz qabul qilgan bo’lsa).
Huddi shunday printsip bo’yicha – oddiy sherigini yoki raqibini harakatidan
ularni murakkablashtirishgachan voleybolchini yakkama – yakka barcha harakatini
o’rganadi. To’pni uzatishda tashqarisini tashkil etadi. Bu erda -------- o’yinchilarni
yakkama – yakka tirishishini sherigini qiyinchilik harakati uchun eng yaxshi
sharoitni yaratishga yo’naltiriladi.
Voleybol о’yinini hujum va ximoya texnikasidan iborat. Hujumda ham
ximoyada ham shax turish va siljish, tо’pni uzatish va qabul qilib olish, tо’pni bir
yoki ikki qullab olish va qaytarish, tо’pning yо’lini tо’sish kabilar mavjud.
О’yinchining shay turishi va siljishi. Voleybol о’yini davomida о’yinchi maydon
bо’ylab xarakatda bо’ladi va siljib turadi. Siljishdan maqsad tо’pni qabul qilib
olish va boshqa usullarni amalga oshirish uchun ma’qul joy tanlashdir.
О’yinchining sport holatida turishdagi eng muhim nuqta uchun siljishga
doim tayyor bо’lib turishidir.
О’yinchi turish xolatida oyoqlari bukilgan, oyoqlar yelka kengligida ochilgan, bir
oyoq ozgina oldinga, tana ham bir oz oldinga egilgan bо’ladi. Qо’llar tirsakdan
egilgan va kaftlar bir-biriga qaragan bо’lishi kerak. Bu xolat doimiy emas, albatta
u о’yining borishiga qarab о’zgarib turadi. Agar turdan qaytgan tupni olish lozim
bо’lsa, о’yincha ancha egiladi, otayotganda tо’g’rilanadi va xokozo.
Voleybolchi maydon bо’ylab oyoqlarini chalishtirib (chapga, unga, oldinga,
orqaga), ikki qadam (oldinga va orqaga) sakrab (yugirish va odimlash) yurigib
3

(maydon bо’ylab tez siljish va yо’nalishini birdan о’zgartirib) yurishi mumkin.
Oxirgi yugirish qadami uzun bо’ladi, negaki undan keyin tuxtash, sakrash,
yо’nalishini о’zgartirish mumkin.
Tо’pni uzatish. Bu – о’yinni davom ettirish uchun sherik yoki raqib
tomoniga uzatilgan tо’pni о’zaro о’tkazish usuli bо’lib hisoblanadi. Bundan
tashqari, tо’pni oldinga, yuqoriga va orqaga о’tkazish usullari ham mavjud.
Tupning uchish trayektoriyasiga qarab butun maydon bо’ylab uzun qо’lni
maydonga qisqa va о’z maydoniga о’ta qisqa uzatishlar ham qо’llaniladi. Tо’pni
uzatish balandligiga qarab past (tо’rdan 1 mert yuqori), о’rta (2 metrgacha), va
undan baland (2 metrdan ortiq), masofasiga kо’ra yaqin (0,5 mertdan kam) va
uzoqroq (0,5 mertdan ortiqroq) kabilarga bо’linadi.
Tо’pni ikki qо’llab yuqoridan uzatish. Bu juda keng tarqalgan usul
hisoblanadi. Bunda ishonch va aniqlik bilan xarakatlanish uning muxim tomonidir.
О’yinchi dastlabki xolatda oyoqlarini tizzadan bukib qо’llarini oldinga chiqarib
kaftlar biroz ichkariga qaratilgan, panchalar tarang tutiladi.
Tо’p yaqinlashganda oyoqlar tо’g’rilanadi va gavda kо’tariladi. Qо’llar
chuziladi va tо’p qabul qilishga tayyorlanadi. Qо’l gavda va oyoq harakatlari
о’zaro muvofiqlanadi. Bu esa tо’pni tegishli joyga borish imkonini beradi.
Uzatishning yana boshqa turi ham mavjud bо’lib, unda tо’p ikki qо’llab
yuqoridan, bir qо’llab yuqoridan, ikki qо’llab yuqoridan uzatiladi. Ammo bu
usullar о’yinda kamroq qо’llaniladi. Shunga qaramay har bir voleybolchi tо’pni tez
va aniq uzatishini hamda yо’nalishi bо’yicha zarb berishni urganishi zarur.
Tо’pni qabul qilish . Bu – raqiblar hujumidan keyin tо’pni о’yinda saqlab
qolishda himoya usuli hisoblanadi. Ikki qо’llab tо’pni pastdan qabul qilib olish
zamonaviy voleybolda asosiy usuldir. U hujum paytida kuchli zarb paytidagi
asosiy usuldir. Bu usulda gavda yuqoriga yoki biroz egilgan qо’llar oldinga pastga
tushiriladi, bir kaft ikkinchisiga qо’yilgan bо’ladi. Tо’pni bilaklarda qabul qilib
olinadi. Bilaklarda bо’ladigan zarbni yumshatish maqsadida qо’llar tirsakdan
yaqinlashtirilib kо’tariladi va bukiladi, oyoqlar tо’g’rilanadi va gavda kо’tariladi.
3

Tо’pni ikki qо’llab yuqoridan qabul qilish. Bu usul bilan tо’p uncha
kuchli kelayotgan paytlarda, shuningdek, boshqa usulni qо’llash qulay bо’lganda
qabul qilinadi.
Tо’pni bir qо’llab pastdan qabul qilish. Bu usulning aniqligi yetarli
bо’lganligi uchun ham qо’laniladi, ammo tо’p о’yindan uzoqda bо’lganda va
boshqa usul qо’llashning imkoni bо’lganda va boshqa usul qо’llanilishi foydalidir.
Tо’g’rilangan qо’l tarang siqilgan panjalar tо’pning yо’lini tо’sadi (tо’pni musht
hamda kaft yoki bilaklari bilan uriladi). Bu xarakatlarda oyoq qatnashmaydi.
Tо’pni oshirish. Tо’pni о’yinga kiritish oshirish deyiladi. Zarb uchun qulay
bо’lgan qa’tiy xolatda turish yuqoriga oshirish hamda qо’lni siltab tо’pni urish,
о’rgandan keyingi о’yinchining xarakatlari oshirishning asosiy xususiyatlaridir.
Oshirishda tо’pni musht yoki kaft bilan urush mumkin. Bunda tо’p yuqoriga bir
qо’l bilan otiladi. Yuqoriga otishning yо’nalishi va balandligi bajarish ususliga
bog’liq. Tо’pni bosh ustidan urib yuborilsa yuqoridan pastdan о’rilsa pastdan
oshirish, yon bilan tursa yonlamasiga tо’p oshirish deyiladi.
Shunga muvofiq tо’rt xil oshirish usullari mavjud: pastdan tо’g’riga, pastdan
yon bilan, yuqoridan tо’g’riga, yuqoridan yon tomoni bilan.
Tо’pni pastdan tо’g’riga oshirish . О’yin boshlovchi uchun bu asosiy usul
bо’lib xisoblanadi. U tur tomonga qarab turib bajaradi. О’yinchi tirsakdan bukilgan
qо’l bilan tupni ushlab turadi. Boshqa qо’l tupga zarb berish uchun uni orqaga
о’zatiladi. Shundan sо’ng panjalar biroz bukilib, tо’p yuqoriga 20-30 sm balandlik
otiladi va zarb beriladi.
О’yinchi zarb beriboq orqaga turgan oyog’ini tо’g’irlaydi va tana og’irligini
oldinda turgan oyoqqa kiradi. Zarb bergandan keyin о’yinchi xududi xarakat
qilmoqchi bulgandik xolatni oladi.
Tо’g’ridan xujumkor zarbi. Tо’rning yuqori qismidagi tо’pni bir qо’llab
raqib tomonga urishdan iborat xujum, bu xujumkor zarb deyiladi. Bu xujumkor
zarb о’rnidan sakrab yoki yugirb kelib bajariladi. Xujumchi bu zarbni bir ikki va
uch qadam bosib kelib bajaradi. О’yinchi uchib kelayotgan tо’pni qо’llarni oldinga
yuqoriga kutaradi, uruvchi qо’l zarb uchun tayyorlanadi.
3

