• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 3.2MB
Покупки 7
Дата загрузки 25 Март 2024
Расширение pptx
Категория Экономика

Продавец

ramziddin Muxammadov

Дата регистрации 25 Март 2024

84 Продаж

Xalqaro savdoning rivojlanish nazariyalari.

1.3. Xalqaro iqtisodiyot munosabatlarning mohiyati va shakllari • Jahon iqtisodiyotining tizim sifatidagi faoliyati tovarlar, xizmatlar va ishlab chiqarish omillarining harakati bilan bog‘liq. • Xalqaro iqtisodiy munosabatlar – rezidentlar va norezidentlar o‘rtasidagi xo‘jalik munosabatlaridan iborat. • Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning ananaviy shakillari quyidagicha:  Tovarlar;  Xizmatlar;  Intellektual mulk; • Ishlab chiqarish omillari sifatida quyidagi shakllar ham ajratiladi.  Xalqaro kapital harakati;  Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi;  Texnologiyalarning xalqaro uzatish; 1.1. Merkantilizm nazariyasi • O‘rta asrlarda ro‘y bergan Yevropadagi ulkan o‘zgarishlar, jumaladan, yangi qit’alarning kashf etilishi, mustamlakalardagi oltin va boshqa boyliklarni egallab olishga intilish o‘z- o‘zini ta’minlashni targ‘ib etuvchi feodalizm nazariyasi doirasidan chiqib ketgan yangi xo‘jalik tizimi doirasida tovarlar rolini va davlatning xalqaro savdoga bo‘lgan talabini asoslab bera oladigan yangi iqtisodiy nazariyaga bo‘lgan ehtiyojni yuzaga keltirdi. • Merkantilizm nazariyasining eng yirik vakillari Tomas Man va Uilyam Staffordlardir. • Cheklangan boylik mavjudligini qo‘llab-quvvatlagan va biror mamlakat boyishi boshqasining qashshoqlashishiga olib keladi deb hisoblashgan. • Merkantilistlar iqtisodiyotni ishlab chiqarish, qishloq xo‘jaligi va harbiy koloniyalarga bo’lishgan. • Savdogarlar iqtisodiyotning muaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatishda eng muhim guruh hisoblanishgan. • Mehnat ishlab chiqarishning asosiy omili hisoblangan. Iqtisodiy rivojlanish bosqichlari nazariyasi. • Amerkalik iqtisodchi, sotsiolog Uilyam Rostou 1960-yilda “Iqtisodiy o‘sish bosqichlari: nokommunistik manifest” deb nomlangan kitobida iqtisodiy o‘sish bosqichlari nazariyasini yaratadi. Iqtisodiy rivojlanish bosqichlari nazariyasi An’anaviy jamiyat O‘sish uchun shart-sharoitlarni yaratish bosqichi O‘sish (siljish, ko‘tarilish) Yetuklikka intilish bosqichi Yuqori ommaviy istemol davri Xalqaro savdoning yangi va o‘ta yangi nazariyalari • P.Sumuelson va R.Jonslarning “Maxsus ishlab chiqarish omillari nazariyasi” Xeksher-Olin nazariyasining rivojlantirishga qaratilgan nazariya hisoblanadi. • Kapital, mehnat va yer ishlab chiqarish omillari sifatida qaralgan. • Ishlab chiqarish omillari 2 guruhga ajratilgan: ishlab chiqarishning maxsus omillari va harakatchan omil. • Maxsus ishlab chiqarish omillari nazariyasi – xalqaro savdo rivojlanishining obyektiv asosini ichki nisbiy narxlar bir biridan farq qilishi tashkil etsa, bu holatning asosiy sababi mamlakatlarning maxsus ishlab chiqarish omillari bilan turlicha ta’minlanganligidan iboratdir. Postindustrial jamiyat nazariyasi • Amerikalik sotsiolog Daniyel Bell fikriga ko‘ra, postindustrial jamiyat quyidagi 5 ta belgi orqali tavsiflanadi. Tovarlar ishlab chiqarish tarmoqlaridan xizmatlar ko‘rsatishga o‘tish Bandlar tarkibida malakali mutaxassislar ulushi ortib borishi Nazariy bilimlar yetakchiligi Texnik-iqtisodiy muhitning texnologiyalar ustidan nazorat o‘rnatisihga yo‘naltirilishi Yangi “intellektual texnologiyalar” bilan bog’liq qarorlar qabul qilish jarayonining ta’minlanishi Erkin savdo nazariyasi • Merkantizimni tanqid qiligan iqtiodchi A.Smitdir. • Mamlakat boyligi u ega bo‘lgan oltinlarga emas, ishlab chiqarish imkoniyatlariga bog‘liq. • Har qanday mamlakat oltinlarni ko‘paytirish emas, xalqaro mehnat taqsimotida