Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	20000UZS
Размер	85.8KB
Покупки	0
Дата загрузки	03 Июнь 2025
Расширение	docx
Категория	Экономика

Xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini tashkil etishning maqsad va vaziflari

Internet saytlari:
www.lex.uz www.gov.uz
www.edu.uz
www.norma.uz
www.mf.uz
24

Dt 231 “Byudjet mablag’lari bo’yicha xaqiqiy xarajatlar” 136000 so’m
Kt 161 “Yagona ijtimoiy to’lov bo’yicha hisob-kitoblar” 136000 so’m
Tashkilotda ishlovi xodimga vaqtinchalik kasalligi uchun ijtimoiy to’lov
hisoblanishi (mablag’lar manbalri bo’yicha) buxgalteriyada quyidagicha
aks ettiriladi.
Dt 231 “Byudjet mablag’lari bo’yicha xaqiqiy xarajatlar”
Kt 171 “Xodimlar bilan ijtimoiy nafaqalar bo’yicha hisob- kitoblar”
2.3. Stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobi
Ta’lim muassasalarida talabalar bilan stipendiya to’lovlari bo’yicha
hisoblashuvlar amalga oshiriladi. Stipendiya to’lovlari bo’yicha hisoblashuvlar
“Oliy ta’lim muassasalari talabalariga stipendiyalar tayinlash va to’lash tartibi
to’g’risidagi Yo’riqnoma”(O’zR Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi va O’zR
Moliya vazirligining 2004 yil 2 martdagi 2 P, 43-son qarorlari bilan
tasdiqlangan) ga asosan amalga oshiriladi.
Stipendiya chuqur kasbiy bilimlarni egallash va davomatni oshirishda talabalarni
rag’batlantirish, mutaxassislarni tayyorlash sifatini yanada oshirish uchun zarur
sharoitlar barpo etish maqsadida to’lanadi.
Ctipendiyalarni hisoblab yozish va to’lash hisob-kitob to’lov
qaydnomalarida oyiga bir marta buyruqlar asosida amalga oshiriladi.
Bulardan tashqari talabalar bilan o’qitishning to’lov kontrakt shakli bo’yicha
talabalar, jismoniy va yuridik shaxslar bilan hisoblashuvlarni amalga oshiradi.
174 “Stipendiya oluvchilar bilan hisob-kitoblar” subschyotida oliy o’quv
yurtlari, ilmiy-tadqiqot muassasalarining studentlari, stajyor-
tadqiqotchiizlanuvchilar hamda kurs tinglovchilari va boshqalar bilan
stipendiyalar bo’yicha olib boriladigan hisob-kitoblar hisobga olinadi. Bu
19

II-Bob. Xodilar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini
tashkil etishning amaldagi tizimi
2.1. Byudjet tashkilotlarida xodimlar mexnat haqisini hisoblash va
hisobvaraqlarda aks ettirish
Byudjet tashkilotlarida asosan vaqtbay asosida ish haqi to’lanadi. Bunda
xar qaysi byudjet tashkiloti namunaviy shtatlar jadvaliga asoslanib shtat
birliklarini shakllantiradi va belgilangan tartibda razryadlarini quyib oylik ish
haqini (okladlarini) hisoblaydi va shtatlar jadvalini shakllantiradi. Hozirda
byudjet tashkilotlarida shtatlar jadvaliga kiritilgan ba’zi lavozimlar bo’yicha
qonunchilikka asosan belgilangan oylik ish haqlari tayinlanadi. Byudjet
tashkilotlarida «Byudjet tashkilotlari xodimlarini moddiy ragbatlantirish maxsus
jamg’armasi to’g’risida yuriknoma» (Uz.R AV. tomonidan 1995 yil 20
sentyabrda № 177-son bilan ruyxatdan uggan) asosan oylik ish haqiga nisbatan
15 foiz mikdorida xodimlarini moddiy rag’batlantirish maxsus jamg’armasi
tashkil etiladi va ushbu nizom talablari bo’yicha mukofot, moddiy
rag’batlantirish ko’rinishida sarflanadi.
Byudjet tashkilotlarida vaqtbay asosida ish haqi hisoblanishida
tasdiqlangan ish vaqtini hisobga olish tabeliga asoslanadi. Ish haqi hisoblash
uchun shtatlar jadvalida belgilangan oylik ish haqini haqikatda ishlagan ish
kunlariga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi. Byudjet tashkilotlarida ishlovchi
xodimlar ish haqiga qo’shimcha to’lovlar (moddiy rag’batlantirish va boshqalar)
xodimlarini moddiy rag’batlantirish maxsus jamg’armasi hisobidan yoki
qonunchilikda belgilangan tartibda byudjetdan tashqari mablag’lar hisobiga
to’lanadi.
Ish haqi, mukofotlar, turli moddiy yordamlar va boshqa to’lovlar oyiga bir
marta hisoblab yoziladi va hisobda joriy oyning oxirgi kunida aks ettiriladi.
Byudjet tashkilotlarida xodimlar bilan mexnat haqi bo’yicha hislashuvlar
17 “Xodimlar va stipendiatlar bilan hisob-kitoblar” schyotining quyidagi
subschyotlarda yuritiladi:
11

