Voleybolda hujum taktikasi - Физическая культура - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	79.7KB
Покупки	0
Дата загрузки	12 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

19 Продаж

Voleybolda hujum taktikasi

Купить

Voleybolda hujum taktikasi
Mundarija:
Kirish
ASOS IY QISM
1.1 V oleybol o’yinining qoidalari ………… ………………..…….. …..... ...... 6
1.2 Voleybol o’yinida hujum texnikasi va taktikasi … …………………... 18
1.3 Voleybolda jamoani taktik hujum harakatlariga o‘rgatish ...... ......... 23
Xulosa……………………………………………………………………… .. 32
Fodalanilgan adabiyotlar………………………………………………... .... 33
1

Kirish.
Prezidentining 2021 yil 30 oktyabrdagi “Sport-ta’lim muassasalari
faoliyatini 2025 yilgacha rivojlantirish dasturi to’g’risida”gi, 2021 yil 5 noyabrdagi
“Yurish, yugurish, mini-futbol, badminton, stritbol va “Workout” sport turlarini
yanada rivojlantirish chora-tadbirlari” to’g’risidagi, “2024 yil Parij shahrida
(Fransiya) bo’lib o’tadigan XXXIII yozgi Olimpiya va XVII Paralimpiya
o’yinlariga O’zbekiston sportchilarini kompleks tayyorlash to’g’risida”gi, “Sport
ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish orqali olimpiya va paralimpiya sport
turlari bo’yicha sportchilar zahirasini shakllantirish sifatini yanada oshirish chora-
tadbirlari to’g’risida”gi qarorlari mamlakatimiz sportini yanada rivojlantirishda
muhim ahamiyat kasb etayotir. Shuningdek, sohada yosh va tajribali
mutaxassislarni tayyorlash, ularning mamlakat, Osiyo hamda xalqaro sport
musobaqalarida faol ishtirokini ta’minlashda dasturilamal va huquqiy asos bo’lib
xizmat qiladi. Yuqoridagi qarorlar va dasturdan kelib chiqib malakat miqiyosida
jismoniy tarbiya va sport ta’limini yanada yuksaltirish, sportchilar zaxiralarini
maqsadli tayyorlash, 2024 yil Parijda bo’lib o’tadigan XXXIII yozgi Olimpiya va
XVII Paralimpiya o’yinlariga alohida tayyorgarlik ko’rish, aholi salomatligini
jismoniy tarbiya va sport orqali mustahkamlashga alohida e’tibor qaratish zarur.
Buning uchun kadrlar salohiyatini yanada oshirish, sport tayyorgarligi eng
muvaffaqiyatli tizimga ega bo’lgan xorijiy mamlakatlar tajribasini o’rganish,
yangicha fikrlaydigan mutaxasis hamda murabbiylarni tayyorlash uchun eng yangi
sport texnologiyalaridan foydalanish, sport ixtisosligidagi xorijiy oliy ta’lim
muassasalari va sportchilarni tayyorlash markazlari faoliyatini qiyosiy tahlil qilish
lozim.Natijada so’ngi yillarda ushbu sohada to’planib qolgan muammolarni bartaraf
etish orqali o’zbek sportining jahondagi nufuzini yanada oshirish, barcha aholi
qatlamlari, ayniqsa yoshlarning sog’lom turmush tarziga intilishlarini ta’minlash,
ularni mardlik, sadoqat, Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalashga keng imkoniyatlar
yaratiladi. Mamlakatimiz qudratini belgilaydigan omillar ko’p. Biroq ularning eng
asosiylaridan biri shu yurtda voyaga etayotgan yuksak ma’naviyatli, jismoniy
sog’lom, har tomonlama barkamol avloddir.
2

Zero, el-yurtning kelajagi bugun kamolga etayotgan yoshlar qo’lida.
“Vatanimizning kelajagi, xalqimizning ertangi kuni, mamlakatimizning jahon
hamjamiyatidagi obro’-e’tiborini avvalambor farzandlarimizning unib-o’sib,
ulg’ayib, qanday inson bo’lib hayotga kirib borishiga bog’liqdir” deb ta’kidlaydi
birinchi Prezidentimiz Islom Karimov “Yuksak ma’naviyat-engilmas kuch”
kitobida.
Shahar va qishloqlarimizda bolalar sportini yanada rivojlantirish maqsadida
o’nlab zamonaviy sport majmualari va stadionlar bunyod etildi.2011yilda
manzilli qurilish dasturida bolalar sporti ob’ektlari, musiqa va san’at maktablari
barpo etish, rekonstrukstiya qilish va kapital ta’mirlash bo’yicha belgilangan
topshiriqlar to’la bajarilda. 1715 ob’ekt, jumladan, 1405 sport inshooti, 133
suzish havzasi sport maktablari qurilib, foydalanishga topshirildi. Sport
yoshlarimiz hayotiga tobora chuqur kirib borayotgani, minglab yigit-qizlar
sport bilan shug’ullanishni kundalik vazifasiga aylantirgani ularning jismoniy
holatiga, salomatligiga ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda. Jumladan 2005-2016-2017
yillarda mutlaq sog’lom bolalar mamlakat bo’yicha 52,7 % dan 96,3%gacha
o’sdi, surunkali kasalliklarga chalingan bolalar soni esa keskin kamaydi. O’g’il
va qiz bolalarning o’rtacha bo’yi va vazni oshmoqda. Harbiy xizmatga
chaqirilgan yoshlar orasida xizmatga loyiq deb topilganlar sezilarli darajada
ortgani ham bu boradagi ishlarning amaliy natijasidir.
Haqiqattan ham sog’lom avlod tarbiyasini keng jamoatchilikning
ishtirokisiz amalga oshirib bo’lmaydi. Mutaxasislarning tasdiqlashlaricha,
kelajak avlodning sog’lom bulishi 50% turmush tarziga, 5 - 20% sotsial va
tabiiy sharoitlaga, irsiy va shu singari omillarga bog’liq ekan. Aholi ko’pchilik
qismining sog’lom o’sishi, asosan, jismoniy tarbiya va sport sohasida amalga
oshirayotgan va shu soha hodimlarining olib borayotgan ishlari bilan bog’liq.
Taraqqiy etgan mamlakatlarda millatning sog’lomlashtirishga asosan
jismoniy tarbiya va sport omillari bilan erishilayotgani hech kimga sir emas.
Demak bu ham o’sib kelayotgan avlodning jismonan har tamonlama uyg’un
3

kamol toptirish muqaddas burchimizdir.Bolalarning barcha fanlardan chuqur
bilimlarga ega bo’lishlarini ta’minlashning muhim omili, ularning sog’lig’ini
mustahkamlashdan iborat bo’lib ,bunda jismoniy tarbiya darsi asosiy vosita
bo’lib xizmat qilmoqda.Sport turlari bilan shug’ullanish odatda bir
bosqichlarga, ya’ni boshlang’ich tayyorgarlik, o’quv-mashq hamda sport
mahorati bosqichlarga bo’linadi. Ob - havo qulay bo’lgan kunlari bolalar
faolligini oshirish uchun yaxshi imkoniyat tug’iladi. Buning uchun qulay, katta
va keng bo’lgan sport anjomlari bilan jihozlangan maydonchani tanlash kerak.
Bolalar kuch va chidamlilik faol rivojlanayotganligi tufayli voleybol, basketbol,
futbol, engil atletika, kurash, velosport, eshkak eshish va boshqa sport turlari
bilan muntazam shug’ullanmoqdalar.
Ta’lim muassasida bolalarga jismoniy tarbiya darsini olib borishda
quyidagi maxsus jismoniy sifat va qoidalarga e’tibor beriladi: yugirish, sakrash,
uloqtirish, irg’itish, ushlab olish muvozanatini saqlash kabi jismoniy
harakatlarni tartibli bajarish:
 Sabr chidamga o’rgatish
 O’yinga ruhiy - psixologik jihatdan tayyorlash
 O’z - o’zini tutish va o’ziga ishonchni tarbiyalash
 Topqirlik ko’nikmalarini shakllantirish
 Hozir javob bo’lishga tayyorlash
 Bardamlik va hamdardlik xususiyatini shakllantirishga qaratiladi.
Jismoniy tarbiya darslarida voleybol mashg’ulotlarini o’tkazishdan –
bolalarni, aqlan, ruhan, jismonan tetiklik, jismoniy sifat, jismoniy tayorgarlik,
mustahkam, irodali bo’lib o’sishga har bir murabbiy va o’qituvchi muhim rol
o’ynaydi.
4

Kurs ishning dolzarbligi . Yosh sportchilar deganda avvalo umumta’lim
maktablardagi sport to’garaklari va sport maktablardagi kichik yoshli
guruhlarda shug’ullanuvchi o’g’il - qizlar va bolalarni tushunamiz.Ularda
asosan maxsus jismoniy tayyorgarlik va jismoniy sifatlar darajasini oshirish
va maxsus mashqlarni o’rgatish asosiy dolzarb masala bo’lib qoldi. Tabiiyki
bunday tarbiyaviy jarayonlarda jismoniy sifatlarni tarbiyalashga alohida
e’tibor beriladi. Bunda murabbiyning iste’dodi, tajribalari muhim o’rin
egallaydi.Jismoniy sifatlarni (kuch, tezlik, chidamlilik, egiluvchanlik,
chaqqonlik va hokazo) tarbiyalashda maxsus mashqlarni o’rgatish asosiy
o’rin tutadi. Shu yo’lda umumta’lim maktablarning sport to’garaklari va
majmuani (kompleks) sport tablardagi mashg’ulotlarda maxsus mashqlardan
foydalanish usullarini o’rganish va ularga ba’zi tavsiyanomalar berish
vazifalar qo’yiladi. Bunda viloyatlardagi maktablar, BO’SM asosiy makon
(ob’ekt) bo’lib hisoblanadi. Ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish, sport
mashg’ulotlaridagi amaliy faoliyatlarni o’rganishda kuzatish, suhbat tekshirish
(eksperiment) kabi an’anaviy usullardan foydalaniladi.
Kurs ishining qaqsad va vazifalar .E’tirof
etish zarurki, har bir sport
turida
ko’zda tutilgan maqsad va vazifalarni amalga oshirishda xilma-
xil
jismoniy mashqlardan foydalaniladi. Ularda asosan jismoniy
tayyorgarlikdarajasini oshirish va maxsus mashqlarni ( sport turlariga qarab)
o’rgatish asosiy maqsad hisoblanadi.Shug’ullanuvchilarda jismoniy sifatlarni
tarbiyalash uchun beriladigan maxsus mashqlar ularning yosh xususiyatlariga
va jismoniy sifatlarning qulay yosh davrlariga qarab tanlanishi va
rivojlantirishi juda muhim o’rin egallaydi.
Kurs ishi tuzilishi va hajmi.
Kurs ishi kirish,uchta reja xulosalar, adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
Kurs ish 34 betdan iborat matnda bayon qilingan, 1 ta jadval yoritilgan.
Adabiyotlar ro’yxati 2 0 ta manbani o’z ichiga oladi, Internet saytlari.
5

