Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	43.3KB
Покупки	2
Дата загрузки	03 Март 2025
Расширение	docx
Категория	Экономика

Xalqaro moliya institutlari, ularning amal qilish tamoyillari va xususiyatlari

MUNDARIJA
KIRISH…………………………………………………………………………………………………………………..3
1. XALQARO MOLIYA INSTITUTLARI……………………………………………………………..…8
2. XALQARO MOLIYA INSTITUTLARINING O’ZBEKISTON IQTISODIYOTINI
RIVOJLANTIRISHDA XALQARO MOLIYA INSTITUTLARINING AHAMIYATI…..13
3. INVESTITSIYA LOYIHALARINI XORIJIY INSTITUTLAR HISOBIGA
MOLIYALASHTIRISH …………………………………………………………………………………18
4. INVESTITSIYA LOYIHALARINI XORIJIY BANKLAR KREDIT LINYALARI HISOBIGA
MOLIYALASHTIRISH JARAYONIDAGI MUOMMOLAR…………………………………23
XULOSA…………………………………………………………………………..………………………………….28
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………………………………………...31

rivojlanish davrida ushbu Xalqaro moliya tashkilotlarining prognoz baholarini
etarlicha ishonchli deb hisoblashga imkon beradi.
Iqtisodiyotning xomashyoga yo`nalganligini engib o`tishda qayta ishlash
sanoatini va zamonaviy xizmat turlarini jadal rivojlantirishga, ichki rivojlanish
manbalarini faollashtirishga, yangi barqaror ish o`rinlarini yaratish va
kambag`allikni kamaytirishda iqtisodiy o`sishning qo`shgan hissasini oshirishga
yo`naltirilgan yangi resurstejovchi iqtisodiy o`sish modeliga o`tishda yanada
ko`proq qat`iyatli qadamlarni talab etadi.
Ushbu muammolarning echimi amalga oshirilayotgan islohotlar
samaradorligini oshirish, mavjud iqtisodiy boshqaruv tizimini modernizasiya qilish,
uni indikativ strategik rejalashtirish tamoyillariga o`tkazish, dolzarb iqtisodiy
muammolarni hal qilishda davlat aralashuvini cheklash, mahsulot ishlab
chiqaruvchilar va tadbirkorlarga ko`proq huquq va erkinliklar berish bilan
bog`liqdir.

respublika iqtisodiyotiga kapital mablag'larni jalb etishni ta'minlovchi
huquqiy asos, ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa shart-sharoitlarni shakllantirish;
jahon andozalari talablariga javob beradigan texnologiyalarni etkazib
beruvchi hamda xalq xo'jaligining zamonaviy tuzilmalarini barpo etishga
ko'maklashuvchi xorijiy sarmoyadorlarga nisbatan ochiq eshiklar siyosatini
muntazam ravishda yuritish;
mablag'larni raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishni o'zlashtirish bilan
bog'liq eng muhim ustuvor yo'nalishlarga sarflash.
Shu bois Respublika Prezidenti bu haqda quyidagilarni alohida ta'kidlaydi:
"Biz maxsus investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun chet el sarmoyasini jalb
qilishga alohida e'tibor beramiz". Bu jihatdan yondashadigan bo'lsak,
mamlakatimizda tatbiq etiladigan investitsiya loyihalari ham texnologik jihatdan,
ham mahsulot ishlab chiqarish va ham etishtirilgan mahsulotni taklif etish
bozorlarini yangitdan o'zlashtirish vazifalarini qamrab oladi. Ya'ni, yangi mahsulot,
yangi texnologiya va yangi bozorga chiqish va bir yo'la uch yo'nalishdagi
vazifalarni ta'minlovchi investitsiyalarni kiritish, boshqacha qilib aytadigan bo'lsak,
investitsion innovatsion loyihalarni tatbiq etish vazifasini yuklatadi.
Asosiy kapitalga yo'naltirilgan investitsiyalar 2014 yilda 33715,3 mlrd.
so'mni tashkil qilib, 2010 yilga nisbatan 2,2 martaga ortgan, ya'ni asosiy kapitalga
kiritilgan investitsiyalar hajmida yildan-yilga o'sish tendentsiyasi kuzatilmoqda. Bu
esa, YaIMning o'sish sur'atlari asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalarning o'sish
sur'atlaridan yuqori ekanligini ko'rsatadi
Bugungi kunda ko'plab rivojlangan va jahon iqtisodiyotida etakchi o'rin
tutadigan mamlakatlar tajribasi shuni so'zsiz isbotlab bermoqdaki,
raqobatdoshlikka erishish va dunyo bozorlariga chiqish, birinchi navbatda
iqtisodiyotni izchil isloh etish, tarkibiy jihatdan o'zgartirish va diversifikatsiya
qilishni chuqurlashtirish, yuqori texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va
ishlab chiqarish tarmoqlarining jadal rivojlanishini ta'minlash, faoliyat
ko'rsatayotgan quvvatlarni modernizatsiya qilish va texnik yangilash jarayonlarini
tezlashtirishda xorijiy banklarning kredit liniyalaridan samarali va oqilona
foydalanish muhim ahamiyatga ega.
Mamlakatimizda ishlab chiqarishni rivojlantirish va modernizatsiyalashda
xorijiy banklarning jalb qilinayotgan kredit liniyalari muhim ahamiyat kasb etadi.
Shu bois, respublikamiz tijorat banklari ushbu maqsad yo'lida o'z kredit
resurslarini shakllantirishda xorijiy hamkorlik masalalariga alohida e'tibor
qaratmoqda. Umuman olganda, bugungi kunda respublikamizda tijorat banklari

1. XALQARO MOLIYA INSTITUTLARI
Ma'lumki, xorijiy banklar yoki xorijiy davlatning banki deganda xorijiy
davlatga tegishli banklar tushuniladi. O'zbekiston Respublikasining qonunchilik
hujjatlarida: “xorijiy davlatning banki xorijiy davlat hududida ro'yxatga olingan va
u joylashgan hamda ro'yxatga olingan joydagi bank nazorati organi tomonidan
berilgan bank faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyaga ega bank"
deb ta'riflangan. Xorijiy davlatning banki vakolatxonasi esa O'zbekiston
Respublikasi hududida joylashgan, O'zbekiston Respublikasi hududida uning
akkreditatsiya qilinganligi haqida O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining
sertifikatiga ega bo'lgan, bank va boshqa tijorat faoliyati bilan shug'ullanish
huquqisiz bank manfaatlarini ko'zlab ish yuritadigan alohida bank bo'linmasidir.
So'nggi yillarda mamlakatimizning ishlab chiqarish tarmoqlariga zamonaviy
texnika va texnologiyalarni joriy qilib, sifatli mahsulotlar ishlab chiqarishni yo'lga
qo'yuvchi, import o'rnini bosuvchi investitsiya loyihalarini moliyalashtirishga
alohida ahamiyat berilmoqda. Xorijiy banklarning kredit resurslarini investitsiya
loyihalarini, shu jumladan, kichik biznes loyihalarini, ya'ni xususiy sektorni
moliyalashtirishga jalb qilish va ularni samarali o'zlashtirish maqsadida
Vatanimizga yuqori sifatli texnika-texnologiyalarni etkazib beruvchi investorlarga
nisbatan ochiq eshiklar siyosati olib borilmoqda, tashqi iqtisodiy faoliyat yanada
erkinlashtirilmoqda, to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarni keng jalb qilishni
ta'minlovchi ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy va boshqa shart-sharoitlar yanada
takomillashtirimoqda, xorijiy banklar kredit liniyalaridan to'liq foydalanish
maqsadida kredit olish uchun taqdim etilayotgan texnik-iqtisodiy asoslashlarni
puxta-pishiq ishlab chiqish, investorlarning qo'ygan kapitali va ularning
huquqlarini himoyalashni kafolatlashni yanada kuchaytirish bo'yicha tegishli
chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Mamlakatimizda xorijiy banklar xususiy sektorga alohida e'tibor
bermoqdalar. Dunyoning ko'plab mamlakatlaridagi xorijiy banklar, jumladan,
Xalqaro Taraqqiyot Assotsiatsiyasi kredit liniyasi, Xususiy Sektorni rivojlantirish
bo'yicha Islom Korporatsiyasi moliyalashtirish liniyasi, Germaniyaning
"Commerzbank AG", "Landesbank AG", "Landesbank Berlin AG" 2
kredit liniyalari va
Germaniya rivojlanish kredit agentligi (KfV), Koreya Eksport-import banki kredit
liniyasi, shuningdek, Xitoy taraqqiyot Davlat banki kredit liniyalari, aynan, xususiy
tarmoqni rivojlantirish uchun investitsiya kiritishga tayyor ekanliklari shundan
dalolat beradi. Buning sababi shuki, xususiy tarmoqni rivojlantirish davlat
2
"Commerzbank AG", "Landesbank AG", "Landesbank Berlin AG"-jahon moliya institutlari

4. INVESTITSIYA LOYIHALARINI XORIJIY BANKLAR KREDIT LINYALARI
HISOBIGA MOLIYALASHTIRISH JARAYONIDAGI MUOMMOLAR
Mamlakatda investitsiya muhitining takomillashib borishi, xorijiy
investitsiyalarning hamda xorijiy banklarning kredit liniyalari mablag'larining
mamlakat iqtisodiyotiga kirib kelishi albatta investitsiyalarni boshqarishni, ularni
baholash usullarining takomillashuvini, ularning eng samarali manbalarini izlab
topishni va joylashtirishni, yangiliklarni amaliyotga tatbiq qilishni, shu bilan bir
qatorda ushbu soha rivojlanishiga xizmat qiluvchi infratuzilma institutlarning o'z-
o'zidan rivojlanishini taqozo qiladi. Albatta bunday ishlar boshida davlat turadi va
u bunday o'zgarishlarning tashkiliy-huquqiy asoslarini ta'minlaydi. Bunday
o'zgarishlar natijasida investitsiyalarning muqobil usuli bo'lmish lizing
munosabatlari, kredit uyushmalari, nobank kreditlash muassasalari, sug'urta
kompaniyalari, investitsiya kompaniyalari va fondlari kabilar faoliyati rivojlanib va
takomillashib boradi. Xorijiy banklar bilan hamkorlikning rivojlanib borgani sari
xorijiy hamkorlarning mamlakatga bo'lgan qiziqishi va ishonchi ortib borishini biz
yuqorida ta'kidlagan edik. Bu esa, o'z navbatida, xorijiy banklarning kredit
liniyalarini hukumat kafolatisiz, unchalik murakkab bo'lmagan shartlar asosida,
uzoq muddatlarga, kichik foiz stavkalarida o'zlashtirish imkoniyatini berish bilan
bir qatorda iqtisodiyotning turli soha va tarmoqlaridagi yirik investitsiya
loyihalarini sindikatlashgan shaklda kreditlash imkoniyatini ham oshiradi.
Sindikatlashgan keditlashning bir qator afzalliklari mavjud bo'lib, ular qatoriga
katta-katta loyihalarni moliyalashtirishning imkoni paydo bo'lishini, mahalliy
banklar risklarining kamayishini, banklarning to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalashda
bevosita qatnashishini, mamlakatga xorijiy kreditlar bilan bir qatorda bevosita
xorijiy investitsiyalarning kirib kelishini kiritish mumkin. Bundan tashqari bunday
investitsiyalarning kirib kelishi mamlakatda innovatsion loyihalarning
moliyalashtirilishiga olib keladi. Bu esa respublikadagi ilmiy-tadqiqot
institutlarining faoliyatini rag'batlantiradi va ularni ham rivojlanishga undaydi.
Mazkur mavzuga bag'ishlangan dissertatsiya ishi bo'yicha quyidagi asosiy
xulosalarga keldik:
- mamlakatimizda milliy iqtisodiyotni tubdan isloh qilish va uni
barqarorlashtirishda, respublikada mavjud korxonalarni zamonaviy texnika va
texnologiyalar bilan ta'minlashda va ularni modernizatsiyalashda, jahon talablari