munosib o‘rin egallashi kerak. • A.Smit g‘oyalariga ko‘ra davlatning iqtisodiyotga aralshuvini cheklash lozim, ushbu siyosat “Lessa fer” nomini olgan Erkin savdo nazariyasi Adam Smit g‘oyalariga muvofiq Davlat tashqi savdoga aralashmasligi kerak va erkin savdo rejimiga amal qilishi kerak Mamlakat ishlab chiqarishda afzallikka ega bo‘lgan tovarlarni ishlab chiqarishi kerak Tashqi savdo milliy bozorni boshqa mamlakatlar hisobiga kengatirishi tufayli mehnat unumdorligi oshishini ta;minlaydi Exportga subsidiyalar berishni bekor qilinishi kerak. Leontyev paradoksi • Leontyev paradoksi – Xeksher-Olinning ishlab chiqarish omillari nisabti nazariyasi amaliyotda o‘z tasdig‘ini topmagan: mehnat resursiga boy mamlakatlar kapital sig‘imkorligi yuqori bo‘lgan tovarlani eksport qiladi, kapitalga boy mamlakatlar esa mehnat sig‘imkorligi yuqori bo‘lgan tovarlani eksport qiladi. • , bo‘lsa mamlakat kapitalga boy bo‘ladi. • , bo‘lsa mamlakat mehnat resurslariga boy hisoblanadi. Nisbiy afzallik nazariaysi • David Rikardo Mamlakat mutlaq afzallikka ega bo‘lmasa ham xalqaro savdoda ishtirokidan foyda olishni isbotlagan • Muqobil narx – bu bir birlik tovarning ishlab chiqarishga sarflangan harajatining ikkinchi tovarni ishlab chiqarishga zarur bo‘lgan harajat orqali ifodalanishidir. Buyuk Britaniya Portugaliya Vino (1 l) 2 soat 3 soat Mato (1 m^2) 2 soat 6 soat 2. Jahon iqtisodiyotining vujudga kelishi va rivojlanish bosqichlari Bosqichlari Xususiyatlari I XV-XVI asrlar Buyuk geografik kashfiyotlar. Jahon mustamlaka tizimining shakllanishi. Jahon kapitalistik bozorining paydo bo‘lishi. Manufaktura. II XVII asrning birinchi yarmi – XIX asr Jahon kapitalistik bozorining shakllanishi. Xalqaro mehnat taqsimotining rivojlanishi. Jahon savdosining xalqaro iqtisodiy munosabatlar sifatida rivojlanishi. III I va II jahon urushlari davri Xalqaro moliya tizimining beqarorligi, sanoat jihatdan taraqqiy etgan mamlakatlardan uzoq muddatli kapitallarning chiqib ketishi. IV XX asrning 50 – 90- yillari Xalqaro iqtisodiy munosabatlarni qaytadan yo‘lga qo‘yish yoki yangi jahon iqtisodiy tartibini ishlab chiqish davri. V XX asrning 90-yillaridan hozirga qadar Jahon iqtisodiyotining globallashuvi, TMKlar rolining kuchayishi. Jahon bozorlarining globallashuvi. 1.2. Jahon iqtisodiyoti subyektlari Jahon iqtisodiyotining asosiy qatnashchilari Milliy iqtisodiyotlar Transmilliy korporatsiyalar Integratsion birlashmalar Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar Dunyoning aksariyat mamlakatlari o’zlarining iqtisodiy mustaqilligini saqlab kelishmoqda TMKlarning jahon iqtisodiyotidagi ulushining oshigan (20-25 %) Birlashmalar birlashma tarkibiga kirgan mamlakatlar nomidan iqtisodiy qarorlar qabul qilmoqda Xalqaro tashkilotlarning a’zo mamlakatlarga nisbatan keng imkoniyatlar yaratshi. Reja: 1. Merkantilizm va erkin savdo g‘oyasi 2. Mutlaq va nisbiy afzalliklar nazariyalari 3. Xeksher-Olin nazariyasi. V. Leontov paradoksi 4. Xalqaro savdoning yangi va o‘ta yangi nazariyalari Mavzu: Xalqaro savdoning rivojlanish nazariyalari. . Xeksher-Olin nazariyasi • Xeksher va Olin o‘z tahlillarida ishlab chiqarishning ikki omili – kapital va mehnat omillarini ko‘rib chiqishgan. • Ular mamlakatlarni 2 guruhga ajratishgan: menat omiliga boy mamlakatlar va Kapital omiliga boy mamlakatlar. • Tovarlarni ham ikki guruhga bo‘lishgan: mehnat sig‘imkorligi yuqori mahsulotlar va kapital sig‘imkorligi yuqori bo‘lgan mahsulotlar. • Ushbu nazariyaga ko‘ra mamlakat qaysi ishlab chiqarish omillariga boy bo‘lsa, shu omilni ko‘proq talab qiluvchi mahsulotlarni ishlab chiqarishi va eksport qilishi kerak deb hisoblashgan. 