Xarakter aksentuatsiyasi - Psixologiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	50000UZS
Hajmi	272.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	22 Yanvar 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Psixologiya

Sotuvchi

Misha Khan

Ro'yxatga olish sanasi 22 Yanvar 2025

5 Sotish

Xarakter aksentuatsiyasi

Sotib olish

O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O ZBEKISTON MILLIY
ʻ
UNIVERSITETINING JIZZAX FILIALI
“PSIXOLOGIYA FAKULTETI”
“OILA PSIXOLOGIYASI” YO NALISHI
ʻ
413-22-GURUH TALABASI NAG`MATOVA NING
“UMUMIY PSIXOLOGIYA”
FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: Xarakter aksentuatsiyasi
Kurs ishi rahbari: Sharofitdinov A.
Bajardi: Nag’matova M
Jizzax-2024

MUNDARIJA
KIRISH ..................................................................................................................3
1.BOB. XARAKTER AKSENTUATSIYASINI NAZARIY JIHATDAN
O‘RGANISH …………………………....................................................4
1.1.Xarakter aksentuatsiyasining o ziga xosligi va turlari…………………….….4ʻ
1.2 . Xarakter aksentuatsiyasining olimlar tomonidan o rganilishi…………….…..9
ʻ
2.BOB .XARAKTER AKSENTUATSIYASINI O’RGANISHGA DOIR
EMPERIK TADQIQOTLAR TAHLILI ………… .. ………………………....16
2.1.Xarakter aksentuatsiyasini o rganishga doir chet el olimlari tadqiqotlari.
ʻ .. …16
2.2.Xarakter aksentuatsiyasi bo‘yicha olib borgan tadqiqot yuzasidan tahlili. . …24
XULOSA ....................................................................................................... ....... 27
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ......................................29

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi Xarakter aksentuatsiyasi, psixologiya sohasida
shaxsiylik turlarini belgilash uchun ishlatiladigan bir konseptdir. Bu tushuncha,
insonning shaxsiylik strukturasi va uning o ziga xos xususiyatlarini tushuntirishdaʻ
muhim bo lib chiqadi.
ʻ
Xarakter aksentuatsiyasi, insonning shaxsiylik turlarini belgilashda yordam
beradi va uni boshqa insonlardan farqini ko rsatadi. Bu tushuncha, shaxsiylikning
ʻ
o ziga xos yoki odatiy xususiyatlarni belgilashda yordam beradi. Xarakter
ʻ
aksentuatsiyasi, insonning hayotida o zining xarakteristikalarini va o zini
ʻ ʻ
tushunishini belgilaydi.
Xarakter aksentuatsiyasi, insonning shaxsiylik strukturasi va uni
shakllantirishda genetik, jismoniy, ruhiy va muhitning o zaro ta'siri bo lgan ko p
ʻ ʻ ʻ
faktorlarni o z ichiga oladi. Bu tushuncha, insonning xarakteristikalarini
ʻ
tushuntirishda bir qancha mohiyatli xususiyatlarni aniqlab beradi.Xarakter
aksentuatsiyasi tushunchasi, shaxsiylikning o ziga xos yoki odatiy xususiyatlarni
ʻ
tushuntirishda foydalaniladigan bir konseptdir va psixologiya sohasida keng
qo llaniladi. Bu tushuncha, insonning shaxsiylik strukturasi va uni
ʻ
shakllantirishda muhim bir yeri bor.Xarakter urg'usi - bu psixologiyadagi
tushuncha bo'lib, u turli shaxslarda ma'lum shaxsiy xususiyatlar yoki xususiyatlar
qanday ta'kidlangan yoki urg'u berilgan. Bu xususiyatlarning xatti-harakatlarida,
fikrlari va his-tuyg'ularida qanday namoyon bo'lishini va ular insonning umumiy
shaxsiyatiga qanday ta'sir qilishini o'rganadi.Psixologiyadagi nazariy tadqiqotlar
orqali tadqiqotchilar shaxslarning ma'lum xarakter xususiyatlarini aks ettirishga
yordam beradigan asosiy mexanizmlar va jarayonlarni tushunishga harakat
qilishadi. Bu o'ziga xos xususiyatlar nazariyasi, kognitiv jarayonlar, ijtimoiy
ta'sirlar va irsiy moyillik kabi tushunchalarni o'rganishni o'z ichiga olishi

mumkin, bu esa o'ziga xos shaxsiy xususiyatlarning rivojlanishi va kuchayishiga
yordam beradi.
Xarakterning aksentatsiyasini nazariy jihatdan o'rganish orqali tadqiqotchilar
inson shaxsiyati va xatti-harakatlarining murakkabliklari va urg'udagi o'zgarishlar
shaxsning umumiy farovonligi va boshqalar bilan munosabatlariga qanday ta'sir
qilishi haqida tushunchaga ega bo'lishlari mumkin. Xarakterning aksentatsiyasini
tushunish, shuningdek, terapevtik aralashuvlar va shaxsiy rivojlanish uchun
qimmatli ma'lumotlarni taqdim etishi mumkin, bu esa odamlarga o'zlarini va
boshqalarni yaxshiroq tushunishga imkon beradi.
Kurs ishining maqsadi. Ushbu kurs ishini bajarishdan asosiy maqsad xarakter
aksentuatsiyasini anglash.Xarakter aksentuatsiyasini nazariy jihatdan chuqur
o’rgansh va olimlar qarashlarini tahlil qilish .Xarakter aksentuatsiyasiga oid
adabiyotlarni o’rganish .
Kurs ishining vazifasi.
-.Xarakter aksentuatsiyasining o ziga xosligi va turlari.ʻ
-Xarakter aksentuatsiyasining olimlar tomonidan o rganilishi.
ʻ
-Xarakter aksentuatsiyasini o rganishga doir chet el olimlari tadqiqotlari.
ʻ
-Xarakter aksentuatsiyasi bo’yicha olib borgan tadqiqotim tahlili
Kurs ishining obyekti. Amaliy matematika fakulteti Biotexnalogiya yo‘nalishi
492-22guruh ushbu kurs ishining obyekti hisoblanadi.
Kurs ishining predmeti . Xarakter aksentuatsiyasini nazariy jihatdan
o‘rganilishi.Yetakchi mutaxassis olimlar yozgan kitoblar va ilmiy maqolalar turli
o’quv uslubiy majmualar ushbu kurs ishining predmeti hisoblanadi.
Kurs ishining tuzilishi. Xarakter aksentuatsiyasi mavzusi bo‘yicha yozilgan kurs
ishi 29 bet, 2 bobdan: Kirish,asosiy qism, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar
ro’yxatidan iborat.

1.BOB. XARAKTER AKSENTUATSIYASINI NAZARIY JIHATDAN
O‘RGANISH .
1.1.Xarakter aksentuatsiyasining o ziga xosligi va turlari.ʻ
O'tgan asrning ikkinchi yarmida, ya'ni 1968 yilda nemis psixiatr K.Leonhard
"aksentuatsiya" tushunchasini fanga kiritdi. U buni odatdagidan chetga chiqish,
individual xususiyatlarning haddan tashqari kuchayishi deb ta'rifladi. Oradan
to'qqiz yil o'tib, 1977 yilda, sovet olimi A.E.Lichko aniqroq va torroq "xarakterli
aksentuatsiya" atamasidan foydalanishni taklif qildi. Aynan shu ikki olim (K.
Leonhard va A. E. Lichko) psixologiya faniga beqiyos hissa qo'shdilar,
aksentuatsiyalarning yaqin, bir-birini to'ldiruvchi tushunchalari va tasniflarini
ishlab chiqdilar.
Xarakterning aksentuatsiyasi − inson xarakterining individual
xususiyatlarining haddan tashqari intensivligi (yoki kuchayishi)... Xarakterli
aksentuatsiya deganda nimani anglatishini tushunish uchun "xarakter"
tushunchasini tahlil qilish kerak. Psixologiyada ushbu atama insonning butun
hayotida iz qoldiradigan va uning odamlar bilan, o'ziga va mehnatga bo'lgan
munosabatini belgilaydigan insonning eng barqaror xususiyatlarining to'plami
(yoki yig'indisi) sifatida tushuniladi. Odatda, xarakterli xususiyatlar yanada jonli
va o'ziga xos ko'rinadigan paytlar bor, ba'zida bu xususiyatlar "keskinlashishi"
mumkin va ko'pincha ular o'z-o'zidan paydo bo'ladi, ba'zi omillar ta'siri ostida va
tegishli sharoitlarda. Psixologiyada bunday keskinlashuv (aniqrog'i
xususiyatlarning intensivligi) xarakterli aksentuatsiya deb ataladi. Xarakterning
aksenti - shaxsning ta'sir etuvchi omillarga bo'lgan munosabatining o'ziga

xosligini ta'kidlaydigan shaxsning o'ziga xos xususiyatlarining haddan tashqari
intensivligi (yoki kuchayishi) yoki aniq vaziyat... Masalan, tashvish odatiy
namoyon bo'lish darajasidagi xarakterli xususiyat sifatida, g'ayrioddiy
vaziyatlarga tushib qolgan ko'pchilik odamlarning xatti-harakatlarida aks etadi.
Ammo agar tashvish shaxsning xarakterini ta'kidlash xususiyatlariga ega bo'lsa,
unda odamning xatti-harakati va harakatlari etarli darajada tashvish va
asabiylikning ustunligi bilan ajralib turadi. Xususiyatlarning bunday namoyon
bo'lishi, go'yo odatdagi va patologiyaning chegarasida, ammo salbiy omillarga
duch kelganda, ba'zi aksanlar psixopatiyaga yoki odamning aqliy faoliyatidagi
boshqa og'ishlarga aylanishi mumkin .
Psixologiyada, afsuski, bugungi kunda aksentuatsiyalarning rivojlanishi va
dinamikasi bilan bog'liq muammolar hali etarlicha o'rganilmagan. Ushbu
sohaning rivojlanishiga eng katta hissa qo'shgan A.E.Lichko, aksentuatsiya
turlarining dinamikasida quyidagi bosqichlarni ta'kidlagan (bosqichlarda): 
odamda aksentuatsiyalarning shakllanishi va ularning xususiyatlarining
keskinlashishi (bu balog'at yoshida sodir bo'ladi), keyinchalik ularni tekislash va
kompensatsiya qilish mumkin (aniq ta'kidlar yashirin bilan almashtiriladi);
Yashirin aksentuatsiyalar bilan ma'lum bir urg'u berilgan tipdagi xususiyatlar
travmatik omillar ta'sirida ochib beriladi (zarba o'sha joyning eng zaif tomoniga,
ya'ni eng kam qarshilik kuzatilgan joyda qo'llaniladi);Ma'lum bir aksentuatsiya
fonida ba'zi qonunbuzarliklar va og'ishlar sodir bo'ladi ( deviant xatti-harakatlar,
nevroz, o'tkir affektiv reaktsiya va boshqalar); Aksentuatsiya turlari atrof-muhit
ta'siri ostida yoki konstitutsiyaviy ravishda yaratilgan mexanizmlar tufayli
ma'lum bir o'zgarishlarga uchraydi;
Xarakter aksentuatsiyasi, psixologiya sohasida shaxsiylik turlarini belgilashda
yordam beradigan nazariy konseptdir. Bu tushuncha, insonning shaxsiylik
strukturasi va uni shakllantirishda genetik, jismoniy, ruhiy va muhitning o zaroʻ