to’lashning olinmagan, deponentlanishi kerak bo’lgan summasi to’g’risida yozib
quyishi, ushbu summalarni to’lov qaydnomasi bo’yicha umumiy yakun bilan
solishtirishi va yozuvni uz imzosi bilan tasdiqlashi kerak.
Tashkilotda ish haqi hisoblash to’lash bo’yicha ma’lumot olish uchun xar
bir xodim bo’yicha 417-son shakldagi kartochka ma’lumotnomalar yuritiladi.
2.2. Byudjet tashkilotlarida xodimlar mexnat haqisidan chegiriladigan
daromad solig’i va majburiy ushlanmalar hisobi
Soliq qonunchiligiga asosan respublikamiz xududida korxona va tashkilotlarda
faoliyat yuritayotgan ishchi va xodimlar Soliq kodeksida belgilangan foiz
stavkalarda daromad solig’i va majbury ushlanmalarni to’lashlari belgilab
qo’yilgan. Ishchi va xodimlarning mexnat haqisi bilan bog’liq oolgan
daromadlaridan chegirib qolinadigan soliq summasini ish beruvchi ushlab qolib
tegishli xududiy Davlat soliq inspeksiyalari hisob raqamlariga o’tkazib
beradilar.
Barcha korxona va tashkilotlar kabi byudjet tashkilotlari ham tashkilotda
faoliyat yuritayotgan ishchi va xodimlar mexnat haqisidan daromad solig’i va
majburiy ushlanmalrani ushlab qoladi va xududiy Davlat soliq inspeksiyasi
hisob raqamlariga o’tkazib beradi. Demak, byudjet tashkilotlarida ishchi va
xodimlar mexnat haqisi bilan bog’liq daromad solig’i va majburiy ushlanmalarni
hisoblash va ularni buxgalteriya hisobida aks ettirish alohida hisob-kitoblarni,
xujjatlashtirishlarni talab etadi.
Dastlab mexnat haqi bilan bog’liq daromad solig’i foiz stavkalri va
shkalalarini ko’rib chiqsak, mexnat haqidan daromad solig’i Soliq kodeksiga
ko’ra uchta shkala bo’yicha ushlab qolinadi:
Mexnat haqining
eng kam mexnat haqi*1 qismidan 0 foiz
eng kam mexnat haqi*(5-1) qismidan 7,5 foiz
(eng kam mexnat haqi*10 - eng kam mexnat haqi*5) qismidan 17 foiz
eng kam mexnat haqi *10 miqdordan ortgan qismidan 23 foiz
16

Xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini
tashkil etishning maqsad va vaziflari
Mundarija:
Kirish
I - BOB Xodilar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini
tashkil etishning nazariy asoslari
1.1. Xodilar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini tashkil
etishning maqsadi, vazifalari va xususiyatlari
1.2. Xodilar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini tashkil
etishning me’yoriy –xuquqiy asoslari
II - BOB Xodilar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini
tashkil etishning amaldagi tizimi
2.1. Byudjet tashkilotlarida xodimlar mexnat haqisini hisoblash va
hisobvaraqlarda aks ettirish
2.2. Byudjet tashkilotlarida xodimlar mexnat haqisidan chegiriladigan daromad
solig’i va majburiy ushlanmalar hisobi
2.3. Stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobi
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1

maxsus jamg’armasi to’g’risida yuriknoma» (O’z.R. AV. tomonidan 1995 yil 20
sentyabrda № 177-son bilan ruyxatdan uggan) asosan oylik ish haqiga nisbatan
15 foiz mikdorida xodimlarini moddiy rag’batlantirish maxsus jamg’armasi

3
Muallif tomonidan mustaqil tuzilgan.
tashkil etiladi va ushbu nizom talablari bo’yicha mukofot, moddiy
rag’batlantirish ko’rinishida sarflanadi.
Byudjet tashkilotlarida xodimlar bilan mexnat haqi bo’yicha
hisoblashuvlar 173 schyotda hisobga olinadi. Ushbu schyot passiv schyot
hisoblanib hisoblangan mexnat haqi bo’yicha majburiyatlar ushbu schyotning
kredit tomonida, mexnat haqi bo’yicha majburiyatlarning to’lanishi ushbu
schyotning debet tomonida aks ettiriladi (1.1.2-chizma).
Ish haqi, mukofotlar, turli moddiy yordamlar va boshqa to’lovlar oyiga bir
marta hisoblab yoziladi va hisobda joriy oyning oxirgi kunida aks ettiriladi.
Ish haqini hisoblab yozish uchun quyidagilar asosiy hujjatlar hisoblanadi:
tashkilotning ishga qabul qilganlik, bo’shatganlik va xodimlarni tasdiqlangan
shtatlar jadvali va ish haqi stavkalariga muvofik joydan-joyga ko’chirish
haqidagi buyruqlari, 421-son shakldagi foydalanilgan ish vaqti hisobi va ish haqi
hisoblash tabeli va boshqa hujjatlar.
Tabellar tashkilot rahbarining buyrug’i bilan tayinlangan shaxslar
tomonidan xar oyda belgilangan shaklda yuritiladi. Tabellar butun tashkilot
bo’yicha yoki tuzilmaviy bo’linmalar (bo’limlar, bo’linmalar, fakultetlar,
laboratoriyalar va boshqalar)ga bo’lingan holda yuritiladi. Oyning oxirida tabel
bo’yicha ishlangan kunlarning umumiy mikdori, shuningdek, ortiqcha ishlangan
soatlar aniqlanadi. To’ldirilgan va tegishli imzolar bilan rasmiylashtirilgan tabel
va boshqa hujjatlar belgilangan muddatda ish haqi hisoblab yozish uchun
buxgalteriyam topshiriladi.
Oyning birinchi yarmi uchun xodimlarga avans beriladi. Avans
belgilangan tartibda ushlab qolinishi kerak bo’lgan soliq summasini hisobga
7

subschyotning kredit tomonida hisoblangan stipendiya to’lovlari, debet
tomonida stipendiya to’lovlarini amalga oshirilishi aks ettiriladi.
Stipendiya oluvchilar bilan hisob-kitoblar buxgalteriya o’tkazmalarida
quyidagicha aks ettiriladi
№ Muomalalar mazmuni Dt Kt Asos bo’luvchi
xujjat
1 Talabalarga, stajyor-tadqiqotchi
izlanuvchilarga stipendiya
hisoblanganda 231, 251 174 Hisob to’lov
qaydnomasi
2 Talabalarga stajyor-tadqiqotchi
izlanuvchilarga hisoblangan stipendiya
kassadan tarqatilganda 174 120 Kassa chiqim
orderi

