Yangi tahrirdagi “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun mohiyati - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	50.1KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	27 Yanvar 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

univer cafe

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

94 Sotish

Yangi tahrirdagi “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun mohiyati

Sotib olish

Yangi tahrirdagi “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun mohiyati.
Mundarija:
Kirish ............................................................................................................................................................ 2
I.Bob.Ta’lim to’g’risidagi qonuni yangi bosqichga olib chiqish istiqboli ....................................................... 4
1.1.“Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunning mazmun-mohiyati .............................................................................. 4
1.2.Ta’lim to’g’risidagi qonuni yangi bosqichga olib chiqish istiqboli ........................................................... 8
II.Bob.Ta’lim qonunchiligidagi islohotlarning bugungi kundagi ahamiyati ................................................. 13
2.1.O`zbekiston respublikasida ta’lim sohasidagi islohotlar ...................................................................... 13
2.2.Ta’lim qonunchiligidagi islohotlarning bugungi kundagi ahamiyati ..................................................... 17
Xulosa. ....................................................................................................................................................... 26
Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 28

Kirish
Oliy ta ’ lim tizimini respublikamizda hal etishning asosiy muammolaridan
biri bu ichki oliy ta ’ lim tizimini xalqaro ta ’ lim tizimi bilan bog ‘ liqlikda olib
borishni ta ’ minlash uchun quyidagilarga e ’ tibor berish zarur deb hisoblaymiz .
Birinchidan, oliy ta’limni rivojlantirish shakllarini bozor talablari asosida tashkil
etish va xalqaro oliy ta’lim tizimi bilan integratsiyalashuvida milliy an’analaridan
kelib chiqish;
Ikkinchidan, oliy ta’limni jahon andozalari asosida rivojlantirishning yangi
integratsiyalashuvi andozalariga asoslanish;
Uchunchidan, oliy ta’lim oliygohlarida olingan bilim diplom sifatida emas balki
talabalarning olgan nazariy va amaliy bilimlarini amaliyotda qo‘llashiga qarab
baho berish zarur. Jahon oliy ta’lim tizimini o‘rganish asosida quyidagilarni taklif
etish mumkin.
To‘rtinchidan, AQShda joylashgan oliy o‘quv yurtlarida 50 foizgacha
moliyaviy mablag‘larni shtat boshqaruvi hisobiga qolgan mablag‘larni esa
universitetlar bilan hamkorlikda ishlovchi korxonalar hisobiga qoplash
tajribalaridan;
Beshinchidan oliy ta’lim tizimining ikkinchi modelida asosan davlat tomonidan
darajasini kamayib borishiga moliyalashtirish asoslangan bo‘lib shaxsni ta’lim
olishi va kelajakda karera qilishni kafolatlanishi;
Oltinchidan, oliy ta’lim tizimini rivojlantirishni nafaqat ichki balki tashqi jahon
bozori talablaridan kelib chiqqan holda zaruriy yo‘nalishlarda rivojlanishini
ta’minlash;
Yettinchidan, ilm-fan taraqqiyotini oliy ma’lumotli kadrlar tayyorlash
sifatini oshirish maqsadida ularni bog‘liqlikda olib borish uchun oliy o‘quv yurtlari
kafedralarida ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish, shuningdek, respublika oliy
ta’lim tizimini jahon darajasida rivojlangan oliy ta’lim tizimlari bilan o‘zaro
rivojlantirish;

Sakkizinchidan, oliy ta’lim tizimida oliy ma’lumotli mutaxassislarni tayyorlashda
ularning eksporti va importini oshirish;
To‘qqizinchidan, oliy ma’lumotli mutaxassislarni o‘z ixtisosliklari bo‘yicha ilmiy
tekshirish institutlarida ilmiy laboratoriyalarida va yirik ishlab chiqarish
korxonalarida tashkil etish hamda oliy ta’lim o‘quv yurtlarini ishlab chiqarish
korxonalari bilan birgalikda mutaxassislar tayyorlashga e’tibor berish zarur deb
hisoblaymiz.

I.Bob.Ta’lim to’g’risidagi qonuni yangi bosqichga olib chiqish istiqboli
1.1. “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunning mazmun-mohiyati
Qonun bilan jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi,
shaxsiy va ta’lim tizimidagi ijobiy o‘zgarishlar, o‘z navbatida, sohaning huquqiy
asoslari takomillashtirilishini talab etadi. Amaldagi “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun
esa bundan 22 yil avval qabul qilingan. Qonun loyihasini takomillashtirish
maqsadida Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining mas’ul qo‘mitalari
hamda ishchi guruhlari tomonidan bir necha bor muhokamalar o‘tkazildi. Natijada
yangi tahrirdagi “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun Oliy Majlis Qonunchilik palatasi
tomonidan 2020-yil 19-mayda qabul qilingan. Senat tomonidan shu yili 7-avgust
kuni ma`qullandi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2020-yil 23-
sentabr kuni mazkur Qonunni imzolashi bilan, amalda bo‘lgan 1997-yil 29-
avgustdagi “Ta’lim
to‘g‘risida”gi hamda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida”gi Qonunlar o‘z
kuchini yo‘qotdi.
Ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar, har kimga ta’lim olish uchun teng huquqlar
kafolatlanadi.
Ta’lim turlari quyidagilardan iborat:
 maktabgacha ta’lim va tarbiya;
 umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’lim;
 professional ta’lim;
 oliy ta’lim;
 oliy ta’limdan keyingi ta’lim;
 kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish;
 maktabdan tashqari ta’lim.
Maktabgacha ta`lim va tarbiya bolalarni o`qitish va tarbiyalashga, ularni

intellektual,
ma`naviy-axloqiy, etik, estetik va jismoniy jihatdan rivojlantirishga, shuningdek
bolalarni umumiy o`rta ta`limga tayyorlashga qaratilgan ta`lim turidir.
Umumiy o`rta va o`rta maxsus ta`lim umumta`lim o`quv dasturlarini,
zarur bilim, malaka hamda ko`nikmalarni o`zlashtirishga qaratilgan.
Umumiy o‘rta ta’lim I–XI sinflarni o‘z ichiga oladi.
O‘rta maxsus ta’lim akademik litseylarda 9 yillik tayanch o‘rta ta’lim asosida 2 yil
mobaynida amalga oshiriladi va ta`lim oluvchilarning intellectual qobiliyatlarining
jadal rivojlanishini, shuningdek chuqur, tabaqalashtirilgan, kasb-hunarga va
shaxsga yo`naltirilgan ta`lim olishni ta`minlaydi.
Professional ta’lim boshlang‘ich professional ta`lim, o‘rta professional ta`lim va
o‘rta maxsus professional ta’lim darajalariga ajratiladi.
Boshlang‘ich professional ta’lim kasb-hunar maktablarida IX sinf bitiruvchilari
negizida kunduzgi ta’lim shakli bo`yicha umumta`lim fanlarining va mutaxassislik
fanlarining 2 yillik integratsiyalashgan dastur asosida bepul amalga oshiriladi.
O‘rta professional ta’lim kollejlarda davlat buyurtmasi yoki to‘lov-shartnoma
asosida davomiyligi 2 yilgacha bo‘lgan kunduzgi, kechki va sirtqi ta’lim shakllari
bo‘yicha umumiy o`rta, o`rta maxsus ta`lim hamda boshlang`ich professional
ta`lim negizida amalga oshiriladi.
O‘rta maxsus professional ta’lim texnikumlarda davlat buyurtmasi yoki to‘lov-
shartnoma asosida davomiyligi kamida 2 yil bo‘lgan kunduzgi, kechki va sirtqi
ta’lim shakllari bo‘yicha amalga oshiriladi.
Oliy ta`lim bakalavriat ta`limy o`nalishlari va magistratura mutaxassisliklari
bo`yicha yuqori malakali kadrlar tayyorlashini ta`minlaydi.Oliy ma`lumotli
kadrlarni tayyorlash oliy ta`lim tashkilotlarida (universitetlar, akademiyalar,
institutlar, oliy maktablar) amalga oshiriladi.
Oliy ta`lim ikki bosqichga-bakalavriat va magistratura bosqichiga ega.
Bakalavriat oliy ta`lim yo`nalishlaridan biri bo`yicha chuqurlashtirilgan bilim,
malaka va ko`nikmalar beradigan, o`qish davomiyligi kamida 3 yil bo`lgan
tayanch oliy ta`limdir. Magistratura tegishli bakalavriat negizidagi aniq