ta'siri bo lgan ko p faktorlarni o z ichiga oladi.Xarakter aksentuatsiyasiʻ ʻ ʻ
tushunchasi, insonning shaxsiylikning o ziga xos yoki odatiy xususiyatlarni
ʻ
tushuntirishda yordam beradi. Bu tushuncha, insonning hayotida o zining
ʻ
xarakteristikalarini va o zini tushunishini belgilaydi. Nazariy jihatdan xarakter
ʻ
aksentuatsiyasini o rganish, insonning shaxsiylik strukturasi va uni
ʻ
shakllantirishdagi muhimlikni tushuntiradi.Psixologlar, shaxsiylik turlarini
belgilashda xarakter aksentuatsiyasining rolini o'rganish orqali insonlarning
davranishini va o'zining shaxsiylik strukturasi haqida ko'proq ma'lumotga ega
bo'lishadi. Nazariy jihatdan xarakter aksentuatsiyasini o'rganish, insonning
shaxsiylikning o'ziga xos yoki odatiy xususiyatlari haqida tushunishga yordam
beradi.
Xarakter urg'usi - bu shaxsning xatti-harakati, fikrlari va his-tuyg'ularida
muayyan shaxsiy xususiyatlar yoki xususiyatlar ta'kidlangan yoki ta'kidlangan
hodisani anglatadi. Xarakter urg'usining har xil turlari mavjud bo'lib, ularning har
biri individual shaxsning turli tomonlarini ta'kidlaydi. Bu erda xarakter
urg'usining umumiy xususiyatlari va turlari mavjud:
Xususiyatlarning bo‘rttirib ko‘rsatilishi: Bu turdagi urg‘uda shaxsda ayrim
shaxsiy xususiyatlar bo‘rttiriladi yoki kuchayadi. Masalan, o'tkir ekstroversiyaga
ega bo'lgan odam ijtimoiy vaziyatlarda juda ochiq va do'stona xatti-harakatlarni
namoyon qilishi mumkin.Qarama-qarshi xususiyatlarni tahlil qilish: Bu turdagi
urg'u qarama-qarshi yoki qarama-qarshi bo'lgan shaxsiyat xususiyatlarini inhibe
qilish yoki bostirishni o'z ichiga oladi. Masalan, o'ziga xos introversiyaga ega
bo'lgan kishi ijtimoiy aloqalardan qochishi va ko'proq yolg'izlik faoliyatini afzal
ko'rishi mumkin.
Xususiyatlarni ifodalashda izchillik: Xarakterning izchil aksentsiyasiga ega
bo'lgan shaxslar turli vaziyatlar va kontekstlarda o'ziga xos shaxsiy xususiyatlarni

ifodalash va xatti-harakatlarning barqaror modelini saqlab qoladilar. Bu kuchli va
taniqli shaxs profiliga olib kelishi mumkin.
Kontekstga bog'liq urg'u: Ba'zi odamlar muayyan kontekst yoki vaziyatlarda
ma'lum xususiyatlarni ta'kidlab, boshqalarda ularni kamaytirib qo'yishi mumkin.
Misol uchun, odam professional muhitda o'ziga xos qat'iylikni namoyon qilishi
mumkin, lekin ijtimoiy muhitda ko'proq himoyalangan ko'rinadi.
Travma bilan bog'liq aksentuatsiya: Xarakterning aksentsiyasi, shuningdek,
travmatik tajribalar yoki muhim hayotiy voqealar natijasida ham bo'lishi mumkin.
Misol uchun, yo'qotish yoki qiyinchilikni boshdan kechirgan odam, engish
mexanizmi sifatida sezgirlik yoki chidamlilik kabi ta'kidlangan xususiyatlarni
rivojlantirishi mumkin.Madaniy ta'sirlar: Madaniy me'yorlar va qadriyatlar
shaxsiy xususiyatlarning kuchayishiga ta'sir qilishi mumkin. Masalan,
kollektivistik madaniyatlar muvofiqlik va uyg'unlik kabi xususiyatlarni ta'kidlashi
mumkin, bu madaniyatlar vakillarini o'zlarining xatti-harakatlarida ushbu
fazilatlarni ta'kidlashlari mumkin.Rivojlanishdagi o'zgarishlar: Xarakterning urg'u
ham vaqt o'tishi bilan rivojlanishi mumkin, chunki odamlar shaxsiy o'sish,
rivojlanish va hayotga o'tishlarni boshdan kechiradi. Ba'zi xususiyatlar
odamlarning etukligi va hayotning turli bosqichlarini bosib o'tishi bilan ko'proq
ko'zga tashlanadi yoki ta'kidlanishi mumkin.
Umuman olganda, xarakter urg'usi shaxsiyatning murakkab va ko'p qirrali
jihati bo'lib, u odamlar orasida juda katta farq qilishi mumkin. Xarakter
urg'usining turli xil xususiyatlari va turlarini tushunish shaxsiy xususiyatlarning
inson hayotida qanday namoyon bo'lishi, ta'siri va shakllanishi haqida qimmatli
tushunchalarni berishi mumkin.
Xarakter urg'usi - bu psixologiyadagi tushuncha bo'lib, u turli shaxslarda
ma'lum shaxsiy xususiyatlar yoki xususiyatlar qanday ta'kidlangan yoki urg'u
berilgan. Bu xususiyatlarning xatti-harakatlarida, fikrlari va his-tuyg'ularida

qanday namoyon bo'lishini va ular insonning umumiy shaxsiyatiga qanday ta'sir
qilishini o'rganadi.Psixologiyadagi nazariy tadqiqotlar orqali tadqiqotchilar
shaxslarning ma'lum xarakter xususiyatlarini aks ettirishga yordam beradigan
asosiy mexanizmlar va jarayonlarni tushunishga harakat qilishadi. Bu o'ziga xos
xususiyatlar nazariyasi, kognitiv jarayonlar, ijtimoiy ta'sirlar va irsiy moyillik
kabi tushunchalarni o'rganishni o'z ichiga olishi mumkin, bu esa o'ziga xos
shaxsiy xususiyatlarning rivojlanishi va kuchayishiga yordam
beradi.Xarakterning aksentatsiyasini nazariy jihatdan o'rganish orqali
tadqiqotchilar inson shaxsiyati va xatti-harakatlarining murakkabliklari va
urg'udagi o'zgarishlar shaxsning umumiy farovonligi va boshqalar bilan
munosabatlariga qanday ta'sir qilishi haqida tushunchaga ega bo'lishlari mumkin.
Xarakterning aksentatsiyasini tushunish, shuningdek, terapevtik aralashuvlar va
shaxsiy rivojlanish uchun qimmatli ma'lumotlarni taqdim etishi mumkin, bu esa
odamlarga o'zlarini va boshqalarni yaxshiroq tushunishga imkon beradi.
Xarakter aksentuatsiyasi, psixologiya sohasida shaxsiylik turlarini belgilash
uchun ishlatiladigan bir konseptdir. Bu tushuncha, insonning shaxsiylik
strukturasi va uning o ziga xos xususiyatlarini tushuntirishda muhim bo libʻ ʻ
chiqadi.Xarakter aksentuatsiyasi, insonning shaxsiylik turlarini belgilashda
yordam beradi va uni boshqa insonlardan farqini ko rsatadi. Bu tushuncha,
ʻ
shaxsiylikning o ziga xos yoki odatiy xususiyatlarni belgilashda yordam beradi.
ʻ
Xarakter aksentuatsiyasi, insonning hayotida o zining xarakteristikalarini va
ʻ
o zini tushunishini belgilaydi.Xarakter aksentuatsiyasi, insonning shaxsiylik
ʻ
strukturasi va uni shakllantirishda genetik, jismoniy, ruhiy va muhitning o zaro
ʻ
ta'siri bo lgan ko p faktorlarni o z ichiga oladi. Bu tushuncha, insonning
ʻ ʻ ʻ
xarakteristikalarini tushuntirishda bir qancha mohiyatli xususiyatlarni aniqlab
beradi.Xarakter aksentuatsiyasi tushunchasi, shaxsiylikning o ziga xos yoki
ʻ
odatiy xususiyatlarni tushuntirishda foydalaniladigan bir konseptdir va

psixologiya sohasida keng qo llaniladi. Bu tushuncha, insonning shaxsiylikʻ
strukturasi va uni shakllantirishda muhim bir yeri bor.
1.2.Xarakter aksentuatsiyasining olimlar tomonidan o rganilishi.
ʻ
Olimlar e'tiborini inson xarakterining namoyon bo'lish xususiyatlariga va
ba'zi bir o'xshashlik mavjudligiga qaratgan zahoti, ularning har xil tipologiyalari
va tasniflari darhol paydo bo'la boshladi. O'tgan asrda psixologlarning ilmiy
izlanishlari aksentuatsiyalarning namoyon bo'lish xususiyatlariga yo'naltirilgan
edi - psixologiyada xarakterlar aksentuatsiyasining birinchi tipologiyasi shu
tarzda paydo bo'ldi, uni 1968 yilda Karl Leonxard taklif qilgan edi. Uning
tipologiyasi keng tanildi, ammo Andrey Lichko tomonidan ishlab chiqilgan
ta'kidlash turlarini tasnifi, uni yaratishda K. Leonhard va P. Gannushkin (u
psixopatiyalar tasnifini ishlab chiqdi) asarlariga tayanib, yanada ommalashdi.
Ushbu tasniflarning har biri xarakter aksentuatsiyasining ayrim turlarini tavsiflash
uchun mo'ljallangan bo'lib, ularning ba'zilari (ham Leonhard tipologiyasida, ham
Lichko tipologiyasida) ularning namoyon bo'lishining umumiy xususiyatlariga
ega. Leonhardga ko'ra xarakterli aksentuatsiyalar K. Leonhard xarakterlar
aksentuatsiyasi tasnifini uchta guruhga ajratdi, ular u tomonidan aksentuatsiya
kelib chiqishiga qarab, aniqrog'i, ular lokalizatsiya qilingan joyga (temperament,
xarakter yoki shaxsiy darajaga bog'liq) qarab ajratilgan. Hammasi bo'lib K.
Leonhard 12 turni aniqladi va ular quyidagicha tarqatildi:
 temperament (tabiiy tarbiya) tarkibiga gipertimik, distimik, affektivlabil,
affektiv-yuksak, xavotirli va hissiy turlar kiradi;
 olim namoyishkorona, pedantik, tiqilib qolgan va hayajonli turlarni xarakterga
bog'lagan (ijtimoiy shartli ta'lim);
 shaxsiy daraja ikki turni o'z ichiga olgan - qo'shimcha va introvert.
 Leonhardga ko'ra xarakterli aksentuatsiyalar turi

