Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar va ularning faoliyati kurs ishi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	314.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	16 Iyul 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

53 Sotish

Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar va ularning faoliyati kurs ishi

Sotib olish

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI
------------------------------------------FAKULTETI
“----------------------------------” KAFEDRASI
------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi
______- guruhi talabasi
Kurs ishi
Mavzu :Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar va ularning faoliyati
Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________
(imzo) (ismi sharifi)

Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y.
Baho “_____” ____ __ _____
Ilmiy rahbar: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
Komissiya a’zolari: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
__________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)

2Mavzu: Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar va ularning faoliyati
MUNDARIJA
Kirish …………………………………………………………………….…….…..
I BOB. XALQARO IQTISODIY TASHKILOTLARNING NAZARIY
ASOSLARI
1.1. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar tushunchasi va tasnifi ………………….………
1.2. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning maqsadlari va asosiy funksiyalari ………...
1.3. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning rivojlanish bosqichlari va ahamiyati ……...
II BOB. XALQARO IQTISODIY TASHKILOTLAR FAOLIYATI VA
O‘ZBEKISTON BILAN HAMKORLIGI
2.1. BMT, JST, MMF, Jahon banki kabi tashkilotlarning iqtisodiy faoliyati ……...
2.2. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan O‘zbekistonning hamkorlik yo‘nalishlari ..
2.3. O‘zbekistonning xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik tajribasi va istiqbollari ..
Xulosa ……………………………………………………………………………..
Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………………

3 KIRISH
KURS ISHI MAVZUSINING DOLZARBLIGI Bugungi globallashuv
sharoitida mamlakatlararo iqtisodiy integratsiya jarayonlari tobora jadallashib
bormoqda. Xalqaro miqyosdagi iqtisodiy, savdo va moliyaviy aloqalarni
muvofiqlashtirish, teng huquqli hamkorlikni rivojlantirishda xalqaro iqtisodiy
tashkilotlar hal qiluvchi o‘ringa ega. BMT, MMF, JST, Jahon banki kabi yirik
institutlar dunyo mamlakatlari uchun iqtisodiy taraqqiyot, barqarorlik va
moliyaviy intizomni ta’minlashda ko‘mak beruvchi vosita vazifasini bajaradi. Bu
tashkilotlar global iqtisodiy muammolarni bartaraf etish, kambag‘allikni
kamaytirish, ekologik va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashda ham faol ishtirok
etmoqda. O‘zbekiston mustaqillik yillaridan boshlab xalqaro iqtisodiy tizimga
kirish, islohotlarni qo‘llab-quvvatlash va xalqaro moliyaviy institutlardan yordam
olish yo‘lida keng ko‘lamli hamkorlikka kirishdi. Ayniqsa, 2017-yildan so‘ng
olib borilgan ochiq iqtisodiy siyosat mamlakatimiz uchun xalqaro tashkilotlar
bilan aloqalarni yangi bosqichga olib chiqdi. Shu sababli, xalqaro iqtisodiy
tashkilotlar faoliyatini chuqur o‘rganish nafaqat ilmiy, balki amaliy jihatdan ham
dolzarb bo‘lib, O‘zbekistonning tashqi iqtisodiy strategiyasini aniqlashda, xorijiy
investitsiyalarni jalb qilishda va xalqaro savdoni rivojlantirishda muhim manba
bo‘lib xizmat qiladi.
KURS ISHI MAVZUSINING O‘RGANILGANLIK DARAJASI Xalqaro
iqtisodiy tashkilotlar mavzusi bugungi kunda dunyo miqyosida eng ko‘p
o‘rganilayotgan mavzulardan biridir. Xalqaro tashkilotlarning moliyaviy
hisobotlari, strategik hujjatlari, yillik faoliyat tahlillari va global rivojlanish
maqsadlariga oid ma’lumotlari ilmiy izlanishlar uchun asosiy manba hisoblanadi.
MMF, Jahon banki, JST va BMT har yili o‘z a’zolari uchun hisobotlar e’lon
qiladi, bu esa mazkur tashkilotlar faoliyatini puxta tahlil qilish imkonini beradi.
Ilmiy adabiyotlarda xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning tuzilmasi, ularning siyosiy
va iqtisodiy ta’siri, moliyaviy mexanizmlari va barqarorlik siyosati chuqur
yoritilgan. O‘zbekistonda ham bu yo‘nalishda iqtisodchilar, xalqaro munosabatlar

4bo‘yicha mutaxassislar va siyosatshunoslar tomonidan ilmiy maqolalar va
risolalar tayyorlangan. Biroq hozirgi islohotlar, yangi geoiqtisodiy vaziyat va
xalqaro tashkilotlar bilan O‘zbekistonning strategik hamkorligining yangi
bosqichini o‘rganishga qaratilgan izlanishlar yetarli darajada emas. Ayniqsa,
hozirgi bosqichda xalqaro moliyaviy institutlar bilan amaliy hamkorlik tajribasi
va kelajakdagi istiqbollarni chuqur tahlil qilishga ehtiyoj yuqori.
KURS ISHI MAVZUSINING NAZARIY VA AMALIY AHAMIYATI
Mazkur kurs ishining nazariy ahamiyati shundan iboratki, u xalqaro iqtisodiy
tashkilotlar faoliyatining ilmiy asoslarini tahlil qiladi, ularning paydo bo‘lish
sabablari, rivojlanish bosqichlari, maqsad va funksiyalarini chuqur o‘rganadi.
Xalqaro iqtisodiy munosabatlar tizimida bu tashkilotlarning tutgan o‘rni,
iqtisodiy integratsiya va moliyaviy barqarorlikni ta’minlashdagi roli haqida
tizimli tasavvur shakllantirishga xizmat qiladi. Bundan tashqari, kurs ishida
BMT, JST, MMF, Jahon banki kabi tashkilotlarning nazariy modeldagi o‘rni
bilan birga real iqtisodiy jarayondagi ishtiroki o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik tahlil
qilinadi.
Amaliy ahamiyati esa, ayniqsa, O‘zbekiston misolida xalqaro tashkilotlar bilan
olib borilayotgan hamkorlikni o‘rganish orqali namoyon bo‘ladi. O‘zbekistonning
MMF, JST, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki kabi institutlar bilan amaliy
aloqalari, ularning mamlakat iqtisodiyotiga ta’siri, loyihalarga ajratilayotgan
moliyaviy resurslar va texnik ko‘mak, shuningdek, iqtisodiy siyosatga
qo‘yilayotgan tavsiyalar mazkur ishda tahlil qilinadi. Kurs ishi natijalari asosida
kelajakdagi iqtisodiy siyosatga oid amaliy tavsiyalar ishlab chiqish imkoniyati
paydo bo‘ladi. Bu esa, talaba uchun nafaqat nazariy bilimni mustahkamlash, balki
real iqtisodiy tahlil olib borish ko‘nikmasini shakllantirishga ham xizmat qiladi.
KURS ISHI MAVZUSINING OBYEKTI Mazkur kurs ishining obyekti
xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning faoliyati, ularning tashkiliy-strukturaviy
tuzilmalari, asosiy yo‘nalishlari va iqtisodiy munosabatlar tizimidagi roli
hisoblanadi.

5KURS ISHI MAVZUSINING PREDMETI Kurs ishi predmeti sifatida
xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning funksiyalari, ularning global va mintaqaviy
iqtisodiyotga ko‘rsatgan ta’siri, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi bilan
ushbu tashkilotlar o‘rtasidagi iqtisodiy hamkorlik yo‘nalishlari olinadi.
KURS ISHI MAVZUSINING MAQSADI — xalqaro iqtisodiy
tashkilotlarning tashkil etilishi, ularning asosiy vazifalari, global iqtisodiy
jarayonlardagi o‘rni va faoliyati, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi bilan olib
borilayotgan iqtisodiy hamkorlikni tahlil qilishdan iborat.
KURS ISHI MAVZUSINING VAZIFALARI
 Quyidagi vazifalar kurs ishining ilmiy yo‘nalishini aniqlab beradi:
 Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar tushunchasini ochib berish;
 Ularning tarixiy rivojlanish bosqichlarini o‘rganish;
 Asosiy maqsad va funksiyalarini tahlil qilish;
 BMT, MMF, JST, Jahon banki kabi tashkilotlar faoliyatini ko‘rib chiqish;
 O‘zbekistonning ushbu tashkilotlar bilan hamkorlik yo‘nalishlarini aniqlash;
 Mavjud yutuqlar va kamchiliklarni baholash;
 Hamkorlik istiqbollarini ko‘rsatib berish va tavsiyalar ishlab chiqish.
KURS ISHI MAVZUSINING TUZILISHI Mazkur kurs ishi kirish, ikkita
asosiy bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.

