Информация о документе

Цена 19900UZS
Размер 988.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 12 Декабрь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Сельское и лесное хозяйство

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

229 Продаж

Yangi O‘zbekistonda fermer va dehqon xo‘jaliklari

Купить
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI __UNIVERSITETI Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________ “_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y. “___________________________ “ KAFEDRASI “_____________________________ “ FANIDAN KURS ISHI Mavzu:________________ Bajardi:_________________________________ Tekshirdi:_______________________________ ______________ - 20___ MAVZU: Yangi o‘zbekistonda fermer va dehqon xo‘jaliklari . M U N D A R I J A KIRISH ................................................................................................................... 3 I BOB. FERMER VA DEHQON XO‘JALIKLARINING TASHKILIY- IQTISODIY ASOSLARI VA BOSQICHLARI .......................................................... 5 1.1. Qishloq xo‘jalik korxonalarining tashkiliy-iqtisodiy asoslari. ........................................................ 5 1.2. Fermer va dehqon xo‘jaliklarining iqtisodiyotda tutgan o‘rni va ahamiyati .............................. 19 1.3. Mamlakatimizda agrar siyosatni amalga oshirishning asosiy yo‘nalishlari ................................ 22 II BOB. YANGI O‘ZBEKISTONDA FERMER VA DEHQON XO‘JALIKLARINI RIVOJLANTIRISH CHORA-TADBIRLAR VA JAHON TAJRIBASI .................................................................................................................. 30 2.1. Agrar sohadagi islohotlar va tadbirkorlikni rivojlanishi ............................................................. 30 2.2. O‘zbekiston Respublikasida fermer va dehqon xo‘jaliklarini rivojlantirish dolzarb masalalari va jahon tajribasi ................................................................................................................................................ 35 2.3.Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida fermer va dehqon xo‘jaliklarini innovatsion rivojlantirish yo‘nalishlari .............................................................................................................................. 41 XULOSA .............................................................................................................. 48 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ............................................................ 50 KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Yangi O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligini rivojlanishida asosiy vazifalaridan biri xalqaro standartlarga mos mahsulot bilan jahon bozoriga chiqishdir. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarimizning eksportda oqsayotgani shu jihat bilan ham bog‘liq. Shu bois endilikda Yevropa Ittifoqi, Xitoy, Janubiy Koreya, Turkiya va arab mamlakatlari standartlari asosida mahsulotlarni sertifikatlash tizimini joriy etish choralari ko‘riladi. Eksport salohiyatini oshirishda tomorqa xo‘jaliklari boy manba hisoblanadi. Boisi qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining 70 foizi tomorqalarda yetishtiriladi. Hozir O‘zbekistonda 4,5 million aholining tomorqa yer maydonlari mavjud. Yangi O‘zbekistonning iqtisodiyotini rivojlantirishda qishloq xo‘jaligi hmam salmoqli o‘rin egallaydi. Bu borada qishloq xo‘jaligi boshqaruv xodimlariga qo‘shimcha imtiyozlar va yo‘nalishlar belgilab berilmoqda. "O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 23-oktabrdagi "O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020 — 2030-yillarga mo‘ljallangan strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida"gi PF-5853-son Farmoni ijrosini ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020 — 2030-yillarga mo‘ljallangan strategiyasida belgilangan vazifalarni 2020-yilda amalga oshirish bo‘yicha chora- tadbirlar dasturi qabul qilindi." 1 Shuningdek, Qishloq xo‘jaligi qo‘shimcha imkoniyatlarga boy soha. Shu sababli, keyingi yillarda agrar sohani tubdan isloh qilish va uni bozor talablariga moslashtirish ishlariga katta e tibor qaratilmoqda. Jumaladan, davlat xarid narxlariningʼ qariyb 3 barobar oshirilishi paxtachilik va g‘allachilikni daromad keltiradigan tarmoqqa aylantirdi. Qolaversa, paxtachilikda mutlaqo yangicha ish tutumiga, ya ni ʼ klaster tizimiga o‘tilgani mehnatga munosabatni tubdan o‘zgartirdi. Ishni samarali tashkil etish va boshqarish imkoniyati yuzaga keldi. Shuningdek, paxta maydonlarida sug‘orishning tejamkor usullari tatbiq etildi. Shu yilning o‘zida 25 ming gektar paxta maydonida suv tejovchi yangi sug‘orish tizimi joriy qilinishi natijasida o‘tgan 1 O‘zbekiston Respublikasi prezidentining pq- 4575 sonli qarori, 28.01.2020y. "O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020 — 2030-yillarga mo‘ljallangan strategiyasida belgilangan vazifalarni 2020-yilda amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"https://lex.uz/docs/-4714632 yildagiga nisbatan uch barobar ko‘p hosil olish kutilayotgani, foydalanishdan chiqqan 1 million 100 ming gektar yer maydoni qayta foydalanishga qaytariladi. Kurs ishining maqsadi. Fermer va dehqon xo‘jaliklarining tashkiliy-iqtisodiy asoslarini o‘rganish va tahlil qilish; Kurs ishning predmeti: Fermer va dehqon xo‘jaliklarining tashkiliy-iqtisodiy asoslari va bosqichlari; Kurs ishning obyekti: Yangi O‘zbekistonda fermer va dehqon xo‘jaliklarini rivojlantirish chora-tadbirlar va jahon tajribasi; Kurs ishining vazifalari quyidagilardan iborat: - Qishloq xo‘jalik korxonalarining tashkiliy-iqtisodiy asoslarini o‘rganish - Fermer va dehqon xo‘jaliklarining iqtisodiyotda tutgan o‘rni va ahamiyati ni va ahamiyati ni o‘rganish; - Mamlakatimizda agrar siyosatni amalga oshirishning asosiy yo‘nalishlari ni tahlil qilish; - Agrar sohadagi islohotlar va tadbirkorlikni rivojlanishini o‘rganish va tahlil qilish ; - O‘zbekiston Respublikasida fermer va dehqon xo‘jaliklarini rivojlantirish dolzarb masalalari va jahon tajribasi ni o‘rganish; - Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida fermer va dehqon xo‘jaliklarini innovatsion rivojlantirish yo‘nalishlarini o‘rganish; Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bob va qilingan xulosalardan iborat. Ishga qo yilgan maqsadga erishishi uchun to plangan adabiyotlarʻ ʻ manbalarning nomlari va elektron manzillari keltirildi. I BOB. FERMER VA DEHQON XO‘JALIKLARINING TASHKILIY- IQTISODIY ASOSLARI VA BOSQICHLARI 1.1. Qishloq xo‘jalik korxonalarining tashkiliy-iqtisodiy asoslari. Dehqon xo‘jaligi oilaviy mayda tovar xo‘jaligi bo‘lib, oila a’zolarining shaxsiy mehnati asosida, meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish uchun oila boshlig‘iga berilgan tomorqa yer uchastkasida qishloq xo‘jaligi mahsuloti yetishtiradi va realizasiya qiladi. Dehqon xo‘jaligidagi faoliyat tadbirkorlik faoliyati jumlasiga kiradi hamda dehqon xo‘jaligi a’zolarining istagiga ko‘ra yuridik shaxs tashkil etgan holda va yuridik shaxs tashkil etmasdan amalga oshirilishi mumkin. Dehqon xo‘jaligi o‘z faoliyatida yollanma mehnatdan doimiy asosda foydalanishi mumkin emas. Dehqon xo‘jaliklarini tashkil etish, ularning faoliyati va tugatilishi bilan bog‘liq munosabatlar dehqon xo‘jaligi to‘g‘risidagi qonun hujjatlari hamda boshqa qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi. Dehqon xo‘jaligi a’zolari jumlasiga birgalikda yashayotgan va dehqon xo‘jaligini birgalikda yuritayotgan oila boshlig‘i, uning xotini (eri), bolalari, shu jumladan farzandlikka olingan bolalari, tarbiyaga olgan bolalari, ota-onalari, mehnatga qobiliyatli yoshga yetgan boshqa qarindoshlari kiradi. Yuridik va jismoniy shaxslar bilan o‘zaro munosabatlarda Dehqon xo‘jaligi nomidan shu xo‘jalik boshlig‘i ish ko‘radi. Dehqon xo‘jaligi boshlig‘i qonun hujjatlarida belgilangan tartibda yer uchastkasiga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi berilgan oila boshlig‘i yoki oilaning muomalaga layoqatli a’zolaridan biridir. Dehqon xo‘jaligining boshlig‘i vaqtincha mehnat qobiliyatini yo‘qotgan taqdirda yoki uzoq vaqt bo‘lmaganda u o‘z majburiyatlarini bajarish vakolatini shu xo‘jalik a’zolaridan biriga, Dehqon xo‘jaligining a’zosi bir kishidan iborat bo‘lganda esa, shartnoma asosida talablariga javob beradigan har qanday shaxsga berishga haqlidir. Dehqon xo‘jaligi ixtiyoriylik asosida, xo‘jalik boshlig‘ining tuman hokimiga yozma murojaatiga asosan tashkil etiladi. Arizada so‘ralayotgan yer uchastkasining joylashgan manzili, maydoni, dehqon xo‘jaligining tarkibi hamda qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini tashkil etish uchun yer uchastkasidan belgilangan maqsadda foydalanishning yo‘nalishlari ko‘rsatiladi. Yer uchastkalari berish masalalarini ko‘rish bo‘yicha tuman komissiyasining xulosasini inobatga olgan holda tuman hokimi dehqon xo‘jaligini tashkil etish to‘g‘risida qaror qabul qiladi. Tuman hokimining dehqon xo‘jaligini tashkil etish to‘g‘risidagi qarori tumanning moliyaviy, bank, soliq va boshqa tuzilmalari uchun majburiy hujjatdir. Dehqon xo‘jaligi belgilangan tartibda davlat ro‘yxatiga olingan paytdan e’tiboran tashkil etilgan deb hisoblanadi. Dehqon xo‘jaligining boshlig‘ini davlat ro‘yxatiga olish dehqon xo‘jaligi boshlig‘ining doimiy yashash joyidagi tuman hokimligi tomonidan ariza berilgan paytdan e’tiboran uch kun ichida amalga oshiriladi. Dehqon xo‘jaligi boshlig‘iga yer uchastkasiga umrbod egalik qilish huquqini beruvchi davlat hujjati hamda davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganlik to‘g‘risidagi belgilangan namunadagi guvohnoma beriladi. Shirkat xo‘jaliklari a’zolarining, boshqa qishloq xo‘jaligi va o‘rmon xo‘jaligi korxonalari, muassasalari va tashkilotlari xodimlarining oilalariga, shunigdek qishloq joylarda yashovchi o‘qituvchilar, shifokorlar va boshqa mutaxassislarning oilalariga dehqon xo‘jaligi yuritish uchun qonun hujjatlarida belgilangan tartibda meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilishga tomorqa yer uchastkasi imorat va hovli egallagan maydonni ham qo‘sh-ganda sug‘oriladigan yerlarda 0,35 gektarchaga va sug‘orilmaydigan (lalmikor) yerlarda 0,5 gektargacha o‘lchamda, cho‘l va sahro mintaqasida va sug‘orilmaydigan (lalmikor) yerlarda 1 gektargacha o‘lchamda beriladi. Fuqarolarga dehqon xo‘jaligini yuritish uchun 0,06 gektar doirasida tomorqa yer uchastkalarida meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi kim oshdi savdosi asosida realizasiya qilinishi mumkin. Yangi tashkil etilayotgan dehqon xo‘jaligi uchun tomorqa yer uchastkasi olish huquqi dan mazkur joyda kamida uch yil mobaynida doimiy yashab kelayotgan shaxslar foydalanadilar (yangi o‘zlashtirilayotgan yer maydonlari bundan mustasno). Dehqon xo‘jaligiga ajratilgan yerning chegaralari joyning o‘zida yer tuzish xizmati organlari tomonidan mahalliy byudjet mablag‘lari hisobidan rasmiylashtiriladi. Tomorqa yer uchastkasidan oqilona va samarali foydalanayotgan dehqon xo‘jaligiga qishloq xo‘jalik mahsuloti yetishtirish va realizasiya qilish, yem ishlab chiqarishni tashkil etish, shunigdek yaylov yaratish uchun qisqa muddatli ijaraga qo‘shimcha ravishda yer uchastkalari berilishi mumkin. Fuqarolarga dehqon xo‘jaligi yuritish uchun yer berish yoki yerni realizasiya qilish tartibi O‘zbekiston Respublikasining «Yer kodeksi», «Dehqon xo‘jaligi» to‘g‘risidagi va boshqa qonun hujjatlari bilan belgilanadi. Dehqon xo‘jaligiga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilishga berilgan tomorqa yer uchastkalari xususiylashtirilishi va oldi-sotdi, garov, hadya, ayirboshlash obyekti bo‘lishi mumkin emas. Yer uchastkasiga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi kredit olish uchun garovga qo‘yilishi mumkin. Tomorqa yer uchastkasining o‘lchami va chegaralari faqat dehqon xo‘jaligi boshlig‘ining roziligi bilan o‘zgartirilishi mumkin. Dehqon xo‘jaligiga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi asosida berilgan tomorqa yer uchastkasidan foydalanganlik uchun haq yer solig‘i tariqasida undiriladi. Dehqon xo‘jaliklari uchun suvdan foydalanish limitlari vakolatli organlar tomonidan belgilanadi. Dehqon xo‘jaligiga beriladigan suvnining sarfini hisobga olish hamda suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq to‘lash tartibi, shuningdek mazkur soliq bo‘yicha imtiyozlar qonun hujjatlari bilan belgilanadi. Dehqon xo‘jaligi tadbirkorlik faoliyatining subyekti tariqasida quyidagi huquqlarga ega: - o‘ziga berilgan tomorqa yer uchastkasida dehqon xo‘jaligining ishlab chiqarish faoliyatini mustaqil tashkil etish; - yetishtirilayotgan va realizasiya qilinayotgan mahsulotga mustaqil ravishda baho belgilash; - o‘zi yetishtirgan mahsulotni, shu jumladan bu mahsulotni iste’molchilarga o‘z xohishi bo‘yicha realizasiya qilish huquqini tasarruf etish; - xarid etiladigan mahsulotga oldindan haq to‘lanadigan fyu’chers bitimlari tuzish; - tadbirkorlikdan cheklanmagan miqdorda foyda olish; - qishloq xo‘jaligi mahsuloti yetishtiruvchilarga sotish uchun va erkin savdoga mo‘ljallangan aksiyalarni sotib olish; - o‘z mol-mulkini, shuningdek tomorqa yer uchastkasiga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqini, shu jumladan kim oshdi savdosi asosida sotib olingan huquqni garovga qo‘yish. Dehqon xo‘jaligi quyidagilarni bajarishi lozim: - tomorqa yer uchastkasidan qat’iy belgilangan maqsadda foydalanish; - tabiiy obyekt bo‘lmish yerga zarar yetkazmaslik; - tomorqa yer uchastkasini asrash, uning unumdorligini saqlash va oshirish yuzasidan sarf- xarajatlar qilish; - yangi berilgan tomorqa yer uchastkasidan, bir yil ichida foydalanishga kirishish; - agrotexnika talablariga, belgilangan rejim, saqlash vazifasi va servitutlarga rioya etish; - dehqon xo‘jaligining majburiyatlari va qarzlari bo‘yicha tO‘la javobgar bo‘lish; - xo‘jalik a’zolari uchun xavfsiz mehnat sharoitini ta’mishlash. Dehqon xo‘jaligi boshlig‘i