Analitik hisob o’quv muassasasining har bir stipendiya oluvchisi bo’yicha
alohida holda yuritiladi.
175 “Talabalar bilan boshqa hisob-kitoblar” subschyotida ta’lim
muassasalarida talabalar bilan to’lov-kontrakt mablag’lari bo’yicha va o’quv
jarayonida yuzaga keladigan boshqa hisob-kitoblar olib boriladi. Bu
subschyotning debet tomonida to’lov-kontrakt mablag’larini hisoblanishi, kredit
tomonida to’lov-kontrakt shaklidan tushgan tushumlar summasi aks ettiriladi.
Talabalar bilan boshqa hisob-kitoblar buxgalteriya o’tkazmalarida
quyidagicha aks ettiriladi
№ Muomalalar mazmuni Dt Kt Asos bo’luvchi xujjat
1 O’qitishning to’lov kontrakt shakli
bo’yicha to’lovlarni hisoblanishi 175 252 Yuk xati
2 O’qitishning to’lov kontrakt shakli
bo’yicha to’lovlarni kelib tushishi 111 175 Shahsiy
hisobvaraqdan
ko’chirma
20

komissiya tomonidan bir marta yig’ilish o’tkazilib bayonnoma asosida tushgan
kasallik varaqalari bo’yicha mehnatga layokatsizlik nafaqalari va boshqa
ijtimoiy sug’urta nafaqalari tayinlanadi.
Masalan. Xodim aprel oyida 25 ish kunidan 5 ish kuni kasalligi tufayli
ishga chiqmagan, 20 ish kuni haqiqatda ishlagan. Ish staji 9 yilni tashkil etadi.
Shu vaqtda oylik ish haqi tasdiqlangan shtatlar jadvaliga muvofiq 680000
so’mni tashkil etgan. Bir yil davomidagi mukofot ko’rinishida olingan ish haqisi
900000 so’mga teng bo’lganligi aniqlandi.
a) Asosiy ish haqi (hakiqatda ishlagan kunlari uchun)
680000/25*20=544000 so’m
b) Mehnatga layoqatsizlik nafaqasi
(136000(680000/25*5)+14423(900000/12/25*5)=150423 so’mni
ko’paytiramiz 80% (mehnat staji 9 yil bo’lgani uchun) =120338,4 so’mga teng
bo’ladi.
Xodimning 2013 yil aprel oyi uchun asosiy va qo’shimcha ish haqi
664338,4 (544000+120338,4) so’mni tashkil etgan.
Hisob-kitob-to’lov qaydnomalari ana shu qaydnomalarni tuzgan va
tekshirgan xodimlar tomonidan imzolanadi. Ish haqi to’lash uchun ruxsatnoma
tashkilot rahbari va bosh hisobchi tomonidan imzolanadi.
Ish haqi, vaqtincha mehnatga layokatsizlik nafaqalari va mukofotlarni
to’lashning belgilangan muddatlari tugashi bilan kassir:
• to’lov qaydnomasida ish haqi, vaqtincha mehnatga layokatsizlik nafaqalari
yoki mukofotlar to’lanmagan shaxslar familiyasi to’g’risiga shtamp quyishi yoki
qo’lda «Deponentlangan» deb belgi quyishi;
• deponentlangan summalar reestrini tuzishi;
• qaydnoma oxirida haqiqatda to’langan summa va ish haqi, vaqtincha
mehnatga layokatsizlik nafaqalari, stipendiya, pensiya yoki mukofotlarni
15

olmagan holda, koidaga ko’ra, ish haqining 40 foizi miqdorida belgilanadi.
Avans 389-son shakldagi ish haqi, avans berish uchun to’lov qaydnomasi
bo’yicha beriladi.
Oy uchun ish haqi hisoblab yozish va oyning ikkinchi yarmi uchun to’lash
odatda, T-49-son shakldagi hisob-kitob to’lov qaydnomasi bo’yicha amalga
oshiriladi. Ushbu hisob-kitob to’lov qaydnomasiga xodimlarning familiyasi,
ismi va otasining ismi, hisoblangan ish haqi va nafaqalar summasi, berilgan
avans, ushlangan soliqlar va boshqa summalar yoziladi.
Ishdan bo’shashda yoki ta’tilga ketishda qilingan hisob- kitoblar 425-son
shakldagi ta’til berish (ishdan bo’shash) bo’yicha hisob yozuvi bo’yicha amalga
oshiriladi. Bu hisob-kitoblar bo’yicha hisoblangan summalar joriy oy uchun
ochilgan hisob-kitob-to’lov qaydnomalariga kiritiladi. Ishdan bo’shashda yoki
mehnat ta’tiliga ketishda qilinadigan bunday hisob-kitoblar, hisob- kitob davri
oralig’iga to’g’ri kelib qolgan hollarda, to’lovlar 389- son shakldagi to’lov
qaydnomasi yoki kassa chiqim orderlari orqali amalga oshiriladi. Bu
hisobkitoblar orqali hisoblangan va to’langan summalar joriy oy hisob-kitob-
to’lov qaydnomalariga kiritiladi.
1.2. Xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini
tashkil etishning me’yoriy –xuquqiy asoslari
Har bir xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyatini amalga oshirish va ular
hisobini yuritishning xuquqiy hamda uslubiy asosi bo’lganidek, byudjet
tashkilotlarida buxgalteriya hisobini tashkil qilish va yuritishning ham
mukammal xuquqiy asosi ishlab chiqilgan. Bunda barcha hisob ob’ektlarida
amalga oshiriladigan hisoblashlar va ularni hisobda aks ettirish qamrab olingan.
Yuqoridagi kabi, byudjet tashkilotlarida xodimlar bilan mexnat haqi bo’yicha
hisoblashuvlar hisobini tashkil qilish hamda yuritishning me’yoriy-xuquqiy
asosi mavjud. Byudjet tashkilotlarida xodimlar bilan mexnat haqi bo’yicha
hisoblashuvlar katta bir hisob ob’ekti bo’lgani sababli uning me’yoriy-xuquqiy
asoslarini alohida o’rganish talab etiladi (1.2.1-chizma).
Byudjet tashkilotlarida xodimlar bilan mexnat haqi bo’yicha
hisoblashuvlar hisobining me’yoriy-xuquqiy asoslari quyidagilar:

Xuquqiy asoslari: Mexnat kodeksi, “Buxgalteriya hisobi” to’g’risidagi
qonun, “Byudjet tizimi to’g’risida”gi qonun va Soliq kodeksi

8

Mexnat haqidan jami daromad solig’i 29567 so’m.
Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisob raqamiga 1 foiz
(19712- 149775)*1%=3942 so’m,
Pensiya jamg’armasiga 8 foiz majburiy ijtimoiy sug’urta
544000*8%=43520 so’m,
Kasaba uyushmasiga 1 foiz a’zolik badali 544000*1%=5440
so’m.
Demak, mexnat haqidan daormad solig’i va majburiy ushlanmalarni
chegirib qolsak
544000-29567-43520-5440=495040 so’m. Xodimning qo’lga oladigan mexnat
haqisi 456156 so’m.
Ushbu muomalalarni buxgalteriyada quyidagicha aks ettirish mumkin 5
.
№ Muomala mazmuni Summa Dt Kt
1 Mexnat haqi hisoblandi 544000 231 173
2 Mexnat haqidan daromad solig’i ushlab
qolindi 29567 173 160
3 Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya
hisob raqamiga 1 foiz 3942 160 162
4 Pensiya jamg’armasiga 6 foiz majburiy
ijtimoiy sug’urta 43520 173 163
5 Kasaba uyushmasiga 1 foiz a’zolik badali 5440 173 176

Mexnat haqini hisoblash 5-son memorial orderda aks ettiriladi.
25 foiz yagona ijtimoiy to’lov mexnat haqiga nisbatan hisoblanadi va smeta
bo’yicha tashkilot to’lovni amalga oshiradi.
544000*25%=136000 so’m.
Yagona ijtimoiy to’lovni hisobda aks ettirish quyidagicha (mablag’lar
manbalari bo’yicha xaqiqiy xarajatlarda aks ettriladi.)
5 Muallif tomonidan mustaqil tuzilgan.
18

Kirish
Respublikamizda amalga oshirilayotgan islohotlarda iqtisodiyotni
erkinlashtirish va bozor munosabatlarini rivojlantirish talablariga javob bera
oladigan hisob tizimini yaratish muhim o’rin tutadi. Chunki jamiyatimiz
ijtimoiy-iqtisodiy hayotida yuz bergan va berayotgan tub o’zgarishlar, ularni
miqdor jihatdan ifodalash va sifat jihatdan tavsiflash, nazorat va tahlil qilish
hamda boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun zarur bo’lgan axborotlar olishda
asosan hisob tizimiga murojaat qilinadi. Shu o’rinda alohida ta’kidlash lozimki,
davlat byudjetidan moliyalashtiriladigan byudjet tashkilotlarining hisob yuritish
tizimi va moliyaviy hisobotlarni tayyorlash tartibini bozor munosabatlari
talablari asosida qayta ko’rib chiqish, rivojlantirish va takomillashtirib borish
davlatimiz byudjet tizimida amalga oshirilayotgan islohotlarning bosh
maqsadidir.
Ayniqsa, davlatimiz raxbari Sh.Mirziyoev boshchiligida “2017 — 2021
yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi
bo’yicha harakatlar strategiyasi”da belgilangan “...byudjet muassasalari
xodimlarining ish haqi, pensiya, stipendiya va ijtimoiy nafaqalar hajmini
inflyatsiya sur’atlaridan yuqori miqdorda izchil oshirish” masalasi alohida
axamiyat kasb etadi. 1

Mamlakatimiz byudjet tizimida mablag’lardan oqilona va samarali
foydalanish borasida amalga oshirilayotgan chora tadbirlar va Davlat setori
buxgalteriya hisobi xalqaro standartlari talablaridan kelib chiqib byudjet
tashkilotlarida xodimlar bilan mexnat haqi bo’yicha hisoblashuvlar hisobini
tashkil qilish va yuritishni bosqichma-bosqich isloh qilib borish zamon talabi
hisoblanadi.
Respublikamiz byudjet tizimida oshirilayotgan islohotlarda belgilangan
ustuvor vaziflarni ro’yobga chiqarishda byudjet mablag’laridan yanada maqsadli
1 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi” nomli 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni.

2

haqidagi buyruqlari, 421-son shakldagi foydalanilgan ish vaqti hisobi va ish haqi
hisoblash tabeli va boshqa hujjatlar.
Tabellar tashkilot rahbarining buyrug’i bilan tayinlangan shaxslar
tomonidan xar oyda belgilangan shaklda yuritiladi. Tabellar butun tashkilot
bo’yicha yoki tuzilmaviy bo’linmalar (bo’limlar, bo’linmalar, fakultetlar,
laboratoriyalar va boshqalar)ga bo’lingan holda yuritiladi. Oyning oxirida tabel
bo’yicha ishlangan kunlarning umumiy mikdori, shuningdek, ortiqcha ishlangan
soatlar aniqlanadi. To’ldirilgan va tegishli imzolar bilan rasmiylashtirilgan tabel
va boshqa hujjatlar belgilangan muddatda ish haqi hisoblab yozish uchun
buxgalteriyaga topshiriladi.
Masalan. Tashkilotning xodimlar bo’limi tomonidan buxgalteriya
bo’limiga taqdim etilgan tabelga ko’ra xodim aprel oyi davomida 25 ish kunidan
20 kun ishga chiqqan, xodimning shtatlar jadvali bo’yicha bir oylik maoshi
680000 so’m. Ushbu xodimga joriy oy uchun mexnat haqi hisoblaymiz:
680000/25*20=544000 so’m mexnat haqi
Ushbu muomala buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi
Dt 231 – “Byudjet mablag’lari bo’yicha xaqiqiy xarajatlar” 544000
Kt 173 – “Xodimlar bilan mehnatga haq to’lash bo’yicha hisob-kitoblar”
544000.
Oyning birinchi yarmi uchun xodimlarga avans beriladi. Avans
belgilangan tartibda ushlab qolinishi kerak bo’lgan soliq summasini hisobga
olmagan holda, koidaga ko’ra, ish haqining 40 foizi miqdorida belgilanadi.
Avans 389-son shakldagi ish haqi, avans berish uchun to’lov qaydnomasi
bo’yicha beriladi. Xodimlarga oyning birinchi yarmi uchun avans berilganda
quyidagicha buxgalteriya o’tkazmasi bilan rasmiylashtiriladi Dt 173 - “Mexnat
haqi bo’yicha xodimlar bilan hisoblashuvlar” Kt 120 - “Kassa”.
Oy uchun ish haqi hisoblab yozish va oyning ikkinchi yarmi uchun to’lash
odatda, T-49-son shakldagi hisob-kitob to’lov qaydnomasi bo’yicha amalga
13