6I BOB. XALQARO IQTISODIY TASHKILOTLARNING NAZARIY
ASOSLARI
1.1. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar tushunchasi va tasnifi
Bugungi globallashuv sharoitida davlatlar o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalar tobora
murakkablashib, ularning tartibga solinishi va muvofiqlashtirilishi uchun xalqaro
darajada samarali faoliyat yurituvchi iqtisodiy tashkilotlarning mavjudligi zarur
bo‘lmoqda. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar davlatlar o‘rtasida iqtisodiy
hamkorlikni rivojlantirish, savdo va moliyaviy siyosatni uyg‘unlashtirish,
barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash hamda ijtimoiy-iqtisodiy tengsizlikni
kamaytirish maqsadida tashkil etilgan institutlardir. Ular xalqaro iqtisodiy
munosabatlarning ajralmas qismi bo‘lib, nafaqat davlatlar, balki transmilliy
korporatsiyalar, moliyaviy bozorlar va fuqarolik jamiyatlari bilan ham bevosita
aloqada bo‘lib faoliyat yuritadilar.
1-jadval. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning asosiy turlari va ularning
funksiyalari
Tashkilot
nomi Tasnif turi Geografik
qamrov Asosiy funksiyalari
BMT (UN) Umumjahon,
universal Global Iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotni
qo‘llab-quvvatlash, tinchlik va
xavfsizlikni ta’minlash
MMF (IMF) Moliyaviy
tashkilot Global Valyuta barqarorligi,
moliyaviy ko‘mak,
inflyatsiyani nazorat qilish
Jahon banki
(WB) Moliyaviy
rivojlantiruvchi Global Taraqqiyot loyihalariga kredit
ajratish, infratuzilmani
rivojlantirish
JST (WTO) Savdo tashkiloti Global Xalqaro savdoni tartibga
solish, nizolarni hal qilish
Yevropa Mintaqaviy Yevropa Erkin bozor, yagona valyuta,

7Ittifoqi (EU) integratsion siyosiy-iqtisodiy integratsiya
Osiyo
Taraqqiyot
Banki (OTB) Mintaqaviy
moliyaviy
tashkilot Osiyo va
Tinch
okeani Kredit, texnik yordam,
iqtisodiy islohotlarni qo‘llab-
quvvatlash
Yevroosiyo
Iqtisodiy
Ittifoqi Mintaqaviy
iqtisodiy tashkilot MDH
davlatlari Bojxona ittifoqi, yagona bozor,
iqtisodiy siyosatni
muvofiqlashtirish
UNIDO Iqtisodiy-sanoat
tashkiloti Global Sanoat modernizatsiyasi,
innovatsiyalar, ishlab
chiqarishni rivojlantirish
UNCTAD Savdo va
taraqqiyot
tashkiloti Global Savdoga oid siyosat, texnik
ko‘mak, statistika
Islom
Taraqqiyot
Banki (ITB) Mintaqaviy diniy-
moliyaviy Islom
davlatlari Islomiy moliyalash,
infratuzilma loyihalari, texnik
yordam
Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar odatda bir necha davlatlar o‘rtasida tuzilgan
shartnomalar asosida tashkil etiladi. Ularning huquqiy maqomi, vazifalari,
vakolat doirasi, qaror qabul qilish tartibi va moliyaviy manbalari mazkur
shartnomalarda belgilab beriladi. Ushbu tashkilotlar a’zolik asosida ishlaydi va
a’zolar soni ularning global yoki mintaqaviy xarakterga ega ekanligini aniqlaydi.
A’zolik majburiyatlari va imtiyozlari har bir tashkilot nizomida
mustahkamlangan bo‘lib, har bir a’zo davlat belgilangan qoidalarni bajargan
holda tashkilot faoliyatida ishtirok etadi.
Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar o‘z funksiyalariga ko‘ra turlicha vazifalarni
bajaradi. Ba’zilari rivojlanayotgan mamlakatlarga moliyaviy yordam ko‘rsatish
bilan shug‘ullansa, boshqalari xalqaro savdoni tartibga solish, texnik yordam
ko‘rsatish yoki statistik ma’lumotlarni yig‘ish va tahlil qilish bilan band bo‘ladi.

8Bu xilma-xillik ularning tasnifini ishlab chiqishda asosiy omillardan biri
hisoblanadi.
Ushbu tashkilotlarni birinchi navbatda geografik qamrovi bo‘yicha tasniflash
mumkin. Bu jihatdan ular quyidagi ikki asosiy turga bo‘linadi:
Umumjahon (universal) xalqaro iqtisodiy tashkilotlar – bu turdagi tashkilotlar
butun dunyo davlatlarini birlashtiradi va global iqtisodiy muammolarni hal
qilishga qaratilgan. Bunday tashkilotlarga Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT),
Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi (MMF), Jahon Banki guruhi, Jahon Savdo
Tashkiloti (JST) kiradi. Ular xalqaro iqtisodiy siyosatni muvofiqlashtirish,
xalqaro kredit va investitsiyalarni yo‘naltirish, rivojlanish loyihalarini
moliyalashtirish kabi keng ko‘lamli faoliyat olib boradi.
Mintaqaviy xalqaro iqtisodiy tashkilotlar – bu tashkilotlar ma’lum bir
hududdagi davlatlar manfaatlarini ifodalaydi va mintaqaviy integratsiyani
kuchaytirishga qaratilgan. Ularga Yevropa Ittifoqi (EU), Yevroosiyo iqtisodiy
ittifoqi (YeOII), Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlari assotsiatsiyasi (ASEAN), Osiyo
taraqqiyot banki (OTB), Islom taraqqiyot banki (ITB) kabi tashkilotlar misol
bo‘la oladi. Bu tashkilotlar o‘z a’zolari o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalarni
mustahkamlash, bojxona ittifoqlari tuzish, savdo erkinligini ta’minlash,
infratuzilma rivojiga ko‘maklashish kabi maqsadlarni ko‘zlaydi.
Ikkinchi muhim tasnif mezoni – faoliyat sohasi va yo‘nalishlari bo‘yicha
ajratishdir. Bu jihatdan xalqaro iqtisodiy tashkilotlar quyidagicha tasniflanadi:
Moliyaviy-iqtisodiy tashkilotlar: MMF, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki,
Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (YTTB) kabilar ushbu turga kiradi. Ular
davlatlarga kredit ajratish, iqtisodiy maslahatlar berish, iqtisodiy islohotlarni
qo‘llab-quvvatlash bilan shug‘ullanadi.
Savdo va bojxona tashkilotlari: JST, UNCTAD (BMTning savdo va taraqqiyot
bo‘yicha konferensiyasi), Jahon bojxona tashkiloti kabilar xalqaro savdo
qoidalarini belgilaydi, nizolarni hal qiladi va savdo statistikalarini yuritadi.

9Sanoat va ishlab chiqarishni rivojlantiruvchi tashkilotlar: UNIDO (BMTning
sanoat rivojlantirish tashkiloti) kabi tuzilmalar sanoatni modernizatsiyalash,
texnologik taraqqiyotga ko‘maklashish va ilm-fan asosida ishlab chiqarish
tizimini takomillashtirishga xizmat qiladi. 1
Mehnat va ijtimoiy sohalar bo‘yicha tashkilotlar: Xalqaro mehnat tashkiloti
(XMT), BMTning ijtimoiy rivojlanish bo‘yicha dasturlari mehnat huquqlari, ish
bilan bandlik va ijtimoiy himoya masalalariga e’tibor qaratadi.
Ekologik-iqtisodiy tashkilotlar: BMTning atrof-muhit dasturi (UNEP), Iqlim
o‘zgarishi bo‘yicha Parij bitimi doirasida shakllangan moliyaviy institutlar
tabiatni muhofaza qilish, ekologik xavfsizlik va yashil iqtisodiyotga o‘tish kabi
masalalarni qamrab oladi.Shuningdek, xalqaro iqtisodiy tashkilotlar normativ-
huquqiy maqomiga ko‘ra ham tasniflanadi. Bunda ular:
Davlatlararo tashkilotlar (intergovernmental);
Nodavlat notijorat tashkilotlar (non-governmental organizations, NGO);
Xalqaro moliyaviy institutlar (IFI – International Financial Institutions) tarzida
ajratiladi.
Ushbu tasniflar xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning iqtisodiy munosabatlar
tizimida qanday o‘rinda ekanligini aniqlashga yordam beradi. Shu orqali har bir
tashkilotning global yoki mintaqaviy siyosatga qanday ta’sir qilayotgani, qanday
moliyaviy vositalardan foydalanayotgani va qaysi ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlarni
ko‘zlayotgani aniqlanadi.
O‘zbekiston Respublikasining ham xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan aloqalari
mazkur tasniflar orqali o‘rganilishi mumkin. Masalan, O‘zbekiston JST
a’zoligiga intilar ekan, savdo siyosatini bu tashkilot talablariga moslashtirishga
harakat qilmoqda. Yoki MMF va Jahon banki orqali islohotlarga texnik va
moliyaviy yordam olayotgani xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlikning
1
Qodirova M.I. – “Moliyaviy menejment asoslari”. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021. – 280 bet.