natijalarini ko'rsatdi. Davlat tomonidan investitsiya faoliyatini rivojlantirishga
berilgan e'tibor va qo'llab-quvvatlash natijasida xorijiy investitsiya va kreditlar
miqdori o'sish sur'atlariga ega bo'ldi.
2. XALQARO MOLIYA INSTITUTLARINING O’ZBEKISTON IQTISODIYOTINI
RIVOJLANTIRISHDA XALQARO MOLIYA INSTITUTLARINING AHAMIYATI
Bugungi kunda O'zbekiston Respublikasida faoliyat olib borayotgan xorijiy
banklar tomonidan mahalliy tijorat banklarida ochilgan va amal qilayotgan xorijiy
kredit liniyalari, asosan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub'ektlarini
kreditlashda faol qatnashmoqda. Buning, albatta, o'ziga xos sabab va ehtiyojlari
mavjud bo'lib, shu omillar asosida tashkil etilayotgan va foydalanilayotgan xorijiy
banklar kredit liniyalari mablag'lari milliy iqtisodiyot rivojini ta'minlashda
o'zlarining munosib hissalarini qo'shib kelmoqdalar. Ko'plab davlatlar tajribasining
ko'rsatishicha, xorijiy banklarning kredit liniyalaridan samarali foydalanish raqobat
sharoitida respublikamiz iqtisodiyotini rivojlantirishning garovidir. Shu bois,
mamlakatimiz banklari ham xorijiy banklarning kredit liniyalarini iqtisodiyotga jalb
qilishga alohida e'tibor qaratmoqda. Xorijiy banklarning kredit liniyalari
korxonalarni moliyalashtirishning qo'shimcha manbai bo'lish barobarida ishlab
chiqarishni modernizatsiyalash, texnik va texnologik jihatdan yangilash,
amaliyotda zamonaviy menejmentni qo'llashga ham sharoit yaratadi.
Bugungi kunda investitsiya loyihalarini xorijiy banklarning kreditlari hisobiga
moliyalashtirish borasida bir qator muammolar borki, bu muammolar yillar o'tgani
sayin chuqurlashib o'z echimini topishi qiyinlashib bormoqda. Bunday muammolar
qatoriga xorijiy valyutalarni erkin ayriboshlash, xorijiy valyutalarning milliy
valyutamizga nisbatan qadrining keskin ko'tarilib ketishi va aksincha milliy
valyutaning qadri juda pastlab ketishi va boshqa bir qator muammolarni
kiritishimiz mumkin. Xususan, 2014 yil davomida so'mning AQSh dollariga
nisbatan ayirboshlash kursi 10 foizga pasayib, 2015 yilning 1 yanvar holatiga ko'ra,
bir AQSh dollari 2422,4 so'mni tashkil qildi. So'mning almashuv kursi Xitoy yuaniga
nisbatan 7,2 foizga, funt sterlingga nisbatan 4,0 foizga, Koreya voniga nisbatan 5,7
foizga va Turkiya lirasiga nisbatan 2,1 foizga pasaydi. Mamlakatimizda xorijiy
banklarning 6 ta vakolatxonasi o'z faoliyatini yuritmoqda, xolos.
Hozirgi paytda respublikamizda investitsiya loyihalarini, jumladan, kichik
biznes investitsiya loyihalarini xorijiy banklarning kreditlari hisobiga
moliyalashtirishdagi mavjud muammolarni bir nechta guruhlarga bo'lishimiz
mumkin. Ushbu guruhlar o'z ichiga moliyaviy, texnikaviy, siyosiy, tashkiliy va bir
qator ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni qamrab oladi.

faollikka bog'liqdir. Unga esa ichki va tashqi investitsiya resurslarini jalb qilish
hamda ulardan samarali foydalanish orqali erishiladi. Jahon tajribasi shundan
dalolat beradiki, chet el investitsiya va kreditlarini jalb qilish iqtisodiyotni
rivojlantirishga yordamlashadi va ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar uchun kuchli
rag'batlantiruvchi omil bo'lib xizmat qiladi. Shu bois Yurtboshimiz bu haqda
quyidagilarni alohida ta'kidlaydi: "Chet el sarmoyasini jalb qilishni bevosita
investitsiyalar tarzida ham, davlat qarzlari, xalqaro moliya va iqtisodiy tashkilotlar,
qarz beruvchi mamlakatlarning investitsiya yoki moliyaviy kredit resurslari
shaklida ham amalga oshirish ko'zda tutilmoqda. Biz maxsus investitsiya
loyihalarini amalga oshirish uchun chet el sarmoyasini jalb qilishga alohida e'tibor
beramiz".
Yuqoridagilardan kelib chiqib, ta'kidlash joizki, O'zbekiston iqtisodiyotiga
xorijiy banklar kreditlarini jalb qilish va shu asosda strategik muhim investitsiya
loyihalarini moliyalashtirish hozirda iqtisodiyotni barqarorlashtirishdagi g'oyat
dolzarb masalalardandir. Bu esa, o'z nabatida, xorijiy banklar kredit liniyalari
hisobiga investitsiya loyihalarini moliyalashtirish masalasini tadqiq etish, bu
boradagi tendentsiyalarni va muammolarni aniqlash, investitsiya loyihalarini
xorijiy banklar kredit liniyalari orqali moliyalashtirishni takomillashtirish bo'yicha
tavsiyalar berish zarurligini keltirib chiqaradi va bitiruv malakaviy ishi mavzusining
dolzarbligini ifodalaydi.
Investitsiya 1
loyihalarini xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga
moliyalashtirishni takomillashtirishga qaratilgan taklif-tavsiyalar ishlab
chiqishNING bosh maqsadini tashkil qiladi. Ushbu maqsadga erishish quyidagi
vazifalarning bajarilishiga asoslanadi: - investitsiya loyihalarining mazmuni,
mohiyati va iqtisodiyotni modernizatsiyalashdagi rolini yoritish; - O'zbekiston
iqtisodiyotini rivojlantirishda xorijiy banklar kredit liniyalarining ahamiyatini
o'rganish va uning zarurligini asoslash; - investitsiya loyihalarini xorijiy banklar
kredit liniyalari hisobiga moliyalashtirishning me'yoriy-huquqiy asoslarini yoritish;
- investitsiya loyihalarini xorijiy banklar kredit liniyalari asosida moliyalashtirish
shart-sharoitlarini tahlil qilish; - investitsiya loyihalarini xorijiy banklar kredit
liniyalari hisobiga moliyalashtirish amaliyotini tadqiq etish; - investitsiya
loyihalarini xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga moliyalashtirish jarayonidagi
muammolarni aniqlash va uni bartaraf etishga qaratilgan chora-tadbirlar ishlab
chiqish; - investitsiya loyihalarni xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga
moliyalashtirishni takomillashtirish yuzasidan taklif-tavsiyalar ishlab chiqish.
1
Investitsiya- (lotincha: investio — „ o’rash “) — iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadida oʻz mamlakatida
yoki chet ellarda turli tarmoqlarga, ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarga, innovatsiya, tadbirkorlik loyihalariga
uzoq, muddatli kapital kiritish (qoʻyish). Pulning vaqt (zamon)ga bogʻliq qiymati nazariyasiga koʻra,
investitsiya kelajakda naf olish maqsadida mablagʻlar qoʻyishdir

KIRISH
O'zbekiston mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq tashqi iqtisodiy
faoliyatni kengaytirib, bir qancha xalqaro moliyaviy institutlar va xorijiy banklar
bilan o'zaro foydali aloqalar o'rnata boshladi. Tashqi iqtisodiy faoliyatni
erkinlashtirish, kengaytirish uchun huquqiy asoslarini yaratib bergan asosiy qonun
hujjatlari qabul qilindi. Ko'plab Prezident Farmonlari va Hukumat qarorlari ishlab
chiqildi. Bular, avvalo, "Xorijdan mablag' jalb qilish to'g'risida"gi, "Tashqi iqtisodiy
faoliyat to'g'risida"gi, "Investitsiya faoliyati to'g'risida"gi (yangi tahrir), "Chet el
investitsiyalari to'g'risida", "Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va
ularni himoya qilish choralari to'g'risida"gi Qonunlar hamda boshqa me'yoriy-
huquqiy hujjatlar bo'lib, ular tashqi iqtisodiy aloqalarni amalga oshirish, tashqi
iqtisodiy faoliyat sohasida xalqaro shartnomalar tuzish va ularni bajarish uchun
asosiy shart-sharoitlarni yaratib berdi.
Shuni ta'kidlash joizki, O'zbekistonning xalqaro moliyaviy institutlar va
xorijiy banklar bilan aloqasi ham uzoq muddatli, ham qisqa muddatli ahamiyatga
ega bo'lgan eng muhim vazifalarni birga qo'shish maqsadlaridan kelib chiqib
amalga oshiriladi. Bunda, birinchidan, O'zbekistondagi barcha xo'jalik
sub'ektlarining tashqi dunyo bilan o'zaro aloqalari uchun teng huquqli va milliy
manfaatlarga mos keladigan shart-sharoitlar yaratish asosida xalqaro valyuta-
moliya va savdo mexanizmlariga qo'shilish nazarda tutiladi. Ikkinchidan,
respublikaning joriy muammolarini hal etishga bevosita ko'maklashish, mavjud
xalqaro tajriba asosida moliyaviy, texnikaviy yordam va maslahat olish yo'li bilan
o'tkazilayotgan islohotlarni qo'llab-quvvatlash ko'zda tutiladi. O'zbekiston
Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov 2014 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish
yakunlari va 2015 yilga mo'ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor
yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma'ruzasida:
"2014 yilda iqtisodiyotimizga jalb qilingan investitsiyalar hajmi 10,9 foizga o'sdi va
AQSh dollari hisobida 14 milliard 600 million dollarni tashkil etdi. Bunda jami
kapital qo'yilmalarning 21,2 foizdan ortig'i yoki 3 milliard dollardan ziyodini xorijiy
investitsiya va kreditlar tashkil qildi. Ularning to'rtdan uch qismi to'g'ridan-to'g'ri 4
xorijiy investitsiyalardir". Bundan ko'rinib turibdiki, 2014 yilda mamlakatimizga
jalb qilingan xorijiy kreditlarning xorijiy investitsiyalar tarkibidagi ulushi 25,8 foizni
tashkil qildi.
Bu ko'rsatkich 2010 yilda 13,2 foizni tashkil qilgan edi. Bu esa, hozirgi
iqtisodiy rivojlanish sharoitida va mavjud imkoniyatlardan kelib chiqib
(O'zbekistonning investitsiyaviy salohiyatini hisoga olib), chet el banklari
kreditlarini jalb qilish holati sustligini ko'rsatadi. Bugungi kunda shu narsa aniq
bo'lib qoldiki, Vatanimizning barqaror rivojlanishi yuqori darajadagi investitsiyaviy