Gipertimik optimistik, faol, omadga yo'naltirilgan; faoliyatga intilish, tajribalarga
ehtiyoj bor.
Distimik sekin (sust), sustkashlik, muvaffaqiyatsizlikka yo'naltirilgan;
axloqiy namoyonlarga haddan tashqari ahamiyat berish, teztez qo'rquv va turli
tajribalar, adolat tuyg'usini yuksaltirish bilan tavsiflanadi Ta'sirchan labil mos
yozuvlar yo'naltirilgan, kompensatsiya (o'zaro) xususiyat mavjud.
Ta'sirchan hissiy, (hissiyotlarni ko'tarish va har xil hissiyotlarga sig'inish istagi),
hayajonli, ilhomlangan, aloqa Tashvishli uyatchan, qo'rqinchli, itoatkor, chalkash,
aloqada bo'lmagan, o'ziga ishonchsiz, ijro etuvchi, do'stona, o'zini tanqid qiluvchi.
Hissiy yumshoq ko’ngil, sezgir, ta'sirchan, qo'rqinchli, ijro etuvchi, sezgir
(rahmdillikka moyil) Namoyishkorona o'ziga ishongan, maqtanchoq, epchil,
shuhratparast, behuda, yengil, aldamchi; o'ziga yo'naltirilgan (standart).
Pedantik qarama-qarshilik va vijdonlilik emas, qat'iyatsizlik: gipoxondriya
kuzatiladi; ko'pincha o'z "men" i ideallarga mos kelmasligi qo'rquvi bor .
Tiqilib qoldi shubhali, ta'sirchan, mas'uliyatli, behuda, qaysar, ziddiyatli; hasadga
moyil; tiklanishdan umidsizlikka o'tish bor.
Hayajonli tezyurar, pedantik, ko'tarilishga qiynaladigan, asosan instinktlarga
e'tibor beradi Ekstraditsiya qilingan aloqa, do'stona, ochiq, ziddiyatsiz, beparvo,
o'z-o'zidan Ichkariga kirgan aloqa qilmaydigan, cheklangan, jim, o'zini tutadigan,
printsipial, o'jar.
Xarakterning aksentuatsiyasi Lichko ta’rifiga ko'ra tasniflash asoslari A.
Lichko o'spirinlarda xarakter aksentuatsiyasi edi, chunki u o'zining barcha
tadqiqotlarini o'spirinda xarakterning namoyon bo'lish xususiyatlarini va ushbu
davrda psixopatiyalar paydo bo'lishining sabablarini o'rganishga yo'naltirdi.
Lichko ta'kidlaganidek, o'spirinlik davrida patologik xarakterli xususiyatlar eng
aniq namoyon bo'ladi va o'spirin hayotining barcha sohalarida (oilada, maktabda,
shaxslararo aloqalarda va boshqalarda) o'z ifodasini topadi. Xarakterning o'spirin

aksentuatsiyalari xuddi shu tarzda namoyon bo'ladi, masalan, ta'kidlashning
gipertimik turiga ega bo'lgan o'spirin har joyda o'z kuchi bilan, isterik bilan
chayqaladi - iloji boricha ko'proq e'tiborni jalb qiladi va shizoid turi bilan,
aksincha, u o'zini boshqalardan himoya qilishga intiladi. Lichkoning fikriga ko'ra,
ular balog'at yoshida nisbatan barqaror, ammo bu haqda gapirganda quyidagi
xususiyatlarni esga olish lozim:
 Aksariyat turlar aniq o'spirinlik davrida keskinlashadi va bu davr
psixopatiyalarning paydo bo'lishi uchun eng muhim hisoblanadi;
 Barcha turdagi psixopatiyalar ma'lum bir yoshda shakllanadi (shizoid turi
yoshligidan aniqlanadi, psixostenik xususiyatlar boshlang'ich maktab, gipertimik
tip o'spirinlarda, sikloid asosan yoshlarda eng aniq ko'rinib turadi (garchi qizlarda
u balog'at yoshida boshlanishi mumkin bo'lsa ham) va sezgir turi asosan 19
yoshga kelib shakllanadi);biologik va ijtimoiy omillar ta'siri ostida, o'spirin
davridagi turlarning transformatsiyasida naqshning mavjudligi (masalan,
gipertimik xususiyatlar sikloidga o'zgarishi mumkin).
 Ko'pgina psixologlar, shu jumladan Lichkoning o'zi, balog'at yoshiga etgan
davrda "xarakter aksentuatsiyasi" atamasi eng ideal deb ta'kidlaydilar,
chunki aynan o'spirin xarakterli aksentuatsiyalar imkon qadar aniqroq namoyon
bo'ladi. O'smirlik davri tugashi bilan aksentuatsiya asosan yumshatiladi yoki
qoplanadi, ba'zilari esa aniqdan yashirin tomonga o'tadi. Shuni esda tutish
kerakki, aniq ta'kidlarga ega bo'lgan o'spirinlar maxsus xavf guruhidir, chunki
salbiy omillar yoki shikastli vaziyatlar ta'siri ostida bu xususiyatlar psixopatiyaga
aylanib, ularning xatti-harakatlariga ta'sir qilishi mumkin (og'ish, huquqbuzarlik,
o'z joniga qasd qilish harakati va boshqalar). ).
 Lichkoning xarakterli aksentuatsiyalari K. Leonhard tomonidan ta'kidlangan
shaxslar klassifikatsiyasi va P. Gannushkin tomonidan psixopatiyalar asosida
aniqlandi. Lichko tasnifida o'spirinlarda quyidagi 11 turdagi xarakterli aksentlar

tasvirlangan: gipertimik, sikloid, labil, astenonevrotik, sezgir (yoki sezgir),
psixastenik (yoki xavotirli va shubhali), shizoid (yoki introvert), epileptoid (yoki
inert-impulsiv), histeroid ( yoki namoyishiy), o'zgaruvchan va konformal turlari.
Bundan tashqari, olim har xil turdagi aksentuatsiyalarning ba'zi xususiyatlarini
birlashtirgan aralash tipni ham chaqirdi.
 Lichkoga ko'ra xarakterning aksentuatsiyasi T
turi Xarakterli
Gipertimik ko'pincha yaxshi kayfiyat mavjud, ba'zida iratsizlik va asabiylik
namoyon bo'ladi; yaxshi sog'liq, faollik, energiya, yuqori ishlash.
Sikloidal kayfiyatning tez-tez o'zgarib turishi (qutbli) - depressiv va asabiy
holatdan xotirjamlik va ko'tarilishga qadar (o'zgarishlar o'zgarishi) Labil
kayfiyatning o'zgaruvchanligi (va buning sababi eng kichik bo'lishi mumkin),
tashqi tomondan mo'rt va infantil, ta'sirchanlikning kuchayishi, do'stlik va ehtiyoj
Astenonevrotik yuqori charchoq, asabiylashish, kayfiyat, shubhali, past
konsentratsiya, zaiflik va yuqori daraja da'volar Sezgir yuqori sezgirlik va
mas'uliyat, o'z qadr-qimmatini beqarorlik, qo'rquv, uyatchanlik, ta'sirchanlik
mavjud.
Psixastenik shubhali (xavotirli), qat'iyatsizlik, ehtiyotkorlik, pedantri, Shizoid
intertsionallik, izolyatsiya, quruqlik (hamdardlik ko'rsatmang), past emotsionallik,
Epileptoid inert xususiyatlar va impulsiv namoyonlarning kombinatsiyasi
(sinchkovlik, aniqlik, maqsadga muvofiqlik, shubha, ziddiyat va dushmanlik)
Isterik hissiylik, o'z qadr-qimmatining beqarorligi, o'ziga e'tiborni kuchaytirish
zaruratBeqaror zaif iroda, salbiy ta'sirlarga qarshi tura olmaslik Norasmiy yuqori
qulaylik (ma'lum bir guruhda o'rnatilgan xattiharakatlar standartlariga
moslashadi), shuning uchun bu tur stereotip, banallik, konservatizm bilan ajralib
turadi Shunga qaramasdan A.E.Lichko asosan o'spirin xarakter aksentsiyalarini
o'rgangan, uning tipologiyasi kattalardagi aksentuatsiyalarni aniqlashda keng

