Yevropaning turizm rivojlangan davlatlari geografiyasi - География - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	21000UZS
Размер	60.7KB
Покупки	0
Дата загрузки	08 Январь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	География

Продавец

Husenov Jahongir

Дата регистрации 03 Май 2024

0 Продаж

Yevropaning turizm rivojlangan davlatlari geografiyasi

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
__________________ UNVERSITITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
“EKALOGIYA VA GEOGRAFIYA KAFEDRASI”
“ Himoyaga ruxsat etilsin ”
Tabiiy fanlar fakulteti dekani
___________________
“___”_____________2024
“5110500 – Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari’’ ta’lim yo‘nalishi
______ guruh talabasi _____________ning
“______________________________________________”
mavzusidagi
KURS ISHI
Ilmiy rahbar:
_________o’qit. ______________
“Himoyaga ruxsat etilsin”
“Ekalogiya va geografiya”
Kafedra mudiri.__________________
__________________
“____”__________________2024
GULISTON-2024
1

MUNDARIJA:
KIRISH .................................................................................................................................... 3
I BOB. XALQARO TURIZMNING RIVOJLANISH BOSQICHLARI ........................................ 4
1.1. Asr boshidagi xalqaro turizm ...................................................................................... 7
1.2. Turizm turlari ................................................................................................................ 9
1.3. Turizmning boshlanishi ............................................................................................. 12
II BOB. YEVROPADA TURIZM ............................................................................................ 14
2.1. Ispaniya va Portugaliyada turizm ............................................................................. 16
2.2. Alp tog’lari turizmi ...................................................................................................... 21
2.3. Gretsiya va Italiyada turizmning rivojlanishi .......................................................... 23
XULOSA ............................................................................................................................... 28
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI .................................................................... 29
2

KIRISH

Kurs ishining dolzarbligi: Milodiy 2-asrda odamlar uzoq va tez-tez sayohat
qilishgan, hatto turistik maqsadlarda ham: ko’pchilik chet el shaharlari va
mamlakatlarini ko’rishni yoqtirardi. Lekin, albatta, sayohatlar va sayohatlarga
sabab bo’lgan turizm emas edi. Bunday motiv qadimgi davlatlar allaqachon
barqarorlashganda, yo’llar qulay va xavfsiz bo’lganida, aloqa vositalari
sayohatchilarning ehtiyojlari va manfaatlariga javob berganida va madaniyat
darajasi yangi narsalarni izlash va o’rganishga bo’lgan intilishning keng
tarqalishiga olib kelganida paydo bo’lishi mumkin edi. Hech bir mamlakatda
birinchi sayohatchi - bu yerlarni birinchi bo’lib yangi erlarni qidirish uchun tark
etgan shaxsning nomi qayd etilishini aniq sanab bo’lmaydi. Turist so’zi ingliz
tilida 19-asrning boshlarida paydo bo’lgan va ingliz tilidan tarjima qilinganda: o’z
zavqi uchun yoki madaniy ufqlarini kengaytirish uchun sayohat qiladigan kishi
degan ma’noni anglatadi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti ta’rifiga ko’ra, turist - bu
ma’lum bir hududda bir kechadan ko’proq va bir yildan kamroq vaqt davomida
bo’lgan shaxs.
Kurs ishining maqsadi : Yevropada turizmni o’rganish va tahlil qilish.
Kurs ishining vazifalar:
- Turizm haqida tushunchaga ega bo’lish;
- Turizm turlarini o’rganish;
- Yevropadagi turiztik markazlarni tahlil qilish.
Kurs ishining tarkibiy qismi: Ushbu kurs ishi kirish, ikkita bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlardan iborat. Har bir bobda uchtadan reja mavjud.
3

I BOB. XALQARO TURIZMNING RIVOJLANISH BOSQICHLARI

Dunyoda kapitalistik munosabatlarning shakllanishi va rivojlanishi
uyushgan turizmning paydo bo’lishiga yordam berdi. Kapitalistik jamiyat xalqaro
turizm uchun zarur bo’lgan iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy old shartlarni
shakllantirishda muhim rol o’ynadi . Burjua inqilobi g’alaba qozongan va
kapitalizm rivojlana boshlagan birinchi mamlakatlardan biri Angliya edi. Aynan
shu yerda birinchi turizm tashkilotlari tuzilib, o’z faoliyatini avval mamlakat
ichida, keyin esa chet elda rivojlantirdi. Zamonaviy turizmning boshlanishi 1841
yilga to’g’ri keladi. Kuk tomonidan uyushtirilgan Lesterdan Laphoboroga
mo’’tadil jamiyatning 570 a’zosining birinchi turistik sayohati tavsifi bugungi
kungacha saqlanib qolgan.
1854 yilda Angliyada sayohatchilar va sayyohlarga qaratilgan birinchi
mehmonxona qo’llanmasi nashr etildi. Unda 8 mingga yaqin mehmonxonalar
ro yxati keltirilgan. 1856 yildan boshlab Kuk Yevropaning boshqa mamlakatlarigaʻ
sayyohlik sayohatlarini tashkil qila boshladi.
19-asrning 50-70-yillarida Evropaga tashrif buyurgan xorijiy sayyohlarning
asosiy qismini inglizlar tashkil etdi. Bu davr Yevropa mamlakatlarida
“Angleterre”, “Britanique”, “London”, “Windsor” va hokazo nomli
mehmonxonalarning paydo bo lishi, inglizcha “express”, “layner”, “comfort” va
ʻ
va boshqalar. 19-asrning 2-yarmida Yevropada turizmning rivojlanishida temir
yo l uzunligining ko payishi katta rol o ynadi. 60-yillarning o rtalaridan Angliya
ʻ ʻ ʻ ʻ
va AQSh o rtasida turizm rivojlana boshladi. Biroz vaqt o’tgach, sayyohlik
ʻ
kompaniyalari va agentliklari Frantsiya, Italiya, Shveytsariya va Evropa qit’asining
boshqa mamlakatlarida paydo bo’la boshlaydi. 1885 yilda Sankt-Peterburgda
birinchi sayyohlik kompaniyasi L. o z faoliyatini boshladi.
ʻ
Lipson.
Birinchi jahon urushidan oldin ko’pchilik sayyohlar va sayohatchilar temir
yo’l yoki dengiz aloqalaridan foydalanganlar.
4