Tana bi oz orqaga egiladi. Panjalar musht qilib turiladi va yerga qarab bukiladi,
keyin zarb beriladi, shundan sо’ng oyoq pastga tushgan tо’p bilan birga tushadi.
Tshpni qancha kchli urush zarur bо’lsa, kaft shuncha bushroq bо’lsa, kaft shuncha
tarang qilinadi.
Voleybol jamoali о’yin turiga mansub bо’lib, о’yinda ikki jamoa xar birida
olit kishi о’ynashi shart. Zahiradagi о’yinchilar soni 2 tadan 6 tagacha bо’lishi
kerak.О’yin uch yoki besh partiyadan iborat bо’lib, har bir partiya 25 ochkogacha
davom etadi. Agar о’yin ochkolari 25-25 bо’lsa, о’yin 27 ochkogacha davom etadi.
Sо’ngi partiyada 3 yoki 5 о’yin hisobi “tayom breyk” asosida olib boriladi. YA’ni
о’yindagi har bir harakat kiritish huquqi qaysi jamoadan bо’lishi qat’iy nazar
jamoaga mag’lubiyat yoki g’alaba keltirish mumkin. Hal qiluvchi partiyada 15
ochkogacha о’ynaladi va ikki ochko farqigacha davom etadi. Zamonaviy
voleybolda har 8 ochkodan keyin texnik taym-aut 1 minutlik tanaffus beriladi, yani
hisob 8 ga yorganda va 16 ga borganda tanaffus beriladi. Oxirgi partiyada esa 8
ochko bо’lganda о’yinchilar maydon almashadilar.
Moskvada voleybol bilan muntazam shug’ullanishiga sa’nat va teater
vakillari kirishdilar. 1923 yilda tashkil eitlgan “Dinama” jamiyati sportining
boshqa turlari bilan bir qatorda voleybolni ham targ’ib qila boshladi. Xuddi shu
yillarda voleybol о’zoq sharqda Xabarskiy va Vladivostokda paydo bо’ldi. 1925
yildan esa Ukrainada ham rivojlandi. Voleybol hamma yerda tarqala boshladi. Shu
bilan bog’liq ravishda musobaqalarni yagona qoidalarni ishlab chiqish zaruriyati
tо’g’ildi. 1925 yilning yanvarida Moskva jismoniy tarbiya kengashi voleybol
bо’yicha musobaqalarning birinchi rasmiy qoidalarni tuzib tasdiqladi. Tо’rning
balandligi ayollar uchun 2 metr 20sm va erkaklar uchun 2 metr 40sm qilib
belgilandi. Ayollar jamoalarida о’yin 15x7,5 о’lchami maydochada о’tkaziladigan
bо’ldi. 1926 yilda Moskva qoidalariga asosan birinchi liga muntazam ravishda
о’tkazila boshlandi. 1928 yilda Moskvada doimiy xakamlar uyushmasi tashkil
etildi.
3

1.2. Guruh - guruh bo’lib harakat qilish texnikasi holatlarini o’rgatish
Guruh bo’lib harakat qilish taktikasini o’rgatish asosida kombinatsiyani
o’rganish yotadi. Biroq kombinatsiyani egallashdagi eng bosh fikr shundan
iboratki ya’ni kombinatsiya qilishni bilish balki, kombinatsiyani o’zini bajarish
emas. Taktik kombinatsiyani o’rganishda shug’ullanuvchilarning taktik fikirlashni
rivojlantirish uchun foydalanishi mumkin. Ular nafaqt o’z vaqtida va to’p bilan
to’g’ri harakat qilishni balki sheriklari bilan ham o’zaro haraktni o’rganadilar.
Dastlab eng ko’p tarqalgan ikki-uch o’yinchilarni o’zaro harakatini
o’rganadilar, keyin esa maksimal miqdordagi o’yinchilarni jalb qilish bilan
o’rganadilar. Hujum va himoyadagi kombinatsiyalar parallel o’rganiladi. Shuni
nazarda tutish kerakki, ya’ni o’rganilgan kombinatsiya har doim ham muvoffaqiyat
ga olib kelavermaydi, chunki o’yin jarayonida ular «toza ko’rinishda» kam
uchraydi. Shuning uchun kombinatsiya qilish san’atini, o’yinda aniq yo’l bilan mos
ravishda o’yin kombinatsiyasini tashkil etish o’rgatish zarur.
Jamoa bo’lib harakatlanish
Jamoa bo’lib harakatlanishni o’rganishni jamoa ni tashkil qilingan vaqtdan va
o’ynovchilarni asosiy vazifalarni aniqlangandan keyin bolanadi. O’rgatish
imkoniyatlari bilan mos ravishda o’yinni taktik shaklni tanlab, ularni joylashtirish
sistemasini qabul qiladi va himoyada va hujumda har bir o’yinchiin vazifasini
aniqlaydi.
3

Shundan so’ng o’yinchilarning asosiy o’zaro harakatini va to’pni o’ynash
kombinatsiyasini o’rganadi, mustaqil ravishda taktik qarorni yoki fikirni qabul
qilishga o’rganadi.
Jamoa ga oid taktik harakatni egallashni asosiy uslubi o’yin hisoblanadi:
o’quv, nazorat, o’rtoqlik va rasmiy o’yinlar. O’quv o’yinida shug’ullanuvchilar
oldiga aniq taktik vazifa qo’yiladi. Bu vazifani hal etishga mos ravishda
o’zgartirishlar kiritish zarur. Odatda nazorat o’yinlari egallashi, sheriklarni bir-
biriga to’g’ri kelishi aniqlash maqsadida o’tkaziladi. O’rtoqlik uchrashuvlarida
nimalarni o’rgatilgan bo’lsa, ularni barchasini takomillashtiriladi.
Taktikani o’rgatishda o’yinchilarni ixtisoslashtirishga shoshmaslik kerak.
Faqat shundan keyingina, jamoa u yoki bu vazifani bajarishga o’yinchilarni
ishtiyoqini yoki xavasi aniq namoyon bo’ladi va bu ishtiyoqni takomillashtirishga
hujumda va himoyada barcha o’yin usullarini bajarishga o’rgatish kerak. O’z
qobilyatini hali egallamagan, o’yinchini taktik vazifasini takomillashtirishga
kirishda eng muhim hatolikka yo’l qo’ymaslik.
Hujum taktikasi
Hujumda taktik harakat to’pni oshirish, uzatish va o’zini hujumkor zarbasi
bilan amalga oshiradi.
To’pni oshirish taktikasi asosiy vazifaga ega bo’lib – bu to’pni o’yinga kiritish
hisoblanib, raqiblarni keyinchalik harakatni tashkil etishni va uni qabul qilishni
imkon boricha qiyinlashtiradi.
Uzatuvchilar buni hisobga olib quyidagicha harakat qiladilar.
To’pni bo’sh o’ynaydigan o’yinchiga oshirish. Raqib jamoa si o’yichilarini
har xil tayyorgarligini bilib, to’pni to’r ustidan oshirishni shunday bajaradiki,
chunki qabul qiluvchi o’yinchi, to’pni qabul qilish usulini boshqalarga nisbatan
bo’shroq egallaganga uzatadi. Bu javob hujumini tashkil etishda raqib jamoa sini
harakatini qiyinlashtiradi.Raqib tomonidan kombinatsiyaga tayyorgarlik
ko’rayotganini o’tkazishini qiyinlashtiradi. To’pni oshiruvchi raqib o’yichilarni
joylashishini ko’radi, raqib harakatidagi extimol keyichalik yuz berishi mumkin
bo’lgan yo’lni bilib oladi.
3

Shuning uchun to’pni shunday hisob bilan oshiradiki raqib o’zini taktik
o’ylaganini yoki fikrini amalga oshirishi uchun halaqt beradi. Masalan:
a) agarda raqib o’yinchilar shunday hisob bilan joylashadilarki birinchi
uzatishni 3 zonadagi o’yinchiga keyingi 4 zonada turgan o’yinchiga zarba berish
uchun uzatiladi, bunda to’pni 1 va 2 zonani o’rtasidagi yo’nalishga qarab uzayishi
kerakki, chunki 3 zonadagi o’yinchi majburiy ravishda 4 zonadagi o’yinchiga orqa
bilan turib hujumkor zarba berish uchun uzatiladi;
b) agar raqib jamoa sini o’yinchilarini joylashuvini xuddu shunday bo’lsa,
biroq zarba berish uchun 2 zonadagi o’yichiga, biroq eng yaxshisi 4 va 5 zonada
o’rtasidagi yo’nalish bo’yicha oshirish kerak.
v) agarda to’r oldida, birinchi uzatish bilan hujum zarbasini yaxshi egallagan
raqib o’yinchisi turgan bo’lsa, shunda hisob – kitob bilan to’pni uzatish kerakki,
uning uchun uzatilgan to’p uni orqa tomonidan kelishi kerak: 4 zonadagi o’yinchi,
5 zonada turgan o’yinchiga oshiradi; 2 zonadagi o’yinchi – 1 zonadagi o’yinchiga
oshiradi 3 zonada turgan o’yinchi faqatgina o’ng qo’l bilan hujum zarbasini
berishni egallagan – shuning uchun 5 zonadagi o’yinchiga oshiriladi
3 zonadagi o’yinchi chap qo’lda zarba berishni egallagan - to’p 1 zonadagi
o’yinchiga oshiriladi
g) agarda raqib jamoa sini o’yinchisini joy almashishini qa’tiyyan tezlik bilan
bajarsa, natijada maydonda himoyalanmagan joy hosil bo’ladi, ana shunday vaqtda
aynan maydonchani shu qismiga oshirish kerak
d) agarda o’yichi hujum zarbasini berishga tayyorgarlik ko’rishda turdan
ancha uzoqqa borib turadi, unda to’pni iloji boricha to’rga yaqin bo’lgan zonaga
oshirishi kerak
e) agarda orqa chiziqdagi o’yichi ikkinchi to’pni uzatishni bajarish uchun
olidindan chiqsa, unda u qoldirgan turgan joydan to’pni oshiriladi.
3. To’pni turli tuman oshirish. Raqib, oshirishni hisobga olib, o’zining
o’yinchilarini maydonda mos ravishda joylashtiradi. Oshiruvchi, to’pni uchish
troektriyasini uzunligini va har xil tezlik bilan oshirishni almashlab, raqib
harakatini qiyinlashtiradi.
3