3. Jahon xo‘jaligining rivojlanishi to‘g‘risida ilmiy konsepsiyalar Jahon xo‘jali gi rivojl anish nazari yalari Iqtisodiy rivojlanish bosqichlari nazariyasi Yagona industrial va yangi industrial jamiyat nazariyasi Postindustrial jamiyat nazariyalari Yagona sivilizatsiya nazariyasi Sivilizatsiyalar to‘qnashuvi nazariyasi Yagona sivilizatsiya nazariyasi • Yagona sivilizatsiya nazariyasi jahon mamlakatlarini yagona jamiyatga birlashtiruvchi, ular o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni kuchaytirib, chegaralarni yo‘qotuvchi, tobora kuchayib borayotgan kuchga e’tabor qaratadi. Ushbu kuch iqtisodiyotni maynalminallash bo‘lib, globallashuvga aylanadi va uning transmilliylashuvi hamda integratsiyalashuvi orqali namoyon bo‘ladi. G‘arbda dastlab vujudga kelgan hozirgi zamon industrial va postindustrial jamiyatlar uchun xos belgilar jahonning boshqa mamlakatlari uchun ham xos bo‘ladi. Mutlaq afzallik nazariayalari • Mutlaq afzallik – mamlakatlar mutlaq afzallikka ega bo‘lgan (tannarxi pastroq) tovarlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashadi va ularni eksport qilishadi. Bu nazariyani tushunish uchun “ikki mamlakat-ikki xil tovar” modelidan foydalanamiz. • Kamchiligi mutlaq afzallikka ega bo‘lmagan mamlakatlarning xalqaro savdodagi ishtiroki mavhum qolgan. Buyuk Britaniya Portugaliay Vino (1 l) 4 soat 3 soat Mato (1 m^2) 2 soat 3 soat Mamlakatning boyligi uning ixtiyorida bo‘lgan oltin va kumush bilan belgilanganligi sababli mamlakat milliy iqtisodiyotini mustahkamlash uchun tashqi savdoda quyidagilarni amalga oshirishi lozim bo‘lgan. Tashqi savdoda musbat saldoni ta’minlash Eksportni oshirish va importni kamaytirishga oid tashqi siyosatni qo‘llash Xom ashyoni olib chiqishni qattiq cheklash yoki taqiqlash Mustamlakalarning metropoliyadan boshqa davlatlar bilan har qanday savdo aloqalarini taqiqlash Merkantilizm nazariyasi • Merkantilistlar xalqaro savdo nazariyalariga ulkan hissasini qo‘shishdi. • Birinchilardan bo‘lib milliy iqtisodiyotning rivojlanishida xalqaro savdoning o‘rnini ko‘rib chiqishdi. • Zamanoviy iqtisodiyotga to‘lov bansi tushunchasini kiritgan. • Merkantilizm nazariyasining kamchiligi – bir mamlakatning boyishi boshqa mamlakatning qashshoqlashishi evaziga amalga oshadi deb hisoblashgabidadir. (iqtisodiy disproporsiya, giperinflyatsiya) Yagona industrial va yangi industrial jamiyat nazariyalari • Yagona industrial jamiyat nazariyasi fransuz satsiologi R.Aron nomi bilan bog‘liq bo‘lib, turli mamlakatlarda industriallashuv jarayoni ular uchun yagona industrial jamiyatning shakllanishiga olib keladi, degan fikrga asoslangan. • Yangi industrial jamiyat nazariyasi amerkali iqtisodchi J.Gelbreyt tomonidan yaratilgan. U murakkab va takomillashgan texnikani amaliyotda qo‘llash kapitalizmning qayta rivojlanishiga, ichki bozorni istemol tovarlari bilan to‘ldirish, yaxshi tashkil etilgan xizmatlar tizimiga erishish va avvalgi ijtimoiy ziddiyatlarni yumshatish imkonini beradi, negan nazariyani ilgari surgan. Sivilizatsiyalar to‘qnashuvi nazariyasi • Sivilizatsiyalar to‘qnashuvi nazariyasi amerikalik professor S.Xattingtonga tegishli bo‘lib, unga muvofiq siyosiy va madaniy dunyo qiyofasi “sovuq urush”dan keyin yanada ko‘p qutubli bo‘ladi va quyidagi 8 sivilizatsiyalardan tashkil topadi: G‘arb, Islom, Induzim, Xitoy, Yapon, Provaslav, Afrika va Lotin Amerikasi. Ushbu nazariyaga ko‘ra oxirgi paytlarda jahon iqtisodiyotida G‘arbning roli pasayib, Osiyo sivilizatsiyalarining o‘rni esa sezilarli darajada ortib boradi. Sivilizatsiyalar o‘rtasida sivilizatsiyalar tarkibidagi aloqador sivilizatsiya markazi hisoblangan mamlakatlarga tomon tortilib, kuchayib boradi. Natijada istiqbolda dunyo yagona sivilizatsiyadan emas, balki turli sivilizatsiyalar yig‘indisidan iborat bo‘ladi.

Xalqaro savdoning rivojlanish nazariyalari.

Купить