Dengiz transporti ham yaxshilandi. Harakat va tezlik hisobga olindi,
kemalarning qulayligi oshirildi, ularning texnik jihozlari takomillashtirildi. 1907
yilda deyarli bir hafta ichida okeanni kesib o’tgan “Sirius”, “Lusitannia”,
“Mavritaniya”, 1912 yilda “Titanik”, 1914 yilda “Imperator” va “Vaterland”
transatlantik laynerlari uchirildi. 1914-1918 yillardagi Birinchi jahon urushi
xalqaro turizm munosabatlarining rivojlanishiga nihoyatda salbiy ta sir ko rsatdi.ʼ ʻ
Bu davrda turizm to’xtab qoldi, desak xato bo’lmaydi. Ammo shuni ta’kidlash
kerakki, harbiy ehtiyojlar temir yo’l va avtomobil transportining yaxshilanishiga
olib keldi, bundan tashqari, odamlarni tashish uchun aviatsiya qo’llanila boshlandi.
Ikkinchi jahon urushi xalqaro turizmni keskin qisqartirdi. Urushdan keyingi
dastlabki yillarda mablag’, yoqilg’i-energetika resurslari, oziq-ovqat, malakali
kadrlar yetishmasligi keskin sezildi. Ikkinchi jahon urushi tugaganidan bir necha
yil o’tgach, Evropada xalqaro turizm qayta tiklana boshladi. Urushdan oldingi
darajaga erishildi va sayohat AQSh va Kanadada keng rivojlandi. Turizm Meksika,
Panama va Kubada muvaffaqiyatli rivojlandi. 1948 yilda chet ellik sayyohlarga
Yaponiyaga borishga ruxsat berildi. 1950 yilga kelib, butun dunyo bo’ylab qayd
etilgan xorijiy sayyohlarning umumiy soni urushdan oldingi davrdan oshib ketdi
va 25 millionga etdi.
Bizning asrimizning 20-yillarida xalqaro turizm aloqalari orqali davlatlar
o’rtasidagi siyosiy-iqtisodiy, ijtimoiy-madaniy munosabatlarni rivojlantirish
zarurati turli mamlakatlarning milliy turizm va transport tashkilotlari o’rtasida
ushbu yo’nalishda qo’shma harakatlarni muvofiqlashtirish masalasini kun tartibiga
qo’ygan edi.
Shunday qilib, 1925 yilda Turizmni rivojlantirish rasmiy
assotsiatsiyalarining xalqaro kongressi (ICOAPT), 1927 yilda - Xalqaro rasmiy
turizm tashkilotlari kongressi (ICTO), 1930 yilda esa Xalqaro tashkilotlar va
turizmni rivojlantirish ittifoqi (IUCPT) tashkil etildi. ) tashkil etilgan. Natijada
1947 yilda har uchala tashkilot ham isloh qilindi va ular asosida Parijda rasmiy
turizm tashkilotlari xalqaro ittifoqi (UIOTO) tashkil etildi. Bu xalqaro
ixtisoslashgan tashkilot edi.
5

50-yillar xalqaro turizmning yuksalishi bilan ajralib turdi. 1960 yilga kelib
chet elga sayohat qilgan sayyohlar soni 71 million kishiga yetdi, ya’ni. qariyb uch
barobarga oshdi. 1961 yildan 1970 yilgacha bo’lgan davr turizm biznesining
yanada yuksalishi bilan birga keldi, buning yaqqol dalili xorijiy sayyohlar sonining
ko’payishi, 1971 yilda ularning soni 168,4 million kishiga etdi. Bu erda havo
transporti sohasidagi ilmiy-texnikaviy inqilob muhim rol o’ynadi, bu transport
xarajatlarini kamaytirishga yordam berdi. Agar 50-yillarning o’rtalarida parvoz
narxi 1 ming dollardan oshsa, 60-yillarning boshlarida aviachiptalar, ayniqsa
sayyohlarni tashish uchun uch-to’rt baravar kamaydi.
80-yillarda xalqaro turizm xalqaro iqtisodiy munosabatlarning muhim
qismiga aylandi. Ayni paytda xalqaro turistik ayirboshlashdan keladigan
daromadlarning barqaror o’sishi kuzatilmoqda. Ijtimoiy jihatdan, 80-yillar
daromadlari o’rtacha yoki hatto past bo’lgan aholi qatlamlari tomonidan turizm
xizmatlariga talabning ortishi bilan tavsiflanadi. Shunday qilib, turizm talabi
tarkibini o’zgartirish haqida gapirish mumkin. Bu yillarda guruh turizmi ulushi
ortib bormoqda, chunki mehmonxona kompaniyalari tomonidan ko rsatiladiganʻ
guruh xizmatlariga chegirmalar va transportda imtiyozli tariflar hisobiga turning
narxi past bo ladi.
ʻ
Urushdan keyingi yillarda xalqaro turizm keng ko’lamga ega bo’ldi. 1950
yildagi 25,3 million sayyoh kelgan bo’lsa, 1995 yilda 600 milliondan ortiq sayyoh
kelgan. Bugungi kunda turizm biznesi tobora murakkablashib bormoqda , chunki
turli davlat va tijorat korxonalari va xizmatlarining manfaatlari kesishadi.
Yevropaning xalqaro turizmdagi yetakchi mavqei nafaqat chet ellik
sayyohlar soni va valyuta tushumlari bilan, balki xorijiy turizmning moddiy-texnik
bazasining mustahkamligi bilan ham belgilanadi, bu esa turizm imkoniyatlaridan
ma’lum darajada oshib ketadi. dunyoning boshqa qismlarida sanoat, xususan,
yo’lovchi transporti vositalari, mehmonxonada joylashtirish, ekskursiya va ajoyib
ob’ektlar.
6

1.1. Asr boshidagi xalqaro turizm
Turizm butun dunyoda rivojlangan, ammo uning o’sishi turli mintaqalarda
notekis bo’lgan. Shunday qilib, agar Yevropa, Afrika va Lotin Amerikasida, shu
jumladan Karib dengizi mamlakatlarida xalqaro valyuta ayirboshlash hajmining
o’sishi o’rtacha jahon darajasida bo’lgan bo’lsa, Yaqin Sharq mamlakatlarida bu
ko’rsatkich ulardan 3 baravarga oshib ketgan. marta, Janubiy Osiyo
mamlakatlarida - 5 baravardan ortiq. Asrning so’nggi o’n yilligida Evropa va
Shimoliy Amerika mamlakatlari xorijiy sayyohlarni qabul qilishda ham, o’z
fuqarolarini chet elga jo’natishda ham etakchi bo’lib qoldilar. Shahar aholisining
o’sishi turizmni rivojlantirish uchun katta ahamiyatga ega, chunki sanoatlashtirish
dunyodagi turistik sayohatlarni ko’paytirishning asosiy shartlaridan biridir.
Agar Jahon sayyohlik konferensiyasida ishtirok etuvchi davlatlar ushbu
mamlakatlar aholisining mutlaq ko’pchiligiga haq to’lanadigan ta’til huquqini
kengaytirish va aholining kam ta’minlangan ijtimoiy qatlamlariga turistik
sayohatlarga chiqish uchun samarali yordam ko’rsatish bo’yicha u tomonidan
qabul qilingan tavsiyalarni amalga oshirishi mumkin. turizm talabi tarkibining sifat
jihatidan o’zgarishiga olib keladi. Bu sayyohlik bozorining yangi segmentini
yaratishga olib keladi, unga “yaqinda dam olish huquqiga ega bo’lgan” shaxslar
kiradi; Ular turistik sayohatlarni arzon narxlarda amalga oshirish istagi bilan
ajralib turadi. 80-90-yillar xalqaro turizm aloqalari rivojlanishida burilish davri
bo ldi.ʻ
Xalqaro turizmning umumiy hajmida sotsialistik mamlakatlar yil sayin ortib
borayotgan o’rinni egallab, xalqaro turizm munosabatlarining faol rivojlanishining
boshlanishi 50-yillarning o’rtalariga to’g’ri keladi. Bu vaqtga kelib O’zaro
Iqtisodiy Yordam Kengashi allaqachon tuzilgan edi. Jahon sotsializm tizimi
doirasida xalqaro munosabatlarning yangi, sotsialistik turi isloh qilina boshladi,
ular to’liq tenglik, bir-birining ichki ishlariga aralashmaslik, mustaqillik va
suverenitetni o’zaro hurmat qilish, birodarlarcha o’zaro yordam va sotsialistik
munosabatlar bilan ajralib turadi. internatsionalizm. Sotsialistik hamjamiyatning
7