quyidagi huquqlarga ega: - dehqon xo‘jaligi nomidan ishonchnomasiz ish ko‘rish; - yuridik va jismoniy shaxslar bilan shartnomalar tuzish; - ishonchnomalar berish; - bankda hisob varaqlar ochish. Dehqon xo‘jaligi boshlig‘i dehqon xo‘jaligining hamda uning a’zolarining manfaatlarini himoya qilishi, huquqlarini amalga oshirilishini ta’minlashi lozim. Dehqon ho‘jaligi a’zolari: - xo‘jalik a’zolari o‘rtasidagi shartnoma shartlariga ko‘ra birgalikda yoki yakka tartibda foydalaniladigan daromaddan o‘z ulushini olish; - davlat ijtimoiy sug‘urtasidan o‘tkazilish va ijtimoiy ta’minlash, shuningdek tovar qishloq xo‘jaligi mahsuloti yetishtirish uchun dehqon xo‘jaligida sarflangan ish vaqti O‘zbekiston Respublikasi Ijtimoiy ta’minot vazirligi xuzuridagi Pensiya jamg‘armasiga badallar to‘lab borilgan taqdirda mehnat stajiga kiritilishi huquqiga ega. Dehqon xo‘jaligi: - o‘ziga qarashli uy-joylar, xo‘jalik imoratlari, qishloq xo‘jalik ekinzorlari va ko‘chatzorlari, dov-daraxtlar, mahsuldor chorva mollar, parrandalar, qishloq xo‘jalik texnikasi, asbob-uskuna va ashyo-anjomlari, transport vositalari, pul mablag‘lari, intellektual mulk obyektlariga, shuningdek boshqa mol-mulklarga; - ishlab chiqarish faoliyati natijasida yetishtirilgan mahsulotga; - olingan daromadga (foydaga); - qonunda taqiqlanmagan asosolarda ega bo‘linmagan boshqa mol-mulkka mulkdordir. Dehqon xo‘jaligining o‘ziga qarashli mol-mulkka bo‘lgan mulk huquqi davlat himoyasida bo‘ladi. Dehqon xo‘jaligining mol-mulkiga egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish xo‘jalik a’zolarining o‘zaro kelishuvi asosida amalga oshiriladi. Dehqon xo‘jaligi mol-mulkni hosil qilish, ko‘paytirish, uni ijaraga yoki vaqtincha foydalanishga olish huquqiga ega. Dehqon xo‘jaligi pul muomalasini yuritish hamda pul mablag‘larini saqlab turish va bu mablag‘larni erkin tasarruf etish uchun bank muassasasida hisob varaqlar ochish huquqiga ega. Dehqon xo‘jaligining hisob-kitob hisob varag‘idan mablag‘larni faqat uning roziligi yoki sudning qarori bilan hisobidan chiqarish mumkin. Dehqon xo‘jaligining mol-mulki fuqarolik qonun huj-jatlari me’yorlariga muvofiq meros qilib qoldiriladi. Xo‘jalikda faoliyatini davom ettirayotgan merosxo‘rlar meros huquqi to‘g‘risidagi guvohnoma berilganlik uchun davlat boji to‘lashdan ozod etiladilar. Dehqon xo‘jaligi o‘z faoliyati yo‘nalishlarini, ishlab chiqarish tuzilishi va hajmlarini mustaqil ravishda belgilaydi. Dehqon xo‘jaligi qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishning qonunlarda taqiqlanmagan har qanday turi, shuningdek qishloq xo‘jaligi mahsulotini qayta ishlash va realizasiya qilish bilan shug‘ullanishga haqli. Dehqon xo‘jaligi o‘zi yetishtirayotgan va realizasiya qilayotgan mahsulot sifatiga oid amaldagi me’yorlar va standartlarga, ekologiyaga, sanitariyaga oid hamda qonun hujjatlarida belgilab qo‘yilgan boshqa talab va qoidalarga rioya etishi lozim. Dehqon xo‘jaliklarining xo‘jalik faoliyatiga davlat organlari va tashkilotlarining hamda boshqa organlar va tashkilotlarning, mansabdor shaxslarining aralushuviga yo‘l qo‘yilmaydi. Yuridik shaxs tariqasida ro‘yxatga olingan dehqon xo‘jaligi tashqi iqtisodiy faoliyatini boshqa shakllarda xo‘jalik yurituvchi korxonalar bilan teng shartlarda amalga oshiradi. Dehqon xo‘jaligining faoliyati xo‘jalik a’zolarining shaxsiy mehnatiga asoslanadi. Dehqon xo‘jaligidagi muayyan ishni bajarishga boshqa shaxslar mehnat shartnomasi asosida vaqtincha jalb etilishi mumkin. Dehqon xo‘jaligi o‘zi yetishtirayotgan mahsulotni realizasiya qilish uchun yuridik va jismoniy shaxslar bilan ixtiyoriylik asosida xo‘jalik shartnomalari tuzish huquqiga ega. Taraflar shartnoma majburiyatlari buzilgan taqdirda, qonun hujjatlarida yoki shartnomada belgilangan tartibda javobgar bo‘ladilar. Dehqon xo‘jaligi o‘z yetishtirayotgan mahsulotga bozordagi talab va taklif nisbatidan kelib chiqib mustaqil ravishda baho belgilaydi. Dehqon xo‘jaliklari ixtiyoriylik asosida, shu jumladan ulushli (pay) asosda mahsulot yetishtirish, xarid qilish, uni qayta ishlash va sotish, moddiy-texnika ta’minoti, qurilish, texnikaviy, suv xo‘jaligi, veterinariya, agrokimyo, maslahat berish yo‘sinidagi va boshqa xil xizmat ko‘rsatish bo‘yicha kooperativlarga (shirkatlarga), jamiyatlarga, ittifoqlarga, uyushmalarga va boshqa birlashmalarga birlashish, kirish huquqiga ega. Dehqon xo‘jaligidan yer solig‘i tomorqa yer uchastkasining sifatiga, joylashgan manziliga va suv bilan ta’minlash darajasiga qarab, uning kadastr bahosini hisobga olgan holda belgilanadigan miqdorda undiriladi. Birinchi marta tomorqa yer uchastkasi olgan dehqon xo‘jaligi davlat ro‘yxatiga olingan paytdan e’tiboran ikki yil muddatga yer solig‘i to‘lashdan ozod qilinadi. Yuridik shaxs tashkil etgan holda tuzilgan dehqon xo‘jaliklari faoliyatni amalga oshirish uchun kredit olishlari, boshqa yuridik va jismoniy shaxslarning mol-mulki va pul mablag‘larini ixtiyoriylik asosida va shartnoma shartlarida, shu jumladan dehqon xo‘jaliklarini kreditni uzishning zarur garov, sug‘urta hamda boshqa kafolatlarini ta’minlangan holda imtiyozli kreditlashga jalb etishlari, shuningdek xususiy kichik tadbirkorlik uchun belgilangan imtiyozlarning barcha turlaridan foydalanishlari mumkin. Dehqon xo‘jaligini ishlab chiqarish ahamiyatiga molik obyektlar qurilishi, asosiy ishlab chiqarish vositalarini xarid etish uchun uzoq muddatli kreditlash va joriy ishlab chiqarish faoliyati uchun qisqa muddatli kreditlash kredit shartnomasi asosida amalga oshiriladi. Dehqon xo‘jaligi o‘ziga qarashli va ijaraga olingan ishlab chiqarish vositalarining, qishloq xo‘jaligi ekinzorlarining (ko‘chatzorlarining), ko‘p yillik dov- daraxtlarning, yetishtirilgan mahsulotning, xomashyoning, materiallarning yo‘qotilishi (nobud bo‘lishi), kam chiqishi yoki shikastlanishi xavfini, tadbirkorlik xavfini, shuningdek shartnomalarni buzganlik uchun o‘zining javobgarlik xavfini ixtiyoriylik asosida sug‘urta qildiradi hamda qonun hujjatlarida belgilangan tartibda va shartlarda sug‘urta tovoni oladi. Davlat qishloq xo‘jaligi mahsuloti yetishtirish va uni realizasiya qilish bilan shug‘ullanuvchi dehqon xo‘jaliklarining huquqlariga rioya etilishini va qonuniy manfaatlari himoya qilinishini kafolatlaydi. Davlat organlari dehqon xo‘jaligini rivojlantirish va mustahkamlashga ko‘maklashadilar. Dehqon xo‘jaliklari faoliyatini muvofiqlashtirib borish hamda ularning huquqlari va manfaatlarini himoya qilish O‘zbekiston Dehqon va fermer xo‘jaliklari uyushmasi hamda Savdo sanoat palatasi va ularning joylardagi hududiy organlari tomonidan amalga oshiriladi. Agrofirma, fermer xo‘jaliklari va aholi tomonidan yetishtirilgan meva-sabzavot mahsulotlari va uzumni qayta ishlash hamda sotish asosiy faoliyati bo‘lgan yuridik shaxs hisoblanadi. Quyidagilar agrofirmaning yuridik asosi bo‘lishi mumkin: - meva-sabzavot mahsulotlari va uzum, shuningdek boshqa qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtirishga ixtisoslashgan fermer xo‘jaliklari; - barqaror xo‘jalik aloqalariga va ilg‘or ishlab chiqarish texnologiyalariga ega bo‘lgan meva- sabzavot mahsulotlari va uzumni qayta ishlash korxonalari; - yuridik shaxs bo‘lmagan yakka tartibdagi tadbirkorlar; - O‘zbekiston Respublikasida doimiy yashaydigan O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari; - xorijiy investorlar; - agrofirmalarda qatnashishi qonunda taqiqlanmagan boshqa shaxslar. Agrofirmani ta’sis etishda uning qatnashchilari o‘z mustaqilligini saqlab qoladi. Agrofirmalar uning qatnashchilari tomonidan ixtiyoriy tartibda tashkil etiladi. Agrofirmalar tijorat tashkilotlari hisoblanadi va qonunda nazarda tutilgan har qanday tashkiliy - huquqiy shaklda tashkil etilishi mumkin. Agrofirmalar ular Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 20 avgustdagi 357-son qarori bilan tasdiqlangan tadbirkorlik subyektlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish, hisobga qo‘yish va ruxsat beruvchi hujjatlarni rasmiylashtirish tartibi to‘g‘risida Nizomga muvofiq davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan vaqtdan boshlab tashkil etilgan hisoblanadi. Agrofirmalarni ta’sis etishda muassislar tegishli tashkiliy-huquqiy shakldagi subyektlarni tashkil etish uchun belgilangan qonun hujjatlari talablarini bajarish kerak. Agrofirmalar tarkibida meva-sabzavot mahsulotlarini yetishtirish, saqlash, tashish, tayyorlash ularning marketingini olib borish va boshqalar bo‘yicha bo‘linmalar tashkil etilishi mumkin. Davlat organlari va ularning mansabdor shaxslari agrofirmalarning qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladigan faoliyatiga aralashishga haqli emas. Agrosanoat firmalarini shakllantirish va ularning faoliyatini tashkil etishning asosiy tamoyillari. Agrosanoat firmalarini shakllantirish va ularning faoliyatini tashkil etish quyidagi asosiy tamoyillarga rioya qilgan holda amalga oshiriladi: Agrofirmalar fermer xo‘jliklari tomonidan ixtiyoriy asosda tashkil etiladi, bunda muassislar tarkibiga, fermerlar bilan bir qatorda, barqaror xo‘jalik aloqalariga va ilg‘or ishlab chiqarish texnologiyalariga ega bo‘lgan, shuningdek yaqin atrofdagi hudud joylashgan meva-sabzavot va uzum mahsulotlarini qayta ishlash korxonalarini kirishi mumkin; Agrofirmalar istalgan tashkiliy-huquqiy shaklda, shu jumladan xorijiy investor bilan qo‘shma korxonalar shaklida tashkil etilishi mumkin; Fermer xo‘j aliklarining agrofirmalar tarkibiga kiruvchi qayta ishlaydigan va boshqa korxonalar bilan o‘zaro munosabatlari tuzilgan uzoq muddatli shartnomalar asosida amalga oshiriladi, Ushbu shartnomalarda tomonlarning huquq va majburiyatlari tartibga solinadi, shu jumladan yetkazib beriladigan mahsulotning kamida 30 foizi avans bilan ta’minlanishi hamda keyinchalik mahsulotlarning kafolatli ravishda xarid qilinishi belgilab qo‘yilgan; Fermer xo‘jaliklari - agrofirmalar ta’sischilari shartnomadagi ortiqcha yetishtirilgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini o‘z xohishiga ko‘ra ichki bozorda sotadi va eksport qiladi. Agrofirmalarning maqsadi va asosiy vazifalari Agrofirma asosan qishloq joylarda, uning qatnashchilari sa’y-harakatlarini, ularning moddiy va ma’naviy resurslarini birlashtirish asosida tashkil etiladi. Agrofirma faoliyatining asosiy maqsadi hududdagi fermer xo‘jaliklariga xizmat ko‘rsatish, qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta ishlash, eksport qilish hamda boshqa turdagi xo‘jalik faoliyatini amalga oshirishdan daromad olishdir. O‘z maqsadini amalga oshirish va vazifalarini bajarish uchun agrofirmaning asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi: - shartnoma asosida fermer xo‘jaliklarining buyurtmasiga ko‘ra mexanizasiya va agrotexnik tadbirlarni bajarish va boshqa xizmatlar ko‘rsatishni muvofiqlashtirish; - marketingni tashkil etish, bozor kon’yunkturasini o‘rganish, yetishtirilgan mahsulotlarni sotishda xo‘jaliklar, korxonalar va tashkilotlarga ko‘maklashish; - fermer xo‘jaliklari tomonidan qishloq xo‘jaligi ekinlarini sug‘orish tartiboti (rejim) asosida aniqlangan hamda umumiy ajratilgan cheklangan suv miqdorini belgilash va barcha iste’molchilarga suv manbalari bo‘yicha teng miqdorda taqsimlanishini ta’minlash; - lizing asosida transport vositalari va mexanizmlar olishda xizmat ko‘rsatish; - ixtisoslashgan fermer xo‘jaliklari, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash korxonalari va xizmat ko‘rsatuvchi tashkilotlar o‘rtasida shartnomalar tuzilishini tashkil etish; - suv, urug‘, o‘g‘it, yonilg‘i-moylash materiallari, biomateriallar bilan ta’minlash bo‘yicha amaliy yordam berish; - qishloq xo‘jalik mahsulotlari ishlab chiqaruvchilarni o‘simliklarni himoya qilish vositalari bilan ta’minlash; - fermer xo‘jaliklariga meva-uzum, sabzavot, poliz, kartoshka va boshqa ekinlarning agrotexnikasi bo‘yicha maslahatlar berish; - fermer xo‘jaliklarini yuqori hosil beradigan, sifatli qishloq xo‘jaligi ekinlari urug‘lari va mevali daraxtlar, toklarning ko‘chatlari bilan ta’minlash; - viloyat va tumanda yetishtirilmagan urug‘ turlarini boshqa viloyatlardan keltirish hisobiga iste’mol uchun qishloq xo‘jalik mahsulotlari yetishtiruvchi aholini, fermerlarni to‘liq miqdorda sifatli va navdor urug‘lar bilan ta’minlash maqsadida dala- do‘konlari tashkil etish; - a’zolarning talab ehtiyojidan kelib chiqib, urug‘chilikda qo‘llaniladigan urug‘ ajratadigan, tozalaydigan, qadoqlaydigan, saqlaydigan maxsus mexanizm va moslamalar bilan jihozlangan urug‘chilik punktlarini tashkil etish; - ilg‘or texnologiyalarni joriy etish, ichki va tashqi bozorlarda raqobatbardosh urug‘lik mahsulotlarining yangi navlarini yetishtirishga ko‘maklashish; - urug‘chilik bo‘yicha mutaxassis kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishni tashkil qilish; - dehqon va fermer xo‘jaliklariga biznes-rejalar tuzishda xizmat ko‘rsatish; - fermer xo‘jaliklariga almashlab ekishni to‘g‘ri tashkil qilish maqsadida ekinlarni to‘g‘ri joylashtirish; - fermer xo‘jaliklariga ularning texnika vositalarini ta’mirlashda xizmat ko‘rsatish; - ulgurji va chakana savdo faoliyatini amalga oshirish; - tara-idishlar ta’minotini va transport xizmatini tashkil qilish; - brokerlik xizmatini ko‘rsatish; - qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta ishlash va sotish bilan shug‘ullanish; - vositachilik faoliyati bilan shug‘ullanish; - qo‘shma korxonalar tuzish bilan shug‘ullanish; - investisiyalarni jalb etishda xo‘jaliklarga va boshqa korxonalarga ko‘maklashish; - qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini eksport qilish; - O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida ta’qiqlanmagan boshqa faoliyat bilan shug‘ullanish. Agrofirmaning huquq va majburiyatlari Agrofirma quyidagi huquqlarga ega: - ishlab chiqarish faoliyatini mustaqil tashkil etish va amalga oshirish, shu jumladan meva- sabzavot mahsulotlari va uzumni qayta ishlash; - yetishtirilgan mahsulotlarni sotish uchun yuridik va jismoniy shaxslar bilan, shu jumladan byudjet