va oqilona foydalanishni ta’minlash uchun byudjet tashkilotlarida xodimlar va
stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini masalasini yaxlit holda
o’rganish lozimligi ushbu mavzuda kurs ishini yozish zaruriyatini keltirib
chiqarmoqda.
Byudjet tashkilotlarida xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar
hisobi jarayonida yuzaga keladigan iqtisodiy munosabatlar kurs ishining
predmeti hisoblanadi.
Byudjeti tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar jarayonida byudjet
tashkilotlarida xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobi
bo’yicha tegishli xulosalar va tavsiyalar ishlab chiqish kurs ishining maqsadi
hisoblanadi.
Kurs ishining vazifalari:
• xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini tashkil
etishni nazariy jihatdan asoslash;
• xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini tashkil
etishning o’ziga xos xususiyatlarini ko’rsatib berish;
• xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini tashkil
etishning zarurligini asoslash;
• xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini yuritishda
xujjatlashtirish ketma-ketligi, hisoblashuvlarni hisobvaraqlar va hisob
registrlarida aks ettirish tartibini yoriti. Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya
hisobini isloh qilish jarayonida xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan
hisoblashuvlar hisobini alohida o’rganish, ularni tadqiq qilish hozirgi kunning
dolzarb masalalaridan hisoblanadi bu esa o’z navbatida kurs ishi mavzusining
nazariy hamda amaliy ahamiyati hisoblanadi.
Kurs ishi tarkibining qisqacha tavsifi. Kurs ishi kirish, ikkita bob, xulosa
va tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati va ilovalardan iborat.

3

171 – “Xodimlar bilan ijtimoiy nafaqalar bo’yicha hisob- kitoblar”;
173 – “Xodimlar bilan mehnatga haq to’lash bo’yicha hisob- kitoblar”;
174 – “Stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobi”;
176 – “Xodimlarning ish haqidan ushlab qolinadigan haq bo’yicha hisob-
kitoblar”;
177 – “Deponentlangan to’lovlar bo’yicha hisob-kitoblar”.
Mexnat haqi, mukofotlar, turli moddiy yordamlar va boshqa to’lovlar
hisoblanganda quyidagicha buxgalteriya o’tkazmasi bilan rasmiylashtiriladi
(2.1.1-chizma).
Dt 231, 241, 251, 261, 271 - “Xaqiqiy xarajatlar” (mablag’lar manbalari)
bo’yicha
Kt 173 - “Mexnat haqi bo’yicha xodimlar bilan hisoblashuvlar”

“Xaqiqiy xarajatlar “Mexnat haqi bo’yicha hisobla-
Dt schyotlari” Kt Dt s с huvlar subschyotlari” Kt
2.1.1-chizma. Mexnat haqining hisoblanishida hisobda aks ettirish 4
.
Ish haqini hisoblab yozish uchun quyidagilar asosiy hujjatlar hisoblanadi:
tashkilotning ishga qabul qilganlik, bo’shatganlik va xodimlarni tasdiqlangan
shtatlar jadvali va ish haqi stavkalariga muvofik joydan-joyga ko’chirish
4 Muallif tomonidan mustaqil tuzilgan.
12

oshiriladi. Ushbu hisob-kitob to’lov qaydnomasiga xodimlarning familiyasi,
ismi va otasining ismi, hisoblangan ish haqi va nafaqalar summasi, berilgan
avans, ushlangan soliqlar va boshqa summalar yoziladi.
Masalan. Tashkilotda ishlovchi xodim 14 apreldan 24 ish kunidan iborat
mehnat ta’tiliga chiqdi. Xodimning shtatlar jadvali bo’yicha bir oylik maoshi
680000 so’m. Bir yil davomidagi mukofot ko’rinishida olingan ish haqisi
900000 so’mga teng bo’lganligi aniqlandi. Mehnat ta’tili uchun ish haqi
miqdorini aniqlaymiz
(680000+75000(900000/12))/25,4*24= 713385,8 so’m ga teng bo’ladi.
Ishdan bo’shashda yoki ta’tilga ketishda qilingan hisob- kitoblar 425-son
shakldagi ta’til berish (ishdan bo’shash) bo’yicha hisob yozuvi bo’yicha amalga
oshiriladi. Bu hisob-kitoblar bo’yicha hisoblangan summalar joriy oy uchun
ochilgan hisob-kitob-to’lov qaydnomalariga kiritiladi. Ishdan bo’shashda yoki
mehnat ta’tiliga ketishda qilinadigan bunday hisob-kitoblar, hisob- kitob davri
oralig’iga to’g’ri kelib qolgan hollarda, to’lovlar 389- son shakldagi to’lov
qaydnomasi yoki kassa chiqim orderlari orqali amalga oshiriladi. Bu
hisobkitoblar orqali hisoblangan va to’langan summalar joriy oy hisob-kitob-
to’lov qaydnomalariga kiritiladi.
Yuqorida nazarda tutilgan xodimlardan tashqari qolgan xodimlarga
vaqtincha mehnatga kobiliyatsizlik bo’yicha nafaqa quyidagi miqdorlarda
to’lanadi:
a) umumiy ish staji 8 yil va undan ortik bo’lgan xodimlarga hamda 21
yoshga etmagan chin (sag’ir) etimlarga ish haqining 80 foizi mikdorida;
b) umumiy ish staji 8 yilgacha bo’lgan xodimlarga ish haqining 60 foizi
mikdorida.
Tashkilotda mehnatga layokatsizlik nafaqalarini tayinlanishi bo’yicha
ijtimoiy sug’urta komissiyasi tarkibi kadrlar bo’limi, kasaba uyushmasi,
buxgalteriya bo’limi xodimlaridan iborat tasdiqlanadi. Har oyda ushbu
14