Uzatish taktikasi
Hujum qilish uchun uzatishini bajarishdagi asosiy vazifa, yakunlovchi
hujumkor zarbani bajarish uchun eng ko’proq qulay sharoitni yaratish hisoblanaldi.
Hujum zarbani bajarish uchun bo’sh tayyorgarchilik ko’rgan o’yinchiga
yaxshi sharoit talab qilinadi; vertikal holatda uzatishda, to’pni etarli darajadagi
balandligi va sakrash uchun yugurib kelish imkoniyati, ma’lum joyda bo’ladi.
Bunday holatda uzatish taktikasi shunday tashkil qilinadiki, hujum zarbasini berish
uchun bu ko’proq qulay sharoitda tashkil etadi. Shunday joyga hujum zarbasini
berish uchun o’yinchisini chiqarish ko’proq murakkab hisoblanadi, bunda raqib
eng kam qarshi harakat ko’rsatish mumkin. Bunday maqsad bilan uzatishni u
shunday bajaradiki, bu vazfani bajarish uchun o’yinchilarni almashtirishga majbur
bo’lish, hal qiluvchi eng muhim pozitsiyani egallashda, uzatashini turli – tuman
o’zgartirishga imkon beradi. Shuning uchun uzatish taktikasida quydagilar
qo’llaniladi: oddiy uzatishlar, joyni almashtirish bilan uzatish, sakrab uzatish va
birinchi uztish bilan hujum zarbasini berish uchun uzatiladi.
Oddiy uzatishni namunasini keltiramiz:
Birinchi uzatish 3 zonaga keyinchalik 4 zonadagi o’yichi hujumkor zarba
berish uchun uzatiladi.
Xuddi shuning o’zi,. biroq 2 zonadagi o’yinchiga hujumkor zarba berish
uchun uzatish bilan.
2 zonadagi o’yinchiga birinchi uzatish bilan keyinchalik 3 zonadagi
o’yinchiga hujumkor zarba berish uchun uzatiladi.
4. Xuddi shuning o’zi, biroq 4 zonadagi o’yinchiga hujumkor zarba berish
uchun uzatiladi
5. 4 zonada o’yichiga birinchi uzatish bilan keyingi 3 zonadagi o’yinchiga
uzatish. Qachonki chap qo’lda hujumkor zarba berishini egallagan 3 zonadagi
o’yinchi, bu sxema oddiygina qo’llaydi.
6. Xuddi shuning o’zi, biroq 2 zonadagi o’yinchiga hujumkor zarba berish
uchun uzatiladi.
Joyni o’zgartirish bilan uzatish namunasini keltiramiz:
3

3 va 4 zonadagi o’yinchilarni joylarini almashishlarida birinchi to’pni
uzatishni 3 zonaga o’tib olgan, 4 zona o’yinchisiga yo’naltiriladi; ikkinchi to’pni
uzatish – 4 zonaga o’tib olgan 3 zona o’yinchisiga yo’naltiriladi. U 4 zona
o’yinchisi uchun, oddiygina, holatda hujumkor zarbni bajaradi .
Birinchi va orqa chiziqdagi o’yinchilar almashganda orqa chiziqdagi o’yinchi
oldindan oldiga chiqadi. Oldingi chiziqdagi o’yinchi to’pni oshirish paytida orqaga
chekinadi. Shunday qilib, orqa chiziqdagi o’yinchi oldinda bo’ladi.
Bunday joy almashtirish varianti, joy almashishda qatnashmasdan, qolgan
o’yinchilardan alohida diqqat bilan harakat qilishni va oshirilgandan keyin to’pni
qabul qilish talab qiladi, chunki buning uchun ular amaliyotda 4 kishi qolgan
bo’ladilar.
Sakrab to’pni uzatish
Hujumkor zarba berish uchun yo’naltirilgan birinchi uzatilgan to’p har doim
ham foydalanilmaydi. Shuning uchun ayrim vaziyatlarda (to’siq qo’yilganda, to’p
noaniq uzatilganda, hujumchi o’yinchini qa’tiyatsizligi) ko’proq sakrab hujumkor
zarba berish uchun o’zlarini sherigiga to’pni uzatishi qulay bo’ladi. Ayniqsa bu
usul shunday samarali bo’lishi mumkinki, qachonki uzatilgan to’pni qabul
qilgandan o’tilgandan keyin hujumkor zarba berishni birinchi davrida yaxshi taqlid
qiladi. To’siq qo’yayotgan o’yinchilarni diqqat e’tiborini o’ziga jalb qilib u
hujumkor zarba berishni bajarmaydi, biroq, oxirgi daqiqada to’pni sherigiga
uzatadi. Hujumkor zarba berish uchun qulay holatda turgan sherigiga to’pni
uzatadi. (to’siqsiz yoki bitta to’siq qo’yuvchi o’yinchiga qarshi).
3

Bunday uztish uchun baland bo’lmasligi kerak chunki raqib o’yinchilari birinchi
uzatish bilan zarba berishga to’siq qo’yishga tayyorgarlik ko’rgani esa ikkinchi
uzatishda zarba berishga to’siq qo’yishga ulgurmaydi.
Voleybolda aldamchi harakatlar tez-tez hujumkor zarba berishga tayyorgarlik
ko’rishda va unga uzatish uchun birga qo’shib olib boriladi. Mana shu taktik
harakat hujumkor zarba berishda raqib jamoa o’yichilarining ayrim
e’tiborsizligiga yoki yomon harakat harakatchanligidan foydalanib tashkil e’tiladi.
Maydonda o’yinchilarni noto’g’ri joylashtirishda ayniqsa to’siq qo’yuvchilarni
soni oshib ketganda o’yichilardan bo’sh qolgan joy paydo bo’ladi. Adamachi
harakat shunday joy bo’sh qolsa yoki bo’sh joyni bekitish maqsadida o’yinchi
joyni o’zgartiradi.
Himoya taktikasi
Himoya harakatini taktikasi, to’siq qo’yish, oshirish, hujumkor zarba
berishdan hamda, oshirish bilan to’pni qabul qilishdan tashkil topadi.
To’siq qo’yish. Raqibni hujumkor zarbasidan jamoa himoya qilishni
boshlaydigan birinchi harakati to’siq qo’yish hisoblanadi. To’siq qo’yish bir
kishilik va guruhli (ikki, uch kishilik) bo’lishi mumkin.
Hujumchi o’yinchini to’rga va to’pka nisbatan joylashishi zarba bergandan
keyin yuz berishi mumkin bo’lagan eng ko’p to’pni uchish yo’nalishini aniqlashga
imkoniyat beradi (91 rasm). Hujumkor zarba berishni bajaruvchi o’yinchi,
faqatgina o’zini oldiga qarab intilishi yo’nalishida ko’proq kuch bilan to’pni urish
mumkin. Katta kuch bilan to’pni uchishini boshqa yo’nalishi bu sharoitda mumkin
emas, bo’sh zarba berish mumkin faqatgina o’yichini mavjud bo’lishida yuqori
texnika (o’tkazishlar va boshqalar) hujumkor zarba berishni bajaruvchi o’yinchida
mavjud bo’lganda bo’sh zarba bo’lishi mumkin. Zarba berishdagi qulay zarba
berishni quylay yo’nalishini to’siq bilan berkitish to’siq qo’yuvchi hoxlagan
natijasiga erishadi.
To’pga qayerdan zarba berishi bo’yicha joylashishi joyiga qarab to’siq
qo’yuvchilar o’yinchilarni kuzatadilar (ular to’pga nisbatan qanday holatda
turishini) va to’siq uchun to’r ustidagi qo’lni qo’yilishiga qarab hamda shunga mos
3