shakllanishi qardosh mamlakatlar hayotining turli sohalarida, jumladan, turizm
sohasida ham hamkorlikni kengaytirishning asosiy omiliga aylandi. Bundan
tashqari, alohida sotsialistik mamlakatlarning iqtisodiyoti mustahkamlanib, chet
ellik turistlarni qabul qilish uchun moddiy-texnika bazasi asoslari yaratildi.
Sotsialistik mamlakatlar ishtirokida xalqaro sayyohlik almashinuvini
rivojlantirishda ilmiy-texnikaviy inqilob va uning yutuqlarini transportda, birinchi
navbatda aviatsiyada joriy etish muhim rol o’ynadi, bu esa transport tariflarining
sezilarli darajada pasayishiga olib keldi va eng keng segmentlarga ruxsat berdi.
aholining turizm harakatiga qo’shilishi.
Barcha mamlakatlarda barqaror iqtisodiy o’sish, aholi farovonligi va bo’sh
vaqtining muntazam ortib borishi, turizmning moddiy bazasining
mustahkamlanishi ko’plab mamlakatlarga o’z geografiyasini sezilarli darajada
kengaytirish, turistik ayirboshlash hajmini oshirish imkonini berdi. va xalqaro
turizmni rivojlantirishga konstruktiv hissa qo’shish.
8

1.2. Turizm turlari
Muayyan hududda turizmni rivojlantirish maqsadida olib boriladigan har
qanday tadqiqot, birinchi navbatda, ushbu hududning o’ziga xos xususiyatlariga
mos keladigan turizm turlarini aniqlashga asoslanishi kerak. Aytish mumkinki,
ushbu turizm turlarining har biri uchun sayohatlar ham xizmat ko’rsatish sinfiga
mos keladi. Rekreatsion turizm. Turizmning bu turi ko’plab mamlakatlar uchun
eng keng tarqalgan shakli hisoblanadi. Chet ellik sayyohlarning Ispaniya, Italiya,
Bolgariyaga sayohatlari, birinchi navbatda, aynan shu maqsadni ko’zlaydi va butun
sayohatning uzoq davom etishi, marshrutga kiritilgan shaharlar sonining kamligi
va shunga mos ravishda, uzoqroq davom etishi bilan tavsiflanadi. bir shaharda
qoling.
Ommaviy bayram sayohatlarining yana bir xususiyati havo transporti va
birinchi navbatda charter reyslaridan keng foydalanishdir. Shuni ta’kidlash
kerakki, ko’plab mamlakatlar tajribasiga ko’ra, ta’tilga sayohat qilishda ikki
kishilik xonalarda joylashtirish talabi juda yuqori.
Davolash maqsadidagi sayohat, ayniqsa, turizmning boshqa turlaridan farq
qiladi . Birinchidan, bu faqat individual sayohat turi, garchi individual turistlar
sayohatda guruh chegirmalarini olish uchun birgalikda tashish uchun sayohat
kompaniyasi tomonidan birlashtirilishi mumkin. Davolash turining odatdagi
davomiyligi 24-28 kun, ya’ni boshqa turizm turlariga qaraganda ancha uzoqroq.
Ekskursiya turizmi. Ekskursiya turizmi, shuningdek, rekreatsion turizm ham
individual, ham guruhli sayohatlar bilan tavsiflanadi. Turizmning bu turiga ta’lim
maqsadidagi sayohatlar kiradi.
Binobarin, tahlil davomida har bir mamlakat uchun umumiy va xususan
ma’lum bir mamlakatga ta’lim sayohatlariga qiziquvchi aholi toifalarini,
shuningdek, turizmning ushbu turiga ixtisoslashgan turizm tashkilotlarini aniqlash
zarur.
Shuni yodda tutish kerakki, kognitiv maqsadlar dam olish maqsadlari bilan
birlashtirilishi mumkin. Ta’lim sayohati kurortdagi ta’tildan oldin bo’lishi mumkin
9

yoki ta’til paytida sayyohlar ekskursiyalarga, shu jumladan boshqa shaharlarga
ham borishlari mumkin.
Ko’pgina mamlakatlarda ta’lim sayohatlarining o’ziga xos xususiyati uzoq
masofalarga sayohat qilish, bir sayohatda ko’plab mamlakatlar va shaharlarni
ziyorat qilish tendentsiyasidir. Turizmning ushbu turi uchun foydalaniladigan har
qanday transport turini ajratib ko’rsatish qiyin. Katta hajmdagi havo transporti, shu
jumladan charter bilan bir qatorda, temir yo’l, daryo va dengiz sayohatlari orqali
sayyohlik sayohatlarining tobora ommalashib borayotganini ta’kidlash mumkin.
Ma’rifiy sayohat turlaridan biri bu avtoturizmdir. Avtomobil va avtobusda sayohat
boshqa transport turlariga qaraganda mamlakat bilan tanishish uchun ko’proq
imkoniyatlar beradi.
Shu bilan birga, ular shunday katta o’ziga xos xususiyatlarga egaki, ular
odatda turizmning alohida turi sifatida aniqlanadi. Shuni hisobga olish kerakki, bu
holda ular bilan faqat ixtisoslashgan turistik tashkilotlar va birinchi navbatda
avtomobil klublari va uyushmalari shug’ullanadi. Avtomobil ijarasiga
ixtisoslashgan kompaniyalar katta ahamiyatga ega. Shuningdek , lager turar joylari
bilan sayohatlarni tashkil qiluvchi kompaniyalarning ixtisoslashuvi mavjud .
Ilmiy turizm. Turli kongresslar, simpoziumlar va uchrashuvlarda ishtirok
etish uchun sayohatlarni o’z ichiga olgan turizmning bu turi zamonaviy xalqaro
turizmda tobora muhim o’rin egallaydi. Hisob-kitoblarga ko’ra, bunday xalqaro
tadbirlar ishtirokchilari vaqtinchalik xorijiy tashrif buyuruvchilar umumiy sonining
6–7 foizini, turizmdan tushgan valyuta tushumining 10 foizga yaqinini esa ular
tashkil qiladi. Xalqaro tadbirlar ishtirokchilari asosan havo transportidan
foydalanadilar.
Ishbilarmonlik turizmi. Biznes maqsadlarida sayohat zamonaviy xalqaro
turistik almashinuvning eng muhim tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Bundan
tashqari, ushbu sayohat turi eng istiqbollilaridan biri hisoblanadi, chunki u xalqaro
mehnat taqsimotining ob’ektiv qonuniyatiga asoslanadi. Xalqaro va milliy
ko’rgazma va yarmarkalarda qatnashish yoki ularga tashrif buyurish uchun ham
xizmat safari turlaridan biri hisoblanadi. Ish safarining juda keng tarqalgan shakli
10