Yuqoridagilardan ko'rinib turibdiki, xorijiy banklarning kredit liniyalari
xozirgi kunda respublikamiz iqtisodiyotining soha va tamoqlaridagi investitsiya
loyihalarini moliyaviy mablag'lar bilan ta'minlashda muhim o'rin tutmoqda.
Rivojlangan davlatlar amaliyoti shuni ko'rsatadiki, mamlakat iqtisodiyotini
moliyaviy mablag'lar bilan ta'minlashning eng maqbul usuli bu bevosita xorijiy
investitsiyalarni jalb etishdir. Bugungi kunda respublikamizga bunday
investitsiyalarni jalb etish borasida bir qator muammolarning mavjudligi, ular
o'rniga hukumat kafolati ostidagi chet el qarzlari va xorijiy banklarning kreditlarini
jalb etishni taqozo etmoqda. Milliy iqtisodiyotimizni rivojlantirish uchun moliyaviy
mablag'lar bilan ta'minlash zarur ekan bu sohani rivojlantirish va takomillashtirish
lozim bo'ladi. Chunki iqtisodiyotning turli soha va tarmoqlari investitsiya
loyihalarini moliyalashtirish albatta, mamlakatning tezroq rivojlanishi hamda
barqarorlashuviga olib keladi va uning istiqbolini yuksaltiradi.
Fikrimizning isboti uchun quyidagi masalalarda O'zbekistonda xorijiy
banklarning kredit liniyalari orqali investitsiya loyihalarini moliyalashtirishning
rivojlantirish istiqbollarini ko'rib chiqamiz:
Investitsiya muhitining takomillashib borishi. Har bir davlatning investitsiya
sharoiti uning siyosiy va iqtisodiy barqarorligidan kelib chiqadi va bu investitsiya
muhitini vujudga keltiradi. Xorijiy banklar bilan hamkorlikning rivojlanishi
mamlakat investitsiya muhitining yaxshilanishida muhim ahamiyat kasb etadi.
Chunki xorijiy banklar bilan hamkorlikning kuchayishi mamlakatga bo'lgan ishonch
va qiziqishni orttiradi. Investitsiya muhitini yaxshilaydigan omillarga quyidagilar
kiradi: investitsiyalardan foydalanishda soliq, bojxona imtiyozlarini kengaytirish,
pulning qadrsizlanishi darajasini pasaytirish, milliy valyutaning erkin almashinuvini
ta'minlash, chet el investorlarining o'z daromadlarini olib chiqib ketishini to'la
kafolatlash, axborot almashinuvi darajasini oshirish, hududiy investitsiya
dasturlarini amalga oshirish, infratuzilma institutlari faoliyatini takomillashtirish,
investitsiya siyosati samaradorligini oshirish va boshqalar. Mamlakatga xorijiy
investitsiyalar va xorijiy banklar kredit liniyalarining kirib kelishi shu hududdagi
investitsiya siyosatning huquqiy asoslarini takomillashtiradi. Chunki bunday
munosabatlarda tomonlarning o'zaro manfaatlari to'qnashadi va bu ularning
o'zaro murosaga kelishiga olib keladi hamda bundaymurosalar xalqaro darajadagi
huquqiy xujjatlar orqali belgilanadi va tartibga solinadi.
Bunday munosabatlarning davomiyligi tez fursatlar ichida mamlakatda
investitsiy faoliyatining samarali huquqiy va iqtisodiy asosini ta'minlaydi.
Makroiqtisodiy barqarorlikning ta'minlanishi. Hozirgi kunda respublikamizda
xorijiy investitsiyalar va xorijiy banklarning kredit liniyalari mablag'lari asosan
mamlakatga zamonaviy texnika va texnologiyalar, asbob-uskunalarni keltirishga

turizm, servis xizmati va aholiga maishiy xizmat ko'rsatish, ayniqsa, qishloq
joylarda ularni rivojlantirish loyihalari amalga oshiriladi.
- xorijiy banklarning kredit liniyalari mablag'lari hisobidan investitsiya
loyihalarini moliyalashtirish - bu mamlakatdagi banklarning xorijiy banklardan
mablag'larni jalb etish bilan bir paytning o'zida bu jarayonga oid barcha mas'uliyat
va xavf-xatarlarni o'z zimmasiga olib, ularni milliy iqtisodiyotning turli soha va
tarmoqlariga samarali joylashtirish va uni nazorat qilishdan, shuningdek mavjud
qarzdorlikni o'z vaqtida qaytarish majburiyatlaridan iboratdir.
Investitsiya loyihalarini xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga
moliyalashtirishni takomillashtirishda quyidagi tavsiyalardan foydalanish
maqsadga muvofiqdir:
1. Investitsiya loyihalarini xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga
moliyalashtirishni takomillashtirish maqsadida:
1) garov ta'minoti muammosini ijobiy hal etish lozim;
2) xorijiy banklar kreditlari hisobiga sotib olinayotgan uskunaning kafolatini
olish zarur;
3) xorijiy bank to'g'risidagi ma'lumotlarni erkin olish tizimini rivojlantirish va
bu to'g'risida ommaviy axborot vositalarida xorijiy banklarning kreditlash shart-
sharoitlari to'g'risida qisqacha ma'lumot berib borilishi maqsadga muvofiqdir;
4) xorijiy banklar kredit liniyalarini faol jalb qilish maqsadida mamlakatdagi
investitsion muhit jozibadorligini oshirish lozim;
5) pul-kredit siyosati instrumentlaridan faol foydalanish lozim.
2. Xorijiy banklar kredit liniyalarini jalb qilishda asosiy e'tiborni mablag'larni
mamlakat hududlari bo'yicha mutanosib taqsimlanishiga qaratish zarur.
3. Xorijiy banklar kredit liniyalariga mahalliy banklar tomonidan xizmat
ko'rsatilishini inobatga olib, mahalliy tijorat banklarining ustav kapitalini oshirib
borish va uning moliyaviy barqarorligini yanada mustahkamlash kerak.
4. Xorijiy banklar kredit liniyalarini yuqori texnologiyalarga asoslangan,
zamonaviy asbob-uskunalar, murakkab texnikalar ishlab chiqarishni yo'lga
qo'yishga yo'naltirish lozim. Albatta, bu sohalar kam foyda keltirsada kelajakda
O'zbekistonning yuksak darajada industrlashgan mamlakatga aylanishini
ta'minlaydi.

mamlakatimizga jalbqilingan xorijiy investitsiya va kreditlarning jami investitsiyalar
tarkibidagi ulushi 21,2 foizni tashkil qilib, 2007 yilga nisbatan 3,2 ga pasaygan,
bunday holat, o'z navbatida, xorijiy investitsiya va kreditlarni o'sish sur'atlarining
investitsiyalarning o'sish sur'atlaridan ortda qolayotganligini va ichki
investitsiyalarning faol rivojlanayotganligini tasdiqlaydi.
Shu bilan birga investitsiya loyihalarini iqtisodiy va moliyaviy tahlili va ularni
baholash, loyixani moliyalashtirishni tashkil etish va amalga oshirish, investitsiya
loyixasini monitoringini tashkil etish va kreditni foizlari bilan qaytarib olishda bir
qator muammolar mavjudligini ham ko'rsatadi;
- xorijiy banklarning kredit liniyalari korxonalarni moliyalashtirishning
qo'shimcha manbai bo'lish barobarida ishlab chiqarishni modernizatsiyalash,
texnik va texnologik jihatdan yangilash, amaliyotda zamonaviy menejmentni
qo'llashga ham sharoit yaratadi.
Mazkur kreditlar, birinchi navbatda, ishlab chiqarishning ilg'or usullarini,
import o'rnini bosuvchi va eksportga yo'naltirilgan tovarlarni ishlab chiqarishni
yo'lga qo'yish, tabiiy boyliklarni jadal o'zlashtirish, ishchi kuchi zich joylashgan
hududlarda yangi ishlab chiqarishlarni tashkil etishga yo'naltiriladi;
- mahalliy tijorat banklari orqali Xitoy taraqqiyot banki, Koreya eksport-
import banki, Turkiya T.C. Ziraat Bankasi A.S. banki, FMO fondi (Gollandiya),
Landes Bank Berlin (Germaniya) banki hamda "Kommertsbank" (Germaniya banki)
kredit liniyalarini o'zlashtirishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasi
taraqqiyotini ta'minlash etakchilik qilmoqda;
- keyingi vaqtlarda xorijiy banklarning kredit liniyalari mablag'larini
o'zlashtirish doirasida tijorat banklari faoliyatida investitsiyaviy loyihalar bilan
ishlashning «loyihaviy moliyalashtirish)) degan nom olgan tubdan yangi shakli
tobora keng ommalashmoqda. Binobarin, kreditlash turli tarmoqlar bo'yicha
amalga oshirilmoqda, qarz mablag'lari esa ham milliy valyutada, ham xorijiy
valyutada taqdim etiladi. Bunda import asbob-uskunalari va texnologiyalari
xaridlarini moliyalashtirish;
ishlab chiqarishni kengaytirish (asosan engil va oziq-ovqat sanoati
sohasida); ham qishloq xo'jaligi mahsulotlarini tayyorlash va ularga birlamchi
ishlov berish;
asosiy vositalarni, shu jumladan, mashina va asbob-uskunalar, mehnat
qurollari, xomashyo, yarim tayyor mahsulotlar, furniturani xarid qilish;
hunarmandchilikni rivojlantirish, kasanachilikni tashkil etish;

