Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 60.8KB
Покупки 0
Дата загрузки 19 Декабрь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

228 Продаж

Xalqaro texnologiya bozorining rivojlanish tendensiyasi

Купить
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI __UNIVERSITETI Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________ “_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y. “___________________________ “ KAFEDRASI “_____________________________ “ FANIDAN KURS ISHI Mavzu:________________ Bajardi:_________________________________ Tekshirdi:_______________________________ ______________ - 20___ Xalqaro texnologiya bozorining rivojlanish tendensiyasi MUNDARIJA KIRISH ……………………………………………………………………………3 I BOB. XALQARI TEXNOLOGIYA BOZORI RIVOJLANISH MUAMMOLARI VA TENDENSIYALARI ……………………………………6 1.1 Jahon IT bozorini rivojlanish muammolari va tendentsiyalari………………....6 1.2 Jahonga raqamli platformalarning rivojlanish tendentsiyalari va turlari……… 12 II BOB. XALQARO TEXNOLOGIYA BOZORINING RIVOJLANISH TENDENTSIYASI ………………………………………………………………20 2.1 Raqamli transformatsiyalarni yo’nalishlari…………………………………...20 2.2 Xalqaro texnologiya bozorining rivojlanish tendentsiyasi……………………31 XULOSA …………………………………………………………………………37 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ………………………………………..38 2 KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Xalqaro texnologiya bozorining rivojlanish tendentsiyasi bugungi globallashgan va o'zaro bog'liq iqtisodiyotda juda dolzarbdir. Ushbu mavzuning dolzarbligini bir necha asosiy jihatlarda ko'rish mumkin: 1. Innovatsiyalar va iqtisodiy o'sish: Xalqaro texnologiya bozorining jadal rivojlanishi barqaror iqtisodiy o'sish uchun juda muhim bo'lgan innovatsiyalarni rag'batlantiradi. Texnologiyalardagi yutuqlar mahsuldorlik va raqobatbardoshlikni oshiradigan yangi mahsulotlar, xizmatlar va biznes modellariga olib keladi. 2. Global ulanish: Xalqaro texnologiya bozorining o‘zaro bog‘liqligi global miqyosda hamkorlik va bilim almashishga yordam beradi. Ushbu ulanish korxonalarga yangi bozorlarga kirish, ilg'or tajribalarni almashish va turli manbalardan tajribadan foydalanish imkonini beradi. 3. Raqamli transformatsiya: Raqobatbardoshlikni saqlab qolish va iste’molchilarning o‘zgaruvchan talablarini qondirish uchun turli sohalardagi korxonalar raqamli transformatsiyadan o‘tmoqda. Xalqaro texnologiya bozori tendentsiyalari tashkilotlarni operatsiyalarni soddalashtirish, mijozlar tajribasini yaxshilash va jarayonlarni optimallashtirish uchun raqamli texnologiyalarni qabul qilishga yo'naltiradi. 4. Ish o‘rinlarini yaratish va ko‘nikmalarni rivojlantirish: Texnologiya bozorining kengayishi dasturiy ta’minotni ishlab chiqish, ma’lumotlar tahlili, kiberxavfsizlik va sun’iy intellekt kabi sohalarda ish o‘rinlari imkoniyatlarini yaratadi. Rivojlanish tendentsiyalarini tushunish malakadagi kamchiliklarni aniqlashga va ishchi kuchini texnologiya sektoridagi kelajakdagi rollarga tayyorlashga yordam beradi. 5. Ijtimoiy ta'sir: Texnologiya jamiyat normalari, xatti-harakatlari va o'zaro munosabatlarini shakllantirishda muhim rol o'ynaydi. Xalqaro texnologiya 3 bozoridagi rivojlanish tendentsiyalari odamlarning qanday muloqot qilishi, ishlashi va ma'lumotlarga kirishiga ta'sir qiladi, axloqiy mulohazalar, ma'lumotlar maxfiyligini himoya qilish va texnologiyani mas'uliyat bilan amalga oshirish zarurligini ta'kidlaydi. 6. Raqobat landshafti: Xalqaro texnologiya bozoridagi rivojlanish tendentsiyalaridan xabardor bo'lish biznesning raqobatbardoshligini saqlab qolish uchun juda muhimdir. Bozor o'zgarishlarini, rivojlanayotgan texnologiyalarni va raqobatchilar strategiyasini kuzatish orqali tashkilotlar o'z biznes modellari va takliflarini rivojlanayotgan iste'molchilar ehtiyojlari va bozor talablarini qondirish uchun moslashtira oladi. Umuman olganda, xalqaro texnologiya bozorining rivojlanish tendentsiyasi tez o'zgaruvchan global landshaftda innovatsiyalar, iqtisodiy o'sish, yangi ish o'rinlari yaratish, ijtimoiy ta'sir va raqobatdosh ustunlik uchun dolzarbdir. Ushbu tendentsiyalarni tushunish korxonalar, siyosatchilar va jismoniy shaxslar uchun dinamik texnologiya sektoridagi imkoniyatlardan foydalanish va foydalanish uchun zarurdir. Kurs ishining maqsadi va vazifalari. Xalqaro texnologiya bozorining rivojlanish tendentsiyasiga yo'naltirilgan kurs ishining maqsadi va vazifalari odatda global texnologiya sektorini shakllantiruvchi asosiy tendentsiyalar va dinamikalarni chuqur tadqiq qilish, tahlil qilish va tanqidiy baholash atrofida aylanadi. Bunday kurs ishi bilan bog'liq ba'zi umumiy maqsadlar va vazifalar: Maqsad: 1. Trendlarni tushunish: Asosiy maqsad xalqaro texnologiya bozoridagi joriy va rivojlanayotgan tendentsiyalarni har tomonlama tushunishdir. 2. Innovatsiyalar tahlili: Texnologik innovatsiyalar global miqyosda sanoat, iqtisodiyot va jamiyatlarga qanday ta’sir qilishini tahlil qilish. 3. Imkoniyatlar va muammolarni aniqlash: Rivojlanayotgan texnologiya landshafti korxonalar, hukumatlar va jamiyat uchun taqdim etayotgan imkoniyatlar va muammolarni aniqlash. 4 4. Kelajak rivojlanishini bashorat qilish: Hozirgi tendentsiyalar va rivojlanishlar asosida xalqaro texnologiya bozorining kelajakdagi yo'nalishini bashorat qilish va prognoz qilish. Vazifalar: 1. Adabiyot sharhi: Tegishli adabiyotlar, tadqiqot ishlari va xalqaro texnologiya bozori tendentsiyalari va ishlanmalari bo'yicha hisobotlarni to'liq ko'rib chiqish. 2. Ma lumotlarni to plash va tahlil qilish: Texnologiya bozoriʼ ʻ tendentsiyalari, investitsiya shakllari, rivojlanayotgan texnologiyalar va bozor ishtirokchilari bilan bog liq ma lumotlarni to plash va tahlil qilish. ʻ ʼ ʻ 3. Keys tadqiqotlari: Muvaffaqiyatli texnologiya kompaniyalari, buzg'unchi innovatsiyalar, texnologiyani o'zlashtirish va bozorga kirish strategiyalarining amaliy tadqiqotlarini o'rganish. Kurs ishining predmeti va obyekti. Kurs ishining ob'ekti tadqiqot erishmoqchi bo'lgan aniq yo'nalish yoki maqsadni anglatadi. Xalqaro texnologiya bozorining rivojlanish tendentsiyasi kontekstida ob'ekt aniq tendentsiyalarni o'rganish, texnologik innovatsiyalarning tarmoqlarga ta'sirini tahlil qilish, bozor dinamikasini baholash yoki korxonalar uchun rivojlanayotgan texnologiya landshaftini samarali boshqarish uchun strategiyalarni taklif qilish bo'lishi mumkin. Xalqaro texnologiya bozorining rivojlanish tendentsiyasi bo'yicha kurs ishi uchun aniq mavzu va ob'ektni belgilash orqali talabalar o'zlarining tadqiqotlari, tahlillari va topilmalarini global miqyosdagi texnologiyaning hozirgi va kelajakdagi holati haqida qimmatli tushunchalarga ega bo'lishlari mumkin. 5 I BOB. XALQARI TEXNOLIYA BOZORI RIVOJLANISH MUAMMOLARI VA TENDENSIYALARI. 1.1 Jahon IT bozorini rivojlanish muammolari va tendentsiyalari. Jahon texnologiya bozori tizimdir iqtisodiy munosabatlar moddiylashtirilgan shaklda ham, moddiylashtirilmagan shaklda ham taqdim etilishi mumkin bo’lgan ilmiy-texnik bilimlar almashinuvi sohasida. Jahon texnologiya bozorining sub’ektlari davlat idoralari, ilmiy-tadqiqot institutlari va ta’lim muassasalari, sanoat kompaniyalari va kichik innovatsion firmalar, shuningdek shaxslar- olimlar va mutaxassislar. Xalqaro texnologiya bozorida asosiy agentlar TMK hisoblanadi, chunki ayniqsa, zamonaviy, odatda texnik jihatdan murakkab innovatsiyalarni joriy etish katta investitsiyalarni talab qilganligi sababli, faqat yirik kompaniyalar katta ilmiy-tadqiqot ishlarini amalga oshirishga qodir. TNK, texnologiya almashinuvining asosiy agenti sifatida, yangi texnologiyalar uchun patentlarning 4/5 dan ko’prog’iga egalik qiladi. Shu bilan birga, jahon texnologik birjasining kamida 1/3 qismi TMKlar tomonidan yangi bozorlarga chiqish yoki o’z sho’ba korxonalarini tashkil etish uchun foydalanadigan firma ichidagi texnologiya transferiga to’g’ri keladi. Jahon texnologiya bozorining ob’ektlari moddiylashtirilgan (turli birliklar, asbob- uskunalar, asboblar, texnologik liniyalar va boshqalar) va nomoddiy (axborot, turli xil texnik hujjatlar, bilimlar, ishlab chiqarish tajribasi) shakllardagi intellektual faoliyat natijalaridir. Global texnologiya bozori o’z faoliyati uchun o’ziga xos me’yoriy-huquqiy bazaga ega - Texnologiyalar transferi bo’yicha Xalqaro xulq- atvor kodeksi, shuningdek, Jahon Savdo Tashkilotining Intellektual Mulk Huquqlari Aspektlari To’g’risidagi Bitim (TRIPS), Texnologiyalar Transferi Qo’mitasi kabi xalqaro tartibga soluvchi organlar. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Savdo va Taraqqiyot Konferentsiyasi (UNCTAD), Butunjahon 6 intellektual mulk tashkiloti (WIPO), Eksport nazoratini muvofiqlashtirish qo’mitasi (COCOM), Xavfsizlik va texnologiya mutaxassislari yig’ilishi (STEM). Jahon texnologiya bozorining quyidagi segmentlari ajralib turadi: · Patentlar va litsenziyalar bozori; · Yuqori texnologiyali mahsulotlar bozori; · Yuqori texnologiyali kapital bozori; · Ilmiy-texnik mutaxassislar bozori. Texnologik bo’shliq turli mamlakatlar guruhlari o’rtasida jahon texnologiya bozorining ko’p bosqichli tuzilishini nazarda tutadi: · Sanoati rivojlangan mamlakatlar o’rtasida yuqori texnologiyalar (yagona, progressiv) aylanib yuradi; · Sanoati rivojlangan mamlakatlarning past (eskirgan) va o’rta (an’anaviy) texnologiyalari rivojlanayotgan va sobiq sotsialistik mamlakatlar uchun yangilikdir. V xalqaro iqtisodiyot Quyidagi ishlab chiqarish omillari texnologiya tashuvchisi sifatida harakat qilishi mumkin: Tovar - har holda xalqaro savdo yuqori texnologiyali mahsulotlar; · Kapital - yuqori texnologiyali kapitalni talab qiluvchi tovarlarning xalqaro savdosi holatida; · Mehnat - yuqori malakali ilmiy-texnikaviy kadrlarning xalqaro migratsiyasi holatida; · Yer - o’zlashtirish uchun eng yangi fan va texnika yutuqlari qo’llanilgan tabiiy resurslar bilan savdo qilishda. To’rt sohaning barchasi xalqaro texnologiya almashinuviga keng jalb etilgan inson faoliyati: fan, texnologiya, ishlab chiqarish va boshqaruv, Dunyoning cheklangan tarkibiy qismi sifatida iqtisodiy integratsiya, ilmiy-texnikaviy hamkorlik fan va texnikaning o’ziga xos xususiyatidan kelib chiqqan holda o’ziga xos xususiyatlar, shakl va usullarga ega. Zamonaviy xalqaro ilmiy-texnikaviy aloqalar tashkilotlar, korxonalar, korxonalar birlashmalari darajasida ham, davlatlar va davlatlararo tashkilotlar darajasida ham vujudga keladigan juda xilma- 7 xil munosabatlar majmuasidir. Ular bir-birini rivojlantiruvchi, takomillashtiruvchi, bir-birini to’ldiradigan turli xil almashish, hamkorlik shakllarini egallaydi. Fan-texnika yutuqlari almashinuvi ham erkin, ham tijorat bo’lishi mumkin. Yuqori texnologiyali mahsulotlar bozori jahon texnologiya savdosining yetakchi agentlari bo’lgan uchta davlat tomonidan mustahkam o’rin egallaydi. Bular AQSh, Germaniya va Yaponiyadir. Ushbu mahsulotlarni ushbu mamlakatlarga eksport qilishning yillik hajmi mos ravishda 700, 530 va 400 milliard dollarni tashkil etadi. Jahon bozorlaridan biri bo’lib, rivojlanish sur’ati bo’yicha texnologik almashinuv an’anaviy jahon xo’jalik tovar va kapital oqimlaridan ustun turadi. Jahon texnologiya bozori milliy bozorga qaraganda yaxshiroq rivojlangan. Bu jarayonda asosiy rolni bosh va sho’ba korxonalar tomonidan ilmiy-tadqiqot ishlari natijalarini almashish uchun maxsus mexanizm yaratgan TMKlar o’ynaydi. Iqtisodiy rivojlanishning turli bosqichlarida mamlakatlar o’rtasidagi texnologik tafovut texnologiya bozorining kamida ikki bosqichli tuzilishini belgilaydi:asosan sanoati rivojlangan mamlakatlar o’rtasida aylanib yuruvchi yuqori texnologiyalar; o’rta va past texnologiyalar rivojlanayotgan va o’zgartirilayotgan mamlakatlar bozori uchun yangi bo’lishi va ular o’rtasidagi texnologik almashinuv ob’ekti bo’lishi mumkin. Kam sonli shtatlarda texnologik resurslarning yuqori konsentratsiyasi.Jahon texnologiya bozorining monopollashuv darajasi jahon tovarlar bozoridan yuqori. 90-yillarda. TMKlar mamlakatlar tashqi savdosining yarmini nazorat qiladi, texnologiya sohasida monopoliya darajasi 80% ni tashkil qiladi.Jahon texnologiya bozorida TMKlarning mustaqil firmalar va mamlakatlarga nisbatan xatti- harakatlari strategiyasi texnologiyaning "hayot tsikli" bilan belgilanadi: "hayot tsiklining" birinchi bosqichida sotishga ustunlik beriladi tayyor mahsulotlar, unda yangi g’oyalar, tamoyillar amalga oshiriladi; ikkinchi bosqichda texnologik almashinuv to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar bilan to’ldiriladi; uchinchi bosqichda toza litsenziyalarni sotish amalga oshiriladi. 8 Texnologiyalar almashinuvi tasodifiy va epizodik operatsiyalarga asoslanmaydi, balki oldindan kelishilgan xususiyatga ega (bosh kompaniyalarning strategik maqsadlari bilan bog’liq holda). 80-yillardan boshlab. jahon texnologiya bozorida raqobat o rniga firmalararo hamkorlik TMKlar uchun dominant xatti-ʻ harakatlar yo nalishiga aylanmoqda. U quyidagilarni o’z ichiga oladi: venchur ʻ kelishuvlari, qo’shma tadqiqotlar va ishlanmalar, texnologiyalar almashinuvi, to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar, bir tomonlama texnologiyalar transferi.Jahon texnologiya bozori o’ziga xos me’yoriy-huquqiy bazaga ega (masalan, 1979 yildagi Texnologiyalar transferi bo’yicha xalqaro xulq-atvor kodeksi), shuningdek, xalqaro tartibga soluvchi organlar: texnologiyalarni uzatish bo’yicha UNCTAD qo’mitasi, Xavfsizlik va texnologiya mutaxassislari yig’ilishi, Jahon intellektual mulk tashkiloti va boshqalar. ... Jahon texnologiya bozori rivojlanishining zamonaviy tendentsiyalari. Iqtisodiyotning ilmiy-texnik salohiyatini jadal rivojlantirish davlatning faol tartibga soluvchi va rag’batlantiruvchi roli sharoitidagina ta’minlanishi mumkin. Buni barcha ilg’or bozor davlatlarining tajribasi tasdiqlaydi. Gap fan-texnika taraqqiyotini moliyaviy ta’minlash, tashkiliy ta’minlash, zaruriy narsalarni yaratish haqida bormoqda qonunchilik bazasi.Moliyaviy yordamga kelsak, Ukrainadagi davlat siyosatining aynan shu yo’nalishi eng katta ob’ektiv muammolar, birinchi navbatda, iqtisodiyotda mablag’ etishmasligi bilan bog’liq. O’tgan asrning so’nggi yillarida davlat yalpi ichki mahsulotning o’rtacha 0,4 foizini fanga sarflagan bo’lsa ajab emas, bu jahon iqtisodiyotining yetakchi mamlakatlari ko’rsatkichidan bir necha barobar kamdir. Shu bilan birga, Ukrainaning ilmiy sohani tartibga soluvchi qonunchiligi ilm-fanga YaIMning 1,7% miqdorida mablag’ ajratishni nazarda tutadi, bu ham rivojlanishning real ehtiyojlarini qondirmaydi. (Taqqoslash uchun: 2000 yilda AQSHda fan va amaliy tadqiqotlarga ajratilgan mablag lar miqdori 20- ʻ asrning 90-yillari boshidagi 2,4 foizga nisbatan yalpi ichki mahsulotning 2,7 foizigacha oshgan). Fanni moliyaviy va tashkiliy ta’minlash (jahon tajribasi shundan dalolat beradi) ba’zan yagona usul bo’lib, masalan, ilmiy-tadqiqot va texnologik 9 innovatsiyalarni moliyalash, kreditlash va sug’urtalash bilan shug’ullanuvchi ixtisoslashtirilgan byudjet va byudjetdan tashqari tashkilotlarni tashkil etish shaklida bo’ladi. Innovatsiyalarni soliq va boshqa moliyaviy rag’batlantirish kompleksi haqida ham milliy, ham mintaqaviy darajada shunday deyish mumkin. Shuni ta’kidlash kerakki, Sharqda eksport ishlab chiqarishni ilmiy-texnik jihatdan ta’minlash tizimi, qoida tariqasida, aniq mustaqillikka ega emas, balki NDDKRni rag’batlantirish, innovatsiyalardan amaliy foydalanish bo’yicha milliy loyiha va dasturlarga organik ravishda kiritilgan. Ularning xususiyati “fan-ishlab chiqarish-iste’mol” xarakteridir.Qonunchilik bazasi va boshqaruvini optimallashtirishning muhim yo’nalishi ixtirolarni patentlash muammolarini hal qilishdir. Endi global miqyosda ilmiy-texnikaviy yangilik deb da’vogar ixtiroga patent 4-5 yil kechikish bilan beriladi, buning natijasida nafaqat mahalliy ishlanmalarning ustuvorligi, balki vaqt ham yo’qoladi. ixtironing amalga oshirilishi.Ukraina iqtisodiyotini rivojlantirishning geostrategik istiqbollarini tushunish taraqqiyotning texnologik xususiyatlari bilan bog’liq. Jismoniy jihatdan ilg’or texnologiyalar ijtimoiy ishlab chiqarishni har xil turdagi keramika, tolalar, polimerlar (masalan, qurilishda muhandislik plastmassalari, metall o’rniga keramik dvigatellar va qismlar, o’rniga optik tolali aloqa vositalari) dan amaliy foydalanish sohasidan o’tkazadi. an’anaviy metall asosidagi kabellar), ko’proq mahsuldor hayvonlar va o’simliklar etishtirish va boshqalar. Axborot mahsulotlarini iste’molning muhim ob’ektiga aylantirish alohida ahamiyatga ega bo’lib, u umuman ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarning mohiyatini o’zgartiradi. Shunga ko’ra, tarmoq rejasida ilg’or, moddiy va energiya tejovchi boshqaruv turi lazer texnologiyasi, zamonaviy aloqa turlari, biotexnologiya (genetik va klinik muhandislik), yangi materiallar ishlab chiqarish va boshqalar kabi ishlab chiqarish sohalarini rivojlantirish bilan bog’liq. sanoat texnologiyalarini yaratish, xususan, kukunli metallurgiya.payvandlash va boshqalar, yangi va yangilangan energiya manbalaridan foydalanish, shuningdek, informatika va mikroelektronika. Texnologik parklarda ishlab chiqarish faoliyati resurslarni iste’mol qilish munosabatlarining tubdan yangi modeliga asoslanadi.Ilmiy-texnika sohasidagi 10 xalqaro hamkorlik zamonaviy ochiq iqtisodiy tizimni shakllantirishda faol rol o’ynaydi. Bunday hamkorlik quyidagilarga yordam beradi: milliy ishlab chiqarish, takror ishlab chiqarish jarayonlari samaradorligini oshirish; Texnologik ixtisoslashuv va xorijiy texnologiyalarni tovarlar, nou-xau va boshqalar ko’rinishida jalb qilish hisobiga milliy ishlab chiqarishning bilim talabini oshirishni ta’minlash; Texnologik, sanoat, eksport siyosati, Ukrainaning raqobatdosh ustunliklarini ta’minlaydigan tarmoqlarni har tomonlama rivojlantirish sharti bilan xalqaro iqtisodiy faoliyat mexanizmini kengaytirish va tarkibiy optimallashtirishning muhim salohiyati amalga oshirilishi mumkin. Bular, birinchi navbatda, raketa va kosmik ishlab chiqarish, samolyotsozlik, kemasozlik, rangli metallurgiya, kimyo sanoati, yadro fizikasi. Muhim fan va texnika yutuqlariga ega mamlakatlar uchun ilg’or rivojlanish yo’lini tanlash imkoniyati mavjud. Ma lumki, ulardan biri bo lishi mumkinʼ ʻ bo lgan Ukraina uchun bu inqirozni yengish jarayonini tezlashtirish, ko p yillik ʻ ʻ qoloqlik va kechagi texnologiyalardan foydalanishga mahkum bo lgan istiqbolsiz ʻ modeldan voz kechish imkoniyatini anglatadi. Yuqori texnologiyali xalqaro bozor tushunchasi. Xalqaro yuqori texnologiyalar bozorining zamonaviy