10amaliy ko‘rinishidir. Mintaqaviy miqyosda esa O‘zbekiston OTB, ITB va YeOII
doirasidagi iqtisodiy integratsiyaga faol hissa qo‘shmoqda.
1.2. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning maqsadlari va asosiy funksiyalari
Xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning shakllanishi va faoliyat yuritishining asosiy
sababi — bu global iqtisodiy tartibni mustahkamlash, davlatlar o‘rtasida savdo va
investitsiya oqimini muvofiqlashtirish, moliyaviy barqarorlikni ta’minlash va
iqtisodiy rivojlanishga ko‘maklashishdir. Har bir tashkilot o‘z nizomi va
vazifalariga muvofiq, o‘ziga xos maqsadlarni ko‘zlaydi. Biroq ular orasida
umumiy va global iqtisodiy barqarorlikka xizmat qiluvchi funksiyalar mavjud
bo‘lib, ular barcha tashkilotlarning asosiy faoliyat yo‘nalishlari sifatida qaraladi.
Avvalo, xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning umumiy maqsadi — bu mamlakatlar
o‘rtasida iqtisodiy hamkorlikni chuqurlashtirishdir. Bu hamkorlik savdo-sotiqni
erkinlashtirish, bojxona va tarif to‘siqlarini kamaytirish, sarmoyalar oqimini
qulaylashtirish, iqtisodiy siyosatni uyg‘unlashtirish orqali amalga oshiriladi.
Xususan, JST savdo munosabatlarini tartibga solish, MMF esa xalqaro valyuta
tizimini barqarorlashtirish orqali o‘z maqsadlarini ro‘yobga chiqaradi. Jahon
banki va OTB kabi moliyaviy institutlar esa infratuzilmani rivojlantirish va
ijtimoiy loyihalarni moliyalashtirish orqali barqaror rivojlanishga hissa qo‘shadi.
Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar ko‘p hollarda rivojlanayotgan mamlakatlarga
yo‘naltirilgan maqsadlarni ko‘zlaydi. Ular kambag‘allikni kamaytirish,
texnologiyalar transferi, ilm-fan va ta’limni rivojlantirish, sog‘liqni saqlash
tizimlarini modernizatsiya qilish va raqamli iqtisodiyotga o‘tishni qo‘llab-
quvvatlash kabi yo‘nalishlarda ish olib boradilar. Shu orqali ular global
tengsizlikni yumshatish, iqtisodiy imkoniyatlarni baravar taqsimlashga erishishni
maqsad qiladi.
Yana bir muhim maqsad — iqtisodiy xavfsizlik va moliyaviy inqirozlarning
oldini olishdir. MMF bu borada muhim o‘rin egallaydi. U mamlakatlarga qisqa
muddatli va o‘rta muddatli kreditlar ajratish, moliyaviy ko‘mak ko‘rsatish va
islohotlar uchun maslahat berish orqali makroiqtisodiy barqarorlikni qo‘llab-

11quvvatlaydi. Bu esa ichki valyuta bozorining barqarorligi, inflyatsiyaning
pasayishi, moliyaviy intizomning shakllanishi va investitsion muhitning
yaxshilanishiga xizmat qiladi.
Endi ularning asosiy funksiyalarini quyidagicha guruhlash mumkin:
Regulyativ (tartibga soluvchi) funksiyasi: Bu funksiya xalqaro savdo, bojxona,
moliyaviy oqimlar va valyuta operatsiyalarini tartibga solishga qaratilgan. JST
xalqaro savdo qoidalarini belgilaydi, MMF esa valyuta kurslarini
muvofiqlashtiradi va valyuta intervensiyalarini baholaydi.
Moliyaviy yordam va kreditlash funksiyasi: Jahon banki, MMF, OTB, YTTB
kabi tashkilotlar a’zo davlatlarga kredit va grantlar ajratadi. Bu mablag‘lar
ko‘pincha infratuzilma, energetika, ta’lim, sog‘liqni saqlash kabi sektorlarni
rivojlantirishga yo‘naltiriladi.
Maslahat va ekspertiza funksiyasi: Ko‘plab xalqaro iqtisodiy tashkilotlar o‘z
a’zolariga makroiqtisodiy tahlil, iqtisodiy islohotlar bo‘yicha tavsiyalar, siyosiy
qarorlarni baholashga oid texnik maslahatlar beradi. MMF tomonidan
tayyorlanadigan Article IV missiyalari bunga misoldir. 2
Monitoring va statistik kuzatuv funksiyasi: Ushbu tashkilotlar o‘z a’zolari
iqtisodiy faoliyati, moliyaviy ko‘rsatkichlari va islohotlar jarayonini doimiy
monitoring qilib boradi. JST savdo statistikasi, MMF valyuta va to‘lov balansi
statistikasi, Jahon banki esa taraqqiyot indikatorlari bazasini yuritadi.
Iqtisodiy nizolarni hal etish funksiyasi: JST bu borada eng faol tashkilot
hisoblanadi. U savdo nizolarini mustaqil va shaffof mexanizm orqali ko‘rib
chiqadi va nizolanuvchi tomonlarga adolatli yechimlar taklif qiladi.
Integratsion va kooperatsion funksiyasi: Mintaqaviy tashkilotlar, ayniqsa
Yevropa Ittifoqi, YeOII, ASEAN kabilar a’zolari o‘rtasida iqtisodiy
integratsiyani chuqurlashtirish, umumiy bozorlar yaratish, yagona valyuta hududi
shakllantirish yo‘lida ishlaydi.
2
Sharipov M.Q. – “O‘zbekiston fond bozorining rivojlanish tendensiyalari”. – Toshkent:
Iqtisodiyot, 2020. – 232 bet.

12Innovatsion va texnik yordam funksiyasi: UNIDO, FAO, ITB kabi tashkilotlar
yangi texnologiyalar joriy etilishi, innovatsion loyiha va raqamli infratuzilmani
rivojlantirish uchun texnik maslahatlar va grantlar ajratadi.Shuningdek, xalqaro
iqtisodiy tashkilotlar ekologik barqarorlik, gender tengligi, iqlim o‘zgarishiga
qarshi kurashish, inson kapitalini rivojlantirish kabi yo‘nalishlarda ham faol
ishtirok etmoqda. Masalan, BMT va Jahon banki barqaror rivojlanish maqsadlari
(SDGs) doirasida keng qamrovli dasturlar ishlab chiqmoqda. Bu holat ushbu
tashkilotlar faoliyatining ijtimoiy-iqtisodiy ko‘lamini yanada kengaytiradi.
O‘zbekiston ham xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan hamkorlikni aynan ushbu
funksional yo‘nalishlarda olib bormoqda. Misol uchun, MMF bilan fiskal
islohotlar bo‘yicha maslahatlashuvlar, Jahon banki bilan infratuzilma rivojiga
doir loyihalar, JSTga a’zo bo‘lish uchun milliy qonunchilikni moslashtirish, OTB
orqali mintaqaviy transport loyihalari — bularning barchasi ushbu
tashkilotlarning funksiyalari orqali amalga oshmoqda.
1.3. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning rivojlanish bosqichlari va
ahamiyati
Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bugungi kunda global iqtisodiy tizimning eng
muhim institutsional elementlaridan biri hisoblanadi. Ular turli tarixiy
bosqichlarda yuzaga kelgan va o‘z funksional imkoniyatlarini zamon talablari

13asosida kengaytirib borgan. Ularning shakllanishi va rivojlanishi insoniyat
tarixidagi iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy o‘zgarishlar bilan chambarchas bog‘liq
bo‘lgan bo‘lib, har bir bosqichda ularning roli tobora ortib borgan.
Birinchi bosqich — XX asr boshlarigacha bo‘lgan davr. Bu davrda iqtisodiy
tashkilotlar deyarli mavjud bo‘lmagan. Davlatlararo iqtisodiy aloqalar faqat ikki
tomonlama bitimlar shaklida mavjud edi. Iqtisodiy nizolar ko‘p hollarda siyosiy
to‘qnashuvlar bilan yakunlanar edi. Bu davrda xalqaro iqtisodiy munosabatlar
erkin va tartibga solinmagan holda kechgan. Shuning uchun muayyan institutlar
orqali iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish ehtiyoji hali yuzaga kelmagan edi.
Ikkinchi bosqich — Birinchi jahon urushidan keyingi davr. 1919-yilda tashkil
etilgan Millatlar Ligasi birinchi marta global miqyosda davlatlararo iqtisodiy va
siyosiy aloqalarni muvofiqlashtirishga uringan tuzilma bo‘ldi. Garchi bu
tashkilotning iqtisodiy vakolati cheklangan bo‘lsa-da, xalqaro iqtisodiy hamkorlik
g‘oyasini ilgari surgan muhim bosqich hisoblanadi. Bu davrda xalqaro savdo,
to‘lov tizimlari va iqtisodiy siyosatni muvofiqlashtirish zarurati kuchaydi.
Uchinchi bosqich — Ikkinchi jahon urushi va undan keyingi yillar (1944–
1970). Bu davr xalqaro iqtisodiy tashkilotlar uchun tub burilish bosqichi bo‘ldi.
1944-yilgi Bretton-Vuds konferensiyasi natijasida Jahon banki va Xalqaro
valyuta jamg‘armasi (MMF) tashkil etildi. Bu ikki institut global iqtisodiy
boshqaruvning asosiy poydevorini tashkil etdi. Ular dunyo iqtisodiyotini
urushdan keyingi tiklanishda moliyaviy yordam, valyuta kurslarini
barqarorlashtirish va kreditlar orqali faol ishtirok etdi. Bu bosqichda, shuningdek,
1947-yilda GATT – Tariflar va savdo bo‘yicha umumiy kelishuv imzolandi, bu
esa keyinchalik JSTga asos bo‘ldi.
To‘rtinchi bosqich — 1970–1990-yillar oralig‘i. Bu davrda xalqaro iqtisodiy
tashkilotlarning faoliyati yanada kengayib, ular yangi sohalarni qamrab oldi. Neft
inqirozlari, moliyaviy beqarorliklar, rivojlanayotgan mamlakatlardagi iqtisodiy
inqirozlar ushbu institutlarning rolini kuchaytirdi. MMF va Jahon banki
strukturaviy islohotlar dasturlarini ishlab chiqdi. Yangi mintaqaviy tashkilotlar