tashkilotlari bilan xo‘jalik shartnomalari tuzish; - mahsulotni sotib olish yuzasidan fermer va dehqon xo‘jaliklari bilan fyuchers shartnomalari tuzish; - aholidan meva-sabzavot mahsulotlari va uzumni xarid qilish; - yetishtirilayotgan mahsulotga va bajarilayotgan ishlar (ko‘rsatilayotgan xizmatlar)ga mustaqil narx belgilash; - olingan daromad (foyda)ni, shuningdek o‘ziga xizmat ko‘rsatuvchi banklarning hisob raqamlaridagi pul mablag‘larini o‘z xohishiga ko‘ra belgilangan tartibda tasarruf etish; - kreditlar, shu jumladan imtiyozli kreditlar olish, boshqa yuridik va jismoniy shaxslarning mol- mulki, pul mablag‘larini shartnoma asosida jalb etish hamda ularni ishlab chiqarishga va takroriy ishlab chiqarishga yo‘naltirish; - o‘zining huquqiy va qonuniy manfaatlarini himoya qilib sudga murojaat qilish. Agrofirma qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa huquqlardan ham foydalanadi. Agrofirma: - o‘z xodimlari uchun xavfsiz mehnat sharoitlarini ta’minlashga; - tuzilgan shartnomalar shartlarini bajarishga; - soliqlar va majburiy to‘lovlarni qonun hujjatlarida belgilangan tartibda to‘lashga majbur. Agrofirma qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa majburiyatlarni ham o‘z zimmasiga oladi. Agrofirmalarni tashkil etish Fermer xo‘jaliklari, qayta ishlash va savdo korxonalari hamda boshqa yuridik va jismoniy shaxslar iqtisodiy faoliyatning turli sohalarida umumiy maqsadlarga erishish uchun ixtiyoriy ravishda birlashishlari mumkin. Agrofirma odatda tugatilayotgan har bir xo‘jalik hududida yoki mahalliy sharoitdan kelib chiqib, ikki va undan ortiq xo‘jaliklar hududida tuzilishi mumkin. Agrofirmalarni ta’sis etishda uning qatnashchilari o‘z mustaqilligini saqlab qoladi. Agrofirmalar o‘z-o‘zini moliyalashtirish (xo‘jalik hisobi) tamoyillari asosida faoliyat yurituvchi tijorat tashkilotlari hisoblanadi va qonunda nazarda tutilgan har qanday tashkiliy- huquqiy shaklda, shu jumladan xorijiy investor bilan qo‘shma korxonalar shaklida tashkil etilishi mumkin. Agrofirmalar Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 20 avgustdagi 357-son qarori bilan tasdiqlangan. Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish, hisobga qo‘yish va ruxsat beruvchi hujjatlarni rasmiylashtirish tartibi to‘g‘risida Nizomga muvofiq davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan vaqtdan boshlab tashkil etilgan hisoblanadi. Agrofirmalar uning ta’sischilari soni 50 kishigacha bo‘lsa, ma’suliyati cheklangan jamiyat shaklida, undan ortiq yoki ta’ sischilar soni cheklanmagan bo‘lsa qonunda nazarda tutilgan har qanday tashkiliy-huququy shaklda tashkil etilishi mumkin. Agrofirmaning Ustav fondi va mol-mulki Ma’suliyati cheklangan jamiyat shaklida tashkil etiladigan agrofirmalarning Ustav fondi miqdori eng kam oylik ish haqining ellik baravaridan kam bo‘lmasligi,agrofirmani davlat ro‘yxatidan o‘tkaziladigan paytga qadar uning har bir ishtirokchisi ta’ sis hujjatlarida ko‘rsatilgan Ustav fondidagi o‘z hissasining kamida 30 foizini kiritishi,agrofirma davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan paytdan boshlab har bir ishtirokchi bir yildan oshmagan muddat mobaynida Ustav fondiga o‘z hissasini to‘liq kiritishi lozim. Ulushini o‘z vaqtida kiritmagan yoki to‘liq kiritmagan Ta’sischi boshqa ta’sischilar oldida javobgar hisoblanadi va qonunchilikda belgilangan tartibda unga nisbatan ta’sir chorasi ko‘riladi. Fermer xo‘jaliklari, qayta ishlash va savdo korxonalari hamda boshqa yuridik va jismoniy shaxslarning ixtiyoriy ravishdagi mol-mulklari va qo‘shimcha mablag‘lari birlashtirilib agrofirma Ustav fondi tashkil etiladi. Agrofirmaning har bir ishtirokchisi o‘zi qo‘shgan mol-mulk ulushi doirasida uni ta’sischisi hisoblanadi. Ustav fondiga qo‘shiladigan hissalar pul mablag‘lari, qimmatli qog‘ozlar, qo‘zg‘aluvchan va ko‘chmas mulklar, o‘ziga ashyolar, mulkiy huquqlar yoki pul bahosiga ega bo‘lgan boshqa mol- mulk bo‘lishi mumkin. Agrofirmaning Ustav fondini ko‘paytirish olingan foyda hisobidan, yangi ta’sischilarni qabul qilish, qo‘shimcha ulush kiritish hamda qonunchilikda va ta’sis hujjatlarida ko‘zda tutilgan boshqa usullarda amalga oshiriladi. Agrofirmaning mol- mulki: - muassislar tomonidan uning ustav fondiga ulush shaklida qo‘shilgan mol- mulk; - ishlab chiqarish faoliyati natijasida olingan mahsulotlar; - tovarlarni sotish, ishlarni bajarish (xizmatlar ko‘rsatish)dan, shuningdek faoliyatning boshqa turlarini amalga oshirishdan olingan daromad (foyda); - qimmatli qog‘ozlardan olingan daromad; - yuridik va jismoniy shaxslarning beg‘araz, xayriya va boshqa ehsonlar; - belgilangan tartibda sotib olingan texnologiya asbob-uskunalari, binolar, transport vositalari, pul mablag‘lari va qimmatli qog‘ozlar, intellektual mulk obyektlari hamda boshqa mol-mulk; - jalb etilgan mablag‘lar; - kreditorlar bilan to‘liq hisob-kitob qilingandan keyin tugatilayotgan shirkat xo‘jaligining hisob raqamida qolgan hamda xo‘jalik a’zolariga dividend sifatida beriladigan mablag‘lar (ularning xoxishiga ko‘ra ulush sifatida qo‘shishlari mumkin): - qonun hujjatlarida ta’qiqlanmagan boshqa manbalar hisobiga shakllantirishi mumkin. Agrofirmani qayta tashkil etish va tugatish Agrofirmani qayta tashkil etishi yoki tugatish qonunchilikda belgilangan tartibida amalga oshiriladi. Agrofirmani qayta tashkil etish Ta’sischilarning umumiy yig‘ilishi qarori bo‘yicha uni qo‘shib yuborish, birlashtirish, bo‘lish, ajratib chiqarish, qayta tuzish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Agrofirmani qayta tashkil etishda uning barcha huquq va majburiyatlari huquqiy vorisiga o‘tadi. Agrofirmani tugatish ta’sischilarning umumiy yig‘ilishi yoki xo‘jalik sudining qaroriga asosan amalga oshiriladi. Agrofirmani davlat ro‘yxatidan o‘tkazish organi tomonidan agrofirmalarning yagona davlat reyestriga tegishli yozuv kiritilgan vaqtdan boshlab agrofirmani tugatish yakunlangan, agrofirma esa o‘z faoliyatini tugatgan deb hisoblanadi. 1.2. Fermer va dehqon xo‘jaliklarining iqtisodiyotda tutgan o‘rni va ahamiyati O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotining yirik tarmoqlaridan biri qishloq xo‘jaligi hisoblanadi.Bugungi kunda qishloq xo‘jaligi sohasining Mamlakatimiz yalpi ichki mahsuotida ham salmoqli o‘rin egallagan.Mamlakat YaIM umumiy hajmining 2630 % shu tarmoqning ulushiga tog‘ri keladi. Mamlakatimiz iqtisodiyoti uchun zarur bo‘lgan erkin harakatdagi qattiq valyuta tushumining yarmidan ko‘prog‘I shu tarmoq mahsulotlarini eksport qilishdan olinadi.Aholining yarmidan ko‘proq qismi qishloqlarda yashaydi.Xalqimizning turmush darajasi,inson resurslarining katta bir qismini ish bilan ta’minlashi qishloq xo‘jaligi bilan bo‘gliq. Bugungi kunda iqtisodiyotda band bo‘lgan mehnat resurslarining 28% dan ko‘prog‘I qishloq va o‘rmon xo‘jaligida faoliyat ko‘rsatadi.Shu sababli ham qishloq xo‘jaligi sohasiga bo‘lgan e’tibor keying yillarda katta bo‘lmoqda Jahon yer fondi bugungi kunda 13,4 mlrd.gektarni tashkil qiladi, uning atigi 1,5 mlrd.gektari, ya’ni 11 % qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi uchun iqtisodiy jihatdan qulay hisoblanadi 2 . Lekin shunga qaramay, ushbu yerlar meliorativ holatining buzilishi, eroziya, qurg‘oqchilik, sho‘rlanishning kuchayishi va yer osti suvlarining ta’siri, sanoat va transport qurilishlari, foydali qazilmalarning ochiq tarzda o‘zlashtirilishi natijasida sug‘oriladigan qishloq xo‘jaligi yerlarining kamayishi keskinlashib bormoqda. Shuning uchun dunyo yer fondining asosiy muammosi – cug‘oriladigan yerlarni saqlab qolish va ularning unumdorligini oshirib borish bo‘lmoqda. Shu nuqtai nazardan jahonda sug‘oriladigan yerlar unumdorligini oshirish va undan foydalanish samaradorligini oshirishning amaliy natijalariga qaratilgan keng ko‘lamli ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda, Ma’lumki, O‘zbekiston respublikasi aholisi soni yuqori sur’atlar bilan o‘sib borishi, qishloq xo‘jaligi yerlarining boshqa toifaga o‘tkazilishi va global iqlim o‘zgarishi ta’sirining keskinlashuvi oqibatida “oxirgi 15 yilda aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan sug‘oriladigan yer maydonlari o‘lchami 24 %ga (0,23 gektardan 0,16 2 Центр экономических исследований Узбекистана. www.cer.uz gektargacha), qisqardi” 3 , bonitet bali 60 dan yuqori yerlarning maydoni 10,4 %ga qisqarib ketgan bo‘lsa, yer sifati bo‘yicha o‘rtacha va o‘rtachadan past maydonlar 14,0 %ga ko‘paydi. O‘zbekiston Markaziy Osiyoning qulay xududida joylashgan.Uning hududida azaldan insoniyat uchun nihoyatda kerakli hisoblangan turli xildagi qishloq xo‘jalik mahsulotlari ishlab chiqarildi.Chunki bu hududda tabiiy iqlim sharoiti yetarlidir.Jumladan ,Respublikada yillik samarali temperature 26-30 ni tashkil etib,⁰ quyoshli soat 3600 dan ortiq bo‘lib, bir yilda bir necha marta hosil olish imkonini beradi. Mustaqillik yillarida olib borilgan islohotlar natijasida O‘zbekiston Respublikasi dinamik holda rivojlanib borayotgan murakkab iqtisodiy tizimga ega bo‘ldi.Qishloq xo‘jaligi Respublika iqtisodiyotining yirik va muhim tarmog‘I sifatida saqlanib qoldi.Qishloq xo‘jaligi O‘zbekiston xalqlarining eng qadimdan shug‘illangan asosiy sohalaridan biri bo‘lib, bir necha ming yilliklardan asta sekin rivoj topib kelmoqda.Respublika hududida avvalo chorvachilik keyinchalik dehqonchilik madaniyati tarkib topdi. Qishloq xo‘jaligining mamlakatimiz iqtisodiyotidagi o‘rni keyingi yillarda keskin rivojlanib bormoqda.Qishloq xo‘jaligi moddiy ishlab chiqarishning asosiy va eng qadimgi tarmoqlaridan biri bo‘lib aholiga oziq ovqat mahsulotlari va sanoat uchun xomashyoning asosiy qismini yetkazib beradi. Bugungi kunda mamlakat yengil va to‘qimachilik sanoatida ishlatilayotgan tolaning 60%daan ortig‘rog‘i o‘zimizda ishlab chiqarilgan paxta tolasidir. Mamlakatda olib borilayotgan iqtisodiy,ijtimoiy islohotlarning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan qishloq xo‘jaligining rivojlanish darajasiga bog‘liq.Chunki qishloq xo‘jaligi mamlakatimiz uchun ham siyosiy,ham iqtisodiy ijtimoiy ahamiyat kasb etgan soha bo‘lib, u quyidagi funksiyani bajaradi: - Mamlakatimiz oziq ovqat fondini shakllantiradi; - Yurtimizning oziq-ovqat sohasidagi mustaqilligini ta’minlaydi; 3 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 17 iyundagi PF-5742-sonli farmoniga ilova. “Qishloq xo’jaligida yer va suv resurslaridan samarali foydalanish kontseptsiyasi”. - Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlaydigan sanoat uchun hom ashyo yetkazib beradi; - Aholini ish joylari bilan ta’minlaydi; Mamlakatimizda qishloq xo‘jaligini isloh qilish va bozor mexanizmlarini joriy etish bo‘yicha qator ishlar amalga oshirilmoqda.Davlat narxlari qariyb 3 barobarga ko‘tarilganligi natijasida manfaatdorlik oshdi.Paxtachilik va g‘allachilik hasher emas, chinakam daromad manbaiga aylandi.Yangi texnika va innovatsiyalarni jopriy qilish, mehnat unumdorligini va ish haqini oshirish maqsadida 76 ta paxta-to‘qimachilik klasterlari tashkil etildi.Joriy yilning o‘zida 25 ming gektar paxta maydonlarida suv tejovchi yangi sug‘orish tizimi joriy qilindi. Jahon suv resurslari instituti tahminlariga ko‘ra 2040-yilga borib O‘zbekiston suvi o‘ta tanqis bo‘lgan 33 mamlakatla qatoridan joy olishi mumkin.Shu bois, davlatimiz rahbari bu masalaga etibor qaratib,suvdan foydalanish samaradorligini oshirish va uni hisobini yuritish,har yili 200 ming gektar maydonda suv tejovchi texnologiyalarni joriy qilib boorish zarurligi takidlandi. Mamlakatimiz qishloq xo‘jaligi mahsulotlari hajmining ko‘rsatkichlariga kelsak, Yurtimizda 2019-yilda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining o‘sish sur’ati 2018-yilga nisbatan 102,5 foizni tashkil etdi.Umuman olganda 2017-2019-yillarda qishloq xo‘jaligida yalpi mahsulot ishlab chiqarish 1,5 baravarga va aholi jon boshiga 1,4 baravarga oshdi.Shu bilan birga, o‘simliklarni yetishtrish 1,3 baravar,chorvachilik mahsulotlari 1,7 baravar o‘sdi. 1.3. Mamlakatimizda agrar siyosatni amalga oshirishning asosiy yo‘nalishlari Agrar siyosat- umumiqtisodiy siyosatning tarkibiy qismi bo‘lib, qishloq xo‘jaligi tarmog‘i oldiga qo‘yilgan vazifalarga erishishni ta’minlashga qaratilgan yer bilan bog‘liq munosabatlarni isloh qilish asosida agrar munosabatlarni shakllantirish hamda shu munosabatlar ijrosini ta’minlashga qaratilgan agrotexnologik, tashkiliy va iqtisodiy tamoyil hamda vositalar majmui hisoblanadi. Agrar siyosat - iqtisodiy siyosatning tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib, u qishloq xo‘jaligi va unga bog‘liq xo‘jalik sohalarini qamraboladi. Agrar siyosatni davlatning agrar iqtisodiyot doirasida harakatga keltiriladigan jarayonlar shakli va metodlari ko‘rinishidagi faoliyati deb ham tushunish mumkin. Agrar siyosat o‘zida qishloq aholisini moddiy, ijtimoiy, huquqiy va iqtisodiy shart-sharoitlarini shakllantiradigan davlat faoliyatini qamrab oladi. Agrar siyosatning asosiy sohalari quyidagilarni o‘z ichiga oladi: agrar bozor; investitsiya; kredit; moliya; ilmiy texnikaviy va texnologik faoliyat; soliqlar va soliqqa tortish; ijtimoiy muhit; maqsadli va tarkibiy qayta shakllanish. Agrar siyosatning asosiy vazifalaridan biri sifatida agrar qonunchilikka ta’sir o‘tkazish, u orqali yer va yer bilan ishlovchilarning manfaatini ko‘zlab ish olib borish hisoblanadi. Agrar tarkib - mamlakat rivojlanishi bilan bog‘liq holda qishloq xo‘jaligini tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy rivojlanishining natijasidir. Agrar tarkib - agrar qonunchilikka asoslangan, qishloq xo‘jaligi rivojlanishi, aholining yashash va ishlash sharoiti xususiyatlari hisobga olingan, ishlab chiqarish omillariga bog‘liq yig‘indisidir. U mutlaq va nisbiy ko‘rsatkichlarda ifodalanadi. Agrar siyosatning asosida agrar bozor yotadi. Agrar bozor agrar siyosatni ham ishlab chiqaruvchi, ham iste’molchi manfaatlariga mos amalga oshirilishiga yordam qiladi. Qishloq xo‘jalik bozorlari qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishi uchun zarur bo‘ladigan omillar, ishlab chiqarilgan mahsulotlar va ishlab chiqaruvchilar manfaatlarini birlashtiradigan iqtisodiy vositadir. Mamlakatimiz mustaqillikka erishganidan keyingi dastlabki masala iqtisodiyotni tezroq barqarorlashtirish hisoblanadi. Shu jihatdan qishloq xo‘jaligini rivojlantirish va samaradorligini oshirish eng muhim masalalardan hisoblanadi. Qishloq xo‘jaligida bozorlarni to‘g‘ri tashkil qilish va agrar siyosatni to‘g‘ri olib bormasdan iqtisodiy samaradorlikka erishib bo‘lmaydi. 