logistikani rivojlantirish sohalarida ishonchli va barqaror loyihalarni
moliyalashtirishni taklif etadi.
2008 yilda tashkil topgan Moliyaviy ommaboplik al'yansining (MOA)
maqsadi moliyaviy ommaboplik bo’yicha samarali siyosatni amalga oshirish orqali
moliyaviy resurslardan foydalana olmaydiganlar uchun tegishli moliyaviy xizmatlar
sifatini va ulardan foydalanish imkoniyatini oshirishdan iborat. Dunyoning 95
rivojlanayotgan mamlakatlarining tartibga soluvchi moliyaviy tashkilotlarini
birlashtiradi. Al'yans davlat moliyaviy tizimining iqtisodiy rivojlanishiga hissa
qo’shadigan muhim siyosiy sohalarda a'zo mamlakatlarga grantlar va texnik
yordam ko’rsatadi.
Islom taraqqiyot banki (ITB) - islomiy moliyalashtirishga yo’naltirilgan ko’p
tomonlama rivojlanish banki 1975 yilda tashkil topgan. U a'zo mamlakatlarning
iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish loyihalarini moliyalashtiradi. Bank shariat qonunlari
va tamoyillariga asoslanib, a'zo davlatlar va butun dunyo musulmon jamoalarida
ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishni qo’llab-quvvatlash orqali o’z faoliyatini amalga
oshiradi.
Islom taraqqiyot banki guruhiga quyidagi tashkilotlar kiradi:
Xususiy sektorni rivojlantirish bo’yicha Islom korporatsiyasi (XSRIK), 1999
yilda tashkil etilgan bo’lib, xususiy sektorga moliyaviy xizmatlarni taqdim qiladi. U
global hamkorlik platformasida kredit liniyalari, maslahatlar, aktivlarni boshqarish,
investisiyaviy bitimlar va boshqa operatsiyalarni amalga oshirish uchun strategik
hamkorlikni ta'minlaydi.
Moliyalashtirish usullari quyidagilarni o’z ichiga oladi, jumladan: kapital va
foyda olishda ishtirok etish, lizing, qisman qayta sotish va boshqalar.
1999 yilda asos solingan Xalqaro Islom savdo va moliya korporatsiyasi
(XISMK) Islom taraqqiyot bankining avtonom bo’linmasi hisoblanadi. Uning asosiy
vazifasi butun Islom dunyosidagi odamlarning iqtisodiy ahvoli va turmush tarzini
yaxshilash maqsadida savdoni rivojlantirish dan iborat.
1977 yilda tashkil etilgan Xalqaro qishloq xo’jaligini rivojlantirish
jamg’armasining (XQXRJ) asosiy maqsadi rivojlanayotgan mamlakatlarda oziq-
ovqat ishlab chiqarishni ko’paytirish va kam ta'minlanganlarning ovqatlanish
holatini yaxshilash uchun moliyaviy resurslarni jalb qilishdan iboratdir. Jamg’arma
kam ta'minlangan qishloq uy xo’jaliklarining ovqatlanishini yaxshilash, qishloq
xo’jaligida ishlab chiqarish va daromadlarni ko’paytirishga sharoit yaratish
maqsadida mablag’larni safarbar qiladi

darajasidagi raqobatbardosh milliy mahsulotlarni ishlab chiqarishni tashkil
etishda, mamlakat ichki bozorini sifatli tovar va xizmatlar bilan to'ldirish hamda
uning eksport salohiyatini oshirishda, mamlakatda ishsizlik, pulning qadrsizlanishi
darajalarini pasaytirishda, iqtisodiyotning moliyaviy mablag'larga bo'lgan
talablarini qondirishda xorijiy banklarning roli va ahamiyati kattadir;
- ma'lum ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlarga yo'naltirilgan, texnik-iqtisodiy,
biznes-boshqaruv, marketing va ishlab chiqarish rejalari kabilarga asoslangan, turli
moliyaviy manbalar mablag'lari ishtiroki nazarda tutilgan kompleks xujjatlar
yig'indisiga investitsiya loyihasi deyiladi. Investitsiya loyihalari qaysi sohada ishlab
chiqilmasin, uning maqsadi resurslarning cheklanganligi yoki taqchilligi sharoitida
ham barcha investitsiya imkoniyatlarini qidirib topish va ulardan to'liq va samarali
foydalanishning optimal variantlarini aniqlashga qaratilgan bo'ladi;
- iqtisodiyotni rivojlantirishda investitsiya loyihalarining amalga oshirilishini
ta'minlash investitsiya faoliyati yuritilishining zaruriy investitsion muhitini
yaratishni va uni tobora qulaylashtirib borishni talab etadi, investitsiya
loyihasining amalga oshirilish hajmi, miqdori va dinamikasiga qarab mamlakatning
iqtisodiy o'sish darajasi hamda holatini baholash mumkin va o'tkazilayotgan
iqtisodiy islohotlarning bajarilish holati belgilangan maqsadlarni ta'minlanishiga
qanchalik mos kelayotganligi to'g'risida xulosa chiqarish mumkin;
- xorijiy banklar yoki xorijiy davlatning banki deganda xorijiy davlatga
tegishli banklar tushuniladi. Xorijiy davlatning banki xorijiy davlat hududida
ro'yxatga olingan va u joylashgan hamda ro'yxatga olingan joydagi bank nazorati
organi tomonidan berilgan bank faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi
litsenziyaga ega bankdir;
- xorijiy banklarning kredit liniyalari mablag'lari hisobidan investitsiya
loyihalarinimoliyalashtirish - bu mamlakatdagi banklarning xorijiy banklardan
mablag'larni jalb etish bilan bir paytning o'zida bu jarayonga oid barcha mas'uliyat
va xavf-xatarlarni o'z zimmasiga olib, ularni milliy iqtisodiyotning turli soha va
tarmoqlariga samarali joylashtirish va uni nazorat qilishdan, shuningdek mavjud
qarzdorlikni o'z vaqtida qaytarish majburiyatlaridan iboratdir;
- 2014 yilda jalb qilingan xorijiy investitsiya va kreditlar 2007 yilga nisbatan
2,7 martaga ortgan yoki 2007 yilga nisbatan 2 mlrd. AQSh dollari miqdorida ko'p
xorijiy investitsiya va kreditlar jalb qilingan. Bu esa, iqtisodiyotni modernizatsiya
qilish nuqtai nazaridan ijobiy holat hisoblanib, mamlakatimizda xorijiy investorlar
uchun qulay investitsiya muhiti yaratilganligidan dalolat beradi. Biroq,
mamlakatimizga (O'zbekistonning investitsiyaviy salohiyatidan kelib chiqib) xorijiy
investitsiya va kreditlarni jalb qilish holati sustligini ko'rsatadi, ya'ni 2014 yilda

loyihasi to'liq va mukammal hisob-kitoblar yordamida asoslangan yuridik hujjatlar
to'plami hisoblanadi. Investitsiya loyihasi kelishilgan muddatlarda aniq
maqsadlarga erishish hamda rejalashtirilgan natijalarni olish uchun aniq
miqdordagi resurslarni (intellektual, moliyaviy, moddiy) qo'yishni, joylashtirishni
ko'zda tutuvchi tadbirlar majmuidirhi tizim.

sug'urta tashkilotlarining ko'pchiligi valyutaviy kreditning qaytmasligidan
sug'urtalash amaliyoti bilan shug'ullanmaydi.
7. Jalb qilinayotgan xorijiy banklarning kredit 4
liniyalarining iqtisodiyotning
tarmoq va sohalariga, shuningdek, xududlararo yo'nalishi bilan bog'liq
muammolardan iborat. Bizningcha mamlakat aholisining ko'pchilik qismi qishloq
joylarda yashashligini hamda respublikada qishloq xo'jaligining asosiy soha
ekanligini hisobga olib, ushbu sohaga ham bevosita xorijiy investitsiyalar hamda
xorijiy banklarning kredit liniyalarini jalb etish mexanizmini takomillashtirish zarur
bo'ladi. Bu o'z navbatida sanoatlashmagan xududlarda ham iqtisodiy o'sishning
yuzaga kelishiga va bu joylarda ham sanoatning rivojlanishiga zamin yaratadi.
Yuqorida biz sanab o'tgan muammolar bugungi kunning eng dolzarb
muammolaridan hisoblanadi.
Mamlakat investitsiya siyosati va investitsiya 70 iqlimida mana shunday
muammolarning mavjudligi mamlakatga chet el investitsiyalari, shuningdek,
xorijiy banklarning kredit liniyalarini jalb etishda samaradorlikning pasayishiga olib
kelmoqda. O'ylaymizki bunday muammolarning o'z vaqtida va samarali tarzda hal
etilishi mamlakat iqtisodiyotining tezroq rivojlanishiga, yanada barqarorlashuviga
olib keladi.
4
Kredit- (lot. creditum — qarz, credo — ishonaman, maqullayman) — pul mablagʻlari, tovar va
xizmatlarni kelishilgan ustama (foiz) toʻlab qaytarib berish sharti bilan maʼlum muddatlarga qarzga
berish.

foydalanish yaxshi yo'lga qo'yilmaganligi fikrimizning yaqqol dalilidir.
Respublikamizda keyingi yillarda lizing va uning usullaridan keng foydalanish
borasida bir qator ishlar amalga oshirildi. Lekin bu boradagi ishlarning ko'lami
talab darajasida emas.
Xususan, 2014 yilning yakuniy natijalariga muvofiq, asosiy sarmoyadagi
investitsiyalar tarkibida lizinglar ulushi 2,5 foizni tashkil qildi. Lizingning YaIMdagi
ulushi biroz kamayib, 2013 yilda ushbu ulush 0,7 foizdan iborat bo'lgan bo'lsa,
2014 yilda ushbu ko'rsatkich 0,6 foizga tushib qoldi41. Bu boradagi muammolarni
hal etish uchun birinchi navbatda bu sohaning huquqiy asosini takomillashtirish,
bu sohada faoliyat yuritadigan moliyaviy institutlarning faoliyatini rivojlantirish,
lizing xizmatlarini ko'rsatish uchun xorijiy kompaniyalar bilan hamkorlikni
kengaytirish zarur bo'ladi. Zero investitsiya loyihalarini moliyalashtirishda lizing
eng samarali usul hisoblanadi. Ushbu guruhga tegishli bo'lgan muammolardan
yana biri bu investitsiya siyosatida bevosita investitsiyalarni jalb etishga alohida
e'tibor berilmayotganligidir.
Albatta bu erda respublikamizdagi mavjud investitsiya iqlimi va uni talab
darajasida shakllantirishga ta'sir etuvchi bevosita va bilvosita sabablar borligini
inobatga olish zarur, lekin bevosita investitsiyalarni jalb etishning shunday yo'llari
va usullari ham mavjud bo'lib, ularni amaliyotga tatbiq etish o'zining bir qator
afzalliklarini yaqqol ko'rsatadi. Shunday usullardan biri sinditsiyalashgan
kreditlashni amaliyotga tatbiq etish hisoblanadi. Bugungi kunda xorijiy
banklarning kredit liniyalarini mamlakat tijorat banklarining o'zi qarzdor sifatida
jalb etmoqda va shu bilan birga barcha mas'uliyat va xavf-xatarni o'z zimmalariga
olmoqdalar. Sinditsiyalashgan kreditlashni rivojlantirish birinchi navbatda xorijiy
banklarning respublika iqtisodiyotining turli sektor va sohalariga bevosita kirib
kelishini ta'minlashi bilan birga, milliy tijorat banklarning xavf-xatarlarini
kamaytiradi, shuningdek, xorijiy hamkorlar tomonidan milliy iqtisodiyotning hali
ochilmagan qirralarinig ochilishi va rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Buning
uchun esa birinchi navbatda sinditsiyalashgan kreditlash mexanizmi va uning
xuquqiy bazasini takomillashtirish lozim bo'ladi.
6. Respublikamizda faoliyat yuritayotgan sug'urta tashkilotlari faoliyatining
takomillashmaganligi, kichik biznes sub'ektlarini qo'llab-quvvatlashga qaratilgan
maxsus tashkilotlar faoliyatining talab darajasida emasligi va boshqalarni kiritish
mumkin. Bugungi kunda loyihalarni moliyalashtirish bilan bog'liq muammolarning
eng dolzarbi bu talab qilinayotgan kredit ta'minotining mavjud emasligidir, ya'ni
qarzdor olayotgan krediti uchun ta'minot topa olmayotganligidir. Bu muammoni
hal etish maqsadida sug'urta tashkilotlari faoliyatini takomillashtirish asosiy
masalalardan biri bo'lib hisoblanadi. Lekin bugungi kunda mamlakatimizdagi

