Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	25000UZS
Размер	79.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	04 Июнь 2025
Расширение	docx
Категория	Литература

Xosiyat Rustamova lirikasida ko‘ngil talqini

o‘rtasidagi tuyg‘u sifatida, lekin shaxsiy va individual his-tuyg‘ularni
anglatadigan jihatlarini yoritadi.
III. Uchinchi qator da ishqning sirli va nozik jihatlari tasvirlanadi. "Ko‘ngilning
chuqurida bir sirni yashirgan hamdir" — ishqning hech kimga
ko‘rinmaydigan ichki tabiatini, qalbda yashiringan sirlarini aks ettiradi. Bu
jumla ishqning insonning ichki olamiga bog‘lanishini va faqat shu olamda
uni to‘liq anglash mumkinligini bildiradi.
IV. To‘rtinchi qator da, ishqni yulduzlardan yuqorida va ko‘klarga qarab bir
o‘rinda yonar deb tasvirlash orqali, shoir ishqni ilohiy, ulug‘vor va yuksak
bir tuyg‘u sifatida ko‘rsatadi. Ishqni yuqori fazolar bilan bog‘lash, uni
yuksaklik va mukammallikka intilish sifatida tushunishga imkon beradi.
Xulosa qilib aytganda, Xosiyat Rustamova ishqni nafaqat muayyan bir hissiyot
sifatida, balki qalbning izlanishi va yuksaklikka intilish jarayoni sifatida ko‘rsatadi.
She’rda ishlatilgan poetik vositalar, masalan, metafora , simvolizm , va yulduz
tasvirlari ishqni insonning ichki dunyosidagi yuksak, mukammal va ehtirosli
maqsadga qaratilgan kuch sifatida aks ettiradi.
14

ko‘ngilni anglash , ichki poklanish , va ilohiy sevgi ni o‘z she’rlarida yoritadi. Misol :
Tasavvufda ko‘ngilni "yurak" deb atash, uning ichki izlanishlari va yuksaklik sari
intilishi ko‘plab Rustamovaning she’rlarida aks etadi. Shoira ko‘ngilni ilohiy sevgi
va yuksak ma’naviyat ning eng nozik jihatlari sifatida ko‘rsatadi. 11
 Ilohiy ma’naviyat — Rustamova ko‘ngilni nafaqat bir insonning his-
tuyg‘ulari, balki uning ilohiy haqiqati ni anglash, haqiqatni izlash sifatida
tasvirlaydi. Tasavvufdagi "ko‘ngilni yuksaltirish", "yurakni poklash" kabi
tushunchalar Rustamovaning ko‘ngil tasvirida bir necha bor takrorlanadi.
 Ko‘ngilning ichki poklanishi — Rustamova ko‘ngilni faqat tashqi dunyo
bilan bog‘lamaydi, balki uni ichki rivojlanish, ma’naviy o‘sish va poklanish
nuqtai nazaridan ham ko‘rsatadi. Shoira o‘z she’rlarida ko‘ngilning
izlanishlari, tashvishlari va ichki o‘zgarishlari orqali insonning ilohiy
haqiqatni anglashga bo‘lgan intilishlarini aks ettiradi.
Xosiyat Rustamovaning lirikasida folklor va tasavvuf elementlari ko‘ngil
obrazining shakllanishida muhim rol o‘ynaydi. Shoira ko‘ngilni tabiatning qudratli
kuchlari , ruhiy izlanishlar , va ma’naviy yuksalish bilan bog‘lab, uni o‘ziga xos va
chuqur tasvirlaydi. Rustamovaning she’rlaridagi ko‘ngil tasviri, folklor va tasavvuf
falsafasi bilan uyg‘unlashib, nafaqat insonning ichki dunyosini, balki uning yuksak
ma’naviy maqsadlarini va ilohiy sevgi sari bo‘lgan izlanishini aks ettiradi. Bu
ko‘ngil talqini, Rustamova she’riyatining asosiy estetik tamoyillaridan biri bo‘lib,
uning ijodiga chuqur badiiy ma’no va tashvish olib keladi.
2.2. Zamonaviy o‘zbek shoiralari lirikasida Xosiyat Rustamova ijodining o‘rni
Xosiyat Rustamova o‘zining badiiy va ma’naviy tasavvurlari bilan
zamonaviy o‘zbek adabiyotida o‘ziga xos o‘rin tutadi. Uning lirikasidagi ko‘ngil
tasviri, ma’naviyat va ruhiy izlanishlar o‘zbek shoiralari orasida alohida e’tiborni
jalb qilgan va zamonaviy she’riyatda muhim mavzu sifatida ko‘rib chiqilgan.
Rustamova lirikasining asosiy o‘ziga xosligi, uning folklor va tasavvuf ni
11
Rahmatov, Sh. (2010). Zamonaviy o‘zbek she’riyatida ishq va ko‘ngil tasviri . Toshkent: Fan va ta’lim nashriyoti.
18

II-BOB. Xosiyat Rustamova lirikasida ko‘ngilning badiiy-estetik talqini
Xosiyat Rustamovaning she’riyatida ko‘ngil tasvirining o‘rni juda katta
bo‘lib, bu obraz lirikada chuqur ruhiy holatlarni ifodalash, inson qalbining ichki
izlanishlari va ehtiroslarini tasvirlashda muhim vosita hisoblanadi. Shoira ko‘ngilni
nafaqat hissiyotlarni ifodalovchi, balki insonning ma’naviy o‘sishi va ichki
dunyosidagi o‘zgarishlarni aks ettiruvchi obraz sifatida ishlatadi. U ko‘ngilni
qarorlar va tanlovlar ortidagi chuqur sezgi va qarorlarni anglashda, ichki
izlanishlarda, shuningdek, haqiqiy sevgi va yuksak maqsadlarga erishishda
bo‘layotgan jarayon sifatida tasavvur etadi. Ushbu bo‘limda Xosiyat
Rustamovaning lirikasida ko‘ngil obrazining badiiy-estetik talqini, uning folklor,
tasavvuf va zamonaviy o‘zbek she’riyatidagi o‘rni va ulardan qanday foydalanishi
tahlil qilinadi 9
.
Xosiyat Rustamovaning she’riyatida folklor va tasavvuf elementlari o‘ziga xos
badiiy shaklga ega bo‘lib, ko‘ngil tasvirini o‘zgacha tarzda kashf etadi. Shoira
o‘zining asarlarida ko‘p holatlarda xalq og‘zaki ijodi va tasavvuf falsafasi dan
foydalanadi, bu esa uning she’riyatini nafaqat zamonaviy, balki milliy qadriyatlar
bilan ham bog‘laydi. Xosiyat Rustamovaning ko‘ngil tasviridagi folklor
elementlari ko‘pincha ko‘ngilning insonning yuragi, qalbi va tabiiy holati sifatida
tasvirlanadi. Shoira ko‘ngilni ba’zan yirik, katta bir daryo yoki tog‘lar kabi
ifodalab, unda yashiringan his-tuyg‘ularni ochib beradi. Bunday tasvirlar
folklorning ajralmas qismi sifatida ko‘rinadi, chunki xalq she’rlarida ko‘ngil
ko‘pincha kuchli, tabiiy va cheksiz kuchlar bilan bog‘lanadi. Misol : Shoira
9
Sobirova, F. (2012). O‘zbek adabiyotida tasavvuf va folklor elementlari . Toshkent: Fan va ta’lim nashriyoti. 73-B
15

singdirishda muvaffaqiyat qozondi. Uning she’riyati, tasavvuf va an'anaviy folklor
uslublarini zamonaviy yondoshuvlar bilan uyg‘unlashtirib, adabiyotda yangi
yo‘nalish ochdi. Folklor va tasavvufning o‘zaro bog‘liqligi Xosiyat Rustamovaning
she’riyatida aniq aks etadi. Shoira o‘z she’rlarida ko‘ngilni tasavvufning ruhiy
izlanishlari, ma’naviy dunyo va ilohiy totuvlik bilan bog‘laydi. Bu esa uning
she’riyatini nafaqat tashqi ehtiroslardan, balki ichki dunyo va koinot bilan
uyg‘unlikdan tashvishlanadigan badiiy va estetik qadriyatlar sifatida ajratib turadi.
Shoira ishqni, ko‘ngilni va ma’naviyatni o‘zaro bog‘lab tasvirlab, o‘z asarlarida
shaxsning ruhiy holatini, uning izlanishlarini va yuksalish intilishlarini badiiy
shakllarda ifodalashga muvaffaq bo‘ldi.
Shuningdek, Rustamovaning she’riyatidagi ko‘ngil tasvirlari nafaqat shaxsiy
izlanishlar, balki xalqning umumiy ruhiy holati, uning ma’naviy uyg‘onishi va
yuksalishiga intilishlarini aks ettiradi. Uning she’rlarida ko‘ngil nafaqat ichki
huzur va totuvlikni anglatadi, balki insonning o‘zi va butun koinot bilan
uyg‘unlashish jarayonini tasvirlaydi. Bu, o‘z navbatida, o‘quvchiga ma’naviy va
psixologik yuksalishlar, ruhiy uyg‘onishlarni his qilishga yordam beradi. Xulosa
qilib aytganda, Xosiyat Rustamovaning she’riyatidagi ko‘ngil tasviri, uning estetik
va badiiy ifodasi nafaqat o‘zbek she’riyatining rivojiga hissa qo‘shdi, balki jahon
adabiyotida ham o‘z o‘rnini topdi. Rustamovaning ishq va ko‘ngilni tasvirlashdagi
yondoshuvi zamonaviy o‘zbek she’riyatida o‘ziga xos va noyob bo‘lib, o‘zining
ma’naviy, falsafiy va poetik yondoshuvlar orqali she’riyatda yangicha mazmun
yaratdi. Uning she’rlaridagi ko‘ngil obrazlari bugungi kunda o‘zbek adabiyotining
eng chuqur va ma’naviy jihatdan boy asarlarini tashkil qiladi. Shoira ijodi o‘zining
badiiy estetik yuksakligi, falsafiy talqini va zamonaviy dunyoqarashga mos
keluvchi poetikasi bilan o‘zbek adabiyotida mustahkam o‘rin egallagan.
24