1-rasm. Agrar siyosat va uning o‘ziga xos xususiyatlari Samarali agrar siyosat yuritishdan maqsad mamlakat aholisini qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga bo‘lgan talabini to‘laroq qondirish, mamlakatni oziq-ovqat bilan to‘la ta’minlash, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlashga ixtisoslashgan sanoat korxonalarini yetarli xomashyoga bo‘lgan ehtiyojini to‘laqonli qondirish, agrar resurslar salohiyatidan maqsadli foydalanishga erishish orqali davlatimizning iqtisodiy qudratini yanada o‘stirish, mamlakat aholisini yashash farovonligini yaxshilash hisoblanadi. Agrar siyosat ma’lum bir mustaqilliklarga ega va u faol tarzda agrar iqtisodiyotga ta’sir ko‘rsatib boradi. Agrar siyosatning agrar iqtisodiyotga ta’siri odatda ikki xil bo‘ladi: u rivojlanishni yoki tezlashtiradi, yoki sekinlashtiradi. Agrar siyosatning agrar iqtisodiyotga ijobiy ta’siri ilmiy asoslangan siyosat bo‘lgandagina bilinadi. Agrar iqtisodiyot va agrar siyosatning o‘zaro aloqadorligini yoki birining ikkinchisidan ayni holatda ustunligini siyosiy yoki xo‘jalik yo‘nalishidagi masalaAgrar siyosat- umumiqtisodiy siyosatning tarkibiy qismi bo‘lib, qishloq xo‘jaligi tarmog‘i oldiga qo‘yilgan vazifalarga erishishni ta’minlashga qaratilgan yer bilan bog‘liq munosabatlarni isloh qilish asosida agrar munosabatlarni shakllantirish hamda shu munosabatlar ijrosini ta’minlashga qaratilgan agrotexnologik, tashkiliy va iqtisodiy tamoyil hamda vositalar majmui hisoblanadi. Agrar siyosat - iqtisodiy siyosatning tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib, u qishloq xo‘jaligi va unga bog‘liq xo‘jalik sohalarini qamrab oladi. Agrar siyosatni davlatning agrar iqtisodiyot doirasida harakatga keltiriladigan jarayonlar shakli va metodlari ko‘rinishidagi faoliyati deb ham tushunish mumkin. Agrar siyosat o‘zida qishloq aholisini moddiy, ijtimoiy, huquqiy va iqtisodiy shart-sharoitlarini shakllantiradigan davlat faoliyatini qamrab oladi. Agrar siyosatning asosiy sohalari quyidagilarni o‘z ichiga oladi: agrar bozor; investitsiya; kredit; moliya; ilmiy texnikaviy va texnologik faoliyat; soliqlar va soliqqa tortish; ijtimoiy muhit; maqsadli va tarkibiy qayta shakllanish. birinchi qo‘yilayotganligi bilan ajratib olish mumkin. Bunda quyidagilarni e’tiborga olish lozim:  birinchidan, bir butunlik, ya’ni agrar iqtisodiyot va agrar siyosatning o‘zaro mustahkam aloqada va munosabatda ekanligi;  ikkinchidan, agrar iqtisodiyotning birlamchi, agrar siyosatning ikkilamchi ekanligi;  uchinchidan, agrar siyosatning agrar iqtisodiyotga faol ta’sir ko‘rsatishini. Agrar siyosatning agrar iqtisodiyotga faol ta’siri agrar siyosatning faoliyat doirasini belgilab olishga yordam beradi. Agrar siyosatning mohiyatini ko‘rib chiqishda, quyidagilarga e’tibor qaratish lozim:  agrar siyosat siyosiy munosabatlar doirasiga kiradi, chunki u o‘zida davlat, davlatlararo va shu kabi doiradagi munosabatlarni mujassamlashtiradi;  agrar siyosatning xususiyatlari agrar iqtisodiyotning maxsus xususiyatlaridan kelib chiqadi. Agrar iqtisodiyotning asosida qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi, taqsimoti, ayirboshlashi va iste’molini boshqarish bilan bog‘liq iqtisodiy qonunlar yotadi. Shuning uchun ham agrar siyosat ham shu qonunlar hukmronligi ostida olib boradi;  agrar siyosat umumjamiyat munosabatlari tizimida muhim o‘ringa ega. Boshqacha aytganda, u agrar iqtisodiyotga yaqin joylashgan, uning ifodasi va yakuni sifatida namoyon bo‘ladi. Agrar siyosatning asosiy vazifasi – agrar sohadagi jarayon va qarashlarni aks ettiribgina qolmasdan, balki kishilarning shu sohadagi qarashlari, jarayonlari va qonunlari tizimidagi faoliyatini ochib berishdir.Agrar siyosatning boshqa bir muhim vazifalaridan biri agrar qonunchilikka ta’sir ko‘rsatish hisoblanadi. Agrar sohada bozor munosabatlarini shakllantirish jarayonida davlat, birinchi navbatda, agrar bozordagi ishlab chiqaruvchilar va ist’emolchilar huquqlarini himoya qilish vazifasini qo‘yadi. Iqtisodiy faoliyat bir me’yorda ketishi uchun faoliyat ko‘rsatuvchi sub’ektlar qonuniy himoya qilingan bo‘lishi kerak. Avvalo, xo‘jalik yurituvchilarning yerga nisbatan va mulkka nisbatan faoliyatlarini erkin bo‘lishiga erishish lozim. Shuning uchun ham qishloq xo‘jaligi tovar ishlab chiqaruvchilariga mulk huquqini kafolatlaydigan agrar qonunchilik zarur. Agrar siyosatning aniq vazifalariga quyidagilar kiradi:  mamlakat aholisini iqtisodiy asoslangan baholardagi oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlash;  qishloq xo‘jaligining umumiy daromad yaratish sohasidagi ishtirokini ta’minlash;  atrof-muhitni muhofaza qilish muammolarini hal qilish. Umuman olganda, O‘zbekiston qishloq xo‘jaligini rivojlantirish quyidagi muhim strategik maqsadlarni amalga oshirishni ko‘zda tutadi: - Rivojlangan mamlakatlar tajribasidan kelib chiqqan holda qishloq xo‘jaligida “dekapling” samarasiga erishish va organik qishloq xo‘jaligini rivojlantirish; - Paxta va g‘alla maydonlarini maqbul bo‘lgan nisbatlargacha qisqartirish va ulardan bo‘shagan yer maydonlariga aholi iste’moli uchun zarur bo‘lgan qishloq xo‘jaligi ekinlari ekish va shu orqali oziq –ovqat xavfsizligini ta’minlash; - Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari eksportini ko‘paytirish orqali mamlaakatimizga valyuta tushumini oshirish; - Ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklarini tashkil etish orqali qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini modernizatsiyalash va diversifikatsiyalash hamda shu asosda aholi bandligi va turmush darajasini oshirish. O‘tgan yil yakuniga ko‘ra, mamlakat yalpi ichki mahsulotining to‘rtdan biri aynan mazkur sohaga to‘g‘ri keldi. Shu bilan birga, respublika bo‘yicha band bo‘lgan aholining 24-25 foizi qishloq xo‘jaligi tarmog‘iga to‘g‘ri keladi. Bu raqamlar iqtisodiyot barqarorligini ta’minlash va aholi farovonligini oshirishda qishloq xo‘jaligi tarmog‘ining o‘rni muhim ekanligini anglatadi. So‘nggi yillarda iqlim o‘zgarishi, suv resurslarining tanqisligi, yerlarning meliorativ holati buzilishi kabi muammolar yaqqol yuzaga chiqmoqda. Bundan tashqari, sir emas ko‘p yillar davomida ushbu sohada to‘laqonli bozor munosabatlariga asoslangan islohotlar amalga oshirilmagan. Ya’ni qishloq xo‘jaligi davlat tomonidan eng ko‘p tartibga solinadigan soha bo‘lgan. Davlat buyurtmasi, yerdan foydalanishga bo‘lgan huquqlar cheklanganligi kabi holatlar tarmoqdagi samaradorlikka salbiy ta’sir ko‘rsatdi. Mamlakatimizda 2017–2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasiga muvofiq, qishloq xo‘jaligini modernizatsiya qilish va jadal rivojlantirishga oid qator agrar islohotlar olib borildi. Xususan, qishloq xo‘jaligi sohasida davlat boshqaruvi tizimini takomillashtirish maqsadida qishloq va suv xo‘jaliklari vazirliklari qaytadan tashkil etilib, vazirliklarning asosiy vazifalari, faoliyat yo‘nalishlari belgilab berildi. 2019 yilda Qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020–2030 yillarga mo‘ljallangan strategiyasi qabul qilindi. 2020 yildan paxta va g‘allani yetishtirish, xarid qilish va sotishga bozor tamoyillarini joriy etish orqali davlat monopoliyasiga barham berildi. 2021 yilda yer munosabatlarida tenglik va shaffoflikni ta’minlash, yerga bo‘lgan huquqlarni ishonchli himoya qilish va ularni bozor aktiviga aylantirish chora-tadbirlari belgilandi. Shuningdek, 2022–2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasiga muvofiq, qishloq xo‘jaligini ilmiy asosda intensiv rivojlantirish orqali dehqon va fermerlar daromadini kamida 2 baravarga oshirish, qishloq xo‘jaligining yillik o‘sishini kamida 5 foizga yetkazish ustuvor maqsad sifatida belgilandi. Umuman olganda, so‘nggi 6 yilda ushbu sohada olib borilgan ishlar natijasida qishloq xo‘jaligi yalpi ishlab chiqarishining yillik barqaror o‘sish sur’atlari qayd etildi. So‘nggi yillarda mamlakatimizda qishloq xo‘jaligini rivojlantirishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Ayniqsa, O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020 — 2030 yillarga mo‘ljallangan strategiyasi qabul qilingani sohani tubdan isloh qilishda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Qishloq xo‘jaligi mahsuloti ishlab chiqarishning statistik ko‘rsatkichlari 2018-2021 yillar tahlilini oladigan bo‘lsak ko‘rsatkichlar o‘sganini ko‘rishimiz mumkin.1-jadval. Qishloq xo‘jaligi mahsuloti ishlab chiqarishning statistik ko‘rsatkichlari 4 4 www.stat.uz.- Ўзбекистон Республикаси Статистика қўмитасининг расмий сайти Ko‘rsatkichlar 2018 2019 2020 2021 2022 Q3 Jami -Barcha toifadagi xo‘jaliklar 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Jami -fermer xo‘jaliklari 26,0 27,9 28,2 29,3 28,7 Jami -dehqon (shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklari 71,2 68,3 67,4 65,5 66,6 Jami qishloq xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar 2,8 3,8 4,4 5,2 4,7 Dehqonchilik - fermer xo‘jaliklari 45,3 49,2 52,0 53,1 51,1 Dehqonchilik -dehqon (shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklari 52,2 46,8 42,3 40,0 43,1 Dehqonchilik -qishloq xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar 2,5 4,0 5,7 6,9 5,8 Chorvachilik -fermer xo‘jaliklari 4,6 5,1 4,9 5,3 5,8 Chorvachilik -dehqon (shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklari 92,3 91,2 92,0 91,1 90,6 Chorvachilik -qishloq xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar 3,1 3,7 3,1 3,6 3,6 1-diagramma . Qishloq xo‘jaligi mahsuloti ishlab chiqarishning tarmoqlar bo‘yicha statistik ko‘rsatkichlari 5 . Mamlakat aholisining deyarli yarmi qishloq joylarida yashaydi (2019 yil 1 yanvar holatiga ko‘ra O‘zbekistonda 33,25 mln. kishi, shu jumladan, qishloq joylarda 16,45 5 www.stat.uz.-Ўзбекистон Республикаси Статистика қўмитасининг расмий сайти mln kishi (aholining 49,5 foizi) yashaydi). Bugungi kunda qishloq xo‘jaligini rivojantirish uchun turli loyihalar va kreditlar amalga oshirilmoqda. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 20 iyundagi «Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki ishtirokidagi «O‘zbekiston Respublikasida mevasabzavotchilik tarmog‘ini rivojlantirish» loyihasini amalga oshirishga doir qo‘shimcha chora- tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-3790-sonli qarori asosida 20152023-yillar uchun ishlab chiqilgan marketing strategiyasi bunga misol bo‘la oladi. O ‘ tgan davrda xalqaro bozorda o ‘ zbek paxta va to ‘ qimachilik mahsulotlariga boykot tugatilishiga erishildi . O ‘ zbekiston Yevropa Ittifoqiga to ‘ qimachilik mahsulotlarini bojsiz olib kirishni ta ’ minlaydigan GSP + savdo maqomini oldi . Natijada ushbu mahsulot eksportini 2017 yildagi 1,2 milliard dollardan 2022 yilda 3,2 milliard dollargacha oshirishga erishildi. Shuningdek, suv resurslarining tobora kamayib borayotganligi bois, mazkur sohada qator chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Jumladan suv xo‘jaligini rivojlantirishning 2020–2030 yillarga mo‘ljallangan konsepsiyasi tasdiqlandi. Ta’kidlash joizki, 2017–2022 yillarda jami 1,4 million gektar maydonda suv tejovchi texnologiyalar joriy etildi. Maqsad bitta – iqtisodiy foyda ko‘rish bilan bir qatorda, oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, xalq farovonligini oshirishdan iborat. Yurtimizda ushbu soha rivoji uchun Vazirlar mahkamasi tomonidan qabul qilinayotgan qarorlarga to‘xtalib o‘tsak: Vazirlar mahkamasi tomonidan 2021-yil 26-fevralda ,,Qishloq xo‘jaligi sohasida statistik ma’lumotlar bazasini kengaytirish va takomillashtirish chora tadbirlari to‘g‘risida’’ qaror qabul qilindi.Qarorga muvofiq qishloq xo‘jaligi sohasida ro‘yhatdan o‘tkazish jarayoni 3 bosqichda amalga oshiriladi: 1-bosqich 2022-2024-uillarni o‘z ichiga oladi 2-bosqich 2024-yilda amalga oshirilib, bevosita qishloq xo‘jaligi sohasida ro‘yhatdan o‘tkazish tadbiri bajariladi,ya’ni qishloq xo‘jaligi faoliyati to‘g‘risidagi birlamchi ma’lumotlar yig‘iladi. 