jahon bozoridagi o’rni Zamonaviy xalqaro iqtisodiy munosabatlarning eng muhim xususiyatlaridan biri xalqaro bilim bozorining paydo bo’lishi, shuningdek, ilmiy-texnikaviy inqilobning yangi bosqichida xalqaro ilmiy-texnikaviy aloqalarning kuchayishi hisoblanadi. Texnologik rivojlanish maqsadlari o’zgarmoqda. Shaxsning intellektual salohiyatini rivojlantirish va o’sib borayotgan axborot hajmini qayta ishlashga imkon beradigan vositalarni yaratish, yashash va iqtisodiyotni ta’minlash. moddiylashtirilgan mehnat... Xalqaro bilim almashinuvining kengayishi turli xil texnologiyalarning notekis rivojlanishining oqibati bo’lib tuyuladi, chunki hatto eng yirik davlatlar ham butun tadqiqot spektri bo’ylab fanni rivojlantira olmaydi. Ayrim davlatlar faoliyatining fanning muayyan sohalariga ixtisoslashuvi ham ortib bormoqda.Hozirgi vaqtda mamlakatlar o’rtasidagi 11 iqtisodiy va savdo aloqalari ilmiy-texnika almashinuvining jadal kengayishi bilan tavsiflanadi, uning qiymati ma’lum tijorat shartlarida texnologiyani olish yoki uzatishdan olingan iqtisodiy samaradan yuqori. Aynan texnologiyalar almashinuvi ko’payish muammolarini hal qilishga imkon beradi texnologik daraja ayrim sanoat tarmoqlari va Milliy iqtisodiyot umuman, iqtisodiyotni texnologik qayta jihozlashni jadallashtirish, eksportni kengaytirish va importni qisqartirish imkoniyatlarini oshirish, turli turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashtirish va kooperatsiya qilish asosida mamlakatlar o’rtasidagi iqtisodiy va texnik aloqalarni rivojlantirish.Ushbu tendentsiyalar bilan bog’liq holda “yangi iqtisodiyot” tushunchasi keng tarqaldi, uni ishlab chiqarishga asoslangan iqtisodiyotdan “bilimga asoslangan iqtisodiyot”ga o’tish sifatida qarash kerak. Bunday iqtisodiyotda yangi texnologiyalarni joriy etish korxonalarga foyda olish imkonini beradi va jamiyat taraqqiyoti bilim sohasidagi muvaffaqiyatlar bilan ko’proq belgilanadi.Keng ma’noda texnologiya - bu mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarish uchun ishlatilishi mumkin bo’lgan bilimlar to’plami iqtisodiy resurslar... Tor ma’noda texnologiya - mahsulot ishlab chiqarish, materiallarni qayta ishlash va qayta ishlash, tayyor mahsulotlarni yig’ish, sifatni nazorat qilish va boshqarish jarayonida materiya, energiya, axborotni aylantirish usuli. Texnologiya usullar, texnikalar, ish tartibi, operatsiyalar va protseduralar ketma-ketligini o’z ichiga oladi va ishlatiladigan asboblar, jihozlar, asboblar, materiallar bilan chambarchas bog’liq. 1.2 Jahonga raqamli platformalarning rivojlanish tendentsiyalari va turlari. Raqamli iqtisodiyotga bo’lgan qiziqish jamiyat va iqtisodiyotda ro’y bergan jiddiy o’zgarishlar tufayli sezilarli darajada o’sdi. Zamonaviy texnologiyalar va platformalar mijozlar, hamkorlar va davlat tashkilotlari bilan shaxsiy muloqotni minimallashtirish hisobiga korxonalar va jismoniy shaxslarga xarajatlarni qisqartirishga yordam berdi, shuningdek, o’zaro muloqotni yanada tez va oson yo’lga qo’yishga imkoniyat yaratdi. Natijada tarmoq resurslariga asoslangan, raqamli yoki elektron iqtisodiyot paydo bo’ldi. 12 «Raqamlashtirish» so’zi aslida yangi atama bo’lib, innovatsion boshqaruv va ish yuritish jarayoniga IT yechimlarning jalb etilishini, buning samarasi o’laroq esa internet buyumlardan tortib, elektron hukumatgacha bo’lgan barcha tizimlarda axborot texnologiyalarini qo’llashni ko’zda tutadi. Iqtisodiyotning raqamli segmentiga tegishli bosh manba – trakzaksion sektorning o’sishidir. Rivojlangan mamlakatlarda bu ko’rsatkich YaIMning 70 foizdan ortiq miqdorni tashkil etib, davlat boshqaruvi, konsalting va informatsion xizmat ko’rsatish, moliya, ulgurji va chakana savdo, shuningdek, xizmatlar sohasini (kommunal, shaxsiy va ijtimoiy) birlashtiradi. Iqtisodiyot diversifikatsiyasi va dinamikasi qanchalik yuqori bo’lsa, mamlakat ichida va tashqarisida noyob axborotlar aylanmasi shunchalik ko’p, milliy iqtisodiyotlar ichida axborot trafigi esa shu qadar salmoqli bo’ladi. Shu bois ishtirokchilar soni ko’p va IT xizmatlar keng tarqalgan bozorlarda raqamli iqtisodiyot jadal sur’atlarda rivojlanadi. Ayniqsa, bu – transport, savdo, logistika va shu singari internet bilan faol ishlovchi sohalarga cheksiz qulayliklar yaratadi. Ayrim tadqiqotchilarning fikriga ko’ra, ularda elektron segmentning ulushi YaIMning 10 foiziga yaqinlashib, 4 foiz aholi bandligini ta’minlaydi. Eng ahamiyatlisi, bu ko’rsatkichlar barqaror tarzda o’sib boradi. Shubhasiz, raqamli iqtisodiyotning samaradorligiga nafaqat axborot texnologiyalarining qamrovi va infratuzilmaning mavjudligi, balki ishbilarmonlik muhiti, inson kapitali va muvaffaqiyatli boshqaruv instrumentlari kabi standart iqtisodiy mezonlar ham ta’sir ko’rsatadi. Binobarin, iqtisodiy taraqqiyot aynan ularga tayanadi, bu esa ushbu mezonlarning raqamli iqtisodiyot rivojlanishida avvalgiday muhim o’rin tutishini bildiradi. Raqamli iqtisodiyot ko’z o’ngimizda yaralmoqda. Hozir butun dunyo bo’ylab yangi servislar va biznes modellarni yaratish uchun IT instrumentlardan foydalanadigan eski va yangi kompaniyalar aksariyat sohalarda yetakchi bo’lgan kompaniyalarga kuchli raqobat tug’dirmoqda. 13 Prognozlarga ko’ra, yaqin yillarda makroiqtisodiyot «lean production», addiktiv, nano va biotexnologiya mezonlariga tayanadigan ishlab chiqaruvchilarga qattiq bog’liq bo’lishi kutilmoqda. Shu munosabat bilan oqilona boshqaruv uchun zarur hisoblangan axborot ko’lami ham ortib boradi, ishlab chiqarish va fuqarolar muloqoti, biznes va davlat organlarini boshqarish tuzilmasi esa jiddiy o’zgarishlarni boshdan kechiradi. Quyidagilar bunda ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyot yo’liga bosqichma-bosqich chiqish uchun asosiy shart va omillar sifatida ko’rsatilmoqda: • axborotlashtirish va davlat boshqaruvi organlari hamda munitsipal xizmatlarni integratsiyalash hisobiga elektron hukumat va raqamli shahar konsepsiyalarini tatbiq etish; • yangi texnologik avloddagi mahsulotlarni yalpi ishlab chiqarish (pilotsiz avtomobillar va boshqalar singari); • o’ziga xos bezak va qurilish materiallari yordamida «aqlli» va ekologik uylarni barpo etishga oid g’oyalarni amalga oshirish; • autsorsing, o’zini band etish va boshqalar orqali bandlikning muqobil shakllarini keng targ’ib qilish; • muayyan vazifalarni bajarish uchun ishchi-frilanserlarni izlashga xizmat qiladigan professional tarmoqlarni yaratish. Yuqoridagilar barchasi biznesga ishlab chiqarish va boshqaruvda tovar va elektron xizmatlar integratsiyalanadigan zamonaviy platformalar yordamida xarajatlarni qisqartirishga imkoniyat beradi. Birinchi galda bu masala xizmatlar buyurtmasi integratsiyasi, resurslardan birgalikda foydalanish, kontragentlarni tanlash, elektron savdoni yuritish, to’lovlar va boshqalarga tegishlidir. Texnologik raqamli muhit – bu yuridik va jismoniy shaxslar hamkorlikdagi faoliyat uchun butunlay yangi muloqotni yo’lga qo’yadigan «akvarium» hisoblanadi. Axborot texnologiyalari korxonalarga butunlay yangi, yanada jadal ish sur’atlarini o’zlashtirish hamda xizmat va mahsulotlar shaklini xilma- xillashtirishga imkoniyat yaratadi. Bundan tashqari, tadqiqotchilar qisqa saqlanadigan mahsulotlarning bozorga chiqarilishi haqida ham gapirishmoqda. 14 Xizmat ko’rsatish sohasi haqida gapiradigan bo’lsak, axborot texnologiyalari ko’plab kundalik vazifalarni hal qiladi, buning natijasida esa yirik ko’lamdagi amallar tezroq, arzonroq, qulayroq va o’rtadagi vositachilarsiz bajariladi. Elektron savdo, internet-banking va boshqa shu kabi zamonaviy yo’nalishlar kundan kunga rivojlanib bormoqda. Natijada daromadni oshirish uchun aksar sohalarda avtomatik tarmoqli servislar (masalan, sifatli veb-sayt yoki mobil ilova kabi) biznesdagi vositachilar o’rnini egallamoqda. Buning samarasi o’laroq biznes xizmatga belgilangan narxlarni sezilarli darajada tushirishi, makroiqtisodiy yo’nalishda esa yakka ishlab chiqarish va noto’liq bandlik ko’rsatkichlari o’sishi mumkin. Shuningdek, kraudfanding va kraudsorsing kabi yo’nalishlar ham hozirda yangi iqtisodiy texnologiyalar sirasiga kiritilmoqda. Iqtisodchilarning fikriga ko’ra, ayni vaqtda bu kabi o’zgarishlar natijasida qo’shimcha qiymatni chiqarib olish amaliyotiga asoslangan iqtisodiyot hamkorlik va manfaatlarni baham ko’rish («sharing-economy») iqtisodiyotiga almashmoqda. Bu esa bozordagi raqobat o’z o’rnini o’zaro manfaatli kooperatsiyaga va hamkorlikka faol bo’shatishi, shu bilan birga, vertikal muloqotdan o’zaro teng munosabatlar va bir-birini to’ldiruvchi xizmatlarga o’tishiga umid uyg’otadi. Taxminlarga ko’ra, bu servislar sonining ortishi va xizmatlarga doir elektron savdo hajmining o’sishida o’z aksini topadi. Raqamli sektorning iqtisodiy ahamiyati. Ta’kidlanishicha, raqamli texnologiyalar iqtisodiyotga bog’liq 50 foizdan ortiq sohalarni keskin o’zgartirib yuboradi. Ushbu qarash axborot texnologiyalari va raqamli platformalar biznes modellarni keskin o’zgartirib, ularning samaradorligini vositachilarni bartaraf etishi va jarayonlarni optimallashtirishiga asoslangan. Jahon banki hisob-kitoblari binoan, tezkor internet foydalanuvchilarining 10 foizga ko’payishi yillik YaIM ko’lamini 0,4 foizdan 1,4 foizgacha oshirishi mumkin ekan. 15 Shuningdek, raqamli iqtisodiyotning mamlakat YaIMdagi ulushi har yili taxminan 20 foizga o’sishi (rivojlangan mamlakatlarda bu ko’rsatkich 7 foiz atrofida) uning ahamiyati belgilaydigan ko’rsatkich sifatida qaraladi. 