XULOSA
Xalqaro moliya tashkilotlari jahon iqtisodiyotida katta rol o’ynaydi. Ular turli
mamlakatlarga mablag’ajratish va kredit berish bilan shug’ullanadilar, jahon
savdosini rivojlantirish va moliya tizimini barqarorlashtirishga yordam beradilar.
Xalqaro moliya tashkilotlari (XMT) - xalqaro moliya sohasida davlatlararo (xalqaro)
bitimlar asosida tashkil etilgan institutlardir.
Quyidagilar xalqaro moliya tashkilotlari ishtirokchilari hisoblanadi:
davlat;
nodavlat tashkilotlar.
Jahon iqtisodiy rivoji uchun quyidagi xalqaro moliya institutlari funksiyalarni
bajaradi.
jahon iqtisodiyotining holati, tendensiyalari va rivojlanish omillari tahlili;
jahon iqtisodiyotini tartibga solish, xalqaro savdoni qo’llab-quvvatlash va
rag’batlantirish maqsadida global valyuta va fond bozoridagi operatsiyalar;
investision faoliyat (xalqaro va ichki milliy loyihalarga yo’naltirilgan
kreditlar);
davlat loyihalarini kreditlash;
xalqaro ko’mak dasturlarini moliyalashtirish;
ilmiy tadqiqotlarni moliyalashtirish;
xayriya faoliyati.
Xalqaro moliyaviy-iqtisodiy tashkilotlar (XMT) mamlakatlar milliy
iqtisodiyotini rivojlantirishda muhim rol o`ynamoqda. O`zbekiston Respublikasi
Prezidenti Shavkat Mirziyoevning tashabbusi bilan 2017 yildan buyon
mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni jadallashtirishga qaratilgan
loyihalarni amalga oshirishda xalqaro va xorijiy moliya institutlari bilan hamkorlik
izchil rivojlanib bormoqda. O`zbekistonning Xalqaro valyuta fondi, Jahon banki,

tomonidan tadbirkorlik faoliyatini kreditlashning bir qator shakllari mavjud. Unga
ko'ra banklar tomonidan iqtisodiyot tarmoqlarini, shu jumladan, investitsiya
loyihalarini moliyalashtirish keng shakllarda amalga oshirilmoqda. Unda tijorat
banklarining kreditlash shakllari ichida xorijiy banklarning kredit liniyasini ochish
yo'li bilan alohida ssuda schetidan kreditlash keng tarqalgandir.
Biz uchun muhim bo'lgan va yuqorida qayd etilgan tadbirkorlik faoliyatini
tijorat banklari tomonidan xorijiy valyutada kreditlash shakli amaliyotda xalqaro
moliyaviy institutlar, xorijiy banklar va boshqa xorijiy hamkorlar tomonidan
mahalliy banklarimizda ochilgan kredit liniyalari ochish hisobiga amalga oshiriladi.
Shunga ko'ra, mazkur shaklda tadbirkorlik faoliyatini xususan investitsiya
loyihalarini kreditlashning o'ziga xos xususiyatlari mavjud. Unga ko'ra kredit
liniyasi ochishda kreditdan maqsadli foydalanish va uni qaytarish ustidan
nazoratni amalga oshirish eng muhim vazifalardan hisoblanadi. Respublikamiz
mahalliy banklarida ochilgan va investitsiya loyihalarini kreditlashda faol
qatnashib kelayotgan xorijiy banklar kredit liniyalarining bir qator afzallik jihatlari
mavjud bo'lib ular asosan quyidagilardan iborat:
- bankning kreditni ishlatilish yuzasidan ta'sirli nazorat o'tkaza olishi;
- bank kreditning foiz stavkasidan tashqari ko'shimcha haq olishi;
- mijoz har safar kredit so'rab bankka murojaat qilish zaruriyatidan xalos
bo'lishi;
- mijoz kreditning faqat ishlatiladigan qismi uchun foiz to'lashi.
Shundan kelib chiqib, bugungi kunda iqtisodiyotning turli tarmoq va
hududlarida faoliyat olib borayotgan xo'jalik sub'ektlari, ayniqsa, kichik biznes
vakillari tomonidan mahalliy tijorat banklarida ochilgan xorijiy banklar kredit
liniyalarini o'zlari uchun qulay moliyalashtirish shakli sifatida qabul qilib, ulardan
foydalanishga qattiq harakat qiladilar. Mazkur kredit liniyalari hisobidan
foydalanish, shuningdek boshqa xorijiy kredit va investitsiyalarni jalb qilishda
mamlakatimizda umumiy tartib belgilangan bo'lib, uni quyidagi rasm orqali aks
ettirish mumkin. Xorijiy banklar kredit liniyalari hisobidan investitsya loyihalarini
kreditlashda qo'yiladigan bir qator talablar borki, quyida ular to'g'risidagi asosiy
jihatlarni yoritib o'tamiz.
Tijorat banki tomonidan kredit liniyalari mablag'lari hisobidan berilgan
kreditni qaytarish ta'minoti deganda aniq manbalar tushuniladi. Bunda birlamchi
va ikkilamchi manbalar mavjud. Birlamchi manbalar: mahsulotlarni sotishdan
olingan tushum; xizmatlar ko'rsatishdan olingan tushum; mijozning daromadi.
Ikkilamchi manbalar:

Chunki, garovni mol-mulk shaklida qoplay olmagan qarzdor uchun uchinchi
shaxs kafolatini olish va bu ishlar bilan bog'liq mexanizm hali to'liq shakllanmagan.
Bundan tashqari kafil bo'lib chiqa oladigan har tomonlama barqaror va bank
talablariga javob bera oladigan korxona yoki tashkilotlar mamlakatimizda u qadar
ko'p emas. Shu kabi muammolardan yana biri - bu bank tomonidan investitsiya
loyihalarini ekspertiza qilish va moliyalashtirishni boshlashgacha bo'lgan vaqtning
uzoq davom etishidir, ya'ni bankka taqdim etilgan loyihalar 3-4 oylab ko'rib
chiqiladi. Bunga sabab esa, loyiha bo'yicha bankka taqdim etilgan xujjatlarning
to'liq emasligi yoki asoslanmaganligidir. Bu esa birinchidan loyiha bo'yicha
qilingan hisob-kitoblarning, marketing tadqiqotlarining eskirishiga, shuningdek,
mavsumiy xarakterga ega bo'lgan loyihalar samaradorligining pasayishiga olib
kelmoqda.
4. Mamlakatda investitsiya bozori va unga xizmat qiluvchi infratuzilma
institutlarining rivojlanmaganligi hamda takomillashmaganligi bilan bog'liq
muammolar bo'lib, bular qatoriga respublikadagi pul-sarmoyalar bozori, qimmatli
qog'ozlarning ikkilamchi bozori kabilarning to'la shakllanmaganligi, investitsiya
faoliyati bilan shug'ullanuvchi kompaniyalarning rivojlanmaganligi kabilarni
kiritishimiz mumkin. Investitsiya loyihalarini asoslash uchun texnik-iqtisodiy
asoslashni tayyorlash loyihalarni moliyalashtirishni tashkil etishning asosiy
bosqichlaridan biridir.
Lekin respublikamizda keyingi paytlarda loyihalarni moliyalashtirishning
asosiy muammolaridan biri bu texnik-iqtisodiy asoslashni sifatli tayyorlash va
asoslash bilan bog'liq bo'lib qoldi. Chunki banklardan loyiha texnik-iqtisodiy
asoslari asoslanmaganligi uchun qaytarilib yuborilmoqda. Loyihani tayyorlashga
ixtisoslashgan mavjud loyihalashtirish institutlari faoliyatining
takomillashmaganligi tuzilayotgan loyihaning sifatsiz va to'la asoslanmaganligiga,
buning oqibatida loyihalarni moliyalashtirishning muddati cho'zilib ketishiga,
tadbirkorlarning loyiha oldi izlanishlariga ko'p vaqt va mablag' sarflashlariga sabab
bo'lmoqda. Bundan tashqari bu guruh muammolariga marketing va axborot
xizmatlarining rivojlanmaganligi, mamlakatda statistik ma'lumotlarni olishning
qiyinligi kabilar ham kiradi. Shunday muammolarning mavjudligi, birinchidan, eng
samarali loyiha g'oyalarini topishdagi muammolarni keltirib chiqarsa, ikkinchi
tomondan, loyihalarni texnik-iqtisodiy asoslash ishlarining puxta va aniq
ishlanmasligiga olib keladi.
5. Bu guruh muammolariga mamlakatga jalb qilinayotgan xorijiy
investitsiyalarning muqobil variantlaridan foydalanishning yaxshi yo'lga
qo'yilmaganligi va shu soha bilan bog'liq muammolarni kiritish mumkin.
Mamlakatimizda investitsiyalashning muqobil varianti bo'lmish lizingdan