3-bosqich 2024-2026-yillarda amalga oshiriladi. Ayniqsa, yurtimizda ekin maydonlarini optimallashtirish va qishloq xo‘jaligi ekinlarini hududlashtirish siyosati olib borildi. Klaster tizimi, zamonaviy issiqxona xo‘jaliklarini yaratish, tomorqa xo‘jaligi amaliyotini kengaytirish qishloqda aholining turmush darajasini sezilarli yaxshilash imkonini berdi. Bu kabi chora-tadbirlar, erishilgan yutuqlar, oldinda turgan muammo va tahdidlar hamda ularni hal etish borasidagi rejalar ekspertlar tomonidan ko‘p bora tahlil qilingan. Bu “Yangi O‘zbekiston: taraqqiyot, innovatsiya va ma’rifat” xalqaro sheriklik tashabbuslari haftaligi doirasida bo‘lib o‘tgan “Yangi O‘zbekistonda 2030 yilgacha qishloq xo‘jaligining rivojlanish strategiyasi: imkoniyatlar va istiqbollar” mavzusidagi tadbirda ham muhokama qilindi. Xususan, tadbirda bugungi kunda qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020– 2030 yillarga mo‘ljallangan strategiyasi va unda belgilangan to‘qqizta ustuvor yo‘nalish doirasida amalga oshirilayotgan ishlar e’tirof etildi. Shuningdek, tadbir davomida qishloq xo‘jaligida davlat boshqaruvini transformatsiya qilish va islohotlarni yanada chuqurlashtirishni jahon tajribasi asosida amalga oshirish bo‘yicha xalqaro ekspertlar jalb etilganligi ham qayd etildi. II BOB. YANGI O‘ZBEKISTONDA FERMER VA DEHQON XO‘JALIKLARINI RIVOJLANTIRISH CHORA-TADBIRLAR VA JAHON TAJRIBASI 2.1. Agrar sohadagi islohotlar va tadbirkorlikni rivojlanishi Qishloq xo‘jaligi mamlakatimiz iqtisodiyotining muhim tarmoqlaridan biri bo‘lib, xalqimizni oziq-ovqat mahsulotlariga, sanoatimizni esa xom-ashyoga bo‘lgan talabini qondirishi xech kimga sir emas. Mamlakatimiz qishloq xo jaligi bo yichaʻ ʻ ulkan salohiyatga ega. Bozorlarimiz to kin, xalqimiz rizqi mo l-ko l bo lishidan tortib, ʻ ʻ ʻ ʻ eksportdan qo shimcha daromad topishgacha bo lgan juda ko p masalalar aynan shu ʻ ʻ ʻ sohani rivojiga bog liq. ʻ Bozor munosabatlari sharoitida iqtisodiyotni rivojlantirishning asosiy omillaridan biri kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishdir. Jumladan keyingi yillarda mamlakatimiz qishloq xo‘jaligini isloh qilish, xususan sohada davlat boshqaruvi tizimini takomillashtirish, bozor munosabatlarini keng joriy etish, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtiruvchi, qayta ishlovchi va sotuvchi subyektlar o‘rtasidagi munosabatlarning huquqiy asosini mustahkamlash, sohaga investitsiyalarni jalb qilish, resurs tejamkor texnologiyalarni joriy etish hamda qishloq ho‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqaruvchilarni zamonaviy texnikalar bilan ta’minlash borasida muayyan ishlar amalga oshirilmoqda. Mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish, faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va bunyodkorlik salohiyatini qo‘llab-quvvatlash orqali aholiga munosib hayot sharoitlarini yaratish, ishbilarmonlik muhitini yaxshilash, bandlikni ta’minlash bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar amalga oshirib kelinmoqda. Muhtaram Prezidentimiz faqat bugunni emas, balki ertangi kunni ham o ylab, uzoqni ko zlab islohotlarni yangi ʻ ʻ bosqichga ko tarish vazifasini qo ymoqda. Shu maqsadda qishloq xo jaligini ʻ ʻ ʻ rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mo ljallangan strategiyasi ishlab chiqildi. Bu ʻ iqtisodiyotimizning asosiy o sish nuqtasi bo lishi bilan birga ming-minglab ish ʻ ʻ o rinlari yaratilishiga, odamlarning daromadi oshishiga xizmat qiladi. Yer egalari ʻ unumdorlik va hosildorlikni oshirish maqsadida yerga investitsiya kiritishga intilishi uchun ularning ertangi kunga to la ishonchi bo lishi kerak. Shu bois davlatimiz rahbari ʻ ʻ qonunchilikni butunlay yangilab, yer ajratishning shaffof tizimi va yerga bo lgan ʻ huquqning kafolatlanishini, yerning daxlsizligini ta minlash, yerga bo lgan munosabatʼ ʻ tushunchasini huquq sohasiga kiritish zarurligini ko‘p marta ta kidlab o‘tganliklari ʼ bejizga emas. Bu nafaqat aholi bandligi, eksport, balki byudjetga qo shimcha ʻ daromadlar tushumini ham ta minlaydi. ʼ 2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasiga muvofiq mamlakatimiz iqtisodiyoti amalda o‘z taraqqiyotining yangi bosqichiga qadam qo‘ydi. Mamlakatimizda tadbirkorlikni rivojlantirish bo‘yicha yangi, yanada qulay muhit yaratildi. Shu bilan birga, olib borilgan tahlil natijalari joylarda aholini tadbirkorlikka jalb qilish, o‘z mehnati bilan daromad topish istagida bo‘lgan fuqarolarga amaliy yordam ko‘rsatish, mehnat resurslaridan oqilona foydalanish ishlari talab darajasida emasligini ko‘rsatmoqda. Mehnatkash xalqimizning qadimiy kasb-hunar an’analari, ishbilarmonlik salohiyati oilaviy tadbirkorlik, hunarmandchilik, kasanachilik va boshqa tadbirkorlik faoliyati turlarini keng ommalashtirish, ekin maydonlaridan unumli foydalangan holda qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishni kengaytirish uchun katta tajriba va zaxira mavjudligidan dalolat beradi. Yurtimizda mustaqillikka erishilgandan so‘ng har bir shaxs o‘z huquq va erkinliklarini yaxshi anglab etmoqda, o‘z qiziqish va intilishlarini amalga oshirish uchun harakat qilmoqda. Tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchilar va shug‘ullanish istagida bo‘lganlar uchun ham keng imkoniyatlar eshigi ochilmoqda. Respublikamizda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishni yengillashtirish va rag‘batlantirish maqsadida sohaga oid qator tartibotlar tanqidiy qayta ko‘rib chiqilib, eskirgan, zamon talabiga javob bermaydigan byurokratik to‘siq va g‘ovlar bekor qilinmoqda. Ko‘rilgan choralar natijasida respublikamizda ishbilarmonlik muhiti yaxshilandi, tadbirkorlik sub’ektlari va xususiy investorlar uchun keng imkoniyatlar yaratildi. Bunday ijobiy o‘zgarishlar nufuzli xalqaro tashkilotlar tomonidan ham keng e’tirof etilmoqda. Jumladan, Jahon banki va Xalqaro moliya korporatsiyasi tomonidan e’lon qilingan “Biznes yuritish – 2020” hisobotida O‘zbekiston 69-o‘rinni egallab, islohotlar miqyosi va samaradorligi bo‘yicha dunyoning eng yaxshi 20 ta islohotchi davlati qatoridan joy oldi. Shu bilan birga, tadbirkorlar va investorlar bilan uchrashuvlar joylardagi ijrochilar sohada amalga oshirilayotgan islohotlarning mazmun-mohiyatidan to‘liq xabardor emasligini, qabul qilingan normativ-huquqiy hujjatlarning amaliyotga joriy etilishi sezilarli darajada ortda qolayotganligini, ayrim litsenziya va ruxsatnomalarni rasmiylashtirishda xamon ortiqcha byurokratik to‘siqlar mavjudligini ko‘rsatmoqda. Mamlakati miz Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan koronavirus pandemiyasi sharoitida bank tizimining barqaror ishlashini hamda iqtisodiyotga moliyaviy ko‘makchi bo‘lishini ta'minlash masalalari bo‘yicha o‘tkazgan yig‘ilishlarida j ahon iqtisodiyotida boshlanayotgan inqiroz holatlarini hisobga olib, banklarning loyihalar portfelini tanqidiy ko‘rib chiqish, ya'ni, hali boshlanmagan, uzoq muddatli loyihalarni aniqlab, ularni joriy yilning o‘zida samara berishni boshlaydigan yangi loyihalarga almashtirish zarurligi, joriy yilda Agrobank, Xalq banki, Mikrokreditbank orqali bandlikni ta'minlash dasturlariga 4 trillion so‘m yo‘naltirish ko‘zda tutilganligi , s huningdek, i nqirozga qarshi kurashish jamg‘armasi orqali tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab-quvvatlash davlat jamg‘armasiga qo‘shimcha 500 milliard so‘m ajratilishi, ushbu mablag‘lar ko‘plab yangi loyihalarga asos bo‘lish zarurligi ni, asosiy o‘rg‘uni birinchi navbatda oziq-ovqat xavfsizligi, qishloq xo‘jaligi, sog‘liqni saqlash, kichik biznes va hunarmandchilik loyihalariga ustuvor ahamiyat qaratish zarurligini, k arantin davrida ham agrar sohadagi ishlar to‘xtamaganini hisobga olib, qishloq xo‘jaligi tarmoqlariga biriktirilgan tijorat banklari hozirning o‘zida yangi loyihalarni ko‘paytirishlari lozimligi qayd et ganliklarini alohida ta’kidlash lozim . Yaqindagina Prezidentimiz tomonidan “Qishloq xo‘jaligini diversifikatsiya va modernizatsiya qilish” loyihasini amalga oshirishga doir qo‘shimcha chora –tadbirlar to‘g‘risida” gi qarori qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020 — 2030-yillarga mo‘ljallangan strategiyasi ijrosini ta’minlash, qishloq xo‘jaligini rivojlantirish xalqaro jamg‘armasi bilan hamkorlikni kengaytirish, shuningdek, mahsulot ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish va qo‘shilgan qiymat zanjirini yaratishni kengaytirish asosida qishloq aholisi bandligi va daromadini oshirishga qaratilgan. Qarorda 2020-yil 4- avgustda O‘zbekiston respublikasi va qishloq xo‘jaligini rivojlantirish xalqaro jamg‘armasi o‘rtasida qo‘shimcha 46,2 mln AQSh dollari miqdoridagi kredit, qishloq xo‘jaligida diversifikatsiya qilishni moliyalashtirish bo‘yicha kredit ajratish uchun — 39,8 mln AQSh dollarini ajratilishi, bunda klaster va kooperatsiyalar hamda ularga a’zo bo‘lgan tadbirkorlik subyektlarini qo‘llab-quvvatlashga — 30,3 mln AQSh dollari, yoshlar va ayollar uchun — 5 mln AQSh dollari miqdoridagi, tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab-quvvatlash davlat jamg‘armasiga 4,5 mln AQSh dollari miqdorida kreditlarni yo‘naltirilishi yuqoridagi fikrlarimizni mantiqiy davomi desak aslo yanglishmaymiz. Davlat statistika qo‘mitasi ma'lumotlariga ko‘ra mamlakatimizda 16 million 890 ming 700 kishi qishloq joylarda istiqomat qilmoqda. Qishloq xo‘jaligida tadbirkorlikni rivojlantirishni maqsad qilgan ekanmiz eng avvalo maqsadli kreditlarni aholiga berish tizimini yo‘lga qo‘yishimiz lozim bo‘ladi. Shu maqsadda tijorat banklari tomonidan mikrokreditlar kichik tadbirkorlik sub’yektlariga, fermer va dehqon хo jaliklariga, oilaviy tadbirkorlik sub’yektlariga quyidagilar uchunʻ ajratilmoqda:  shaхsiy tomorqa va dehqon хo jaliklarida ishlab chiqarishni rivojlantirish ʻ maqsadida issiqхonalar tashkil etish, urug liklar, ko chatlar, chorva mollari va ʻ ʻ parrandalar, qishloq хo jaligi inventari va uskunalari, sug orish moslamalari (nasoslar, ʻ ʻ artezian quduqlari va boshqalar) хarid qilish uchun;  qishloq хo jaligi mahsulotlarini qayta ishlash, saqlash va qadoqlash, qurilish ʻ materiallari, oziq-ovqat va nooziq-ovqat iste’mol mollari ishlab chiqarish uchun zamonaviy mini-uskuna va хom ashyo хarid qilish maqsadida va hokazo. Shuningdek “Har bir oila — tadbirkor” dasturi doirasida kreditlar ajratish tartibi to‘g‘risidagi nizomga mufoviq mikrokreditlar 6 oygacha imtiyozli davr bilan 3 yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ajratiladi. Agrar sohadagi hamkorlik istiqbollariga xam alohida e’tibor qaratilmoqda. Bu borada jahon agrar fanida AQSh asosiy o‘rinni egallaydi. Ushbu davlat bugungi kunda qishloq xo‘jaligi amaliyoti rivoji uchun o‘ta dolzarb bo‘lgan yer va suv resurslaridan unumli foydalanish, tejamkor innovatsion texnologiyalarni fermer xo‘jaliklariga keng tatbiq qilish bo‘yicha dunyo miqyosida yetakchilikka erishgan mamlakatlar sirasiga kiradi. Bu borada ikki mamlakat o‘rtasida olib borilayotgan hamkorlikning imkoniyatlari juda keng bo‘lib, uni rivojlantirish yurtimiz agrar sektori rivojida oqilona foydalanish, ayniqsa, fermerlarimiz uchun o‘zbek-amerika hamkorligi doirasida ko‘plab loyihalarni amalga oshirish uchun mustahkam asos bo‘lib xizmat qiladi. 2.2. O‘zbekiston Respublikasida fermer va dehqon xo‘jaliklarini rivojlantirish dolzarb masalalari va jahon tajribasi “O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi davlat tomonidan eng ko‘p boshqariladigan iqtisodiyot tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Katta yirik qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilari – dehqonlarning mulk huquqi juda zaif himoyalangan. Ularning faoliyatini tartibga solish usullari aslida sovet o‘tmishidan olingan, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining ko‘p turlari, ishlab chiqarish resurslari va sektor uchun xizmatlar ishlab chiqilmagan. Qishloq xo‘jaligi sektori islohotga muhtoj bo‘lib qolmoqda”, – deydi iqtisodchi Yuliy Yusupovning CABAR.asia ” gazetasida chop etilgan maqolasida. Qishloq xo‘jaligi – O‘zbekiston iqtisodiyotining yetakchi tarmoqlaridan biri. 2022-yilda qishloq xo‘jaligining O‘zbekiston yalpi ichki mahsulotidagi ulushi 28,4 foizni tashkil qildi (O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlari) . 2-rasm. O‘zbekiston YaIMning tarmoqlar bo‘yicha tarkibi, 2022-yilda 6 “O‘zbekiston yalpi ichki mahsuloti (YaIM) 2022-yilda 5,7 foizga o‘sib, 888,34 trln. so‘mni (80,4 mlrd. dollarga yaqin) tashkil etdi. Aholi jon boshiga YaIM hajmi esa 6 Manba: muallif tomonidan ishlab chiqildi. 2255 dollargacha oshdi”, – deya xabar berdi Statistika agentligi. Savdo, turar joy va oziq-ovqat xizmatlari sohasi 9,3 foizga, transport, axborotlashtirish va aloqa sohasi 14,7 foizga o‘sdi. Qishloq, o‘rmon va baliq xo‘jaligida (3,6 %) nisbatan past o‘sish sur’atlari kuzatildi. Aholi jon boshiga YaIM real ko‘rinishda 3,5 foizga – 21,15 mln. so‘mdan 24,91 mln. so‘mga (2254,9 dollar) o‘sdi. Taqqoslash uchun: 2021-yilda 5,3 foizga, 2020- yilda – pandemiya yilida esa 0,1 foizga o‘sish qayd etilgan. 2021-yil yozida Prezident Sh. Mirziyoyev 2026-yilga borib O‘zbekiston iqtisodiy o‘sish sur’atlarini 1,5 barobarga oshirish va YaIM hajmini kamida 100 mlrd. dollarga yetkazishni rejalashtirayotganini ta’kidlagan edi [10]. 2021-yil yakunlariga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi bo‘yicha qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligida yaratilgan yalpi qo‘shilgan qiymat (YaQQ) hajmi 183 518,5 mlrd. so‘mni tashkil etdi va 2020-yil bilan taqqoslaganda, 4,0 %ga o‘sdi. Kuzatilayotgan davrda respublika bo‘yicha YaIM (YaQQ) tarkibida mazkur tarmoqning ulushi 26,9 %ga yetdi va o‘tgan yilga nisbatan 0,2 foiz punktga kamaydi. 2022-yilning yanvar-iyun yakunlariga ko‘ra, qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligida 2,7 % (2021-yilning yanvar-iyun oylarida – 1,8 %, 2020yilning yanvar- iyun oylarida – 2,4 %) darajasida ijobiy o‘sish qayd etildi. Ushbu ijobiy o‘sish sur’atlari chorvachilik mahsulotlari ishlab chiqarishning 2,0 % (2021yilning yanvar-iyun oylarida – 4,1 %, 2020-yilning yanvar-iyun oylarida – 1,6 %)ga hamda dehqonchilik mahsulotlari ishlab chiqarishning 3,8 % (2021yilning yanvar-iyun oylarida – 1,4 %, 2020-yilning yanvar-iyun oylarida – 3,7 %)ga o‘sishi bilan bog‘liq. Dastlabki ma’lumotlarga ko‘ra, 2022-yilning yanvar-iyun oylarida natura shaklida qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmi va o‘sish sur’atlari quyidagicha bo‘lgan: 3-rasm. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining o‘sish sur’atlari, 2022-yilda 7 Shu bilan birga, qishloq xo‘jaligi iqtisodiyotning eng ko‘p boshqariladigan tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Katta yirik qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilari, dehqonlarning mulk huquqi o‘ta himoyasiz, ularning faoliyatini tartibga solish usullari, “de fakto” sovet o‘tmishidan olingan, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va ishlab chiqarish resurslari hamda sektor uchun xizmatlar bozori ishlab chiqilmagan. Sektor radikal islohotga muhtoj, uning asosiy mazmuni quyidagilardan iborat: – ayrim ekinlar uchun yerni majburiy kvotalashni bekor qilish (agar davlat buyurtmasi saqlanib qolsa-da, fermerlarga ishlab chiqarish tarkibini optimallashtirish uchun yerlardan erkin foydalanish imkoniyati berilishi kerak ) ; – qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini eksport qilish bo‘yicha barcha ma’muriy to‘siqlarni bartaraf etish; – qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar uchun resurslar va xizmatlar uchun erkin va raqobatbardosh bozorlarni shakllantirish va rivojlantirish; – qishloq xo‘jaligi yerlarini xususiy mulkka egalik qilish imkoniyatlarini hisobga olgan holda yer lizing huquqlarini mustahkamlash, mavjud lizing shartnomalarini himoya qilish. 