Xosiyat Rustamovaning lirikasining zamonaviy o‘zbek she’riyatidagi o‘rni
muhim. Uning ko‘ngil obrazlarini tasvirlashdagi yondoshuvi, zamonaviy shoiralar
tomonidan keng tarqalgan bo‘lsa-da, Rustamova o‘zining badiiy tasvirlari,
poetikasi va falsafiy mushohadalari orqali boshqa shoiralardan ajralib turadi.
Uning ko‘ngil talqini, nafaqat o‘z zamonasi, balki o‘zbek adabiyotining
kelajakdagi rivojiga ham salmoqli ta’sir ko‘rsatadi. Shoira o‘zining she’riyati
orqali nafaqat shaxsiy hissiyotlarni, balki xalqning ichki dunyosini, uning ruhiy
holatini va yuksalishga intilishlarini aks ettiradi. Uning she’rlaridagi ko‘ngil tasviri
zamonaviy o‘zbek adabiyotida yangi bir yo‘nalish va badiiy yondoshuv yaratdi, bu
esa uning ijodiga badiiy-estetik jihatdan katta ahamiyat beradi. Xulosa qilib
aytganda, Xosiyat Rustamovaning she’riyati nafaqat uning shaxsiy ko‘ngil va ishq
tasvirlarining, balki o‘zbek she’riyatining zamonaviy rivojining bir qismi sifatida
qaraladi. Shoira, o‘zining ijodi orqali, ko‘ngil , ma’naviyat va ilohiy haqiqatlarga
bo‘lgan izlanishlarni badiiy tarzda ifodalagan. Uning she’riyatining badiiy-estetik
xususiyatlari, o‘ziga xos poetik uslubi va falsafiy talqini zamonaviy o‘zbek
adabiyotida o‘ziga mustahkam o‘rin yaratdi. Xosiyat Rustamovaning ijodi, nafaqat
o‘z zamonasining she’riyatiga yangi bir yondoshuv olib keldi, balki adabiyotda
chuqur va ma’naviy izlanishlar uchun yangi yo‘nalishlar ochdi.
Xosiyat Rustamovaning she’riyatidagi ko‘ngil tasvirining badiiy-estetik
talqini nafaqat o‘zbek adabiyotiga, balki umumjahon adabiyotiga qo‘shilgan
muhim hissa sifatida qaralishi mumkin. Shoira, ko‘ngil va ishqni tasvirlashda ruhiy
izlanishlar va ma’naviy uyg‘onishlar elementlarini birlashtirib, zamonaviy
she’riyatning estetik jihatlarini boyitdi. Uning ko‘ngil obrazlari, o‘ziga xos poetik
uslub va tasavvufiy yondoshuv orqali, o‘quvchini chuqur falsafiy tafakkurga
undaydi. Rustamova nafaqat ko‘ngilni tasvirlaydi, balki u orqali insonning ruhiy
holatini, uning ichki izlanishlarini, ilohiy haqiqatlarni izlashini badiiy shaklda
ifodalaydi. Shoiraning ishq va ko‘ngil tasvirlarida taqdim etilgan ma’naviy
uyg‘onish, ichki erkinlik va ilohiy totuvlik tushunchalari, zamonaviy o‘zbek
adabiyotida ko‘plab shoiralar tomonidan yangicha talqin etildi. Xosiyat Rustamova
o‘zining badiiy tasvirlari va poetik shakllar orqali, bu tushunchalarni o‘quvchiga
23

boshqa zamondosh shoiralardan ajratib turadi. Qodiriy she’riyatida ko‘ngil asosan
yer yuzidagi muammolar, sevgi va ehtiroslar bilan bog‘lanib, xosiyat (umid) va
yuksalish obrazlari bilan tasvirlanadi.
Xosiyat Rustamova she’riyatidagi ko‘ngil talqini nafaqat uning o‘ziga xos
badiiy uslubini, balki zamonaviy o‘zbek adabiyotida badiiy ifodalanishning yangi
yo‘nalishini ham belgilaydi. Shoira o‘z she’rlarida an'anaviy tasavvuf va folklor
elementlarini zamonaviy poetikada qo‘llagan holda, ma’naviyat va ilohiy sevgi ni
ko‘rsatadi. Uning ijodida ko‘ngil tasviri faqat tashqi dunyo bilan bog‘lanmaydi,
balki ichki izlanishlar, ma’naviy yuksalish va ilohiy haqiqatni anglash jarayonida
aks etadi. Rustamova ijodi, o‘zbek she’riyatining zamonaviy rivojida muhim o‘rin
tutadi, chunki u an'anaviy she’riy uslublarni yangi, zamonaviy yondoshuv bilan
birlashtirgan. Uning ko‘ngil va ishq talqini zamonaviy o‘zbek adabiyotida o‘ziga
xos estetik va ma’naviy o‘rin egallaydi, va bu aspekt uning she’riyatining alohida
o‘rnini belgilaydi. 12
Xosiyat Rustamova ijodi zamonaviy o‘zbek shoiralari orasida o‘ziga xos
o‘ringa ega. Uning lirikasidagi ko‘ngil tasviri, folklor va tasavvuf elementlari bilan
boyitilgan bo‘lib, nafaqat ma’naviy izlanishlarni, balki ilohiy sevgi va ruhiy
poklanishlarni tasvirlashda o‘ziga xos uslub yaratadi. Rustamova she’riyati
zamonaviy o‘zbek adabiyotida badiiy-estetik jihatdan o‘zining unikal o‘rniga ega
bo‘lib, shoiraning ko‘ngil tasvirlari boshqa zamondosh shoiralar ijodi bilan
taqqoslaganda yangi va chuqur talqinlarni taqdim etadi. Xosiyat Rustamova
ijodining zamonaviy o‘zbek she’riyatidagi o‘rni ni yanada chuqurroq tahlil
qilganimizda, uning she’riyati nafaqat estetik va ma’naviy jihatdan alohida, balki
ijtimoiy va falsafiy qiyofalari bilan ham adabiyotda o‘ziga mustahkam o‘rin
egallaganini ko‘rishimiz mumkin. Rustamova, ko‘plab zamondosh shoiralar kabi,
o‘z asarlarida insonning ichki ruhiy holatini, uning dunyoqarashini va ichki
izlanishlarini aks ettirishda bevosita ishtirok etgan. Biroq uning she’riyati, ayniqsa
ko‘ngil tasviri, ishq va ma’naviyat masalalari muhokamasi bilan, boshqa shoiralar
12
Abdurahmanov, S. (2013). Xosiyat Rustamova: she’riyatdagi estetik yondoshuvlar . Toshkent: Adabiyot va san'at
nashriyoti. 39-B
20