ravishda sakrashni bajaradi. Qayerdan zarba beriladigan joyni aniqlashni tasavvur
qilish bir muncha qiynchiliklarni tug’diradi. To’siq qo’yuvchi to’pni dastlabki
uchish davrini kuzatishi kerakki to’pni tushish darajasini mos kelishini aniqlash
kerak ana shundagina hujumkor zarbani berish mumkin. Bu joyni iloji boricha
oldinroq aniqlash kerak keyin barcha diqqat-e’tiborni hujumkor zarba beradigan
o’yinchiga qaratish lozim Uzatish bilan to’pni uchish yuqoriga ko’tariladigan
(ko’tarilayotgan) tarmog’in imkon boricha zarba berish joyi aniqlanadi.
To’pni juda pastdan uzatish uni kuzatishni va joyni tanlashga imkoniyat
bermaydi chunki uzatish va zarba berish orasidagi vaqt juda ham etarli bo’lmaydi.
Shuning uchun to’siq qo’yuvchiga o’yinchining qarshisiga shunday joylashish
kerakki hujumkor zarba beruvchi to’pni uzatishni bajarayotganda o’yinchiga qarab
siljishi kerak bo’ladi.
Agarda to’siq qo’yishni bitta o’yinchi bajarayotgan bo’lsa raqib hujumi ikkita
raqam bilan olib borilayotgan bo’lsa unda to’siq qo’yuvchi ular o’rtasidagi o’rta
holatni (joyni) egallaydi.
Ikkita o’yinchiga bir kishilik to’siqni qo’yishni bajarishda ularning har biri
o’zlarini to’rini o’rtasida joylashadilar, uchta to’siq qo’yuvchi esa – o’zining
uchinchisiga qarshi (zonada) qo’yiladi.
Bundan tashqari to’siq qo’yuvchi o’yinchilarni zonalriga qarab joyni
taqsimlanishi hujumchi o’yinchilarga bog’liq holda taqsimlanishi mumkin, buning
uchun to’siq qo’yuvchilar hujumkor zarba berishni bajaruvchi o’yinchilarni
holatiga mos ravishda taqsimlanadi. Bunday holatda to’siq qo’yuvchilar o’rtasida
joyni almashish zaruriyati nomoyon bo’lib qolsa to’siq qo’yishga ketayotgan
o’yinchi amalga oshirishda to’siq qo’yish va kuzatish uchun eng qulay holatda
bo’lishiga to’rni yoniga o’tish huquqida foydalanadi.
To’siq qo’yishga sakrash vaqtida huddi shunday sakrash joyini to’siq
qo’yuvchi tomonidan to’pni uchish traektoriyasiga qarab tanlanadi. Sakrashni
shunday hisob – kitob bilan bajariladiki chunki bu vaqtda qachonki to’p zarba
berish joyiga tushganda to’siq qo’yuvchi o’zining sakrashini eng yuqori nuqtasida
bo’lishi lozim
3

Faqatgina juda baland bo’yli to’siq qo’yuvchi o’yinchi sakrash momentini
tanlash uchun to’pni uchishga emas balki hujumkor zarba beruvchi o’yinchini
sakrashiga mo’ljal qilishi kerak. Shu bilan birga agarda hujumkor zarbani beruvchi
o’yinchini bo’yi undan baland bo’lmasa, unda bo’yi baland to’siq qo’yuvchi biroz
ushlanib sakraydi. Bunday holat esa to’siq qo’yuvchi katta ustunlikka ega bo’ladi,
chunki u maydonda turgan holatda hujumchini eng oxirgi zarba berish vaqtigachan
kuzatishi mumkin.
O’rtacha bo’yli to’siq qo’yuvchi bunday ustunlikka ega bo’lmaydi: u
hujumkor zarba beruvchi o’yinchi bilan bir vaqtda yoki agarda hujumchi o’yinchi
juda baland bo’yli bo’lsa undan oldin sakrashi kerak bo’ladi.
Guruh bo’lib to’siq qo’yish. Ikki kishilik to’siq qo’yishda o’yinchilar yon
chiziq tomoniga to’siq qo’yishda qo’llarini ko’proq chiqarsalar (o’zlarining
tomonida) undan qanchaki uzoqda bo’lsa chunki bu yo’nalish bo’yicha maydonga
to’pni tushish imkoniyati ko’proq bo’ladi.
Qachonki juda uzoqdan uzatilayotgan to’pga hujumkor zarba berishda ikkita
o’yinchini to’siq qo’yish zaruriyati bo’ladi, bunday holatda, to’pni uchish extimoli
joydan to’siq qo’yuvchi to’r ustidan ko’proq joyni yopish imkoniyatiga ega
bo’ladi. Yon chiziqni ochib qo’yish kerakki chunki hujumkor zarba bergandan
keyin maydon tashqarisiga to’pni erkin ravishda tushishiga imkon beriladi.
Qa’tiyatsizlik bilan hujumkor zarba berilganda raqib jamoa sini o’yinchisiga qarshi
ikki kishilik to’siqni qo’llash tavsiya etilmaydi.
Bunday holatda ikki kishilik qo’yilgan to’siq faqat uni harakatini
engillashtiradi, chunki maydonchani tashqarisiga yo’naltirilgan to’p albatta
to’siqqa tegadi.Uch kishilik to’siq faqatgina shunda qo’yiladiki qachonki zarba
berishni bajargan o’yinchi to’siq qo’yishni kuzatolmaydi va aldamchi harakatni
qo’llamaydi.Yuqori tayyorgarlik darajasiga ega bo’lgan jamoalar o’yinida alohida
ro’lni markaziy to’siq qo’yuvchiga ajratiladi, u katta tajribaga ega bo’lishi shart
chunki o’z vaqtida o’yin sharoitini aniqlash va o’yin vaqtida harakat qilish yaxshi
jismoniy tayyorgarlikka va ayniqsa sakrashdagi chidamlilikka ega bo’lishi raqib
tomonidan har qancha hujum qilishni havfi tug’ilganda, to’siq qo’yish uchun ikki
3

va uch marta ketma – ket sakrashga ulgurishi kerak, har qanday usulda sakrash
bilan foydalanish bilan bir kishilikka o’xshash va xuddi shunday guruhli to’siq
to’g’ri qo’yishni egallashi kerak. Markaziy to’siq qo’yuvchi chetdagi to’siq
qo’yuvchilarni o’rtasida siljib yurib butun kuchni raqibni hujumkor zarbasini kutib
olish uchun harakat qiladi. Biroq bunday holatlarda qachonki uchta raqam bilan
hujum olib borilsa va №3 qisqa uzatish bilan hujumkor zarba berishni bajaradi,
unda markaziy to’siq qo’yuvchi o’zlarini qo’shnilarini yordam berishiga
ishonmasligi kerak. U bu zarbani bir kishilik to’siq qo’yish biln kutib oladi.
Shuni ta’kidlash о’rinliki, sо’ngi yillarda respublika miqyosida
о’tkazilayotgan musobaqalarda kasbkorlik (professionallik) asosida ishtirok
etuvchi jamoalar doirasi kengayib bormoqda. Bular qatoriga “Kinap” (Samarqand
sh.), “Viktoriya” (Navoiy sh.), MXSK (Chirchiq), “SKIF” (Toshkent sh.), О’zDJTI
va xokozo jamoalar kiradi. Mazkur voleybol jamoalarining a’zolari bо’lishi
о’yinchilar, sport ustalari A.Sovich, SH.Muslimov, S.Jurayev, I.Tambiyev,
Qosimovlar barcha musobaqlarda о’zlarining yuqori saviyadagi mahoratlarini
namoyish etmoqdalar. Ayollar jamoalaridan YE.Lebedyanskaya, P.Kabardina,
S.Ashurova, N.Xodjayev va boshqalar О’zbekiston sport ustasi degan nomga
sazovor bо’lishdi.
Bu borada trener-mutaxassis va tashkilotchilarni xizmati hurmatga
sazovordir. Jumladan, A.Kim ( Samarqand), T.Abramova (Toshkent), M.Yodgorov
(Navoiy), A.Asqarov (Qо’qon) va boshqalarni aloxida ta’kidlab о’tish о’rinli.
О’zbekiston voleybolini yangicha yо’nalishda taraqqiy ettirishda uni
viloyatlarida “harakatga” keltirish, xorijiy davlatlar voleybol jamoalari bilan alova
bog’lashda, ular bilan rasmiy musobaqalarni tashkil qilishda О’zbekiston voleybol
Federatsiiyasining prezidenti “О’zavtotrans” korporatsiyasining raisi, professor
L.Axmedov, hamda federatsiyaning barcha a’zolari ibratli faoliyat
kо’rsatmoqdalar. Respublikamizning barcha о’quv yurtlarida voleybol eng
ommaviy sport turidan biri bо’lib hisoblanadi.
3