Investitsiya loyihalarini xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga
moliyalashtirishning nazariy, uslubiy, amaliy yo'nalishlari bir qator xorijlik
iqtisodchi olimlar va mutaxassislarning ilmiy izlanishlarida o'z aksini topgan.
Jumladan, EonapeB B.B., Epyica H., HBacemco A.r., HeimrroH A.C., KOJITBIHIOK
B.A. larning ilmiy ishlarida investitsiyalarning nazariy asoslari, iqtisodiyot
taraqqiyotidagi roli, investitsiyalarning samaradorligi tahlili, investitsiyalarni
moliyalashtirish masalalari tadqiq etilgan. Respublikamiz iqtisodchi olimlaridan -
D.G'ozibekov, Sh.Abdullaeva, A.Vaxobov, D.Tojiboeva, Sh.Xojibakiev, N.Muminov,
A.Jo'raev, D.Xo'jamqulov, B.Mamatov, B.Xodiev, Sh.Shodmonov, U.G'afurov,
N.Karimov, Sh.Axmadjonov va boshqalarning ilmiy ishlarida investitsiyalarning,
shu jumladan, xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning zarurligi, turlari, shakllari,
investitsiya loyihalarining moliyaviy ta'minoti, xorijiy investitsiyalarning
iqtisodiyotni rivojlantirishdagi roli, investitsiyalar tahlili masalalari aks ettirilgan.
Biroq, bugungi kunda xorijiy banklar kredit liniyalari mablag'laridan foydalanish
mexanizmi va uni tartibga solish masalalarini yanada chuqurroq o'rganish talab
etilmoqda.
Bugungi kunda respublika iqtisodiyotida xorijiy banklar bilan o'zaro
hamkorlik faollashib bormoqda. Shuning uchun ham bu hamkorlikning iqtisodiy
mohiyatini, uning iqtisodiyotimizni rivojlantirishdagi ahamiyatini va zaruratini
asoslash va tahlil etish, xorijiy kreditlarni jalb qilish shakllarini takomillashtirish va
qulay investitsiya muhitini yaratish yo'lidagi muammolarni bartaraf etish va xorijiy
banklar kredit liniyalari mablag'lari hisobiga investitsiya loyihalarni
moliyalashtirishni takomillashtirish bo'yicha taklif-tavsiyalar ishlab chiqish muhim
ahamiyat kasb etadi.
O'zbekiston davlat mustaqilligiga erishgan dastlabki yillardan boshlab milliy
iqtisodiyotni rivojlantirishning o'ziga xos yo'nalishini belgilab oldi. U
iqtisodiyotning rivojlanishi va barqarorligida investitsiyalarning beqiyos o'rni
tutishini o'z vaqtida to'g'ri anglab etganligining natijasida investitsiyalarga,
xususan, chet el investitsiyalariga bo'lgan e'tiborning kuchayishi yuz berdiki, bu
esa bugungi kunga kelib mamlakatimizdagi investitsiya faoliyatining
rivojlantirilishiga olib keldi. Bugungi kunda rivojlangan investitsion faoliyatning
yo'lga qo'yilishini hukumatimizning yuritayotgan oqilona investitsiya siyosatining
mahsuli ekanligini ta'kidlash lozim.
Hozirda O'zbekiston iqtisodiyotining barcha sohalarida o'zgarishlar, tarkibiy
islohotlar olib borilmoqda. Bunday islohotlarning olib borilishi bevosita
mamlakatdagi investitsiya jarayoni, davlatning investitsiya siyosati, uning ustuvor
yo'nalishlari va mamlakatdagi korxonalar investitsiyaviy faolligiga bog'liq.
Mustaqillikning qisqa davrida investitsiyaviy faollikni ta'minlash, uni kuchaytirish

Xalqaro rivojlanish assosiasiyasi (XRA)ga 1956 yil asos solingan bo’lib,
dunyodagi eng qashshoq mamlakatlarga foizsiz kreditlar va grantlar taqdim etadi.
YaIMning qiymati aholi jon boshiga 835 AQSh dollardan oshmaydigan
mamlakatlargina XRA dan qarz olish huquqqa ega. XRA 30-40 yillik muddatga va
dastlabki o’n yillik imtiyozli davr (belgilangan muddatning asosiy qarzini
to’lamaslik imtiyozi) bilan foizsiz kreditlar taqdim etadi.
Investisiyalarni kafolatlash bo’yicha ko’p tarmoqli agentlik (IKKA) o’z
faoliyatini 1988 yilda boshlagan va rivojlanayotgan mamlakatlar to’g’ridan-to’g’ri
xorijiy investisiyalarni jalb qilish, siyosiy xatarlardan sug’urtalash va xususiy
investorlarga kafolatlar berish, shuningdek maslahat va axborot xizmatlarini
ko’rsatish uchun tashkil etilgan. IKKA kafolati investorlarni mablag’lar harakatini
cheklashdan, musodara qilinishidan, harbiy va fuqaroviy tartibsizliklardan va
shartnoma shartlarini buzish xavflaridan himoya qiladi.
Investisiyaviy nizolarni hal qilish xalqaro markazi (INHXM)ga 1966 yilda asos
solingan bo’lib, davlatlar va xususiy investorlar o’rtasidagi nizolarni hal qilish
bo’yicha xalqaro arbitraj tashkiloti (xalqaro investisiyaviy arbitraj) hisoblanadi.
Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (ETTB) 1991 yildan buyon faoliyat
yuritib, ochiq bozorga yo’naltirilgan iqtisodiyotga o’tishni, shuningdek, Markaziy
va Sharqiy Yevropa davlatlarida xususiy va tadbirkorlik tashabbuslarini
rivojlantirishni qo’llab-quvvatlovchi institutdir. Xususiy bank sektor bilan
hamkorlikka e'tibor qaratgan holda, loyihalarga sarmoyalar kiritadi, davlat siyosati
masalalari bo’yicha muloqot olib boradi va innovasiyalarni rivojlantirish, barqaror
va ochiq bozor iqtisodiyotini barpo etish uchun texnik yordam ko’rsatadi.
Osiyo Taraqqiyot Banki (OTB) 1966 yilda tashkil etilgan bo’lib, u
mintaqalarga to’g’ridan-to’g’ri kreditlar va texnik yordamlar ko’rsatish orqali
Osiyoning iqtisodiy o’sishini rag’batlantirish maqsadida tashkil etilgan. OTB
rivojlanayotgan a'zo mamlakatlardagi xususiy korxonalarga kapital qo’yilmalar va
kreditlar ajratish orqali to’g’ridan-to’g’ri yordam beradi. OTB tegishli
mamlakatning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga samarali hissa qo’shadigan va
mamlakat strategiyasiga muvofiq qashshoqlikni kamaytirishga eng katta ta’sir
ko’rsatadigan loyihalarni moliyalashtiradi.
Osiyo infratuzilma investisiya banki (OIIB) Osiyodagi murakkab infratuzilma
ehtiyojlarini qondirish maqsadida davlatlarni birlashtirish uchun tashkil etilgan
ko’p tomonli moliyaviy institutdir. U o’z faoliyatini 2014 yil yanvar oyida boshlagan
va xozirgi paytda unga 57ta mamlakat a’zo. OIIB elektr va energetika, transport va
telekommunikasiya, qishloq infratuzilmasi va qishloq xo’jaligini rivojlantirish, suv
ta'minoti va kanalizasiya, atrof-muhitni muhofaza qilish hamda shaharlar va

borasida qator amaliy chora-tadbirlar o'tkazildi, investitsiya faoliyatini tartibga
solib turuvchi qator qonun va qonun osti hujjatlari ishlab chiqildi va amaliyotga
tatbiq qilinmoqda.
O'zbekistonda investitsiya loyihalarmni ishlab chiqish va ularni amalga
oshirish bo'yicha ham qator vazifalar amalga oshirilmoqda. Respublikamizda turli
mulkchilik shakllariga asoslangan xo'jalik yurituvchi sub'ektlarni ko'paytirish,
jumladan, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish va boshqaruv
faoliyati rivojlantirilib kelinmoqda. Shuningdek, iqtisodiyotni yanada
erkinlashtirish va rivojlantirish yangi investitsiya loyihalarini hayotga tatbiq etish
va ularni moliyalashtirishning optimal variantlarini qidirib topish talablarini keltirib
chiqardi.
Amaliyotda investitsiya loyihalarining hajmi, miqdori va moliyalashtirish
manbalariga qarab iqtisodiyotda yuz berayotgan o'zgarishlar haqida xulosalar
chiqarish mumkin. Investitsiya loyihasi tushunchasining tobora keng qo'llanishi,
avvalom bor, ushbu atamaning iqtisodiy mohiyatini anglab olish zaruriyatini
keltirib chiqaradi. Investitsiya loyihasi tushunchasiga uning yo'naltirilgan
maqsadini amalga oshirish uchun texnologik jarayonlarni, texnik va tashkiliy
hujjatlashtirish jarayonini, ob'ektlarni barpo etish va ishga tushirish jarayonini,
moddiy, moliyaviy, mehnat resurslarining harakatini, shuningdek, tegishli
boshqaruv qarorlari va tadbirlarni o'zida mujassamlashtiruvchi tizim sifatida
qarash mumkin. Investitsiya loyihasi o'z maqsadi, yo'nalishi, amal qilish sohasi,
muddati va chegarasiga ega bo'lgan alohida faoliyat turi hisoblanadi. Prof. D.
G'ozibekov investitsiya loyihalari to'g'risida fikr bildirib: «investitsiya loyihasiga
muayyan ishlab chiqarish quvvatlariga kelajakda alohida turdagi samaralar
keltirishi zarur bo'lgan, aniq belgilangan tadbirlar yo'li bilan resurslarni
investitsiyalash bo'yicha takliflar to'plami tarzida ta'rif berish mumkin», deb
ta'kidlab o'tadi. Shuningdek investitsiya loyihasining sifat-tavsiflarini, boshqa
tadbirlardan farq qiluvchi jihatlarini ochib berishi diqqatga sazovordir, deb
ta'kidlaydi. Rossiyalik iqtisodchi-olim B. A. Koltinyukning fikricha: «investitsion
loyiha keng ma'noda foyda olish maqsadida kapital qo'yish rejasi» tarzida
ifodalab, uni ikki xil ma'noda talqin etadi: aniq maqsadlarga erishish (aniq natijalar
olish) ni ta'minlovchi qandaydir harakatlar majmuini amalga oshirishni nazarda
tutuvchi tadbir, faoliyat; qandaydir harakatni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan
aniq hisob-moliyaviy va tashkiliy-huquqiy hujjatlarni qamrab oladi.
O'zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi "Investitsiya faoliyati
to'g'risida"gi Qonunning 6-moddasida: "Investitsiya loyihasi - iqtisodiy, ijtimoiy va
boshqa yo'sindagi foyda olish uchun investitsiyalarni amalga oshirishga qaratilgan
o'zaro bog'liq tadbirlar majmuidir", deb ta'riflangan. Qayd etish joizki, investitsiya