1.1 V oleybol o’yinining qoidalari .
Voleybol nisbatan yosh sport turi hisoblanadi. Bu ajoyib o’yin XIX asr oxirida
kirib kelgan. Aytishlaricha, bu kashfiyot tomoshabinlarni g’ayri oddiy tomosha
bilan hayratda qoldirgan Geshok shahrilik (AQSh) bir guruh o’t o’chiruvchilarga
tegishlidir. O’yin yosh yigitlarning ishirilgan basketbol to’pi kamerani ikki ustun
orasida tortilgan arqon orqali bir-birlariga ota boshlashlaridan boshlangan.
Biroz vaqt o’tgach, o’yin qoidasini shu shaharlik jismoniy tarbiya
o’qituvchisi Vilyam Morgan tuzgan deb hisoblanadi. Shundan so’ng voleybol
o’yini nafaqat Amerikada balki Yaponiya, Xitoy, Kanada, Frantsiya, Italiya,
Chexoslavakiyada ham tez tarqalib ketgan.Biroq bu o’yinni har mamlakatda har xil
o’ynashgan. Jamoalar tarkibi 9 ta kishidan iborat bo’lib, o’yinchilar joy
almashishlariga ruxsat berilmagan, bir o’yinchining to’pga tegish soni
chegaralanmagan edi. Voleybol o’yini Olimpiada o’yinlariga qo’shilishi
munosabati bilangina o’yin qoidalariga aniqlik kiritilgan.
O’yin qoidalarini shakllanishi
Voleybol o’yinining dastlabki rasmiy o’yin qoidalari 1896-yilda ishlab
chiqilgan. Mazkur qoidalarni ayrim bandlari quyidagilardan iborat bo’lgan:
- maydonchaning o’lchami 7,6 x 16,1 m;
- to’rning balandligi 195 sm;
- to’pning og’irligi 252-336 gr;
- o’yinchilar tarkibi chegaralanmagan;
- to ’ p o ’ yinga maydonchani o ’ ng tashqi qismida joylashgan lxl metrli
to ’ rtburchak shaklidagi joydan bir oyoqda turib kiritilgan va hokazo .
Voleybolning borgan sari ommaviylasha borishi va ishtirokchilaming o ’ yin
mahorati shakllana borishi bilan bir qatorda musoba qoidalari ham o ’ zgarib ,
takomillashib borgan .
1900-yil -hisob 21 ochkogacha, to’rning balandligi 213 sm;
1912-yil-maydoncha 10,6 x 18,2 m, to’r-228 sm;
1917-yil -hisob 15 ochkogacha, to’rning balandligi 243 sm;
6

1918-yil - o’yinchilar soni bir jamoada - 6 ta;
1922-yil -to’pni faqat 3 marta o’ynash, maydoncha 9,1 x 18,2 m;
1925-yil - to’p 66-69 sm, og’irligi 275-285 g, maydoncha 9x18 m;
1934-yil - to’r ayollar uchun 224 sm.
Qoidalar rasmiy holda to’liq 1946-yilda joriy etilgan, lekin 1951- yilga kelib
Marselda FIVB Kongressi tomonidan tasdiqlandi.
1947-yil - erkaklar o’rtasida o’yin 5 partiyadan iborat.
1950-yil - ayollar o’yini 5 partiyadan iborat.
1952-yil-tanaffus 1 partiyada2 marta.
1957-yil - tanaffus 1 daqiqadan 30 soniyagacha qisqaradi.
1961-yil - o’yinchi almashtirish qoidasi tasdiqlandi.
1965-yil - to’siq qo’yuvchi qayta o’ynashi (to’pga tegishi) mumkin, u
qo’llarini raqib tomoniga o’tkazishi mumkin.
1970-yil - chegaralovchi antenna (180 sm) joriy etildi.
1976-yil - kiritilgan to’pga to’siq qo’yish.
1984-yil - to’pni qabul qilishda tanani beldan baland joyi bilan «tegish»
mumkin, to’p o’yinga kiritilayotganda uni to’sish bekor qilindi.
1988-yil - eng yuqori hisob 17 gacha, hal etuvchi partiya taybreyk tarzida,
ochkolar soni 2 ta farq bo’lguncha davom etadi.
1992-yil - to’p tanani tizzadan yuqori barcha joyiga tegishi mumkin.
1998-yil - to’p tanani barcha joyiga tegishi mumkin; hisob 25 gacha, 5
partiyada 15 gacha; har partiyada hisob 8 va 16 bo’lganda 2 ta bir daqiqadan
texnik tanaffus beriladi; jamoalar 2 martadan 30 sek. tanaffus olishlari mumkin;
to’p kiritish 9 metr oralig’ida ijro etilishi mumkin; «Libera» o’yinchisi joriy etildi.
2008-yil - to’pni rangi o’zgartirildi (sariq-ko’k); to’r oldida joylashgan
o’yinchilar to’rni pastki qismiga tegishi mumkin.
Zamonaviy voleybol musobaqaning qoidalari haqida qisqacha ma’lumotlar:
- maydoncha 9 xl8 m, chiziqlar kengligi 5 sm;
- o’yin maydonini chegaralovchi antennalarning balandligi 180 sm;
O’yinchilarning yoshi va jinsiga qarab to’rning balandligi
7

quyidagicha bo’ladi:
- to’pni aylana uzunligi 66±1 sm,
diametri 21±0,3 sm, og’irligi
270±10g;
- har partiyada 6 o’yinchi
almashinuviga ruxsat beriladi.
Asosiy o’yinchi 1 marta
almashtirilishi va qaytib o’yinga
tushishi mumkin;
- o’yin 3 yoki 5 partiyadan iborat bo’ladi;
- har partiyada hisob 25 gacha, agar 25:25 bo’lib qolsa eng yuqori hisob 2
ochko farq qilguncha davom etadi. Hal qiluvchi partiya taybreyk
tarzida o ’ tadi 15 ochkogacha , hisob toki 2 ochko farq qilguncha davom etadi .
Jazo «ayb»ga yarasha bo’lishi shart. Bordi-yu hakam xatoga yo’l qo’ysa, u
o’z vaqtida bu xatoni bo’yniga olishi kerak va adolatni tiklashi zarur.
Hakam nafaqat o’yin davomida o’z odobi bilan namuna bo’lishi, balki u
boshqa joylarda ham o’zini tuta bilishi kerak.
Hakamlar:
birinchi hakam (minbardagi hakam);
- ikkinchi hakam;
- hakam-kotib;
- axborot beruvchi hakam;
- 4 ta chiziq hakamlari;
- 6 ta to’p uzatib turuvchilar.
Hakamlarning har birini o ’ z vazifasi , huquqlari , hakamlik qilish joylari va
vositalari mavjud . Ularni atroflicha talqini ma ’ ruzada og ’ zaki va o ’ quv filmlari
yordamida bayon qilinadi , tushuntiriladi .
Musobaqa o ’ yinidan 20-30 min oldin maydonchani , anjom ( to ’ p , to ’ r ,
maydon chiziqlari ), hakamlarni kiyim - bosh , tayyorgarligi , xullas , o ’ yinni
o ’ tkazishga nima , kim , qancha kerak bo ’ lsa , hammasining muhayyoligi birinchi
8qizlar 13-
14 15-16 2 m 10 sm
1 2 m 20
ayollar 17-18 va
bundan katta
yoshdagilar
uchun 2 m 24 sm
o’g’il
bolalar 13-14
2 m 20 sm
2 m 35 sm
|
erkaklar 2 m 43 sm

hakam tomonidan tekshirilishi kerak va zaruriyat bo ’ lsa ta ’ minotni oshirish talab
qilinishi shart .
Hujumda va himoyada o’yin texnikasi
O ’ yin texnikasini tasnifiy tarkibiva uning mazmuni .
Voleybolda o ’ yin texnikasi o ’ ziga xos tasnifga ega bo ’ lib , u bir necha
turkumdan tarkib topadi . O ’ yin texnikasining tasnifi « hujum texnikasi » va
« himoya texnikasi » kabi turkumlarga bo ’ linadi . Ular esa o ’ z navbatida
yuqoridan pastga qarab bir - biriga bo ’ ysundirilgan kichik turkumlardan tashkil
topadi . Hujum texnikasiga holat va harakatlanish , uzatish , to ’ pni o ’ yinga kiritish
va zarba texnikasi kiradi .
Himoya texnikasi esa holat va harakatlanish, to’pni qabul qilish va to’siq
qo’yish texnikasidan iborat.
Holat va harakatlanish texnikasi .
O’yinda ro’y beradigan vaziyatlarga qarab o’yinchi holati turlicha bo’lishi
mumkin.Jangovor holat – har qanday yo’nalishdagi harakatlanishga yoki
vaziyatga munosib o’yin malakasini darhol bajarishga qaratilgan bo’ladi. Bunda
o’yinchi oyoklarining tayanch sathi deyarli katta bo’lmaydi, ya’ni salgina oyok
uchida turiladi, oyoqlar tizza bo’g’imlarida birozgina egilgan bo’lib, tana hiyol
oldinga intilgan bo’ladi. Vaziyatga qarab «jangovor» holat uch turda ijro etilishi
mumkin.
Turg’un holat – bir oyok ikkinchi oyokdan bir oz oldinga joylashadi, tizzalar
bukilgan, gavda bir oz oldinga egilgan, qo’llar tirsak-engak sathigacha
ko’tarilgan bo’ladi.Asosiy holat – ikki oyok bir-biridan 20-30 s oralig’ida
parallel joylashgan bo’ladi. O’yinchi og’irligi tizzalar bukilgan ikki oyoqqa teng
taqsimlangan bo’lib, gavda oldinga intilgan, tirsaklar bukilgan holda qo’llar
gavda oldida joylashgan bo’ladi.
O’zgaruvchan holat – yuqorida qayd etilgan u yoki bu holatlarning texnik
nusxasini o’zida mujassamlashtirgan bo’ladi.
9

Harakatlanishlar – turli usullarda amalga oshiriladi: yurish, yugurish, siljish,
hatlash.Uzatish texnikasi. To’p uzatish voleybolda asosiy o’yin malakalaridan
biri bo’lib, shu uyin bilan bog’lik bo’lgan barcha texnik-taktik faoliyatni amalga
oshirishga imkon yaratuvchi yagona vositadir.
Uzatish – hujum texnikasiga mansub bo’lib, uni ma’lum vaziyatda taktik
mahorat bilan to’g’ridan-to’g’ri ijro etish ochko olish imkonini berishi mumkin.
To’p uzatish – nemis mutaxassisi M.Fidlermi (1970) izohiga binoan – bir
vaktni o’zida bajariladigan ikki harakat malakasidan iborat bo’ladi. Birinchi
«jangovor» holatdan gavdani og’irlik markazini bir oz pastga tushirish, ya’ni
oyoklarni tizza kismidan salgina egilishidan to to’pni qabul qilishgacha
bajariladigan malaka. Bu malaka himoya texnikasiga kiradi. Ikkinchisi – agar
to’p maqsadli yo’nalish bo’yicha ma’lum o’yinchiga aniq etkazib berilsa, bu
uzatish deb yuritiladi va hujum texnikasiga kiradi.
Uzatish bir necha turlardan iborat bo’ladi: tayanch holatda ikki qo’llab
yuqoridan uzatish, ikki qo’llab pastdan uzatish, bir qo’l bilan yuqoridan va
pastdan uzatish, sakragan tayanchsi holatda ikki qo’l yoki bir qo’l bilan
yuqoridan uzatish.Uzatish vertikal, gorizontal yoki diogonal ravishda baland,
past, uzoq yoki yaqin yo’nalishlarda ijro etilishi mumkin.
Ikki qo’llab yuqoridan uzatish texnikasi. «Jangovor» holat – bir oyoq
ikkinchisiga nisbatan oldinda, ikkala oyoq ham tizza qismidan egilgan bo’ladi;
kelayotgan to’pni yo’nalishiga, baland-pastligiga va tezligiga qarab holat yoki
harakatlanish – joy tanlash munosib mazmunga ega bo’lishi lozim; to’p
yaqinlashganda to’pga nisbatan qarshi harakat oyoklarni tizza qismidan yozilishi
bilan boshlanadi; qo’llarni ko’rsatish va katta barmoqlar uchburchak shaklda
bo’lib, uni orasidan to’pni yaqinlashishi kuzatiladi; bilaklar salgina orqaga
egilgan bo’lib, barmoq-panja-kaftlar cho’mich shaklida bo’ladi; to’p bilan
qo’llarni «uchrashuvi» arafasida oyoqlarni tizza qismidan yozilishi, qo’llarni
tirsak qismidan yozilishi bilan davom etib, uzatishda to’pni yo’nalishini
maksadga muvofiq ta’minlashi lozim.
10