7 Manba: muallif tomonidan ishlab chiqildi. 37 Yuqoridagi islohotlarni amalga oshirish qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarining moliyaviy ahvolini mustahkamlash, yerlardan samarali foydalanishni rag‘batlantirish va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini diversifikatsiya qilish, shu jumladan, mevasabzavot va yem-xashak ekinlarini ko‘paytirish imkonini beradi. Bu, o‘z navbatida, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining umumiy hajmini hamda agrar sektorning eksport salohiyatini oshirishga imkon beradi. Globallashuv va oziq-ovqat mahsulotlariga talabning oshishi sharoitida yangi va quritilgan meva va sabzavotlarni yetishtirish imkoniyatiga ega bo‘lgan Markaziy Osiyo mintaqasi an’anaviy bozorlarni diversifikatsiya qilish hamda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining yangi bozorlarini egallash bilan bog‘liq murakkab muammolarni hal qilish yo‘lida turibdi. Meva-sabzavot mahsulotlarini yetishtirish mintaqa uchun ijtimoiy va iqtisodiy ahamiyatga ega, chunki bu katta mehnat resurslarini jalb qilish imkonini beradi. Ta’kidlash joizki, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini diversifikatsiyalash va yangi bozorlarni egallash bilan bog‘liq islohotlarda asosiy o‘rin xalqaro standartlar qabul qilish va mahalliy ishlab chiqaruvchilarning talablariga mos ravishda qayta yo‘naltirilish hisoblanadi. Xalqaro standartlar qatorida, birinchi navbatda, Yevropa, AQSh va Osiyoning taniqli jahon bozorlaridan talab qilinadigan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining marketing va tijorat nazorati bo‘yicha Birlashgan Millatlar Tashkilotining Yevropa Iqtisodiy Komissiyasining (BMT EIK) tijorat standartlari alohida o‘rinni egallaydi. Ta’kidlash joizki, so‘nggi 3 yil ichida Markaziy Osiyo davlatlarining BMT EIK standartlarini joriy etish bo‘yicha hamkorligi ma’lum darajaga yetdi. Mazkur standartlarni mintaqadagi qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida keng targ‘ib qilish hamda BMT EIK standartlarini ishlab chiqish, qabul qilish va qo‘llashda ularning manfaatlarini himoyalash bo‘yicha kelishilgan harakatlarni amalga oshirish maqsadida bir qator xalqaro tashkilotlar, davlat institutlari hamda biznes tashkilotlari tashabbusi bilan “Qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga BMT EIK tijorat standartlarini joriy qilish bo‘yicha” O‘rta Osiyo mintaqaviy ishchi guruh tashkil etildi. 38 “O‘zstandart” agentligi mutaxassislari ushbu ishchi guruhning ishlarida faol ishtirok etib, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar va eksport qiluvchilar, boshqa vazirlik va idoralar vakillari o‘rtasida muvofiqlashtirish ishlarini amalga oshirib kelmoqda. Ushbu ishchi guruh doirasida qabul qilingan BMT EIK standartlariga muvofiq 2019-yilda: piyoz, limon, xurmo, quritilgan o‘riklarning sifat kamchiliklarini aniqlaydigan izohli ko‘rgazmali e’lonlari mintaqaviy darajada ishlab chiqildi va tasdiqlandi. Xalqaro standartlarni qo‘llash va rivojlangan davlatlar milliy standartlaridan foydalanish mamlakatimizda ustuvor yo‘nalishlardan biri hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi “Standartlashtirish to‘g‘risida”gi qonunining 6-moddasiga muvofiq va texnologiya va uskunalar texnik darajasini hisobga olgan holda, standartlardan yanada samarali foydalanish uchun “O‘zstandart” agentligi normativ hujjatlar fondida bugungi kunda 44000 dan ko‘proq me’yoriy hujjatlar jamlangan. Ularning 8116 tasi xalqaro standartlar, 20393 tasi davlatlararo standartlar, 8679 tasi xorijiy mamlakatlarning milliy standartlari, 1679 tasi O‘zbekiston Respublikasi davlat standartlari, 168 tasi tarmoq standartlar, 4692 tasi texnik shartlar, 334 tasi korxona standartlari, 198 tasi rahbariy hujjatlarni tashkil qiladi. Turli sohalarda faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalarda ISO 9001, ISO 14001, ISO 22000 xalqaro standartlari asosida sifatni boshqarish tizimlari joriy etilmoqda. Jumladan, respublikamiz qishloq xo‘jaligi sohasi kesimida standartlarning qo‘llanilishi tahlil qilinganda, turli sohalarda xalqaro standartlar talablariga muvofiq mahsulotlar ishlab chiqarilayotganligini quyidagi jadvalda kuzatishimiz mumkin. Standartlashtirish bo‘yicha xalq xo‘jaligini boshqarishning hamma sohalarida olib borilayotgan ishlarni birlashtirish uchun Davlat standartlashtirish tizimi (DST) ishlab chiqilgan. U o‘zaro bog‘langan qoida va tartiblar majmuasidan iborat bo‘lib, standartlashtirishning maqsadi va vazifalarini, kat е goriyalari va turlarini, ularni ishlab chiqish tartibini, tasdiqlash va joriy qilish hamda ularni joriy va amal qilishini aniqlaydi. 39 40 2.3.Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida fermer va dehqon xo‘jaliklarini innovatsion rivojlantirish yo‘nalishlari Innovatsion rivojlanish tizimining ahamiyatli jihati shundaki, u iqtisodiyot tarkiban deformatsiyalangan, innovatsiya jarayonlarini boshqarish izdan chiqqan, qishloq xo‘jaligi darajasida axborot vakumining mavjudligi sharoitlarida qisqa muddat ichida tarmoqni barqaror yuqori sur’atlarda o‘sishi uchun yangi imkoniyatlarni yaratadi. Bu tizimni shakllantirishda davlatning o‘rni beqiyosdir. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilarning ilmiy-texnik imkoniyatlari va ishlab chiqarishdagi ilg‘or tajribalari to‘g‘risida keng ma’lumotlarga ega bo‘lish ularni xo‘jalik yuritishning innovatsion usullariga o‘rgatish, innovatsiya qoidalarini o‘zlashtirish, maslahat yordamlari berish orqali ASMning innovatsiya faolligini ko‘tarishni ta’minlash uchun sharoitlar yaratadi. Biroq, tan olish lozimki, agrar tarmoq o‘zining tabiiy-iqlim omillariga ta’sirchanligi va bog‘liqligi sababli innovatsiyalarni yaratish va tatbiq etishda boshqa sohalarga nisbatan bir qator murakkabliklarga ega va shuning uchun ham uni innovatsion modernizatsiyalash asosida rivojlantirish o‘ziga xos va mos innovatsion yo‘nalishlarda chuqur ilmiy-tadqiqot va tajriba-kashfiyotchilik ishlarini (ITTKI) muntazam takomillashtirib borishni taqozo qiladi. Fikrimizcha, mamlakatimiz iqtisodiyoti tarmoqlari, shu jumladan, qishloq xo‘jaligi bilan bog‘liq fan va texnikatexnologiya yangiliklarini yaratish hamda innovatsion faoliyatni rivojlantirish jarayonini respublikamiz ichidagi tor doirada emas, balki industrial taraqqiy etgan xorijiy davlatlarning ushbu yo‘nalishlardagi innovatsion faoliyat yutuqlari bilan uyg‘un tarzda olib borish maqsadga muvofiq. Agrar tarmoqdagi innovatsiya jarayoni ilm-fan yutuqlari asosida yaratilgan, sifat jihatidan yangi mahsulotlarni, iqtisodiy mexanizmlar, aniq tashkiliy, texnik yoki texnologik g‘oyalarni bevosita ishlab chiqarishda foydalanishgacha yetkazish bilan bog‘liq tadbirlar yig‘indisi hisoblanadi. Respublika agrar tarmog‘ida yuz berayotgan iqtisodiy o‘sish asosan, import o‘rnini bosadigan mahsulotlar yetishtirish, tadbirkorlikni rivojlantirish hisobiga yuz bermoqda. Biroq tarmoqda ilmiy sig‘imli agrar texnologiyaga asoslangan yo‘nalishlardagi innovatsion 41 jarayonni rivojlantirish talab darajasida emas. Bunga tarmoq xususiyatidan kelib chiqqan holda innovatsiyalar samaradorligini oshirish yo‘llari, innovatsion xavf va xatarlarni, innovatsion salohiyatning mavjud sharoitlarga mosligini baholash, tarmoqda innovatsion tavakkalchilikni boshqarish borasidagi iqtisodiy, moliyaviy, huquqiy asoslar yetishmasligi salbiy ta’sir etmoqda. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtiruvchi ko‘p sonli dehqon va fermer xo‘jaliklari faoliyati sharoitida agrar innovatsiya bozori shakllanishi va faoliyati xususiyatlari, yo‘nalishlari to‘g‘risida aniq ma’lumotlarni yig‘ish, ularga ishlov berish, olingan xulosalardan foydalanish borasidagi bilimlar yetishmasligi sharoitida, ilmiy ishlanmalarni innovatsion loyiha sifatida amalga oshirishga urinish yuz bermoqda. Bu esa innovatsion g‘oyalarning iqtisodiy, texnik va texnologik, ekologik samaradorligi pasayishiga olib keladi. Bizningcha, agrar tarmoqda innovatsion g‘oyalar bozori eng avvalo, mamlakatdagi “innovatsion muhitning” shakllanish darajasiga bog‘liq holda rivojlanadi. Bozor sharoitida innovatsion g‘oyalar tovar hisoblanadi va u talab mavjud bo‘lgan holdagina sotiladi. Innovatsion g‘oya muallifi nafaqat o‘z loyihasini foyda bilan sotishdan, balki ushbu loyiha natijasidan keyinchalik ham daromad olishdan manfaatdor bo‘ladi. Demak, innovatsion g‘oyaning aniq egasi (mualliflik huquqiga ega shaxs) bo‘lishi lozim. Bunday tizim har doim ham mavjud emas. Mavjud qonunlarimiz respublika doirasida innovatsion g‘oyalarni intellektual mulk ob’ekti sifatida ro‘yxatga olish imkonini beradi va ulardan foydalanishda muallif huquqlarini kafolatlaydi. Iqtisodiyotni erkinlashtirish davlatning xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning ishlab chiqarish-moliyaviy faoliyatiga aralashuvini kamaytirib borishi bilan bevosita bog‘liq holda yuz bermoqda. Fermer tadbirkor sifatida innovatsion g‘oyalarning haqiqiy xaridoriga aylanishi uchun uning birinchi navbatda iqtisodiy erkinligi kengayib borishi lozim. Bunda asosan: • dehqonning ishlab chiqarish vositalariga, yetishtirilgan mahsulot va yaratilgan foydaga to‘liq egalik imkoniyatini kengaytirib borishga; 42 • ekinlar tarkibini belgilash va agrotexnik tadbirlarni amalga oshirishdagi erkinlik darajasini ortib borishiga; • mahsulot sotish kanalini tanlash va baho belgilash borasidagi erkinligi; • raqobat muhitidagi resurslar bozoridan erkin mahsulot sotib olish imkoniyatini yaratishga; • raqobat muhitidagi xizmatlar bozoridan sifati va bahosi jihatidan maqbul xizmat xarid qilish imkoniyatini kengaytirishga; • raqobat muhitidagi qayta ishlovchilarga mahsulot sotish imkoniyatini yaratish tadbirlarini amalga oshirishga; • o‘sib boruvchi bozor talabini qondirishga qodir bo‘lgan mahsulotlar ishlab chiqarishga zamonaviy texnikalar, ekinlarning yangi navlari, agrotexnologik yangiliklarni joriy qilishga asoslanishi lozim. Yuqoridagi holatlar bozor munosabatlari rivojlanishining dastlabki paytlarida qishloq xo‘jaligida innovatsiyani rivojlantirishga o‘ziga xos yondashuvni talab qiladi. Endi masalaga respublikamiz qishloq xo‘jaligida innovatsion g‘oyalar bozorini rivojlantirish bo‘yicha shakllangan shart-sharoitlar nuqtai-nazaridan yondashadigan bo‘lsak o‘tish iqtisodiyoti mamlakatlari tajribasining ko‘rsatishicha ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarishda yangi iqtisodiy mexanizmlarni joriy etish «sinov va xatolar» uslubida amalga oshiriladi. Muammolardan yana biri – qishloq xo‘jaligida ishlab chiqarish va bozor innovatsiyasi bo‘yicha yuqorida ko‘rilayotgan choralardan tashqari, yig‘ib olingan mahsulotdan samarali foydalanish, qayta ishlash sanoatini rivojlantirish, turli xil iste’mol tovarlarini ishlab chiqarishni kengaytirishdir. Bu qishloq xo‘jalik mahsulotlarini ishlab chiqish samaradorligini oshiradi, shuningdek, ichki bozordagi singari tashqi bozorda ham raqobatbardoshlikni ma’lum darajada ko‘taradi 8 . Innovatsion siyosatning strategik maqsadi – ilmiy g‘oya va ishlanmalarni raqobatbardosh tovar mahsulotiga aylantirish, ushbu mahsulotlarni ishlab chiqarishga joriy qilish, shuningdek, hududiy ilmiy-innovatsion salohiyatni saqlab 8 Ortiqov I. Agrar sohada innovatsiyaning ahamiyati. //O’zbekiston qishloq xo’jaligi. – Toshkent,2009. - №2. - B.29. 43 qolish va rivojlanishni ta’minlovchi qulay innovatsion muhitni yaratishdan iborat 2 . Qishloq xo‘jaligida innovatsiya faoliyatni rivojlantirish butun bir innovatsiya tizimini shakllantirish va rivojlantirish bilan uzviy bog‘liq. Uning asosiy vazifasi ijtimoiyiqtisodiy munosabatlarni rivojlantirish, aholini oziq-ovqat bilan ta’minlash arajasi va sifatini oshirish, ekotizimga salbiy antropogen ta’sirlarni kamaytirish bilan bir vaqtda resurslardan foydalanish samaradorligini oshirish hisoblanadi. ASMda innovatsion faoliyatni tashkil etishning muhim shakllaridan biri bu innovatsiyalar bozoriga ilmiy-texnik mahsulotlarni kiritishni, axborot-maslahat ta’minotini, loyihalarni ekspertizasini, takliflar va buyurtmalarni, tajriba ishlab chiqarish ba’zalarini rivojlantirish, moliyalash uchun moliya-kredit tuzilmalarni vujudga kelishini tashkil etadigan korxonalarni shakllantirishni ko‘zda tutadigan innovatsion infratuzilmani rivojlantirish bo‘lib hisoblanadi. Agrar sohada innovatsion faoliyatni rag‘batlantirish samaradorligini oshirish maqsadida, qishloq xo‘jaligining asosiy tarmoqlarini rivojlantirishga qaratilgan va o‘zida naslchilik ishini rivojlantirishga maqsadli subsidiyalar, kimyoviy vositalarini sotib olishda xarajatlarining bir qismini qoplash, qishloq xo‘jalik o‘simliklarining original va elita urug‘larini, asosiy fondlarni yangilash tadbirlari, yer tuzilishini, yerdan foydalanishni yaxshilash va yer unumdorligini oshirish, agrosanoat majmuasi sub’ektlarini kreditlash va sug‘urtalashni mujassamlagan davlat tomonidan qo‘llabquvvatlash tizimi instrumentlari taklif etilgan. ASMda bugungi kunda tarmoqni innovatsion rivojlantirishning ilmiy-texnologik, boshqaruv va tashkiliy shartsharoitlarini yaratishga qaratilgan iqtisodiy mexanizm ta’siri ostida amal qilishi lozim. ASMda innovatsion rivojlantirishning iqtisodiy mexanizmi –bu ITTKIni tashkil etish va rivojlantirishda o‘zaro bog‘liq shakl va yo‘llar tizimi bo‘lib, ASMning ilmiy-texnik sohasida biznesni rivojlantirish va innovatsion jarayonlarning barcha bosqichlarida (tashkil etish, tarqatish, agroinnovatsiyalarni joriy etish va o‘zlashtirish), qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishni ijtimoiy-iqtisodiy va innovatsion rivojlanish darajasini ko‘tarish maqsadida uning ishtirokchilarining o‘zaro xamkorligi asosida davlat tomonidan qo‘llab quvvatlash bo‘lib hisoblanadi. 