ijodidan farq qiladi. Shoira, ko‘ngilni tasvirlashda, ko‘proq tasavvuf va ilohiy
hikmatlar orqali yuksaltiradi.
Xosiyat Rustamovaning she’riyatidagi badiiy-estetik yondoshuv zamonaviy
o‘zbek she’riyatida o‘ziga xoslik yaratgan. Shoira ko‘ngilni, uning haqiqatini
izlashni, insonning ma’naviy yuksalishi va dunyoqarashining o‘zgarishini poetik
ifodalashda tasavvuf falsafasidan foydalanadi. Uning she’rlarida ishq va ko‘ngil
o‘rtasidagi munosabatlarni ko‘rsatuvchi obrazlar va motivlar an'anaviy tasavvuf
adabiyoti bilan bog‘langan bo‘lsa ham, ularni zamonaviy kontekstga moslab
ishlatadi. Bu, o‘z navbatida, uning she’riyatini nafaqat folklor va tasavvuf
an'analariga asoslanib, balki bugungi kunda o‘zgargan jamiyatda, shaxs va
ruhiyatni anglashga qaratilgan yondoshuv sifatida ko‘rsatadi. Bundan tashqari,
ko‘ngil tasviridagi yuksalishning estetik nuqtai nazari, Rustamovaning she’rlarini
boshqa zamondosh shoiralar ijodidan ajratib turadi. Uning she’riyatida ko‘ngilni
faqat tashqi ehtiroslar va his-tuyg‘ular orqali emas, balki ichki poklanish, ilohiy
haqiqatlarga erishish maqsadida tasvirlash asosiy maqsadga aylanadi.
Rustamovaning ko‘ngil tasviri nafaqat individual qiyofani ifodalaydi, balki koinot
va tabiat tasvirlari orqali butun insoniyatning ma’naviy izlanishlariga aylangan. 13
Rustamova she’riyatining zamonaviy o‘zbek adabiyotidagi o‘rni shundaki, u
o‘zining ko‘ngil va ishq tasvirlari orqali nafaqat o‘zbek she’riyatini, balki jahon
adabiyotini ham o‘ziga xos tarzda boyitgan. Uning she’rlaridagi muayyan ruhiy
holatlar, ko‘ngilni anglash, haqiqiy sevgini topish va uni o‘zlashtirish masalalari
zamonaviy o‘zbek she’riyatida alohida o‘rin tutadi. Rustamovaning tasavvufga
asoslangan badiiy ifodasi, uning ko‘ngil tasvirini chuqurlashtiradi va shaxsning
ma’naviy izlanishlarini aks ettirishda yangi yo‘nalishlarni ochadi. Shoira o‘zining
she’rlarida ishq va ko‘ngilni nafaqat shaxsiy sevgining ifodasi, balki ma’naviy
izlanishlar va koinot bilan uyg‘unlik da tasvirlaydi.
13
Fozilov, N. (2015). Ko‘ngil obrazining o‘zbek she’riyatidagi rivoji . Toshkent: O‘zbekiston nashriyoti. 48-B
21

Xulosa
Xosiyat Rustamova she’riyatining o‘ziga xos xususiyatlari nafaqat uning
tasavvuf va folklor elementlarini zamonaviy she’riyatga qo‘shishida, balki ko‘ngil
va ishq ni insonning ichki dunyosidagi izlanishlar bilan bog‘lashda yotadi. Shoira,
o‘zining lirikasida ko‘ngilni nafaqat tashqi dunyo bilan bog‘lagan, balki ilohiy va
ma’naviy yuksalishlarga intilishni tasvirlagan. Uning she’rlaridagi ko‘ngil talqini
zamonaviy o‘zbek she’riyatida alohida o‘rin egallaydi, va bu Rustamovaning
ijodining badiiy-estetik jihatdan katta ahamiyatga ega ekanligini ko‘rsatadi. Shoira,
shubhasiz, o‘z zamonasi shoiralariga o‘xshash tarzda insonning ichki olamini
tasvirlashda muhim rol o‘ynaydi, ammo uning she’riyati nafaqat badiiy, balki
ma’naviy jihatdan ham boy va chuqur talqinlarga ega. Xosiyat Rustamovaning
lirikasida ko‘ngil va ishq tasvirlari markaziy o‘rin tutadi. Shoira o‘zining
she’riyatida insonning ichki dunyosini, uning ruhiy holatini va ma’naviy
izlanishlarini chuqur talqin etgan. Rustamova, o‘zining badiiy uslubi va poetikasi
orqali, o‘z zamonasi shoiralaridan ajralib turadi, chunki uning asarlarida ko‘ngil
faqat shaxsiy tuyg‘ular va ehtiroslar bilan bog‘lanmaydi, balki ilohiy va ma’naviy
izlanishlar bilan ham bog‘lanadi. Uning she’riyatidagi ko‘ngil obrazlari, tasavvuf
falsafasi va folklor an'analariga asoslanib, ishq va ko‘ngil ni koinot , tabiat , va
ma’naviy haqiqatlar bilan bog‘lab tasvirlash orqali chuqur falsafiy mazmun
keltiradi.
Xosiyat Rustamova she’riyatining yana bir o‘ziga xos jihati, uning ko‘ngil
tasvirida nafaqat odamlarning ichki holatini, balki ularning dunyoqarashini,
ma’naviy izlanishlarini aks ettirishi bilan bog‘liq. Rustamova she’rlarida ko‘ngil –
bu nafaqat his-tuyg‘ularni ifodalashning vositasi, balki ilohiy va ma’naviy
izlanishlarning, poklanishning va yuksalishning manbai sifatida qaraladi. Shoira,
o‘z asarlarida folklor va tasavvuf elementlarini zamonaviy poetikada yangi shaklda
ishlatib, o‘ziga xos estetik va badiiy tafakkur yaratgan. U ko‘ngil obrazini faqat yer
yuzidagi ehtiroslar bilan bog‘lashdan ko‘ra, uni ruhiy izlanishlar, koinot bilan
uyg‘unlik va ilohiy ma’naviyat bilan ham bog‘laydi. Bu xususiyat uning
she’riyatiga noyoblik, chuqurlik va badiiy yuksaklik kiritadi.
22

Xosiyat Rustamova lirikasida ko‘ngilning iztirobli holatlari, yakkalanish,
umidsizlik, qo‘rquv va hayotning murakkabligi ko‘p uchraydi. Shoira ko‘ngilni
iztirob ning markazi sifatida ko‘rsatadi, u ichki kechinmalar ni chuqur yoritadi. Bu
talqinda ko‘ngilning holatlari ko‘pincha noaniqlik, iztirablar va orzular bilan
bog‘lanadi. Rustamovaning she’riyatida ko‘ngil ba’zan g‘am-tashvish , adashganlik
va yolg‘izlik kabi ruhiy holatlar orqali ko‘rsatiladi. Shoira ko‘ngilni bu iztirobli
holatlarda tasvirlaydi, shuningdek, uning bu holatlarga qanday javob berishini,
qanday qarorlar qabul qilishini, qanday o‘zgarishini va rivojlanishini izlaydi.
5
Ko‘ngil o‘zgarmas va doimo bir holatda qoladigan tushuncha emas, balki
harakatdagi , o‘zgarib turadigan, dinamik bir tasvir sifatida namoyon bo‘ladi.
Rustamovaning lirikasida ko‘ngil ning bir talqini ham ilohiy va mistik holatni aks
ettiradi. Shoira ko‘ngilni tasavvufiy va diniy ma’nolarda ham izohlaydi 6
. Bu
talqinlarga ko‘ra, ko‘ngil insonning ruhiy va ma’naviy jahonini anglash, uning
ilohiy sirlarga yuzlanishi va o‘zining yuqori maqsadlarini izlash jarayonida
namoyon bo‘ladi. Shoira, shuningdek, ko‘ngilni bo‘shlik va yolg‘on dunyodan
ozod bo‘lishga, haqiqiy ma’naviyat ga erishishga intilish sifatida tasvirlaydi.
Xosiyat Rustamovaning she’riyatida ko‘ngil ning poetik talqini inson ruhiyatining
eng chuqur qatlamlarini ochishga qaratilgan. Ko‘ngil tasvirlari orqali shoira sevgi,
iztirob, umidsizlik, baxt, armon va mistik holatlarni ifodalaydi. Rustamovaning
lirikasida ko‘ngilning shakllanishi har xil ruhiy holatlarning, hissiyotlarning va
orzularning badiiy ifodasi sifatida ko‘riladi. Ko‘ngil va ishqning o‘zaro bog‘liqligi,
shuningdek, ko‘ngilning iztirobli va ilohiy holatlari shoiraning poetik uslubining
o‘ziga xos jihatlari hisoblanadi.
1.2. Xosiyat Rustamova she’riyatida ishq va ko‘ngil munosabatlari
Xosiyat Rustamova lirikasi o‘zining chuqur hissiyotlar va murakkab ruhiy
holatlarni tasvirlashdagi nozikligi bilan ajralib turadi. Shoira she’rlarida ishq va
5
Mirzayev, I. (2015). Xosiyat Rustamova va o‘zbek modernizmi . Toshkent: Yangi avlod nashriyoti. 78-B
6
Iskandarov, M. (2010). O‘zbek she’riyati va Xosiyat Rustamovaning o‘rni . Toshkent: Sharq nashriyoti. 23-B
10

