Дата регистрации 02 Апрель 2024
193 ПродажXorazmshoxlar va Chingizxon davlati o‘rtasidagi munosabat
![Afsuski, bu kelishuv uzoqqa cho‘zilmadi, Chingizxon mamlakatidan O‘trorga
Umar Xo‘ja al-O‘troriy, al-Jamol al-Marog‘iy, Faxr ad-Din al-Jizzaxiy al-Buxoriy,
Amin ad-Din al-Xaraviy 47
kabi savdogarlar kelgunga qadar davom etdi.
Chingizxon va uning odamlari tomonidan tanlangan tujjorlar O‘trorga borgan
paytlarida u yerning boshqaruvchisi Inoljuq 48
edi. Sulton Qutbiddin Muhammad
Xorazmshoh tog‘asining o‘g‘li hisoblangan Inoljuq (yoki G‘ayirxon 49
) yigirma
ming otliq lashkarlari bilan sulton noibi 50
sifatida boshqarardi.
Manbalarda 450-500 kishidan iborat bu karvon haqida Ingliz olimi Herold
Lemb shunday yozadi: “Muhammad Horazmshohga zudlik bilan chopar jo‘natildi
va Sultonga maktub yo‘llanib, unda mo‘g‘ul karvonida ko‘pgina josuslar
mavjudligi aytilib, ular hibsga olingandan so‘ng o‘z ayblariga iqror bo‘lganliklari
bildirildi. Shu bilan birga, maktubda bu voqea munosabati bilan qat’iy chora
ko‘rish maqsadida Sultondan amri-farmon kutmoqdamiz deyilgandi” 51
. Ammo
farmoga javob kelishini kutmasdan 500 kishi tig‘dan o‘tkazildi. E’tiborlisi shuku,
ulardan faqat bir mo‘g‘ul omon qolgan xolos. Bir so‘z bilan aytganda har qanday
savdo karvonida josuslarning bo‘lishi tabiiy hol, albatta. Zero, Sulton Xorazmshoh
Chingizxonga yuborgan Savdo karvonlarining ichida ham josuslar bor edi.
Xorazmshohlar yurtidagi bu savdo karvoni bilan bo‘lgan voqeaga to‘xtalsak,
O‘tror hokimi bevosita Turkon xotunning tasirida bo‘lib, bu ish unning siyosiy va
47
Chingizxon Xorazmga yuqorida nomlari sanalgan to‘rtta savdogar boshchiligida katta savdo karvonini hozirlaydi.
Bazi ma’lumotlarga qaraganda, karvonda 450 odam bo‘lgan, ularning hammasini musulmonlar tashkil etgan. -
qarang: Tabakat-i-Nasiri. - P. 1201.; Abul Farajning ma’lumotlariga ko‘ra, karvonda 400 savdogar bo‘lgan. Shu
bilan birga Xorazmshoh huzuriga yo‘llangan elchi unga Chingizxon nomidan “Biz endilikda zamindagi barcha
mamlakatlar o‘rtasida osoyishtalik bo‘lishini talab qilamiz. Savdogarlar qo‘quv bilmasdan barcha o‘lkalarga bora
olsinlar. Boylar va faqirlar yaratganga shukronalar aytib hamkorlikda yashasinlar” degan mazmunda noma
topshirilgan. - qarang: The Chronography of Gregory Abû’l Faraj, the Son of Aaron, the Hebrew Physician,
Commonly Known as Bar Hebraeus,
Being the First Part of his Political History of the World: in 2 vol. / Ed., trans. E. A. W. Budge. London: Oxford
University Press, 1932 [Repr.: Amsterdam: APA - Philo Press, 1976]. Vol. I: English Translation. - P. 103.; Boshqa
ma’lumotlarda esa karvonda Chingizxon elchisi Uxun boshchiligida 100 odam bo‘lgan. Juzjoniy karvonda oltin,
kumush, ipak va boshqa maxsulotlar ortilgan 500 tuya bor edi, deb yozadi. Bu karvon haqida Ibn al-Asir, Ibn
Xoldun va boshqalar ham turli ma’lumotlar beradilar. - Boyle A. John. The Seccessors of Genghis Khan. - New
York, London, Columbia University Press, 1971. - P. 95.
48
Inoljuq - chig‘atoy turkchasida Inol - “Shaxzoda” ma’nosini bildiradi. Bu so‘z unvon bo‘la olishi bilan birga ism
ham bo‘lishi mumkin.
49
G‘ayir - turkmancha bo‘lgan bu so‘z “qudratli” ma’nosini bildiradi.
50
Noib - Mo‘g‘ul tilidagi darug‘achi (dorug‘a) va forscha shihna turkiylarning bosqoq atamasi bilan bog‘liq bo‘lib,
u bilan bir hil ma’noda qo‘llanilgan.
51
Гарольд Лэмб. Чингисхан. Властелин мира // Перевод Л.А.Игоревского. - Москва: Центрполиграф, 2007. -
С. 87.
24](https://docx.uz/documents/7b029957-deb4-484b-af56-536f17a53131/page_24.png?v=1)
![11. The Chronography of Gregory Abû’l Faraj, the Son of Aaron, the
Hebrew Physician, Commonly Known as Bar Hebraeus, Being the First Part of his
Political History of the World: in 2 vol. / Ed., trans. E. A. W. Budge. London:
Oxford University Press, 1932 [Repr.: Amsterdam: APA - Philo Press, 1976]. Vol.
I: English Translation. – P. 660.
12. Togan Z.V. Çengiz Han (1155-1227). – Türkiye: Kış Sömestresi,
1969-1979. – S. 67.
13. Xayrullaev M. М . O‘zbek diplomatiyasi tarixidan. Tarixiy ocherklar va
lavhalar. – Toshkent, 2003. – B. 178.
14. Абу Абдуллох аш - Шоший . Мўғул босқини ёҳуд
мусулмонларнинг қонли кечмиши . – Рабвах : Islamic Propagation office. – Б .
369.
15. Абу Абдуллох аш-Шоший. Мўғул татар қиссаси. 1-китоб. –
Рабвах: Islamhouse 2112-1433. – Б. 628.
16. Алоуддин Атомалик Жувайний. Тарихи жаҳонгушо (Жаҳон
фотиҳи тарихи)/ Алоуддин Атомалик Жувайний; масъул муҳаррирлар
Ҳ.Болтабоев, М.Маҳмудов. – Тошкент: “MUMTOZ SO‘Z”, 2015. – Б. 504.
17. Бартольд В.В. Образование империи Чингиз-хана // Записки
Восточного Отделения Императорского Русского Археологического
Общества. Т. X. 1896. – СПб.: Типография Императорской Академии Наук,
1897. – С. 105-119.
18. Бартольд В.В. Работы по истории и филологии тюркских и
монгольских народов. Сочинения. Т. IX. – Москва: Наука, 1968. – C . 759.
19. Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского нашествия.
Сочинения. Т. I. – Москва: Издательство восточной литературы, 1963. – C.
760.
20. Буниётов З.М. Ануштегин-Хоразимшохлар давлати (1097-1231).
Рус тилидан Ашраф Аҳмад ва Маҳкам Маҳмуд таржимаси. – Тошкент: Ғофур
Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1998. – Б. 256.
34](https://docx.uz/documents/7b029957-deb4-484b-af56-536f17a53131/page_34.png?v=1)
Xorazmshoxlar va Chingizxon davlati o‘rtasidagi munosabat