Uzatishni so’nggi daqiqasida oyoq va qo’llar shiddat bilan yoziladi. Uzatish
vaqtida barmoqlar amortizastiya va yo’naltirish, ko’rsatish va o’rta barmoqlar esa
bilaklarni to’pga qarshi harakati bilan birgalikda uzatishni ta’minlovchi kuch
vazifalarini bajaradi. Nomsiz va kichik barmoqlar to’pni yon tomondan uni aniq
yo’naltirilishiga yordam beradi.Tayanchsiz holatda /sakragan holatda/ ikki qo’llab
yuqoridan uzatish texnikasi – aksariyat qisqa balandlikda faqat sakragan holatda
amalga oshiriladi.
Ikki yoki bir qo’llab pastdan uzatish (qabul qilish) texnikasi ma’ruzaning
«himoya texnikasi» qismida yoritiladi. To’pni o’yinga o’yinga kiritish texnikasi.
To’pni o’yinga kiritish – o’yinni boshlash yoki dovam ettirish vositasi bo’lsada, u
ayniqsa, so’nggi yillarda, hujum texnikasi tizimida g’alaba (ochko) keltiruvchi
asosiy malakalarga aylanibbormoqda. To’pni uyinga kiritish bir necha turlardan
iborat: to’rga nisbatan to’g’ri turib pastdan va yukoridan to’p kiritish; to’rga
nisbatan yon tomon bilan turib pastdan va yuqoridan to’p kiritish; yuqoridan to’g’ri
va yon tomon bilan turib to’pga umuman aylanma harakat bermasdan
(planiruyuhaya podacha) to’p kiritish.
Yuqorida qayd etilganidek, to’p kiritish turlari har xil bo’lsada, ularning bir xil
xususiyatlari mavjud, chunonchi, dastlabki holat – chap (o’ng) oyoq bir qadam
oralig’ida oldinga joylashadi; harakatlanishning dastlabki bosqichida oyoqlar tizza
qismidan bir oz egilgan bo’ladi; chap qo’lda joylashgan to’pni; pastdan to’p
kiritishida taxminan to’p 25-50 sm balandga vertikal irg’itiladi; yuqoridan to’p
kiritishda to’p taxminan 1,0 m atrofida irg’itiladi; bundan tashqari pastdan to’p
kiritishda gavda oldinga bir oz bukilgan bo’ladi, yuqoridan to’p kiritishda esa
gavda vertikal holatda bo’ladi; to’p irg’itilishi bilanoq tananing og’irlik markazi
orqa tomonga siljitiladi; gavda va o’ng qo’l barobariga orqa tomonga
harakatlanadi;
Pastdan to’g’ri turib to’p kiritishda o’ng qo’l erga nisbatan perpendikulyar
ravishda orqaga siljitilib, so’ng irg’itilgan to’pni shiddat bilan oldinga-balandga
uriladi;
11

Pastdan yon tomon bilan turib to’p kiritilganda o’ng qo’l erga nisbatan parallel
ravishda orqaga siljitiladi, so’ng oldi tomonga parallel harakatda shiddat bilan
irg’itilgan to’pni oldinga-balandga uriladi;
yuqoridan to’g’ri turib to’p kiritishda o’ng qo’l yuqoriga vertikal ko’tarilgan
holatdan orqa tomonga harakatlantirilib, tirsakdan bukiladi, so’ng qo’l yozilishi
bilan bir qatorda old tomonga shiddat bilan harakatlantirilib vertikal holatga
etganda to’pzarb bilan uriladi, tananing og’irlik markazi old tomonga siljishi kerak;
- yuqoridan yon tomomn bilan turgan holatdan gavda o’ng tomonga
egiladi, qo’l orqaga-pastga tushiriladi va qayta shiddat bilan old tomonga
harakatlantirilib, vertikal holatda irg’itilgan to’p zarb bilan uriladi;
- to’g’ri va yon tomon bilan to’pni aylanma harakatsiz kiritishda zarba
beruvchi qo’l to’pdan deyarli qisqa oraliqda bo’ladi va zarba to’pni markaziy
nuqtasiga to’g’ri kelishi kerak.
Albatta to’p kiritish texnikasiga yuqorida qayd etilgan uslubiy ko’rsatmalar
vaziyatga, to’p kiritish taktikasiga, o’yinchining mahorati va imkoniyatiga qarab
u yoki bu tomonga o’zgarishi mumkin.
Zarba (hujum) texnikasi . Sakrab zarba bilan to’pni urish yoki to’siqchilarni
chalg’itish niyatida bir qo’l bilan to’pni raqib maydonchasini bo’sh joyiga
uzatish (o’tkazib yuborish) o’yin vaziyatining ochko olish bilan tugallanishiga
yoki juda bo’lmaganda raqib jamoani qayta hujum uyushtirishiga imkon
bermaslikka qaratilgan bo’lishi lozim.
Zarba – qisqa oraliqda chopish (1 faza), depsinish va sakrash (2 faza), zarba
berish (3 faza) va qo’nish (4 faza) malakalari asosida amalga oshiriladi.Qisqa
oraliqda yugurish fazasi o’z navbatida bir-biri bilan bog’liq bo’lgan 3 qismga
bo’linadi: dastlabki (tayyorgarlik), o’rta (yugurishning asosiy qismlari) va
tomonni erga qo’yish (depsinishgacha) jarayonlari.Yugurishning dastlabki
qismida voleybolchi xali o’ziga uzatilgan to’pning yo’nalishini to’la
ilg’amasada, harakat yo’nalishini oydinlashtirish maqsadida bir-ikkita
tayyorgarlik qadamini qo’yadi.
12

Yugurishning ikkinchi (o’rta) qismida, uzatilgan to’pni yo’nalishi va shunga
munosib bo’lgan harakat yo’nalishi aniqlanib, shiddat bilan yugurish qadamlari
tashlanadi. Bu qismda ijro etiladigan malakalar hujumchini jismoniy, texnik va
taktik imkoniyatlariga qarab u yoki bu tomonga o’zgarishi mumkin.
Yugurishning uchinchi qismida tana og’irlik markazini pastroq tushirib, o’ng oyoq
bilan shiddatli katta qadam qo’yiladi, avval erga oyoqning tovon qismi qo’yiladi,
so’ng chap oyoqni birlashtirish bilan bir qatorda ikki oyoqning tizza qismlari
yanada bukiladi, ikki qo’l orqadan oldinga tezlik bilan harakatlanib, inerstiyadan
foydalangan holda depsinish ijro etiladi.
Ikkinchi faza – sakrash. Vertikal ravishda, qo’llarni oldinga–yuqoriga shiddatli
harakati to’rga tegmasdan va ikki oyoq bilan depsinish evaziga amalga oshiriladi.
Sakrash fazasining so’nggi damida gavda orqa tomonga egiladi, zarba beruvchi
qo’l, shiddat bilan yoy shaklida yuqoriga harakatlantiriladi, qo’l tirsak qismidan
past tomonga bukiladi.
Uchinchi faza – to’pni zarba bilan urish. O’ng qo’lni (zarba beruvchi qo’l)
tirsak qismidan yozilishi, uni yuqoriga – oldinga qarab ijro etilgan harakati bilan
ifodalanib, qo’l aynan vertikal holatgacha yozilgan vaqtda qo’ldan tashqari qorin-
ko’krak-bel mushaklarini baravariga keskin qisqarishi yordam berishi zarur.
Zarbani taktik maksadga qarabbarcha mushaklarni qisqarish kuchi va ishtirok etish
foizi turlicha bo’lishi mumkin.
To’rtinchi faza – qo’nish. Oyoqlarni egilgan holatida amortizastiya qarshiligida
ijro etiladi.
Zarba berish texnikasi – to’g’ri yo’nalishda, ya’ni chopishni yo’nalishida,
gavdani burmasdan va burib turli yo’nalishda zarba berishni o’z ichiga oladi.
Zarbaning mazkur turlaridan tashqari sakrab yon tomomn bilan zarba berish turi
mavjud. Lekin zarbaning ushbu turi so’nggi yillarda, afsuski, kam ijro etilmoqda.

13

Himoya texnikasi. To’pni qabul qilish texnikasi.
To’pni qabul qilish – bu o’yinchi o’z maydonchasida to’pni qoidaga binoan
erga tushishiga qarshi qo’llaydigan harakat malakasidir. To’pni qabul qilish turli
usullarda va o’ziga xos texnik tartibda ijro etiladi.
Pastdan ikki qo’l bilan qabul qilish. Zamonaviy voleybolda asosiy himoya
vositalaridan biri bo’lib, dastlab tez va aniq to’pni yo’nalishiga qarshi chiqish
tana og’irlik markazini pastroq tushirib (oyoqlarni tizza qismidan bukilishi
hisobiga), pastdan ikki qo’lni to’g’ri yozilgan va jipslangan ikki qo’lni pastdan-
yuqoriga, oldi tomonga qarab harakatlanishi asosida ijro etiladi.
Qo’l harakati oyoqlarning tizza qismidan yozilishi va tana og’irlik markazining
ko’tarilishi bilan mos kelishi kerak. Qabul qilingan to’pga yo’nalish berish qo’l,
oyoq va gavdaning bir-biriga mos bo’lgan harakati orqali amalga oshiriladi.
Qo’llarning bilak qismidan tirsak qismigacha to’p qabul qilish chegarasi
hisoblanadi.Pastdan ikki qo’l bilan to’pni qabul qilish texnikasi, ya’ni mazkur
malakani ijro etishda tana og’irlik markazini baland-pastligi, oyoqlarning tizza
qismidan bukilish burchagini katta-kichikligi, gavdani bir oz oldinga egilishi va
vertikal ravishda bo’lishi, yiqilib qabul qilishlar o’yin vaziyatiga – o’yinga
kiritilgan to’pni yoki hujum zarbasining kuch-tezligiga va boshqa sharoitlarga
bog’liq bo’ladi.Pastdan bir qo’l bilan to’pni qabul qilish. To’p o’yinchidan
uzoqroq (ba’zida balandroq) yo’naltirilgan bo’lsa (tushadigan bo’lsa) amalga
oshiriladi. Buning uchun harakatlanishni so’ngida (yoki joydan turib) oxirgi
qadam keng qo’yiladi, tizzalar bukiladi, tana og’irlik markazi pastroq tushiriladi,
gavda to’pga karama-qarshi «joylashadi». Agar mazkur malaka yordamida
to’pni qabul qilish imkoniyati bo’lmasa, unda «uzun» qadam tashlanib, yon
tomonga yarim oval shaklida egilib to’p tomon tashlanadi.
To’p bilan qo’lni «uchrashuvi» arafasida tana er bilan parallel darajaga
kelgan holda sirpanib «qo’niladi». Shuni ham eslatib o’tish o’rinliki, ayrim
hollarda so’nggi qoidaga binoan to’pni «olish» imkoni bo’lmay qolsa, uni qabul
qilish oyoqning istalgan qismi bilan amalga oshiriladi.
14