Xodimning mehnat haqini topish uchun razryad bo’yicha tarif
koeffiqientini eng kam ish haqi miqdoriga ko’paytirish orqali aniqlanadi.
Mehnatga haq to’lashning yagona tarif setkasi O’zbekiston Respublikasi
Vazirlar Maxkamasi tomonidan tasdiqlanadi.
“Xodimlar bilan mexnat haqi bo’yicha hisob-kitoblar” schyoti
Dt Kt

Ish xaqi bo’yicha Ish xaqi bo’yicha

majburiyatlarning to’lovi: majubriyatlarni hisoblash va
1.
mexnat xaqi; hisobda aks ettirish:
2.
rag’batlantirish va ustamalar; 1. mexnat xaqi;
3.
moddiy yordam; 2. rag’batlantirish va ustamalar;

4.
mexnat ta’tili (ishdan bo’shash 3. moddiy yordam; paytdagi
hisob-kitoblar) va 4. mexnat ta’tili (ishdan
boshqalar. bo’shash paytdagi hisob-
kitoblar) va boshqalar.

1.1.2-chizma. “Xodimlar bilan mexnat haqi bo’yicha hisob-kitoblar” 3 .
schyotining sxematik ko’rinishi
Byudjet tashkilotlarida asosan vaqtbay asosida ish haqi to’lanadi. Bunda xar
qaysi byudjet tashkiloti namunaviy shtatlar jadvaliga asoslanib shtat birliklarini
shakllantiradi va belgilangan tartibda razryadlarini quyib oylik ish haqini
(okladlarini) hisoblaydi va shtatlar jadvalini shakllantiradi. Hozirda byudjet
tashkilotlarida shtatlar jadvaliga kiritilgan ba’zi lavozimlar
bo’yicha qonunchilikka asosan belgilangan oylik ish haqlari tayinlanadi.
Byudjet tashkilotlarida «Byudjet tashkilotlari xodimlarini moddiy ragbatlantirish
6

Xulosa
Byudjet tashkilotlarida xodimlar bilan mexnat haqi bo’yicha hisoblashuvlar
hisobini takomillashtirish bo’yicha quyidagi tavsiyalarni keltirib o’tishni
maqsadga muvofiq deb o’ylaymiz:
• xodilar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini me’yoriy
xujjatlar talablari asosida tashkil qilish va yuritish;
• xodilar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobi bo’yicha
hisoblashuvlar hisobi yuazasidan xujjatlar aylanish grafigini ishlab chiqish va
unga amal qilish;
• xodilar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobi to’g’risida
batafsil va ishonchli axborotni shaklllantirish uchun xodimlar va stipendiya
oluvchilar bilan hisoblashuvlar schyotlari tarkibida ishchi subschyotlarni ochish
va ulardan foydalanish;
• Byudjet tashkilotlarida xodilar va stipendiya oluvchilar bilan
hisoblashuvlar hisobini yuritishda alohida e’tibor qaratilib, mablag’lardan
foydalanishning analitik hisobini yuritishni tashkil qilish.

22

Analitik hisob xar bir talaba bo’yicha alohida holda tashkil qilinadi.

21

I-Bob. Xodilar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini tashkil
etishning nazariy asoslari
1.1. Xodilar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini tashkil
etishning maqsadi, vazifalari va xususiyatlari
Mamlakat iqtisodiyotining barqaror rivojlanishida moliyaviy-iqtisodiy
ko’rsatkichlarni shakllantirish muxim axamiyat kasb etib, ushbu ko’rsatkichlarni
shakllantirish buxgalteriya hisobi oldiga qo’yilgan muxim vazifa hisoblanadi.
Moliya tizimida byudjet mablag’laridan oqilona foydalanish, mablag’larni
taqsimlash va qayta taqsimlashda, mablag’lar ustidan nazoratni amalga
oshirishda muxim bo’lgan axborotlar byudjet hisobi tomonidan shakllantirilgan
hisobotlar asosida shakllantiriladi. Byudjet ijrosi jarayonida Davlat byudjeti
mablag’lari iste’molchilari hisoblangan byudjet tashkilotlarida buxgalteriya
hisobini tashkil qilish va yuritishni isloh qilish byudjet tizimini samarali
boshqarishda ishonchli axborotlar bilan ta’minlashda muxim vosita hisoblanadi.
Byudjet tashkilotlarida eng muxim hisob ob’ektlaridan hisoblangan xodimlar
bilan mexnat xaqi bo’yicha hisoblashuvlar hisobi byudjet mablag’laridan
samarali foydalanishni baholashda alohida o’rin tutadi.
Byudjet tashkilotlarida daromadlar va xarajatlar smetalari ijrosini amalga
oshirish jarayonida kamomadlar, xizmat safarlari, ish haqi va unga
tenglashtirilgan to’lovlar bo’yicha xodimlar bilan, stipendiya to’lovlari bo’yicha
talabalar bilan hisoblashuvlar amalga oshiriladi.
Mehnat munosabatlarini, shu jumladan, xodimlar mehnatiga haq to’lashni
yuridik asosini mehnat to’g’risidagi qonuniy hujjatlar, xo’jalik sub’ektlarning
jamoa shartnomalarini va boshqa muayyan me’yoriy hujjatlar tashkil etadi.
Mehnatga haq to’lashni ikkita shakli mavjud: ishbay va vaqtbay. Mehnat
haqini hisoblashning ishbay shaklida ish haqi - ishlab chiqarilgan maxsulotning
xajmi, sifati, bajarilgan ishlar va ko’rsatilgan xizmatlar hajmiga ko’ra
hisoblanadi. Mehnat haqini hisoblashning vaqtbay shaklida mehnat haqi
4