va shu asosda jahon bozorlari standartlariga mos keladigan, ichki bozor talablarini
qondiradigan va eksportga yo'naltiriladigan raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab
chiqarishga yo'naltirilmoqda. Bunday ishlab chiqarishlarning tashkil etilishi,
nafaqat, mahsulot ishlab chiqarish orqali mamlakat ishlab chiqarish va eksport
salohiyatining rivojlanishiga, balki yangi ish o'rinlarining tashkil etilishi orqali
ishsizlik muammosining hal etilishiga, korxonalarning rivojlanishiga, aholi
daromadlarining ko'tarilishiga, davlat byudjeti daromadlarining oshishiga,
mamlakat ichki bozorining turli xil tovarlar bilan ta'minlanishiga, mahsulot
eksporti orqali valyuta tushumlarining ko'payishiga, mahalliy xom ashyoning to'liq
qayta ishlab chiqarishga yo'naltirilishiga, iqtisodiyotda raqobat, talab va taklif,
narx-navo kabi bozor mexanizmlarining amal qilishiga, xullas makroiqtisodiy
barqarorlikning ta'minlanishiga olib keladi.
Bugungi kunda mamlakat iqtisodiyotiga jalb qilinayotgan xorijiy
investitsiyalar va xorijiy banklarning kredit liniyalari mablag'lari asosan
iqtisodiyotning kimyo, neft va gaz, elektr-energiya, og'ir va engil sanoat,
mashinasozlik, xom ashyo va materiallarga birlamchi ishlov berish, qayta ishlash,
kichik tadbirkorlik sohalariga yo'naltirilmoqda. Bu esa mamlakatning agrar
iqtisodiyotdan asta-sekin industrlashgan iqtisodiyot sari o'tib borayotganligidan
dalolat beradi. Mamlakat iqtisodiyotida alohida ahamiyat kasb etadigan soha va
tarmoqlarning bir vaqtning o'zida baravar rivojlantirilayotganligi bu sohada
strategik rejalar va dasturlarning mavjudligidan darak beradi. Shuningdek,
mamlakatning qishloq xo'jaligiga ixtisoslashganligi, aholining ko'p qismi qishloq
joylarda yashashligini inobatga olib, hukumatimiz tomonidan sanoatni qishloqqa
olib kirish, qishloq joylarda kichik tadbirkorlikni rivojlantirish, qishloq joylarda tub
islohotlarni amalga oshirish ishlari ham olib borilmoqda. Iqtisodiyotning bir
sohasining rivojlanishi ikkinchi bir sohaning ham rivojlanishini talab qilishini
inobatga olib aytish mumkinki, sanoatning rivojlanishi albatta qishloq xo'jaligining
ham rivojlanishiga olib keladi.

1. Investitsiya loyihalarini moliyalashtirish borasidagi mamlakatimizda qabul
qilingan qonun va boshqa me'yoriy xujjatlarning amaliyotga to'liq tatbiq
etilmasligi, ayrim qonun-qoidalarning bir-birini inkor etishi kabi muammolar. Ilg'or
mamlakatlar tajribasi shuni ko'rsatadiki, mamlakat iqtisodiyotini har tomonlama
rivojlantirish, jumladan, mamlakatga xorijiy investitsiyalarni jalb qilish 66 uchun
eng avval mana shu sohalarning huquqiy asoslarini etarli darajada ta'minlash
zarur bo'ladi.
2. Mamlakatda pul-kredit siyosatidagi bir qator o'z echimini kutayotgan
muammolar bor. Bu erda birinchi navbatda mamlakatda xorijiy valyutalarning
erkin ayriboshlanishi tizimiga o'tishning amalga oshirilmayotganligi, shuningdek,
milliy valyuta - so'mning qadri nihoyat darajada pasayib ketayotganligini aytib
o'tish joizdir. Bundan tashqari, mamlakatda pulning qadrsizlanishi darajasi
yuqoriligi saqlanib kolmoqda. Shu sababli, bugungi kunga kelib respublika tijorat
banklari tomonidan xorijiy banklarning kredit liniyalari hisobiga moliyalashtirilgan
investitsiya loyihalarining aksariyat qismida loyihalarning valyutaviy qoplanishi
muammosi, olingan kreditni valyutada qaytarish muammosi, shuningdek
moliyalashtirlayotgan davrdagi hisob-kitoblarning bugungi kun baholari bilan
taqqoslab bo'lmaslik muammolari, ushbu loyihalarning o'z-o'zini qoplamasligiga,
asosiy qarzni qaytarish muddatining o'tib ketishiga, oxir-oqibat bank kredit
portfelida muddati o'tgan qarzdorliklarning ko'payib ketishiga, bank likvidligining
pasayishiga olib kelmoqda.
3. Banklarda turli hil investitsiya loyihalarini xorijiy banklarning kredit
liniyalari orqali moliyalashtirishning mexanizmi va ularning o'ziga xos shartlari
bilan bog'liq muammolar bo'lib, bu muammolar bevosita loyihalarni
moliyalashtirishga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Masalan, Tashqi iqtisodiy faoliyat Milliy
bankida kichik biznes sub'ektlarini ularning investitsiya loyihalarini
moliyalashtirish orqali qo'llab-quvvatlash uchun ochilgan xorijiy banklar kredit
liniyalarinig asosiy talablaridan biri - bu qarzdorning o'z mablag'lari loyiha
boshlang'ich qiymatining kamida 25 foizini tashkil etishi lozimligidir. O'ylab
qaraydigan bo'lsak, hamma qarz oluvchi kichik biznes sub'ektlari ham bunday
salohiyatga ega emas, ya'ni ularning mol-mulki xorijiy valyutada loyiha
boshlang'ich qiymatining 10 foiziga ham etib bormasligi mumkin. Bundan tashqari
olinayotgan kredit bo'yicha garov ta'minoti kredit summasining 120-125 foizini
tashkil etishi lozim. Bu muammo ham yuqoridagi muammo singari hal etilishi qiyin
bo'lgan muammo hisoblanadi. Bugungi kunda ko'pchilik banklar, uchinchi
shaxslar, shuningdek, sug'urta kompaniyalari qarzdor uchun katta summadagi
kredit uchun kafil bo'lib chiqmaydi. Chunki bugungi kundagi iqtisodiy holat kafil
bo'lib chiqish uchun mos emas.

3. INVESTITSIYA LOYIHALARINI XORIJIY INSTITUTLAR HISOBIGA
MOLIYALASHTIRISH
Bugungi kunda quyidagi Xalqaro Moliya Tashkilotlari faoliyat ko’rsatmoqda.
Xalqaro valyuta jamg’armasi 1945 yilda tashkil topgan bo’lib, xalqaro
valyuta tizimining rivojlanishini hamda 189 ta a'zo mamlakatning iqtisodiy va
moliyaviy siyosatini qo’llab-quvvatlaydi. Xalqaro valyuta fondi to’lov balansining
joriy yoki potensial qiyinchiliklariga duch kelayotgan a'zo davlatlar xalqaro
zaxiralarini tiklashga, milliy valyutalarini barqarorlashtirishga, importning uchun
to’lovlarni davom ettirishga va kuchli iqtisodiy o’sish uchun sharoitlarni tiklashga
kreditlar ajratish bilan asosiy muammolarni bartaraf etadi.
Jahon banki guruhi vazifalari kengayishi bilan turli vaqtda tashkil etilgan va
funksional, tashkiliy va hududiy jihatdan birlashgan besh tashkilotni o‘z ichiga
oladi, jumladan:
Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki (XTTB);
Xalqaro rivojlanish assosiasiyasi (XRA);
Xalqaro moliya korporatsiyasi (XMK);
Investisiyalarni kafolatlash bo’yicha ko’p tarmoqli agentlik (IKKA);
Investisiyaviy nizolarni hal qilish xalqaro markazi (INHXM).
Jahon banki guruhining asosiy maqsadi rivojlanayotgan va iqtisodiyotiga
o’tish davrida bo’lgan davlatlarga moliyaviy yordam ko’rsatish hisoblanadi. Ushbu
guruh tarkibiga kiruvchi har bir institut o’z resurslaridan mustaqil ravishda va
o’zlari belgilangan sharoitda mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanish dasturlarini
amalga oshirishga hissa qo’shadigan investisiya loyihalarini moliyalashtirish
bo’yicha faoliyat olib boradi
Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki (XTTB) Bretton-Vud konferensiyasi
qaroriga asosan 1944 yilda tashkil etilgan bank. Global rivojlanish tashkiloti bo’lib,
Jahon banki guruhining missiyasini qo’llab-quvvatlaydigan, o’rtacha daromadli va
eng past darajadagi daromadli mamlakatlarga kreditlar, kafolatlar, xatarlarni
boshqarish bo’yicha mahsulotlar va maslahat xizmatlarini taqdim etuvchi eng yirik
bank hisoblanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. https:/finlit.uz/uz/
2. O’zbekiston Respublikasining « O’zbekiston Respublikasining Markaziy
banki to’g’risida» gi Q onuni. 1995-yil 21-dekabr
3. Хасбулатов Р.И. Международные экономические отношения: учебник
для бакалавров. — 2012.
4. N. Jumayev. «Jahon moliyavjy iqtisodiy inqirozi mohiyati, sabab - oqibatlari
va O ’ zbekistonga ta ' siri ». — Т.: « JIDU », 2009.
5. Google.chrome
6. Wikipedia
7. www.ziyo.net
8. Xalqaro Moliya munjsabatlari. Ataniyazov J.X
9. Xodiyev B.Yu., Shodmonov Sh. Iqtisodiyot nazariyasi. T.:2018
10. Shodmonov. Sh., Mamaraximov Iqtisodiyot nazariyasi. T.:2016
11. Internet saytlari. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti axborot markazi sayti.
12. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi rasmiy sayti.

5. Investitsiya loyihalarini moliyalashtirishdagi bugungi kunning eng dolzarb
muammolaridan biri bu qarz oluvchi korxonaning o'rnatilgan miqdordagi kredit
ta'minotini qoplay olmasligi muammosidir. Bu muammoni hal etish uchun, avvalo,
respublikamizda faoliyat yuritayotgan sug'urta tashkilotlari faoliyatlarini
zamonaviylashtirish, ular tomonidan ko'rsatilayotgan sug'urta xizmatlari turlarini
kengaytirish, ko'rsatilgan xizmatlar uchun to'lovlarni kamaytirish lozim bo'ladi.
Bundan tashqari kichik biznes sub'ektlari investitsiya loyihalarini
moliyalashtirishda kredit ta'minotini qoplash uchun maxsus fondlarni tashkil etish
lozim.
6. Yuqoridagi muammoning mantiqiy davomi sifatida shuni ham ta'kidlash
lozimki, kredit ta'minoti sifatida taqdim etilayotgan hukumat kafolatini
kamaytirish lozim, chunki hukumat kafolati ostida berilayotgan kreditlarning
ko'pchilik qismi o'zini oqlamasligi holatlari kuzatilmoqda, shuningdek, kreditlar
qaytmagan hollarda tijorat banklari ushbu summani hukumatdan undirib olishlari
qiyin kechmoqda. Bu holat banklarning kredit portfeli sifatiga, aktivlarining
holatiga va banklarning likvidliligiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Shuning uchun
hukumat tomonidan kreditlar uchun ta'minotchi bo'la oladigan maxsus fondlarni
tuzish va takomillashtirish, mavjud sug'urta kompaniyalari faoliyatini
takomillashtirish zarur.
7. Kichik biznes sub'ektlari investitsiya loyihalarini moliyalashtirishda
mamlakat eksport salohiyatini oshiradigan, mahalliy mineral xom ashyo
resurslaridan foydalanishga asoslangan loyihalarni tanlab olish, xalqaro marketing
va konsalting xizmatlari markazini, shuningdek, mahsulotlar sotiladigan bozorlar
bo'yicha marketing-axborot tizimini tashkil etish, lizingdan foydalanishni
kengaytirish va minitexnika va miniuskunalar lizingini faol joriy qilish, banklarda
kichik biznes investitsiya loyihalarini tuzish va asoslash bilan shug'ullanadigan
maxsus bo'limlarni tashkil etish lozim.