To’siq qo’yish texnikasi . To’siq quyish – bu raqib o’yinchisi tomonidan
uzatilgan yoki zarba berilgan to’p yunalishini to’sish, unga qarama-qarshi «jonli
devor» tashkil kilishdir. To’siq quyish asosiy himoya vositasi bo’libgina
qolmay, balki mazkur to’siq yordamida ochko olish imkoniyati ham mavjud
bo’lishi mumkin. Demak, o’z navbatida to’siq qo’yish hujum tizimiga ham
mansubdir. To’siq qo’yuvchi o’yinchi dastlab oyoqlarini elka kengligida
joylashtiradi, oyoqlar tizza qismidan xiyol bukilgan bo’ladi, qo’llar tirsak
qismidan bukilgan bo’lib, panjalar yoyilgan shaklda bo’ladi. To’pni yo’nalish
joyiga qarab harakatlantirgandan so’ng (ba’zida turib) oyoqlar tizza qismidan
birozgina bukilib, shiddat bilan yoziladi va qo’llarning faol harakati bilan
sakrab, to’p kengligida to’siq qo’yiladi. « Q o’nish» - oyoqlarni amortizastion
bukilish hisobiga amalga oshiriladi. To’siq qo’yishda sakrash jarayoni raqib
hujumchisining sakrash vaqtidan bir oz kechroq boshlanishi maqsadga
muvofiqdir.To’siq qo’yish yakka holda va guruh bo’lib ijro etilishi mumkin.
Guruh ishtirokida to’siq qo’yish to’siq qo’yuvchi o’yinchilarning qo’llari
orasidan to’p o’ta olmasligini ta’minlashi zarur.To’siq qo’yishda raqib
tomonidan uzatilgan yoki zarba bilan uriladigan to’pning bo’lajak yo’nalishini
fahmlash va shunga yarasha munosib joy tanlash mazkur malakaning ijobiy
yakunlanishida g’oyat katta ahamiyatga ega. Voleybolchilar jismoniy sifat va
ijrochilik mahoratining o’zaro aloqasida mukammal darajaga intilishlari lozim.
Ularning butun fikr-zikri jismoniy sifatlardan shunday asos yaratishga qaratilishi
lozimki, bu sifatlar bora-bora o’yin texnikasining takomillashuviga imkon
bersin. Shu o’rinda aytish lozimki, yutuk gavda tufayli emas, balki o`yin
texnikasi hamda mantiqiy idroki bilan o`ynash tufayli voleybolchilar, Vatanimiz
peshqadamlari darajasiga erishishlari lozim.
Mashhur sportchilardan biri shunday digan edi : “Atletizmning bilmasligi
yoki etishmasligi texnik mahorati va o`yinni jamoaviy taskil etishdagi yutuqlar
bilan to`ldiriladi. Biroq, atletizmni ehtiyot qilmaslik, uning muhimligini tan
olmaslik murabbiuyning eng yomon xatosi bo`lur edi”.
15

1. 2.2 . Voleybol o’yinining hujum texnikasi va taktikasi
Maydonda harakatlanish texnikasini oldinga qarab oddiy yugurishdan
boshlaymiz. Trener yoki o’qituvchi tomonidan maydonda harakatlanish texnikasi
ko’rsatilganda o’qituvchilarni diqqatini oyoqlar holatiga jalb qilish kerak, undan
keyin harakat tezligi va harakat ritmiga diqqatni jalb qilinadi. Mashq bajarishdan
oldin yugurish qadamini texnikasini o’rgatish kerak. Undan keyin sekinlashib
beldan oddiy yugurishga, masofa bo’ylab yugurish va tizzani baland ko’tarib,
oyoqdan oyoqqa sakrash va boshqa yugurish usullarini qo’llash. Bu mashqlarni
bajarayotganda diqqatni to’liq va aktiv holatda oyoqlarni to’g’rilash va harakat
oxirida tezlanish.
Keyin yonboshlama harakat o’rgatiladi, buning uchun quyidagi mashqlar
qo’llaniladi: yonboshlama harakat o’ng tomon va chap tomon bilan.
Bu mashqlarni bajarayotganda hosil qilingan ko’nikmalar, tezlik bilan yugurishga
sharoit yaratadi. Bu erda diqqatni qadamni kattaligiga, qo’llarni aktiv harakatiga va
tayanchdan depsinish effektiga qaratish kerak.
1. Joyidan 5-10 m start.
2. Oddiy yugurishdan, tezlanishga o’tish va ma’lum belgigacha yugurish.
3. Shu mashq ham faqat o’qituvchini signaliga qarab.
4. O’quvchilar ketma-ket turishadi. O’qituvchi birinchi turgan o’yinchini
oldiga turadi. To’pni ma’lum bir tezlikda aylantirib yuboradi. O’quvchi shu to’pga
etib olib, uni qaytarishi kerak.
Keyingi bosqich – orqalab oldinga qarab yugurish. Bu erda ham qadamni
kattaligiga diqqatni jalb qilinadi. Undan keyin ularni tezligiga va boshida ularni
straxovka qilish kerak.Maydonda harakatlanishni mutsahkamlayotgan vaqtda
ularni harakat tezligini va kutilmagan holatda harakatni boshqa tomonga
o’zgartirishni o’rgatish kerak. Voleybol uchun xarakterli bo’lgan narsa – harakatni
to’xtatgandan keyin malakalar qilish: bir vaqtda yugurish bilan to’xtashni ham
o’rgatish kerak. Tez to’xtash ko’nikmalarini o’rgatish va dastlabki holatni egallash
quyidagi yo’llar bilan o’rgatiladi.
16

1. Sport holatni egallagan holatda asta-sekin yugurish.
2. Tekis yugurish va signal berganda to’xtash.
3. Behosdan to’xtash va ma’lum bir harakatni takrorlash.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar
1. Qo’llarni gorizontal va vcrtikal yo’nalishlar bo’yicha chal-kashtirib
harakatlantirish.
2. Juftlikda. Sherigining qarshiligi bilan qo’llarni oldinga-yuqo riga va yondan-
yuqoriga ko’tarish mashqlari.
3. Rezinalar va prujinali amortizatorlar bilan qo’llarni oldinga-yuqoriga, yonga-
yuqoriga ko’tarish mashqlari.
Tayyorlov mashqlari
1. Turgan joydan va oldinga tashlanib toidirma to’pni ikki qo’llab pastdan oldinga-
yuqoriga irg’itish. Huddi shunday yon tomonga tashlanib bajarish.
2. Huddi shunday faqat qadam bilan; yugurib; ikki qadam qilib; sakrab.
Yaqinl a shtiruvchi m a shql a r
1. D a stl a bki h o l a tl a rg a o’rg a tish .
2. Turgan joyda; oldinga va yonga tashlanib; qadamlab; yugurib; sakrab
harakatlanishlardan so’ng to’pni qabul qilishni imitatstiya qilish.
3. Ilib qo’yilg a n to’pni q a bul qilish . To’p b e l b a r o b a rid a ilib qo’yil a di . D a stl a b
turg a n j o yd a n , s o’ngr a o lding a, yong a t a shl a nib to’pni q a bul qilish .
4. Sh e rigi t a shl a b b e rg a n to’pni q a bul qilish . To’p turli b a l a ndlik v a yo’n a lishl a rd a
t a shl a b b e ril a di .
5. X uddi shund a y m a shqni to’r ustid a n b a j a rish . M a s o f a - 3—4 m .
6. O’ying a kiritilg a n to’pl a rni q a bul qilish .
Texnika bo’yicha mashqlar
1. Juftlikda to’p uzatishlar.
2. Turli tr ae kt o riyal a r v a yo’n a lishl a r bo’yich a to’p uz a tishl a r .
3. To’r ustid a n to’p uz a tishl a r . M a s o f a v a tr ae kt o riyal a ri turlich a.
4. To’rning turli qisml a rid a n q a ytg a n to’pni q a bul qilish .
5. Turli usulda (dastlab pastdan-to’g’ridan) o’yinga kiritilgan to’plarni qabul qilish.
17

To’pni pastdan qabul qilish raktikasi.
To’pni pastdan qabul qilishni o’rgatishdan oldin 2 qo’l bilan to’pni qabul qilish
va uzatishni shug’ullanuvchilar bilishi kerak.
To’pni pastdan ikki qo’l bilan qabul qilishni o’rgatish uchun mashqlar .
1. Shug’ullanuvchilar bir-biriga qarashib sherengada turishib to’pni pastdan
qabul qilishni imitastiya qilish.
2. Shug’ullanuvchilarni qarama-qarshi turg’izib oralig’i 3-4 m. Undan keyin
bir o’yinchi to’pni sherigiga tashlaydi. Sherigi esa to’pni pastdan ikki qo’l bilan
qabul qilib sherigiga qaytaradi. Bu mashqni bajarayotgan uni qiyinlashtirishi
mumkin. Masalan, tashlayotganda tezligini, balandligini, chap yoki o’ng tomon
tashlash mumkin.
3. Dastlabki holat shu. Bir o’yinchi to’pni polga uradi. Sakrab chiqqan to’pni
sherigi ikki qo’l bilan pastdan qabul qiladi va yana sherigiga to’pni pastdan 2 qo’l
bilan uzatadi.
4. Shug’ullanuvchilar to’pni pastdan qabul qilib maydon bo’ylab
harakatlanishadi. Bu mashqdan maqsad to’pni iloji boricha o’zi tomonga tashlash.
To’pni pastdan qabul qilishdagi xatolar.
1. Maydon bo’ylab harakatlanayotganda – to’pga o’z vaqtida chiqa olmasligi
yoki uchib ketayotgan to’pga yaqinlashib dastlabki holatni qabul qila olmasligi.
2. Dastlabki holatdagi xatolar – gavda haddan tashqari oldinga egilib qolgan,
qo’lni tirsak bo’g’ini bukilgan bo’lsa.
3. To’p urilganda esa qo’l panjasiga tegib boshqa tomonga ketib qolishi.
To’pni pastdan qabul qilishni takomillashtirish mashqlari.
1. O’yinchi ikki qo’li bilan to’pni o’zini tepasiga tashlab, o’zi shu to’pni ikki
qo’l bilan qabul qilishi.
2. O’yinchi ikki qo’li bilan to’pni polga urib qaqchigan to’pga etib olib,
to’pni pastdan qabul qilishga dastlabki holatni egallash, to’pni qabul qilish.
18