turli xalqaro tashkilotlar kongresslari va yig’ilishlaridir. Ishbilarmonlik turizmining
yana bir ko’rinishi kasb bo’yicha ixtisoslashgan guruhlarda sayohatdir. So’nggi
yillarda bunday sayohatlarga bo’lgan talab ham doimiy ravishda o’sib bormoqda.
Etnik turizm. Qarindoshlar yoki ota-onalarning tug’ilgan joyiga tashrif
buyurish bilan bog’liq bo’lgan turizmning ushbu turi xalqaro turizmda muhim
o’rin tutadi. Turizmning bu nihoyatda o’ziga xos shaklida keyingi yillarda ma’lum
tarkibiy o’zgarishlar ro’y berdi, ular uning xarakterini o’zgartirmoqda. Etnik
turizmning bir turi - bu transchegaraviy almashinuv bo’lib, u vaqtinchalik tashrif
buyuruvchilarning statistik jihatdan ta’sirchan sonini beradi, ammo unchalik katta
iqtisodiy ahamiyatga ega emas.
Shu bilan birga, turizmning barcha xilma-xil turlari bilan biz shunday
xulosaga kelishimiz mumkinki, turizmning eng keng tarqalgan turlari, masalan,
ta’lim, dam olish yoki ish uchrashuvlari uchun sayohatlar hududiy tamoyilga
asoslanishi kerak. milliy bozor doirasida turizm turlari bo’yicha bo’linadi.
11

1.3. Turizmning boshlanishi
Xalqaro turizm rivojlanishi bilan turizm industriyasi shakllandi. F. Engels
ta’kidlaganidek, “tsivilizatsiya darajasini oshirish... yangi ehtiyojlarni, ishlab
chiqarishning yangi tarmoqlarini vujudga keltiradi”.
Turistik talab, yuqorida aytib o’tilganidek, har xil turdagi tovarlar va
xizmatlar iste’molini keltirib chiqaradi. Ushbu tovarlar va xizmatlarning aksariyati
bir vaqtning o’zida turistlarning ham, turist bo’lmaganlarning ham ehtiyojlarini
qondirishga yordam beradi. Masalan, turistlar ham, mahalliy aholi ham
restoranlarda ovqatlanishlari mumkin, qishloq uylari turistlar uchun turar joy yoki
aholining ayrim toifalari uchun doimiy yashash joyi sifatida xizmat qilishi
mumkin. Sayyohlar ham, mahalliy aholi ham foydalanishi mumkin bo’lgan dam
olish va sport jihozlari haqida ham shunday deyish mumkin . Shunday qilib,
iqtisodiy faoliyatning ko’plab turlari bir vaqtning o’zida turizm funktsiyasini
bajarishga qodir. Turizmning iqtisodiy ta’sirini baholashda – turizmning
chegaralarini, qayerdan boshlanib, qayerda tugashini aniqlashdagi asosiy
qiyinchilik ham shu.
Turizm industriyasining chegaralarini aniqlashga birinchi urinish shu yili
amalga oshirildi. Turizm sanoati tovarlar va xizmatlar ishlab chiqaruvchi
korxonalar tomonidan shakllantiriladi, ularning ishlab chiqarilishi turizmsiz
mavjud bo’lmaydi. Bularga quyidagilar kiradi:
1) joylashtirish xizmatlarini ko’rsatuvchi korxonalar: mehmonxonalar,
kempinglar, pansionatlar, shu jumladan umumiy ovqatlanish korxonalari, agar ular
joylashtirish xizmatlarini ko’rsatuvchi korxonalarning ajralmas qismi bo’lsa;
2) turistik sayohatlarni tashkil etish va sotish bilan shug’ullanuvchi turistik
kompaniyalar;
3) turistik tashishni amalga oshiruvchi transport tashkilotlari;
4) turizm industriyasi mutaxassislarini tayyorlash va malakasini oshirish
bo’yicha ta’lim muassasalari;
5) axborot va reklama xizmatlari;
6) turizm organlari va ilmiy-tadqiqot tashkilotlari;
12

7) turistik talab uchun mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar;
8) turistik talab tovarlarini sotuvchi chakana savdo korxonalari. Turistlarga
xizmat ko’rsatish bilan turizm sanoati korxonalaridan tashqari ko’plab boshqa
tashkilotlar ham shug’ullanadi. Biroq, sof turistik korxonalardan farqli o’laroq,
ular sayyohlarsiz mavjud bo’lishi mumkin, ammo turistlar eng ko’p oqimi bo’lgan
hududlarda joylashganida, ularning faoliyati ko’lami kengayadi.
Bunday tashkilotlarga quyidagilar kiradi:
1) avtomashinalarni ijaraga olish;
2) turistlarga ekskursiya xizmatlari uchun avtobuslar taqdim etuvchi
avtotransport korxonalari;
3) taksi parklari;
4) restoranlar, kafelar;
5) dam olish sohasi korxonalari.
Qayd etish joizki, turistlar joylashtirish uchun foydalaniladigan asbob-
uskunalarni sotuvchi chakana savdo korxonalari ham turizm sohasiga tegishli. Shu
bilan birga, sport anjomlari va jihozlarining chakana savdosi, agar ular turistik
markazlarda joylashgan bo’lsa, qo’shimcha daromad oladigan korxonalardan
biridir. Turizm sanoati bir qator mamlakatlar iqtisodiyotida yetakchi o’rinlardan
birini egalladi. Sovet mualliflari to’g’ri ta’kidlaganidek, bir qator sanoati
rivojlangan kapitalistik mamlakatlarning iqtisodiyotini tahlil qilganda, turizm
sanoatini endi “boshqa tarmoqlar” qatoriga kiritib, e’tibordan chetda qoldirib
bo’lmaydi.
13