1.3. Hujum, himoya va uzatish taktikasida harakatlanish va
turish xolatlarini o’rrgatish
Orqa chiziqda himoya harakati uchun eng yaxshi texnika bu zarbani
yumshatish imkoniyati bilan to’p pastdan uzatishdir. Ana shu maqsadda to’pni
uchish yo’nalishini va uni qo’nish joyini aniqlashi zarur. Bu erda eng avvalo
sharoitni shunday baxolash kerakki: to’rga va to’pga nisbatan zarba beruvchi
o’yinchi to’pga to’g’ri holatda turishi kerak, hujumkor zarba berishdan ko’proq
to’pni uchish yo’nalish ehtimoli bu bilan mos kelishi qanday uni uchish
traetoriyasini tikligi qanday bo’lishiga bog’liq bo’ladi.
Zarba bergandan keyin (to’siqsiz) to’pni uchish burchagi to’r va to’p
o’rtasidagi masofaga bog’liq bo’ladi. Shuning uchun hujumkor zarba berish uchun
to’pni to’rga yaqin uzatishda to’pni qabul qilishda zarur joyni egallash uchun
oldinga aralashib ketmasligi kerak.Quyida raqibni oshirishi bilan to’pni uchish
tezligi va traektoriyasiga bog’liq holda maydonda o’yinchilarni eng ko’p maqsadga
muvofiq joylashtirishi keltiriladi.To’pni oshirganda yuqori traektoriya bo’ylab va
kichik tezlikda to’pni uchishida o’yinchilar butun maydoncha bo’ylab imkoniyat
bo’yicha bir tekisda joylashadilar chunki to’p uni hoxlagan qismiga tushishi
mumkin.
To’pni oshirgandan keyin past traektoriya bo’ylab va katta tezlikda to’pni
oshirgandan keyin uni uchishida, ma’lum balandlikda past – to’rga yuqori maydon
tashqarisida ketayotgan to’p faqat maydonga tushishi mumkin.Ana shunga mos
ravisha o’yinchilar o’sha joyda bir chiziqda turishadiki to’pni oshirilgandan keyin
qabul qilib olish uchun qulay joyda turiladi. O’yinchilarni bunday joylashishida
ularning birontasiga uchib kelayotganday bo’ladi. Agarda to’pni qabul qilib olish
uchun boshqa bir joyga o’tish kerak bo’lsa unda oldinga orqaga yon tomonga bir
qadamdan ortiq qadam qo’yilmasligi kerak. Bu jiddiy holatga rioya qilib jamoa ni
keyinga harakatiga bog’liq holda o’yinchilarni har xil variantlarida joylashtirishdan
foydalaniladi.Orqa chiziqdagi o’yinchilarni himoya harakati taktikasi to’siq
qo’yishda hujumkor zarba beruvchini nafaqat o’yin sifatiga va to’pni holatiga
bog’liq holda tashkil etiladi, balki to’siq qo’yuvchini qo’l holati ham hisobga
3

olinadi. 1 zonada turgan o’yinchi to’siq qo’yib bekitilgan u esa oldi chiziqdan joy
egallab turadi. 5 zona o’yinchisi to’pni qabul qilib olish uchun chiqadi, 1 zonadagi
o’yinchini (javobgarlik zonasi) faoliyatini ko’rsatuvchi joyni mayda chiziq bilan
ko’rsatilagn bu erga to’siqdan sapchib qaytgan to’p qaytishi mumkin, shu erda
himoya chizig’idagi o’yinchi uni uzatadi. Maydonni tashqarisidagi (javobgarlik
zonalar) maydonni katta – kichikligi (o’lchami) o’yinchilarning harakatchanligiga
va to’pni uchish balandligiga bog’liq bo’ladi.
Agarda to’siq 4 zonada qo’yilgan bo’lsa, unda har bir o’yinchini javobgarlik
zonasi (kontur chiziq bilan ko’rsatilgan) zarba berish joyidan uzoqlashish me’yori
bo’yicha oshib boradi. Chunki bu zonadagi o’yinchilar to’siqdan urilib qaytgandan
keyin to’pni tushish vaqtigacha maydon bo’ylab almashish uchun ko’proq vaqtga
ega bo’ladi.
Ikki kishilik to’siqni to’g’ri qo’yilganda to’rga yaqin uzatish (to’siq ustida
yuqorida zaraba bergandan tashqari) bilan hujumkor zarba berishdan keyin to’r
ustidan to’pni erkin o’tish imkoniyatidan tashqari shuning uchun o’yinchilarning
asosiy himoya faoliyati to’siqdan qaytgan to’pni uzatishga olib keladi.
Ikkita eng ko’p tarqalgan ikki kishi bo’lib to’siq qo’yishda o’yinchilarning
joylashishini to’siqni 2 va 3 zona yoki 3 va 4 zona o’yinchilari qo’yadi. 6 zona
o’yinchisi 4,5 va 1 zona o’yinchilariga himoyada asosiy haraktni uzatib faqatgina
muxofaza vazifasini bajaradi.Bunday joylashtirish oldindagi burchak deb aytiladi.
6 zona o’yinchisi to’siqdan to’p qaytargandan keyin va to’siq qo’yuvchilarni
qo’llarini orasidan, to’siq ustidan hujumkor zarba berishdan oldin to’pni uzatish
uchun eng ko’proq qulay, joyni egallaydi. Ana maqsadda oldi chiziqqa qarab
tortadi. O’yinchilarni bunda joylashtirish «burchak bilan orqaga» degan nomni
oladi. O’yinchilarni bu joylashishini faqat jamoa larga tavsiya qilish mumkin, unda
4 va 1 zonadagi o’yinchilar yuqori haraktchanlikka ega bo’ladi va bir vaqtni o’zida
himoya hamda muxofaza harakatini bajarish mumkin. Orqa chiziqdagi o’yinchi
to’siq qo’yuvchilar tomonidan qo’yilgan xatoni bilib qolib (qo’llar orsidagi
bo’shliq, to’siqni noto’g’ri qo’yilishi, ular o’rtasidan to’pni o’tishi etarliligi yoki
maydonchaga to’pni uchish yo’nalishini bekitmasdan qoldirilishi) huddi shunday
3

barcha boshqa holatlarday harakat qiladi, hujumkor zarba berishni o’tkazish
vaqtida to’pn unga ko’rinadi ya’ni to’pga chiqadi. Orqa chiziqdagi holatda
o’yinchining harakati qachonki hujumkor zarba berishni bajaruvchi uni o’yinchi
oldindan yaxshi o’rgangan bo’lsa shuni bilib turib to’pga zarba bergandan keyin
qanday holatdan qaysi yo’nalishda extimol jami uchishi uni uzatishi uchun joyni
tanlashda himoyachilar ustunlikka erishadi.
Havfsizlikni ta’minlash
Ko’pchilik holatda o’yinchini harakat havfziligini ta’minlashga extiyoj
tug’ulishi mumkin: ayrim o’yinchilarni yomon harakatchaligi, uzatishni to’liq
egallay olmaganligi va b.q. Ularni jamoa dagi o’rtoqlar muxofaza (straxovka)
qiladilar. To’siq qo’yishda va hujumkor zarba berishda doimiy ravishda muxofaza
qilish zaruriyati kelib chiqadi. Sakrab turgan holatda na hujumchi, zarba
berayotagan, na to’siq qo’yuvchi o’yinchi, raqibni harakatiga va qarshi harakati
ta’siriga javob bermasdan surilishi mumkin emas. Shu bilan bog’liq bo’lgan bu
o’yinchilarni muxofaza qilish zarur.
Hujumkor zarbani berishni bajarishda muxofazani to’siqda to’pni urilib
qaytishini ko’proq zonaga extimolini yo’nalishida, bo’ning uchun oldinga
aralashtirib, qolgan o’yinchilarni barchasi amalga oshiradi. To’siq qo’yishda
muxofazani bir nechta usullar bilan amalga oshirish mumkin.
Birinchi usul – maxsus muxofaza qiluvchi o’yinchi, o’z navbatida 6 zonaga,
shu erdan to’siqni bajaruvchi o’yinchilarga kiradi. Ushbu chiqishni iloji boricha
barvaqt bajarishi shart, chunki shu bilan birga 1 va 5 zonadagi o’yinchilarni
himoya harakatiga halaqit bermasiligi kerak. Ikkinchi usul – raqibni hujumkor
zarba berishi uchun unga to’pni yo’naltirganligi, zonaga bog’liq bo’lgan orqa
chiziqdagi barcha o’yinchilar bilan muxofaza qilishidir. Shunday qilib, 4 zonadagi
to’siq qo’yuvchi, 5 zonadagi o’yinchini muxofaza qiladi, 2 zonadagi to’siq
qo’yuvchisi 1 zonadagi o’yinchi muxofaza qiladi. Shu bilan birga ushbu usulda
to’siqdan yoki to’siq tepasida uchib kelayotgan, to’pni uzatish uchun (old
chizig’iga) 6 zona o’yinchisi orqaga qaytadi, uni vazifasini to’siq qo’yishda
qatnashmaydigan oldingi chiziqdagi o’yinchi bajarishi mumkin.
3