3. Devor oldida turib, devordan qaytgan to’pni qabul qilish. Devorga qarab
to’pni urib, qaytgan to’pni qabul qilish. Devordan masofa taxminiy va qabul
qilishni hisobga olgan holda devorga yaqin yoki uzoq turiladi. To’pni pastdan
qabul qilish texnikasi o’rganilgandan keyin dumalab yoki ko’krakka yiqilib to’pni
qabul qilishga o’rgatish mumkin.
Hujumda o’yin texnikasi to’p bilan va to’psiz bajariladigan usullardan tashkil
topadi. Birinchisiga tik turish, siljish va sakrashlar, ikkinchisiga – to’pni uzatish,
oshirish, hujumlar zarba va (fint) aldamchi harakatlar kiradi.
Turish. Texnik usulni yaxshi bajarish uchun o’yinchi ko’proq, “tayyor
turishi” deb ataladigan qulay vaziyatda turadi. Hujum harakatida ko’proq qulay
bo’lgan vaziyat yuqori tik turish bo’lsa, himoya esa ko’proq past holda turiladi.
Hujum harakatida ko’proq qulay bo’lgan vaziyat yuqori tik turish bo’lsa, himoyada
esa ko’proq past holatda turiladi. Tik turish qulay start holat vujudga keltiradi,
keyinchalik undan kerakli yo’nalishiga siljishni engil bajariladi.
Siljish. Maydonchada siljish, yurish, yugurish, sakrash orqali bajariladi.
Voleybolchilar maydoncha bo’ylab gavdani biroz oldinga engashtirib, oyoqlarni
engilgina bukib, yumshoqqina siljiydilar. To’pga kelish uchun tez yugurish
qo’llaniladi (3-5m masofadan). Hujum zarbasini berishda, to’siq qo’yishda va
ikkinchi to’pni oshirishda ko’proq tez-tez sakrash bilan davom etadi.
Sakrash. Sakrash turgan joyda va yugurib kelib, odamdagidek ikki oyoqda
depsinish bilan bajariladi. Hujum zarbasini berish uchun sakrashdan oldin oyoqlar
parallel holda 20-30sm masofada qo’yiladi. Gavda bunday holatda oldinga
engashadi, qo’l yuqoriga siltab, o’yinchi yuqoriga sakraydi. Bir oyoq depsinib
sakrash kamdan-kam qo’llaniladi.
To’pni o’yinga kiritish. To’pni o’yinga kiritig muhim texnik usullardan
hisoblanib, nafaqat o’yin boshlashga va ochkoni yutib olishga imkon beradi.
To’pni o’yinga kiritishni pastdan va yuqoridan, shuningdek to’g’ridan va yondan
to’pni o’yinga kiritishga bo’linadi. Ko’pchilik o’yinchilar to’pni o’yinga kiritishni
to’pni aylantirish va aylantirmasdan bajaradilar.
19

To’pni uchish tezligi oshirish bilan keng diapazonda o’zgaradi. Pastdan
uzatganda to’p sekin uchadi, yuqoridan esa tez uchadi.
Pastdan to’pni o’yinga kiritish. To’pni o’yinga kiritishni bajarishda,
o’yinchi to’rga yuz bilan turishi eng ko’p qulay holat hisoblanadi. Oyoqlar elka
kengligida va biroz bukilgan holda qo’yiladi. Bitta oyoq maydonchada oldinga
qo’yilgan. To’p tirsakdan bukilgan qo’lda bo’lib, taxminan bel balandligida
bo’ladi. Zarba beruvchi qo’l siltash uchun orqaga uzatiladi, so’ngra yuqoriga
otilgan to’p pasayishi vaqtida, past-orqa tomoniga zarba beriladi. Zarba berish
vaqtida panjalar mustahkam langan, barmoqlar siqilgan. Gavdani og’irligini
orqada turgan oyoqdan oldinda turgan oyoqqa o’tkaziladi. To’pni uchish yo’nalishi
va balandligi panjani to’p bilan bir-biriga tegish vaqtiga bog’liq bo’ladi. To’pni
oshirishni musht bilan ham bajarish mumkin.
Yon boshdan to’pni o’yinga kiritish , to’pni pastdan to’g’ri oshirishdan farqi
shundaki, bunda o’yinchi to’rga yon tomoni bilan turadi. To’p chap qo’lda bel
balandligida ushlab turiladi. To’pni 1m balandlikka irg’itib uruvchi (o’ng) qo’lni,
to’g’ri ushlagan holda past-orqaga siltash uchun uzatiladi. Gavdani engilgina burab
va shu tomonga engashadi. Tanasining og’irligi o’ng oyoqqa o’tkaziladi. To’pni
zarbani past-old tomoniga uriladi.
Tepadan to’pni o’yinga kiritish. O’yinchi tepadan o’yinga kiritishdan oldin
yuz bilan to’rga qarab turadi. Oyoqlarni yon tomonga ochib, biroz bukib turadi.
To’pni yuqoriga irg’itib va bir vaqtni o’zida o’ng qo’lni siltab to’pni pasayish
vaqtida imkon boriga eng yuqori nuqtasiga zarba beriladi. To’pga zarba beruvchi
kuchni oshirish uchun siltashni va keyinga zarba beruvchi qo’l paytini amplituda
bilan bajariladi. (48-rasm)
Yon boshidan to’pni o’yinchi kiritish turgan holda bajariladi. To’pni yuqoriga
chap qo’l bilan 1,5 bilandlikka irg’itish vaqtida o’yinch tana og’irligini o’ng
oyoqqa o’tqazadi va o’ng qo’lni past-orqaga uzatadi, gavda esa qo’lni siltash
tomoniga qarab egiladi.
20

To’pni pasayish vaqtida, gavada va oyoqni rostlash boshlanadi, shuningdek
to’p bilan eng yuqori nuqtasida uchrashish uchun o’ng qo’lni yuqoriga to’g’ri yoy
bo’ylab faol harakatlantiriladi.
Chap qo’l pastga tushiriladi. Gavda, oyoqni yozilish tezligi va zarba berish
vaqtida uruvchi qo’l kuchayadi. To’pni oshirishda elka kamarini yuqorisi va gavda
mushagini ishtiroki bilan bajariladi, bu esa katta kuch bilan to’pga zarba berishga
imkon beradi. To’pni qabul qilib olishni qiyinlashtirish maqsadida, to’pni
oshirishni aylantirish bilan bajariladi. Aylanma harakat to’pni markaziy nuqtasidan
aralashtirib zarba berish hisobiga vujudga keladi. Bu aralashish chapga, yuqoriga
va pastga bo’lishi mumkin. Ana shunga bog’liq holda to’p vertikal bo’ylab yoki
gorizontal o’q atrofida aylanishi mumkin. To’pni aylinish bilan oshirishdan
tashqari, ko’p jamoalarni o’yinchilari to’p oshirishni aylantirmasdan, yoki
planiruyushie (uchuvchi) usulidan keng foydalaniladi.
To’pni aylantirmasdan bajarish texnikasi bo’yicha to’pni yuqoridan to’g’ri va
yon tomondan oshirishga o’xshash bo’ladi. Texnikasini bajarishni asosiy farqi
zarba beriladigan joyni va qisqa siltashdan iboratdir
Aylantirmasdan to’pni oshirishda zarba berish (vektor kuchi) yo’nalishi to’pni
og’irlik markazi orqali o’tadi. To’pni oshirish kalta, qisqa-qisqa harakat bilan
bajariladi. To’pni aylanmasdan o’chishi ma’lum tezlikda u turni orqasida
kutalmaan joyga tushadi.
To’pni uzatish - voleybol o’yinini muhim texnikasi usul hisoblanadi.
Hujumda samaradorlikka bir va ikki qo’llab to’pni uzatishda to’liq foydalanish
hisobiga erishiladi. Tepadan to’pni o’zatish hujumkor zarbalarni o’tkazishda
hammadan ko’ra yaxshi natija yordam beradi. Bularga eng avvalo turgan holatdan
to’pni uzatish va sakrab to’pni uzatish kiradi.
Tepadan to’pni uzatish ko’proq tez-tez tayanch holatda-o’rta, yuqori tik turish
holatida, shuningdek sakrash bilan bajariladi. Turish holatini tanlash to’pni uchish
tezligi va traektoriyasi bilan aniqlanadi. To’pni qabul qilish uchun qanchaki turish
holati past bo’lsa, uchish traektoriyasi qancha past bo’lsa va shunga tezligi katta
bo’ladi.
21

O’rtacha turish holatidan to’pni uzatishga tayyorgarlik ko’rishda, o’yinchi
tana og’irligini ikkala oyoq kafti yuziga bir tekisda taqsimlash bilan ikki oyoqni
biroz bukkan holda turadi.
Biroz oldinga engashtirilgan bo’ladi qo’llarni tirsakdan bukkan holatdan
to’pni yuzki balandlikda qarshi oladi. To’pni uzatish oyoq, tana va qo’lni ketma-
ket to’g’rilanish hisobiga bajariladi. To’pni yo’nalishi, balandligi, tezligi va aniq
uzatish pancha va barmoqlarni yakuniy faol harakatlari bilan erishiladi.
Hujumda va himoyada o’yin texnikasi
Hujumda o’yin texnikasi to’p bilan va to’psiz bajariladigan usullardan tashkil
topadi. Birinchisiga tik turish, siljish va sakrashlar, ikkinchisiga – to’pni uzatish,
oshirish, hujumlar zarba va (fint) aldamchi harakatlar kiradi.
Turish. Texnik usulni yaxshi bajarish uchun o’yinchi ko’proq, “tayyor
turishi” deb ataladigan qulay vaziyatda turadi. Hujum harakatida ko’proq qulay
bo’lgan vaziyat yuqori tik turish bo’lsa, himoya esa ko’proq past holda turiladi.
Hujum harakatida ko’proq qulay bo’lgan vaziyat yuqori tik turish bo’lsa, himoyada
esa ko’proq past holatda turiladi. Tik turish qulay start holat vujudga keltiradi,
keyinchalik undan kerakli yo’nalishiga siljishni engil bajariladi.
Siljish. Maydonchada siljish, yurish, yugurish, sakrash orqali bajariladi.
Voleybolchilar maydoncha bo’ylab gavdani biroz oldinga engashtirib, oyoqlarni
engilgina bukib, yumshoqqina siljiydilar. To’pga kelish uchun tez yugurish
qo’llaniladi (3-5m masofadan). Hujum zarbasini berishda, to’siq qo’yishda va
ikkinchi to’pni oshirishda ko’proq tez-tez sakrash bilan davom etadi.
Sakrash. Sakrash turgan joyda va yugurib kelib, odamdagidek ikki oyoqda
depsinish bilan bajariladi. Hujum zarbasini berish uchun sakrashdan oldin oyoqlar
parallel holda 20-30sm masofada qo’yiladi. Gavda bunday holatda oldinga
engashadi, qo’l yuqoriga siltab, o’yinchi yuqoriga sakraydi. Bir oyoq depsinib
sakrash kamdan-kam qo’llaniladi.
To’pni o’yinga kiritish. To’pni o’yinga kiritig muhim texnik usullardan
hisoblanib, nafaqat o’yin boshlashga va ochkoni yutib olishga imkon beradi.
22