Xalqaro moliya institutlari, ularning amal qilish
tamoyillari va xususiyatlari

mulk va mulkiy huquqlarni garovga olish;
talab va huquqlarni yon berish;
kafolatlar;
uchinchi shaxsning kafilligi;
sug'urta polisi.
Mijozga tegishli mulklar garoviga quyidagilar kiradi:
tovar-moddiy qimmatliklarni garovga olish (xom ashyo);
qimmatli qog'ozlarni garovga olish;
kredit berayotgan bankdagi depozitlarni garovga olish;
qo'zg'almas mulkni garovga olish.
Mulkiy huquqlarni garovga olishga quyidagilar kiradi:
ijara huquqini garovga olish;
mualliflik haqini garovga olish;
Mamlakatda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar, xususan, tarkibiy qayta
qurishning samarali amalga oshirilishi bevosita investitsiya siyosatining oqilona
yuritilishi bilan bog'liq. Agrar-industrial mamlakat hisoblangan O'zbekiston uchun
ham investitsiya siyosatining ustuvor yo'nalishi ishlab chiqarishni rivojlantirishga
qaratilmog'i lozim. Xorij tajribasi ham rivojlangan mamlakatlarda dastlab 43 44
industrial tarmoqlar jadal taraqqiy etganligini ko'rsatadi. Mustaqillikning dastlabki
yillarida Hukumat tomonidan iqtisodiyotga xorijiy investitsiya va kreditlarni jalb
etish tadbirlarini amalga oshirish tamoyillari ishlab chiqildi. Mazkur tamoyillar
asosida mamlakatimizda qator ijobiy ishlar amalga oshirildi, jumladan, ichki
valyuta bozorini yanada erkinlashtirish va joriy xalqaro operatsiyalar bo'yicha
milliy valyutaning konvertatsiya qilinishi ta'minlandi, tashqi iqtisodiy faoliyatni
erkinlashtirish bo'yicha aniq maqsadni ko'zlab siyosat yuritish asosida, bu
faoliyatlarni tartibga soluvchi qonunlar yaratildi. Bojxona kodeksi, Soliq kodeksi,
"Valyuta ishlarini tartibga solish to'g'risida"gi Qonunlar qabul qilindi, shuningdek
xorijiy kreditlarni iqtisodiyotning ustuvor sohalariga yo'naltirish va mamlakatning
eksport salohiyatini oshirish uchun turli moliyaviy imtiyozlar yaratildi.
So'nggi yillarda iqtisodiyotda faol amalga oshirilayotgan tuzilmaviy
o'zgarishlar va modernizatsiya qilish jarayoni investitsiya faolligini yanada oshirdi.
Iqtisodiyotdagi xorijiy investitsiya va kreditlar hajmining yildan-yilga sezilarli
ravishda o'sib borishi milliy ishlab chiqarish hajmining o'sishi orqali o'zining ijobiy

Osiyo taraqqiyot banki, Evropa tiklanish va taraqqiyot banki va boshqa moliya
institutlari bilan hamkorlik aloqalari yangi tarixiy bosqichga ko`tarildi.
Davlatimiz rahbarining respublikadagi XMT faoliyatiga munosib
munosabatining yana bir misoli – O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni
bilan O`zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Xorijiy investorlar kengashi
tashkil etilishidir. Kengash faoliyatining asosiy yo`nalishi – bu O`zbekistondagi
qulay, shaffof va konstruktiv ishbilarmonlik muhitini yanada rivojlantirish. 2017
yilda boshlangan iqtisodiy islohotlar iqtisodiy o`sishning yangi omillarini
faollashtirish – investisiya muhitini yaxshilash, eksport salohiyatini kengaytirish,
tashqi savdoni faollashtirish va makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlashga
qaratilgan.
Bu XMTlarning O`zbekistonga bo`lgan ishonchini mustahkamlashda o`z
aksini topdi, bu esa yirik xalqaro moliya tashkilotlari tomonidan ajratiladigan
imtiyozli kreditlar va grantlar hajmining oshishiga olib keldi. Aholining
farovonligini oshirish, kambag`allikni bartaraf etish, uy-joy bilan ta`minlash va
kommunal xo`jaliklarni davlat tomonidan rekonstruksiya qilish bo`yicha amalga
oshirilayotgan keng ko`lamli islohotlar va tadbirlar turmush tarzi, ishlab chiqarish
va tadbirkorlik faoliyati uchun zarur bo`lgan energiya, suv ta`minoti, transport va
kommunikasiya infratuzilmasini rivojlantirish uchun katta hajmdagi investisiyalarni
talab qiladi.
Milliy iqtisodiyotni rivojlantirishni moliyalashtirishda va ijtimoiy
muammolarni hal qilishda faol rol o`ynagan XMT iqtisodiy vaziyat monitoringi va
tahlilini amalga oshirib, doimiy ravishda uning rivojlanish istiqbollarini baholaydi.
Bunday prognozlarning ahamiyati shundaki, xalqaro tashkilotlar dunyoning
rivojlanayotgan mamlakatlari bo`yicha tahlil va prognoz qilishda etarli tajribaga
ega.
Prognoz yilining boshlanishidan yarim yil oldin, 2017-2019 yillarda
O`zbekiston YaIM bo`yicha xalqaro moliya tashkilotlarining retrospektiv prognoz
baholarini taqqoslash inqirozsiz rivojlanish sharoitlarida XMT prognozlarining
yuqori aniqligini ko`rsatmoqda. Jahon banki va Islom bankining prognoz baholari
ushbu ko`rsatkichning 2017-2019 yillarga mo`ljallangan qiymatlaridan deyarli farq
qilmadi.
Osiyo taraqqiyot bankining prognoz bahosi faqat 2017 yilga kelib hisobot
qiymatidan 2,5 foiz punktga oshdi, keyingi 2 yil davomida esa ushbu og`ishlar
nolga teng bo`ldi. Fitch Ratings, Moody`s i Standart&Poor`s reyting
agentliklarining prognoz baholarida ham odatiy o`ziga xos juda kichik og`ishlar
bo`ldi. Bularning barchasi esa mamlakat va jahon iqtisodiyotining inqirozsiz

mulkchiligiga asoslangan totalitar tuzumdan xususiy mulkchilik tamoyillari amal
qiladigan demokratik jamiyatga o'tish jarayonining uzviy qismi bo'lib, o'ta muhim
va hal qiluvchi o'rin tutishini unutmasligimiz kerak. Aynan mulkchilik shaklining
o'zgarishi iqtisodiyot va jamiyat hayotida ortga qaytarib bo'lmaydigan jarayonlar
va o'zgarishlar uchun 21 mustahkam zamin va asos yaratadi. Shundagina jamiyat
hayotida ishlab chiqarish va ishlab chiqarish munosabatlarini tashkil etishning,
mehnatga munosabatning tamomila yangicha tamoyillari amal qila boshlaydi.
Xorijiy banklar tomonidan mamlakatimizda kichik biznesni
moliyalashtirishdagi faolligini quyidagi holatlar bilan izohlash mumkin. Jumladan,
YaIMni shakllantirishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasining ulushi
2000 yildan buyon 31 foizdan 56 foizga, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishda
12,9 foizdan 31,1 foizga o'sdi. 2014 yilda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
sohasida 480 mingdan ortiq yangi ish o'rni tashkil etildi. Bu yaratilgan jami ish
o'rinlarining yarmi demakdir. O'tgan 2014 yilda 500 dan ziyod yangi korxona,
birinchi navbatda, kichik biznes sub'ektlari eksport faoliyatiga jalb etildi. Bugungi
kunda iqtisodiyotning ushbu sohasida ish bilan band bo'lgan aholining 76,5
foizdan ziyodi mehnat qilmoqda. 2000 yilda bu ko'rsatkich 49,7 foizga teng edi.
Iqtisodiyot sohasida izchil amalga oshirilayotgan ana shunday chora-tadbirlar
o'zining yuksak samarasini bermoqda. Jahon banki tomonidan e'lon qilingan, xarid
qobiliyati bo'yicha hisoblanadigan YaIM 3
hajmiga qarab aniqlanadigan iqtisodiy
rivojlanish borasidagi yangilangan reytingda O'zbekiston dunyoning 190 ta davlati
orasida 2010 yildagi 72-o'rindan 66-o'ringa ko'tarildi. Mamlakatimiz 2014 yilda
biznesni yuritish sharoiti bo'yicha reytingda 8 pog'onaga, soliqqa tortish borasida
esa 61 pog'ona yuqoriga ko'tarildi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Taraqqiyot
dasturining bahosiga ko'ra, O'zbekiston so'nggi yilda biznes yuritishni
engillashtirish sohasida amalga oshirilgan islohotlar bo'yicha etakchi 10 ta
mamlakat qatoridan joy oldi.
Ma'lumki, jahondagi biron-bir davlat xorijiy investitsiya va kreditlarni jalb
qilmasdan turib taraqqiyotga hamda iqtisodiyot rivojiga erisholgan emas. Shuning
uchun ham bu ish bizning iqtisodiy siyosatimizning ustuvor yo'nalishlaridan biriga
aylangan. Biz bu siyosatni quyidagi tamoyillar asosida qurmoqdamiz:
tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish;
3
YaIM-Yalpi Ichki Maxsulot. Umumiy qabul qilinish qisqartirilishi hamda makroiqtisodiy koʻrsatkich, bu
bevosita har bir yilning oxirgi mollar va xizmatlar aks ettiruvchi bozor qiymati (yaʼni bevosita isteʼmol
uchun moʻljallangan). Shuningdek, YIMA davlatlar iqtisodiyot hududining hamma sohalarida isteʼmol
qilish uchun yil davomida ishlab chiqarilgan hisoboti, milliy jihozlar ishlab chiqarish omillari ishlatilgan
qatʼiy eksportning jamgʻarmalari hisoblanadi.

Xalqaro moliya institutlari, ularning amal qilish tamoyillari va xususiyatlari

Купить