mutaxassislik bo`yicha o`qish davomiyligi kamida 1 yil bo`lgan oliy ta`limdir.
Oliy ta’limdan keyingi ta’limni oliy ta’lim va ilmiy tashkilotlarda olish mumkin.
Oliy ta’limdan keyingi ta’lim doktorlik dissertatsiyasini tayyorlash va himoya
qilish maqsadida mutaxassislikni chuqur o‘rganishni va ilmiy izlanishlar olib
borishni nazarda tutadigan tayanch doktorantura, doktorantura va mustaqil
izlanuvchanlik asosida ilmiy darajaga ega ilmiy va ilmiy-pedagogik kadrlar
tayyorlashni ta’minlaydi.
Kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish.
Kadrlarni qayta tayyorlash tayanch mutaxassisliklar va kasblarga muvofiq bo`lgan
yo`nalishlari bo`yicha faoliyatni amalga oshirish uchun qo`shimcha kasbiy bilim,
malaka va ko`nikmalarning zarur hajmi egallanishini ta`minlaydi.
Kadrlar malakasini oshirish kasbiy bilim, malaka va ko`nikmalarning
chuqurlashtirilishi hamda yangilab borilishini ta`minlaydi, kadrlarning toifasi,
darajasi, razryadi va lavozimi oshishiga xizmat qiladi.
Ta’lim olish shakllari.
Ta`lim olish shakllari quyidagilardan iborat:
ishlab chiqarishdan ajralgan holda ta’lim olish (kunduzgi);
 ishlab chiqarishdan ajralmagan holda ta’lim olish (sirtqi, kechki, masofaviy);
 dual ta’lim;
 oilada ta’lim olish va mustaqil ta’lim olish;
 katta yoshdagilarni o‘qitish va ularga ta’lim berish;
 inklyuziv ta’lim;
 eksternat tartibidagi ta’lim;
 mudofaa, xavfsizlik va huquqni muhofaza qilish faoliyati sohasida kadrlar
tayyorlash.
Qonunga ko‘ra, davlat oliy ta’lim, o‘rta maxsus, professional ta’lim
muassasalari va ularning filiallari, shuningdek davlat ishtirokidagi oliy, o‘rta
maxsus, professional ta’lim tashkilotlari va ularning filiallari Prezident yoki
Hukumat qarorlari bilan tashkil etiladi.
Nodavlat ta’lim muassasalarini tashkil etish ularning ta’sischilari tomonidan

amalga oshiriladi.
Nodavlat ta’lim tashkilotlariga litsenziya Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat
inspeksiyasi tomonidan beriladi.
Ta’lim tashkilotlariga o‘qishga qabul qilish barcha talabgorlar uchun
ta’lim olishga doir teng imkoniyatlarning ta’minlanishi prinsipi asosida amalga
oshiriladi, shaxslarning ayrim toifalari bundan mustasno, ularga qonun hujjatlariga
muvofiq imtiyozlar berilishi mumkin.
Ta’lim tashkilotlari talabgorlarni va (yoki) ularning ota-onasini yoki boshqa
qonuniy vakillarini ustav, litsenziya (nodavlat ta’lim tashkilotlari uchun), davlat
akkreditatsiyasi to‘g‘risidagi sertifikat, o‘quv dasturi hamda ta’lim faoliyatini
tartibga soluvchi boshqa hujjatlar, ta’lim oluvchilarning huquqlari va
majburiyatlari bilan tanishtirishi shart.
Jismoniy, aqliy, sensor (sezgi) yoki ruhiy nuqsonlari bo‘lgan bolalar
o‘qishga o‘z ota-onasining yoki boshqa qonuniy vakillarining roziligiga va tibbiy-
psixologik-pedagogik komissiyaning xulosasiga binoan qabul qilinadi.
Ayrim ta’lim tashkilotlariga (oliy ta’lim muassasalariga, akademik litseylarga,
Prezident, ijod, ixtisoslashtirilgan maktablar va boshqalarga) o‘qishga qabul qilish
tanlov asosida amalga oshiriladi .
Davlat oliy ta’lim va professional ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul
qilish davlat granti va (yoki) to‘lov-shartnoma asosida amalga oshiriladi.
Chet ellik fuqarolarni O‘zbekiston Respublikasining davlat ta’lim muassasalariga
qabul qilish to‘lov-shartnoma asosida (bundan davlat granti ajratilgan hollar
mustasno) amalga oshiriladi.
Davlat ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish tartibi O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.
Nodavlat ta’lim tashkilotlariga o‘qishga qabul qilish tartibi ushbu ta’lim
tashkilotlari tomonidan belgilanadi.
Oliy ta’lim muassasalariga davlat granti asosida o‘qishga qabul qilish parametrlari
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan belgilanadi.
Oliy ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish chog‘ida imtiyozli kontingent

uchun qo‘shimcha qabul parametrlari belgilanadi.
Pedagogik faoliyat bilan shug`ullanish huquqi.
Tegishli ma`lumoti, kasbiy tayyorgarligi bo`lgan va ma`naviy-axloqiy fazilatlarga
ega shaxslar pedagogik faoliyat bilan shug`ullanish huquqiga ega. Magistraturani
tamomlagan shaxslar va diplomli mutaxassislar o`z mutaxassisligi bo`yicha
pedagogik faoliyat bilan shug`ullanish huquqiga ega.
Pedagog xodimlarning maqomi va ular faoliyatining kafolatlari.
Pedagog xodimlarning maqomi jamiyat va davlat tomonidan tan olinadi. Pedagog
xodimlar ijtimoiy qo`llab-quvvatlanadi, o`z kasbiy faoliyatini amalga oshirishi,
ularning ijtimoiy maqomi va obro`sini oshirish uchun tashkiliy-huquqiy shart-
sharoitlar yaratiladi, shuningdek o`z huquq va qonuniy manfaatlarini amalga
oshirish uchun kafolatlar beriladi.
Ta`lim tashkilotlari pedagog xodimlarning huquqlari, sha`ni, qadr-qimmati va
ishchanlik obro`si davlat himoyasi ostida bo`ladi.
1.2 . Ta’lim to’g’risidagi qonuni yangi bosqichga olib chiqish istiqboli
Ta’lim to g risidagi yangi qonun: asosiylari haqida qisqachaʻ ʻ
“Ta’lim to g risida”gi Qonunning yangi tahriri e’lon qilindi (23.09.2020 yildagi
ʻ ʻ
O RQ-637-son Qonun quyidagi havolada: https://lex.uz/docs/-5013007) Qonun
ʻ
“Xalq so zi” gazetasida e’lon qilingan va 24.09.2020 yildan kuchga kirdi.
ʻ
Yangi qonunning asosiy farqlari
Ta’lim to’g’risidagi qonunni yangi tahririda ba’zi elementlari avvalgi ilovadan bir
qancha o’zgarishlardan farq qiladi. Jumladan yangi qonun yangi imkoniyatlarni
yaratishga, ta’lim olishni keng qamram olishga qaratilgan va aholining xammma
qatlami ta’lim olishiga qaratilgan.
Birinchidan , ta’lim olish shakllarining tasnifi kengaytirildi:
 ishlab chiqarishdan ajralgan (kunduzgi) va ajralmagan holda (sirtqi, kechki,
masofaviy);