qo'llaniladi. Xarakterni aksentuatsiya qilish eng yuqori darajada murakkab tip
shaxsning g'ayritabiiy rivojlanishi bilan tavsiflanadigan ruhiy kasallik arafasidagi
me'yorlar: ba'zi xususiyatlar haddan tashqari ifoda etiladi va keskinlashadi,
boshqalari esa haddan tashqari bostiriladi. Psixologiyada xarakter aksentuatsiyasi
tushunchasi "aksentuatsiya qilingan shaxs" sifatida ishlab chiqilgan, ammo
keyinchalik belgilangan variantgacha toraytirilgan. Shaxs xarakterining aksenti:
bosqichlari Xarakterli aksentuatsiyalarni tashxislash jarayonida zo'ravonlik
darajasi bo'yicha farqlanadigan ikkita aksentuatsiya ajratiladi:
Yashirin aksentuatsiya.Bu odatiy variant, unda salbiy xarakter xususiyatlari
o'zlarini faqat ba'zi qiyin vaziyatlarda his qilishlariga qaramay oddiy hayot bir
kishi etarli darajada bo'lishi mumkin.
Aniq aksentuatsiya. Ushbu hodisa normaning chegara variantidir. Bunday
holda, odatda, inson hayoti davomida deyarli har qanday vaziyatda xarakterli
muammoli xususiyatlarning namoyon bo'lishini qayd etish mumkin. Yorqin aniq
aksentuatsiya kundalik hayotda odatda "psixopat" deb nomlanadi. Bunday
umumiy xususiyatlar, belgi aksentuatsiyalari tushunchalarni chegaralashga va
odamning holatini aniqroq baholashga imkon beradi. Xarakter va psixopatiyaning
aksentuatsiyasi Odamning xarakterini aksentuatsiyasini normaning chegarasi
sifatida patologiyadan ajratish uchun maxsus mezon mavjud. Ularning faqat
uchtasi bor:
1. Agar xarakter barqaror bo'lsa va hayot davomida deyarli o'zgarmasa, patologik
deb nomlanadi.
2. Xarakterning salbiy namoyon bo'lish darajasi ham tashxis qo'yish uchun juda
muhimdir. Agar odamda psixopatiya bo'lsa, unda xuddi shunday salbiy
xususiyatlar u hamma joyda, ishda va uyda, yaqin atrofda va begonalar orasida
namoyon bo'ladi. Agar inson sharoitga qarab o'zgarib tursa, demak biz xarakter
aksentuatsiyasining xususiyatlari haqida alohida gaplashamiz. 3. Eng ajoyib belgi

- bu insonning o'zi va uning atrofidagilarning xarakteri tufayli qiyinchiliklarning
paydo bo'lishi. Agar xususiyatlar ijtimoiy moslashishga xalaqit bermasa, demak,
biz psixopatiya haqida emas, aksentuatsiya to'g'risida gaplashamiz.
Bunday belgilar tushunchalarni ajratib olishga va belgi norma yoki yo'qligini
aniqlashga imkon beradi.
Aktsentuatsiyalar (lotincha accentus - stress, tagiga chizish) - normaning
haddan tashqari variantlari, unda ba'zi bir belgi xususiyatlari gipertrofiyalanadi va
shaxs psixikasida "zaif joylar" ko'rinishida namoyon bo'ladi - uning yaxshi va
hatto ortib borayotgan barqarorlik bilan ma'lum ta'sirlarga tanlangan zaifligi.
Psixopatiyalardan farqli o'laroq, fe'l-atvorni ta'kidlash shaxsning umumiy ijtimoiy
buzilishlarini keltirib chiqarmaydi. O'smirlik davrida intensiv ravishda namoyon
bo'ladigan xarakterli aksentuatsiyalar vaqt o'tishi bilan qoplanishi mumkin, va
noqulay sharoitlarda - "marginal" psixopatiyalar rivojlanib, o'zgarishi mumkin.
Xarakterli aksentuatsiya turlari Xarakter aksentuatsiyasining asosiy turlariga
quyidagilar kiradi. · Hayajonli; · Ta'sirchan; · Beqaror; · Tashvishli; Ba'zida
aksentuatsiya turli xil psixopatiyalar bilan chegaradosh bo'ladi, shuning uchun uni
tavsiflash va tipologiyalashda psixopatologik sxemalar va atamalardan
foydalaniladi. Aksentuatsiya turlari va zo'ravonligining psixodiagnostikasi

"Patoxarakteriologik diagnostika so'rovnomasi" (A.E. Lichko va N.Ya.Ivanov
tomonidan ishlab chiqilgan) va shaxsiy so'rovnoma MMPI (xarakterning
ta'kidlangan va patologik namoyon bo'lish sohalarini o'z ichiga olgan tarozilar).
Xarakterni aksentuatsiya qilish - bu individual xususiyatlarni kuchaytirish
natijasida normaning o'ta variantlari. Xarakterni o'ta noqulay sharoitlarda
aksentuatsiya qilish patologik buzilishlarga va shaxs xulq-atvorining o'zgarishiga,
psixopatiyaga olib kelishi mumkin, ammo uni patologiya bilan aniqlash noo'rin.
Xarakter xususiyatlari biologik qonuniyatlar (irsiy omillar) bilan emas, balki
ijtimoiy (ijtimoiy omillar) bilan belgilanadi. Xarakterning fiziologik asoslari - bu
yuqori darajadagi xususiyatlarning qotishmasi asabiy faoliyat va individual
hayotiy tajriba natijasida rivojlangan vaqtinchalik aloqalarning murakkab
barqaror tizimlari.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, xarakterdagi ba'zi xususiyatlarni
ta'kidlash, ularning kuchi va namoyon bo'lish xususiyatlari jihatidan ko'pincha
odamning odatiy xatti-harakatlari chegaralaridan chiqib ketishiga qaramay, ular
o'zlarini patologik namoyishlar bilan bog'lashlari mumkin emas. Xarakterli
aksentuatsiyalarni rivojlantirishda o'zgarishlarning ikki guruhi ajratiladi:
vaqtinchalik va doimiy. Birinchi guruh o'tkir hissiy reaktsiyalar, psixoga o'xshash
buzilishlar va psixogen ruhiy kasalliklarga bo'linadi. O'tkir ta'sirchan reaktsiyalar
bunday odamlar o'zlariga turli xil shikast etkazishi, o'z joniga qasd qilishga
urinishlar (intrapunitiv reaktsiyalar) bilan tavsiflanadi. Ushbu xattiharakatlar
sezgir va epileptoid aksentuatsiyasi bilan yuzaga keladi. Shuni esda " tutish
kerakki, qiyin hayotiy sharoitlar, travmatik omillar va inson psixikasini yo'q
qiladigan boshqa omillar natijasida aksentuatsiyalarning namoyon bo'lishi
kuchayadi va ularning takrorlanish chastotasi oshadi. Va bu turli xil nevrotik va
histerik reaktsiyalarga olib kelishi mumkin. Aksentuatsiya fonida nevrozlar va
depressiya rivojlanadi. Doimiy o'zgarishlar xarakter aksentuatsiyasining aniq

turidan yashirin holatga o'tish bilan tavsiflanadi. Ehtimol, stress va tanqidiy
yoshga uzoq vaqt ta'sir qilish bilan psixopatik reaktsiyalar paydo bo'lishi, bolani
noto'g'ri tarbiyalash oqibatida aksentuatsiya turlarini biridan ikkinchisiga o'tishiga
olib keladi. Shu boisdan, bugungi kunda yoshlarda xarakter aksentuatsiyasining
namoyon bo’lish omillarini bartaraf etish, ularni o’rganishga va tegishli
choralarni qo’llashga qaratilgan ilmiy amaliy vazifalarni hal etishni oldimizga
qo’yadi. Yoshlarga hayotiy bilim ko’nikmalarni o’rgatishda, tengdoshlari bilan
o’zaro kelishuvga erishishda va kelgusida hayotda o’z o’rnini topishda
yoshlikdagi xarakter hususiyatlarining ahamiyati katta ekanligini e’tirof etish
lozim.

2.BOB .XARAKTER AKSENTUATSIYASINI O’RGANISHGA DOIR
EMPERIK TADQIQOTLAR TAHLILI.
2.1.Xarakter aksentuatsiyasini o rganishga doir chet el olimlari tadqiqotlari.ʻ
Xarakter aksentuatsiyasi tushunchasi, o rtacha shaxsiylikni belgilash uchun
ʻ
ishlatilgan psixologik konseptlardan biridir. Bu tushuncha asosan Carl Gustav
Jung, Ernst Kretschmer va Leonhard Shmishek kabi G arb olimlar tomonidan
ʻ
o rganilgan.Karl Gustav Jung, xarakter aksentuatsiyasi tushunchasini shaxsiylik
ʻ
turlarini tushuntirish uchun ishlatgan. U, insonning shaxsiylik strukturasi va
uning o ziga xos xususiyatlarini tushuntirishda xarakter aksentuatsiyasining
ʻ
muhim bo lishini aytgan.Ernst Krechmer, xarakter aksentuatsiyasini insonning
ʻ
jismoniy va ruhiy xususiyatlariga bog liq ravishda tushuntirgan. U, insonning
ʻ
shaxsiylik turlarini belgilashda xarakter aksentuatsiyasining rolini
ko rsatgan.Leonhard Shmishek esa, xarakter aksentuatsiyasini shaxsiylikning
ʻ
belgilanishida muhim ahamiyatga ega bo lganligini aytgan. U, insonning xarakter
ʻ
aksentuatsiyasining uning hayotda o zining o rinini va o zini tushunishida muhim
ʻ ʻ ʻ
rol o ynaydiganligini ta'kidlagan.
ʻ
G arb olimlar tomonidan o rganilgan bu tushunchalar, insonning shaxsiylik
ʻ ʻ
turlarini tushuntirishda va shaxsiylik strukturasi haqida tushunishga yordam
beradi. Xarakter aksentuatsiyasi tushunchasi, insonning o zining xususiyatlari va
ʻ
xarakteristikalarini aniqlashda muhim qo llanma sifatida qabul qilingan.
ʻ
Xarakter aksentuatsiyalari, insonning shaxsiylik strukturasi va xususiyatlarida
belgilangan o'zgacha ko'rinishlar va tajribalar hisoblanadi. Bu aksentuatsiyalar,
insonning shaxsiylik turlarini yoritadi va o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lishini
anglatadi. Xarakter aksentuatsiyalarining ba'zi turlari quyidagilardir:

Hipertimik: Bu aksentuatsiya bilan ajralib turuvchilar, odatda, yorqin,
optimistik, faol va energik bo'lib, do'stlarning ko'zidan yengilmasdan qo'llab-
quvvatlashadi.
Distasik: Bu turi xarakter aksentuatsiyasi bilan ajralib turuvchilar, odatda,
aloqador, sovuq va uzoqroq bo'lib, do'stlariga yaqinroq bo'lishmaydi.
Emotsional: Bu aksentuatsiya bilan ajralib turuvchilar, odatda, sezgir, his-tuyg'u
boshqarishida qiyinchilikka duch keladilar va odatda kambag'al bo'lib chiqadi.
Pedantik: Bu turi xarakter aksentuatsiyasi bilan ajralib turuvchilar, odatda,
tartibsizlikdan yo'qoladilar va barcha narsalarni to'g'ri qilishga e'tibor qaratadilar.
Shizoid: Bu aksentuatsiya bilan ajralib turuvchilar, odatda, aloqasiz, yolg'on va
o'z-o'zidan ko'ngilli bo'lib chiqadilar.
Anankastik: Bu turi xarakter aksentuatsiyasi bilan ajralib turuvchilar, odatda,
takroriy ehtiyotkor va to'xtalishga ega bo'lib, har narsani qanday qilib ham to'g'ri
qilishga ega bo'ladilar.
Bu xarakter aksentuatsiyalar insonning shaxsiylik turlarini belgilaydi va
ularning o'ziga xos xususiyatlarini ifodalaydi. O'rganish jarayonida bu turlar
insonlarning o'zlarini tushunishiga va o'zlarini rivojlantirishiga yordam beradi.
Xarakter urg'usini ilmiy tadqiq qilishda tadqiqotchilar odatda o'ziga xos shaxsiy
xususiyatlar odamlarda qanday urg'u berilgan yoki ta'kidlanganligini o'rganish
uchun empirik tadqiqotlar olib boradilar. Ushbu tadqiqotlar ko'pincha ma'lum bir
xarakter xususiyatlarini aks ettirishga ta'sir qiluvchi mexanizmlar va omillarni
o'rganish uchun o'rnatilgan psixologik nazariyalar va tadqiqot usullaridan
foydalanishni o'z ichiga oladi.Tadqiqotchilar shaxslarning shaxsiy xususiyatlari
va urg'u naqshlari to'g'risida ma'lumot to'plash uchun shaxsiy testlar, xatti-
harakatlarni kuzatish va o'z-o'zini hisobot o'lchovlari kabi turli baholash
vositalaridan foydalanishlari mumkin. Shuningdek, ular irsiy moyillik, atrof-

muhit omillari, ijtimoiy ta'sirlar va kognitiv jarayonlarning shaxsning o'ziga xos
xususiyatlarini shakllantirish va ta'kidlashdagi rolini o'rganishlari mumkin.
Xarakter urg'usini ilmiy tadqiqotlar orqali tadqiqotchilar shaxsiyat
xususiyatlarining odamlarda qanday rivojlanishi va namoyon bo'lishi,
shuningdek, urg'ulangan xususiyatlar inson hayotining turli jabhalariga qanday
ta'sir qilishi mumkinligi haqidagi tushunchamizni rivojlantirishga qaratilgan.
Ushbu tadqiqot psixologiya, maslahat va shaxsiyatni baholash kabi sohalarga
ta'sir ko'rsatishi mumkin, bu inson shaxsiyati va xatti-harakatlarining
murakkabligi haqida qimmatli tushunchalarni beradi.Umuman olganda, xarakter
aksentsiyasining ilmiy tadqiqotlari shaxsiyat psixologiyasi haqidagi bilimimizni
kengaytirishga yordam beradi va xususiyatlarni ifodalash va aksentatsiyadagi
individual farqlarning nuanslarini yoritishga yordam beradi. Xarakter urg'usini
o'rganish, uning shaxsiyat rivojlanishi, xatti-harakati va ruhiy salomatligiga
ta'sirini o'rganish bo'yicha bir nechta empirik tadqiqotlar o'tkazildi. Xarakterning
aksentatsiyasini tushunishimizga hissa qo'shgan ba'zi asosiy empirik tadqiqotlar:
Krechmerning tana tiplari nazariyasi: Nemis psixiatri Ernst Kretschmer
jismoniy tana turlarini shaxsiy xususiyatlar bilan bog'laydigan nazariyani taklif
qildi. Uning "konstitutsiyaviy psixologiya" bo'yicha ishi turli xil tana turlariga
ega bo'lgan shaxslar (masalan, astenik, piknik, atletik) ma'lum shaxsiy
xususiyatlarni (masalan, shizotimik, siklotimik, atletik) ta'kidlashga moyil
ekanligini ko'rsatdi.
Sheldonning somatotiplar nazariyasi: Amerikalik psixolog Uilyam Sheldon
Kretshmer ishini kengaytirib, tana turlarini (endomorf, mezomorf, ektomorf)
shaxs xususiyatlari bilan bog‘laydigan somatotiplar nazariyasini taklif qildi. U
turli xil somatotiplarga ega bo'lgan shaxslar o'ziga xos shaxsiy xususiyatlarni
ko'proq ta'kidlashni taklif qildi. Eyzenkning shaxsiy o'lchovlari: Britaniyalik
psixolog Xans Eysenk shaxsiyat o'lchovlari bo'yicha empirik tadqiqotlar o'tkazdi,

xususan, ekstraversiya-introversiya va nevrotizm-barqarorlikka e'tibor qaratdi.
Uning ishi shuni ko'rsatdiki, o'tkir ekstraversiya xususiyatlariga ega bo'lgan
odamlar ijtimoiy rag'batlantirishga intilishadi, nevrotizm xususiyatlariga ega
bo'lganlar esa hissiy beqarorlikka ko'proq moyil bo'lishadi.
Xususiyat nazariyasi tadqiqoti: Xususiyatlar nazariyasiga asoslangan zamonaviy
shaxsiyat psixologiyasi tadqiqotlari, shuningdek, xarakter urg'usi shaxsiy
xususiyatlarning namoyon bo'lishiga qanday ta'sir qilishini o'rgangan. Tadqiqotlar
shuni ko'rsatdiki, diqqatga sazovor xususiyatlarga ega bo'lgan shaxslar (masalan,
xushmuomalalik, vijdonlilik, ochiqlik) ushbu xususiyatlar bilan bog'liq bo'lgan
yanada izchil va aniq xatti-harakatlarni namoyish etadilar.
Shaxs aksentsiyasi bo'yicha madaniyat tadqiqotlari: Madaniyatlararo tadqiqotlar
shaxsiy xususiyatlarning aksentsiyasiga madaniy omillar qanday ta'sir qilishini
o'rganib chiqdi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, turli xil madaniyatlarga mansub
shaxslar madaniy me'yorlar, qadriyatlar va umidlar asosida muayyan
xususiyatlarni ta'kidlashi mumkin.
Xarakter urg'usi bo'yicha klinik tadqiqotlar: Klinik psixologiyadagi
tadqiqotlar xarakter aksentsiyasining ruhiy salomatlik va farovonlikka ta'sirini
o'rganib chiqdi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, o'ziga xos noto'g'ri xususiyatlarga
ega bo'lgan shaxslar (masalan, perfektsionizm, impulsivlik, dushmanlik)
psixologik kasalliklar yoki hissiy tanglik uchun yuqori xavf ostida bo'lishi
mumkin.Umuman olganda, xarakter aksentsiyasini o'rganish bo'yicha empirik
tadqiqotlar shaxsiy xususiyatlarning qanday namoyon bo'lishi, urg'ulanishi va
turli omillar ta'sirida qimmatli tushunchalar berdi. Xarakterning aksentatsiyasi
bo'yicha empirik dalillarni o'rganib, tadqiqotchilar shaxsiy xususiyatlar, xatti-
harakatlar va individual farqlar o'rtasidagi murakkab o'zaro ta'sirni yaxshiroq
tushunishlari mumkin.Xarakter aksentuatsiyasi haqida ko'p tadqiqotlar olib
borilgan va bu tushuncha psixologiya sohasida keng qo'llaniladi. Bu tadqiqotlar,

insonning shaxsiylik strukturasi va uni shakllantirishdagi xarakteristikalarini
tushuntirishda xarakter aksentuatsiyasining rolini o'rganishga yordam beradi.
Quyidagi misollar xarakter aksentuatsiyasi bo'yicha olib borilgan tadqiqotlardan
ba'zilaridir:
Shaxsiylik turlarining belgilanishi: Tadqiqotchilar, xarakter aksentuatsiyasi
tushunchasini o'rganish orqali insonlarning shaxsiylik turlarini belgilashda
qanday yordam berishadi.
Xarakter aksentuatsiyasi va davranish: Tadqiqotchilar, xarakter
aksentuatsiyasining insonning hayotida qanday davranishlarni ta'sir etishi va uni
shakllantirishda qanday rolini o'rganishga urinadilar.Xarakter aksentuatsiyasi va
salomatlik: Ba'zi tadqiqotlar, xarakter aksentuatsiyasining insonning salomatlik
darajasiga ta'sir qilishini va salomatlik muammolarini hal etishda o'z hissasini
o'zgartirishini o'rganishga yo'naltirilgan.Xarakter aksentuatsiyasi va mazmunli
hayot: Boshqa tadqiqotlar, xarakter aksentuatsiyasining insonning mazmunli va
maqsadli hayot yashashida qanday rolini o'rganishga yo'naltirilgan.
Bu misollar xarakter aksentuatsiyasi bo'yicha olib borilgan tadqiqotlardan
faqat ba'zi namunalar hisoblanadi. Psixologiya sohasida xarakter aksentuatsiyasi
tushunchasi ustida ko'p tadqiqotlar olib borilgan va bu tushuncha insonning
shaxsiylik strukturasi va uni shakllantirishdagi muhim rolini tushuntirishga
yordam beradi. Xarakter borasidagi ta'limotlar tarixi uzoq o’tmishga borib
tarqaladi. Xususan, Arastu va Aflotun kishi xarakterini basharasiga qarab
aniqlashni taklif qilgan edilar. Ularning xarakterologiyasi asosi qanchalik sodda
bo’lsa, shunchalik g’aroyib faraz yotardi. Kishining tashqi ko’rinishida qandaydir
hayvon bilan o’xshashlik belgisini topish tavsiya qilinardi, so’ngra esa uning
xarakterini ana shu hayvonnning xarakteri bilan aynan bir xil deb qarash kerak
edi. Jumladan, Arastuning aytishi bo’yicha, buqaniki singari yo’g’on burun
ishyoqmaslikni bildiradi, chuchqanikiga o’xshash teshiklari katta-katta keng