Masalan, agarda 2 va 3 zonadagi o’yinchilar to’siq qo’yishni amalga
oshirsalar, unda maydonni o’rtasini 4 zona o’yinchisi berkitadi, biroq o’zini
zonasini ham berkitishni esdan chiqarmasligi zarur.
Ikkinchi usul jamoa ni himoya imkoniyatini bir muncha kuchaytiradi, chunki
himoya harakatida ikkita emas, balki uch ta o’yinchi qatnashadi. Biroq to’siq
qo’yishda qatnashadigan oldingi chiziqdagi o’yinchini siljishi o’yinni oxiriga
etkazishda uni harakatini markazdan qiyinlashtiradi, qachonki himoyada
muvoffaqiyatli o’ynagandan keyin hujumda harakat boshlanadi.
Muxofazani ko’proq samaraliy shakli doimiy o’yinchini erkin muxofaza qilish
hisoblanadi. Ushbu usul tajribali o’yinchilarni faqat bor bo’lishida yoki
mavjudligida bo’lishi mumkin, maydonchadagi vakillarni keyinchalik
rivojlanishida extimol ko’proq kuchlilar muvofaqqiyatli hal etadi. Muxofazani
amalga oshiruvchi o’yinchi doimiy ravishda orqa chiziqda turgan holda qoladi yoki
6 zonaga o’tadi va bo’sh bo’ladi, o’zini qarashiga ko’ra harakat usullarini tanlaydi:
muxofaza qilish uchun oldinga chiqadi yoki old chizig’ida qoladi, o’zlarini to’siq
qo’yuvchilari muxofaza qilishga ketgan, qoldirilgan o’yinchilarni 1 yoki 5 zonani
berkitish uchun zaruriyat tug’ilganda yon tomonga siljiydi. Ushbu usulda eng
ko’proq eng yaxshi himoya qilinmagan maydon markazida turadilar, chunki
o’yinchilar bilmaydi, uni kim berkitishi kerak. Maydon markazidagi berkitishni
erkin muxofaza qiluvchi o’yinchi amalga oshiradi (uni oldinga chiqishida) yoki
raqibdan to’pni uchish yo’nalishiga bog’liq holda boshqa o’yinchini zimmasiga
yuklanadi. Shunday qilib agarda maydon markazida aldashda to’p 4 zonadan
yo’naltiriladi bunda markazni yopish uchun 5 zonadagi o’yinchi chiqadi, ya’ni
o’yinchi uni orqasidan quvlamasdan to’pga qarshi chiqadi.
Himоyachini hujumchi harakatiga qarab harakatlanishi. o’yinchilar juftlikda
birinchi o’yinchi tur оldida. Ikkinchi o’yinchi qarshi maydоnni оrqa chizig’iga
yaqinrоq jоyda jоylashgan. Birinchi o’yinchi o’zi tashlagan to’pni to’r ustidan urib
o’tkazadi. Himоyachi to’pni qabul qilib qat’iy Aniqlangan zоnaga uzatadi. Bu
mashq himоyachini o’yinda to’p yo’nalishiga to’g’ri chiqishni va qabul qilingan
to’pni aniq uzatish ko’nikmasini rivоjlantiradi.
3

To’pni qabul qilish usulini himоyachi o’zi tanlaydi. o’yinchilar o’z
vazifalarini 10-15 zarbadan keyin o’zgartirishlari mumkin.
Bu mashqni o’zi varianti ham mavjud bo’lib 3 ta juftlik bird an iga
bajarishlari mumkin. Hujumlchilar 2-3-4 zоnalarda himоyachilar esa 1-6-5
zоnalarda jоylashadilar. 4-zоnadagi hujumchi 1chiga, 3 chi zоnadagi xujum esa
6chiga, 2 chi zоna hujumchi 5 zоnalarga hujum qiladilar.
Bir necha bоr mashq qaytarilganidan keyin himоyachilar o’rnilarini
o’zgartiradilar.1 -6ga, 6-5ga, 5-1 zоnalarga o’tadilar, lekin juftliklar o’zgarmaydi,
ya’ni 4-zоnadagi hujumchi endi 6-zоnaga o’tgan ҳimоyachi vax.k (3-rasm.).
3

Bir necha hujum zarbasidan keyin himоyachilar o’ z o’ rnilarini o’ zgartiradilar
juftlik sa q lanib q оladi. (4-rasm).
Himоyachini, hujumchi harakatiga qarab harakatlanishi. o’yinchilar juft
bo’lib maydоnni ikki tоmоnida jоylashadilar. Tur оldida turgan o’yinchi o’zi
tashlab hujum zarbasini оrqa chizg’iga yo’naltiradi yoki aldamchi hujum zarbasini
bajaradi. Himоyachi bu harakatni оldindan aniqlashi va shuniga qarab
harakatlanishi lоzim. Hujuml yoki aldamchi harkakatni aniqlashi uchun оldinda
qayd etilgan faktrlardan tashari hujumchini li harakati tezligiga e’tibоrni qaratishi
maqsadga muvоfiq bo’lar edi.
Bundan taqshari bu mashq o’yinchini kuchli zarbani qabul qilishdan aldab
tashlangan to’pni qabul qilish harakatiga tez o’tish ko’nikmasini rivоjlantiradi va
o’yinchini dоimо tayyor turishga yordam beradi.
Hujumchini hujum zarbasi va aldamchi zarbasini qabul qilish va aniq
uzatish. Hujumlchilar to’p bilan 2chi-zоnada, to’p uzatuvchi 3 chi zоnada, qarshi
maydоnda 5 chi zоnada ҳimоyachi va 2 chi zоnada yana bir o’yinchi. To’pni 3 chi
zоnadagi o’yinchiga o’zatiladi.
3

3 chi zоnadagi o’yinchi hujum 3 chi zоnaga uzatadi. Hujumlchi hatti zarb
yoki aldamchi zarb bilan to’pni 5 chi zоnaga qo’llaydi. 5 chi zоnadagi
ҳimоyachi uni 2 chi zоnaga aniq uzatadi.
O’yinchilarni harakatlanishini ko’zdan qоchirmaslik ko’nikmasini rivоjlantiradi.
( 5 -rasm).
Bu mashqni 4-z о nadan hujumch qilish va 1-z о nada ҳ im о yalanish varianti bilan
ham bajarish mumkin.
4. Qaysi z о anadan hujum qilishga qarab ҳ im о yachi harakatlanishi.
To’p uzatuvchi 3-z о nad, hujumchilar 4chi va 2chi z о nalarda, ҳ im о yachi qarama-
qarshi mayd о nda 1chi-z о nada, 4-z о nadagi hujum 1 yoki 2-z о nalarga, 2-z о nadagi
hujumchi 1 bilan 2 chi z о na o’rtasiga hujum zarba berishadi. Himоyachi zarba yoki
aldab tashlangan to’pni qabul qiladi.
3

(6-rasm).Bu mashqda himоyachini taktik to’g’ri harakatlanishi uning qaysi
hujumchi zarba berishini qanchalik tez aniqlashiga bоg’lidir. Texnik jihatdan
to’pni to’g’ri qabul qilishga ximоyachini 2 chi zоanadan berilgan zarbani qabul
qilishda va aniq uzatishda.
1. Him о yachini to’p uzatadini harakatiga qarab harakatlanishi
(7- rasm ).
3

To’p uzatadi va hujumchichilar jоylashuvi 4 chi mashqdagidek, ҳimоyachi
maydоnnig qarshi tоmоnida 6 chi zоnada 4 chi zоnadagi hujumchi 1 chi zоnaga 2
chi zоnadagi hujumchichi 5 chi zоnaga zarba berishadi.
Himоyachi to’pni uzatish yo’nalishini aniqlab o’sha zоnalarga tez o’tib
оladi. Himоyachi bu mashqda to’p uzatadini harakatini оldindan aniqlashi kerak va
kerakli zоnalarga o’tishi lоzim.
Himоyachi to’siqchi harakatiga qarab harakatlanishi.
To’p uzatadi 3 chi zоnada hujumchi 2 chi zоnada to’siqchi qarshi, tоmоnda
4 chi zоnada va ҳimоyachi 5 chi zоnada. Hujumlchi to’siqchini to’siq qo’yishga
qarab zarba bajaradi yoki to’siq оrqasiga aldamchi zarbasini beradi. Agarda
to’siqchi 6-1 zоanlarni to’sgan bo’lsa ҳimоyachi 5 chi zоnada qоladi. To’siqchi 5-
zоnani to’sgan bo’lsa hujumchi to’siq оrqasiga aldamchi zarbani beradi. Bunda
ҳimоyachi оldinga harakatlanib to’siq оrqasini ҳimоyalaydi. Bu mashq
himоyachilarda qaysi zоna to’siqligi va qanday harakat qilishi kerak bo’lgan
ko’nikmani rivоjlantiradi.
VII. Guruҳ va jamоa taktik harakatini takоmillashtirish mashqlari.
Yakka taktik harakat bu jamоadagilar bilan o’zarо alоqani mustaҳkamlash
uchun pоydevоr ҳisоblanadi. Jamоani o’zarо alоqada hamjiҳat bo’lib
harakatlanishi guruҳ va jamоani taktik harakati tarbiyalanadi. Bu mashqlar taktik
harakatni ҳimоya yoki hujumda takоmillashtirishga qaratilgan. Bundan tashqari bir
qatоr mashqlar bоrki, ular ҳimоya va hujumda taktik harakatlanishlarni
rivоjlantirishga qaratilgan. Bunday kоmbinatsiyali mashqlar o’yin ҳоlatiga yaqin
sharоitda bajariladi.O’yinchilarni maydоnda hamjiҳat bo’lib hujum va ҳimоyada
harakatlanishi o’yin оlib berish uslubiga bоg’liqdir.
VIII. Hujumlda hamjiҳat bo’lib harakatlanishini takоmillashtirish uchun
mashqlar.Bu bo’limdagi mashqlar, maydоnda uslubiy ketma-ketlikda murakkblik
darajasini yo’nalishlarni nazarda tutgan. Avval o’yinchilarni o’zarо hamjihatlik
uzatishlardagi mashqlarda beriladi. mashqlarni bajarishda asta-sekin o’yinchilar
jоylarini va uzatish usullari o’zgartirib bоriladi. O’yinchilar sоni ham mashq
o’zlashtirishga qarab ko’payib bоradi.
3