2010 yilda Boston Consulting Group kompaniyasi raqamlashtirish ko’lamini 20ta mamlakatdan iborat guruh uchun 2,3 trillion dollarga (4,1 foiz YaIM) baholagan. Agar bu tendensiya saqlanib qolsa, 10-15 yildan keyin bunday iqtisodiyotning jahon YaIMidagi ulushi 30-40 foizga yaqinlashadi. Rivojlanayotgan iqtisodiyotlarda IT sohasida taxminan 1 foiz aholi mehnat qiladi, ushbu sektor ish o’rinlarini boshqalarga solishtirganda nisbatan qamroq yaratadi. Biroq IT yo’nalishining yuksalishi yangi texnologiyalarni o’zlashtirayotgan boshqa sohalarda ish o’rinlarining yaratilishiga turtki beradi (IT sohasida yaratilgan har 1ta yangi ish o’rni uchun yondosh sohalarda 4,9ta ish o’rni to’g’ri keladi). Raqamli iqtisodiyot tadbirkorlar va o’zi uchun ishlaydigan insonlarga yangi ufqlarni dadil ochib bermoqda. Ko’pincha IT sohasining rivojiga qo’shilgan hissa iqtisodiyotning rivojlanishi, yangi ish o’rinlarining yaratilishi, odamlar va biznes uchun yangi turdagi xizmatlarning paydo bo’lishi, elektron hukumat loyihalari doirasida xarajatlarining qisqarishiga zamin yaratadi. Shu bilan bir vaqtda, axborot texnologiyalarini tatbiq etishdan hosil bo’lgan umumiy effekt kutilganidan samarasizroq bo’lib chiqadi va bir xil tartibda taqsimlanmaydi. Bu kabi investitsiyalardan maksimal natija olish uchun texnologiyalarning Jahon banki tayyorlagan ma’ruzasida «analog to’ldiruvchilar» deb nomlangan boshqa omillar bilan o’zaro ta’sirini yaxshi tushunish talab etiladi. Ular qatorida: • faol ishbilarmonlik muhitini qo’llab-quvvatlaydigan hamda biznes va insonlarga raqamli iqtisodiyot texnologiyalaridan raqobat va innovatsiyalar, xarajatlarni qisqartirish, shuningdek, turmush farovonligini oshirish uchun foydalanishga imkon beradigan normativ-huquqiy baza; 16 • biznes menejmenti va davlat xizmatchilarida axborot texnologiyalarini qo’llashga doir to’laqonli ko’nikmalar; • axborot texnologiyalaridan foydalanish yo’nalishida konsalting xizmatlarini ko’rsatadigan institutlar (davlat va xususiy) o’rin olgan. Raqamli iqtisodiyot hosil qiladigan effektlarni to’liq sanab o’tish ancha murakkab ish, binobarin, elektron servislar va metama’lumotlardan foydalanish imkoniyati iqtisodiy obektlarga taqdim etadigan aloqalarni to’laqonli tarzda baholash ancha mushkuldir. Shu bois axborotlashtirishga sarflanadigan investitsiyalarning muhimligini, ayniqsa davlat darajasida asoslash bir qadar qiyin vazifa hisoblanadi. U yoki bu sohada yaratilgan gigibayt axborotni real holatda har doim ham hisoblab chiqishning imkonsizligi o’z-o’zidan tushunarli hodisadir. Raqamlashtirish – yangi iqtisodiy texnologiyalarning yo’ldoshi Axborot platformalarini birlashtirish natijasida paydo bo’lgan muloqot modellari yangi iqtisodiy texnologiyalarning (YaIT) paydo bo’lishiga turtki beradi. YaIT – bu tashkiliy boshqaruv tizimlariga biror maqsadga xizmat qiladigan axborot (ma’lumotlar, g’oyalar va bilimlar) mahsulotlarini yaratish, ularni uzatish, saqlash va aks ettirish uchun yaxlit texnologik platformaga birlashuvchi va iqtisodiy agentlar muloqotiga sarflanadigan trakzaksion xarajatlarni maksimal darajada kamaytiruvchi ma’lumotlarni qayta ishlashga doir har jihatdan yangi «sozlanuvchi» vositalar va metodlar yig’indisidir. YaITning asosiy tamoyillari: • tubdan yangi biznes modellarni yaratish; • har xil IT xizmatlarni oqilona birlashtirish va ulardan foydalanish metodlarini real iqtisodiyot sektoridagi tashkiliy va texnologik jarayonlarda qo’llash; • tranzaksion xarajatlar va ishlab chiqarishda qo’llaniladigan moddiy resurslarni minimallashtirish. YaIT raqamli texnologiyalar asosida mavjud iqtisodiy realiyalarda rivojlanib boradi. Avvalroq ishlab chiqarish, savdo va moliyaga oid texnologiyalar paydar- pay takomillashib kelgan bo’lsa, hozir yuzaga kelgan YaITlar gorizontal 17 munosabatlarga (o’z-o’zini tashkil qilish va singulyarlik), innovatsion tadbirkorlik (o’z-o’zini rivojlantirish), axborot muhandisligi (o’z-o’zini takomillashtirish) va iqtisodiy jarayonlarning avtoformalizatsiyasiga (avtomatik tuzilish) tayanch vazifasini o’tamoqda. YaITning chinakam asosini axborotni tizimlashtirish va tahliliy qayta ishlashga mo’ljallangan data-markazlar va zamonaviy A.T platformalari shakllantiradi. Bunda boshqaruvga doir konsalting va biznes tahlilga aloqador xizmatlarni taqdim qilish yo’nalishini rivojlantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Axborot-konsalting xizmatlari va davlat taraqqiyot agentliklari singari yangi institutlar ishbilarmonlik muhitini takomillashtirishning tashkiliy asosi bo’lib xizmat qiladi. Raqamli texnologiyalar va xatarlar Raqamli iqtisodiyotning eng faol drayveri – bu davlatdir. U raqamli iqtisodiyotning asosiy buyurtmachisi va iste’molchisidir. Masalan, Xitoy bu maqsadlar uchun 9 mlrd dollar atrofida mablag’ sarflagan. Bozor kapitalizatsiyasi 210 mlrd dollardan ziyod bo’lgan Alibaba internet resursi ushbu sarmoyalarning to’g’ri yo’naltirilganini isbotladi. Raqamlashtirishdan maksimal foyda olishni istagan davlat, zaruriy yuqori texnologik maxsulotlarning bozorini yaratishi va uni qo’llab-quvvatlashi lozimdir. Shu bilan birga, parallel tarzda davlat boshqaruvi, muhim sohalar va korxonalar uchun xususiy ilovalarni rivojlantirgan holda, elektron iqtisodiyotning asosiy platformalarini nazorat qiluvchi instrumentlarni o’z izmida saqlab qolish ham muhim hisoblanadi. Xususan, Yaponiya texnologiyalarni xarid qilgan bo’lsa-da, ushbu yo’nalishda o’zining ishlab chiqaruvchi tarmoqlarini yaratolmagani va texnik ishlanmalar darajasini muttasil yuqori holatda tutolmagani tufayli, raqamli iqtisodiyotdagi yetakchi pozitsiyalarni qo’ldan boy berdi. Janubiy Koreya esa elektron hukumat va elektron vositachilikka (elektron tijorat faoliyati va davlat tender xaridlarini o’tkazish uchun) milliy budjetning 1 foiziga teng miqdorda sarmoya kiritib, har yili 10-15 milliard dollar hosil qilmoqda 18 va xarajatlarni 30-40 baravar qoplaydigan daromad olmoqda. Jumladan, davlat va xususiy sektorda call-markazlarni tashkil qilish, mobil ilovalarni yaratish va davlatga tegishli internet-platformalarni reinjiniring qilish orqali mana shunday natijaga erishildi. Davlat boshqaruvidagi axborot tizimlari bilan ishlaydigan kadrlarni tayyorlash ushbu sohaning muhim yo’nalishlaridan bo’lib qolmoqda. Misol uchun, o’tgan asrning 70-yillarida Belgiyada davlat organlari xodimlarini o’qitadigan va ular uchun bevosita ish o’rinlarida tizimlarni sozlaydigan mutaxassislarning maxsus mobil guruhlari (jumladan ixtisoslik o’quv yurtlaridagi o’qituvchilar va talabalar ham jalb etilgan holda) tashkil qilinadi. Raqamli sohaning yana bir nozik jihati shundaki, murakkab raqamli tizimlarni ishlab chiqish va ularni amalda qo’llash jiddiy va mufassal yondashuvni talab qiladi. Sizga noodatiy tuyulishi mumkin, biroq ko’pincha dasturlash (o’zicha) aslida yetarli darajada texnologik hodisa emasdir. Binobarin, sizning vazifalaringizni hal qiluvchi dasturchi ko’p jihatlarda vazifani qanday anglashiga qarab harakat qiladi. Aksariyat axamiyatli yechimlar bu jarayonda izohsiz qoldiriladi, chunki har qaysi taraf ularni o’z-o’zidan tushunarli deb hisoblaydi. Dasturlarga aloqador yondosh hujjatlar ba’zan pala-partish tuziladi. Natijada mahsulot bilan ishlash jarayonida buyurtmachi o’zi buyurtma bergan va yaratilishi uchun pul to’lagan ishlanma ustidan nazoratni qo’ldan chiqaradi. Bunda axborotlashtirish loyihalariga ajratiladigan budjetda garchi g’oyatda muhim bo’lishiga qaramay xizmat ko’rsatishga doir xarajatlar ko’zda tutilmaydi. Raqamli iqtisodiyot butun dunyoni qamrab olishi tufayli, axborotlashtirish va raqamlashtirishga oid har qanday davlat loyihasi kompleks ravishda hamda yagona kodlash tizimi, iqtisodiy va boshqaruvga aloqador axborotni aniqlash asosida o’rganilishi lozim. Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishdagi eng muhim jihat va bir vaqtning o’zida eng murakkab bosqich – bu ishbilarmonlik muhitini soddalashtirish hamda odamlar va biznesning davlat bilan muloqotiga sarflanajak xarajatlarni maksimal qisqartirishdir. 19 Shundan keyin tomonlarning davlat va xususiy sektor doirasida tashkilotlararo (multiagent) muloqotni yo’lga qo’yish talab etiladi. «Bittadan-bittaga» va «bittadan-ko’pga» muloqot formulasidan «ko’pdan- ko’pga» formulasiga o’tiladigan raqamli iqtisodiyot platformalari ushbu jarayonning eng muhim bo’lagi hisoblanadi. Ushbu sohadagi siljishlar davlat ko’magida kichik va o’rta biznesga mos keladigan konsalting va texnik tashkilotlarni rivojlantirish orqali, iqtisodiyotning real sektoridagi vaziyatni avtomatik tarzda keskin o’zgartiradi (va mazkur sohalarda tuzilmaviy islohotlarga turtki beradi) va innovatsion iqtisodiyot uchun shart-sharoit yaratishga yordam beradi. II BOB. XALQARO TEXNOLOGIYA BOZORINING RIVOJLANISH TENDENTSIYASI. 