44 ASMni innovatsion rivojlanish strategiyasidan kelib chiqib iqtisodiy mexanizmni shakllantirish quyidagi yo‘nalishlarda amalga oshishi lozim: • Innovatsion faoliyatni normativ-xuquqiy tartibga solish tizimini shakllantirish; • ASMning respublika va mahalliy darajalarida innovatsion faoliyatni maqsadlidasturli rivojlantirish ; • Davlat-xususiy sherikligini rivojlantirish. ASMni innovatsion rivojlantirishni iqtisodiy mexanizmining mazmunini tadqiq etish undagi yalpi instituttsional, instrumental, metodologik va normativ- xuquqiy komponentlarni ajratib ko‘rsatish imkonini beradi. Ularning xar biri agrar ishlab chiqarishda innovatsion faoliyatni rivojlantirishning mustaqil shakl va yo‘llarini va shu bilan birga ularning asosiy xal etadigan vazifalar yo‘nalishini belgilab beradi. Ularga: agroinnovatsiyani shakllanishining barcha jarayonlarida xo‘jalik sub’ektlarini innovatsion aktivligini rag‘batlantirish; xo‘jalik sub’ektlarining innovatsion salohiyatini (innovatsion, texnologik, kadrlar, ilmiy, iqtisodiy va x.k.) oshirish; tarmoqni investitsion jozibadorligini oshirish; infratuzilmani va ASM mahsulotlarini sotish bozorlarini kengaytirish.Qishloq xo‘jaligida innovatsion faoliyatni tashkil etish va rag‘batlantirishning samarali shakli sifatida davlat-xususiy sherikligi tamoyili asosida ya’ni davlat mexanizmidan foydalanib innovatsion jarayonlarni rivojlantirishda xususiy biznesni ishtirokini rag‘batlantirish, resurslarni birlashtirish, foyda va tavakkalchilikni taqsimlash, raqobat muhitini shakllantirish va shu bilan bir vaqtda-byudjet mablag‘laridan samarali foydalanishga turtki beradigan davlat kapitalini ishtiroki bo‘lishi lozim. 9 Iqtisodiy mexanizmning ta’sirchan roli natijasida qishloq xo‘jaligida innovatsion faoliyatni tashkil etish va rag‘batlantirish shakl va yo‘llari tizimini aniqlash imkonini beradi. Tadqiqotlar asosida qishloq xo‘jaligida innovatsion faoliyatni tashkil etish va rag‘batlantirishning quyidagi shakl va yo‘llari klassifikatsiyasi tizimi tavsiya etiladi. Bu klassifikatsiya mavjud qarashlardan davlat-xususiy sheriklik tamoyiliga asoslanishi bilan farqlanadi . 9 https://www.agro.uz/11-0090/ 45 2-jadval. ASMda innovatsion rivojlantirishning iqtisodiy mexanizmi 10 . Davlat-xususiy sherikligi Shakli Yo‘nalishlar Davlat sektori Nodavlat sektori Soliqlar orqali rag‘batlantirish – soliq imtiyozlari, shu bilan birga tarmoq ITIga; – amortizatsiya siyosati – soliq krediti; – amortizatsiya fondi; – kapital qo‘yilmalar Bojxona tizimi bo‘yicha rag‘batlantirish Bojxona rasmiylashtirilishi Ta’rif imtiyozlari Subsidiyalash To‘g‘ridan-to‘g‘ri Innovatsiyalarni moliyalash (subsidiya, dotatsiya, zayomlar) joriy etish fondlari Kreditlash Foizsiz ssudalar Imtiyozli kreditlar Venchurli moliyalash Tavakalli PIFlar (venchurli) investitsiyalar Investitsion, venchurli fondlar NIOKR sohasida shartnomalar va buyurtmalar Davlat investitsion buyurtma – lizing munosabatlari; – innovatsion kichik korxonalar Informatsion qo‘llabquvvatlash Ilmiy-texnik faoliyat, intelektual mulk o‘ektlarini xisobga olish, natijalarini namoyish etishda qo‘llabquvvatlash – innovatsion markazlar, konsalting xizmatlari; – ilmiy- texnik ma’lumotlar ba’zasi Fan-ta’lim – ishlab chiqarish integratsiyasi – klasterlar; – erkin iqtisodiy xududlar; – davlat buyurtmasi asosida innovatsion menejerlarni tayorlash; – rahbar xodimlarni malakasini oshirish – biznes inkubatorlar; – xamkorlikning ulushli shakli; – agrotexnoparklar; – megaloyihalar; – texnologik platformalar Ma’muriy-xuquqiy tashkil etuvchilar Respublika va mahalliy dasturlar Xuquqiy ba’zani takomillashtirish Ma’muriy boshqarish 10 Manba: Muallif ilmiy tadqiqotlari asosida tuzilgan. 46IQTISODIY MEXANIZM Moliyaviy tashkil etuvchilar Tashkiliy -tadbirkorlik bo’yicha tashkil etuvchilar Ushbu rasmdagi klassifikatsiyadan ko ‘ rinadiki innovatsion faoliyatni tashkil etish va rag ‘ batlantirish shakllari miqdori yetarli darajada turli - tuman va natijada shunga mos ravishda uni amalga oshirish yo ‘ llari bo ‘ yicha boshqaruv qarorlarini qabul qilish maydoni ham kengdir . Ta ’ kidlab o ‘ tish muhimki ularning har biri mustaqil va maqsadga yo ‘ naltirilgan bo ‘ lib , tarmoqni investitsiyalashda davlatxususiy sherikligi doirasida ularning barchasi bir - birini to ‘ ldirishi lozim . ASMni innovatsion rivojlantirishning iqtisodiy mexanizmi amal qilishi , ilmiy tadqiqotlarni tashkil etish shakllari va yo ‘ llarida , ASMda ilmiy - texnik faoliyat sohasida biznesni rivojlantirish va uning barcha ishtirokchilarining o ‘ zaro xamkorligida agroinnovatsiyaning joriy etishning barcha bosqichlarida davlat tomonidan qo ‘ llab - quvvatlanashga asoslanadi . Shunday ekan, innovatsiyalar jamiyat rivojlanishini asosiy qonunlarini amalga oshirishning zaruriy elementi, uning rivojlanish va dinamiklik sharti hisoblanadi. Jamiyatda korxonalarning rivojlanishi ular faoliyatining barcha jabhalariga daxldor bo‘luvchi turli-xil innovatsiyalarni o‘zlashtirish yo‘li bilan ro‘y beradi. Negaki, bu yaqin istiqbolda milliy iqtisodiyotda g‘oyalar, ixtirolarni real amaliyotga tez tatbiq etish qobiliyatiga asoslangan innovatsion iqtisodiyotga o‘tish uchun muhim omilga aylanishiga ishonchimiz komil. Qishloq xo‘jaligini rivojlantirish va undagi dehqon va fermer xo‘jaliklari sub’ektlari faoliyati samaradorligini oshirishga yo‘naltirilgan innovatsion siyosatning muhim yo‘nalishlari quydagilardan iboratdir:  asosiy oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmlarining tibbiy iste’mol me’yorlariga mos bo‘lishi;  hududlararo almashish va eksport ahamiyatiga ega bo‘lgan istiqbolli mahsulotlarning ishlab chiqarilishi;  qo‘shilgan qiymatning ulushi va iqtisodiy samarasi yuqori bo‘lgan mahsulotlarning ishlab chiqarilishi;  mayda va yirik korxonlarda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning bir-birini to‘ldiruvchi maqbul nisbatda bo‘lishi;  ekotizimga antoropogen ta’sirni kamaytirish orqali resurslardan foydalanish samaradorligining oshirilishi. 47 XULOSA Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi faol qo‘llab- quvvatlanadigan davlatlar sirasiga kiradi. Bugungi kunda Yangi O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligi rivojlanishi uchun boshqaruv xodimlariga hma keng imkoniyatlar berilmoqda. O‘z navbatida rahbat xodimlar zimmasida mas'uliyat va vazifalar ham mavjud. Agrar sohasiga davlat tomonidan rivojlangan mamlakatlarga nisbatan 2-3 barobar ko‘p mablag‘ ajratilmoqda. Shuning uchun ham 2025-yilga borib, davlat tomonidan qishloq xo‘jaligi faqat bozor mexanizmlari asosida tartibga solinadi. Tan olish kerak, mamlakatimiz qishloq xo‘jaligining eksport salohiyatini oshirish va qo‘shilgan qiymatga ega mahsulotlar hajmini ko‘paytirish borasida hali ishga solinmagan imkoniyatlar ko‘p. Birinchidan, bozorni o‘rganish va bozor topish borasida muammolar bor. Qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020 — 2030- yillarga mo‘ljallangan strategiyasida eng katta e tibor bozor mexanizmlarigaʼ qaratilgan. Buning zamirida dehqon, fermer ishlagandan keyin yerdan daromad topsin, degan maqsad yotibdi. Shu bilan birga, unda oziq-ovqat xavfsizligini ta minlash ham nazarda tutilgan. Chunki aholi har yili ko‘payib bormoqda. Bu ʼ bozorda ehtiyoj ham ortib boryapti, degani. Shunday ekan, paydo bo‘layotgan ehtiyojni qondirishning eng asosiy yo‘llari bu unumdorlik va hosildorlikni oshirishdir. Shunday ekan, Yangi O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligi boshqaruv xodimlaridan o‘z ishiga kuchli mas'uliyat va tashabbuskorlik talab etiladi. Mustaqillikka erishgan jahondagi ko‘plab mamlakatlar o‘zining iqtisodiy poydevorini asosiy qishloq xo‘jaligini tiklashdan boshlagan. Hozirgi kunda ham jahonning 100 dan ortiq rivojlanayotgan mamlakatlarning iqtisodida qishloq xo‘jaligining ahamiyati va uning ulushi kattadir. O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi mahsulotlari etishtirish miqdori bo‘yicha Osiyoda etakchi o‘rinlarda, hatto ba’zi qishloq xo‘jaligi mahsulotlari etishtirish bo‘yicha dunyoda birinchilar qatorida turadi. O‘zbekiston o‘z mustaqilligiga erishganidan keyin, birinchi navbatda qishloq xo‘jaligi tarmoqlarini rivojlantirishdan boshladi. Chunki, mamlakatimiz aholisining asosiy qismi (60% atrofida) ham, iqtisodiy salohiyatning katta ulushi ham asosan qishloqdadir. Mamlakatimizda bozor iqtisodiyotini erkinlashtirish va 48 mulkiy munosabatlarining yangi tizimiga o‘tish, qishloq xo‘jaligi sektorida muhim va dolzarb vazifalarni amalga oshirishni taqozo etadi. Qishloq xo‘jaligi sektorida mulkiy munosabatlarning muhim yo‘nalishi bevosita dehqon va fermer xo‘jaliklarini tashkil etish, ularning yangi ichki mahsulotdagi salmog‘ini, ish unumi hamda samaradorligini oshirishdan iborat. Mamlakatimizda aholi va mehnat resurslari har yili yuksak natijalar bilan o‘sib bormoqda. Shu sababli, qishloq joylarda tarmoqlari bo‘yicha zamonaviy texnologiyaga ega bo‘lgan kichik korxonalar ochish va ish joylarini tashkil qilish eng muhim vazifadir. Hozir qishloq xo‘jaligida barcha ijtimoiy ishlab chiqarish hodimlarining 1/3 qismidan ko‘prog‘i band. Yuqorilardan kelib chiqib aytish mumkinki, qishloq xo‘jaligini yuksaltirishda katta ishlar amalga oshirildi. Ammo bu sohadagi qishloq xo‘jalik tarmoqlarini moliyalashtirish, mexanizmini takomillashtirish eng dolzarb masalalardan biridir. Iqtisodiy taraqqiyotning jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, agrar tarmoqning jadal o‘sishi mamlakatda umumiy iqtisodiyotning o‘sishi uchun asosiy omillardan biri bo‘lib xizmat qiladi. Shuning uchun olis istiqbolda mamlakatimizning butun iqtisodiyoti barqaror va uzluksiz rivojlanishi uchun makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar muvozanatida qishloq xo‘jaligining o‘rni alohida ahamiyatga ega. 49 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. O‘zbekiston respublikasi Prezidentining 2019-yil 23-oktabrdagi “O‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mo‘ljallangan strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” gi PF-5853 son farmoni 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 17-iyundagi “Qishloq xo‘jaligida yer va suv resurslaridan samarali foydalanish chora-tadbirlari to‘g‘risida” PF5742 son farmoni. 3.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 9-oktabrdagi “Suv resurslarini boshqarish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi PQ 4486-son qarori. 4. O zbekiston Respublikasi Prezidentining “Yer hisobi va davlat kadastrlariniʻ yuritish tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to g risida” gi farmoni. ʻ ʻ 2020-yil 7-sentyabr PF-6061. 5. O zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasining ʻ “O‘zbekiston Respublikasi davlat soliq qo‘mitasi huzuridagi Kadastr agentligining faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida” gi qarori. 2020-yil 7-sentyabr PQ-4819. 6. O zbekiston Respublikasi Prezidentining “Qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan ʻ yerlardan foydalanish va muhofaza qilish tizimini takomillashtishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar tog‘risida”. 7. Abdug‘aniyev A., Abdug‘aniyev A.A. Qishl о q х o‘jaligi iqtis о diyoti. T.: O‘zbekist о n Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot Jamg‘armasi, 2016. 304 b. 8. Salim о v B.T. va b о shq. Dehq о n va fermer х o‘jaliklari iqtis о di. T.: O‘zbekist о n Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot Jamg‘armasi, 2018. 176 b. 9. Hamdam о v Q.S. Qishl о q х o‘jaligi k о r хо nalari fa о liyatini b о shqarish. T.: O‘zbekist о n Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot Jamg‘armasi nashriyoti, 2019. 191 b. 10. Z о kir о v О ., Pardayev A. Qishl о q х o‘jalik iqtis о diyoti: Darslik. T.: O‘AJBNT Markazi, 200. 456 b. 11. Минаков И., Экономика сельскохозяйственного предприятия: Учебник. М.: Колос, 2014. С.314. 50 12. Экономика сельского хозяуства: Учебник/ Под. ред. Н.Й. Коваленко М.: ЮРКНИГА, 2018. С.392. 13. Петранова Г.А. Экономика и управление в сельском хозяйстве. М.: Академия, 2019. С.29. 14.Савитская Г.В. Анализ производственно-финансовой деятельности сельскохозяйственных предприятий. М.: ИНФРА, 2021. С. 284. 15. Umirzoqov U . P . va boshqalar . Qishloq xo‘jaligi iqtisodiyoti va menejmenti: Darslik. T.: Iqtisod-Moliya, 2022. 268 b. 16. Umirzoqov U . P . va boshqalar . Fermer xo ‘ jaligi iqtisodiyoti . T .: Iqtisod - Moliya . 2019. 276 b . 17. Ergashev R . X . Qishloq xo ‘ jaligi iqtisodiyoti : Darslik . T .: EKSTREMUM PRESS , 2011. 416 b . 18. Ergashev R . X ., Xamrayeva S . N . Qishloq xo ‘ jaligi infratuzilmasi iqtisodiyoti . T.: Yangi asr avlodi, 2012. 331 b. 19. Abdug‘aniyev A. Kadrlar – hal qiluvchi kuch. O‘zbekist о n qishl о q х o‘jaligi. 2019. №2. 6 b. 20.Abdug‘aniyev A. Tadbirk о rlikda х arajatlarni rejalashtirish. O‘zbekist о n qishl о q х o‘jaligi. 2018. №6. 9b. 21. Kudratov G‘.X. Bozor iqtisodiyoti sharoitida O‘zbekiston g‘allachiligidagi iqtisodiy munosabatlar: Monografiya. T.: Iqtisod-Moliya. 2019. 250 b. 22. Shoxo‘jayeva Z.S. Agrar tarmoqda suv resruslaridan foydalanishning iqtisodiy samaradorligi: Monografiya. T.: Iqtisodiyot, 2021. 140 b. 23. www.grandars.ru Особенности региональной политики. 24. www.biznes-daily.uz Региональная экономическая политика Узбекистана в годы независимости. 25. www.gazeta.uz Семь фармацевтических СЭЗ создаются в Узбекистане. Доклад по целям развития тысячелетия Узбекистана 2015 год. 26. www.cer.uz Упор на малые города. 27. www.un.org Международная миграция и денежные переводы. 28. www.lex.uz- Ўзбекистон Республикаси қонун хужжатлари тўплами 51 29. www.stat.uz.-Ўзбекистон Республикаси Статистика қўмитасининг расмий сайти 30. www.uzreport.com – biznes axborotlari portali. 31. www.eurasianews.com – EvroOsiyo tadqiqotlar Markazining rasmiy sayti. 32. www.vip.lenta.ru – Internet nashriyoti. 33. www.InternetNews.com– yangiliklar serveri. 34. www.xabar.uz/texnologiya/endi-qishloq-xojaligi-tizimi-ham-aqlli-boladi 35. www.uzexport.com − Узбекистон Республикасининг мамлакат экспорт салохияти ҳақида ахборот берувчи расмий сайти. 52