14paydo bo‘ldi: Osiyo taraqqiyot banki, Afrika taraqqiyot banki, Yevropa tiklanish
va taraqqiyot banki kabi moliyaviy institutlar faoliyat boshladi.
Beshinchi bosqich — 1990-yillardan XXI asr boshlarigacha. Bu davr
globalizatsiya jarayonlari, Sovet Ittifoqining parchalanishi, yangi mustaqil
davlatlarning paydo bo‘lishi bilan xarakterlanadi. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar
yangi a’zolarni qabul qila boshladi, ularning faoliyati kengayib bordi. Jahon
savdo tashkiloti (JST) 1995-yilda GATT o‘rniga rasman tashkil etildi. U xalqaro
savdoning asosiy tartibga soluvchisi sifatida tan olindi. MMF va Jahon banki
transformatsion iqtisodiyotga ega davlatlarda bozor islohotlarini qo‘llab-
quvvatladi. Raqamli iqtisodiyot, xizmatlar savdosi, intellektual mulk himoyasi
kabi yangi yo‘nalishlar ham ularning faoliyatiga kirib keldi.
Oltinchi bosqich — XXI asr va hozirgi davr. Hozirda xalqaro iqtisodiy
tashkilotlar faqat moliyaviy yoki savdo aloqalarigagina emas, balki iqlim
o‘zgarishi, barqaror rivojlanish, raqamli iqtisodiyot, gender tengligi,
pandemiyalarga qarshi kurashish kabi muhim global masalalarga ham
aralashmoqda. BMT doirasida Barqaror rivojlanish maqsadlari (SDGs) qabul
qilinib, Jahon banki, MMF va boshqa tashkilotlar ushbu maqsadlarga erishishda
hamkorlik qilmoqda. JST savdo nizolarini hal qilishda mustaqil platformaga
aylandi, MMF esa iqtisodiy inqirozlar davrida a’zolarni moliyaviy qo‘llab-
quvvatlamoqda.
Bu bosqichlar xalqaro iqtisodiy tashkilotlar nafaqat o‘z vazifalarini zamon
bilan birga o‘zgartirib borganini, balki ularning faoliyati yanada murakkab va
ko‘p qirrali tus olganini ko‘rsatadi. Ular iqtisodiy inqirozlarga qarshi immunitet,
siyosiy barqarorlikni ta’minlash, ekologik xavfsizlikni muhofaza qilish va
ijtimoiy tenglikni mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi.

15Xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning ahamiyatini quyidagi asosiy jihatlar
orqali ko‘rish mumkin:
O‘zbekiston ham xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning bu bosqichlardagi
rivojlanishiga hamohang tarzda o‘z iqtisodiy siyosatini shakllantirib kelmoqda.
Jumladan, O‘zbekistonning MMF bilan islohotlarni moliyaviy qo‘llash, Jahon
banki bilan ta’lim va energetika sohasida loyihalar olib borish, JSTga a’zolik
jarayonini boshlashi, OTB va ITB orqali infratuzilma rivojiga e’tibor qaratishi
bevosita ushbu tashkilotlarning amaliy ahamiyatini ko‘rsatadi.
1. Makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash
Xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning eng muhim funksiyalaridan biri bu –
makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashdir. Bu holat, odatda, davlatlarning ichki
va tashqi moliyaviy muvozanatini ushlab turish, valyuta tizimini
barqarorlashtirish va byudjet muammolarini bartaraf etishga qaratilgan chora-
tadbirlar orqali amalga oshiriladi. Xususan, Xalqaro valyuta jamg‘armasi (MMF)
davlatlarga qisqa va o‘rta muddatli kredit ajratish orqali ularning jahon moliyaviyMakroiqtisodiy
barqarorlikni ta’minlash
Rivojlanish loyihalarini
qo‘llab-quvvatlash
Savdo siyosatini tartibga
solish
Texnik va metodologik
yordam
Iqtisodiy integratsiyani
rag‘batlantirish

16bozorida muvozanatda qolishiga yordam beradi. Makroiqtisodiy barqarorlik – bu
narxlar darajasining boshqarilishi, valyuta kursining keskin tebranishlaridan
saqlanish, tashqi qarzdorlik hajmining nazoratda bo‘lishi, hamda pul-kredit va
fiskal siyosatning uyg‘unlashuvi kabi omillarni o‘z ichiga oladi.
Davlatlar ichki inflyatsiyani nazorat qilish, fiskal intizomni ta’minlash, tashqi
to‘lovlar balansini muvozanatlash kabi vazifalarda xalqaro tashkilotlar ko‘magiga
ehtiyoj sezadilar. MMF bu borada "Article IV Consultation" orqali a’zo
davlatlarning makroiqtisodiy holatini baholab, siyosiy tavsiyalar beradi. Bu
jarayon iqtisodiy muammolarni erta aniqlash va ularning salbiy ta’sirini
yumshatish imkonini beradi. Shuningdek, Jahon banki ham uzoq muddatli
makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash uchun islohotlarni moliyaviy qo‘llab-
quvvatlaydi.
O‘zbekiston misolida aytadigan bo‘lsak, MMF bilan olib borilayotgan
maslahatlashuvlar, fiskal shaffoflikni kuchaytirish, soliq islohotlarini
jadallashtirish kabi chora-tadbirlar bu funksiyaning amaliy ifodasidir. Davlat
byudjeti barqarorligi, valyuta kursining nisbiy stabilligi, tashqi qarzning
boshqariladigan holatda bo‘lishi xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik natijasidir.
Shu tariqa, xalqaro iqtisodiy tashkilotlar iqtisodiy barqarorlikning asosiy tayanchi
sifatida milliy siyosatga ilmiy, statistik va moliyaviy jihatdan kuchli tayanch
beradi.
2. Rivojlanish loyihalarini qo‘llab-quvvatlash
Xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning navbatdagi muhim funksiyasi – bu
rivojlanish loyihalarini moliyalashtirish va qo‘llab-quvvatlashdir. Bu funktsiya
asosan Jahon banki guruhi, Osiyo taraqqiyot banki, Islom taraqqiyot banki kabi
institutlar tomonidan amalga oshiriladi. Ular rivojlanayotgan va past daromadli
mamlakatlarga uzoq muddatli kreditlar, grantlar, texnik yordamlar ko‘rinishida
yordam ko‘rsatadilar. Bu mablag‘lar ko‘pincha ijtimoiy sektor – ta’lim, sog‘liqni
saqlash, ichimlik suvi, sanitariya, energiya, qishloq xo‘jaligi va transport
infratuzilmasi kabi sohalarga yo‘naltiriladi.

17Jahon bankining asosiy vazifasi – kambag‘allikni kamaytirish va barqaror
rivojlanishni ta’minlash bo‘lib, u bu maqsadga erishishda davlatlar bilan uzoq
muddatli strategik hamkorlik dasturlari ishlab chiqadi. Rivojlanish loyihalari
ijtimoiy tenglikni ta’minlash, iqtisodiy imkoniyatlarni kengaytirish va inson
kapitalini rivojlantirishda katta rol o‘ynaydi. Masalan, O‘zbekistonda Jahon banki
ishtirokida amalga oshirilgan “Qishloq infratuzilmasini modernizatsiya qilish”,
“Ta’lim sifatini oshirish” kabi dasturlar mintaqaviy taraqqiyotga ijobiy ta’sir
ko‘rsatdi.
Moliyaviy yordamlar nafaqat kredit shaklida, balki texnik yordam, malaka
oshirish, tajriba almashinuvi, audit va monitoring orqali ham amalga oshiriladi.
Rivojlanish loyihalari davomida xalqaro tashkilotlar odatda ijtimoiy-iqtisodiy
samaradorlikni baholash tizimini ishlab chiqadi va natijalarga asoslangan
yondashuvni qo‘llaydi. Shuningdek, ularning monitoringi doimiy ravishda
xalqaro baholovchi tashkilotlar tomonidan kuzatilib boriladi.
3. Savdo siyosatini tartibga solish
Xalqaro savdoni erkinlashtirish, bojxona tariflarini kamaytirish, texnik
to‘siqlarni bartaraf etish, savdo nizolarini hal qilish – bularning barchasi xalqaro
iqtisodiy tashkilotlar tomonidan bajariladigan muhim funksiyalardandir. Bu
borada Jahon savdo tashkiloti (JST) yetakchi o‘rin tutadi. JST davlatlararo savdo
munosabatlariga oid qoidalarni ishlab chiqadi, a’zolar o‘rtasidagi kelishuvlarga
asos bo‘ladi hamda savdo siyosatining shaffof va adolatli olib borilishini
ta’minlaydi.
Savdo siyosatini tartibga solish orqali xalqaro tashkilotlar davlatlar uchun
barobar iqtisodiy raqobat muhitini yaratadi. Tarif va notarif to‘siqlarni
qisqartirish, bojxona tartiblarini soddalashtirish, intellektual mulk huquqlarini
himoya qilish, xizmatlar sektori va elektron savdoni tartibga solish orqali ular
global savdo hajmining oshishiga xizmat qiladi. JST shuningdek, savdo siyosati
sharhlarining doimiy siklini (TPRM) yuritadi, bu esa davlatlarning savdo
amaliyotini baholashga yordam beradi.