 nazariy - ta’lim tashkiloti negizida, amaliy - ta’lim oluvchining ish joyida birga
olib boriladigan dual ta’lim;
 oilada ta’lim olish va mustaqil ta’lim olish;
 katta yoshdagilarni o qitish va ularga ta’lim berish;ʻ
 jismoniy, aqliy, sensor (sezgi) yoki ruhiy nuqsonlari bo lgan bolalar (sha
ʻ х slar)
uchun inklyuziv ta’lim;
 eksternat tartibidagi ta’lim - o quv dasturlarini mustaqil ravishda o zlashtirishni
ʻ ʻ
o z ichiga olib, uning yakunlari bo yicha ta’lim oluvchilardan davlat ta’lim
ʻ ʻ
muassasalarida yakuniy va davlat attestatsiyalaridan o tish;
ʻ
 mudofaa, х avfsizlik va huquqni muhofaza qilish faoliyati sohasida kadrlar
tayyorlash.
Ikkinchidan, Vazirlar Mahkamasi, Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi
(Ta’lim inspeksiyasi), Prezident, ijod va i х tisoslashtirilgan maktablarni
rivojlantirish agentligi, shuningdek soha vazirliklari va mahalliy davlat hokimiyati
organlarining vakolatlari tafsilotlari bilan aniqlashtirildi.
Uchinchidan, ta’lim jarayonining barcha ishtirokchilarining huquqiy maqomiga
ko proq etibor qaratilgan:
ʻ
 ta’lim tashkilotlari - ularni tashkil etish, qayta tashkil etish va tugatish, ustavga
talablar;
 pedagogik х odimlar, ta’lim oluvchilar, ularning ota-onalari va boshqa qonuniy
vakillari - huquqlar, majburiyatlar va kafolatlar bo yicha. Ta’lim-tarbiya jarayoni
ʻ
ishtirokchilarini ijtimoiy himoya qilish chora-tadbirlari belgilangan.
To rtinchidan,
ʻ davlat ta’lim standartlari va talablari, o quv jarayoniga o quv ʻ ʻ
rejalari va dasturlarini, ta’lim sohasiga eksperimental va innovatsion faoliyat
ta’limni joriy etish bilan bog liq masalalar tartibga solingan. O qishga qabul qilish,
ʻ ʻ
jumladan maqsadli qabul qilish me х anizmi bayon etilgan;
Beshinchidan, davlat tomonidan tartibga solish va nazorat qilish dastaklari
reglamentlangan:
a) birinchilarga quyidagilar kiradi:
 nodavlat ta’lim tashkilotlarining faoliyatini litsenziyalash - litsenziyalar Ta’lim

inspeksiyasi tomonidan cheklanmagan muddatga, har bir ta’lim turi uchun alohida
beriladi;
 ta’lim tashkilotlarini attestatsiyadan va davlat akkreditatsiyasidan o tkazish -ʻ
Ta’lim inspeksiyasi tomonidan 5 yil muddatga amalga oshiriladi. Bunda nodavlat
ta’lim tashkilotlari litsenziya olingan kundan e’tiboran 5 yil davomida
akkreditatsiyadan o tgan deb hisoblanadi, bu muddat tugagach, ushbu attestatsiya
ʻ
va akkreditatsiyadan o tkaziladi. Davlat akkreditatsiyasidan o tgan tashkilotlar
ʻ ʻ
ma х sus reyestrga kiritiladi, bu haqdagi ma’lumotlar Ta’lim inspeksiyasining
saytiga joylashtiriladi;
 х orijiy davlatda 1992 yil 1 yanvardan keyin olingan ta’lim to g risidagi hujjat
ʻ ʻ
tan olish, shuningdek ta’lim sohasidagi rasmiy hujjatlarga apostil qo yish. Tan
ʻ
olish va apostil qo yish ham Ta’lim inspeksiyasi vakolatiga kiradi;]
ʻ
b) Ta’lim inspeksiyasi quyidagilarga haqli:
 nodavlat ta’lim tashkilotlarida ta’lim-tarbiya jarayonining sifatini nazorat qilish
va monitoringini amalga oshirish - biznes-ombudsmanni х abardor qilgan holda;
 ta’lim tashkilotlari tomonidan berilayotgan ta’limning mazmuni va sifati ta’lim
to g risidagi qonun hujjatlariga nomuvofiqligini aniqlagan hollarda - ularni
ʻ ʻ
bartaraf etish yuzasidan ularga taqdimnomalar kiritish. Taqdimnoma bajarilmagan
taqdirda -ta’lim tashkilotining davlat akkreditatsiyasi to g risidagi sertifikatini
ʻ ʻ
bekor qilish.
Prezident «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonunga imzo chekdi. Mazkur qonun bilan 1997
yilda qabul qilingan «Ta’lim to‘g‘risida»gi hamda «Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi to‘g‘risida»gi qonunlar o‘z kuchini yo‘qotdi.
O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev 23 sentyabr kuni «Ta’lim
to‘g‘risida»gi qonunni imzolandi, deya xabar qildi Adliya vazirligi matbuot
xizmati. Mazkur hujjat 19 may kuni Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatlari
tomonidan ikkinchi o‘qishda qabul qilinib, 7 avgustda Senat tomonidan
ma’qullangan edi.
Qonunga muvofiq, ta’lim turlari quyidagilardan iborat:
 maktabgacha ta’lim va tarbiya;

 umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’lim;
 professional ta’lim;
 oliy ta’lim;
 oliy ta’limdan keyingi ta’lim;
 kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish;
 maktabdan tashqari ta’lim.
Ma’lumki, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun 1997 yilda qabul qilingan bo‘lib, ta’lim
sifatini ta’minlashga qo‘yilayotgan bugungi talablarga javob bermaydi.
Mazkur yangi Qonunning qabul qilinishi esa ta’lim masalasining tarbiya bilan
uzviy bog‘liqligi ta’minlanadi. Bu bilan ijtimoiy hayotimizning hozirgi bosqichida,
xususan, har bir yoshni shaxs sifatida ma’rifatli kamolga yetkazish ko‘zda
tutilmoqda.
Bundan tashqari, maktabgacha ta’lim va tarbiya masalasiga alohida e’tibor
qaratilib, maktabgacha yoshdagi bolalarni o‘qitish va tarbiyalashga, bolalarni
umumiy o‘rta ta’limga tayyorlashga qaratilgan uzluksiz ta’lim turini
takomillashtirishga xizmat qiladi.
Shu bilan birga, maktabgacha ta’lim tizimidan boshlab umumiy o‘rta va o‘rta
maxsus, kasb-hunar ta’limi, oliy ta’lim, kadrlarni qayta tayyorlash va ularning
malakasini oshirish, maktabdan tashqari ta’limning uzviyligini, mazmun jihatidan
ketma-ketligini ta’minlashga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Qolaversa, boshlang‘ich, kasb-hunar ta’limi, kasb-hunar maktablarida IX sinf
bitiruvchilari negizida bepul asosda kunduzgi ta’lim shaklida umumta’lim va
mutaxassislik fanlarining ikki yillik integratsiyalashgan dasturlari asosida ta’lim
amalga oshirilishi belgilanmoqda.
Majlisda senatorlar yangi tahrirdagi qonun ko‘plab hamyurtlarimizning oliy ta’lim,
xorijda olingan ta’lim bo‘yicha diplomlarni tan olish, ta’lim oluvchilar uchun
vaqtincha yashash joylarini kafolatlash, masofaviy ta’lim, oilaviy ta’lim, inklyuziv
ta’lim singari o‘z savollariga yechim topishga qiynalayotgan masalalarga huquqiy
oydinlik kiritilgani bilan ahamiyatli bo‘lishini ta’kidladi.