2.1 Raqamli transformatsiyalarni yo’nalishlari. Raqamli transformatsiya analog jarayonlarni raqamliga aylantirish uchun texnologiyadan foydalanishni anglatadi. Raqamli texnologiyalarga o’tish hayotimizning sun’iy intellektni qo’llaydigan barcha sohalariga ta’sir qildi - aqlli soatdan tortib, uy yordamchilarigacha. Raqamli transformatsiya mashinali ta’lim, katta ma’lumotlar va buyumlar Interneti kabi yangi texnologiyalarga bog’liq ravishda o’zgargan. Har qanday brendga raqamli transformatsiya juda zarur vosita hisoblanadi. Raqamli transformatsiya evolyutsiyasi quyidagilardan iborat: Raqamliga o’tish. Ma’lumot va hujjatlarni analogdan raqamliga o’tkazish. Raqamlashtirish. Raqamli texnologiyalarning mavjud biznes-jarayonlarga integratsiyalashuvi. Raqamli transformatsiya. Eng yaxshi natijalarga erishish, operatsion samaradorlikni oshirish va biznes jarayonlarini optimallashtirish uchun kompaniyada intellektual texnologiyalarni integrallashtirish. Har qanday brendning raqamli texnologiyalarga o’tishiga ko’plab sabablar bor va bu ularning dunyo miqyosiga chishiga turtki bo’lmoqda. Hozirgi vaqtda har qanday startapning biznes strategiyasi dastlab raqamli yondashuvlar asosiga 20 qurilgan, chunki eski jarayonlar yangi biznes modellarga yo’l ochadi. Bu zamonaviy brendlar eski kompaniyalarga ta’sir ko’rsatgan “raqamli zarba”larga qarshi immunitetga ega, shuning uchun yangi ishtirokchilar samaradorligi bo’yicha o’z raqobatchilaridan oldinda turibdi. Bu shuni anglatadiki, agar brend zamon bilan hamnafas bo’lishni xohlasa, raqamli davr talablariga javob beradigan tarzda ishlash tarzini yangilash kerak. Biznesning raqamli texnologiyalariga o’tishi unchalik qo’rqinchli emas. Ba’zida hatto eng kichik harakat ham katta foyda keltiradi va buni kundalik hayotda ko’p uchratish mumkin. Quyida raqamli transformatsiyaga misollar keltirilgan: • Raqamli bank operatsiyalari; • Xarid uchun raqamli kuponlar; • Xaridor uchun sodiqlik kartasi • “bos va ol” formatidagi xizmatlar; • O’ziga xizmat ko’rsatish funlsiyasiga ega mijozlarning onlayn-hisobi. Korxonalarning raqamli transformatsiyasi mamlakatlarga qarab farq qiladi. 2016 yilga ko’ra sohani raqamlashtirish indeksi McKinsey Global Institute indeksiga ko’ra Evropa o’zning raqamli salohiyatining 12%ni bergan bo’lib, Buyuk Dritaniya indeksi bo’yiha AQSh bilan 17% bilan teng bo’lib turibdi. Korxonalar zamonaviy texnologiyalarni qo’llagan holda an’anaviy aloqalarni raqamli aloqa bilan tezda almashtirmoqdalar. O’zgarishlarni qabul qiladigan va moslashuvchan korxonalar muvaffaqiyat qozonish imkoniyatiga ega hisoblanadi. Buning sababi shundaki, raqamli transformatsiya biznesning barcha jabhalarini qamrab oladi va raqamli texnologiyalarni ishlab chiqish bilan birga ularni takomillashtirishning samarali usullarini taklif qiladi. Buning uchun quyidagi vazifalar bajariladi: Jarayonni takomillashtirish: Yangi texnologiyalar korxonalarga oddiy jarayonlarni avtomatlashtirishga va murakkab jarayonlardagi oraliq bosqichlarni yo’q qilishga imkon beradi. Bu korxonalarning moslashuvchanligini oshiradi, ular endi o’z kadrlar resurslaridan ancha samarali foydalana oladilar. 21 Yangi daromad manbalarini izlash: Yangi texnologiyalar paydo bo’lishi bilan, ishlashning yangi usullari izlab topialdi. Mijozlarga jarayonga jalb qilish orqali xizmat ko’rsatish: bugungi mijozlar korxonalardan ularning fikrlarini tinglashlarini va o’ziga xos ehtiyojlarini qondirishlarini kutishadi. Zamonaviy texnologiyalar asosida bu muammolarni hal qilish mumkin. Raqamli ma’lumotlardan samarali foydalanish uchun korxonalar yangi paydo bo’lgan texnologiyalarni sotib olib joylashtirishi, sinovdan o’tkazishi va foydalanishi kerak. Har bir korxonada raqamli transformatsiya jarayoni turlicha bo’lishiga qaramay, barcha uchun umumiy bo’lgan jarayonlar mavjud: Korxonaning barcha biznes ehtiyojlarini inobatga olgan holda reja tuzish: raqamli transformatsiya jarayonining boshida rivojlanish yo’nalishlarini, shuningdek, ushbu rivojlanishga yordam beradigan texnologiyalar majmuini aniqlash juda muhim. Shu bilan birga, korxonalar o’z resurslarining inventarizatsiyasini o’tkazishi, modernizatsiya qilishni talab qiladiganlarni ajratib ko’rsatishi kerak. Bu bosqichda, hatto biznesning yangi ehtiyojlariga javob beradigan loyihalarni birinchi o’ringa qo’yish, shuningdek, raqamli transformatsiyaga to’sqinlik qilishi mumkin bo’lgan kamchiliklarni aniqlash mumkin. Xodimlarga yangi texnologiyalar bilan ishlashni o’rgatish: Bu jarayon murakkab bo’lishi mumkin, chunki an’anaviy biznes modellarda xodimlar ko’p yillar davomida ishlatilib kelinayaotgan aniq tizimlarni bilishlari kerak edi. Raqamli transformatsiyaning muvaffaqiyatli bo’lishida samaradorlikka erishish uchun xodimlar ish jarayonidagi har qanday o’zgarishlarga tayyor bo’lishi kerak. Bu tayyorlik ijodiy fikrlash qobiliyatini, yangi texnologiyalardan foydalanishni samarali bilishni anglatadi. Eskirgan texnologiyalardan voz kechish: ko’pincha korxonalar mablag’ni endi daromad keltirmaydigan va bozorda talab qilinadigan raqamli jarayonlarni 22 qo’llamaydigan eskirgan texnologiyalarni qo’llash va saqlash uchun sarflaydilar. Bueski texnologiyalarni yangilash qiyinligi va juda qimmatga tushishi bilan asoslanadi. Eski texnologiyalarni saqlab qolish korxonaning rivojlanishiga to’sqinlik qiladi. Eski texnologiyalarni saqlash uchun foydalanish osonroq, mijozlarga xizmat ko’rsatish sifatini oshiradigan hamda ma’lumotlarni tahlil qilishni tezlashtiradigan yangi texnologiyalarga nisbatan ko’p mablag’ sarflanadi. Raqamli transformatsiya strategiyasining uchta asosiy komponentasi mavjud: 1. Qo’lda bajariladigan jarayonlarni raqamli shaklga o’tkazish. Raqamlashtirish intellektual texnologiyalarni mavjud biznes jarayonlariga integratsiyalashni talab qiladi. Avval analog hujjatlar va aktivlarni raqamli ma’lumotlarga aylantirish kerak. Keyin jarayonlarni optimallashtirish usullarini topish kerak. Misol uchun, mavjud qurilmalar va mashinalarni Internet tarmog’iga integratsiya qilish uchun ularni shlyuzlar va sensorlar bilan ta’minlash kerak. Boshqa qurilmalar, masalan, virtual reallik apparatlari, mijozlarga xizmat ko’rsatish va inventarizatsiyani boshqarish kabi odamlar tomonidan amalga oshiriladigan jarayonlarni osonlashtirishi mumkin. Biron kompaniya tomonidan ishlatiladigan ERP tizimlari va rejalashtirish tizimlari hal qilinish i kerak bo’lgan vazifalarga mos kelishi kerak. Eng yaxshi ERP yechimlari sun’iy intellekt va kompyuterni o’rganishdan foydalanadi hamda keyingi raqamli transformatsiyani osonlashtiradigan tezkor va kengaytrilgan in-memory ma’lumotlar bazasida (operativ xotirada joylashadigan MB) ishlaydi. 2. Aqlli texnologiyalarni amaliyotda joriy etish. Sun’iy intellekt, mashinali ta’lim va kengaytirilgan analitika kabi texnologiyalar murakkab ma’lumotlar tahlili, real vaqt rejimini avtomatlashtirish va o’qitishning murakkab algoritmlarini qo’llashga ruxsat beradi. Biroq, faqat texnologiya yetarli emas. Analitik axborot va imkoniyatlardan maksimal darajada foydalanish uchun kompaniyalar xodimlarning ushbu intellektual texnologiyalardan to’liq foydalanishlari va ish jarayonida maksimal natijaga erishish uchun yangi texnologiyalar bo’yicha o’qitish va o’rgatish kurslarini tashkil etishlari kerak. 23 3. Korporativ madaniyat o’zgarishini boshqarish. Garvard Business Review tomonidan o’tkazilgan so’nggi so’rov natijalariga ko’ra, rahbarlarning 63 foizi korporativ madaniyat muammolarini raqamli transformatsiya yo’lida asosiy to’siq deb hisoblaydi. Kompaniyalar o’zgarishlar oson ish emasligini anglab yetgach, o’zgarishlar imkon qadar muvaffaqiyatli bo’ladi. Ko’pincha o’n yillab ma’lum bir paradigma doirasida ishlagan odamlarga o’zgarishlarning potentsial foydasini baholash, ish jarayonini o’zgartirishi uchun moslashishiga yordam berish kerak. Raqamli transformatsiyaning asosiy texnologiyalari Aqlli texnologiyalar bir-biri va mavjud jarayonlar bilan integratsiya qilish uchun mo’ljallangan. Yangi qurilmalar, modullar yoki dasturlar asta-sekin texnologiya to’plamiga integratsiyalashishi va bir nechta kompaniyalarni qamrab oladigan tarmoqning bir qismi bo’lishi mumkin. Biznes modeli o’zgarganda yoki kutilmagan xavf yoki imkoniyatlar paydo bo’lganda, aqlli tarmoq avtomatik ravishda yangi real vaqtda sharoitlarga moslasha oladi (va shu kabi hodisalarni taxmin qilish uchun prognozli tahlillardan foydaladi). Yuqoridagilar asosida asosiy texnologiyalariga quyidagi texnologiyalrni kiritish mumkin: Zamonaviy ERP texnologiyalari va ma’lumotlar bazalari. Eng yaxshi bulutli ERP texnologiyalari kengaytirilgan va moslashuvchan in-memory ma’lumotlar bazasi texnologiyasidan foydalanadi. Bu juda muhim, chunki ular asosan raqamli biznes transformatsiyasining "miyasi" hisoblanadi. ERP tizimi kompaniyani boshqarish uchun zarur bo’lgan barcha asosiy jarayonlarni (masalan, moliya, kadrlar, ishlab chiqarish va ta’minot zanjiri) yagona tizimga birlashtiradi. Agar zamonaviy ERP tizimi sun’iy intellekt texnologiyalaridan foydalansa, u nafaqat katta ma’lumotlarni boshqarishi va qayta ishlashi, balki bu ma’lumotlarni tahlil qilishi va undan o’rganishi ham mumkin. Kengaytirilgan analitika. Ma’lumotlardan samarali foydalanish uchun uni tushunishni o’rganish kerak. Sun’iy intellekt va mashinali o’qitish algoritmlarini ishlatadigan ilg’or analitik vositalar chuqur, aniq va foydali analitik ma’lumotlar 24 va hisobotlarni olish imkonini beradi. Kompaniyalar so’rov bo’yicha ma’lumotlarni tahlil qilish konfiguratsiyasini sozlashi mumkin. Bu esa, rahbarlarga yangi imkoniyatlar yoki