Esda tutish lоzimki, ba’zi zоnalarda o’yinchilar sоnini kamligi o’yinchini
maydоndagi harakatlanishi tezligiga va оrientr qilish ko’nikma malakasini
qоbiliyatini оshishiga imkоn yaratadi, hamda ma’suliyatini оshiradi. Albatta to’p
uzatishni takоmillashtirishda оddiy mashqlardan fоydalanish lоzim. Keyinchalik
tez va past to’p uzatish mashqlariga e’tibоrni ko’prоq qaratiladi.
Ko’p bajariladigan mashqlar nafaqat maydоnni bir tоmоnida balki ҳuddi
shunday jоylashgan qarshi maydоndagi o’yinchilarga to’pni o’rib o’tkazish bilan
ham bajarish mumkin. Murakkab variantli mashqlar, bu mashqlarni birdaniga ikki
to’p bilan bajarish ҳisоblanadi. mashqlar bajarishda avval o’yinchiga aniq vazifa
beriladi va undan keyin jamоadоshlari raqib o’yinchilari harakatlari qarab qulay
sharоit yaratish uchun uslub tanlash beriladi. Hujumlda jamоani
hamjiҳatlikda harakatlanishini takоmillashtirishda nafaqat hujum chizig’idagi uch
zоna o’yinchilarini o’zarо hamjiҳatlikda harakatlanishi balki ҳimоya chizig’i
o’yinchilari harakatini hamjiҳatligi ham zarur.Hujuml zarbasini takоmillashtirshda
to’siqchilarni qarshi harakatini kiritsh qo’yilgan maqsadga erishishga katta imkоn
yaratadi. Avval to’siqchilar harakati sust keyin esa faоl bo’ladi. Mashg’ulоt
jarayonida mashqlar murakkablashib bоrishi o’yinchi o’yin ҳоlatiga
yaqinlashtiradi. Bu bo’lim mashqlarni ko’p qismi hujumda o’yinchilarni o’zarо
hamjiҳatlikdagi harakatlarni takоmillashtirshda, u yoki bu uslubni qo’llashga
yo’naltirilgan.
Xujumda xamjixat bo’lib xarakatlanishni bu takоmillashtirshda o’yinchilarni
maydоndagi qat’iy jоy tanlashi va aniq bir o’yinchilarni o’zarо alоqasi
mukammallashtirishdir.To’p uzatishda o’yinchilarni o’zarо alоqasi. O’ yinchilar
uchlikda bir-birida n 7 m masоfada jоylashishadi. Ikkitasi to’p bilan to’p оldida 2-
chi 4-chi zоnalarda uchinchi o’yinchi оrqa chiziqda 6-chi zоnada 2-4 zоnadagi
o’yinchiga 6-zоnadagi o’yinchiga to’p uzatishadi. 6-zоnadagi o’yinchi o’z o’rnida
to’p o’zatilgan jоyga qaytaradi. Bir necha bоr to’p uzatishdan so’ng o’yinchilar
jоylarini o’zgartiradilar. mashqni ikkita to’pda bajarish o’yinchida pereferik
ko’rashni va maydоndagi оrientatsiyasini rivоjlantirishga yordam beradi.
3

Mashqni murakkablashtirish uchun 4-zоnadagi o’yinchi o’ngrоq va 2-
zоnadagi o’yinchi chaprоaq to’pni uzatish mumkin. mashqni yana bir varianti, 4-
zоnadan o’zatilgan to’pni 2 chi zоnaga 2 zоnadan o’zatilgan to’pni 4 chi zоnaga
uzatadi.
1. O’yinchilar 1, 2, 4, 5 chi zоnalarda jоylashadilar. 5-zоnadagi o’yinchi to’pni 2
chi zоnaga uzatadi va 4 chi zоnadan 1 chi zоnaga o’tadi va 2 chi zоnaga o’tadi.
1 chi zоnadan 4 chi zоnaga diоganal uzatadi va 1 chi zоnadan 5 ga o’tadi. 4 chi
zоnada 2 chi zоnaga yo’naltiriladi va 5 chi zоnaga o’tadi, 2 chi zоnada
diоganal to’p 5 chi zоnaga o’tadi va 2 chi zоnada 1-zоnaga o’tadi.
Bu mashq 2 printsip as о sida bajariladi:
- to’pni galma-gal di о ganal va to’r bo’ylab uzatish 5-2-4-1-4-2-5 va x.z.
- o’yinchilarni yon chiziq bo’ylab harakatlanishi 5-4-5 va 1-2-1.
Bu mashqni o’ziga x о s m о hiyati shundaki, o’yinchilarni j о y almashtirish
yo’nalishi to’p uzatish yo’nalishiga teskaridir. Bundan tashqari o’yinchilarga
d о im о galma-gal to’pni di о g о anal uzatish va to’r bo’ylab uzatishlari l о zim. Bu esa
o’yinchilarni diqqatli bo’lishga majbur etadi. mashq bajarishda 4 chi z о nadan 1 chi
va 2 chi z о nadan 5 chi z о naga to’pni past tr о ektriyalarda uzatish o’yin ҳо latini
yaratadi va maqsadga muv о ffiq bo’ladi.
Variant 1 ikki o’yinchi 5 chi z о nada va 1, 2, 3, 4 chi z о nalarda bittadan o’yinchilar
j о ylashadilar. mashq 5 chi z о nadan 3 chi z о naga uzatadi u yerdan to’p 4 chi z о naga
yo’naltiriladi. 4 chi z о nadan 1 chi z о naga 1 chi z о na o’z o’rnida 3 chi z о naga keyin
2 chi z о naga, 2 chi z о nadan 5 chi z о naga. O’yinchilar j о yini to’p yo’nalishi
bo’yicha o’zgartiradilar. 5-3-4-1-3-2-5
3

(8-rasm).
Bu mashqni bajarishda 3 chi zоnadagi o’yinchi 2 chi to’p uzatishda 4
chi va 2 chi zоnadagi bоshqa variantda 3 chi zоnadagi o’yinchi to’pni bоsh
оrqasidan uzatadi. Niҳоyat 3 chi zоnadagi o’yinchiga to’pni qaerga uzatishni o’zi
ҳal qiladi. mashqni takоmillashtirish jarayonida murakkablashtirishda 5 va 1 chi
zоnalarga to’pni trоektоriyasini pasaytirib uzatish mumkin.
Variant 2 ikkinchi va uch o’yinchi 6-zоnada va bittadan 3, 4, 2 chi jоylashadilar
zоnalarda qarshi maydоnning 5 va 1-zоnalarda ham o’yinchilar jоylashadilar.
6-zоnadagi o’yinchi 3 chi zоnaga to’p uzatadi u o’z o’rnida to’pni ketma-ket 4 va 2
chi zоnaga uzatadi. 4 chi zоnadan to’pni 5 chi zоnaga, 2 chi zоnadan 1 chi zоnaga
qarshi maydоnga uzatadilar 5 va 1 chi zоnadagilar to’pni 6 chi zоnaga qaytaradilar.
O’z maydоnlarida o’yinchilar (6-3-4(2)-6) yo’nalishda jоy almashtiradilar, bu
holatdal 1-5 zоnalardagi o’yinchilar jоy almashtirmaydilar. O’yinchilar jоy
almashishi qat’iy to’p yo’nalishi bo’yicha amalga оshiradilar. 6-3-4-5-6-3-2-1-6.
Bir necha bоr mashq bajarilgandan so’ng 3 chi zоnadagi o’yinchiga to’pni
qaerga uzatishni mustaqil tanlash mumkin.
3