II.Bob.Ta’lim qonunchiligidagi islohotlarning bugungi kundagi ahamiyati
2. 1 . O`zbekiston respublikasida ta’lim sohasidagi islohotlar
O`rta Osiyo, xususan, yurtimiz azal-azaldan ilm-marifat o`chog`i jahon
sivilizatsi- yasi markazlaridan biri deb e’tirof etib kelingan. O`rta asrlardan
xalqimiz ta’lim sohasida yuksak marralarga erishgan bo`lib, umumjahon
madanyatida o`z o`rniga ega xalq sifatida fan sohasiga ulkan hissa qo`shishgan.
Misol tariqasida IX-XII asr-larda Movarounnahrda ko`plab o`quv maskanlari
bo`lib, ulardan chinakam olimlar, ulamolar yetishib chiqqan. Xususan, Xorazm
Ma’mun akademyasi ham shu davrda yirik tadqiqot markazlaridan biri
hisoblangan. Jumladan matematika faniga Algebra atamasini kiritgan Al-Xorazmiy
ham bizning ajdodimiz ekanligi, azal-azaldan qonimizda yaratuvchanlik, o`qish,
izlanishga bo`lgan qiziqishdan dalolatdir. Bundan tashqari yana bir buyuk
ajdodimiz Abu Ali ibn Sino o`sha olis XI- asrda hali fan-texnika inqilobi uyoqda
tursin eng sodda tibbiy aparatlar bo`lmagan davrlarda murakkab dori-darmonlarni
tayyorlab tibbiy jarrohlik muolajalarni amalga oshirgani bilan dunyoga
mashhurdir. Uning “Tib qonunlari” asari Yevropada “Injil” kitobidan keyin eng
ko`p nashr etilgan kitoblardan biri bo`lib 500 yil davomida dunyoning ko`plab
nufuzli oliy o`quv yurtlarida barcha talabalar uchun darshlik sifatida qo`llanib
kelingan. Buyuk mutafakkir Al-Farg`oniy astronomiya fanida birinchi bo`lib
geliosintrik nazaryani asoschisi bo`lgan ya’ni Yerni Quyosh atrofida aylanishini
aniq hisob-kitoblar bilan isbotlab bergan. Yana bir buyuk bobomiz Temuriyzoda
Mirzo Ulug`bek XV-asrdayoq Samarqandda observatorya barpo etib yulduzlar
xaritasini tuzgan. U yulduzlar joylashuvini shu qadar aniq hi- soblaganki hozirgi
fan-texnika bu ma’lumotlarni bugungi kun hisobi bilan atigi bir-ikki daqiqa farq
qilinishini aniqladi. Bundan ko`rinib turibdiki bizning Ota-bobola- rimiz jahon
sivilizatsiyasiga munosib hissa qo`shgan shaxslar bo`lib yashab o`tganligi.

Asosan ta’lim tizimi sobiq markazning hukumron mafkura manfaatlariga
bo`ysundirilgan edi. Aytaylik aksaryat fanlar o`quv dasturiga kiritilmagan. Birgina
O`zbekiston tarixi fanini oladigan bo`lsak ushbu fan xolis o`rganilmas, o`quv
dasturida bu fanga ajratilgan soatlarning katta qismi sobiq ittifoq tarixini o`rganish-
ga bag`ishlanar edi. O`quvchilar ongi vatanimiz tarixining noto`g`ri talqin qilingan
hodisalari bilan to`dirilar edi. Milliy qadriyat va ma’naviyat toptalar, asl o`zbek
olimlari va buyuk davlat arboblari,sarkardalari hayot va ijod yo`llari qoralangan.
Mamlakatimiz mustaqillikga erishgandan so`ng barcha sohalarda tub o`zgarishlar
amalga oshirila boshladi. Ayniqsa ta`lim sohasiga katta e’tibor qaratildi. Ta’lim-
tarbiya tizimi takomillashgani sayin odamlarning ma’navyati, ongi, tafakkur
doirasi shakllanib, yuksalib bordi.” Ta’lim tizimini har tomonlama shaklan va
mazmunan isloh qilish, yangilash lozim edi. Zero, jamiyat yangi shaxsni
tarbiyalashni talab etayotgan bir paytda odamlarning ongi,dunyo qarashi, bilim
saviyasini o`zgartirmay, uni zamonaviylashtirmay turib yangi jamiyatni barpo etib
bo`lmaydi. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov mustaqillik yillarida ushbu
jihatlarni inobatga olgan holda odamlarda yangicha, milliy qadriyat va an’analari-
mizga asoslangan dunyoqarashni shakllantirish maqsadida ta’lim va tarbiyaga juda
katta e’tibor qaratganlar. Jumladan u: Ta’lim O`zbekiston xalqi ma’naviyatiga
yaratuvchilik faolligini baxsh etadi, Osib kelayotgan avlodning barcha eng yaxshi
imkonyatlari unda nomoyon bo`ladi, kasb-kori, mahorati uzluksiz takomillashadi,
katta avlodlarning dono tajribasi anglab olinadi va yosh avlodga o`tadi. Yoshlar,
ularning iqtidorliligi va bilim olishga chanqoqligidan ta’lim va ma’naviyatini
tushunib yetish boshlanadi, Shu bilan birga O`bekiston Respublikasining 1997-yil
29- Avgustda “Kadirlar tayyorlash milliy dasturi to`g`risida”gi qonuni qabul
qilingan bo`lib ushbu dastur “Ta’lim to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi
qonuni qoidalariga muvofiq holda tayyorlangan. Ta’lim to`g`risidagi so`nggi
ma`lumotlar keltirilishicha O`zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat
Mirziyoyev 2020-yil 23-Sentyabr kuni “Ta’lim to`g`risida”gi qonunning yangi
tahririni imzoladi deya xabar qildi adliya vazirligi matbuot xizmati. Mazkur hujjat
19-Mayda Oliy majlis qonunchilik palatasi deputatlari tomonidan ikkinchi