1.3 Voleybolda jamoani taktik hujum harakatlariga o‘rgatish
To’pni o’yinga kiritishni pastdan va yuqoridan, shuningdek to’g’ridan va
yondan to’pni o’yinga kiritishga bo’linadi. Ko’pchilik o’yinchilar to’pni o’yinga
kiritishni to’pni aylantirish va aylantirmasdan bajaradilar.
To’pni uchish tezligi oshirish bilan keng diapazonda o’zgaradi. Pastdan
uzatganda to’p sekin uchadi, yuqoridan esa tez uchadi.
Pastdan to’pni o’yinga kiritish. To’pni o’yinga kiritishni bajarishda,
o’yinchi to’rga yuz bilan turishi eng ko’p qulay holat hisoblanadi. Oyoqlar elka
kengligida va biroz bukilgan holda qo’yiladi. Bitta oyoq maydonchada oldinga
qo’yilgan. To’p tirsakdan bukilgan qo’lda bo’lib, taxminan bel balandligida
bo’ladi. Zarba beruvchi qo’l siltash uchun orqaga uzatiladi, so’ngra yuqoriga
otilgan to’p pasayishi vaqtida, past-orqa tomoniga zarba beriladi. Zarba berish
vaqtida panjalar mustahkam langan, barmoqlar siqilgan. Gavdani og’irligini
orqada turgan oyoqdan oldinda turgan oyoqqa o’tkaziladi. To’pni uchish yo’nalishi
va balandligi panjani to’p bilan bir-biriga tegish vaqtiga bog’liq bo’ladi. To’pni
oshirishni musht bilan ham bajarish mumkin.
Yon boshdan to’pni o’yinga kiritish , to’pni pastdan to’g’ri oshirishdan farqi
shundaki, bunda o’yinchi to’rga yon tomoni bilan turadi. To’p chap qo’lda bel
balandligida ushlab turiladi. To’pni 1m balandlikka irg’itib uruvchi (o’ng) qo’lni,
to’g’ri ushlagan holda past-orqaga siltash uchun uzatiladi.
Gavdani engilgina burab va shu tomonga engashadi. Tanasining og’irligi o’ng
oyoqqa o’tkaziladi. To’pni zarbani past-old tomoniga uriladi. (47-rasm)
Tepadan to’pni o’yinga kiritish. O’yinchi tepadan o’yinga kiritishdan oldin
yuz bilan to’rga qarab turadi. Oyoqlarni yon tomonga ochib, biroz bukib turadi.
To’pni yuqoriga irg’itib va bir vaqtni o’zida o’ng qo’lni siltab to’pni pasayish
vaqtida imkon boriga eng yuqori nuqtasiga zarba beriladi. To’pga zarba beruvchi
kuchni oshirish uchun siltashni va keyinga zarba beruvchi qo’l paytini amplituda
bilan bajariladi. Yon boshidan to’pni o’yinchi kiritish turgan holda bajariladi.
To’pni yuqoriga chap qo’l bilan 1,5 bilandlikka irg’itish vaqtida o’yinch tana
23

og’irligini o’ng oyoqqa o’tqazadi va o’ng qo’lni past-orqaga uzatadi, gavda esa
qo’lni siltash tomoniga qarab egiladi.
To’pni pasayish vaqtida, gavada va oyoqni rostlash boshlanadi, shuningdek
to’p bilan eng yuqori nuqtasida uchrashish uchun o’ng qo’lni yuqoriga to’g’ri yoy
bo’ylab faol harakatlantiriladi.
Chap qo’l pastga tushiriladi. Gavda, oyoqni yozilish tezligi va zarba berish
vaqtida uruvchi qo’l kuchayadi. To’pni oshirishda elka kamarini yuqorisi va gavda
mushagini ishtiroki bilan bajariladi, bu esa katta kuch bilan to’pga zarba berishga
imkon beradi. To’pni qabul qilib olishni qiyinlashtirish maqsadida, to’pni
oshirishni aylantirish bilan bajariladi. Aylanma harakat to’pni markaziy nuqtasidan
aralashtirib zarba berish hisobiga vujudga keladi. Bu aralashish chapga, yuqoriga
va pastga bo’lishi mumkin. Ana shunga bog’liq holda to’p vertikal bo’ylab yoki
gorizontal o’q atrofida aylanishi mumkin. To’pni aylinish bilan oshirishdan
tashqari, ko’p jamoalarni o’yinchilari to’p oshirishni aylantirmasdan, yoki
planiruyushie (uchuvchi) usulidan keng foydalaniladi.
To’pni aylantirmasdan bajarish texnikasi bo’yicha to’pni yuqoridan to’g’ri va
yon tomondan oshirishga o’xshash bo’ladi. Texnikasini bajarishni asosiy farqi
zarba beriladigan joyni va qisqa siltashdan iboratdir.(49-rasm)
Aylantirmasdan to’pni oshirishda zarba berish (vektor kuchi) yo’nalishi to’pni
og’irlik markazi orqali o’tadi. To’pni oshirish kalta, qisqa-qisqa harakat bilan
bajariladi.
Harakatli o’yinda bajariladigan harakatlarning asosiy turlari:
Uzatishlar. Voleybol sport o’yinlariga mos keladigan harakatli o’yinlardan,
“To’pni ilish va irg’itish”, “Voleybolchilar estafetasi”, “To’pga chap berish”
o’yinlari. Voleybol bo’yicha dastur materiallari o’rgatish uchun zarur bo’lgan
mashqlar, texnik va taktik usullar va o’yini nazariy va amaliy qoidalari kiritiladi.
Voleybol bo’yicha darsni muvaffaqiyatli o’tkazish uchun bir necha to’r va
maydon bo’lishi yetarli emas.
Albatta, to’ldirma to’p, osib qo’yilgan to’plar, amartizatorli to’p, to’pni
to’sish uchun keng skameyka tennis setkasi nishoni bilan bo’lishi kerak.
24

Mashqlarni bajarishda iloji boricha ko’pchilik o’quvchilar qatnashishi kerak.
Buning uchun yoppasiga o’quvchilarni ikki guruhga bo’lish, qo’shib olib borish
usuli bilan har xil vazifalarni bazaning hosil bo’lishiga qaratilgan bo’ladi. Bunda
sportchilarning sog’lig’ini yaxshilash, gavdasini to’g’ri va proportsional
rivojlantirish, jismoniy sifatlarni takomillashtirish asosiy o’rinni egallaydi.
Mashg’ulotning asosiy vazifalaridan biri sog’liqni mustahkamlashdir.
Sportchi organizmida yuqumli kasalliklar, shamollash, jarohatlanish va boshqa bir
qancha ko’ngilsiz o’zgarishlar ta’siriga qarshilik ko’rsata olish qobiliyatini
o’stiradi. Sportchilar tayyorgarligi muvaffaqiyatli bo’lishi, jismoniy sifatlarning
kamol topishi muhim ahamiyatga ega.
Texnik tayyorgarlik. Har bir o’yinchi va umuman jamoa mahorati
o’yinchilardagi texnik tayyorgarlik darajasiga bog’liq. O’yin uchun zarur bo’lgan
barcha usullar va ularni bajarish usullari texnik tayyorgarlik jarayonida oshib
boraveradi, usullar jamlangan holatda amalga oshadi, shu bilan birga sportchining
individual qobiliyati va jamoa uchun zarur bo’lgan funksiyalari takomillashtiriladi.
Taktik tayyorgarlik . Raqib jamoasi ustidan g’alaba qozonishda jismoniy va
texnik tayyorgarlik bilan bir qatorda o’z imkoniyatlaridan to’g’ri va ustalik bilan
foydalana bilish, ya’ni taktika katta ahamiyatga ega. Taktika ko’p holatlarga;
texnikani bilish va undan foydalanish, o’z kuchini o’yin vaqtida to’g’ri tasdiqlay
olish, musobaqa shart-sharoitlarini nazarda tutish, qoidani izohlash sheriklari va
raqiblarining harakatlarini to’g’ri baholash va boshqalarga bog’liq. Sport kurashini
to’g’ri tashkil qila bilish muntazam o’rganiladigan san’atdir. Ana shuning uchun
ham mashg’ulot jarayonida o’quvchilar strategiya va taktikaga oid kompleks bilimni
egallab, juda ko’p mahorat va malakalarni o’zlashtiradi.
Psixologik tayyorgarlik . Psixologik tayyorgarlik o’yinchilarda yuqori
darajadagi iroda kuchini tarbiyalashga qaratilgan. Butun o’quv–mashg’ulot
jarayoni esa shu fazilatlarni tarbiyalashga xizmat qiladi. Maxsus psixologik
tayyorgarlik sportchidan aqliy qobiliyatning rivojlanishini, qiziquvchanlikni,
sharoitni tanqidiy baholay olishni o’z hatti-harakatlarini to’g’ri tahlil qila bilishni
25

talab qiladi. Bu sifatlar tegishli maxsus bilim va ko’nikma kompleksini egallash
uchun zarurdir.
Murabbiy, ayniqsa, sportchiga tusobaqaga mayyorlanishda ijobiy yoki salbiy
ta’sir etishi mumkin bo’lgan psikaning emotsional xususiyatlarini tarbiyalashga
alohida e’tibor berish kerak. Voleybol o’yinlari ham boshqa sport turlari kabi
murakkab hisoblanadi, chunki o’yinchilar yaxshi o’yin ko’rsatishlari uchun, texnik
va taktik tayyorgarlik ko’rishlari lozim va hafta 9-12 soat mashg’ulotga qatnashish
natijasida voleybol o’yin sirlarini, qoidalarini, tezda hujumga o’tib, himoyaga
qaytishni o’zlarida mujassam qiladilar
Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik
Jismoniy tayyorgarlik haqida tushuncha. Umumiy jismoniy tayyorgarlikning
vazifasi: jismoniy sifatlarni (tezlik, epchillik, kuch, chidamlilik, egiluvchanlik)
rivojlantirish, harakat malakalarini takomillashtirish, shug’ullanuvchilarni
«Alpomish» va «Barchinoy» test me’yorini topshirishga tayyorlash. Umumiy
jismoniy tayyorgarlik vositasi: gimnastika va yengil atletika mashqlari, sport va
harakat o’yinlari, suzish va boshqalar.
Sakrovchanlikni rivojlantirish uchun beriladigan mashqlar
Cho’qqayib o’tirish, cho’qqayib o’tirgan holatdan yuqoriga sakrash, yarim
cho’qqayib o’tirish, turgan joyda bir oyoqda, ikki oyoqda va harakatda yuz bilan
oldinga, yon tomonga, orqa bilan oldinga sakrash. Gimnastik kondan pastga qarab
sakrash, osib qo’yilgan to’pga, bir va ikki oyoqda depsinib sakrab qo’lni tegizish.
Arg’amchida sakrash. Estafetalar.To’pni uzatishda qatnashadigan, mushaklarni
mustahkamlash uchun beriladigan mashqlar. Qo’l panjalarini mustahkamlash va
uning harakatchanligini oshirish. Ko’krakda to’ldirma to’pni ikki qo’llab otish
(oldinga, bosh ustida) va ilib olish, to’ldirma to’pni uzoqqa otish. Basketbol to’pini
ko’p marta uzatish va ilib olish, basketbol to’pini maydonga urib olib yurish.
To’pni o’yinga kiritishni bajarishda qatnashadigan mushaklarni
mastahkamlash uchun beriladigan mashqlar. Bosh orqasida ikki qo’llab to’ldirma
to’pni otish. Bir qo’l va ikki qo’lda yuqoridan va pastdan to’ldirma to’pni
26