Ushbu mavzuning dolzarbligi nafaqat Rustamovaning o‘z asarlariga
qaratilgan, balki uning she’riyatini zamonaviy o‘zbek adabiyotida boshqa shoiralar
bilan taqqoslashda ham ochiq-oydin ko‘rinadi. Shoiraning lirik asarlarini tahlil
qilish, uning ko‘ngil va ruhiyat haqidagi tasavvurlarini o‘rganish nafaqat
adabiyotshunoslar uchun, balki keng o‘quvchi auditoriyasi uchun ham muhim
ahamiyatga ega. Shu sababli, Xosiyat Rustamovaning lirikasida ko‘ngil
tushunchasining talqini o‘rganish, uning adabiyotdagi o‘rnini aniqlash va badiiy
xususiyatlarini tahlil qilish mavzusining dolzarbligi va ahamiyati oshib bormoqda.
Kurs ishining maqsadi . Mazkur kurs ishining asosiy maqsadi – Xosiyat
Rustamovaning lirik she’riyatida ko‘ngil tushunchasining badiiy talqini, uning
poetik ifodalanishi va adabiy xususiyatlarini chuqur tahlil qilishdir. Shoiraning
asarlarida ko‘ngil nafaqat his-tuyg‘ularning ifodasi, balki insoniyatning ichki
dunyosi, uning hayotiy qarashlari, orzulari va iztiroblarining aks etishidir. Kurs
ishida shuningdek, Rustamovaning lirik she’riyatidagi asosiy mavzular, uning
ko‘ngil tushunchasini yoritishdagi uslubi va badiiy-estetik jihatlari o‘rganiladi.
Ishning asosiy maqsadi quyidagilarga qaratilgan:
 Xosiyat Rustamova lirikasidagi ko‘ngil tushunchasining talqinini o‘rganish.
 Shoiraning asarlarida ko‘ngilning muhabbat, hijron, armon va hayot falsafasi
kabi holatlar orqali ifodalangan nozik qatlamlarini tahlil qilish.
 Rustamovaning ko‘ngil tushunchasini adabiy jarayondagi o‘ziga xos uslubiy
yondashuvi bilan bog‘lab, uning o‘zbek adabiyotidagi o‘rnini aniqlash.
 Ko‘ngil va inson qalbining iztirobini Rustamova she’riyatida qanday badiiy
vositalar yordamida ifodalanganini tahlil qilish.
Ushbu maqsadlar asosida Xosiyat Rustamovaning lirikasidagi ko‘ngil
tushunchasining badiiy-adhaviy va falsafiy tafakkurini yoritishga qaratilgan tahlil
ishlab chiqiladi.
Kurs ishining predmeti . Mazkur kurs ishining predmeti – Xosiyat
Rustamovaning lirik she’riyatida ko‘ngil tushunchasining badiiy talqini va uning
adabiy-uslubiy xususiyatlarini o‘rganishdir. Bu predmet doirasida shoiraning
asarlarida ko‘ngil tushunchasining ifodalanish shakllari, uning tasvirlashdagi
5

15. Jumaev, F. (2014). Shoira Xosiyat Rustamova: She’riyat va uning falsafiy
mazmuni . Toshkent: Falsafa nashriyoti.
16. Yusupov, B. (2018). Folklor va tasavvuf: Xosiyat Rustamova she’riyatidagi
diniy-ma’naviy izlanishlar . Toshkent: San'at va adabiyot nashriyoti.
17. Tohirova, M. (2005). Ko‘ngil va ishq: Xosiyat Rustamova she’riyatidagi asosiy
temalar . Toshkent: Ta’lim nashriyoti.
18. Nuriddinov, U. (2019). Xosiyat Rustamovaning estetik talqini: ishq, ko‘ngil va
tasavvuf . Toshkent: Yangi avlod nashriyoti.
19. Saidov, A. (2020). Xosiyat Rustamovaning she’riyatida ma’naviy izlanishlar va
ularga tasavvufiy yondoshuv . Toshkent: O‘zbekistan nashriyoti.
20. Mirzoeva, L. (2013). Rustamovaning she’riyati: folklor va tasavvufni
birlashtirgan poetika . Toshkent: Ilm-fan nashriyoti.
26

Bu obrazni folklor va tasavvufdan olingan tushunchalar orqali shakllantiradi.
Uning she’rlarida ko‘ngil nafaqat insonning ichki dunyosini aks ettiruvchi tasvir,
balki yuksak ma’naviyat, ilohiy qadr-qiymat va qalbning xolislik sari intilish
sifatida ko‘rsatiladi. Xosiyat Rustamovaning she’riyatida folklor elementlari
ko‘plab ko‘ngil obrazlarida namoyon bo‘ladi. Folklorning asosiy xususiyatlaridan
biri uning tabiat bilan bog‘liqligi, inson qalbining tabiiy holatini aks ettirishi va
odamlarning ichki olamining oddiy, ammo chuqur tasviridir. Rustamova ko‘ngilni
xalq she’riyatidagi tabiat va inson o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanish orqali aks ettiradi.
Xalq og‘zaki ijodida ko‘ngil ko‘pincha yurak yoki qalb sifatida tasvirlanadi, uni
insonning ruhiy holati va mazmuni bilan bog‘lashadi. 10
Xosiyat Rustamova
shunday tasvirlarni qo‘llab, ko‘ngilni yurak , tabiatning qudratli kuchi sifatida aks
ettiradi. Misol : Shoira she’rlarida ko‘ngilni yurakning oloviga yoki g‘azabiga
o‘xshatish orqali, uning ichki kuchini, ehtiroslarini va izlanishlarini tasvirlaydi.
Folklor shoiralari ko‘ngilni ko‘pincha "yurak" deb atab, uning ichki tuyg‘ularini
aks ettirgan bo‘lsalar, Rustamova ham bu xalq tasvirlaridan foydalanadi.
 Yurakning olovi — Xosiyat Rustamova ko‘ngilni g‘azab , ishq , g‘am va
muhabbat kabi kuchli his-tuyg‘ular bilan bog‘laydi. Shoira ko‘ngilning bu
holatini ko‘p hollarda folklor obrazlarida tasvirlanganidek, hayotiy tajriba va
ichki intilishlar bilan muvofiqlashtiradi.
 Tabiat bilan bog‘lash — Rustamova ko‘ngilni daryo , tog‘ , quyosh kabi
tabiat elementlari bilan taqqoslaydi. Xalq she’riyatida tabiat va uning
elementlari ko‘ngilning hissiy va ruhiy holatlarini aks ettirishda muhim rol
o‘ynaydi. Shoira ko‘ngilni keng va cheksiz manbalar bilan bog‘lab, uning
qudratini, hamda ichki tinchlik va tinimsiz izlanishlarini ko‘rsatadi.
Rustamovaning lirikasida tasavvuf falsafasi ko‘ngilni ko‘plab ruhiy va ilohiy
izlanishlar manbai sifatida tasvirlaydi. Tasavvufda ko‘ngil insonning ichki olami ,
ma’naviy yuksalishi , va ilohiy haqiqati ni tushunishning asosiy vositasi sifatida
qabul qilinadi. Shoira tasavvuf ta’limotining ko‘pgina tamoyillarini, jumladan,
10
Xudoyberdiyeva, L. (2004). O‘zbek adabiyotida folklor va tasavvuf: nazariy masalalar . Toshkent: O‘zbekiston
nashriyoti. 62-B
17

shoiralaridan biri bo‘lib, uning lirik she’riyatida inson ruhiyatining nozik
qatlamlari, ayniqsa, ko‘ngil va uning turli holatlari yoritiladi. Shoiraning asarlari,
uning ichki kechinmalari, hissiyotlari va ruhiy izlanishlari o‘zining badiiy ifodasi
bilan adabiyotda alohida o‘rin tutadi. Ayniqsa, ko‘ngil tushunchasining Rustamova
lirikasidagi o‘rni va talqini jahon adabiyotida ham keng muhokama qilinadigan
fenomen bo‘lib, o‘zbek adabiyotida yangi, zamonaviy yondashuvlarni taqdim
etadi. O‘zbekiston Respublikasining “Adabiyot va san’atni rivojlantirish”ga oid
qarorlar : O‘zbekiston Respublikasining adabiyot va san’atni rivojlantirishga
qaratilgan qaror va farmonlari, jumladan, adabiyotshunoslikni rivojlantirish ,
o‘zbek she’riyatining yuksalishini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan tashabbuslar,
ayniqsa, Xosiyat Rustamova kabi zamonaviy shoiralarning ijodini o‘rganish va
targ‘ib qilishda muhim rol o‘ynaydi. 1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbek adabiyotini
rivojlantirishga oid farmonlari” : Ushbu qarorlar adabiyotshunoslikni rivojlantirish,
milliy adabiyotga e’tiborni kuchaytirish, ijodkorlarni qo‘llab-quvvatlash va yosh
ijodkorlarni rag‘batlantirishga qaratilgan. Rustamovaning she’riyatidagi yangi
estetik va falsafiy yondashuvlar ushbu qarorlar doirasida o‘zining e’tiboriga
tushadi. Prezident qarorlari o‘zbek adabiyotini rivojlantirish, xalqaro maydonda
milliy madaniyatni keng targ‘ib qilish va yosh ijodkorlarga imkoniyat yaratish
orqali, Xosiyat Rustamovaning ijodi kabi o‘ziga xos yozuvchilar va shoirlarning
faoliyatiga turtki bo‘li b kelmoqda. Shoira asarlarida ko‘ngilning ifodalanishi
faqatgina sevgi, hijron yoki armon kabi his-tuyg‘ulardan iborat bo‘lib qolmay,
balki insonning hayotiy qarashlarini, taqdirini, badiiy-falsafiy tafakkurini aks
ettiradi. Xosiyat Rustamovaning lirik she’riyatidagi ko‘ngil talqini, uning
insoniyatga bo‘lgan munosabati va uni tushunish tarzini o‘rganish
adabiyotshunoslikda muhim o‘rin tutadi. 2
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 12-martdagi “O‘zbekistonda adabiyot va san’atni rivojlantirish,
shu jumladan, she’riyatni qo‘llab-quvvatlashga doir chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi PQ-5045-son qarori. Toshkent,
2021.
2
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 1-apreldagi “O‘zbekistonning yangi adabiy siyosatining
asoslarini ishlab chiqish to‘g‘risida” gi PQ-5970-son qarori. Toshkent, 2022.
4