18O‘zbekiston hozirda JSTga a’zo bo‘lish yo‘lida faol harakat qilmoqda. Bu
jarayonda davlat savdo qonunchiligini JST talablari bilan uyg‘unlashtirmoqda.
JST a’zoligiga qabul qilinish O‘zbekiston uchun xalqaro bozorlarga erkin chiqish,
eksport hajmini oshirish, to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarni ko‘paytirish va global
savdo zanjiriga integratsiyalashish imkonini beradi. Shu tarzda, xalqaro savdo
tashkilotlari dunyo iqtisodiyotining erkin, adolatli va barqaror rivojlanishiga
xizmat qilmoqda.
4. Texnik va metodologik yordam
Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar davlatlarga nafaqat moliyaviy yordam beradi,
balki texnik va metodologik jihatdan ham keng ko‘lamli yordam ko‘rsatadi. Bu
yordam iqtisodiy siyosatni shakllantirishda, islohotlar rejasini ishlab chiqishda,
statistik ma’lumotlarni yig‘ish va tahlil qilishda, budjet nazoratini kuchaytirishda,
shuningdek soliq, bank tizimi va bojxona boshqaruvini takomillashtirishda
namoyon bo‘ladi. Eng ko‘p texnik yordam ko‘rsatadigan tashkilotlar qatoriga
MMF, Jahon banki, OTB, UNCTAD, UNIDO kiradi.
Texnik yordam ko‘p hollarda o‘quv treninglari, malaka oshirish kurslari,
konsultatsiyalar, model dasturlar ishlab chiqish, xorijiy ekspertlar yollash va
milliy kadrlarni tayyorlash shaklida bo‘ladi. MMFning texnik missiyalari
mamlakatlar byudjeti, davlat qarzi, fiskal siyosat, valyuta kursi, markaziy bank
funksiyalari bo‘yicha texnik yo‘riqnomalar ishlab chiqadi. Bu tajribalar, ayniqsa,
bozor iqtisodiyotiga endi o‘tayotgan davlatlar uchun beqiyos ahamiyatga ega.
O‘zbekiston bu borada xalqaro tashkilotlar bilan birgalikda soliq islohotlari,
raqamli moliya boshqaruvi, statistika modernizatsiyasi, elektron byudjet tizimini
joriy qilishda texnik yordamdan foydalanmoqda. Bu yordamlar nafaqat samarali
siyosat ishlab chiqishga, balki xalqaro reytinglarda mamlakatning pozitsiyasini
mustahkamlashga ham xizmat qilmoqda. Texnik yordam bu tashkilotlarning uzoq
muddatli ishonchli hamkori sifatidagi maqomini mustahkamlab boradi.
5. Iqtisodiy integratsiyani rag‘batlantirish

19Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar davlatlar o‘rtasidagi iqtisodiy integratsiyani
rivojlantirishda ham muhim vosita hisoblanadi. Iqtisodiy integratsiya — bu
davlatlar o‘rtasida erkin savdo, kapital va ishchi kuchi harakati, yagona bozor va
umumiy iqtisodiy siyosatga asoslangan yaqin hamkorlik tizimi bo‘lib, uni
shakllantirishda Yevropa Ittifoqi, Yevroosiyo Iqtisodiy Ittifoqi, ASEAN,
MERCOSUR kabi tashkilotlar faol ishtirok etadi.
Iqtisodiy integratsiya milliy iqtisodiyotlarni keng bozor tizimlariga bog‘laydi,
ishlab chiqarish va iste’mol tarmoqlarini uyg‘unlashtiradi, raqobatbardoshlikni
oshiradi. Bu jarayonda tashkilotlar bojxona ittifoqlari, erkin savdo zonalari,
mintaqaviy infratuzilma loyihalari, umumiy texnik standartlar va huquqiy
bazalarni ishlab chiqishda ko‘maklashadi. Shuningdek, integratsiya
mamlakatlarga siyosiy barqarorlikni mustahkamlashda ham foyda keltiradi.
O‘zbekiston aynan mintaqaviy iqtisodiy integratsiyani kuchaytirish maqsadida
YeOII bilan hamkorlikni kengaytirgan, OTB bilan Markaziy Osiyo transport
loyihalarini amalga oshirgan. Shuningdek, SHHT va Islom hamkorlik tashkiloti
doirasidagi iqtisodiy integratsiya imkoniyatlaridan ham faol foydalanmoqda.
Iqtisodiy integratsiya orqali mamlakat o‘zining eksport salohiyatini oshirishi, chet
el sarmoyadorlari ishonchini mustahkamlashi va raqamli iqtisodiyotga tezroq
o‘tishi mumkin.

20II BOB. XALQARO IQTISODIY TASHKILOTLAR FAOLIYATI VA
O‘ZBEKISTON BILAN HAMKORLIGI
2.1. BMT, JST, MMF, Jahon banki kabi tashkilotlarning iqtisodiy
faoliyati
Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar dunyo miqyosida iqtisodiy barqarorlikni saqlash,
savdo aloqalarini rivojlantirish, moliyaviy tizimni mustahkamlash va
rivojlanayotgan davlatlarga ko‘mak berish kabi asosiy maqsadlar yo‘lida faoliyat
yuritadi. Ular ichida Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT), Jahon Savdo
Tashkiloti (JST), Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi (MMF) va Jahon banki kabi yirik
institutlar iqtisodiy siyosatning asosiy yo‘nalishlariga bevosita ta’sir ko‘rsatib
kelmoqda. Bu tashkilotlarning har biri o‘z funksional yo‘nalishiga ega bo‘lib,
xalqaro miqyosda ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot uchun muhim institut hisoblanadi.
BMT — eng yirik va universal xalqaro tashkilot sifatida nafaqat siyosiy yoki
xavfsizlik sohasida, balki iqtisodiy rivojlanish, barqarorlik, ijtimoiy adolat va
ekologik xavfsizlik sohalarida ham keng qamrovli faoliyat yuritadi. BMT
tarkibida iqtisodiy rivojlanishni bevosita qo‘llab-quvvatlovchi bir nechta muhim
institutlar mavjud: UNCTAD (Savdo va taraqqiyot bo‘yicha konferensiya),
UNDP (Taraqqiyot dasturi), FAO (Qishloq xo‘jaligi tashkiloti), UNIDO
(Sanoatni rivojlantirish tashkiloti) va boshqalar. BMT o‘zining global dasturlari
orqali rivojlanayotgan mamlakatlarga texnik yordam, strategik ko‘mak, statistika
va ekspertiza xizmatlarini taqdim etadi. Ayniqsa, Barqaror rivojlanish maqsadlari
(SDGs) dasturi orqali 2030-yilgacha ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga erishish
uchun yo‘nalishlar ishlab chiqilgan.
Jahon Savdo Tashkiloti (JST) esa xalqaro savdo siyosatini muvofiqlashtiruvchi
asosiy institut hisoblanadi. JSTning asosiy vazifasi — a’zo davlatlar o‘rtasidagi
savdo-sotiq aloqalarini erkinlashtirish, savdo nizolarini hal etish va savdo
qoidalarini belgilashdir. Tashkilot 1995-yilda GATT (Tariflar va savdo bo‘yicha
umumiy kelishuv) negizida tuzilgan bo‘lib, bugungi kunda 160 dan ortiq davlatni
o‘z ichiga oladi. JSTning iqtisodiy faoliyati shaffof savdo tizimini ta’minlash,

21bojxona va tarif siyosatini erkinlashtirish, xizmatlar sektori va intellektual mulk
huquqlarini himoya qilish orqali namoyon bo‘ladi. Bu tashkilot savdo siyosatini
doimiy monitoring qilib boradi va har bir a’zo mamlakatning savdo amaliyotini
baholaydi.
Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi (MMF) esa xalqaro moliya tizimini
barqarorlashtirish, a’zo mamlakatlarga moliyaviy yordam ko‘rsatish va
makroiqtisodiy siyosat bo‘yicha maslahat berish vazifalarini bajaradi. MMFning
asosiy faoliyat yo‘nalishlari — qisqa va o‘rta muddatli kreditlar ajratish,
makroiqtisodiy monitoring, davlat byudjeti va fiskal siyosatga oid tavsiyalar
ishlab chiqish, shuningdek, valuta va to‘lov balansini muvozanatlashga
ko‘maklashishdan iborat. Har yili o‘tkaziladigan “Article IV” konsultatsiyalari
orqali MMF har bir a’zo mamlakatning iqtisodiy holatini tahlil qiladi. Ularning
hisoboti asosida davlat ichki islohotlarni rejalashtirishi va moliyaviy siyosatini
takomillashtirishi mumkin.
Jahon banki esa uzoq muddatli rivojlanish va infratuzilma loyihalarini
moliyalashtiruvchi eng yirik institutlardan biridir. Jahon banki guruhi bir necha
tashkilotlardan iborat bo‘lib, ular orasida Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki
(IBRD) va Xalqaro rivojlanish assotsiatsiyasi (IDA) yetakchi rol o‘ynaydi. Jahon
banki rivojlanayotgan mamlakatlarga past foizli yoki imtiyozli shartlarda
kreditlar, grantlar ajratadi. Ushbu mablag‘lar ta’lim, sog‘liqni saqlash, ichimlik
suvi, transport, raqamli infratuzilma, ekologik xavfsizlik kabi sohalarda
ishlatiladi. Bundan tashqari, Jahon banki texnik yordam, statistik tahlil va malaka
oshirish kabi xizmatlarni ham taklif etadi.
Bu tashkilotlarning iqtisodiy faoliyatini umumlashtirgan holda aytish
mumkinki, ularning har biri o‘z vakolati doirasida global iqtisodiy tartibni saqlab
turishga, rivojlanayotgan mamlakatlarga imkoniyatlar yaratishga, xalqaro
hamkorlikni kengaytirishga xizmat qilmoqda. Masalan, MMF orqali iqtisodiy
barqarorlikni saqlab qolish mumkin bo‘lsa, JST orqali eksport va import