ishlangan ish soatlariga muvofik, shtatlar jadvalidagi tarif stavkalariga
asoslangan holda hisoblanadi.
Tarif setkasi - bu razryadlar va ularga tegishli bo’lgan tarif koeffitsientlari
ko’rsatiladigan hujjatlardir. Birinchi razryadning tarif koeffiqienta birga teng
bo’lib, razryad ortgan sari tarif koeffitsienta xam ortib boradi.

Ish xaqi

Asosiy ish haqi Qushimcha ish haqi
xodimlarni ishlagan vaqti, bajargan
bu mehnat qonunchiligida ko’zda ishining
mikdori va sifatiga asosan tutilgan ishchining ishlamagan ish hisoblangan ish
haqi, tarif vaqti uchun hisoblangan ish haqidir. stavkalari, okladlar, mukofotlar,
Bunga ishchining mehnat ta’tili asosiy ish vaqtidan tashkari ishlagan uchun
hisoblangan ish haqi, voyaga ish vaqtiga hisoblangan qo’shimcha etmaganlar
usmir yoshlar, ayollar va ish haqi, ishchi aybiga bog’lik boshqalar uchun
imtiyozli ish vaqti bo’lmagan holda turib qolishlarga uchun hisoblangan ish
haqi, ishdan hisoblangan ish haqi va shu kabi bo’shashi munosabati bilan

boshqalar hisoblangan nafaqa va boshqalar

1.1.1-chizma. Asosiy va qo’shimcha ish haqi tarkibi 2
.
Tarif stavkasi-ishchining razryadiga muvofik unga ma’lum vaqt birligi
(soat, kun) uchun to’lanadigan haq mikdorini aniq- laydi. Odatda tarif stavkasi
birinchi razryad uchun belgilanadi, kolgan razryadlar uchun esa birinchi razryad
tarif stavkasini kolgan razryadlar tarif koeffiqientiga yunaltirish yo’li bilan
aniqlanadi.
2 S.Mexmonov. Byudjet hisobi. “Fan va texnologiyalar” 2012.
5

Uslubiy asoslari: “Buxgalteriya hisobida xujjatlar va xujjatlar aylanuvi
to’g’risida”gi nizom, “Byudjet tashkilotlari xodimlarini moddiy rag’batlantirish
maxsus jamg’armasi to’g’risi”da yo’riqnoma, “Davlat ijtimoiy sug’urtasi bo’yicha
nafaqalar tayinlash va tartibi to’g’risida”gi nizom, O’zbekiston Respublikasi Davlat
byudjetida turuvchi tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish,
ko’rib chiqish, tasdiqlash va ro’yxatdan o’tkazish tartibi to’g’risida”gi nizom,
“Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi yo’riqnoma, O’zbekiston
Respublikasi Davlat byudjetidan mablag’ bilan ta’minlanadigan tashkilotlarning
davriy moliyaviy hisobotlarini tuzish, tasdiqlash
hamda taqdim qilish bo’yicha qoidalar”

1.2.1-chizma. Mexnat haqi bo’yicha hisoblashuvlar xisobining uslubiy
asoslari 3
.
O’zbekiston Respublikasi “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Qonuni
nafaqat byudjet tashkilotlari balki, barcha xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda
buxgalteriya hisobini tashkil qilish va yuritishning me’yoriy-xuquqiy asosi
hisoblanadi. Ushbu qonun buxgalteriya hisobiga oid boshqa barcha
me’yoriyxuquqiy xujjatlarni ishlab chiqishda asos hisoblanadi. Byudjet
tashkilotlarida hodimlar bilan mexnat haqi bo’yicha hisoblashuvlar hisobini
tashkil qilish va yuritish ushbu qonun talablari asosida amalga oshirilishi kerak.
O’zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi (2013 yil 26 dekabr)
Davlat byudjeti ijrosi jarayonida byudjet tashkilotlarida xarajatlarni amalga
oshirishni tashkil qilish, xarajatlarni tasniflash, xarajatlarni nazorat qilishda asos
bo’lib hisoblanadi. Byudjet tashkilotlarida qilinayotgan xarajatlar jumladan,
mexnat haqi xarajatlarining amalga oshirilishi ushbu qonun talablariga mos
bo’lishi lozim.
“O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetida turuvchi tashkilotlarning
xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish, ko’rib chiqish, tasdiqlash va
ro’yxatdan o’tkazish tartibi to’g’risida” Nizom (O’z.R AV. tomonidan 2634son
bilan ro’yxatdan o’tgan).
3 Muallif tomonidan mustaqil tuzilgan.
9

Foydalanilgan adabiyotlar:

Normativ xuquqiy xujjatlar:
1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017-2021 yillarda O’zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar
strategiyasi” nomli 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni.
2. O’zbekiston Respublikasining “Mexnat kodeksi” 1995 yil 21 dekabr
3. O’zbekiston Respublikasining «Byudjet kodeksi 2013 yil 26 dekabr
4. O’zbekiston Respublikasining “Soliq kodeksi” 2007 yil 25 dekabr)
5. O’zbekiston Respublikasining “Buxgaltetriya hisobi to’g’risida”gi
Qonuni. 2016 y. 13 aprel
6. «Davlat ijtimoiy sug’urtasi bo’yicha nafaqalar tayinlash va tartibi
to’g’risida Nizom» O’z.R. AV. tomonidan 2002 yil 8 mayda № 1136-son
bilan
ruyxatdan o’tgan
7. “O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetida turuvchi tashkilotlarning
xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish, ko’rib chiqish, tasdiqlash va
ro’yxatdan o’tkazish tartibi to’g’risida” Nizom 2010 yilda № 2634-son
bilan ro’yxatdan o’tgan.
8. “Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Yo’riqnoma
O’z.R AV. tomonidan 2010 yil 22 dekabrda № 2169-son bilan ro’yxatdan
o’tgan;
9. “O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetidan mablag’
bilan ta’minlanadigan tashkilotlarning davriy moliyaviy
hisobotlarini tuzish, tasdiqlash hamda taqdim qilish bo’yicha
qoidalar” O’z.R AV. Tomonidan 2011 yil 27 sentyabrda № 2270-son
bilan ro’yhatdan o’tgan.

Asosiy adabiyotlar:
10. Ostanaqulov M. Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi. O’quv
qo’llanma - T.: "IQTISOD-MOLIYa", 2009
11. S.U.Mehmonov Byudjet hisobi. O’quv qo’llanma. – T.: “Fan va
texnologiya”, 2012
12. S.U.Mehmonov, D.Ubaydullaev. Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya
hisobi. Darslik. – T.: “Sano-Standart”, 2013 13. Iqtisodiy jurnallar. 2011-
2013 yillar

23

Ushbu nizomga ko’ra tashkilotlarda smetalar tarkibida mexnat haqi
fondini shakllantirish tartibi, mexnat haqi fondini ro’yhatdan o’tkazishda
asoslovchi xujjatlarni ilova qilish, mexnat haqi fondi bo’yicha to’lovlarni
amalga oshirish tartibi belgilangan. Har bir byudjet tashkilotda ushbu nizom
asosida setaning birinchi guruhi mexnat haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlar
bo’yicha xarajat moddalari shakllantiriladi va smeptada belgilangan limit
doirasida xarajatlar amalga oshiriladi, smeta doirasida mexnat haqi bo’yicha
majburiyatlarning to’lovi amalga oshiriladi.
“Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Yo’riqnomaga
asosan byudjet tashkilotlarida xodimlar bilan mexnat haqi bo’yicha
hisoblashuvlar buxgalteriyada hisobga olinadi. Ushbu yo’rinomaga ko’ra ish
hisobi bo’yicha sintetik hamda analitik schyotlar ochilib hisoblashuvlar bo’yicha
hisob ishlari yuritiladi. Byudjet tashkilotlarida xodimlar va stipendiya oluvchilar
bilan hisoblashuvlar 17 schyotning tegishli subschyotlarida hisobga olinadi.
Xodimlar bilan hisoblashuvlar moliyalashtirish manbalari bo’yicha xaqiqiy
xarajatlar schyotlarida aks ettiriladi. Yo’riqnoma talablariga ko’ra mexnat haqi
bo’yicha hisoblashuv muomalalarini qonuniyligini asoslovchi xujjatlar
rasmiylashtiriladi.
O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetidan mablag’ bilan
ta’minlanadigan tashkilotlarning davriy moliyaviy hisobotlarini tuzish,
tasdiqlash hamda taqdim qilish bo’yicha qoidalar” O’z.R AV. Tomonidan 2011
yil 27 sentyabrda № 2270-son bilan ro’yhatdan o’tgan).

10

Soliq solish maksadlari uchun eng kam ish xakining mikdori yil boshidan
e’tiboran ortib boruvchi yakun tarzida xisoblanadi (yil boshidan tegishli davr
uchun eng kam ish xakining oylik mikdorlari summasi).
Ish xaqiga nisbatan 1 foiz shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisob
raqamiga o’tkaziladigan badal mexnat haqidan ushlab qolinadigan daromad
solig’idan chegiriladi.
Mexnat haqidan byudjetdan tashqari pensiya jamg’armasi 8 foiz miqdorda
majburiy ijtimoiy sug’urta badali ushlab qolinadi.
Tashkilotda ishlovchi xodimlarning manfatlarini himoya qiluvchi, har xil
tadbirlar va dam olish maskanlariga yo’llanmalr beruvchi kasaba uyushmasiga 1
foiz a’zolik badali ushlab qolinadi.
Tashkilotda ishlovchi xodimlarning o’z arizasiga ko’ra mexnat haqidan
kommunal xizmatlar va olingan iste’mol krediti, ipoteka kreditlari bo’yicha
majburiyatlarni qoplash mablag’lar yo’nalitilishi mumkin.
Mexnat haqidan xodimning roziligisiz sud qarorlari asosida aliment, boj
to’lovlari va jarimalar undirilishi mumkin.
Masalan. Tashkilotning xodimlar bo’limi tomonidan buxgalteriya
bo’limiga taqdim etilgan tabelga ko’ra xodim aprel oyi davomida 25 ish kunidan
20 kun ishga chiqqan, xodimning shtatlar jadvali bo’yicha bir oylik maoshi
680000 so’m. Ushbu xodimga joriy oy uchun mexnat haqi hisoblaymiz:
680000/25*20=544000 so’m mexnat haqi
Ushbu mexnat haqidan daromad solig’i va majburiy ushlanmalarni ushlab qolish
bo’yicha hisob-kitoblar
Daromad solig’i:
Mexnat haqining eng kam mexnat haqi*1 qismidan 0 foiz
1*149775*0%=0
Mexnat haqining eng kam mexnat haqi*(5-1) qismidan 7,5 foiz (544000-
1*149775)*7,5%=29567
17

Xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan hisoblashuvlar hisobini tashkil etishning maqsad va vaziflari

Купить