otish.Hujumkor zarba berishda qatnashadigan, mushakning tez qisqarishi va kuchli
rivojlantirish uchun beriladigan mashqlar.
1 kg li to’ldirma to’pni ikki qo’llab to’r ustidan oshirib otish, turgan joyda va
sakrab ikki qo’llab to’ldirma to’pni boshdan oshirib otish. Turgan joyda, yugurib
kelib tennis koptogini uloqtirish, sakrab to’r ustidan oshirib uloqtirish.Akrobatik
mashqlar . /ujanak bo’lib oldinga va orqaga, yon tomonga dumalash. Kurakda tik
turish. Umbaloq oshish, tayanib o’tirgan va asosiy tik turgan holatdan yugurib
kelib umbaloq oshish. Bir necha umbaloq oshishni birga qo’shib bajarish.
Voleybol o’yini texnikasi va taktikasi asosi
Voleybol o’yini texnikasi haqida tushuncha. Voleybolning asosiy texnik
usullari: turish, siljish, to’pni o’yinga kiritish, to’pni uzatish, hujum zarbasi, to’siq
qo’yish. O’yin taktikasi haqida tushuncha. Himoyada, hujumda yakkama-yakka
harakatlanish, himoyada va hujumda guruh bo’lib harakat qilish.Amaliy
mashg’ulot. Voleybol o’yini texnikasini o’rgatish. Turish holati. Voleybol o’yini
uchun xos, har xil siljishlar, to’pni o’yinga kiritish bilan qabul qilish. Ikkinchi
uzatishni bajarish uchun dastlabki holatni qabul qilish. Siljish. O’ngga, chapga,
oldinga, orqaga, yonlama qadam tashlab, ikki qadam sakrab, siljishning har xil
usullarini birga qo’shib bajarish, siljishdan keyin to’xtash. To’pni uzatish. To’pni
ikki qo’lda yuqoridan uzatish. To’pni tagiga chiqish. To’pni uzatishda oyoq, qo’l,
gavda holati va harakatining bir-biriga mosligi. Turgan joyda va harakatda bosh
ustidan to’p uzatish. Qatorda qarama-qarshi tomonga to’p uzatish. Juft-juft bo’lib
siljish bilan to’p uzatish. Shit va devor oldida to’p uzatish, 6- zonadan 3- zonaga,
3- zonadan 4- zonaga yoki 6- zonadan 3- zonaga, 3- zonadan 2- zonaga to’p
uzatish. «To’p havoda», «To’p kapitanga» harakatli o’yinlari, to’pni uzatish bilan
bajariladigan estafetalar. To’pni pastdan uzatish (tanishtirish), qo’l va oyoq, gavda
holati. To’p bilan bajariladigan tayyorgarlik mashqlari. To’pni o’yinga kiritish.
To’pni pastdan o’yinga kiritish: to’g’ridan va yon tomondan (yon boshdan). To’pni
yuqoridan to’g’ri o’yinga kiritish. Tik turish, to’pni yuqoriga otish, gavda, oyoq,
qo’l holati. To’pni yuqorida va ikki qo’llab pastdan qabul qilish.
27

Hujum zarbasini berish . 4 va 2- zonalarda to’g’ridan zarba berish. To’r
ustidan (balandligi 140- 200 sm.) sakrab to’ldirma to’pni ikki qo’llab otish.
Yugurib kelib va turgan joyidan to’r ustidan tennis koptogini uloqtirish, yugurish,
sakrash, qo’lni siltash va qo’shish. Rezinali amortizatorga o’rnatilgan to’pga zarba
berish. Sherigi tomonidan tashlangan to’pga to’r ustidan zarba berish.
To’siq qo’yish . 3, 2, 4- zonalarda (to’rni balandligi 2 m-2.20 sm.) bir kishilik
to’siq qo’yishga tayyorgarlik va yordamchi mashqlar berish. To’rni yuqori
chekkasiga olib qo’yilgan to’pga (to’ldirma yoki voleybol) to’rni oldida siljib,
to’xtab va sakrash bilan to’pga qo’l panjalarini tegizish. To’r ustiga qo’yilgan
yengil rezinali to’pga to’siq qo’yish.Hujumda yakkama-yakka taktik harakat.
Birorta harakatni bajarish uchun dastlabki holatni egallashni bilish, to’r ustidan
to’pni qaytarish usulini tanlash, to’pni to’r ustidan raqib maydonchasining
mag’lum zonasiga yo’naltirish, to’pni pastdan va yuqoridan o’yinga kiritishni
almashlab borish. Himoyada yakkama-yakka taktik harakat, to’pni uchish
yo’nalishini imkoni boricha aniqlay bilish va o’z vaqtida to’pni qabul qilib olish
uchun chiqish, o’yin sharoitiga mos ravishda to’pni yuqoridan va pastdan uzatishni
qo’llash, hujumda guruh bo’lib harakat qilish. To’pni o’yinga kiritgandan keyin
qabul qilish va birinchi uzatishni 3- zonaga, 3- zonadan 4- zonaga yoki 2- zonaga
zarba berish uchun uzatiladi. 5,4,6 -zonadan to’pni 3- zonaga birinchi uzatish va 2-
zonaga ikkinchi uzatish, 2-zonadan to’r ustidan oshiriladi. To’pni 6- zonadan 2-
zonaga, 2- zonadan 3- zonaga, 3- zonadan to’r ustidan oshiriladi.
Himoyada guruh bo’lib taktik harakatlanish
Zarba berayotgan o’yinchini muhofaza qilish. Noqulay sharoitda to’pni
uzatishni bajarayotgan yoki raqibdan to’pni qabul qilib olayotgan o’yinchini
muhofaza qilish.Texnika va taktika bo’yicha o’tilgan materiallar asosida mag’lum
topshiriqlar bilan o’quv mashq o’yini. Nazorat o’yini, musobaqani borib ko’rish .
Nazorat o’yinlari oldidan o’yinchilarga ko’rsatma berish va o’tkazilgan o’yinni
taxlil qilish. Bo’ladigan o’yinga topshiriq berish, jamoa o’yinini taktik rejasi va
alohida o’yinchilarga vazifa berish. O’tkazilgan o’yinni va taktik reja bajarilishini
28

tahlil qilish. O’yindan xulosa qilish.Amaliy mashg’ulot. Boshqa maktab
o’quvchilari, bolalar va o’smirlar sport maktabining boshlang’ich tayyorgarlik
guruhlari bilan nazorat o’yinlarini o’tkazish. Tuman, shahar, viloyat birinchiligi
musobaqalarini borib ko’rish.
To’pni yuqoridan uzatishga o’rgatish
1. Juftliklarda to’p uzatish – oldingi darslardagi topshiriqlar. O’z ustidan
oshirib uzatish, 360 ga burilish va sherikka uzatish.
2. O’rtada – joyida turib olgan kirituvchi bilan va yonlama qadam tashlab,
uzatish.
3. “Devor oldidagi estafeta” o’tkazish.
4. O’yinchilar 5-darsdagi 5-mashg’ulotdagidek joylashadi. Mashq xuddi
o’shanday, biroq maydonning har ikkala yarmida bajariladi. 4 zonada o’yinga
to’pni to’r ustidan 6-zonaga yo’naltiriladi, bu yerda o’yinga to’pni qabul qilib, 3-
zonaga yo’llaydi va sherikka to’r ustidan oshirilgandan keyin o’yinchi qarama-
qarshi maydonchaga 6-zonaga o’tadi.
Yuqoridan to’g’ri uzatishga o’rgatish:
Yon chiziqdan qoidaga amal qilgan holda, to’pni maydon doirasida o’yinga
kiritish (oshirishni 5 sekund) davomida bajarish.
O’yinchilar o’qitish joyiga chiqishda murabbiy yoki ustoz xushtagidan keyin
(maydonning boshqa yarmida yordamchilar) uzatishni bajaradi. Bo’sh o’yinchilar
maydonchada joylashib, to’pni qabul qiladi. Yuqoridan ikki qo’llab oladi, keyin
navbat kutayotganlarga kelib qo’shiladi va keyin uni o’z navbatida maydonda
navbat kutayotganlarga beradi.
Yakunlovchi qism:.
Saflanish,sekin yugurish.Nafasni rostlash va taranglashgan mushaklarni
bo’shashtiruvchi mashqlar.Mashg’ulotni yakunlash. Uyga vazifa.
Joy almashinib to’p uzatish
Xulosa o’rnida shuni aytish joizki, o’sib kelayotgan yosh bolalarni har
tomonlama barkamol qilib tarbiyalashda sportning muhim o’rni borligi bugungi
kunda teran anglanmoqda. Ta’kidlash joizki, yoshligidan sport bilan
29

shug’ullangan shaxs yoshi ulg’ayganda ham hayotining 70-75 foizini sport bilan
shug’ullanish tashkil qilmoqda.
Har bir shaxsni barkamol qilib tarbiyalashda sportning alohida o’rni bor.
Sportning yoshlar o’rtasida o’z o’rni bor ekan, unda sport pedagogikasi tarbiya
jarayonining bir qismi bo’lib xizmat qiladi. O’quvchi-sportchi tarbiyaviy
jarayonining asosiy vazifasi har bir shaxs sportda o’z o’rnini topishi, sport uning
bir a’zosi kabi deb his qilishini tarbiyalashdan iborat. Sportga daxldor kishi
qiyinchiliklarga bardoshli bo’lishi bilan farq qiladi.
Sportchi biron bir jamoada shug’ullansa, jamoa oldiga qo’ygan vazifa va
maqsadlar sportchining shaxsiy maqsadlaridan ustun bo’lib, u jamoa oldiga
qo’ygan g’oyalarga to’liq rioya qiladi. Shuni ta’kidlash joizki, sport kishiga
o’zining harakatlarini ijobiy shakllantirishga yordam beradi. Sportga o’z hayotini
bag’ishlagan sportchilar hayotga estetik qiziqishi, biror muhitda bo’layotgan
hodisalariga oqilona munosabat bildirishi, har tomonlama mazmunli muloqot
qilishi, tomoshabinlarga o’z ta’sirini o’tkazishi kuzatiladi. Umuman olganda, sport
tarbiyasi shaxsni har tomonlama kamol toptirishda va tarbiyasida alohida o’rin
tutadi. Sport bilan shug’ullanishda ko’p holatlarda o’sib kelayotgan
o’quvchilarning qiyinchiliklar tufayli sport mashg’ulotlarini tashlab ketishi hollari
ham uchraydi. Lekin sport bilan muntazam shug’ullangan iroda va ishonch kabi
jismoniy, pedagogik, psixologik fazilatlarni o’zida tarbiyalagan sportchi, so’zsiz,
sport musobaqalarining yuqori cho’qqilariga yo’l oladi.
Sport jarayoni murakkab bo’lib, unda sportchilar uzoq, mashaqqatli mehnat
qilib, sport mahoratlarini va ko’nikmalarini sport musobaqa jarayonida bir lahzada
namoyon qiladi. Lekin mana shu lahzada sportchining bor kuchi, irodasi, bilimi,
erishgan yutuq va natijalari omma o’rtasida ko’z-ko’z qilinadi. Sport har qanday
insonni tarbiyalashga qodir, u sport cho’qqilarini egallashda har bir shaxsdan o’ta
irodali bo’lishni taqozo qiladi. Bunda sportchi bosqichma-bosqich sport sirlarini
egallab boradi. Sportda ko’p fazilatlar bo’lib, ko’p va uzoq muddat shug’ullangan
sportchilar sport sohasida shunday fazilatlarni o’zlarida tarbiyalaydilar.
30