(9-rasm).
To’p uzatadi o’yinchi o’zatilgan to’pni sifati va hujumchilarni tayyorligini to’g’ri
bahоlashi kerak.
O’yinchilar оrqama-оrqa bir qatоrda 5 chi zоnada, 2 va 4 chi zоnada
bittadan o’yinchi jоylashadi.
3. Ikkinchi to’pni uzatish uchun 5 chi zоna o’yinchi chiqganda 1 chi usulni
aksi ko’rinadi faqat 5 chi zоna o’yinchisi hujumchini chap tоmоnidan chiqadi.?
Yana bir sxema mavjud bo’lib, unda to’pni qabul qilishda to’rtta o’yinchi
ishtirоk etadi. Оrqadan chiquvchi o’yinchi to’r оldidagi o’yinchiga yaqinrоq
jоylashib shu bilan o’zining xarakatini qisartiradi. Оldindagi o’yinchi esa to’rdan
1-1,5 metr masоfada jоylashadi. To’p qabul qiluvchi o’yinchilar maydоn bo’ylab
bir me’yorda jоylashadilar.
3

Xulosa
Voleybol o’ynash texnikasini takomillashtirish O’quvchi va talabalarni
voleybol sportiga yo’naltirish va saralash tadbirlarini uslubiy jixatdan to’g’ri
tashkil etish, voleybol bo’yicha yuqori malakali sportchilar tayyorlash vazifalari
bajariladi. Sport turlariga bolalarni yo’niltirish va saralashda ularning shaxsiy
qiziqishlari hamda jismoniy qobilyatlarini etiborga olish muxim ahamiyatga ega.
Bolalarni voleybol sportiga yoshdan yo’naltirish mumkin. Yosh voleybolchilarni
dastlabki tayyorgarlik mashg’ulotlari ularni voleybolchilarga muvofiq bo’lgan
jismoniy fazilatlari tezkorlik, chaqqonlik sifatlarini rivojlantirishga qaratilgan
bo’lishi kerak. Voleybol o’yini texnikasi va taktikasining asosiy shakllari bo’yicha
malaka va ko’nikmalar egallanishi uchun tayyorgarlik olib borilishi kerak. Asosan
voleybolchining sakrash, yugurish, o’tirish va tishlanish harakatlari hamda o’yinga
to’p kiritish, to’p qabul qilish, to’p uzatish harakatlari texnikasi o’rgatiladi. Taktik
harakatlardan voleybol o’yinida ishtirok etish, soxta harakatlar, fintlar bajarish
bo’yicha malakalar hosil qilinadi. Yosh sportchilarning trenirovka mashg’ulotlari
davrlarga bo’linib tashkil etiladi. Tayyorlov davrida yosh voleybolchilar voleybol
o’yini texnika va taktikasi elementlarini egallab boradilar, jismoniy fazilatlari
rivojlantiriladi. Shu bilan birga yosh sporchilarda ma’naviy, axloqiy hamda ruhiy
iroda tayyorgarligi tashkil etiladi. Tayyorlov davri musobaqalar boshlangunga
qadar olib boriladi. Yosh voleybolchilarni tayyorlashda ularni psixologik sifatlarini
ham parallel tarzda shakllantira borish muhim ahamiyat kasb etadi. Ma’lumki,
voleybol o’yinida yoki o’yinning ayrim vaziyatlarida muvaffaqiyatga erishish
barcha sifat, mahorat va qobiliyatlarni yuqori taraqqiy etganligi bilan bir qatorda
tez fikrlash, tahlil qilish, farqlay bilish, to’g’ri baholash, diqqat, xotira, oldindan
sezish (ansipatsiya), iroda, zukkolik hamda «ayyorlik» xislatlarining shakllangan
bo’lishini talab qiladi.Iste’dodli yosh voleybolchilarni tayyorlash samaradorligi
ko’p jihatdan sport to’garaklari va sport maktablariga qabul qilishda tanlov
jarayonini maqsadga muvofiq tashkil qilishga bog’liq bo’ladi.Tanlov– ko’p yillik
jarayon bo’lib, o’z ichiga dastlabki tanlov, qayta tanlov (guruhdan guruhga
o’tkazishda saralash), o’yin funksiyalari bo’yicha tanlov o’tkazish, jamoa tarkibiga
3

tanlov asosida qabul qilish kabi bosqichlarni kiritadi.O’quv-trenirovka jarayonida
murabbiy o’z rahbarligi ostida shug’ullanayotgan turli yoshga mansub guruh
a’zolari tarkibidan qobiliyatli, boshqalarga o’rnak bo’ladigan bolalarni tanlab olishi
va ularni o’ziga faol yordamchi qilib tayyorlashi nafaqat mashg’ulotlar
samaradorligini oshiradi, balki sport intizomi, umuman ta’lim-tarbiya jarayonini
maqsadga muvofiq tashkil qilishga yordam beradi. Ushbu masalaning yana bir
ahamiyatli joyi, ya’ni yordamchi faollar joyi shundaki, yordamchi faollar ommaviy
voleybolni tashkil qilishda, iste’dodli bolalarni izlab topish, turarjoylarda –
mahallalardagi bolalarni voleybolga jalb qilish, musobaqalar tashkil qilish,
me’yoriy mashq-testlarini hamda «Alpomish» va «Barchinoy» testlarini qabul
qilishda alohida o’rin egallaydi.Har bir murabbiyni sport to’garagi va sport
maktablarida o’quv-trenirovka jarayonini maqsadga muvofiq tashkil qilishi uchun
shug’ullanuvchi bolani ta’lim olayotgan maktabi, o’qituvchilari va ota-onalari
bilan hamkorlikda ishlashi muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki, murabbiy
mashg’ulotlarni samarali olib borishi, shug’ullanuvchi bolaning mashqlarni
o’zlashtirishi, uni mahoratini shakllanishi shu bolani maktab va uydagi ahvoli,
kayfiyati, dunyoqarashi, qiziqishi hamda xislat va boshqa omillarga bog’liqdir.
Ma’lumki,shug’ullanuvchibolanio’quv-trenirovkajarayonidamashqlarni
onglitushunganholdaijroetishi,yuklamaniqandayijroetayotganliginisezishi, malaka
va ko’nikmalarni hamda o’yin sirlarini mukammal o’zlashtira olishi ko’p jihatdan
uning nazariy-intellektual tayyorgarligiga ham aloqadordir. Demak, har bir
murabbiy o’z rahbarligi ostida shug’ullanayotgan bola haqida barcha
ma’lumotlarga ega bo’lishi, shu bolani nafaqat malakali sportchi qilib
yetishtirishga yordam beradi, balki ma’naviy-madaniy jihatdan yetuk inson qilib
tarbiyalashda muhim ro’l o’ynaydi. Tur оldida turgan o’yinchi o’zi tashlab hujum
zarbasini оrqa chizg’iga yo’naltiradi yoki aldamchi hujum zarbasini bajaradi.
Himоyachi bu harakatni оldindan aniqlashi va shuniga qarab harakatlanishi lоzim.
Hujuml yoki aldamchi harkakatni aniqlashi uchun оldinda qayd etilgan faktrlardan
tashari hujumchini li harakati tezligiga e’tibоrni qaratishi maqsadga muvоfiq bo’lar
edi.
3

Foydalanilgan adabiyotlar
1. T.S.Usmonxshjaev, “Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi”. Toshkent,
“O’qituvchi” nashriyoti 2006 yil.
2. Sh.X.Xonkeldiev. “Issiq sharoitda bolalarni jismoniy tarbiyalash”.
3. T.S.Usmonxo’jaev 2008 yil o’qituvchi “jismoniy tarbiyanazariyasi va metodikasi”.
4. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi. Toshkent. 2005 yil.
5. Kleshev Y.N., Ayrapetyans L.R., Patkin V.L. Voleybol. Murabbiy kundaligi. T.,
1995yil. 134 bet.
6. Pо’latov A.A. Voleybol. JTI talabalariga mо’ljallangan dastur. Ixtisoslik kursi. T.,
1993 yil. 76 bet.
7. Pо’latov A.A. Harakatni aniq ijro etishda vestibulyar analizatorning о’rni. «JT,
sport va ma’naviyat» tо’plami. T., 1995 yil. 147 bet.’latov A.A. О’rgatish
uslubiyatiga noan’anaviy yondoshish masalalari T., 1994.
Internet saytlari
8. www.lex.uz - O’z.Respublikasi qonun xujjatlari, ma’lumotlari milliy bazasi
9. www.ziyonet.uz - Ziyonet milliy ijtimoiy-ta ’ lim axborot tarmog ’ i
10. www.voleybol.uz - O’zbekiston voleybol federatsiyasi portali
11.www.fiba.com - Halqaro basketbol federatsiyasi portali
3

Купить

Похожие документы
Mashg'ulotning tayyorgarlik (raqobatbardosh, o'tish) davrida sport gimnastikasida (sport akrobatikasida) samaradorlikni oshirish uchun o'quv vositalari
Zamonaviy voleybolda sakrovchanlikning ahamiyati va uni nostandart mashqlar yordamida o‘stirish uslubiyati
Futbolchilarning egiluvchanlik va chakkonlik sifat-larini takomillashtirishda gimnastikaning o’rni
Voleybol o’yinining vujudga kelishi va rivojlanish tarixi
Sogʻlom avlod tarbiyasida jismoniy tarbiya mashgʻulotlarining oʻrni