nafaqat ruhiyat, balki insoniyatning umumiy izlanishlari va yuksalishiga qaratilgan
murakkab jarayon sifatida ifodalanadi. 7
Ishq
Ishq – bu qalbning olovini yo‘qotmaslik,
O‘zgalar sevadigan, sen sevodigan hamdir,
Birgina so‘z bilan yurtning dardini anglamay,
Ko‘ngilning chuqurida bir sirni yashirgan hamdir.
Ishq – bu yulduzlardan yuqorida turar,
Ko‘klarga qarab bir o‘rinda yonar,
G‘oyibga yetib, go‘yo ko‘rinar,
Sening qalbingdagi yorug‘lik bo‘lar.
Shoira Xosiyat Rustamova o‘zining “ Ishq ” she’rida, ishqni chuqur ma’noga
ega, ruhiy va hissiy jihatdan beg‘ubor, har qanday tashqi qiyinchiliklarga qarshi
turuvchi kuch sifatida taqdim etadi. She’rda ishqning boshqaruvchi va yuksak
sifatlari ta’kidlanadi, bu esa ko‘ngilni o‘ziga bo‘ysundiradi. She’rni tahlil qilganda,
ishqning ichki izlanishlar va maqsadga erishish yo‘lidagi qiyinchiliklar bilan
bog‘lanishini ko‘ramiz. 8
I. Birinchi qator da ishqni "qalbning olovini yo‘qotmaslik" sifatida tasvirlash
orqali, Rustamova ishqning doimiyligini, uning qalbda yashashini va
izlanishini aks ettiradi. "Olov" metaforasi ishqning ruhiy energiyasi,
harakatlantiruvchi kuchini anglatadi.
II. Ikkinchi qator da esa ishqning ikki tomonlama tabiati ko‘rsatilgan: "O‘zgalar
sevadigan, sen sevodigan hamdir." Bu erda shoira ishqni umumiy, odamlar
7
Bektemirov, A. (2008). Zamonaviy o‘zbek shoiralari va ko‘ngil tasviri . Toshkent: Adabiyot nashriyoti. 89-B
8
Tursunov, I. (2017). Ko‘ngil, ishq va tasavvuf: Xosiyat Rustamovaning she’riyatiga umumiy nazar . Toshkent: Ilm
nashriyoti. 54-B
13

yuksalishga erishishga intiluvchi unsur sifatida ko‘rsatadi. Ko‘ngil esa ishqni,
uning mukammalligi va insoniyatdagi umumiy baxt ni ifodalaydi.
Xosiyat Rustamovaning she’riyatida ko‘ngilning iztirobli holatlari, uning
yashirin chuqurliklari, qo‘rquvlari va shubhalari bilan bog‘lanadi. Shoira ko‘ngilni
faqat ijobiy his-tuyg‘ularni ifodalovchi emas, balki ichki iztiroblar , izlanishlar va
tashvishlar bilan ham ko‘rsatadi. Rustamovaning she’riyatida ko‘ngil, ba’zida,
ishqning ulkan yuksakligiga intilish natijasida yuzaga keladigan iztiroblar ni taqdim
etadi. Bu iztiroblar ishqni qidirish, uni anglash va erishish yo‘lida yashovchi ichki
muammolar sifatida namoyon bo‘ladi. Ko‘ngilning ichki iztiroblari ishq bilan
bog‘liq, chunki Rustamova ishqni eng oliy, muqaddas tuyg‘u sifatida tasavvur
qiladi va uni yuksak maqsad sifatida ko‘rsatadi. Bu yuksaklikni anglash, insonni
qayta o‘zgarishga, yuqori ma’naviy darajaga erishishga olib keladi. Ishqning
iztirobli holatlari ko‘ngilni maqsad sari yo‘naltiradi va uni o‘zining ichki
kechinmalarini anglashga undaydi. Xosiyat Rustamovaning she’rlarida ishq va
ko‘ngil o‘rtasidagi munosabatlarning badiiy shakllanishi har bir she’rda o‘ziga xos
tarzda ifodalanadi. Shoira ko‘ngil va ishqni haqiqiy hayotning nozik va shaxsiy
tasvirlarini yaratishda, ko‘pincha, anglash va qabul qilish jarayonlarini ko‘rsatadi.
Ko‘ngilning izlanishlari , ishqning esa boshqaruvchi kuch sifatida rol o‘ynashini
ifodalash orqali she’rlarining badiiy shakli yanada boyib boradi. Rustamova,
ayniqsa, ko‘ngil va ishqni bir-biriga bog‘lab, ular o‘rtasidagi bog‘lanishni
tasvirlashda poetik usullarni samarali qo‘llaydi. Ishq va ko‘ngil o‘rtasidagi
munosabatlarning badiiy shakllanishi orqali shoira har bir insonning ichki
dunyosining go‘zalligini va nozikligini namoyon qiladi.
Xosiyat Rustamovaning she’riyatida ishq va ko‘ngil o‘rtasidagi
munosabatlar chuqur badiiy talqinga ega bo‘lib, ular o‘zaro bog‘langan, bir-birini
to‘ldiruvchi tushunchalar sifatida shakllanadi. Shoira ishqni ko‘ngilning eng
yuqori, mukammal holati sifatida ko‘rsatadi va ko‘ngil orqali ishqning chuqur
ichki iztiroblarini, baxtini va ma’naviy jihatlarini tasvirlaydi. Ishq va ko‘ngil
o‘rtasidagi munosabatlarning poetik ifodalanishi Rustamovaning she’riyatida
12

she’rlarida ko‘ngilni, "yurakda sholig‘a o‘xshatish", "g‘azablanib, yovuz so‘zlarni
so‘zlash", "tezkor yengilmaslik" kabi folklor tasvirlari orqali ko‘rsatadi. Bu esa
ko‘ngilning qiyin vaziyatlarda ham mustahkamligini va o‘ziga xos kuchli
xususiyatlarini aks ettiradi. Xosiyat Rustamovaning she’riyatida ko‘ngilning
tasavvufiy talqini ham alohida o‘rin tutadi. Tasavvufda ko‘ngil ilohiy
ma’naviyatning yeri sifatida tasavvur etiladi, ya’ni insonning ichki olami va uning
anglashga qaratilgan istaklari ko‘ngil orqali namoyon bo‘ladi. Rustamova ko‘ngilni
tasavvufiy nuqtai nazardan, yuqori ma’naviy olamga erishish, ilohiy fazoga
yo‘naltirish vositasi sifatida ko‘rsatadi. Shu tarzda ko‘ngilning tashqi olam bilan
bog‘liqligi, uni yuksaklikka erishish uchun vosita sifatida foydalanishga intilishi
tasvirlanadi. Misol : Tasavvufda ko‘ngilni "yurak", "vujud", "ma’rifat" sifatida
ko‘rsatish orqali, Rustamova uning ichki dunyo va yuksak ma’naviyatning
qiyinchiliklar ortidan chiqishga bo‘lgan harakatlarini yoritadi. Xosiyat Rustamova
she’riyatining badiiy-estetik talqini, ayniqsa, zamonaviy o‘zbek adabiyotida keng
o‘rganilgan. Uning lirikasida ko‘ngil obrazining shakllanishi, she’riyatining
tasavvufiy, milliy va zamonaviy jihatlari bilan uyg‘unlashishi, Rustamovani o‘z
davrining yetakchi shoiralaridan biriga aylantirgan. Xosiyat Rustamovaning
she’riyatida ko‘ngil tasvirining badiiy-estetik talqini uning ijodining ajralmas qismi
bo‘lib, she’rlarida folklor va tasavvuf kabi milliy va ilohiy elementlar bilan
uyg‘unlashgan holda, ko‘ngil ning ruhiy va ma’naviy jihatlarini ifodalaydi. Shoira
ko‘ngilni nafaqat hissiyotlar va ichki holatlarni aks ettirishda, balki insonni yuksak
ma’naviyatga yo‘naltirishda ham vosita sifatida ko‘rsatadi. Rustamovaning
lirikasidagi ko‘ngil obrazining badiiy shakllanishi nafaqat o‘z zamonining
adabiyotiga, balki butun o‘zbek adabiyotining rivojiga sezilarli ta’sir ko‘rsatgan.
2.1. Xosiyat Rustamova lirikasida folklor va an’anaviy tasavvufiy ko‘ngil
talqini
Xosiyat Rustamovaning lirikasida ko‘ngil tasviri nafaqat zamonaviy, balki
an'anaviy tasavvuf va folklor elementlari bilan ham boyitilgan. Shoira ko‘ngilni
inson qalbining izlanishlari, ehtiroslari va ma’naviy o‘zgarishlari bilan bog‘laydi.
16

darajasi________________________________________________
____________ ______________________________________________________
__________________________________________________________________
_________________________________
Talabaning kurs ishida ko‘rarilgan muammo yuzasidan umumlashma ilmiy-
nazariy xulosalar chiqara
olganligi ________________________________________________
__________________________________________________________________
____________________________________________
Talabaning kurs ishini rasmiylashtirishi va ochiq himoya qilishi. Himoya
vaqtida talabaning mavzuni ilmiy nutq malakasi asosida izchil yorita berish
mahorati, uning axborot texnologiyalaridan to‘g‘ri va samarali foydalanganlik
darajasi_________________________________________________
__________________________________________________________________
____________________________________________
Ilmiy rahbar _____________________________
Kafеdra mudiri PhD B.R.Tojiboyev
29