burun ahmoqlikni, arslonniki kabi burun mag’rurlikni, echkilar, g’ylar, va
qyonlarniki singari junining mayinligi qo’rqoqlikni, sherlar va yovvoyi
chuchqalarniki kabi junning dag’alligi botirlikni anglatadi. Xarakterni
aniqlashning bu va shunga o’xshash fiziologik tizimi aqlsadosini biz, masalan,
o’rta asrlik Suriyalik yozuvchi Abul-Faraj Bar Ebreyda ko’ramiz. Uning kitobida
shunday ko’rsatma mujassamlashgandir: "Yo’g’on va kalta bo’yli kishi bo’yval
singari qahr g’azabga kelishi moyilligiga ega". Uzun va ingichka bo’yli
qo’rqoqlik alomati. Bunday kishi bug’u singari hurkadigan bo’ladiki, "Qaysi
birining bo’yni juda kichik bo’lsa, tulki singari makkor bo’ladi".
XVIII asrda Iogann Kaspar Lafaterning fiziologik tizimi mashhur bo’lib
ketdi. U inson boshi "qalbini ko’rsatadigan oyna" bo’lib sanaladi va uning
tuzilishini, bosh suyagining konfigurasiyani, imo-ishorasini o’rganish kishi
xarakterini o’rganishning asosiy yo’li deb hisobladi. Lafater taniqli odamlar
shaxsi ustidan bir qator oqilona kuzatishlar qoldirdi. Ular uning ilmiy jihatdan
mutlaqo ahamiyatsiz, lekin juda qiziqarli "Fiziognomika" kitobida yig’ilgandir.
Lafaterning fikriga ko’ra, Gyotening geniyligi haqida eng ko’p darajada uning,
"burni dalolat beradiki, u Gyote pozisiyasining "mahsuldorligini, mazmuni va
muhabbatini - qayd etadi". Lafaterning o’limidan keyin ko’p o’tmay paydo
bo’lgan yangi xarakteriologik ta'limot frenologiya degan nom oldi. 308
Frenologiya nemis vrachi Frans Gallning nomi bilan boqlangandir. Gallv
ta'limotining asosida xarakterning barcha xususiyatlari bosh miya yarim
sharlarida o’zlarining qat'iy ixtisoslashgan markazlarga ega degan tasdiq yotadi.
Bu fazilatlarning rivojlanish darajasi miyaning tegishli qismlari kattaligiga
to’g’ridanto’g’ri bog’liqdir. Gallning maslagiga ko’ra, bosh suyaklari miyaning
qavariq va chuqurcha joylariga aniq mos kelganligi uchun ham, uning ruhiy
belgilarini aniq aytib berish uchun kishining bosh suyagiga bir nazar tashlash
yoki shunchaki boshning "Bo’rtik joylarini" ushlab ko’rish aftidan yetarli bo’lsa

kerak. Bu ta'limotda umuman miya yarim sharining tuzilishi shaxs xususiyatlariga
bog’liq bo’ladi, degan to’g’ri boshlang’ich fikrdan tashqari barchasi nihoyat
darajada noto’g’ridir.
Charlz Darvin ham o’zining "Odamda va hayvonlarda his-tuyg’ularning
ifodalanishi to’g’risida" degan kitobida yozgan ediki, fiziognomistik "Har bir
individning o’z shaxsiy qizi ishlariga erishib, faqat yuzlaridagi asosan ma'lum bir
muskullarni qisqartirishi, bu muskullar kuchliroq rivojlangan bo’lishi mumkinligi
va shuning uchun bu liniyalar va ularning odatdagi qisqarishidan paydo
bo’ladigan yuz qisqarishi ancha chuqur va ko’zga ko’rinarli bo’lishi
mumkinligini jiddiy ravishda bilishi kerak. Darvinning bu g’oyalari ko’pgina
psixologlarning izlanishlari uchun asos bo’ldi. Ular o’zlarining fiziognomik
ta'limotlarini yuz ifodasining tavsiflanishi va tushuntirilishi hamda uning
yumshoq to’qimalari holati asosiga qurila boshladilar. Mimikani psixologik
jihatdan tushuntirib beradigan o’ziga xos fiziognomik ma'lumotlar tuzildi.
Xarakterning shakllanishi Organizmning nasliy xususiyatlari xarakter
xususiyatlarining paydo bo’lishidagi shartlardan biridir. Xarakter xususiyatlari
irsiyatning biologik qonuniyatlari bilan emas, balki ijtimoiy qonuniyatlar bilan
belgilanadi (egizaklar). Egizaklar temperament xususiyatlari jihatdan o’xshasalar
ham xarakter xislatlari bir-biridan farq qiladi. Xarakterning har bir xususiyati
shaxs munosabatlari bilan bog’liqdir. Lekin, shaxs munosabatlari o’z navbatida
ijtimoiy munosabatlar bilan belgilanadi. Kishining xarakteri tug’ma, doimiy va
o’zgarmaydigan narsa emas. Hech bir bola mehnatsevar yoki dangasa, rostgo’y
yoki yolg’onchi, qo’rqoq yoki jasur bo’lib tug’ilmaydi. Har bir odamning
xarakteri, temperamenti asosida, ijtimoiy muhit ta'siri bilan, tarbiya, amaliy
faoliyat jarayonida va kishining o’zo’zini tarbiyalashi bilan taraqqiy qilib,
o’zgarib boradi. Xarakterning taraqqiyoti kishining irodasi, aql-idroki va
hissiyotlarining rivojlanib borishi bilan mustahkam bog’liqdir. Kishining butun

hayoti davomida uning xarakteri tarkib topishiga ijtimoiy muhit, avvalo shu kishi
bilan birga yashab turgan va ishlab kelgan jamoa katta ta'sir ko’rsatadi.
Kichik bolalarda xarakterning tarkib topishida taqlidning roli katta. Bolalar
ota-onasiga, yaqin kishilariga va kattalarga o’xshashlikka harakat qiladi. Ular
kattalarning yurish-turishlari, dasturxon atrofida o’zini tutishi va boshqalarga
taqlid qiladilar, kichiklar va jonivorlarga munosabatlarini kuzatadilar. Ota-onalar
va o’qituvchilar, umuman katta yoshdagilar hammasi o’zlariga ham e'tibor bilan
qarashlari, o’zlarida ijobiy xarakter xislatlarini har doim tarbiyalab borishlari
lozim. Bolalarda ijobiy, irodaviy va axloqiy sifatlarni tarbiyalab yetkazmoq
uchun ota-onalar va tarbiyachilarning o’zlari bunday sifatlarga ega bo’lishlari
lozim. Xarakterning o’sishida tarbiya va o’z-o’zini tarbiyalashning roli katta.
o’sib kelayotgan yosh avlodning xarakteri, avvalo oilada va maktabda
tarbiyalanadi. Bolalarning xarakterini tarbiyalashda katta ma'suliyatli vazifa ota-
onalar, o’qituvchilar va bolalar bog’chasi tarbiyachilari zimmasiga tushadi.
Xarakterni tarbiyalashda pedagog bolaning temperamenti ijobiy va salbiy
tomonlarini yaxshi bilishi lozim. Xarakterni tarbiyalash, jumladan,
temperamentning ijobiy tomonlarini o’stirishdan, uning salbiy tomonlarini
yo’qotishdan va bu salbiy tomonlarni xarakterning ijobiy xislatlari bilan
almashtirishdan iborat. Xarakterning salbiy tomonlarini yo’qotish, ijobiy
tomonlarini tarbiyalash uchun tarbiyalanuvchining o’z temperamentini o’zi idora
qilishiga o’rgatishi lozim. o’z temperamentini idora qila bilish xarakterning ijobiy
xislatidir. Bola xarakterining tarkib topishida jamoaning tarbiyalovchi roli
nihoyatda katta. Inson yakka, bir-biridan ajralgan tarzda hayot kechirmaydi,
muayyan jamoada, ya'ni muayyan oilada, maktabda, sexda va hokazolarda hayot
kechiradi. Jamoa shaxs bilan jamiyat o’rtasidagi bog’lovchi bo’g’indir. Har bir
o’qituvchi va tarbiyachi bola xarakterining ayrim xislatlarini tarbiyalashda faqat
jamoa orqali ta'sir qilib, ijobiy natijalarga erishishi mumkin. Xarakterning

tashabbuskorlik, qat'iyatlilik, dadillik, sabotlilik singari ijobiy xislatlari bolalar
bog’chasida o’yin faoliyatida tarkib topa boshlaydi. To’g’ri uyushtirilgan maktab
jamoasi sharoitida o’quvchilarda uyushqoqlik, intizom, saranjom-sarishtalik, o’z-
o’zini tuta bilish, o’zini idora qilish, o’ziga nisbatan talabchan bo’lish kabi
xarakter xislatlari tarbiyalanib yetishadi. Kishi jamoada birbir bilan aloqa qilish
jarayonida boshqalarning va o’zining xarakter xususiyatlarini bilib oladi.
Xarakterni bir xili ijobiy, boshqa bir xili salbiy ekanligini ajratib oladi. Bunday
sharoit kishini o’z xarakterini o’zi tarbiyalash, jumladan, o’z xarakterini qaytadan
tarbiyalashni yo’lga soladi. Har bir kishi ma'lum yoshdan boshlab o’z xarakteri va
uning sifatlari uchun o’zi javobgardir. o’z xarakterini tarbiyalashda kishi avvalo
yaxshi fazilatlarini ko’zda tutmog’i lozim. o’z kamchiliklariga iqror bo’lish
kamchiliklarini yo’qotishga boshlaydi.

2.2.Xarakter aksentuatsiyasi bo’yicha olib borgan tadqiqot yuzasidan tahlili
Shmishek va Leonxardning test anketasi.Metodika shaxsiyat va
temperamentni aksentuatsiya qilish.
Tavsiflovchi statistika

N Minim
al Maksimal O'rtach
a Std.
og’sih assimetriya ektsess
Namoyish_t
ip 30 8,00 18,00 13,3333 2,79573 ,159 ,427
-,787 ,833
qotibqolgan
30 6,00 22,00 13,1333 3,91930 ,364 ,427
-,440 ,833
pedantik
30 4,00 18,00 10,8667 3,73920 ,197 ,427
-,992 ,833
balansiz
30 6,00 21,00 13,3000 4,06965 -,249 ,427
-,745 ,833
gipertimik
30 6,00 24,00 14,7000 4,74995 ,064 ,427
-,750 ,833
distim
30 3,00 21,00 12,2000 4,08867 -,391 ,427
,495 ,833
tashvish
30 6,00 18,00 12,1000 3,65164 -,190 ,427
-,865 ,833
siklotimik
30 ,00 21,00 13,7000 4,06965 -,994 ,427
3,444 ,833
tasirchan
30 ,00 24,00 12,0000 6,30271 ,574 ,427
-,132 ,833
emotsional
30 6,00 18,00 12,7000 3,83406 -,257 ,427
-1,063 ,833
Valid N
(listwise) 30

1.Metodikaning namoyish tip shkalasiga ko’ra minimal 8, maksimal 18, o’rtacha
13,33, standart og’ish 2,79, assimetriya ,159, ektsess ,787ekanligi aniqlandi.
13.33±2,79 shkalasi sinaluvchilarimizda o’rtacha ekanligi aniqlandi.
2. Metodikaning qotib qolgan tip shkalasiga ko’ra minimal 6, maksimal 22,
o’rtacha 13,13, standart og’ish 3,91, assimetriya ,364, ektsess ,440ekanligi
aniqlandi. 13.13±3,91 shkalasi sinaluvchilarimizda o’rtacha ekanligi aniqlandi.