o`qishda qabul qilinib, 7-Avgustda Senat tomonidan ma’qullangan edi. Qonunga
muvofiq ta’lim turlari quyidagilardan iborat.
-Maktabgacha ta’lim va tarbiya:
-Umumiy o`rta va o`rta maxsus ta’lim:
-Professional ta’lim:
-Oliy ta’lim:
-Oliy ta’limdan keying talim:
-Kadirlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish:
-Maktabdan tashqari ta’lim:
Umumiy o`rta ta’lim 1-11 sinflarni o`z ichiga oladi. O`rta maxsus ta’lim
akademik litsiylarda to`qqiz yillik tayanch o`rta ta’lim asosida ikki yil mobaynida
amalga oshiriladi. Professional ta’lim boshlang`ich, o`rta va o`rta maxsus
professional ta’lim darajalariga ajratiladi. Boshlang`ich professional ta’lim kasb-
hunar maktab-larida 9-sinf bitiruvchilari negizida kunduzgi ta’lim shaklida 2 yillik
integiratsiyalashgan asosida bepul amalga oshiriladi. O`rta professional ta’lim
kollejlarda davlat buyurtmasi yoki to`lov-shartnoma asosida davomiyligi 2 yilga-
cha bo`lgan kunduzgi, kechki va sirtqi ta’lim shakllari bo`yicha amalga oshiriladi.
Orta maxsus professional ta’lim texnikumlarda davlat buyurtmasi yoki to`lov
shartnoma asosida davomiyligi kamida 2 yil bo`lgan kunduzgi, kechki va sirtqi
ta’lim shakllari bo`yicha amalga oshiriladi. Qonunga ko`ra davlat oliy ta’lim,o`rta
maxsus, professional ta’lim tashkilotlari va ularning filiallari Prezident yoki
hukumat qarorlari bilan tashkil etiladi. Nodavlat ta’lim tashkilotlariga litsenziya
Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inespeksiyasi tomonidan beriladi. Nodavlat
ta’lim muassasalarini tashkil etish ularning ta’sischilari tomonidan amalga oshirila-
di. Ushbu qonun rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran kuchga kiradi. Eng
samarali investetsiya bu ta’limga qilingan invistetsiyadir. Chunki jamiyat
taraqqiyotini, uning ertangi kunini yituk malakali kadirlar belgilab beradi. Ta’lim
tizimini takomillashtirish, ularning bilimini oshirish, sifat darajasini ko`tarishdir.
Shu bois Prezident “Jamiyatda o`qituvchi kasbi eng nufuzli va obro`li kasb bo`lishi
lozim” deya uqtirib, mamlakatimizda 2021-yilda o`qituvchi va pedagoglarga

ustama haq to`lash tizimi yo`lga qo`yilishini ta’kidladi. Bu tashabbus yaqin to`rt
yildagi o`qituvchi va murabbiylarning ijtimoiy nufuzi va mavqeini oshirish
borasidagi amaliy faolyat va harakatlarning izchil davomi deyish o`rinlidir.

2. 2 . Ta’lim qonunchiligidagi islohotlarning bugungi kundagi ahamiyati
Rivojlangan davlatlar tajribasiga e’tibor qaratsak, taraqqiyotga erishish
uchun islohotlar, avvalo, ta’lim sohasidan boshlanganiga guvoh bo‘lamiz. Chunki
yosh avlod ta’lim-tarbiyasiga ustuvor vazifa sifatida qaragan har qanday mamlakat,
shubhasiz, kelajak poydevori mustahkamligiga erishadi. Mamlakatimizda ham
istiqlolning dastlabki yillaridan boshlab ta’lim-tarbiya tizimini tubdan isloh
qilishga alohida e’tibor qaratilib, farzandlarimizning jahon andozalari darajasida
zamonaviy bilim va kasb-hunarlarni egallashi, jismonan va ma’nan е tuk insonlar
bo‘lib ulg‘ayishi, ularning qobiliyat va iste’dodini, intellektual salohiyatini yuzaga
chiqarish, yosh avlod qalbida Vatanga sadoqat va fidoyilik tuyg‘ularini yuksaltirish
borasida ulkan ishlar amalga oshirib kelinmoqda.
Yangi industrial jamiyatni nazariyasi Dj. Gelbreyt o‘z vaqtida industrial tizim
sharoitida o‘qitilgan va o‘rgatilgan kadrlar ishlab chiqarishning hal qiluvchi
omiliga aylangan va u yuqori rivojlangan ta’lim tizimiga bog‘liq deb hisoblangan.
S. Fisher inson kapitali tushunchasiga shunday ta’rif beradi, “insonga daromad olib
kelishi mumkin bo‘lgan qobiliyat inson kapitalidir.
Inson kapitali tug‘ma qobiliyat, talant va shu qatorda o‘rganilgan (orttirilgan) kabi
klassifikatsiyalashuvga (tasnif) ega.” Mazkur berilgan ta’rifga hozirgi kunda inson
kapitali tushunchasining tor ma’nodagi ta’rifi sifatida qarash mumkin. B.M.Genkin
va B.G.Yudinlarning inson kapitaliga bergan ta’rifiga ko‘ra:inson kapitali – inson
qobiliyatlarini tashkil etuvchi komponentlar (jismoniy salohiyat, yaratuvchanlik
mahorati, bilim va ko‘nikmalar, mahorat, harakatchanlik) orqali namoyon bo‘lib,
uy xo‘jaligi, korxona va mamlakatning daromad manbaini shakllantiradi.
Amerikalik iqtisodchi E. Denison Amerika iqtisodiyotini tubdan o‘rganib chiqdi.
Denison fikriga ko‘ra inson kapitaliga yo‘naltirilayotgan xarajatlar faktori
birlamchi omil emas, balki ularning natijaviy sifat ko‘rsatkichlari iqtisodiy
o‘sishning asosiy omillaridan biridir. Denison 1929-1982 yillar oralig‘idagi
Amerika iqtisodiyotini tahlil qiladi va iqtisodiyotda ishchi kuchi sifatini yuqori

o‘ringa qo‘yadi. Denison izlanishlari xulosasiga ko‘ra, ishchi kuchi sifatini
oshirishga ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy faktor bu ta’lim tizimi hisoblanadi, ya’ni
ta’lim tizimi inson kapitali shakllanishiga ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy omil
hisoblanadi.
M.K. Meldaxanova inson kapitaliga mamlakat iqtisodiyoti barqarorligi,
raqobatbardoshligi, innovatsion rivojlanishni ta’minlovchi bilim, malaka,
ko‘nikmalar orqali jamg‘arilgan inson resursi deb ta’rif beradi tadqiqotlarida
davlat siyosatining inson kapitaliga yo‘naltirilganligining mamlakat iqtisodiyotida
muhim ahamiyat kasb etishi yoritilgan. Inson kapitalini rivojlantirishga qaratilgan
siyosat orqali mamlakat aholi hayoti turmush sifati va darajasi yaxshilanadi deb
hisoblanadi.
Tadqiqot ishini amalga oshirishda rivojlangan mamlakatlarda oliy ta’limni
tashkil etishni, moliyalashtirish modellarini tahlil qilish, statistik, solishtirma,
empirik usullaridan foydalangan holda xorij mamlakatlarda oliy ta’lim xizmatlarini
ko‘rsatish tajribalaridan O‘zbekistonda foydalanish yo‘nalishlari o‘rganilgan.
Konstitutsiyamizda belgilangan normalar, “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun, Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, Vazirlar
Mahkamasi tomonidan qabul qilingan normativ hujjatlar bu borada mustahkam
huquqiy poydevor sifatida xizmat qilmoqda. Ammo bugun shiddat bilan
o‘zgarayotgan zamon, jahon bozoridagi keskin raqobat va yuqori malakali
kadrlarga bo‘lgan talabning ortib borayotgani ushbu sohani ham isloh qilib
borishni taqozo etmoqda. Taraqqiyotning navbatdagi bosqichiga qadam qo‘ygan
mamlakatimizda ham o‘tgan yillarda jamiyatimizning barcha sohalarida amalga
oshirilayotgan yangilanishlarning mazmuniga mos ravishda ta’lim tizimini tubdan
isloh qilishga qaratilgan muhim chora-tadbirlar amalga oshirildi.
Jumladan, maktabgacha ta’lim muassasalari faoliyatini tubdan yaxshilash, eng
ilg‘or xorijiy tajribani o‘rganish, har jihatdan zamonaviy tizim yaratish maqsadida
Maktabgacha ta’lim vazirligi tashkil etilib, tizimni malakali kadrlar bilan
ta’minlash, davlat va xususiy sheriklik asosida yaqin istiqbolda mamlakatimizda
bog‘cha yoshidagi bolalarni to‘liq maktabgacha ta’lim muassasalariga qamrab