1.1. Shoira lirikasida ko‘ngilning poetik talqini
Xosiyat Rustamovaning lirik she’riyatida ko‘ngil tushunchasi o‘ziga xos
poetik talqinlarga ega. Shoira ko‘ngilni nafaqat his-tuyg‘ularning ifodasi, balki
insonning ichki dunyosining, ruhiyatining eng nozik va chuqur qirralarini aks
ettiruvchi, uning hayotga bo‘lgan munosabatini tushunishga yordam beruvchi
muhim badiiy vosita sifatida talqin qiladi. Rustamova lirikasida ko‘ngil tasvirlari,
uning murakkab va harakatdagi holatlari, nafaqat shaxsiy his-tuyg‘ulardan, balki
koinotga, insoniyatga va jamiyatga bo‘lgan munosabatdan kelib chiqadi. Ko‘ngil
Rustamovaning she’rlarida bir necha ma’nolarda ishlatiladi: sevgi , iztirob ,
umidsizlik , baxt , armon , noksislik , tulovsiz orzular kabi ko‘plab ruhiy holatlar
ko‘ngil obrazida mujassamlashadi. Shoira lirik she’riyatida ko‘ngil ni nafaqat his-
tuyg‘ularning ifodasi, balki simbolik bir obraz sifatida ham ishlatadi. Rustamova
ko‘ngilni ko‘pincha ichki dunyo ni, insonning muammoli holatlarini, ayniqsa,
iztirobli yoki umidsiz holatlarni aks ettirishda ishlatadi. Shu tarzda, ko‘ngil, har bir
insonning ichki kechinmalarini, sevgi, muhabbat, qayg‘u kabi tuyg‘ularni va bu
tuyg‘ular bilan bog‘liq bo‘lgan hissiyotlarni ifodalaydi. Bu holat ko‘ngilni xavf-
xatarga yuz tutgan, siyosiy yoki jamiyatdagi inqiroz holatlari bilan bog‘liq bo‘lishi
mumkin. Shoira ko‘ngilni bir vaqtning o‘zida yuksak , ilohiy bir kuch sifatida, va
qulab tushgan , umidsizlikka yuz tutgan bir nuqta sifatida ham tasvirlaydi. Xosiyat
Rustamovaning lirikasida ko‘ngil va ishq o‘rtasidagi bog‘liqlik katta ahamiyatga
ega. Ishq Rustamovaning she’rlarida ko‘ngilning eng yuqori va eng kuchli ifodasi
sifatida ko‘rinadi. Shoira ishqni ko‘ngil ning yuqori, o‘ziga xos holati, uning eng
nozik va chuqur qismini tashkil etuvchi, insonning o‘ziga va boshqalarga nisbatan
hurmat va muhabbat tuyg‘ulari ni aks ettiruvchi tushuncha sifatida talqin qiladi.
Ishq , ko‘ngilni uchqun sifatida jilolaydi, uni yashashga, orzu qilishga va koinotga
qarab intilishga undaydi. Rustamova ishq va ko‘ngilni bir-biriga uyg‘unlashtirgan
holda, ularning o‘zaro bog‘liqligini ko‘rsatadi. Ko‘ngil ni ta’riflashda shoiraning
poetik vositalari, tasvirlari va kompozitsiyasi ishqning go‘zalligi va azobini, sevgi
va og‘riqni bir vaqtning o‘zida aks ettiradi.
9

xayolot va orzular bilan bog‘liq ko‘rinishlarda taqdim etadi. 3
Rustamovaning
she’riyatida ko‘ngil shakllanishi — his-tuyg‘ularni anglash va ifodalashning
murakkab jarayoni sifatida ko‘rinadi.
Xosiyat Rustamovaning she’riyatida ishq va ko‘ngil o‘rtasidagi
munosabatlar chuqur va nozikdir. Ishq, Rustamovaning asarlarida ko‘pincha
ko‘ngilning ichki holatlari, iztiroblari, armanlari va xotiralari bilan chambarchas
bog‘liq. Shoira ishqni ko‘ngilning eng chuqur va nozik his-tuyg‘ulari sifatida
tasvirlaydi. Ishq va ko‘ngilning o‘zaro bog‘liqligi shundan iboratki, ishq — bu
ko‘ngilni jonlantiradigan, uni yashashga va izlanishga undaydigan kuchdir. Ishq,
ko‘ngilning eng yuqarigi holatiga olib boradigan, uning eng chuqur hissiyotlarini
uyg‘otadigan tushunchadir. Shoira ishq va ko‘ngilni ko‘pincha bir butun sifatida
taqdim etadi: ishq orqali ko‘ngil o‘zining yuksak maqsadlariga erishishga harakat
qiladi, xuddi shunday ko‘ngil ham ishqning haqiqiy mohiyatini ochib berishga
intiladi. Ularning o‘zaro munosabati, Rustamovaning she’riyatida, nafaqat ichki bir
holat, balki tasavvurlarni anglash va ifodalashning eng muhim vositasidir.
Xosiyat Rustamovaning she’rlarida ko‘ngil va ishq ni bog‘lashda, shoiraning
romantik va lirikaning o‘ziga xos uslublari, uning sevgi va ishqni hayotning
maqsadi va eng oliy tuyg‘u sifatida talqin qilishi ko‘rinadi. Rustamova o‘zining
asarlarida ko‘ngil va ishqni bir-birini to‘ldiruvchi, biri ikkinchisini shakllantiruvchi
kuch sifatida tasvirlaydi. Xosiyat Rustamovaning lirikasida ko‘ngil obrazining
shakllanishi uning she’riy dunyosining markazida turadi. Ko‘ngilni anglash, uning
ichki kechinmalari va his-tuyg‘ulari, shoiraning she’riyatida nafaqat badiiy vosita,
balki inson ruhiyatining chuqur qirralarini anglash va ifodalashga qaratilgan vosita
sifatida muhim ahamiyatga ega. Ishq va ko‘ngil o‘rtasidagi munosabatlar esa bu
asarlarning markaziy elementini tashkil etadi, ularning o‘zaro bog‘lanishi
she’riyatdagi yuqori ma’no va ruhiy chuqurlikni ochib beradi. 4
3
Rustamova, X. (1998). Ko‘ngilni izlash . Toshkent: Adabiyot va san'at nashriyoti. 54-B
4
Xosiyat Rustamova, She’riyatdagi ruhiy izlanishlar . Toshkent: Ma’naviyat nashriyoti, 2001. 41-B
8

Kurs ishi T oshkent amaliy fanlar universiteti O‘zbek tili va adabiyoti
kafedrasida bajarilgan.
Ilmiy rahbar: _______________
Himoya 2025-yil _______ oyining ____ kuni soat_____ da T oshkent
amaliy fanlar universiteti O‘zbek tili va adabiyoti kafedrasida kurs ishlari himoyasi
yig‘ilishida o‘tkaziladi.
Manzil: Toshkent shahri Chilonzor tumani Gavhar ko‘chasi 1-uy
Kurs ishi 2025-yil ________oyining ___ kunida kafedraga topshirildi.
Kurs ishi bilan T oshkent amaliy fanlar universiteti O‘zbek tili va adabiyoti
kafedrasida tanishish mumkin.
Manzil: Toshkent shahri Chilonzor tumani Gavhar ko‘chasi 1-uy
Yig‘ilish kotibi: _______________