xavf-xatarlarga javob beradigan tez va qat’iy harakat qilish imkoniyatini beradi. Hisoblash kuchi. Buyumlar Interneti, video oqimi va ijtimoiy tarmoqlar kontenti zamonaviy kompaniyalar boshqarishi kerak bo’lgan axborot hajmini sezilarli darajada oshiradi. Ma’lumotlarning ortib borayotgan hajmini boshqarish uchun kompaniyalar xotira va hisoblash quvvatini oshirish imkoniyatiga ega bo’lishlari kerak va buning uchun bulutli yechimlar tobora ko’proq foydalanilmoqda. Sun’iy intellect va mashinali o’qitish yechimlari. Katta ma’lumotlar sun’iy intellekt va mashinali o’qitish bilan parallel ravishda rivojlandi. Katta ma’lumotlarni qayta ishlash va ulardan foydalanish uchun sun’iy intellekt va mashinali o’qitish imkoniyatlaridan foydalanish zarur. Sun’iy intellekt va mashinali o’qitishda aniq va mazmunli natijaga erishish uchun juda katta ma’lumotlar to’plami kerak. Katta ma’lumotlar, sun’iy intellekt va analitikning simbiozi biznesni o’zgartirish va raqamli transformatsiyaga asoslanadi, chunki u oldinga rejalashtirish va moslashuvchan avtomatlashtirish imkoniyatini beradi. Buyumlar interneti. Buyumlar internetidagi qurilmalar va mashinalar raqamli ma’lumotlarni yuborish va qabul qilish imkoniyatiga ega. Ishlashni optimallashtirish va samaradorlikni oshirish uchun uskunalar jurnallari va texnik xizmat ko’rsatish hisobotlari tahlil qilinadi. Sun’iy intellektga asoslangan biznes tizimlari doimiy ravishda ravishda tahlil qilib qonunlar, tendentsiyalar va o’zaro bog’liqlikni aniqlaydi. Olingan ma’lumotlar diagnostika xizmatlarini amalga oshirishga yordam beradi va avtomatlashtirilgan ish oqimlarini yaratadi, bu esa samaradorlikni oshiradi, chunki mashinali o’qitish dasturlari Buyumlar interneti asosida "o’rganadi". Robototexnika va jarayonlarni robotlar asosida avtomatlashtirish (JRA). Robototexnika ham, jarayonlarni robotlar asosida avtomatlashtirish ham takrorlanadigan yoki oldindan dasturlashtirilgan vazifalarni bajarish uchun 25 avtomatlashtirilgan jarayonlardan foydalanadi. Robotlashtirilgan qurilmalar muayyan jismoniy vazifalarni bajarish uchun mo’ljallangan harakatlanuvchi mexanik qismlardan iborat. Jarayonlarni robotlar asosida avtomatlashtirish jarayonlari xuddi shu tarzda dasturlashtirilgan va avtomatlashtirilgan, ammo ular jismoniy qurilmalar emas, balki ma’muriy vazifalarni bajaradigan qurilmalar hisoblanadi. 2. Raqamli transformatsiyaning iqtisodiy rivojlanishga ta’siri Raqamli transformatsiya zamonaviy korxonaning barcha darajalari va funktsional yo’nalishlarini birlashtiradi. Intellektual texnologiyalar korxona rivojlanishi uchun zarur bo’lgan muhim vositalarni taqdim etadi. Real vaqt rejimida qaror qabul qilish uchun kengaytirilgan ma’lumotlarni tahlil qilish. Ko’pgina korxonalarda ish samaradorligini baholash va investitsiyalarni qaytarish o’tgan davr ma’lumotlariga asoslanadi. Shu bilan birga, ma’lumotlarni yig’ish, qayta ishlash va tahlil qilish jarayoni qo’lda bajarilganda sekin bo’lib, yangi imkoniyatlaridan tezda foydalanishga imkon bermaydi. Zamonaviy ERP tizimi va kengaytirilgan analitika vositalari kompaniyalarga real vaqt rejimida ma’lumotlarni ko’rish va yechimlarni kerakli vaqtda kuchli tahlil algoritmlari asosida sozlash imkonini beradi. Samaradorlik va mahsuldorlikni oshirish. Tarmoqli qurilmalar va Buyumlar interneti mashinalari doimiy ravishda ma’lumotlarni, uskunalar jurnallarini va ishlash hisobotlarini uzatadi. Kengaytirilgan analitika vositalari yordamida bu ma’lumotlar bashoratli texnik xizmat ko’rsatish uchun asos bo’lib xizmat qilish vaqtini qisqartirish va ish oqimining mahsuldorligi va samaradorligini oshirish uchun kerakli ma’lumotlarni berib boradi. Mijozlar tajribasini optimallashtirish. Mijozlar korxona bilan ishlash jarayonining qulayligi va sifatini qadrlashadi. Shaxsiylashtirish, kanallararo aloqa, shaxsiylashtirilgan xizmat rejalari va real vaqt rejimida ma’lumotlarga murojaat qilish potensial mijozlarning oshishiga, shuningdek, mavjud mijozlarni saqlab qolishni ta’minlaydi. 26 Barqarorlik va moslashuvchanlik raqamli transformatsiyaning ikkita kuchli argumenti hisoblanadi. Barqarorlikning o’sishi. Barqarorlik va moslashuvchanlikni oshirish raqamli transformatsiyani qo’llab-quvvatlovchi ikkita asosiy argumentdir. Barqaror rivojlanish. Raqamli transformatsiya korxonalarga barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish uchun zarur bo’lgan vositalarni beradi. Intellektual texnologiyalar korxonalarga faoliyat sohasiga oid murakkab ma’lumotlar to’plamlarini global miqyosda to’plash va tahlil qilishga yordam beradi. Ushbu analitik ma’lumotlar kompaniyaga xom ashyo yetkazib beruvchilarni tanlash, yoqilg’i iste’moli samaradorligi, yuk tashish va logistika tartibi kabi jarayonlarni baholash imkonini beradi. Sun’iy intellekt va zamonaviy biznes tizimlaridan foydalangan holda, korxonalar oldindan aytib bo’ladigan va barqaror bo’lgan ta’minot zanjirlari va biznes modellarini yaratishi mumkin bo’lib bormoqda. Raqamli transformatsiyaning rivojlanishini quyidagi sektorlar misolida ko’rishimiz mumkin: Ta’minot zanjiri, sotib olish va ishlab chiqarish. 2020 yil iyul oyi hisobotida, Gartner samarali ish va ta’minot zanjiri optimallashtirish uchun, "kompaniyalar tubdan ta’minot zanjiri operatsion modellarini o’zgartirish va raqobatbardosh ustunligini ta’minlash mumkin innovatsion texnologiyalarni joriy etish haqida o’ylash kerak", deb qayd etadi. Ta’minot zanjirlari va ishlab chiqarishdagi raqamli transformatsiyalar xom ashyoni xarid qilishdan oxirgi xaridorlarga qadar barcha bosqichlarning markazlashtirilgan ko’rinishini beradi. Xizmat ko’rsatish sohasi va kadrlar boshqaruvi. So’nggi o’n yil ichida raqamli texnologiyalar ish muhitida sezilarli o’zgarishlarga olib keldi. Virtual haqiqat, chat -botlar va mobil qurilmalar kirish jarayonini sozlash imkonini beradi. Blokcheyn ma’lumotlarning maxfiyligi va aniqligini ta’minlaydi. Mashinada o’qitish har xil darajadagi xilma -xillik va inklyuzivlikni ta’minlashga yordam beradi. 27 Sog’likni saqlash. Sog’liqni saqlash tizimidagi raqamli texnologiyalar keng ko’lamli muammolarni hal qilishga yordam beradi. Tadqiqot va diagnostika dasturlari asosan sun’iy intellekt va mashinali o’qitishga asoslangan. Jarrohlik va tibbiy asboblar kuchli bulutli tizimlar va ma’lumotlar bazasi texnologiyalarining tezligi va aniqligini talab qiladi. Bemorlarni parvarish qilish va qo’llab-quvvatlash mobil qurilmalar va kuzatuv qobiliyatini tobora ko’proq talab qilmoqda. Bank sektori. JD Power kompaniyasining 2020 yilgi hisobotida shunday deyilgan: "... biz raqamli raqamlarni to’g’ri ishlatadigan banklar ham ishga qabul qilishda, ham xodimlarning qoniqishida sezilarli yaxshilanishlarni ko’rayotgan nuqtaga etib keldik, deb aytish mumkin". Moliyaviy xizmatlar sohasidagi raqamli transformatsiya - bu xizmatlarni shaxsiylashtirishni maksimal darajada oshirish, mobil aloqa imkoniyatlarini kengaytirish va mijozlarga moliyaviy rejalashtirish va kreditni boshqarish kabi yanada murakkab xizmatlardan masofadan turib bepul foydalanish imkonini beradi. Chakana savdo. Chakana savdo sohasidagi raqamli transformatsiya yetkazib berish samaradorligi va tezligini oshirish uchun ta’minot zanjirlarini avtomatlashtiradi va optimallashtiradi. Har qanday iste’mol sohasida bo’lgani kabi, shaxsiylashtirilgan xizmatlarga bo’lgan talabning ortishi ham raqamli innovatsiyalarni boshqaradi. Yaqinda Epsilon tomonidan o’tkazilgan tadqiqot shuni ko’rsatdiki, xaridorlarning 80 foizi 24/7 chatbotlar, moslashtirilgan mahsulot takliflari, bashoratli tavsiyalar va moslashuvchan ko’p kanalli mobil texnologiyalar kabi moslashtirilgan xizmatlarni taklif qiladigan chakana sotuvchini tanlash ehtimoli ko’proq ekanligini ko’rsatdi. Avtomobil sanoati. Avtomobil sanoati birinchilardan bo’lib robototexnika va raqamli avtomatizatsiyani joriy etdi. Ammo sanoat juda raqobatbardosh bo’lgani uchun, bu sohadagi eng so’nggi raqamli yangiliklarning aksariyati mijozlarga xizmat ko’rsatish va saqlash bilan bog’liq. Shaxsiylashtirish imkoniyatlari va haydovchilar interfeysi ilovalari haydovchilar uchun xavfsizlik va qulaylikni ta’minlaydi va kompaniyalarga mahsulotni aniq ishlab chiqish, samarali marketing 28 va mijozlar bilan optimal muloqot qilish uchun qimmatli ma’lumotlarni taqdim etadi. 2018 tomonidan 89% dan ortiq rahbarlar o’z korxonalarida birinchi navbatda raqamli texnologiyalarga yo’naltirilgan biznes siyosatini amalga oshirdilar. 