3. Metodikaning pedant tip shkalasiga ko’ra minimal 4, maksimal 18, o’rtacha
10,86, standart og’ish 3,73, assimetriya ,197, ektsess ,992ekanligi aniqlandi.
10,86±3,73 shkalasi sinaluvchilarimizda o’rtacha ekanligi aniqlandi.
4. Metodikaning balansizlik tip shkalasiga ko’ra minimal 6, maksimal 21,
o’rtacha 13,3, standart og’ish 4,06, assimetriya ,249 ektsess ,745 ekanligi
aniqlandi. 13.3±4,06 shkalasi sinaluvchilarimizda o’rtacha ekanligi aniqlandi.
5. Metodikaning gipertim tip shkalasiga ko’ra minimal 6, maksimal 24, o’rtacha
14,7, standart og’ish 4,74, assimetriya ,064, ektsess ,750ekanligi aniqlandi.
14,7±4,74shkalasi sinaluvchilarimizda o’rtacha ekanligi aniqlandi.
6. Metodikaning distim tip shkalasiga ko’ra minimal 3, maksimal 21, o’rtacha
12,2, standart og’ish 4,08, assimetriya ,391, ektsess ,495ekanligi aniqlandi.
12.2±4,08 shkalasi sinaluvchilarimizda o’rtacha ekanligi aniqlandi.
7. Metodikaning tashvish tip shkalasiga ko’ra minimal 6, maksimal 18, o’rtacha
12,1, standart og’ish 3.65, assimetriya ,190, ektsess ,865ekanligi aniqlandi.
12,1±3,65 shkalasi sinaluvchilarimizda o’rtacha ekanligi aniqlandi.
8. Metodikaning siklotim tip shkalasiga ko’ra minimal 0, maksimal 21, o’rtacha
13,7, standart og’ish 4,06 assimetriya ,574, ektsess ,132ekanligi aniqlandi.
13,7±4.06 shkalasi sinaluvchilarimizda o’rtacha ekanligi aniqlandi.
9. Metodikaning ta’sirchan tip shkalasiga ko’ra minimal 0, maksimal 24,
o’rtacha 12,, standart og’ish 6,03, assimetriya ,574, ektsess ,132ekanligi
aniqlandi. 12.±6,03 shkalasi sinaluvchilarimizda o’rtacha ekanligi aniqlandi.
10. Metodikaning emotsional tip shkalasiga ko’ra minimal 6, maksimal 18,
o’rtacha 12,7, standart og’ish 3,83 assimetriya ,257, ektsess ,1,063ekanligi
aniqlandi. 12.±6,03 shkalasi sinaluvchilarimizda o’rtacha ekanligi aniqlandi.

KOLMOGOROV SMIRNOV
Ko’rsatkichlar O’rtacha
qiymat Standart
og’ish z Ishonch
darajasi
Namoyish_tip 13,3333 2,79573 ,821 ,510
qotibqolgan 13,1333 3,91930 ,806 535
pedantik 10,8667 3,73920 ,977 296
Balansiz 13,3000 4,06965 1.069 203
Gipertimik 14,7000 4,74995 ,996 275
Distim 12,2000 4,08867 ,989 282
Tashvish 12,1000 3,65164 1,021 248
Siklotimik 13,7000 4,06965 1,121 162
Tasirchan 12,0000 6,30271 1,461 028
Emotsional 12,7000 3,83406 1,236 094
1. O’tkazilgan tadqiqotimizda metodikasi K S mezonida normal taqsimlanish
qonuniga mosligini tekshirganimizda namoyish tip shkalasi (D =0,821;
p>0.05)qiymatiga ko’ra normal taqsimlanish qonuniga mos kelganini ko’rishimiz
mumkin.
2.Ushbu tadqiqotimizda metodikasi K S mezonida normal taqsimlanish qonuniga
mosligini tekshirganimizda qotib qolgan tip shkalasi (D
=0,806;p>0.05)qiymatiga ko’ra normal taqsimlanish qonuniga mos kelganini
ko’rishimiz mumkin.
3.Olib borilgan tadqiqotimizda metodikasi K S mezonida normal taqsimlanish
qonuniga mosligini tekshirganimizda pedantlik shkalasi (D =0,977;
p>0.05)qiymatiga ko’ra normal taqsimlanish qonuniga mos kelganini ko’rishimiz
mumkin.
4. O’tkazilgan tadqiqotimizda metodikasi K S mezonida normal taqsimlanish
qonuniga mosligini tekshirganimizda balansizlik tip shkalasi (D =1,069;
p>0.05)qiymatiga ko’ra normal taqsimlanish qonuniga mos kelganini ko’rishimiz
mumkin.
5. O’tkazilgan tadqiqotimizda metodikasi K S mezonida normal taqsimlanish
qonuniga mosligini tekshirganimizda gipertim tip shkalasi (D =0,996;

p>0.05)qiymatiga ko’ra normal taqsimlanish qonuniga mos kelganini ko’rishimiz
mumkin.
6. O’tkazilgan tadqiqotimizda metodikasi K S mezonida normal taqsimlanish
qonuniga mosligini tekshirganimizda distim tip shkalasi (D =0,989;
p>0.05)qiymatiga ko’ra normal taqsimlanish qonuniga mos kelganini ko’rishimiz
mumkin.
7.O’tkazilgan tadqiqotimizda metodikasi K S mezonida normal taqsimlanish
qonuniga mosligini tekshirganimizda tashvish shkalasi (D =1,021;
p>0.05)qiymatiga ko’ra normal taqsimlanish qonuniga mos kelganini ko’rishimiz
mumkin.
8. O’tkazilgan tadqiqotimizda metodikasi K S mezonida normal taqsimlanish
qonuniga mosligini tekshirganimizda siklotimik tip shkalasi (D =1,121;
p>0.05)qiymatiga ko’ra normal taqsimlanish qonuniga mos kelganini ko’rishimiz
mumkin.
9.O’tkazilgan tadqiqotimizda metodikasi K S mezonida normal taqsimlanish
qonuniga mosligini tekshirganimizda ta’sirchan shkalasi (D =1,461;
p>0.05)qiymatiga ko’ra normal taqsimlanish qonuniga mos kelganini ko’rishimiz
mumkin.
10. O’tkazilgan tadqiqotimizda metodikasi K S mezonida normal taqsimlanish
qonuniga mosligini tekshirganimizda emotsional shkalasi (D =1,236;
p>0.05)qiymatiga ko’ra normal taqsimlanish qonuniga mos kelganini ko’rishimiz
mumkin.

Student-t

JINSI N O’rtacha Std. Og’ish t Ishonch darajasi
YOSHI OG'IL 16 20,6250 1,36015
1,045 ,214

QIZ
14 20,1429 1,16732
NAMOYISHKOR OG'IL 16 13,0000 2,19089
-,692 4,895

QIZ
14 13,7143 3,40652
QOTIB QOLGAN OG'IL 16 13,2500 3,41565
,171 2,435

QIZ
14 13,0000 4,55733
PEDANTLIK OG'IL 16 11,2500 3,71484
,594 ,253

QIZ
14 10,4286 3,85735
BALANSIZLIK TIP OG'IL 16 14,2500 3,71484
1,389 ,571

QIZ
14 12,2143 4,31774
GIPERTIM TIP OG'IL 16 14,2500 4,95984
-,551 ,202

QIZ
14 15,2143 4,62732
DISTIM TIP OG'IL 16 13,1250 4,36463
1,360 ,402

QIZ
14 11,1429 3,61316
TASHVISHLI TIP OG'IL 16 12,9375 3,23458
1,363 1,705

QIZ
14 11,1429 3,97796
SIKLOTIMLI TIP OG'IL 16 13,8750 4,63141
,252 ,064

QIZ
14 13,5000 3,48072
TA'SIRCHANLIK OG'IL 16 10,5000 6,38749
-1,424 ,004

QIZ
14 13,7143 5,96694
EMOTSIONAL OG'IL 16 13,1250 3,93065
,644 ,708
QIZ 14 12,2143 3,80644
1.Namoyishkor shkalasiga ko’ra ( t= 1,045; p> 0.05) 95% ishonch darajasiga
ko’ra ko’ra farqlar mavjud emas.
2. Qotib qolgan shkalasiga ko’ra ( t= ,692; p> 0.05) 95% ishonch darajasiga
ko’ra ko’ra farqlar mavjud emas.