olishga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Keng jamoatchilik va ota-
onalarning fikr-takliflari asosida yurtimizda 11 yillik majburiy maktab ta’limi
qayta joriy etildi, kadrlarga bo‘lgan ehtiyojdan kelib chiqib, o‘rta maxsus, kasb-
hunar ta’limi tizimi ham manzilli va maqsadli ravishda isloh qilinmoqda. Oliy
ta’lim muassasalariga qabul kvotalari ko‘paytirildi, xorijdagi nufuzli oliy ta’lim
muassasalari diplomlarini nostrifikatsiyalash tizimi soddalashtirildi, talab yuqori
bo‘lgan qator sohalar bo‘yicha sirtqi ta’lim yo‘lga qo‘yildi, davlat test sinovlari
tizimi takomillashtirildi. Shu bilan birga, oliy ta’limdan keyingi ta’lim tizimi ham
xalqaro andozalarga asosan takomillashtirilib, olimlarni har tomonlama qo‘llab-
quvvatlash, ularning ilmiy va innovatsion faoliyatiga keng sharoitlar yaratish,
Fanlar akademiyasi va ilmiy tadqiqot institutlarining moddiy-texnik bazasini
mustahkamlashga qaratilgan izchil ishlar amalga oshirilmoqda.
Qisqchv qilib aytganda bugungi kundagi bosh maqsadlarimizdan biri bu
mamlakatimiz ta’lim tizimi fuqarolarning komil shaxslar bo‘lib shakllanishiga
yo‘naltirilgan, inson omilini namoyon etadigan, mehnat bozori talablariga javob
beradigan mutaxassislarni е tishtirib beradigan eng yaxshi an’analarini qo‘llab-
quvvatlash va rivojlantirishdan iboratdir.
2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini “Faol tadbirkorlik, innovatsion
g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili”da amalga oshirishga oid
Davlat dasturida “Ta’lim to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunining
yangi tahrirdagi qonunini qabul qilish beligalb berilgan edi. Shunga asosan
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonuni ishlab chiqildi va
Qonunchilik palatasi tomonidan 2020 yil 19 mayda hamda qabul qilindi va
Qonunchilik palatasi tomonidan 2020 yil 19 mayda qabul qilindi.
Ushbu qonunga ko‘ra ta’lim — ta’lim oluvchilarga chuqur nazariy bilim,
malakalar va amaliy ko‘nikmalar berishga, shuningdek ularning umumta’lim va
kasbiy bilim, malaka hamda ko‘nikmalarini shakllantirishga, qobiliyatini
rivojlantirishga qaratilgan tizimli jarayon sifatida baholandi. 1
Ushbu qonuning 4-moddasida ta’lim sohasidagi asosiy prinsiplar belgilab berilgan

bo‘lib, ular quyidagilardar:
 ta’lim ustuvorligining tan olinishi;
 ta’lim olish shaklini tanlash erkinligi;
 ta’lim sohasida kamsitishlarga yo‘l qo‘yilmasligi;
 ta’lim olishga doir teng imkoniyatlarning ta’minlanishi;
 ta’lim va tarbiyaga milliy hamda umuminsoniy qadriyatlarning
singdirilganligi;
 ta’lim va tarbiyaning insonparvarlik, demokratik xususiyati;
 ta’limning uzluksizligi va izchilligi;
 o‘n bir yillik ta’limning hamda olti yoshdan е tti yoshgacha bo‘lgan
bolalarni bir yil davomida umumiy o‘rta ta’limga tayyorlashning majburiyligi;
 davlat ta’lim standartlari va davlat ta’lim talablari doirasida ta’lim
olishning hamma uchun ochiqligi;
 o‘quv dasturlarini tanlashga doir yondashuvning yagonaligi va
tabaqalashtirilganligi;
 insonning butun hayoti davomida ta’lim olishi;
 jamiyatda pedagoglarni ijtimoiy himoya qilishning kafolatlanganligi;
 ta’lim tizimining dunyoviy xususiyatga egaligi;
 bilimlilik, qobiliyatlilik va iste’dodning rag‘batlantirilishi;
 ta’lim tizimida davlat va jamoat boshqaruvining uyg‘unligi;
 ta’lim faoliyati sohasidagi ochiqlik va shaffoflik.
Shuni alohida ta’kidlash kerakki, O‘zbekiston Respublikasida ta’lim olish huquqi
jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy
mavqeidan qat’i nazar, har kimga ta’lim olish uchun teng huquqlar davlat
tomonidan kafolatlanadi. Shuningdek, ta’lim olish huquqi ta’lim tashkilotlarini
rivojlantirish, ta’lim tashkilotlarida innovatsion faoliyatni qo‘llab-quvvatlash va
o‘quv dasturlarini innovatsion texnologiyalarni qo‘llagan holda amalga oshirish,

ishlab chiqarishdan ajralgan (kunduzgi) va ajralmagan holda (sirtqi, kechki,
masofaviy) ta’lim olishni tashkil etish, kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va
ularning malakasini oshirish, umumiy o‘rta, o‘rta maxsus ta’limni va boshlang‘ich
professional ta’limni bepul olish, oilada yoki mustaqil o‘qish orqali ta’lim olgan
fuqarolarga, shuningdek umumiy o‘rta ta’lim olmagan shaxslarga
akkreditatsiyadan o‘tgan davlat ta’lim muassasalarida eksternat tartibida
attestatsiyadan o‘tish huquqini berish orqali ta’minlanadi.
Bundan tashqari O‘zbekiston Respublikasining ta’lim to‘g‘risidagi qonunchilikka
binoan chet ellik fuqarolar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga
va qonunchiligiga muvofiq O‘zbekiston Respublikasida ta’lim olishga haqlidirlar.
Shu bilan birga O‘zbekiston Respublikasida doimiy yashayotgan fuqaroligi
bo‘lmagan shaxslar ta’lim olish uchun O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari bilan
teng huquqlarga ega.
Shuningdek bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasida ta’lim tizimi xususan oliy
ta’lim tizimini isloh qilish, ularning huquqiy asoslarini takomillashtirish bugungi
siyosatning muhim tarmoqlaridan biri bo‘lmoqda. Ushbu fikrimizning asosi
sifatida aytishimiz mumkinki, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil
15-dekabrda 61-sonli “Davlat oliy ta’lim muassasalariga moliyaviy mustaqillik
berish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori fabul qilinib, ushbu qaror ta’lim
qonunchiligidagi so‘ngi muhim o‘zgarishlarni olib kelishiga sababchi bo‘ldi desak
mubolag‘a bo‘lmaydi.
Ushbu qaror oliy ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar samaradorligini
oshirish, davlat oliy ta’lim muassasalarining moliyaviy barqarorligini ta’minlash,
moddiy-texnika bazasini mustahkamlash masalalarini mustaqil hal etish, ilmiy-
tadqiqot faoliyatiga mablag‘larni jalb etish imkoniyatini kengaytirish hamda oliy
ta’lim muassasalari o‘rtasida raqobat muhitini rivojlantirish maqsadida qabul
qilingan bo‘lib, unga ko‘ra 35 ta olim ta’lim muassasalariga moliyaviy mustaqillik
berildi.
Ushbu moliyaviy mustaqillik ushbu oliy ta’lim muassasalariga bir qatorda
akademik va tashkiliy-boshqaruv mustaqillik berib, ulardan bir qanchasini misol