Xulosa
O’quvchi va talabalarni voleybol sportiga yo’naltirish va saralash tadbirlarini
uslubiy jixatdan to’g’ri tashkil etish, voleybol bo’yicha yuqori malakali sportchilar
tayyorlash vazifalari bajariladi. Sport turlariga bolalarni yo’niltirish va saralashda
ularning shaxsiy qiziqishlari hamda jismoniy qobilyatlarini etiborga olish muxim
ahamiyatga ega. Bolalarni voleybol sportiga 12-14 yoshdan yo’naltirish mumkin.
Yosh voleybolchilarni dastlabki tayyorgarlik mashg’ulotlari ularni
voleybolchilarga muvofiq bo’lgan jismoniy fazilatlari tezkorlik, chaqqonlik
sifatlarini rivojlantirishga qaratilgan bo’lishi kerak. Voleybol o’yini texnikasi va
taktikasining asosiy shakllari bo’yicha malaka va ko’nikmalar egallanishi uchun
tayyorgarlik olib borilishi kerak. Asosan voleybolchining sakrash, yugurish,
o’tirish va tishlanish harakatlari hamda o’yinga to’p kiritish, to’p qabul qilish, to’p
uzatish harakatlari texnikasi o’rgatiladi. Taktik harakatlardan voleybol o’yinida
ishtirok etish, soxta harakatlar, fintlar bajarish bo’yicha malakalar hosil qilinadi.
Yosh sportchilarning trenirovka mashg’ulotlari davrlarga bo’linib tashkil etiladi.
Tayyorlov davrida yosh voleybolchilar voleybol o’yini texnika va taktikasi
elementlarini egallab boradilar, jismoniy fazilatlari rivojlantiriladi. Shu bilan birga
yosh sporchilarda ma’naviy, axloqiy hamda ruhiy iroda tayyorgarligi tashkil
etiladi. Tayyorlov davri musobaqalar boshlangunga qadar olib boriladi. Yosh
voleybolchilarni tayyorlashda ularni psixologik sifatlarini ham parallel tarzda
shakllantira borish muhim ahamiyat kasb etadi. Ma’lumki, voleybol o’yinida yoki
o’yinning ayrim vaziyatlarida muvaffaqiyatga erishish barcha sifat, mahorat va
qobiliyatlarni yuqori taraqqiy etganligi bilan bir qatorda tez fikrlash, tahlil qilish,
farqlay bilish, to’g’ri baholash, diqqat, xotira, oldindan sezish (ansipatsiya), iroda,
zukkolik hamda «ayyorlik» xislatlarining shakllangan bo’lishini talab
qiladi.Iste’dodli yosh voleybolchilarni tayyorlash samaradorligi ko’p jihatdan sport
to’garaklari va sport maktablariga qabul qilishda tanlov jarayonini maqsadga
muvofiq tashkil qilishga bog’liq bo’ladi.«Tanlov» – ko’p yillik jarayon bo’lib, o’z
ichiga dastlabki tanlov, qayta tanlov (guruhdan guruhga o’tkazishda saralash),
31

o’yin funksiyalari bo’yicha tanlov o’tkazish, jamoa tarkibiga tanlov asosida qabul
qilish kabi bosqichlarni kiritadi.O’quv-trenirovka jarayonida murabbiy o’z
rahbarligi ostida shug’ullanayotgan turli yoshga mansub guruh a’zolari tarkibidan
qobiliyatli, boshqalarga o’rnak bo’ladigan bolalarni tanlab olishi va ularni o’ziga
faol yordamchi qilib tayyorlashi nafaqat mashg’ulotlar samaradorligini oshiradi,
balki sport intizomi, umuman ta’lim-tarbiya jarayonini maqsadga muvofiq tashkil
qilishga yordam beradi. Ushbu masalaning yana bir ahamiyatli joyi, ya’ni
yordamchi faollar joyi shundaki, yordamchi faollar ommaviy voleybolni tashkil
qilishda, iste’dodli bolalarni izlab topish, turarjoylarda – mahallalardagi bolalarni
voleybolga jalb qilish, musobaqalar tashkil qilish, me’yoriy mashq-testlarini
hamda «Alpomish» va «Barchinoy» testlarini qabul qilishda alohida o’rin
egallaydi.Har bir murabbiyni sport to’garagi va sport maktablarida o’quv-
trenirovka jarayonini maqsadga muvofiq tashkil qilishi uchun shug’ullanuvchi
bolani ta’lim olayotgan maktabi, o’qituvchilari va ota-onalari bilan hamkorlikda
ishlashi muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki, murabbiy mashg’ulotlarni samarali
olib borishi, shug’ullanuvchi bolaning mashqlarni o’zlashtirishi, uni mahoratini
shakllanishi shu bolani maktab va uydagi ahvoli, kayfiyati, dunyoqarashi, qiziqishi
hamda xislat va boshqa omillarga bog’liqdir.
Ma’lumki,shug’ullanuvchibolanio’quv-trenirovkajarayonidamashqlarni
onglitushunganholdaijroetishi,yuklamaniqandayijroetayotganliginisezishi,
malaka va ko’nikmalarni hamda o’yin sirlarini mukammal o’zlashtira olishi
ko’p jihatdan uning nazariy-intellektual tayyorgarligiga ham aloqadordir.
Demak, har bir murabbiy o’z rahbarligi ostida shug’ullanayotgan bola haqida
barcha ma’lumotlarga ega bo’lishi, shu bolani nafaqat malakali sportchi qilib
yetishtirishga yordam beradi, balki ma’naviy-madaniy jihatdan yetuk inson
qilib tarbiyalashda muhim ro’l o’ynaydi.
32

Foydalanilgan adabiyotlar
1. B Mamuro v , A Mamanazaro v , K Abdullae v , I Davrono v . Acmeological
Approac h to the Formation of Healthy Lifestyle Among University Students. III
International Scientific Congress Society of Ambient …, 2020. https://
ww w .atlantis-press.com/proceedings/isc-sai-20/125937241
2. Bakhodir Mamuro v . Scientific basis of the acmeological approach to the
process of training and education. http://pnap.ap.edu.pl/index.php/pnap/
article/view/348
3. Mamurov Bakhodir B. Forming skills of academic process design for future
teachers and methods of determining its qualit y . https://ww w .elibrar y .
ru/item.asp?idq28408580
4. Mamurov B. B. The Need to Prepare Future T eachers to Design a
Student-Centered Educational Process. Eastern European Scientific Journal,
2017. http://journale.auris-verlag.de/index.php/EESJ/article/ viewFile/600/596
5. Mirzayeva Sayyora Rustamovna. Formation of a healthy lifestyle among
students T e k st n a uchnoy s t a ti po spetsi a ln o sti «N a uki o z do- rove».
https://cyberleninka.ru/article/n/form a tion-of-a-healthy-lifestyle- among-students
6. Mirzayeva Sayyora Rustamovna. Psychological features of attitudes of
students to their own health in conflict situations. journal of critical reviews.
ISSN- 2394-5125 VOL 7, ISSUE 17, 2020. http://ww w .jcrevie w . com/?
secqcissue.
7. Samarova Sh.R. Fairy Picture Of The W orld: Gender Scenario Of The
Person [S k a z o chnaya K a r tina Mira: G enderno’y Stsenariy Lichn o sti].
https://scientific-conference.com/h/sborniki/pedagogicheskie-nauki2/956- fairy-
picture.html
8. Ayr a petyants L. R . V o leyb o l. Uchebnik. 2000 g . T ash k en t .
9. Akramo v a G . R . Dida k tich e skie o snovo’ fo r miro v aniya k ontseptsii
to lerantn o sti u uchahi x sya n a ch a lno’x klassov: k and. n a uk. diss. a v t . T .,2007.
33

10. Akramo v a G . R . Sotsi a lno’y aspe k t prots e s s a razvitiya kriti-
ch e s k o g o mo’shleniya uchahi x sya. https://cyberleninka.ru/article/n/sotsialnyy-
aspekt-protsessa-razvitiya-kriticheskogomyshleniya-uchaschihsya/
1 1 . Akramo v a G . R . E f fe k tivno’e me t o do’ razvitiya kritich e s k o g o mo’sh- leniya
u uchahi x sya. https://scientific-conference.com/images/PDF/2018/1/
effective1.pdf/
12. Achilov A.M. Akramov J.A. G oncharo v a O.V. B o l a larning jismoniy
sif a t larini t arbiyalash. O’quv qo’llan m a. 2004y. T osh k en t .
13.B Mamurov. Akme o logich e skiy p o d x o d k v o spi t aniyu mo- l o do g o
po k o leniya v nasl e dii pr e d k ov. P e da g ogich e s k o e obra z o v anie i na- u k a, 2016.
http://ww w .manpo.ru/manpo/publications/ped_obraz/n2016_03. pdf#pageq147
14. G oncharo v a O.V. Yosh spo r tchilarning jismoniy qobiliya t larini
ri v o jlantirish. o’quv qo’llan m a. 2004y. T osh k en t .
15. Qo’chqaro v a O.V., Qipchoqov V.V., B o l t aev G .V. V o leyb o l. o’quv
qo’llan m a. 2001y. T osh k en t .
16.Mamurov B.B. Akme o logich e skiy p o d x o d k v o spi t aniyu m o l o do g o
po k o leniya v nasl e dii pr e d k ov. http://ww w .manpo.ru/manpo/
publications/ped_obraz/n2016_03.pdf#pageq147
17.Ma’murov B. B. Bo’lajak o’qi t u v chilarni sha x sga yo’n a ltirilgan t a’lim-
t arbiya jarayonini loyih a lashga t ayyo r lash- da qo’llaniladigan t amoyillar.
Sovremenn o e obra z o v anie ( U z b e- kis t an), 2017.
https://cyberleninka.ru/arti c le/n/b-lazhak-ituvchilarni- shahsga-y-naltirilgan-talim-
tarbiya-zharayonini-loyi-alashga-tayyorlashda- llaniladigan-tamoyillar
18.S a l o mov R .S., K erimov F.A. Jismoniy t arbiyada p e da g o- gik
t e xn o logiyalar. O’quv qo’llan m a. 2002 y. T osh k en t .
19. U smon x o djaev T .S. v a boshqa. B o l a lar v a o’smi r lar spo r ti m ashg’ u l o t lari
nazariyasi v a usl u biya t lari. 2005 y. T osh k en t .
34

Купить

Похожие документы
Yosh voleybolchilarni texnik tayyorlash usullari va ularni takomillashtirish yo‘llarini o‘rganish
Yosh voleybolchilarni sportning muhim sifatlarini rivojlantirish xususiyatlarini hisobga olgan holda texnik-taktik tayyorgarligi
Yosh voleybolchilarda muvofiqlashtirish qobiliyatlarini rivojlantirish va ularning o‘yin texnikasini rivojlantirishga ta’siri
Vоlеybоlchining taktik tayyorgarligini oshirish va tarbiyalashning nazariy asoslari
Vоlеybоlchining taktik tayyorgarligini oshirish va tarbiyalashning nazariy asoslari