27

poetik vositalari va bu tushuncha orqali inson ruhiyatining nozik qatlamlari,
hissiyotlari, iztiroblari va orzulari qanday aks ettirilganligi tahlil qilinadi.
Rustamova lirikasida ko‘ngil ning badiiy ifodasi, uning muhim badiiy va estetik
funksiyalari, shuningdek, shoira uslubining o‘ziga xosligi o‘rganiladigan asosiy
yo‘nalish bo‘ladi.
Kurs ishining obyekti . Mazkur kurs ishining obyekti – Xosiyat
Rustamovaning lirik she’riyatidagi ko‘ngil tushunchasi va uning poetik, estetik va
falsafiy talqini. Ishda shoira asarlarida ko‘ngil tushunchasi qanday aks etganligi,
uning badiiy ifodalari, shuningdek, ko‘ngil ning insonning ichki dunyosi, ruhiy
holatlari va hayot falsafasiga bo‘lgan ta’siri tahlil qilinadi. Kurs ishida
Rustamovaning she’rlaridagi ko‘ngil tushunchasining muhim roli, uning fikr va
hissiyotlarni ifodalashdagi badiiy vositalari o‘rganiladi.
Kurs ishining metodologik asosi . Mazkur kurs ishining metodologik asosi
quyidagi yondashuvlar va metodlarga tayangan:
 Badiiy tahlil usuli – Xosiyat Rustamovaning lirik she’riyatidagi ko‘ngil
tushunchasining badiiy ifodalari, uning tasvirlanish shakllari va poetik
vositalari chuqur tahlil qilinadi. Bu metod orqali shoiraning asarlaridagi
asosiy temalar, obrazlar, simvollarning ma’nosi va ularning ichki
kechinmalarga ta’siri o‘rganiladi.
 Tuzilish va kompozitsion tahlil – Shoiraning she’rlarining tuzilishi, qismlar
o‘rtasidagi bog‘lanish va umumiy kompozitsion xususiyatlar tahlil qilinadi.
Bu metod orqali ko‘ngil tushunchasining ifodalanishidagi strukturaviy
elementlar, she’rlardagi asosiy qarama-qarshiliklar va ularning badiiy
ma’nosi aniqlanadi.
 Filosofik va psixologik yondashuv – Xosiyat Rustamova lirikasida ko‘ngil
tushunchasi, insonning ichki dunyosi, ruhiy holatlari va hayot falsafasi
orqali tahlil qilinadi. Shoiradan kelgan badiiy tasvirlarning psixologik va
falsafiy jihatlari o‘rganiladi.
6

TOSHKENT-2025
Mundarija:
Kirish……………………………………………………………….…..3
I-BOB Xosiyat Rustamova lirikasi va unda ko‘ngil obrazining shakllanishi …7
1.1. Shoira lirikasida ko‘ngilning poetik talqini… …………………………………8
1.2 Xosiyat Rustamova she’riyatida ishq va ko‘ngil munosabatlari ……………...10
II-BOB Xosiyat Rustamova lirikasida ko‘ngilning badiiy-estetik talqini ……15
2.1 Xosiyat Rustamova lirikasida folklor va an’anaviy tasavvufiy ko‘ngil talqini. 16
2.2. Zamonaviy o‘zbek shoiralari lirikasida Xosiyat Rustamova ijodining o‘rni ...18
Xulosa.....................................................................................................22
Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………….25
2

O‘ ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
Toshkent a maliy fanlar universtiteti
“O‘zbek tili va adabiyoti” yo‘nalishi
___________-guruh talabasi
_________________ning
“O‘zbek adabiyoti” fanidan
“ Xosiyat Rustamova lirikasida ko‘ngil talqini ”
mavzusidagi
KURS ISHI
Himoyaga tavsiya etaman Ilmiy rahbar:___________
Kafedra mudiri:_________ O‘ tanova S
B.R.Tojiboyev
2025 ___”___ 2025 ___”___ʻʻ ʻʻ
1

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Rustamova, X. (1998). Ko‘ngilni izlash . Toshkent: Adabiyot va san'at
nashriyoti.
2. Xosiyat Rustamova, She’riyatdagi ruhiy izlanishlar . Toshkent: Ma’naviyat
nashriyoti, 2001.
3. Iskandarov, M. (2010). O‘zbek she’riyati va Xosiyat Rustamovaning o‘rni .
Toshkent: Sharq nashriyoti.
4. Mirzayev, I. (2015). Xosiyat Rustamova va o‘zbek modernizmi . Toshkent:
Yangi avlod nashriyoti.
5. Sobirova, F. (2012). O‘zbek adabiyotida tasavvuf va folklor elementlari .
Toshkent: Fan va ta’lim nashriyoti.
6. Bektemirov, A. (2008). Zamonaviy o‘zbek shoiralari va ko‘ngil tasviri .
Toshkent: Adabiyot nashriyoti.
7. Tursunov, I. (2017). Ko‘ngil, ishq va tasavvuf: Xosiyat Rustamovaning
she’riyatiga umumiy nazar . Toshkent: Ilm nashriyoti.
8. Xudoyberdiyeva, L. (2004). O‘zbek adabiyotida folklor va tasavvuf: nazariy
masalalar . Toshkent: O‘zbekiston nashriyoti.
9. Rahmatov, Sh. (2010). Zamonaviy o‘zbek she’riyatida ishq va ko‘ngil tasviri .
Toshkent: Fan va ta’lim nashriyoti.
10. Abdurahmanov, S. (2013). Xosiyat Rustamova: she’riyatdagi estetik
yondoshuvlar . Toshkent: Adabiyot va san'at nashriyoti.
11. Zaynobiddinov, R. (2007). Xosiyat Rustamovaning lirikasida tasavvufiy
elementlar . Toshkent: Ma’naviyat nashriyoti.
12. Fozilov, N. (2015). Ko‘ngil obrazining o‘zbek she’riyatidagi rivoji . Toshkent:
O‘zbekiston nashriyoti.
13. Raxmonov, A. (2011). Zamonaviy o‘zbek shoiralari va Xosiyat Rustamova .
Toshkent: Ilm nashriyoti.
14. Asimov, J. (2016). Xosiyat Rustamova ijodi va uning adabiy-ahloqiy merosi .
Toshkent: Sharq nashriyoti.
25

zamonaviy poetikada integratsiya qilish orqali ko‘ngilni, muqaddas ishqni va ichki
tinchlikni tasvirlashida yotadi. Zamonaviy o‘zbek she’riyatining asosiy
xususiyatlaridan biri, shubhasiz, shoirlarning insonning ichki dunyosini, uning
ma’naviy izlanishlari va his-tuyg‘ularini yoritishidir. Xosiyat Rustamova bu
tendentsiyani o‘z she’rlarida yanada chuqurlashtirgan. Uning lirikasida ishq ,
ko‘ngil , ma’naviyat kabi masalalar ajralmas o‘rin tutadi va shoiraning she’riyatiga
o‘ziga xos estetik va badiiy xususiyatlar beradi. Shu bilan birga, Rustamovaning
she’rlarida ko‘p hollarda tabiat va koinot tasvirlari orqali insonning ruhiy holati va
izlanishlari aks etadi. Rustamova ijodining o‘ziga xosligini zamonaviy o‘zbek
shoiralarining she’rlarida ko‘rish mumkin. Uning lirikasidagi ko‘ngil va ishq
tasviri, odatda, boshqa zamondosh shoiralar ijodida ham mavjud. Lekin Xosiyat
Rustamovaning she’rlarida bu tasvirlarning chuqurligi, nafaqat tashqi dunyo bilan,
balki ilohiy va ma’naviy izlanishlar bilan bog‘lanishida ajralib turadi. Uning
lirikasida ko‘ngil nafaqat insonning ichki olami, balki ularning ilohiy ma’naviy
yuksalishlariga bo‘lgan intilishlarini aks ettiradi.
Xosiyat Rustamova va Zulfiya
Xosiyat Rustamova lirikasida ko‘ngil va ishq obrazlari Zulfiya she’riyatiga
o‘xshash ravishda muhim o‘rin tutadi. Zulfiya, o‘z asarlarida, inson qalbining
ehtiroslari, muhabbat va ko‘ngilning toza holatini tasvirlagan. Biroq, Zulfiya
she’rlarida ko‘ngilni ko‘proq yer yuzidagi sevgi va ehtiroslar bilan bog‘lashga
moyil bo‘lgan. Rustamova esa ko‘ngilni nafaqat yer yuzidagi sevgi va ehtiroslar,
balki ilohiy sevgi va ma’naviy izlanishlar bilan ham bog‘laydi. Uning she’rlaridagi
ko‘ngil talqini zamonaviy shoiralar orasida o‘ziga xos o‘rin tutadi, chunki u
ko‘ngilning ichki poklanishi va yuksalishini tasvirlaydi.
2. Xosiyat Rustamova va Muhammadali Qodiriy
Muhammadali Qodiriy she’riyatida ham ko‘ngil va inson ruhiyatining talqini
mavjud. Ammo Rustamovaning she’rlaridagi ko‘ngil tasviri, odatda, tasavvuf
falsafasi bilan chambarchas bog‘liq bo‘ladi, u ko‘ngilni ilohiy va ma’naviy
yuksalishlarning bir vositasi sifatida ko‘rsatadi. Bu esa Rustamova lirikasini
19