qilib quyidagi keltirishimiz mumkin:
— kontrakt qiymatini, to‘lash muddatlarini belgilash va uzaytirish;
— mahalliy va xorijiy professor-o‘qituvchi va mutaxassislarni shartnoma asosida
jalb qilish;
— o‘z hisobidan talabalar uchun stipendiya va grantlar ajratish;
— xorijiy o‘quv va ilmiy adabiyotlar, darsliklar, o‘quv qo‘llanmalarni
to‘g‘ridan-to‘g‘ri xarid qilish;
— bo‘sh turgan bino va inshootlarda pullik xizmatlar ko‘rsatish tartibini
belgilash;
— avtotransport vositalarining yo‘l bosish yillik limiti va ularga xizmat
ko‘rsatish talablarini belgilash.
Ya’na bir muhim jixati shundaki ushbu qarorga ko‘ra, ichki audit va moliyaviy
nazorat xizmatlari uchun davlat OTM xarajatlarini onlayn monitoring qilish
imkoniyati yaratiladi.
Buyuk Britaniya, Kanada, AQSh, Angliya, Germaniya kabi xorijiy davlatlarda
ham xuddi shunday o‘zini o‘zi moliyalashtirish tizimiga o‘tgan oliy ta’lim
muassasalari bor. Ushbu tizimga o‘tishdan oldin xorijiy tajribalarni mukammal
o‘rganib, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi bilan kelishilgan holda moliyaviy
mustaqillik tizimiga o‘tildi.
Birinchi navbatda ushbu tizimiga o‘tgan oliy ta’lim muassasalariga ta’lim
bozoridagi talab va taklifdan kelib chiqqan holda hamda muassasaning ilmiy-
pedagogik salohiyati, uning moddiy-texnik bazasini inobatga olib, yangi ta’lim
yo‘nalishlari ochish, talabalarni to‘lov-kontrakt asosida o‘qishga qabul qilish
parametrlari va to‘lov-kontrakt asosida o‘qitish qiymatini belgilash huquqi
beriladi. Lekin bu institut to‘liq mustaqil bo‘ldi, degani emas. Moliyaviy
mustaqillikning yana bir afzalligi kelajakda topadigan daromadlarimizni kam
ta’minlangan oila farzandlari bo‘lgan talabalarga sarflashimiz, ularga moddiy
yordam berish, rag‘batlantirish imkoniyatiga ega bo‘lamiz.
Oliy ta’lim muassasasi moliyaviy mustaqil bo‘lsa, ta’lim xizmatlari bozoridagi
talabni inobatga olgan holda to‘lov-kontrakt asosida o‘qitish qiymatini va

talabalarning to‘lov-kontrakt mablag‘larini to‘lash muddatlarini mustaqil
belgilaydi, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llay oladigan va ilmiy
izlanish olib boradigan mahalliy hamda xorijiy professor-o‘qituvchi va
mutaxassislarni shartnoma asosida o‘quv jarayoniga jalb qila oladi. Ichki
imkoniyatlar talabi asosida professor-o‘qituvchilar shtat birliklarini kiritish
me’yorlarini ishlab chiqish, ahamiyatlisi, o‘z mablag‘lari hisobidan talabalar uchun
stipendiya va grantlarni joriy eta oladi.
Shuningdek, xorijiy davlatlardan o‘quv va ilmiy adabiyotlar, darsliklar hamda
o‘quv qo‘llanmalarni mualliflik huquqi bo‘lgan ishlab chiqaruvchilardan
to‘g‘ridan-
to‘g‘ri xarid qilish, oliy ta’lim muassasasi tomonidan o‘quv jarayoni uchun kerak
bo‘ladigan vositalar, shuningdek, boshqa asosiy texnologiyalarni xarid qilish va
ularni hisobdan chiqarishga hamda bino, inshootlarni kapital ta’mirlash,
rekonstruksiya qilish imkoniyatlari ham moliyaviy mustaqil bo‘lgan oliy ta’lim
muassasasi vakolatlari doirasida bo‘ladi.
Bilamizki, oliy ta’lim tizimini isloh qilishda xorij tajribasini o‘rganisho‘ va uning
maqbul jixatlarini mamlakatimiz ta’lim tizimiga implementatsiya qilish
tendensiyasi bir necha yillardan buyon amal qilib kelmoqda. Jahon amaliyotida
oliy ta’lim sifatini ta’minlashning quyidagi modellari farqlanadi: Fransuz modeli –
oliy o‘quv yurtini ichki o‘zini-o‘zi baholashga nominal o‘rin beriladi, asosiy urg‘u
davlat yoki jamoat tashkilotlari tomonidan oliy o‘quv yurtini samarali tashqi
baholashga qaratiladi. Germaniya, Fransiya, Skandinaviya mamlakatlarida “Ingliz
(anglosakson)” modeli qo‘llaniladi. Ushbu modelda oliy o‘quv yurtini ichki o‘zini-
o‘zi baholash hal qiluvchi o‘rin tutadi va tashqi kasbiy, ijtimoiy ta’lim sifatini
ekspert baholash e’tiborga olinadi va u Buyuk Britaniya, Irlandiya, AQSh, Lotin
Amerikasi mamlakatlari, Filippin, Tayvanda keng tarqalgan. Oliy ta’lim sifatini
ta’minlash tizimlarining “Fransuz modeli” ta’lim muassasalarini boshqarishning
“kontinental” modeli quyidagi tamoyillarga asoslangan:
 davlat tomonidan oliy o‘quv yurtiga nisbatan paternalizm siyosatini davlat
boshqaruv organlari tomonidan oliy ta’limni rivojlanishini tartibga solishda

markazlashgan nazoratni o‘rnatish (ta’lim vazirligi,maorif vazirligi);
 oliy o‘quv yurtining mustaqilligini (moliyaviy va akademik) cheklash;
 universitet ta’limiga ega bo‘lishda kuchli stratifikatsiyalashgan tizimni
mavjudligi (odatda bepul);
 davlat mulkining ta’limda е takchi o‘rin egallashi. Ushbu holatlarda ta’lim
sifatini ta’minlash mutasaddi davlat idoralari tomonidan amalga oshiriladi va
hukumat moliyalashtiradi. Bunday sifatni ta’minlash tizimlari hukumat nazoratida
bo‘ladi, litsenziyalanadi, davlat akkreditatsiyasidan, attestatsiyasidan,
inspeksiyasidan o‘tkaziladi, turli oliy o‘quv yurtlari taqqoslanadi va moliyaviy
resurslar taqsimlanadi.
Angliya (anglosakson) modeli quyidagi “atlantika” modeli tamoyillari asosida
tashkil etiladi:
 oliy o‘quv yurtining mustaqilligi (universitetlarning rivojlanishi strategiyasiga
liberal yondashuv xos);
 oliy o‘quv yurtlari katta avtonomiyaga, jumladan, har bir universitet ratsional
moliyaviy va iqtisodiy mustaqillikka ega;
 oliy ta’lim tizimi xizmati pullik;
 ta’lim tizimida nodavlat mulkining ulushi yuqori.
Ta’lim sifatini oshirishning “Amerika modeli” ta’lim muassasalari va ta’lim
dasturlarini akkreditatsiya qilishga asoslangan hamda “Fransuz” va “Ingliz”
modellarining samarali uyg‘unlashuvidan iborat. AQSh universitetlarida o‘zini-
o‘zi baholash tizimi rivojlangan. Boshqacha so‘z bilan aytganda, amerika oliy
ta’limi ustun darajada oliy o‘quv yurtlari tomonidan nazorat qilinadi. Universitetlar
akkreditatsiyasi jarayoni mintaqaviy universitetlar va kolledjlar uyushmasi,
assotsiatsiyasi tomonidan amalga oshiriladi. Ushbu assotsiatsiyalar tarkibida
ixtisoslashgan oliy ta’lim komissiyalari faoliyat ko‘rsatadi va mintaqadagi oliy
o‘quv yurtlarini akkreditatsiyadan o‘tkazadi. AQSh ta’lim muassasalarini
akkreditatsiyalash oliy o‘quv yurtlarini akademik erkinlik huquqi bilan ularning
davlat va jamiyat oldidagi mas’uliyati, javobgarligi o‘rtasidagi muvozanatni
ta’minlashning jamoaviy tartibga solish tizimidir. AQShning o‘zini-o‘zi tartibga

solish tizimi asosida ta’lim tizimini yaxshilashga qaratilgan oliy ta’lim muassasasi
darajasida baholash yotadi.