II BOB. YEVROPADA TURIZM

An’anaga ko’ra, Yevropa sayyohlar uchun eng katta diqqatga sazovor joy
bo’lgan va shunday bo’lib qoladi. Bu ko’pchilik mamlakatlarning iqtisodiy
rivojlanishining yuqori darajasiga, aholi daromadlariga hissa qo’shadi va uning
ijtimoiy tuzilishi (o’rta sinfning ustunligi), amalga oshirishga imkon beradi o’z
mamlakatlari tashqarisida dam olish zarurati. Va sifatli dam olish zarurati shu
jumladan shaharlardan tashqarida, aholi zich joylashgan, sanoatda tez va shiddatli
ritm bilan ajralib turadigan urbanizatsiyalashgan Yevropa mamlakatlari hayot juda
baland. Yevropada 40 ga yaqin suveren davlatlar bor, ularning aksariyati kichik
hajmi bo’yicha. O’n bitta mamlakat 50 ming kvadrat metrdan kam maydonga ega.
km: Lyuksemburg, Malta, Belgiya, Niderlandiya, Daniya, Shveytsariya, Slovakiya,
Sloveniya, Makedoniya, Albaniya, Estoniya.
Cheklangan hudud turistik jo’nab ketish intensivligini oshirishga yordam
beruvchi omil hisoblanadi. Faqat ikkita mamlakat - Frantsiya va Ispaniya - 500
ming kvadrat metrdan ortiq maydonga ega. km. Raqam Yevropa aholisi taxminan
500 million kishini tashkil etadi, aholining 75% shaharlarda yashaydi
aglomeratsiyalar. Urbanizatsiyaning yuqori darajasi, aholining zichligi va
ma’lumotliligi omillardir aholining turistik faolligiga ta’sir ko’rsatish. Yevropa
aholisi etnik kelib chiqishi bilan ajralib turadi va diniy mozaika, yuqori darajadagi
ta’lim va ma’naviy madaniyat.
Yevropa mamlakatlari bir-biriga nisbatan qulay joylashgan - ularning
umumiyligi bor asosan osongina engib o’tiladigan tabiiy chegaralar bo’ylab
o’tadigan chegaralar. Geografik yaqinlik va zich aloqa tarmog’i mamlakatdan
boshqa mamlakatga sayohat qilish imkonini beradi qulay va qulay.
Yevropada XIX asrning o’rtalarida paydo bo’lgan. turizm tadbirkorlik
hududiga aylanadi, asta-sekin elita ishg’olidan aholining keng ommasi uchun
kasbga aylandi. Evropada turizmning rivojlanishiga mintaqaning tabiiy-geografik
xususiyatlari yordam beradi.
14

Uning qirg’oqlari sezilarli darajada qattiqligi, ichki dengizlarning ko’pligi,
qo’ltiqlar, qo’ltiqlar, qirg’oqlarda ko’plab portlarning paydo bo’lishiga hissa
qo’shgan. Eng Yevropa mamlakatlar qirg’oq bo’yida joylashgan bo’lib, ularning
aksariyati orollar va yarim orollarda joylashgan, Evropadan Osiyo, Afrika,
Avstraliya va Amerikaga band bo’lgan yuk tashish yo’nalishlariga yaqin.
Mintaqaning tabiiy va rekreatsion resurslari juda xilma-xildir.
Yevropada pasttekislik, tepalik va tog li hududlar almashinib turadi. Tog’larʻ
orasida o’rta bo’ylilar ustunlik qiladi balandlikda, ular iqtisodiy aloqalarni
o’rnatish uchun yengib bo’lmaydigan to’siqlarni keltirib chiqarmaydi va turistik
sayohatlar. Transport yo llari tog dovonlari orqali yotqizilgan. Katta Yevropaning
ʻ ʻ
bir qismi mo’’tadil iqlim zonasida, faqat Skandinaviyaning shimolida joylashgan
yarim orollar - Arktika zonasida. Mintaqaning janubiy qismi (Iberiya, Apennin va
Bolqon yarim oroli) - subtropik iqlim zonasida. Umuman olganda, tabiiy iqlim
sharoiti dam olish uchun qulay, ayniqsa janubiy qirg’oq mamlakatlarida Quyosh va
issiqlikning ko’pligi bilan ajralib turadigan Yevropa. Yevropada tabiiy landshaftlar
deyarli saqlanib qolgan.
Dunyoning barcha burchaklaridan Yevropa eng “o’stiriladigan” - uning
hududining atigi 3 foizi faoliyat izlaridan xoli odamlar, asosan shimoliy
mamlakatlarda - Finlyandiya, Norvegiya, Shvetsiyada. Yevropaning yetakchi
turistik mintaqaga aylanishiga madaniyat ham yordam berdi tarixiy omillar. U
jahon tsivilizatsiyasiga katta hissa qo’shdi. Dunyoning hech bir joyida turli tarixiy
va me’moriy yodgorliklarning bunday yuqori to’yinganligi turli davrlar - Neolit,
Qadimgi Dunyo, Uyg’onish, Buyuk Geografik asr kashfiyotlar, sanoat inqiloblari
va inqiloblar. “Yevropaning eski toshlari” eng buyukdir nafaqat Yevropa, balki
butun jahon tsivilizatsiyasining merosi.
Yevropada sayohat zamonaviy turmush tarzining o’ziga xos xususiyatiga
aylandi. Bu mintaqadagi iqtisodiy va siyosiy barqarorlikka, hukumatlar istagiga
hissa qo’shadi turli mamlakatlar, jumladan, turizm sohasida hamkorlik qilish.
15

2.1. Ispaniya va Portugaliyada turizm
Ispaniyada fashistik diktaturaning tugashi Rossiya bilan turizm aloqalarining
jadal rivojlanishining boshlanishi edi. Rossiyaga ispaniyalik sayyohlar soni har yili
ortib bormoqda. Ular uzoq yillardan buyon o’zlariga yetib bo’lmaydigan yurtimiz
bilan tanishish istagi bilan ajralib turadi. Ispaniyada rus turizmi ham jadal
rivojlanmoqda.
Hozirgi vaqtda O’rta er dengizi mamlakatlari bilan ko’plab turoperatorlar
ishlamoqda. Ispaniyadagi eng mashhur dengiz kurortlari
Ispaniya mozaik mamlakatdir. Uning orol va materik qismlari, viloyatlari va
qirg’oqlari butunlay boshqacha ko’rinish va xarakterga ega. Hatto yaqin atrofdagi
kurort shaharlari ham farq qilishi mumkin: biri ko’rfaz qirg’og’ida qurilgan va
sizni xurmo bilan qoplangan qirg’oq va keng plyajlar bilan xursand qiladi;
boshqasi baland qoyalardan dengizga qaraydi, tik zinapoyali ko’chalar bilan
qiyaliklarga ko’tariladi; uchinchisi zamonaviy mehmonxonalar va restoranlarga
ega nafis yaxta klubiga aylantirildi. Shuning uchun, Ispaniyada siz har qanday
ta’mga mos keladigan bayramni o’tkazishingiz mumkin.
Sharqda Frantsiya va Andorra, g’arbda Portugaliya Pireney yarim orolida,
shuningdek Balear va Kanar arxipelaglari orollarida joylashgan. Ispaniya 504
782,4 kvadrat metr maydonni egallaydi. km. Shtat poytaxti - Madrid shahri.
Ispaniyada juda ko’p turli tillar mavjud, ammo ispan tili rasmiy tildir. Kataloniya
avtonom viloyatida, shuningdek, Kanar va Balear orollarida katalan va uning
dialektlarida so’zlashadi. Mamlakat 17 ta avtonom viloyatga bo’lingan bo’lib,
ularning aksariyati o’z navbatida viloyatlarga bo’lingan, ulardan roppa-rosa 50 ta.
Ispaniyaning O’rta er dengizi sohilini 4 ta avtonom viloyat egallaydi: Kataloniya,
Valensiya, Mursiya, Andalusiya. Ispanlar o’zlarining O’rta er dengizining ba’zi
hududlariga go’zal va jozibali nomlar berishdi, masalan: Kosta-Brava, uni
taxminan toshloq deb tarjima qilish mumkin, Yovvoyi qirg’oq, Kosta-del-Maresne
- past qirg’oq, Kosta-Dorada - Oltin qirg’oq, Kosta-del-Azahar - apelsin gullari
qirg’og’i.
16