22imkoniyatlari kengayadi, Jahon banki orqali uzoq muddatli taraqqiyotga
erishiladi, BMT esa umumiy ijtimoiy-iqtisodiy muvozanatni ko‘zlaydi.
O‘zbekiston bu tashkilotlarning faol ishtirokchisi sifatida ularning iqtisodiy
dasturlaridan faol foydalanmoqda. Jumladan, O‘zbekiston 1992-yilda BMT a’zosi
bo‘lib kirgan bo‘lsa, MMFga ham o‘sha yili a’zo bo‘lgan. Jahon banki bilan
hamkorlik doirasida respublikada yuzlab ijtimoiy va infratuzilma loyihalari
moliyalashtirilgan. JSTga a’zolik esa O‘zbekiston tomonidan faol muhokama
qilinmoqda va qonunchilik tizimi JST standartlariga moslashtirilmoqda. Bu esa
milliy iqtisodiyotning xalqaro tizimga mos ravishda integratsiyalashuviga xizmat
qilmoqda.
So‘nggi yillarda xalqaro iqtisodiy tashkilotlar tomonidan dunyo iqtisodiyotiga
ko‘rsatilayotgan moliyaviy, texnik va savdo-iqtisodiy ko‘mak hajmi keskin oshdi.
Ayniqsa, 2021–2025-yillar oralig‘i global iqtisodiy tiklanish davri bo‘lib,
COVID-19 pandemiyasidan keyingi iqtisodiy muvozanatni tiklash, raqamli
infratuzilmani rivojlantirish, iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashish va
rivojlanayotgan mamlakatlarda ijtimoiy xizmatlar tizimini qo‘llab-quvvatlash
asosiy vazifalardan bo‘ldi.
2021-yilda, MMF tomonidan dunyo mamlakatlariga umumiy qiymati 650
milliard AQSh dollari miqdorida SDR (Special Drawing Rights – Maxsus qarz
olish huquqi) shaklida yordam ajratildi. Bu xalqaro moliyaviy tizim tarixidagi
eng yirik bir martalik yordam bo‘lib, pandemiyadan aziyat chekkan davlatlar
uchun iqtisodiy “nafas” vazifasini o‘tagan. Shu yili Jahon banki global miqyosda
30 milliard dollardan ortiq kredit va grantlar ajratib, asosan sog‘liqni saqlash,
COVID-19 vaksinatsiyasi, va kambag‘allikka qarshi kurashish dasturlarini
moliyalashtirdi. JST esa o‘z a’zolari orasida 300 dan ortiq savdo nizolarini hal
qilish bo‘yicha muhokamalar o‘tkazdi va xalqaro savdo statistikasi asosida global
eksport hajmining +10,6% o‘sishini qayd etdi.
2022-yilda, Jahon banki tomonidan tasdiqlangan loyihalar soni 2021-yilga
nisbatan 12 foizga oshib, ularning umumiy hajmi 45 milliard dollardan oshdi.

23BMT doirasida UNDP va UNCTAD tashkilotlari tomonidan Afrikadagi 30 dan
ortiq mamlakatda raqamli moliya tizimini rivojlantirishga doir texnik yordam
loyihalari amalga oshirildi. MMF tomonidan esa Qozog‘iston, O‘zbekiston,
Ukraina, Gana kabi mamlakatlarga makroiqtisodiy maslahatlar va qisqa muddatli
likvidlik yordami ko‘rsatildi. JST statistikalariga ko‘ra, global savdo o‘sishi 3,5
foizni tashkil etdi. O‘z navbatida, elektron savdo va raqamli xizmatlar sektori
bo‘yicha davlatlararo kelishuvlar soni 50 taga yetdi.
2023-yilga kelib, MMF va Jahon banki o‘rtasida iqlim o‘zgarishiga qarshi
kurashda yangi moliyaviy platforma — Resilience and Sustainability Trust (RST)
ishga tushirildi. Bu dastur orqali past daromadli mamlakatlarga 20 milliard
dollarga yaqin kredit ajratildi. Jahon banki tomonidan Markaziy Osiyo davlatlari
uchun ajratilgan moliyaviy yordam hajmi 3,1 milliard dollarni, O‘zbekistonga
to‘g‘ridan-to‘g‘ri ajratilgan mablag‘ esa 748 million dollarni tashkil etdi. Bu
mablag‘lar qishloq infratuzilmasi, energetika va ta’lim sohalariga yo‘naltirildi.
JST ma’lumotlariga ko‘ra, 2023-yil yakunida global savdo o‘sishi biroz
sekinlashib, 1,7 foizni tashkil etdi, bu esa inflyatsiya va logistika inqirozlari bilan
bog‘liq bo‘ldi.
2024-yilda, BMT va Jahon banki tomonidan Afrika, Osiyo va Lotin Amerikasi
davlatlari uchun “Yashil infratuzilma” dasturiga 60 milliard dollardan ortiq resurs
safarbar qilindi. Bu yil davomida Jahon banki global miqyosda 540 ta loyihani
moliyalashtirdi. MMF esa rivojlanayotgan mamlakatlarga 38 milliard dollarlik
moliyaviy yordam ajratdi, shundan 1,1 milliard dollari Markaziy Osiyoga to‘g‘ri
keldi. O‘zbekistonga esa makroiqtisodiy boshqaruv, fiskal islohotlar va soliq
tizimini modernizatsiya qilish bo‘yicha texnik yordam taqdim etildi. JST savdo
bitimlarini soddalashtirish bo‘yicha 60 dan ortiq yangi reglamentni qabul qildi va
a’zolik jarayonida O‘zbekistonning JSTga tayyorgarlik holatini ijobiy baholadi.
2025-yil prognozlariga ko‘ra, Jahon bankining global rivojlanish bo‘yicha
yillik hisobotida dunyo iqtisodiy o‘sish sur’ati 2,9 foiz atrofida bo‘lishi
kutilmoqda. JST savdo hajmi bo‘yicha 4 foizli o‘sishni kutmoqda. MMF esa eng

24ko‘p qarz ajratilgan mintaqalar sifatida Afrika, Markaziy Osiyo va Yaqin Sharqni
ko‘rsatmoqda. Shuningdek, bu yil “Barqaror rivojlanish maqsadlari 2030”
doirasida BMT tomonidan 100 dan ortiq mamlakatda ijtimoiy himoya
dasturlariga texnik yordam ko‘rsatish rejalashtirilgan. O‘zbekiston ham 2025-
yilda Jahon banki bilan “Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish”, MMF bilan “Soliq
boshqaruvini avtomatlashtirish” kabi yirik tashabbuslarni amalga oshirishi
rejalashtirilgan.
1-jadval. 2021–2025-yillarda xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning asosiy
iqtisodiy faoliyat ko‘rsatkichlari (mlrd. AQSh dollari va foizlarda)
Yil MMF
tomonidan
ajratilgan
yordam Jahon
banki
ajratgan
mablag‘ JST global
savdo
o‘sishi (%) O‘zbekistonga
Jahon banki
loyihalari BMT texnik
yordam
loyihalari
soni (jahon
miqyosida)
2021 650 mlrd
(SDR
shaklida) 30 mlrd +10,6% ~600 mln AQSh
dollari ~250 loyiha
2022 42 mlrd 45 mlrd +3,5% ~670 mln AQSh
dollari ~310 loyiha
2023 20 mlrd
(RST
doirasida) 48 mlrd +1,7% ~748 mln AQSh
dollari ~350 loyiha
2024 38 mlrd 60 mlrd +2,5%
(taxminiy) ~800 mln AQSh
dollari ~400 loyiha
2025* 45 mlrd
(prognoz) 65 mlrd
(prognoz) +4,0%
(prognoz) >850 mln AQSh
dollari
(kutilmoqda) >500 loyiha
(rejada)

262.2. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan O‘zbekistonning hamkorlik
yo‘nalishlari
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, mamlakat iqtisodiyotini
jahon iqtisodiy tizimiga integratsiyalash, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish,
iqtisodiy islohotlarni ilgari surish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish uchun
xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘ydi. Bu hamkorlik
O‘zbekiston tashqi siyosatining asosiy ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylandi.
Xususan, BMT, MMF, Jahon banki, JST, OTB, ITB va boshqa yirik institutlar
bilan o‘zaro manfaatli aloqalar o‘rnatildi.
O‘zbekiston 1992-yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a’zo bo‘ldi. BMT
tizimidagi UNDP, UNCTAD, UNIDO, FAO kabi ixtisoslashgan agentliklar bilan
hamkorlik doirasida ijtimoiy himoya, ekologik xavfsizlik, iqtisodiy taraqqiyot,
qishloq xo‘jaligi va sanoat modernizatsiyasi bo‘yicha ko‘plab dasturlar amalga
oshirildi. UNDP yordamida milliy rivojlanish strategiyalari, ekologik barqarorlik,
raqamli iqtisodiyot va fuqarolik jamiyatini kuchaytirish bo‘yicha loyihalar
muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda. BMTning “2030-yilgacha barqaror
rivojlanish maqsadlari” bo‘yicha O‘zbekiston 17 yo‘nalishda milliy dasturlarni
ishlab chiqib, amaliy harakatlarga kirishdi.
O‘zbekistonning MMF bilan aloqalari, asosan, makroiqtisodiy barqarorlik,
fiskal siyosatni isloh qilish, budjet shaffofligini oshirish va valuta bozorini
liberallashtirish kabi yo‘nalishlarda shakllangan. MMF tomonidan har yili
o‘tkaziladigan Article IV missiyasi doirasida O‘zbekiston iqtisodiyotining holati
chuqur tahlil qilinadi va xalqaro ekspertlar tomonidan tavsiyalar ishlab chiqiladi.
Ayniqsa, 2017-yildan so‘ng olib borilgan iqtisodiy islohotlar jarayonida
MMFning tavsiyalari asosida soliq va bojxona siyosatida sezilarli o‘zgarishlar
amalga oshirildi. Budjet kodeksi yangilandi, davlat xarajatlari tizimi
optimallashtirildi, va fiskal shaffoflik xalqaro standartlarga moslashtirildi.