Xulosa.
Men bu mavzuda maqola yozishimdan maqsad biz yoshlarga ta`lim
to`g`risida qanchadan-qancha yangiliklar, shart-sharoitlar, samarali o`qitish
usullari, zamonaviy darsliklar va eng asosiysi biz uchun yaratilayotgan
imtiyozlardan oqilona foydalanishimiz kerak. Chunki shiddat bilan rivojlanayotgan
bir paytda biz yoshlarning innovatsion g`oyalarimiz, zamon talabiga mos
bilimlarimiz, Ta`lim tizimi takomillashgan mamlakat yoshlari yaratayotgan
qulayliklarni yaratish o`zbekiston yoshlarini ham muhim maqsadlaridan biri desam
mubolag`a bo`lmayman. Mamlakatimiz yuksalishi, rivojlangan davlatlar qatorida
bo`lishi, Buyuk bobolarimiz avlodiga munosib bo`lishimiz bugungi ta`lim
tizimiga, olayotgan bilimlarimizni mustahkamlab borishimiz va uni amaliyotda
qo`llay bilishimiz biz uchun muhim. Marhum birinchi Prezidentimiz
I.A.Karimov-“Farzandlarimiz bizdan ko`ra bilimli, kuchli, aqlli, dono va albatta
baxtli bo`lishlari shart” degan so`zlari biz yoshlarga ertangi kunimiz uchun yanada
kuch, umid va eng asosiysi marrani katta olishimizga poydevor bo`ladi. Kuni kelib
men ham davlatimiz ravnaqiga hissa qo`shadigan, ta`lim islohatlariga yangiliklar
kiritib, yoshlarni mukammal bilim olishlariga, yurtimizga munosib olimu-olimalar
bo`lishlari uchun samarali yordam beradigan, ajdodlarim avlodiga munosib farzand
va o`z sohasining yetuk mutaxassisi bo`lishga va`da beraman. Xulosa qilib
aytganda o`qish, o`rganish, bilim olish uchun barcha sharoitlar yaratilmoqda ana
endi biz yoshlar Prezidentimiz tomonidan ilgari surilgan bu tashabbuslarga
javoban har qachongidan ko`proq o`qib-o`rganib o`z ustimizda yanada ko`proq
ishlab, Xalqimiz, vatanimizga tayanch bo`ladigan nafaqat tayanch balki ertangi
kuniga ishonch bo`ladigan va kelajagini belgilab beradigan farzand, kadr,
mutaxasis inson bo`lib yetishishimiz har qachongidan zarur ekanligi mana bugungi
kun taqozosi. Yana shuni qo`shimcha qilmoqchimanki vatanimiz mustaqilligidan
keying yillarda oliy ta’lim tizimida bo`layotgan o`zgarishlar, aniq- rog`i
abiturentlar uchun oliy o`quv yurtlariga kirish imkonyati oldingi yillarda bitta
oliygohga imkoniyat bo`lgan bo`lsa 2019-yildan uchta oliygohga 2020-yildan esa

bu imkonyat beshtaga yetganligi abiturentlar uchun katta yangilik bo`ldi. Albatta
bu tadbirlar abiturentlarni o`ylab ularning imkonyatini oshirish va o`qishga
qiziqishini jadallashtirishga katta turtki bo`ldi. Yangi ta’lim to`g`risidagi qonunda
ko`rsatilgan yana bir o`zgarish bu bolalarning maktabga chiqishidagi yoshi burungi
6-7 yoshdan qatiy 7 yosh deb belgilanishini ko`rsatish mumkin.
Prezidentimizning xalqga qilgan murojatnomasida aytib o`tgan muhim gapini
keltirib o`tmoqchiman. Murojatnomada jumladan shunday diyiladi. Maktab
tizimida o`qituvchi degan nomni qadrini ko`tarish uchun uning ma’naviy va
moddiy ta’minotini oshirish buning uchun esa ularga to`lanadigan oylik ish haqini
oshirish, xususan, bir tumandan boshqa tumanga borib ishlaydigan o`qituvchi
xodimlar uchun ularga oylik ish haqining 50% hisobida, boshqa viloyatga borib
ishlasa 100% miqdorida ustama haqlari belgilanishi murojatnomada Prezidentimiz
tomonidan ta’kidlab o`tildi. Maqolam so`ngida shuni misol qilib
keltirmoqchimanki ilm o`rgangan kishi hech qachon yutqazmagan yutqazmaydi
ham. Zero, xalqini, jonajon vatanini, mehribon Ota-onasini yaxshi ko`rgan,
ardoqlagan inson aslo ertangi kelajagi uchun qayg`urmay qolmaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublikasining Ta’lim to‘g‘risidagi Qonuni (Qonun hujjatlari
ma’lumotlari milliy bazasi, 24.09.2020 y., 03/20/637/1313-son).
2. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik –
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. – Toshkent:
O‘zbekiston, 2017.- 46 b.
3. Антошкина Л.И. Высшее образование в системе общественных интересов /
монография / Л.И. Антошкина - Донецк: ООО «Юго-восток», ООО 2008 г. С
54 4. Мелдаксанова М.К. Современная концепция человеческого капитала в
экономической теории // Формирование и развитие конкурентноспособного
человеческого капитала в Казахстане: сборник материалов Международной
научно-практической конференции / под.ред. О. Сабдена и Н.К. Нурлановой.
-Алматы: Институт экономики КН МОН РК, 2010. - С. 49-53.
5. Quality Procedures in European Higher Education. European Network for
Quality Assurance. http://www.enqa.net/texts/procedures.pdf
6. Quality Assurance: A Reference System for Indicators and Evaluation
Procedures. European Association of Universities.
http://www.eua.be/eua/jsp/en/upload/
7. Миркурбанов Н., Аношкина В., Данилова Е. Высшее образование в
Узбекистане: состав и рекомендации // Ж. Аналитическая записка. - 2009. №
1 (12), С. 24-28.
8. Дилова Н.Г. (2018). Значение совместного обучения в повышении
эффективности начального образования. Международный научный обзор
проблем и перспектив современной науки и образования. С . 90-91.
9. Dilova N.G., Saidova M.J. (2020). Formative assessment of students' knowledge
as an innovative approach to education. The American Journal of Social Science
and Education Innovations. 2:12, P. 190-196.
10. Bloom, B. S. (ed.) (1956). Taxonomy of Educational Objectives: The

Classification of Educational Goals. Handbook I: Cognitive Domain. New York:
Longmans, Green.
11. Brown, B. L. (1998). Distance Education and Web-Based Training. ERIC
Clearinghouse on Adult, Career, and Vocational Education, Center on Education
and Training for Employment, The Ohio State University. Retrieved from
http://ericacve.org/mp_brown_02.asp Clark, R. C. (2002, August).
12. The New ISD: Applying Cognitive Strategies to Instructional Design. ISPI
Performance Improvement Journal, 41(7). Retrieved from
http://www.clarktraining.com/CogStrat.pdf.

Yangi tahrirdagi “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun mohiyati

Sotib olish