3. Pedantlik tip shkalasiga ko’ra ( t= 0,171; p> 0.05) 95% ishonch darajasiga
ko’ra ko’ra farqlar mavjud emas.
4. Balansizlik tip shkalasiga ko’ra ( t= ,594; p> 0.05) 95% ishonch darajasiga
ko’ra ko’ra farqlar mavjud emas
5 . Gipertim tip shkalasiga ko’ra ( t= 1,389; p> 0.05) 95% ishonch darajasiga
ko’ra ko’ra farqlar mavjud emas.
6. Distim tip shkalasiga ko’ra ( t= ,551; p> 0.05) 95% ishonch darajasiga ko’ra
ko’ra farqlar mavjud emas.
7. Tashvishli tip shkalasiga ko’ra ( t= 1,363; p> 0.05) 95% ishonch darajasiga
ko’ra ko’ra farqlar mavjud emas.
8. Siklotimli shkalasiga ko’ra ( t= 1,360; p> 0.05) 95% ishonch darajasiga ko’ra
ko’ra farqlar mavjud emas
9. Ta’sirlanchilik tip shkalasiga ko’ra ( t= ,252; p> 0.05) 95% ishonch darajasiga
ko’ra ko’ra farqlar mavjud emas.
10. Emotsional tip shkalasiga ko’ra ( t= 644p> 0.05) 95% ishonch darajasiga
ko’ra ko’ra farqlar mavjud emas

XULOSA
Xarakter aksentuatsiyasi, psixologiya sohasida shaxsiylik turlarini belgilash
uchun ishlatiladigan bir konseptdir. Bu tushuncha, insonning shaxsiylik
strukturasi va uning o ziga xos xususiyatlarini tushuntirishda muhim bo libʻ ʻ
chiqadi.
Xarakter aksentuatsiyasi, insonning shaxsiylik turlarini belgilashda yordam
beradi va uni boshqa insonlardan farqini ko rsatadi. Bu tushuncha, shaxsiylikning
ʻ
o ziga xos yoki odatiy xususiyatlarni belgilashda yordam beradi. Xarakter
ʻ
aksentuatsiyasi, insonning hayotida o zining xarakteristikalarini va o zini
ʻ ʻ
tushunishini belgilaydi.
Xarakter aksentuatsiyasi, insonning shaxsiylik strukturasi va uni
shakllantirishda genetik, jismoniy, ruhiy va muhitning o zaro ta'siri bo lgan ko p
ʻ ʻ ʻ
faktorlarni o z ichiga oladi. Bu tushuncha, insonning xarakteristikalarini
ʻ
tushuntirishda bir qancha mohiyatli xususiyatlarni aniqlab beradi.Xarakter
aksentuatsiyasi tushunchasi, shaxsiylikning o ziga xos yoki odatiy xususiyatlarni
ʻ
tushuntirishda foydalaniladigan bir konseptdir va psixologiya sohasida keng
qo llaniladi. Bu tushuncha, insonning shaxsiylik strukturasi va uni
ʻ
shakllantirishda muhim bir yeri bor.Xarakter urg'usi - bu psixologiyadagi
tushuncha bo'lib, u turli shaxslarda ma'lum shaxsiy xususiyatlar yoki xususiyatlar
qanday ta'kidlangan yoki urg'u berilgan. Bu xususiyatlarning xatti-harakatlarida,
fikrlari va his-tuyg'ularida qanday namoyon bo'lishini va ular insonning umumiy
shaxsiyatiga qanday ta'sir qilishini o'rganadi.Psixologiyadagi nazariy tadqiqotlar
orqali tadqiqotchilar shaxslarning ma'lum xarakter xususiyatlarini aks ettirishga

yordam beradigan asosiy mexanizmlar va jarayonlarni tushunishga harakat
qilishadi. Bu o'ziga xos xususiyatlar nazariyasi, kognitiv jarayonlar, ijtimoiy
ta'sirlar va irsiy moyillik kabi tushunchalarni o'rganishni o'z ichiga olishi
mumkin, bu esa o'ziga xos shaxsiy xususiyatlarning rivojlanishi va kuchayishiga
yordam beradi.
Xarakterning aksentatsiyasini nazariy jihatdan o'rganish orqali tadqiqotchilar
inson shaxsiyati va xatti-harakatlarining murakkabliklari va urg'udagi o'zgarishlar
shaxsning umumiy farovonligi va boshqalar bilan munosabatlariga qanday ta'sir
qilishi haqida tushunchaga ega bo'lishlari mumkin. Xarakterning aksentatsiyasini
tushunish, shuningdek, terapevtik aralashuvlar va shaxsiy rivojlanish uchun
qimmatli ma'lumotlarni taqdim etishi mumkin, bu esa odamlarga o'zlarini va
boshqalarni yaxshiroq tushunishga imkon beradi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Shavkat Mirziyoyev. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash
2017-yil 26-oktabr
2. Shavkat Mirziyoyevning “Yangi O‘zbekiston Strategiyasi” 2021-yil 9-sentabr
3. 2021 yil 31 avgustdagi «Oliy, o‘rta maxsus va professional ta’lim
muassasalari o‘rtasida ta’lim jarayoni hamda tarmoq tashkilotlari bilan ishlab
chiqarish amaliyoti uzviyligini kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» gi
PQ5241-sonli
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori “Oliy ma’lumotli
mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirishda iqtisodiyot sohalari va
tarmoqlarining ishtirokini yanada kengaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”
27.07.2017 y., PQ3151, O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami,
2017 y., 30-son, 729- modda.
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori “Oliy ta’lim tizimini yanada
rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 20.04.2017 y., PQ-2909,
O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017 y., 18-son, 313-
modda, 19-son, 335-modda, 24-son, 490-modda.
6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoyishi “O‘zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha xarakatlar strategiyasi
to‘g‘risida” 07.02.2017 y., PF-4947, O‘zbekiston Respublikasi qonun

hujjatlari to‘plami, 2017 y., 6-son, 70-modda, 20-son, 354-modda, 23-son 448-
modda.
7. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 5 iyundagi “Oliy ta’lim
muassasalarida ta’lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga
oshirilayotgan keng qamrovli islohatlarda faol ishtirokini ta’minlash bo‘yicha
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” 5.06.2018 y., PQ-3775 Qarori.
8. 2020 yil 7 avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasida uzluksiz boshlang‘ich,
o‘rta va o‘rta maxsus professional ta’lim tizimini tartibga soluvchi normativ-
huquqiy hujjatlarni tasdiqlash to‘g‘risida”gi VM-466-sonli Qarori
Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga
quramiz. –T.: O‘zbekiston, 2017. – B.103
9. Гамезо М.В, Домашенко И.А Атлас по психологии М; «Просвещение»
1986 г
10. Гиппенрейтпер Ю. Б, Введение в общую психологию: Курс лекций:
Учебное пособие для вузов. — М.: ЧеРо, 1997.
11. Davletshin M.G Umumiy psixologiya T-2002 y
12. Джемс В. Психология.- М., 1991
13. Дружинин В. Н. Психология общих способностей. — 2-е изд. — СПб.:
Питер, 1999
14. Karimova V.M. Psixologiya T-2002 y
15. Кузмина Н. В. Способности, одаренность, талант учителя. — Л., 1985.
16 Маклаков А.Г Общая психология М.; “Питер” 2003

Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy Universitetining Jizzax
filiali"Oila psixologiya" yo nalishi 2-kurs 413 -22 guruh talabasiʻ
Nag’matova Mashhuraning "Umumiy psixologiya" fanidan “Xarakter
aksentuatsiyasi” mavzusidagi kurs ishiga
Taqriz
Nag’matova Mashhuraning ning “Xarakter aksentuatsiyasi” mavzusida
bajarilgan kurs ishi kirish, mavzuning dolzarbligi, predmeti, xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar kabi qismlarda mavzu yoritib berilgan.
Kurs ishi kirish qismida mavzuning dolzarbligi, ishining obyekti, ishining
maqsadi, ishining vazifalari haqida ma’lumotlar berilgan. Asosiy qismda Xarakter
aksentuatsiyasi, psixologiya sohasida shaxsiylik turlarini belgilash uchun
ishlatiladigan bir konseptdir. Bu tushuncha, insonning shaxsiylik strukturasi va
uning o ziga xos xususiyatlarini tushuntirishda muhim bo lib chiqadi.
ʻ ʻ
Xarakter aksentuatsiyasi, insonning shaxsiylik turlarini belgilashda yordam
beradi va uni boshqa insonlardan farqini ko rsatadi. Bu tushuncha, shaxsiylikning
ʻ
o ziga xos yoki odatiy xususiyatlarni belgilashda yordam beradi. Xarakter
ʻ
aksentuatsiyasi, insonning hayotida o zining xarakteristikalarini va o zini
ʻ ʻ
tushunishini belgilayligi haqida alohida to’xtalib o’tilgan. Orfografik va imloviy
kamchiliklar mavjud bo’lib, ammo bu ishning ilmiy – amaliy salohiyatini

tushurmaydi. Kurs ishi belgilangan me’yorlar asosida yozilgan. Talab darajasida
deb baholash mumkin.
Nag’matova Mashhuraning “Xarakter aksentuatsiyasi” mavzusidagi kurs
ishi ba’zi juz’iy kamchiliklarga ega. Kamchiliklar ishning mazmuniga ta’sir
qilmaganligi uchun ishni himoyaga tavsiya etish mumkin.
Taqrizchi: _ ____________________________
Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy Universitetining Jizzax filiali
"Psixologiya" fakulteti “Oila psixologiyasi” yo nalishi 2-kurs 413-22ʻ
guruh talabasi Nag’matova Madinaning "Umumiy psixologiya" fanidan
“Xarakter aksentuatsiyasi” mavzusidagi kurs ishiga ilmiy rahbar tomonidan
XULOSA
Biz uchun muhim bo’lgan "Xarakter aksentuatsiyasi" mavzusiga to`xtalib
o’tamiz xarakter aksentuatsiyasi, psixologiya sohasida shaxsiylik turlarini
belgilash uchun ishlatiladigan bir konseptdir. Bu tushuncha, insonning shaxsiylik
strukturasi va uning o ziga xos xususiyatlarini tushuntirishda muhim bo lib
ʻ ʻ
chiqadi.
Xarakter aksentuatsiyasi, insonning shaxsiylik turlarini belgilashda yordam
beradi va uni boshqa insonlardan farqini ko rsatadi. Bu tushuncha, shaxsiylikning
ʻ
o ziga xos yoki odatiy xususiyatlarni belgilashda yordam beradi. Xarakter
ʻ
aksentuatsiyasi, insonning hayotida o zining xarakteristikalarini va o zini
ʻ ʻ
tushunishini belgilashligi haqida alohida to’xtalib o’tilgan.
Talaba Nag’matova Mdinaning“Xarakter aksentuatsiyasi” mavzusidagi
kurs ishining kirish qismida mavzuning dolzarbligi, kurs ishining ob’ekti,
predmeti, tuzilishi, maqsadi, vazifalari keltirilgan. Kurs ishi kirish, II bob,5
paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

Talaba Nag’matova Mdinaning“Xarakter aksentuatsiyasi” mavzusidagi
bajarilgan kurs ishi dolzarb bo‘lib, mazmun jihatidan yoritilgan va ishdagi ayrim
kamchiliklarni inobatga olib, kurs ishini himoya qilishga tavsiya etaman.
Ilmiy rahbar: A.Sharofitdinov

telegram:@pRINT5703

Sotib olish