27Jahon banki bilan hamkorlik O‘zbekiston uchun infratuzilma, ta’lim,
energetika va suv resurslarini boshqarish kabi yo‘nalishlarda hal qiluvchi rol
o‘ynamoqda. 2021–2025-yillarda Jahon banki O‘zbekiston bilan hamkorlikda 40
dan ortiq loyihani amalga oshirdi. Jumladan, “Qishloq infratuzilmasini
yaxshilash”, “Maktabgacha ta’limni modernizatsiya qilish”, “Energiya
samaradorligini oshirish” kabi loyihalar respublika hududlarida ijobiy natijalar
berdi. Jahon bankining “Doing Business” hisobotidagi tavsiyalari asosida
O‘zbekistonda tadbirkorlik muhiti sezilarli darajada yaxshilandi.
JST bilan munosabatlar ham muhim strategik ahamiyatga ega. O‘zbekiston
1994-yildan buyon JSTga a’zo bo‘lish uchun muzokaralar olib bormoqda. 2020-
yildan bu jarayon faol bosqichga o‘tdi va O‘zbekiston hukumati qonunchilikni
JST talablariga moslashtirish, milliy ishlab chiqaruvchilarni raqobatga tayyorlash,
savdo to‘siqlarini bartaraf etish bo‘yicha islohotlarni boshladi. JSTga a’zo bo‘lish
O‘zbekiston uchun xalqaro bozorlarda erkin savdo yuritish, yangi eksporterlar
paydo bo‘lishi, texnologik modernizatsiyani jadallashtirish uchun keng
imkoniyatlar yaratadi.
Osiyo taraqqiyot banki (OTB) bilan hamkorlik ham O‘zbekiston iqtisodiy
siyosatida muhim o‘rin tutadi. OTB tomonidan energetika, transport, qishloq
xo‘jaligi, bank-moliya sektori va raqamli iqtisodiyot yo‘nalishlarida millionlab
dollarlik moliyalashtirishlar ajratilgan. Misol uchun, OTB ko‘magida “Toshkent-
Samarqand” temiryo‘l liniyasining modernizatsiyasi, “Yagona milliy to‘lov
tizimi”ning joriy etilishi va “Yashil iqtisodiyot” dasturlarini amalga oshirish
bo‘yicha loyihalar ishlab chiqildi. OTB, shuningdek, O‘zbekistonning mintaqaviy
transport loyihalariga qo‘shilishini qo‘llab-quvvatlaydi.
Islom taraqqiyot banki (ITB) bilan aloqalar esa asosan energetika, suv
resurslari va qishloq infratuzilmasini rivojlantirishga qaratilgan. ITB orqali
ajratilgan mablag‘lar ko‘pincha past foizli yoki foizsiz moliyalashtirish shaklida
bo‘lib, O‘zbekistonning iqtisodiy islohotlariga muhim turtki bermoqda. Misol
uchun, viloyatlarda ichimlik suvi va kanalizatsiya tizimlarini yaxshilash,

28zamonaviy irrigatsiya texnologiyalarini joriy qilish, hamda ijtimoiy
infratuzilmalarni modernizatsiya qilish bo‘yicha loyihalar ITB yordamida amalga
oshirilmoqda.
Bundan tashqari, O‘zbekiston rivojlangan mamlakatlar tomonidan tuzilgan
mintaqaviy iqtisodiy tashkilotlar bilan ham aloqalarni yo‘lga qo‘ygan. Xususan,
Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (YTTB), Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi
(YeOII), Turkiy davlatlar tashkiloti, Shanxay hamkorlik tashkiloti (SHHT) kabi
tuzilmalar bilan iqtisodiy integratsiyalashuv jarayonlari boshlangan. Bu
hamkorliklar O‘zbekistonning geoiqtisodiy pozitsiyasini mustahkamlash,
transport-logistika imkoniyatlarini kengaytirish va mintaqaviy savdoni
rag‘batlantirishga xizmat qiladi.
Shuni alohida ta’kidlash kerakki, xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan olib
borilayotgan hamkorlik nafaqat moliyaviy yordam olish yoki texnik ko‘makdan
iborat, balki xalqaro tajriba va ilg‘or boshqaruv tamoyillarini milliy siyosatga
integratsiya qilish, islohotlarni xalqaro mezonlar asosida baholash, siyosiy
ishonchni mustahkamlash va sarmoyaviy jozibadorlikni oshirishga ham xizmat
qilmoqda. O‘zbekiston har bir tashkilot bilan alohida strategik yo‘nalishlar
bo‘yicha hamkorlik qiladi, bu esa tashqi iqtisodiy siyosatning muvozanatli va
pragmatik olib borilishini ta’minlaydi.
2.3. O‘zbekistonning xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik tajribasi va
istiqbollari
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan ilk yillardan boshlab xalqaro
hamjamiyat bilan konstruktiv va ochiq muloqotni yo‘lga qo‘yishga intilib, nufuzli
xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan hamkorlikni strategik ustuvor yo‘nalish
sifatida belgilab oldi. Dastlabki bosqichda bu hamkorlik texnik yordam va asosiy
infratuzilma sohalarini moliyalashtirish bilan cheklangan bo‘lsa, hozirgi davrda u
ko‘p qirrali, chuqurlashgan va tizimli shaklga ega bo‘lib bormoqda.
O‘zbekistonning Birlashgan Millatlar Tashkiloti bilan hamkorligi ijtimoiy,
ekologik va inson kapitali sohalarida ancha samarali yo‘lga qo‘yilgan. Ayniqsa,

29UNDP, UNIDO, UNCTAD, FAO, UNICEF kabi BMT agentliklari bilan milliy
darajadagi dasturlar va strategiyalar ishlab chiqilgan. Jumladan, Barqaror
rivojlanish maqsadlari (SDG–2030) doirasida O‘zbekiston 17 ta maqsad bo‘yicha
milliy indikatorlar tizimini ishlab chiqib, ularni amalga oshirish uchun davlat
budjetidan ham, xalqaro tashkilotlar mablag‘laridan ham foydalanmoqda. UNDP
tomonidan raqamli boshqaruv, mahalliy o‘zini o‘zi boshqaruv organlarini
kuchaytirish va gender tengligi masalalarida bir qator loyihalar amalga oshirildi.
Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi (MMF) bilan hamkorlik esa, ayniqsa 2017-
yildan keyingi ochiq iqtisodiy siyosat davrida kuchaydi. MMF tomonidan har yili
o‘tkaziladigan “Article IV” missiyasi orqali mamlakatning makroiqtisodiy holati
baholanib, fiskal siyosat, valyuta kursining liberallashuvi, inflyatsiyani jilovlash
va moliyaviy sektor islohoti bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqilmoqda. O‘zbekiston
2017–2023-yillar oralig‘ida byudjet ochiqligi, markaziy bank mustaqilligi va
valuta bozorining erkinlashtirilishi bo‘yicha katta siljishlarga erishdi. Bu esa
xalqaro kredit reytinglarining yaxshilanishiga olib keldi.
Jahon banki bilan hamkorlikda esa 30 dan ortiq yirik loyiha amalga oshirildi.
Ular orasida “Qishloq infratuzilmasini yaxshilash”, “Ta’lim sifatini oshirish”,
“Energiya samaradorligini oshirish”, “Ichimlik suvi ta’minotini
modernizatsiyalash” kabi dasturlar O‘zbekistonning mintaqaviy ijtimoiy
infratuzilmasini rivojlantirishga xizmat qildi. Jahon banki tomonidan yillik
ajratilayotgan moliyalashtirish hajmi o‘rtacha 600–800 million AQSh dollarini
tashkil qilmoqda. Bu mablag‘lar faqat moliyaviy yordam sifatida emas, balki
texnik maslahatlar, strategik baholash, monitoring va nazorat vositalari
ko‘rinishida ham xizmat qilmoqda.
Jahon Savdo Tashkiloti (JST) bilan hamkorlik, ayniqsa, so‘nggi yillarda yangi
bosqichga o‘tdi. 2020-yildan boshlab O‘zbekiston JSTga a’zo bo‘lish jarayonini
jadallashtirdi. Savdo qonunchiligi JST talablariga muvofiqlashtirilmoqda,
eksportchilarni qo‘llab-quvvatlash tizimi takomillashmoqda. JSTga to‘liq a’zo
bo‘lish orqali O‘zbekiston uchun global bozorlar ochiladi, savdo to‘siqlari