Yangi o‘zbekistonda fermer va dehqon xo‘jaliklari

M U N D A R I J A 

KIRISH.................................................................................................... 2

I BOB. FERMER VA DEHQON XO‘JALIKLARINING TASHKILIY-IQTISODIY ASOSLARI VA BOSQICHLARI................................................................... 4

1.1.Qishloq xo‘jalik korxonalarining tashkiliy-iqtisodiy asoslari................. 4

1.2.Fermer va dehqon xo‘jaliklarining iqtisodiyotda tutgan o‘rni va ahamiyati      19

1.3.Mamlakatimizda agrar siyosatni amalga oshirishning asosiy yo‘nalishlari 22

II BOB. YANGI O‘ZBEKISTONDA FERMER VA DEHQON XO‘JALIKLARINI RIVOJLANTIRISH CHORA-TADBIRLAR VA JAHON TAJRIBASI... 30

2.1.Agrar sohadagi  islohotlar va tadbirkorlikni  rivojlanishi.................... 30

2.2.O‘zbekiston Respublikasida fermer va dehqon xo‘jaliklarini rivojlantirish dolzarb masalalari va  jahon tajribasi............................................................................. 35

2.3.Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida fermer va dehqon xo‘jaliklarini innovatsion rivojlantirish yo‘nalishlari................................................................................ 40

XULOSA................................................................................................ 47

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR................................................ 49

 


 

 

Купить