2020 boshida ularning soni yanada oshdi. Shunga qaramay, raqamli transformatsiyaning ko’plab loyihalari to’xtab qolganini ta’kidlash kerak. Bunga sabab esa kerakli strategiya vaqtida tanlanmaganligi hisoblanadi. Iqtisodiyotning ko’plab sohalarida turli kompaniyalar raqamli transformatsiyadan muvaffaqiyatli foydalanib kelmoqdalar. Ularga quyidagi kompaniyalarni misol sifatida keltirish mumkin: Missguided. Moda brendi barcha ta’minot zanjiri va moliyaviy menejmentini raqamlashtirdi, bu unga biznesning barcha sohalarida operatsiyalarni tartibga solish imkonini berdi. Delivery Hero. Dunyoning eng yirik oziq-ovqat buyurtma tarmoqlaridan biri butun dunyodagi restoran hamkorlari bilan birgalikda mijozlar buyurtmalari bo’yicha to’lov siklining davomiyligini bir necha kundan bir necha soatgacha kamaytirish uchun ish olib bormoqda. Hozirgi vaqtda innovatsion rivojlanish banklar faoliyatining samaradorligining asosi hisoblanadi. Bank sektorini raqamli o’zgartirish jarayoni tashkilotning ichki jarayonlarini o’zgartirish va faoliyatni amalga oshirish, taqdim etilayotgan mahsulot va xizmatlarni raqamlashtirish, mijozlar bilan ishlash yondashuvini o’zgartirish, shuningdek, mahsulot va xizmatlarga innovatsiyalarni joriy etishni o’z ichiga oladi. Natijada banklarning raqamli transformatsiyasi eski mijozlarni ushlab turish va yangi mijozlarni jalb qilish, operatsion xarajatlarni kamaytirish, mijozlar uchun bankning jozibadorligini oshirish orqali raqobatbardoshlikning o’sishi hisoblanadi. Bank sektorini raqamlashtirish orqali mijozlar bank xizmatlariga 24 soat davomida kirish, vaqtni tejash, shuningdek, banklarning xarajatlarini kamaytirish uchun individual bank mahsulotlarining narxini pasaytirish imkonini beradi. 29 Bank sektorining raqamli transformatsiyasi avtomatlashtirish darajasini oshirish, operatsiyalarni bajarish vaqtini qisqartirish, mijozlar va xodimlar bilan hamkorlikni takomillashtirish orqali samaradorlikni oshirish, shuningdek, tovarlar va xizmatlar sifatini yaxshilash, mijozlarga xizmat ko’rsatish sifatini oshirish kabi ta’sirlarni keltirib chiqaradi. Raqamli banklarning afzalligi, shuningdek, tranzaktsiyalar tezligi va operatsiyalar xavfsizligini oshirish, ijtimoiy tarmoqlar va messenjerlarga integratsiya qilishdir, bu esa ulardan foydalanish qulayligini oshiradi. McKinsey tadqiqotiga ko’ra, FinTech sektorini yanada kengaytirish bilan an’anaviy banklar bir nechta rivojlanish alternativlariga ega: • ko’rsatiladigan xizmatlar ro’yxatini kengaytirgan holda an’anaviy banklarni raqamli banklarga transformatsiya qilish; • boshqa kompaniyalar bilan sheriklik aloqalarini o’rnatishni nazarda tutadigan "sherik bank" shakliga o’tish; • balansni boshqarish va tranzaktsiyalar kabi an’anaviy moliyaviy xizmatlarni ko’rsatishga e’tibor qaratish. McKinsey ma’lumotlariga ko’ra, eng zaif joy an’anaviy depozitar va kredit xizmatlari sohasidir: 2025 yilga kelib banklar bu sohadan tushgan daromadning 40% dan 60% gacha yo’qotishi mumkin. Mobil to’lovlar sohasining zaif tomoni alohida ajralib turadi, ularning 35 foizini to’lash xizmatlari tufayli Apple yoki Google kabi gigantlar olishlari mumkin, bu esa do’konlarda xaridlarni oson va tez to’lash imkonini beradi. Yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, bank sektorini raqamlashtirish sharoitida an’anaviy banklar raqamli banklarga aylantirilishi kerak, bu esa moliyaviy mahsulotlar va xizmatlarni taqdim etadi. Ko’pincha, raqamli banklar mobil ilovalar, platformalar va saytlar orqali operatsion faoliyatni amalga oshiradilar. Shunday qilib, raqamli transformatsiya bank sektoriga ko’plab imkoniyatlar va afzalliklar beradi. Shuni ta’kidlash kerakki, bank sohasini raqamlashtirish jarayoni ijobiy jihatlar bilan bir vaqtda yangi muammolar va qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi: banklarning barqarorligi va iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashda 30 ham moliyaviy, ham texnologik xavf-xatarlar muhim muammo bo’lib qolmoqda. Banklarning raqamli transformatsiyasidagi asosiy shartlardan biri kiber xavf, ya’ni elektron ma’lumotlarning maxfiyligini buzish, jumladan, mijozning shaxsiy ma’lumotlari, shuningdek, mijozlar hisoblarini buzish va o’g’irlash xavfi va umuman elektron operatsiyalarni amalga oshirish xavfi bilan bog’liq xavf hisoblanadi. Potentsial xavflar sonining o’sishi yangi bozor ishtirokchilari va ilg’or texnologiyalarning paydo bo’lishi, huquqiy tartibga solishning murakkabligi va iste’molchilarning xatti-harakatlaridagi o’zgarishlar bilan bog’liq. Biroq, bu an’anaviy banklar kamroq xavfli ekanligini anglatmaydi, ularning xavf darajasi ham o’zgaradi va raqamli transformatsiyani amalga oshirmayotgan ayrim banklarning xavfi va umuman bank tizimining eskirishi xavfi orqali amalga oshiriladi. Raqamli bank mahsulotlari va xizmatlari uchun jahon bozori ko’plab sub’yektlar bilan ifodalanadi. Asosiy raqamli banklar 2000 yildan beri Global Finance jurnali tomonidan chop etilgan miqdoriy omillar va sub’ektiv mezonlar asosida dunyoning eng yaxshi raqamli banklari reytingida taqdim etiladi. Obyektiv kriteriyalar o’z ichiga quyidagi asosiy ko’rsatkichlarni oladi: • mijozlarni jalb qilish va xizmat ko’rsatish darajasi; • raqamli mijozlar sonining o’sishi; • raqamli mahsulotlar va xizmatlarning xilma-xilligi; • raqamli tashabbuslarni amalga oshirishning afzalliklari; • veb-sayt dizayni va faoliyati. Subyektiv mezonlar tahlilchilar, bank maslahatchilari va xalqaro darajadagi boshqa soha mutaxassislarining fikri bilan ifodalanadi. 2020 yilda Citi amerika raqamli banki yana yetakchi bankka aylangan holda o’zining dunyodagi eng yaxshi raqamli bank degan o’rnini saqlab qoldi, bundan tashqari korporativ/institutsional raqamli banklar orasida yetakchi bankka aylandi. Boshqa sanoat sohalarda raqamli ransformatsiya Sanoatda raqamli transformatsiya 31 Jahon iqtisodiy forumi hisob-kitoblariga ko’ra, sanoatning raqamli transformatsiyasi biznes va jamiyat uchun ulkan salohiyatga ega bo’lib, 2025 yilgacha bo’lgan davrda jahon iqtisodiyoti uchun qo’shimcha 30 trillion AQSh dollaridan ortiq daromad keltirishi mumkin. Raqamli iqtisodiyot 4 sanoat inqilobiga mos keladi, ko’pincha "sanoat 4.0"atamasi bilan belgilanadi. "Sanoat 4.0" tushunchasi raqamli texnologiyalar bilan chambarchas bog’liq. 2.2 Xalqaro texnologiya bozorining rivojlanish tendentsiyasi. Bir-biriga bog'langan bugungi dunyoda xalqaro texnologiya bozori global miqyosda innovatsiyalar, iqtisodiy o'sish va ijtimoiy o'zgarishlarni boshqaradigan jonli ekotizimdir. Mamlakatlar va kompaniyalar ilg‘or texnologiyalarni rivojlantirish, raqamli infratuzilmalarni o‘rnatish va iste’molchilarning o‘zgaruvchan ehtiyojlarini qondirish uchun raqobatlashar ekan, xalqaro texnologiya bozori landshafti jadal rivojlanishda davom etmoqda. Ushbu insho xalqaro texnologiya bozorini shakllantiruvchi asosiy jihatlar va dinamikani o'rganadi, bu dinamik sektorni belgilaydigan tendentsiyalar, muammolar va imkoniyatlarni ta'kidlaydi. Global ulanish va hamkorlik: Xalqaro texnologiya bozori uzluksiz ulanish va chegaralar bo'ylab hamkorlik bilan tavsiflanadi, chunki telekommunikatsiya va raqamli platformalardagi yutuqlar butun dunyo bo'ylab manfaatdor tomonlar o'rtasida real vaqtda ma'lumot almashish va hamkorlik qilish imkonini beradi. Transmilliy korporatsiyalardan tortib startaplar va tadqiqot institutlarigacha bilimlar, iqtidorlar va resurslar oqimi innovatsiyalarni kuchaytiradi va geografik chegaralardan oshib ketadigan yangi texnologiyalarni rivojlantirishga turtki beradi. Innovatsiya va buzilish: Innovatsiyalar xalqaro texnologiya bozorining markazida bo'lib, an'anaviy sanoatni buzish va qayta shakllantirishga yordam beradi. AI, blokcheyn va narsalar interneti (IoT) kabi rivojlanayotgan texnologiyalar biznes modellarini inqilob qilmoqda, samaradorlikni oshirmoqda va o'sish uchun yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Innovatsiyalarni qabul qiladigan va o'zgaruvchan bozor dinamikasiga 32 moslashgan kompaniyalar raqobatbardoshlikni saqlab qolish va raqamli transformatsiya va texnologik buzilishlar bilan tavsiflangan tez rivojlanayotgan landshaftda etakchilik qilish uchun yaxshiroq joylashadilar. Me'yoriy asoslar va standartlar: Xalqaro texnologiya bozori kengayib borar ekan, me'yoriy-huquqiy baza va standartlar sanoat amaliyotini shakllantirish, muvofiqlikni ta'minlash va manfaatdor tomonlar o'rtasida ishonchni mustahkamlashda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Butun dunyo bo ylab hukumatlar va tartibga soluvchi organlarʻ iste molchilarni himoya qilish, adolatli raqobatni rivojlantirish va globallashgan ʼ raqamli iqtisodiyotda faoliyat yurituvchi korxonalar uchun teng sharoit yaratish maqsadida ma lumotlar maxfiyligi, kiberxavfsizlik va axloqiy AI kabi masalalarga ʼ tobora ko proq e tibor qaratmoqda. ʻ ʼ Bozor dinamikasi va raqobat: Xalqaro texnologiya bozoridagi raqobat shiddatli bo'lib, bozor ulushi, daromad va ta'sir uchun kurashayotgan turli xil o'yinchilar tomonidan boshqariladi. Silikon vodiysida joylashgan texnologik gigantlardan tortib, rivojlanayotgan bozorlarda rivojlanayotgan startaplargacha bo'lgan raqobat innovatsiyalarni rag'batlantiradi, mahsulot ishlab chiqarishni rag'batlantiradi va tadqiqot va ishlanmalarga investitsiyalarni rag'batlantiradi. Dinamik bozor kuchlari, mijozlarning xohish-istaklari va texnologik tendentsiyalar raqobatbardosh landshaftni shakllantiradi, kompaniyalarni o'zlarini farqlashga, strategiyalarni ishlab chiqishga va oldinda qolish uchun doimiy ravishda innovatsiyalarga undaydi. Ijtimoiy-iqtisodiy ta'sir va axloqiy mulohazalar: Xalqaro texnologiya bozori ish o'rinlari yaratish, boylik taqsimoti va imkoniyatlardan foydalanishga ta'sir qiluvchi chuqur ijtimoiy-iqtisodiy ta'sirga ega. Ma'lumotlarning maxfiyligi, algoritmik tarafkashlik, raqamli inklyuziya va atrof- muhitning barqarorligi bilan bog'liq axloqiy mulohazalar tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda, chunki texnologiya kundalik hayotda keng tarqalgan. Xalqaro texnologiya bozoridagi manfaatdor tomonlar ushbu axloqiy