Kosta Brava Ispaniyaning O’rta er dengizi sohilining shimoliy qismi bo’lib,
u Barselonadan 40 km shimoldan Frantsiya chegarasigacha boshlanadi. Kosta-
Brava so’zma-so’z “jasur, yovvoyi qirg’oq” degan ma’noni anglatadi, ammo uni
“Sheer, Rokki, tik qirg’oq” deb tarjima qilish mumkin - xohlaganingizcha.
U yerda tog’lar dengizga tushadi va dengiz tor qo’ltiqlarda qirg’oqqa
bo’linadi. Tanho kichik plyajlar qarag’ay daraxtlari va toza yashil suv bilan
qoplangan qoyalar orasida yashiringan . Qor-oq oqlangan dam olish maskanlari
qadimiy baliq ovlash qishloqlari bilan almashadi, bu erda to’rlar qirg’oqda
quritiladi va rang-barang qayiqlar plyajlarda quyoshga botadi. Frantsiya
chegarasiga qanchalik yaqin bo’lsa, Pireney tog’lari qanchalik baland bo’lsa,
qoziqlar ko’tariladi va landshaftlar yanada qiziqarli bo’ladi.
Kosta-Bravaning sayyohlik poytaxti butun Yevropaga mashhur Lloret de
Mar kurortidir. Kechasi shahar rang-barang chiroqlar dengizi bilan yoritib,
o’zgaradi. Uning ko’chalarini jonli sayyohlar to’ldiradi; Ko’plab tungi klublar,
restoranlar va barlar ishlay boshlaydi va tong otguncha yopilmaydi. Lloret de Mar
markazidan 10 daqiqalik masofada mashhur Marineland akvaparki joylashgan
bo’lib, u o’z mehmonlariga bolalar attraksionlari va dengiz hayvonlari
ishtirokidagi barcha turdagi shoularni taklif etadi. O’zining uzoq sayyohlik
an’analari bilan mashhur bo’lgan Lloret de Mar o’ziga xos kurort bo’lib, unda har
bir kishi o’z ta’tilini har doim qiziqarli va rang-barang o’tkazishi, ko’plab qiziqarli
kashfiyotlar qilish va unutilmas tajribaga ega bo’lishi mumkin.
Kosta-Bravaning janubida, Tordera daryosining og’zidan narida, Kosta-del-
Marseme boshlanadi. Katta, oltin qumli va toza plyajlar, ko’k va unchalik chuqur
bo’lmagan O’rta er dengizi, barcha yoshdagilar uchun mos joy Kosta-del-
Marsemaning o’ziga xos xususiyatlari. Sohilning asosiy shahri - Kalella. Ilgari
Kalella baliqchilar qishlog’i bo’lgan va 1925 yilda shahar maqomini olgan. Sohil
tomonida soyali sayr bilan chegaralangan va butun shahar chizig’i bo’ylab uch
kilometrdan ko’proqqa cho’zilgan ulkan qumli plyaj qirg’oqning qirg’oq
landshaftlarini eslatuvchi o’tkir qoyalar va tanho qo’ltiqlar bilan sohilning go’zal
qoyali qismiga aylanadi. Kosta Brava. Shaharning eng mashhur diqqatga sazovor
17

joylari orasida neoklassik uslubda qurilgan Iglesia de Santa Mariya cherkovi, turli
davrlarga oid go’zal saroylar, shuningdek Munitsipal Dalmau munitsipal bog’i -
tropik o’simliklar bilan qoplangan ajoyib yashil hudud, uning soyasida. issiq yoz
quyoshidan dam olish yoqimli.
Pineda de Mar, qadimgi dengiz bo’yidagi shahar bo’lib, u asosan qishloq
xo’jaligi xarakterini saqlab qoladi, asta-sekin Kosta-del-Mersemedagi jonli
sayyohlik markaziga aylanib bormoqda. Turizmning jadal rivojlanishi zamonaviy
mehmonxonalar, pansionatlar, yozgi turar joylar va kempinglar qurilishiga olib
keldi va savdo-ko’ngilochar markazlarning keng infratuzilmasini shakllantirishga
olib keldi.
Tenerife - arxipelagning eng katta oroli. Aynan shu erda Ispaniyaning eng
baland nuqtasi - Tides cho’qqisi - uzoq vaqt o’chgan vulqon, Las Canadas deb
nomlangan ulkan havzaning markazida joylashgan bo’lib, u erda Taide milliy
bog’i 50-yillarning boshlarida tashkil etilgan. Loro Parque Pueto de la Cruzda
joylashgan. Tabiat bilan chambarchas uyg’unlashgan parkda butun dunyodan
to’tiqushlar to’plami mavjud. Ushbu parkda dunyodagi eng yaxshilaridan biri
bo’lgan delfinarium va muhrlar namoyishi mavjud.
Gran Kanariya arxipelagidagi uchinchi yirik oroldir. Orol birinchi navbatda
o’zining oltin va qora qumli keng plyajlari bilan mashhur bo’lib, ular tosh plyajlari
bo’lgan shinam qoyali koylarga tutashgan.
Portugaliya.
Buyuk imperiya - 15-16-asrlar mustamlakachi. Frantsiya va Angliya kabi
kuchlar u bilan raqobat qilishlari bilan faxrlanishlari mumkin edi. Evropa
davlatlarining eng g’arbiy (geografik) va ayni paytda sharqiy qismida joylashgan
Portugaliya Pireney yarim orolining janubi-g’arbiy sohilida, shuningdek, Azor va
Azor orollari orollarida joylashgan.
Atlantika okeanidagi Madeyra. Miloddan avvalgi 4—3-asrlarda
Portugaliyaning ko p qismida lusiatlar yashagan. Miloddan avvalgi 1-asr oxiridaʻ
mamlakat Rim tomonidan bosib olindi. Rim binolarining izlarini hozir ham Serra
de Estrela tog’larida, mamlakatning markaziy qismida, Kuvilya shahri yaqinida
18