ko‘ngil o‘rtasidagi munosabatlar markaziy o‘rinda turadi va bu ikki tushuncha
o‘zaro bog‘liq, bir-birini to‘ldiruvchi elementlar sifatida namoyon bo‘ladi.
Rustamova lirik she’riyatida ko‘ngilni, ko‘pincha, sevgi va ishqning mohiyatini,
shuningdek, ular o‘rtasidagi bog‘lanishni yoritishda asosiy vosita sifatida ishlatadi.
Ushbu bo‘limda, Xosiyat Rustamovaning she’rlarida ishq va ko‘ngil o‘rtasidagi
o‘zaro munosabatlar va ular qanday poetik shakllarda namoyon bo‘lishi tahlil
qilinadi. Rustamova she’riyatida ishq va ko‘ngil bir-birini to‘ldiruvchi, bir-birini
shakllantiruvchi tushunchalar sifatida ifodalanadi. Shoira ko‘ngilni bir tomondan
ichki kechinmalar, his-tuyg‘ular va ruhiyatning chuqur qatlamlarining aks-sadosi
sifatida ko‘rsatsa, ishqni esa ko‘ngilning eng yuksak holati sifatida tasvirlaydi.
Ishq , ko‘ngilning to‘liq va mukammal ifodasi sifatida, nafaqat inson qalbining eng
nozik his-tuyg‘ularini, balki uning ruhiy holatlarini ham aks ettiradi. Shu tariqa,
ko‘ngil — bu insonning hissiyotlarini ifodalash vositasi, ishq esa uning birinchi
o‘rinda turgan va har bir his-tuyg‘uni o‘zida mujassam etgan eng yuqori holatidir.
Shoira she’riyatida ishq ko‘ngilni ilohiylashtiradi , uni hayotning eng go‘zal
va oliy tuyg‘usi sifatida ko‘rsatadi. Xosiyat Rustamovaning ishq va ko‘ngilga
bo‘lgan qarashlari bir-birini mukammal tarzda to‘ldiradi. Ishq, ko‘ngilni
boshqaruvchi kuch sifatida xizmat qiladi va uning ruhiyatini rivojlantiradi. Bu
jarayonda ko‘ngil o‘zining tuyg‘ularini va hissiyotlarini, ishq esa uning maqsadga
intilishiga yo‘l ochadi. Rustamova she’riyatida ishq va ko‘ngil o‘rtasidagi
munosabatlar ko‘pincha o‘zining poetik vositalari orqali yoritiladi. Shoira, ko‘ngil
va ishqni birlashtirgan holda, simvolizm , metafora va taqqoslash kabi poetik
usullarni qo‘llaydi. Shu tarzda, ishq va ko‘ngil o‘rtasidagi bog‘liqlik, tasviriy
elementlar orqali yanada kuchayadi va ifodalashga erishiladi. Masalan, ishq
ko‘pincha ko‘ngilning yorqin ifodasi sifatida, yorqin ranglar, zamonaviy
tasavvurlar orqali tasvirlanadi. Shoira ishqni ko‘ngilning nurlanishi , tabiatning
uyg‘onishi va ichki dunyoning oxirgi maqsadi sifatida tasavvur qiladi. Ko‘ngil va
ishqni bir-biriga bog‘lash orqali shoiraning tasvirlari, hissiyotlari, va kayfiyatlari
yanada boyib, ma’noligini kuchaytiradi. Masalan, ko‘ngilni qaror qiluvchi ,
hayotning ma’nosini tushunishga harakat qiluvchi va ishq orqali shaxsiy
11

Kirish
Mavzuning dolzarbligi . Adabiyot inson ruhiyatining eng nozik qirralarini
ochib beruvchi, insoniyat kechinmalarini tarannum etuvchi san’at turidir. O‘zbek
lirikasida inson qalbining holati, uning iztiroblari va orzulari muhim o‘rin tutadi.
Xosiyat Rustamova she’riyatida esa ko‘ngil tushunchasi markaziy mavzu sifatida
namoyon bo‘lib, inson ruhining ichki kechinmalari, muhabbat va hijron, sadoqat va
armon, hayot va taqdir mavzulari bilan chambarchas bog‘lanadi. Shoiraning
lirikasida ko‘ngil insonning yurak tubidan otilib chiquvchi his-tuyg‘ular majmui
sifatida talqin etiladi. Uning she’rlarida inson qalbining beg‘uborligi, hayot
sinovlari bilan kurashi, sevgining yuksakligi va hijronning iztiroblari poetik
jihatdan yuksak badiiy saviyada ifodalanadi. Rustamova lirik qahramoni har doim
ko‘ngil orqali o‘zining ichki dunyosini ifodalashga intiladi, bu esa uning
she’rlariga chuqur ma’no va falsafiy yo‘nalish bag‘ishlaydi.
Mazkur kurs ishi Xosiyat Rustamova she’riyatida ko‘ngil tushunchasining
badiiy talqini qanday aks etganligini, shoira lirikasidagi yetakchi mavzular, uslub
va badiiy-estetik xususiyatlarni o‘rganishga bag‘ishlangan. Tadqiqot davomida
shoira asarlarining poetik tahlili berilib, uning o‘zbek adabiyotidagi o‘rni va
uslubiy xususiyatlari yoritiladi. Xosiyat Rustamova o‘zbek adabiyotining yirik
3

Toshkent amaliy fanlar universiteti 3 -kurs ______ -guruh talabasi
_______________________________________________ ning
______________________________________________ mavzusida yozilgan kurs
ishiga
X U L O S A
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi, o‘rganilganlik darajasining
aniqlanganligi_ ______________________________________________________
__________________________________________________________________
________________________________
Kurs ishining maqsad va vazifalari, tadqiq usullarining to‘g‘ri
belgilanganligi ______________________________________________________
__________________________________________________________________
_________________________________
Kurs ishi mavzusiga oid daliliy materiallarning to‘planganligi, mavjud ilmiy
manbalarning qay darajada tahlil
qilinganligi_________ _____________________________________
__________________________________________________________________
____________________________________________
Kurs ishi mavzusi yuzasidan talabaning o‘z nuqtayi nazarini haqqoniy aks
ettira olganligi, ko‘tarilgan muammoni hal etishga ijodiy
yondashuvi________________________________________
______ ____________________________________________________________
____________________________________________
Talabaning kurs ishi mavzusini yozma madaniy nutq talablari asosida
chuqur ilmiy mushohada bilan izchillikda yoritib berganlik
28

 Adabiy tahlil – Rustamovaning asarlarida ko‘ngil tushunchasining o‘ziga
xos estetik va badiiy jihatlari o‘rganiladi. Bu metod orqali uning
she’riyatining o‘ziga xos uslubi va adabiyotdagi o‘rni tahlil qilinadi.
 Tarixiy-adabiy yondashuv – Shoiraning ijodi tarixiy va adabiy kontekstdan
ko‘riladi, uning asarlarida zamon va jamiyat, shuningdek, o‘zbek
adabiyotidagi o‘zgarishlar qanday aks etganligi tahlil qilinadi.
Ushbu metodologik asoslarga tayangan holda, Xosiyat Rustamovaning lirik
she’riyatidagi ko‘ngil tushunchasining badiiy talqini va uning adabiyotdagi o‘rni
batafsil tahlil qilinadi.
Kurs ishining tuzilishi: Kirish, asosiy qism (2 bob, 4 bo‘lim), xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
I-BOB: Xosiyat Rustamova lirikasi va unda ko‘ngil obrazining shakllanishi
Xosiyat Rustamovaning she’riyatida ko‘ngil tushunchasi markaziy
mavzulardan biri sifatida ajralib turadi. Shoira lirikasi ko‘pincha ichki iztiroblar,
ruhiy holatlar va inson qalbining nozik qatlamlari haqida so‘z yuritadi. Ko‘ngil
Rustamovaning she’rlarida nafaqat his-tuyg‘ularning ifodasi, balki insonning
qalbida yashovchi ulkan dunyoning ramzi sifatida talqin etiladi. Ushbu bo‘limda,
Rustamovaning lirik asarlarini tahlil qilish orqali ko‘ngil obrazining shakllanishi va
uning she’riy jihatlari yoritiladi. Xosiyat Rustamovaning lirikasida ko‘ngil
tasvirlari juda keng o‘rin egallaydi. Ko‘ngil obrazlari, asosan, sevgi, iztirob,
armon, qo‘rquv va xotiralar kabi ruhiy holatlar orqali ifodalanadi. Shoiraning
she’riyatida ko‘ngil bir vaqtning o‘zida noaniq, chuqur va muammoli bir tushuncha
sifatida namoyon bo‘ladi. Ko‘ngilning nozikliklari va sirlarini ochish, uning ichki
kechinmalarini yoritish Rustamovaning she’rlaridagi asosiy vazifa bo‘lib, bu orqali
shoiraning o‘ziga xos poetik uslubi va obrazlarini shakllantiradi. Shoira ko‘ngil ni
yuqori ma’no yuklab, uni qayta talqin etadi. Ko‘ngilning o‘ziga xos badiiy
tasvirlari mavjud: uni sevgi, harmoniya, yashirin og‘riq va ba’zan umidsizlik,
7

Купить