muammolarni 33 mas'uliyat bilan hal qilishlari kerak, bu texnologiya ko'proq yaxshilikka xizmat qilishini va butun jamiyatga foyda keltirishini ta'minlashi kerak. Kelajak istiqbollari va imkoniyatlari: Oldinga qarab, xalqaro texnologiya bozori yanada o'sish va evolyutsiyaga tayyor, 5G, kvant hisoblash va avtonom texnologiyalar kabi rivojlanayotgan tendentsiyalar bizning ishlash, yashash va dunyo bilan o'zaro munosabatimizni o'zgartiradi. Xalqaro texnologiya bozoridagi manfaatdor tomonlar hamkorlikni qabul qilish, innovatsiyalarni rag‘batlantirish va axloqiy jihatlarga ustuvor ahamiyat berish orqali texnologiya global miqyosda ijobiy o‘zgarishlar, taraqqiyot, inklyuzivlik va barqarorlik uchun katalizator bo‘lib xizmat qiladigan kelajakni yaratishi mumkin. Xulosa qilib aytganda, xalqaro texnologiya bozori taraqqiyotga turtki beruvchi, innovatsiyalarga turtki beruvchi va jahon iqtisodiyotining kelajagini shakllantiradigan dinamik va ko'p qirrali ekotizimdir. Texnologik o'zgarishlar, bozor dinamikasi, tartibga solish muammolari va axloqiy mulohazalar o'zaro bog'liqligini tushunib, manfaatdor tomonlar ushbu doimiy rivojlanayotgan sektorning murakkabliklarini yo'lga qo'yishlari, o'sish imkoniyatlaridan foydalanishlari va yanada bog'langan, innovatsion va barqaror dunyoni qurishga hissa qo'shishlari mumkin. texnologiya.Bugungi tez sur'atlar bilan rivojlanayotgan global landshaftda xalqaro texnologiya bozori innovatsiyalar, raqamli transformatsiyalar va o'zgaruvchan iste'molchilar talablari tufayli tez evolyutsiyaga guvoh bo'lmoqda. Ushbu dinamik sektorni shakllantirgan hozirgi rivojlanish tendentsiyalarini o'rganar ekanmiz, turli omillarning o'zaro ta'siri korxonalar faoliyati, iste'molchilarning texnologiya bilan aloqasi va iqtisodiyotning o'sishini qayta shakllantirayotgani ayon bo'ladi. Ushbu maqola xalqaro texnologiya bozorida rivojlanayotgan tendentsiyalarni va ularning keng qamrovli oqibatlarini har tomonlama tahlil qilishga qaratilgan. 1. Sun'iy intellekt (AI) va mashinani o'rganishning yuksalishi: Xalqaro texnologiya bozoridagi eng ko'zga ko'ringan tendentsiyalardan biri bu sun'iy intellekt va mashinani o'rganish algoritmlarini keng qo'llashdir. Sun'iy 34 intellektga asoslangan yechimlar sog'liqni saqlash va moliyadan tortib ishlab chiqarish va chakana savdo, haydash samaradorligi, shaxsiylashtirish va iqtisodiy samaradorlik kabi sohalarni inqilob qilmoqda. Korxonalar qaror qabul qilish jarayonlarini yaxshilash, operatsiyalarni soddalashtirish va ma'lumotlarga asoslangan tushunchalar orqali yangi daromad oqimlarini ochish uchun sun'iy intellektdan foydalanmoqda. 2. Bulutli texnologiyalarni kengaytirish: Bulutli hisoblash texnologiya bozorida innovatsiyalarning asosiy drayveri bo'lib qolmoqda, u har qanday o'lchamdagi biznes uchun masshtablilik, moslashuvchanlik va foydalanish imkoniyatini taklif etadi. Bulutli texnologiyalarning keng tarqalishi tashkilotlarning ma'lumotlarni saqlash, ilovalarni joylashtirish va turli jamoalarda hamkorlik qilish usullarini o'zgartiradi. Ko‘proq kompaniyalar bulutga o‘tayotgani sayin, bulutli xizmatlar bozori sezilarli darajada kengayib, raqamli texnologiyalarga asoslangan dunyoda samaradorlik va ulanishni kuchaytirishi kutilmoqda. 3. Kiberxavfsizlik va ma lumotlar maxfiyligiga e tibor qarating:ʼ ʼ Kibertahdidlar va ma'lumotlar buzilishining ko'payishi bilan kiberxavfsizlik biznes va iste'molchilar uchun ham ustuvor vazifa sifatida paydo bo'ldi. Xalqaro texnologiya bozori nozik ma’lumotlarni himoya qiluvchi, raqamli aktivlarni himoya qiluvchi va me’yoriy hujjatlarga muvofiqlikni ta’minlaydigan mustahkam kiberxavfsizlik yechimlariga talabning ortib borayotganiga guvoh bo‘lmoqda. GDPR kabi ma'lumotlarning maxfiyligi qoidalari va shaxsiy ma'lumotlarni himoya qilishga tobora ortib borayotgan e'tibor kompaniyalarning raqamli asrda xavfsizlikka yondashuvini shakllantirmoqda. 4. IoT va aqlli qurilmalarni qabul qilish: Narsalar Interneti (IoT) ekotizimi uylarni, shaharlarni va sanoatni o'zgartiruvchi ulangan qurilmalar oqimi bilan tez o'sishni boshdan kechirmoqda. Sensorlar va ulanish xususiyatlari bilan o'rnatilgan aqlli qurilmalar real vaqt rejimida ma'lumotlarni yig'ish, jarayonlarni avtomatlashtirish va foydalanuvchi tajribasini yaxshilash imkonini beradi. Aqlli uylar va taqiladigan gadjetlardan 35 tortib sanoat IoT ilovalarigacha, xalqaro texnologiya bozori tarmoqlar bo‘ylab innovatsiyalar va samaradorlikni oshirish uchun IoT salohiyatini qamrab oladi. 5. Barqaror texnologiya yechimlari: Iqlim o'zgarishi va atrof-muhitning barqarorligi bilan bog'liq xavotirlar ortib borayotgan bir paytda, xalqaro texnologiya bozori ekologik toza echimlar va yashil texnologiyalar tomon siljishning guvohi bo'lmoqda. Qayta tiklanadigan energiya tizimlari va elektr transport vositalaridan energiya tejaydigan ma'lumotlar markazlari va aylanma iqtisod modellarigacha kompaniyalar o'z mahsulotlarini ishlab chiqish va operatsiyalarida barqarorlikka tobora ko'proq ustuvor ahamiyat berishmoqda. Ushbu tendentsiya sanoatning uglerod izlarini kamaytirish, chiqindilarni minimallashtirish va tez o'zgaruvchan dunyoda mas'uliyatli amaliyotlarni ilgari surish majburiyatini aks ettiradi. Yakunida: Xalqaro texnologiya bozori AI, bulutli hisoblash, kiberxavfsizlik, IoT va barqarorlik sohasidagi yutuqlar tufayli chuqur o'zgarishlar davrini boshdan kechirmoqda. Korxonalar doimiy ravishda o'zgarib turadigan ushbu landshaftda harakatlanar ekan, innovatsiyalarni, chaqqonlikni va hamkorlikni qabul qilish raqobatbardoshlikni saqlab qolish va mijozlar va jamiyatning o'zgaruvchan ehtiyojlarini qondirish uchun juda muhim bo'ladi. Ushbu rivojlanayotgan tendentsiyalarga sodiq qolish va o'sish va taraqqiyot katalizatori sifatida texnologiyadan foydalanish orqali tashkilotlar yanada oqilona, samaraliroq va barqarorroq kelajakka yo'l ochishi mumkin. 36 XULOSA Xalqaro texnologiya bozorining rivojlanish tendentsiyasi jadal innovatsiyalar, global ulanish va qattiq raqobat bilan tavsiflanadi. Ushbu tendentsiyani shakllantirishning asosiy jihatlari quyidagilardan iborat: 1. Global ulanish va hamkorlik: Chegaralar bo‘ylab uzluksiz ulanish va hamkorlik butun dunyo bo‘ylab manfaatdor tomonlar o‘rtasida innovatsiyalar va bilim almashinuviga yordam beradi. 2. Innovatsiya va buzilish: AI va IoT kabi rivojlanayotgan texnologiyalar bilan uzluksiz innovatsiyalar uzilishlarga olib keladi, an'anaviy tarmoqlarni o'zgartiradi va yangi o'sish imkoniyatlarini yaratadi. 37 3. Me'yoriy asoslar va standartlar: Ma'lumotlar maxfiyligi, kiberxavfsizlik va axloqiy AIga e'tiborni kuchaytirish sanoat amaliyotini shakllantiradi va globallashgan raqamli iqtisodiyotda muvofiqlikni ta'minlaydi. 4. Bozor dinamikasi va raqobat: Shiddatli raqobat innovatsiyalarni, mahsulotlarni ishlab chiqishni va ilmiy-tadqiqot ishlariga sarmoya kiritishni rag‘batlantiradi, bu esa kompaniyalarni farqlash va o‘zgaruvchan bozor kuchlariga moslashishga undaydi. 5. Ijtimoiy-iqtisodiy ta'sir va axloqiy mulohazalar: Bozor ish o'rinlari yaratish, boylik taqsimoti va jamiyatning imkoniyatlardan foydalanishiga ta'sir qiladi, bu esa mas'uliyatli texnologiyalarni rivojlantirish uchun axloqiy mulohazalar muhimligini oshiradi. 6. Kelajak istiqbollari va imkoniyatlari: 5G, kvant hisoblash va avtonom texnologiyalar kabi rivojlanayotgan tendentsiyalar ish va kundalik hayotni o'zgartirishi, hamkorlik, innovatsiyalar va global texnologiya bozorida barqaror taraqqiyot uchun axloqiy mas'uliyatni rag'batlantirishi kutilmoqda. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. ^   Raqamli iqtisodiyotning  ba’zi  ko’rsatmalari .   Mahsuldorlik,  innovatsiya va  texnologiyalar  eJournal.   Ijtimoiy  fanlarni  o’rganish  tarmog’i  (SSRN).  Kirish  27 yanvar  2020. 2. ^   "Raqamli  iqtisodiyot  nima?  Unicorns,  transformatsiya  va  narsalarning interneti" .   Deloitte.  2020. 3.^   a   b   v   d   e   f   OECD  (2014-09-16).  "Raqamli  iqtisodiyot,  yangi  biznes  modellari va  asosiy  xususiyatlari".   Raqamli  iqtisodiyotning  soliq  muammolarini  hal  qilish. OECD  / G20  bazasi  eroziyasi  va  foydani  almashtirish  loyihasi.  Parij:  OECD 38 nashriyoti.  69-97   betlar.   doi : 10.1787   /   9789264218789-7- uz .   ISBN   9789264218772 . 4.^   a   b   OECD  (2017).   OECD  Digital  Economy  Outlook  2017.  Parij:  OECD nashriyoti.   doi : 10.1787  / 9789264276284-uz .   ISBN   9789264276260 . 5. ^   Tapscott,  Don  (1997).   Raqamli  iqtisodiyot:  tarmoq  aqllari  davrida  va’da va  xavf .   Nyu-York:  McGraw-Hill.   ISBN   0-07-063342-8 . 39

Xalqaro texnologiya bozorining rivojlanish tendensiyasi

MUNDARIJA

KIRISH……………………………………………………………………………3

I BOB. XALQARI TEXNOLOGIYA BOZORI RIVOJLANISH MUAMMOLARI VA TENDENSIYALARI……………………………………6

1.1 Jahon IT bozorini rivojlanish muammolari va tendentsiyalari………………....6

1.2 Jahonga raqamli platformalarning rivojlanish tendentsiyalari va turlari………12

II BOB. XALQARO TEXNOLOGIYA BOZORINING RIVOJLANISH TENDENTSIYASI………………………………………………………………20

2.1 Raqamli transformatsiyalarni yo’nalishlari…………………………………...20

2.2 Xalqaro texnologiya bozorining rivojlanish tendentsiyasi……………………31

XULOSA…………………………………………………………………………37

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………..38

Купить