ko’rish mumkin. Bir necha yil oldin, Lissabonning eski qismida joylashgan San-
Mamede ko’chasida Neronga bag’ishlangan amfiteatrda qazish ishlari boshlandi.
Milodiy 5-6-asrlarning 2-yarmida Portugaliyani vestgotlar, 713-718-yillarda
arablar bosib oldi. Shuning uchun mamlakatning eng mashhur kurortining nomi:
Algarve, bu arabcha “g’arb” degan ma’noni anglatadi. Bu g’arbiy sharq yoki
sharqiy g’arb hamma narsada seziladi - quyosh nurida porlayotgan oq tor
ko’chalarda, janubdagi pechak va gullagan zaqqum o’simliklari bilan o’ralgan,
qishloqlarning bemalol, o’lchovli hayotida, ayollarning deyarli barchasi qora
rangda va erkaklarda.
Kichik kafelarda yoki yaqin atrofdagi uylarda go’zal guruhlarda o’tiring,
“Fado” xalq qo’shiqlarida, sharqiy melankoliya g’arb ishtiyoqi va zavqini aks
ettiradi. Portugaliyaning geografik joylashuvi uning nafaqat Yevropa bilan, balki
Janubiy Amerikaning sharqiy sohillari, shuningdek, Afrika bilan ham aloqalarini
belgilab berdi. 12-asr boshidan Portugaliya mustaqil qirollikka aylandi, 13-asrdan
esa uning chegaralari deyarli o zgarmadi. Uning yarim oroldagi yagona qo’shnisiʻ
Ispaniyadir. Mamlakatning tarixiy va madaniy aloqalari natijasida portugal tilida
hozir butun dunyoda 200 milliondan ortiq kishi so’zlashadi.
Hozirda Portugaliya aholisi 10 millionga yaqin. Mamlakat poytaxti -
Lissabon. 16-asr oxirida Portugaliya yetakchi dengiz davlati rolini yo qotdi,
ʻ
iqtisodiy va siyosiy taraqqiyotda boshqa Yevropa davlatlaridan orqada qoldi, 20-
asr boshlarida esa chuqur, uzoq davom etgan inqirozga yuz tutdi. 1926 yilda
mamlakatda deyarli yarim asr davom etgan fashistik diktatura o’rnatildi. 1974-yil
25-aprelda “Qurolli kuchlar harakati”ga birlashgan harbiylar qo zg olon
ʻ ʻ
ko tardilar. Fashistik tuzum quladi. 1986 yilda Portugaliya Respublikasi Yevropa
ʻ
hamjamiyatiga a’zo bo’ldi.
Portugaliya uzoq vaqtdan beri sayyohlarni o’ziga jalb qilib kelmoqda, turizm
yaqinda mamlakat daromadlarida juda muhim o’rinni egalladi. Lissabon bo’ylab
sayohat qilish uchun eng mashhur hududlarning nomlarini bilish yaxshi bo’lar edi:
mashhur Alfama Lissabonning yuragi, shaharning eng qadimiy qismi bo’lib, u
19

Sankt-Jorj qal’asi etagida paydo bo’lgan va u zo’rg’a bor. hozirgi kungacha
ko’rinishini o’zgartirdi.
Arab, yahudiy va romanesk binolarining ibtidoiy me’morchiligi o’rta
asrlardagi binolar bilan aralashgan. Tor ko’chalar, qal’aga olib boradigan
zinapoyalar shu qadar tor xiyobonlar va hovlilarga aylanadiki, devorda qushlar
osilgan bitta qafas bir nechta egalariga kifoya qiladi va bir-biriga qarama-qarshi
yashovchi qo’shnilar o’z kvartiralaridan chiqmasdan muloqot qilishlari va qahva
ichishlari mumkin - shunchaki o’tirib. deraza tomonidan.
Kafelar, butiklar, lo’lilar, to’xtovsiz ko’p tilli shovqin, kunduzgi hayot
sezilmas tarzda tungi hayotga aylanadi, kechqurun siz opera teatri binosidan
unchalik uzoq bo’lmagan maydondagi kafening ochiq terasida o’tirishingiz
mumkin. Portugaliyaning butun janubiy qirg’og’i bir-biriga oqib o’tadigan, bir-
birini davom ettiruvchi kichik kurort shaharlaridan iborat - Sagres, Portimao, Faro,
Albufeyra. Birida g’ayrioddiy grottolar, ikkinchisida juda samarali niqoblar
tayyorlanadigan hayratlanarli loy, uchinchisida sevuvchilar uchun g’ayrioddiy
jozibador bo’lgan yaxta klubi, diskotekalar, barlar va boshqalar mavjud.
20

2.2. Alp tog’lari turizmi
Alp tog’lari jamiyatlari beshigi bo’lgan xorijiy turizm nafaqat “foydali
madaniy ta’sir” olib keldi. Texnologiyaning rivojlanishi, teleferiklarning qurilishi
va landshaftlarning izchil rivojlanishi turizm va Alp tog’lari jamiyatlari o’rtasidagi
ziddiyatga olib kelishi va oxir-oqibatda olib kelishi kerak edi. Shunday qilib, 1928
yilda Shtiriyaning Ramsau platosidan Dachshteynvartegacha bo’lgan yo’lovchi
kabel yo’lini qurish rejasi paydo bo’ldi. 1928 yil 2 dekabrda Zalsburgda bo’lib
o’tgan yig’ilishda ushbu korxona bir ovozdan rad etildi.
Bugungi kunda hech kim turizmning “foydali madaniy ta’siri” haqida
gapirmaydi. Aksincha. Bugungi kunda Alp tog’larida nafaqat 9 million mahalliy
aholi yashaydi; Milan va Myunxen o’rtasidagi tog’lar va vodiylar har yili
qo’shimcha 40 million dam oluvchilarga “xizmat ko’rsatishi” kerak.
Bu esa, so’zning to’liq ma’nosida, Alp tog’larining mavjudligiga tahdid
soladigan muammolarni keltirib chiqaradi. So’nggi bir necha yil ichida butun
hududlar tanib bo’lmas darajada o’zgardi. Chunki tog’lar va quyosh, qor va
o’rmonlar hamma uchun foydalidir. Har kimga tabiatning go’zalligidan bahramand
bo’lishga ruxsat beriladi. Va har kim - hech bo’lmaganda bugungi kunda - ulardan
pul topish huquqiga ega, ya’ni. ushbu qimmatbaho narsalarni o’z mulkingizning
bir qismi sifatida soting. “Jamoat tovarlarini tijoratlashtirish, aslida, turizmning
asosiy faoliyatidir”, deb to g ri ta kidlaydi professor J.Krippendorff.ʻ ʻ ʼ
Hamma narsa tovarga aylanadi: quyosh - quyosh kreslolari va solaryumlarni
ijaraga berish orqali, qor - teleferiklar, chang’i liftlari va chang’i maktablari orqali.
Ushbu tijorat-turistik yondashuv bilan landshaftning o’zi ikki marta unutiladi. Ha,
chindan ham, tabiatning go’zalligi – xalq manfaati. Lekin, birinchidan, bu ularning
cheksiz ekanligini anglatmaydi. Ikkinchidan, landshaftlarning sifati va
jozibadorligi abadiy kafolatlanmaydi. Zamonaviy turizmning o’sib borayotgan
texniklashuvi landshaftlardan o’ziga xos modani talab qiladi: har bir tog’da o’z
teleferiklari, o’z tog’ restorani mavjud. Alp o’rmonlarida yo’llar va chang’i liftlari,
arra va ekskavatorlar landshaftni “to’g’rilash” uchun tozalanadi. Turistik joylar va
21