30kamayadi va investitsion iqlim sezilarli darajada yaxshilanadi. Shuningdek,
mahalliy ishlab chiqaruvchilar jahon savdo talablariga mos ravishda
raqobatbardosh bo‘lishga intilmoqda.
Osiyo taraqqiyot banki (OTB) bilan hamkorlik tajribasi ham juda boy.
O‘zbekiston bu bankning eng faol hamkorlaridan biri bo‘lib, transport
infratuzilmasi, energetika, moliyaviy sektor va ekologik barqarorlik
yo‘nalishlarida yuzlab million dollarlik loyihalar amalga oshirilgan. Misol uchun,
“Yashil energetika dasturi”, “Milliy raqamli to‘lov platformasi”, “Mintaqaviy
transport loyihasi” kabi tashabbuslar OTB moliyaviy yordamida hayotga tatbiq
etilmoqda. O‘zbekiston o‘zining ekologik majburiyatlari doirasida iqlim
o‘zgarishiga qarshi kurash, energiya samaradorligini oshirish va suv resurslarini
boshqarish kabi sohalarda xalqaro tashkilotlar bilan yaqin hamkorlik qilmoqda.
Shuningdek, O‘zbekistonning Islom Taraqqiyot Banki (ITB) bilan aloqalari
diniy moliyalashtirish tamoyillariga asoslangan bo‘lib, u infratuzilma, qishloq
xo‘jaligi va ta’lim sohalariga yo‘naltirilmoqda. ITB tomonidan Andijon,
Qashqadaryo, Surxondaryo va boshqa viloyatlarda ichimlik suvi, irrigatsiya va
maktab infratuzilmasini yaxshilash bo‘yicha loyihalar qo‘llab-quvvatlanmoqda.
Shuningdek, bank bilan imzolangan uzoq muddatli strategik sheriklik doirasida
2025-yilgacha O‘zbekistonga 1 milliard dollarga yaqin mablag‘ ajratilishi
rejalashtirilgan.
O‘zbekiston Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (YTTB) bilan ham o‘zaro
aloqalarni kengaytirgan. YTTB ko‘magida energetika sektori isloh qilinmoqda,
xususiylashtirish dasturlariga texnik yordam ko‘rsatilmoqda, kichik va o‘rta
biznes subyektlari kredit liniyalari bilan ta’minlanmoqda. 2022–2024-yillarda
ushbu bank tomonidan O‘zbekistonda xususiy sektorni rivojlantirish bo‘yicha 40
dan ortiq loyiha tasdiqlangan.
Kelajakda O‘zbekistonning xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik istiqbollari
yanada kengayib boradi. Avvalo, JSTga a’zo bo‘lish mamlakatning global
iqtisodiy tizimga to‘liq integratsiyalashuviga zamin yaratadi. Shuningdek,

31ekologik barqarorlik, “yashil iqtisodiyot”, raqamli transformatsiya va gender
tengligi kabi yo‘nalishlar xalqaro tashkilotlar bilan aloqalarning asosiy
yo‘nalishlariga aylanadi. Bu esa O‘zbekistonni xalqaro miqyosda ishonchli
hamkor sifatida tanitadi.
Yana bir muhim istiqbol — bu xalqaro moliyaviy institutlarning kredit reyting
agentliklari orqali beradigan baholaridir. O‘zbekiston xalqaro tashkilotlar bilan
doimiy hamkorlikda bo‘lish orqali o‘zining suveren kredit reytingini yaxshilashi,
xorijiy sarmoyadorlar uchun ishonchli hamkor bo‘lishi mumkin. Shu bois,
xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan tizimli, ochiq va uzoq muddatli hamkorlik
O‘zbekistonning milliy rivojlanish strategiyasi uchun zaruriy shart hisoblanadi.

32 Xulosa
Men ushbu kurs ishini bajarish jarayonida xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning
tashkil topishi, ularning funksiyalari, maqsadlari va amaliy faoliyat
yo‘nalishlarini chuqur o‘rgandim. Tadqiqotlarim davomida angladimki, bugungi
kunda xalqaro iqtisodiy tashkilotlar global iqtisodiy barqarorlikni saqlashda,
rivojlanayotgan mamlakatlarga moliyaviy yordam ko‘rsatishda, savdo
munosabatlarini tartibga solishda va iqtisodiy integratsiyani rivojlantirishda
beqiyos ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, MMF, Jahon banki, JST va BMT kabi
tashkilotlarning faoliyati dunyo iqtisodiyotining asosiy tayanch ustunlariga
aylangan.Men xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning har biri o‘ziga xos ixtisoslashgan
sohalarga ega ekanini va ular orqali rivojlanayotgan mamlakatlar o‘z iqtisodiy
siyosatini yanada takomillashtirish imkoniga ega bo‘lishini tahlil qildim.
Masalan, MMF moliyaviy barqarorlikni ta’minlashga xizmat qilsa, Jahon banki
uzoq muddatli taraqqiyot dasturlarini moliyalashtiradi, JST esa savdo
munosabatlariga shaffoflik kiritadi. BMT esa insonparvarlik, barqaror rivojlanish
va ijtimoiy tenglik tamoyillariga asoslangan global hamkorlik muhitini yaratishda
alohida rol o‘ynaydi.Shu bilan birga, O‘zbekistonning ushbu tashkilotlar bilan
olib borayotgan hamkorlik tajribasi menga katta taassurot qoldirdi. Mustaqillik
yillarida mamlakatimiz MMF bilan makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda,
Jahon banki bilan infratuzilmani rivojlantirishda, JST bilan esa savdo erkinligini
oshirish borasida sezilarli yutuqlarga erishganini bilib oldim. O‘zbekistonning
JSTga a’zo bo‘lishi yo‘lida olib borilayotgan islohotlar, BMTning “Barqaror
rivojlanish maqsadlari” doirasidagi dasturlar va OTB, ITB bilan mintaqaviy
iqtisodiy integratsiyadagi o‘sishlar — bularning barchasi xalqaro hamkorlik
samaradorligining amaliy isbotidir.

33Foydalanilgan adabiyotlar
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
2023-yil – Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi
to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-yil 20-yanvar. – Elektron manba:
www.lex.uz
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
Yoshlar bandligini ta’minlash va kasbga yo‘naltirish tizimini
takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida Farmon. – PF–60-son,
2022-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.prezident.uz
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
O‘zbekiston–2030 strategiyasi doirasida ishchi kuchining malakasini oshirish
masalalari bo‘yicha nutqi. – 2024-yil 17-oktabr. – Elektron manba:
www.prezident.uz
4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4739-sonli qarori. Aholining
bandligini ta’minlash va mehnat resurslaridan samarali foydalanish
to‘g‘risida, 2020-yil 10-mart.
5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–60-son Farmoni. Yoshlar
bandligini oshirish va kasbga yo‘naltirish bo‘yicha chora-tadbirlar, 2022-yil
20-yanvar.
6) “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish
to‘g‘risida”gi Qonun. Qabul qilingan sana: 1996-yil 26-aprel.
7) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–5000-sonli Qarori. 2021-yil 24-
fevral.
8) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4720-sonli Qarori. 2015-yil.
9) Xodiev B.M., Karimov X.A. – “Korporativ boshqaruv asoslari”. – Toshkent:
“Iqtisodiyot”, 2021. – 276 bet.
10) Sharipov M.Q. – “O‘zbekiston fond bozorining rivojlanish tendensiyalari”. –
Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. – 232 bet.

3411) Vaxabov A.V., Toshpulatov Sh.X. – “Korxona iqtisodiyoti”. – Toshkent:
“Fan va texnologiya”, 2020. – 316 bet.
12) O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi rasmiy sayti: https://stat.uz
13) “Toshkent” Respublika fond birjasining rasmiy hisobotlari: https://uzse.uz
14) “Qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish agentligi” statistik ma’lumotlari.
– 2023-yil.
15) OECD – “Principles of Corporate Governance”, 2020.
16) IFC (International Finance Corporation). – “Corporate Governance Toolkit”,
2019.
17) Moody’s Investors Service. – “Uzbekistan banking and securities outlook”,
2022.
18) “Yangi O‘zbekiston” gazetasi, 2023-yil, 15-mart soni – “Aksiyadorlik
jamiyatlari: islohotlar va istiqbollar”.
19) O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi axborotnomasi – 2023-yil 2-
chorak.
20) Egamberdiyev A.A. – “O‘zbekiston fond bozorida investor faolligini oshirish
omillari”. – Ilmiy maqola, 2022.
21) Karshiev I.M. – “Korporativ boshqaruv va moliyaviy nazorat mexanizmlari”.
– Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2019.
22) Qodirova M.I. – “Moliyaviy menejment asoslari”. – Toshkent: Iqtisodiyot,
2021. – 280 bet.
23) Jahon banki – “Doing Business in Uzbekistan 2022” hisobot.
24) Transparency International – “Corporate Transparency in Emerging
Markets”, 2021.

Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar va ularning faoliyati

Sotib olish