tog’-chang’i yo’llarini qurish uchun erlarni olib tashlash va qayta qurish turizm
xudosiga qurbonlikdir.
Hamma narsaga qaramay, faol turizm poygasi davom etmoqda. Ba’zi
hududlarda turizm tadbirkorligi eyforiya darajasiga ko’tarilgan. Sayyohlar
to’planadigan jozibali joylar soni juda cheklangan. Va shuning uchun, ko’pchilik
xohlagan olomondan qochish, paradoksal ravishda yana olomonga tushishga
aylanadi. Keng doiralarda turizm 20-asrning oltin koni hisoblanadi - haqiqiy oltin
shovqini avjida.
Shveytsariyaning Italiya bilan chegarasida Uollis kantonida chuqur vodiy
joylashgan. Shveytsariyaning eng baland cho’qqilari bu erda hukmronlik qiladi -
to’rt minglik Monte Rosa va Matterhorn. Uollis kantonidagi kichik Alp tog’lari
shaharlari uzoq vaqtdan beri dunyoda iqlim va chang’i kurortlari sifatida tanilgan.
Dam olish maskanlari quruq havosi va shifobaxsh mineral buloqlari bilan mashhur.
Uollis - haqiqiy qishki ertak, yoqimli kutilmagan hodisalarga to’la tog’li
mamlakat. Dekabrdan aprelgacha tog’larda zich qor qoplami bor. Qishda, 10-12°С
gacha bo’lgan sovuqqa qaramay, Uels Alp tog’lari cho’qqilar ustidagi quyoshning
oltin nurlari, toza tog’ havosi, bokira qor va sukunat bilan sayyohlarni o’ziga jalb
qiladi. Ba’zilar o’zlarining chang’i texnikasini mukammallashtiradilar,
tushayotganda murakkab figuralarni bajaradilar, boshqalari qor changiga botgan
ko’plab tepaliklar ustida snoubordlarda uchishdan zavqlanadilar.

22

2.3. Gretsiya va Italiyada turizmning rivojlanishi
Gretsiya
Gretsiyada odamlar erta shtatdan shtatga sayohat qilishni boshladilar.
Siyosiy maqsadlardan tashqari, buni kundalik hayot amaliyoti ham talab qilar edi:
mamlakatdagi geografik va iqtisodiy sharoitlarning xilma-xilligi hatto eng olis
mintaqalar aholisini ham bir-biri bilan aloqada bo’lishga va bu o’zaro aloqalarni
asrlar davomida saqlab qolishga majbur qildi. Turli xalqlar o’rtasidagi aloqalarni
saqlab qolish oson ish emas edi, chunki har bir davlatning mahalliy sharoitga
moslashtirilgan o’ziga xos qonunlari va qoidalari mavjud edi. Gretsiyada uning
topografiyasi va tuproqlari dam olish uchun sayohat qilish uchun qulay emas edi.
Uzoq yurishlar va sayohatlar zarurat bilan bog’liq edi - savdo aloqalari, boshqa
iqtisodiy faoliyat, diniy an’analar va nihoyat, siyosiy ishlar va harbiy yurishlar.
Dengiz bo’ylab hali qadimgi odamlarga ma’lum bo’lmagan suvlarga sayohat
qilishga qaror qilgan birinchi yunon miloddan avvalgi 4-asrda, Makedonskiy
Aleksandr davrida Massiliyadan Pitey edi. U dumaloq holda Ispaniyaning
Hadesdan suzib ketdi
Britaniya, Shotlandiyaning shimoliy qirg’oqlariga va sirli orolga etib bordi.
Keyin Tule Shimoliy dengiz qirg’og’i bo’ylab Elba va Yutlandiyaning og’ziga etib
bordi. Taxminlarga ko’ra, u bu uzoq sayohatni savdo maqsadlarida va qalay va
amber qidirish uchun qilgan. Uning o’zi o’z sayohatini “Okeanda” inshosida
tasvirlab bergan, ammo u saqlanib qolmagan va bizga faqat parchalar va lotincha
tahrirda ma’lum. Pifey savdogarlarning sezilarli ta’siri ostida bo’lgan mahalliy
savdogarlar yoki shahar hokimiyati tomonidan jihozlangan va sayohatga
jo’natilgan deb ishonish uchun asoslar mavjud. Ehtimol, bu sayohat raqobatdan
qo’rqib, sir saqlangan va shuning uchun Piteasning risolasi yoki sayohat haqidagi
ushbu hisoboti uyga qaytganidan keyin hammadan yashiringan va biron bir joyda
yashiringan.
Ba’zi qadimgi yozuvchilar Piteyning geografik hukmlarini tanqid qilishgan,
ba’zilari hatto uning hikoyalarini sof fantastika va yolg’on deb bilishgan.
23

Boshqalar uning ekspeditsiyasi ilmiy asoslangan astronomiya rivojiga hissa
qo’shganiga ishonib, uning dalillarini yuqori baholadilar. Zamonaviy
tadqiqotchilar Pytheasda qadimgi sayohatchilar - kashfiyotchilar orasida eng
kattasini ko’rishadi, garchi uning shimolga sayohati tarixida hali ham noaniqliklar
ko’p: sana, uning yo’nalishi tafsilotlari.
Qanchalik hayratlanarli bo’lmasin, yunonlar uchun o’z vatanlariga
qaraganda uzoq chet el mamlakatlariga sayohat qilish osonroq edi. Yunon erlarida
yaxshi yo’llar, hatto aravalar bemalol o’tadigan qishloq yo’llari ham yo’q edi. Shu
bilan birga, asfaltlangan yo’llar Gomerda allaqachon eslatib o’tilgan; Qadimgi
Troya hududida va Kritomitsen davridagi Knossosdagi qazishmalar bu ko’r
qo’shiqchining she’riy ixtirosi emasligini tasdiqlaydi.
qurilgach , qadimgi odamlar chet ellik mehmonlar - savdogarlar,
ziyoratchilar va shunchaki qiziquvchan sayohatchilar - turistlar uchun qulay turar
joy yaratish haqida ko’proq tashvishlana boshladilar. Shubhasiz, Yunoniston o’z
aqli tufayli gullab-yashnagan va rivojlangan, ammo boshqa xalqlardan ko’p qarz
olinganligini inkor etib bo’lmaydi. Biroq, Gretsiyaning “plagiat” bilan
shug’ullanganligi, ayniqsa uning yutuqlari boshqa mamlakatlarda qo’llanilganligi
sababli, unga faqat ortiqcha olib kelishi mumkin.
Gretsiyada turizmning rivojlanishi, to g rirog i, turizmni rivojlantirishgaʻ ʻ ʻ
moyilliklarning paydo bo lishi, albatta, maqsadli emas, balki odamlar o z
ʻ ʻ
hayotlarini yaxshilash va yengillashtirishni xohlashlari, savdo-sotiqni
rivojlantirishga intilishlari tufayli sodir bo ldi. do’stona munosabatlar va, ehtimol,
ʻ
inson manfaatlari eng muhim rol o’ynadi. Shunday qilib, ba’zida oddiy
qiziquvchanlik yangi narsalarni rivojlantirish uchun boshlang’ich nuqta bo’lib
xizmat qiladi.
Italiya
Rossiya va Italiya o’rtasidagi turizm eng tez sur’atlar bilan 60-70-yillarda
rivojlandi. Katta seriyali charter reyslari asosida Italiya sayyohlik kompaniyalari
Rossiyaga italiyalik sayyohlarning etarlicha barqaror oqimiga erishdilar. Italiyalik
sayyohlar madaniyat va odamlarning zamonaviy hayotiga katta qiziqish bilan
24

ajralib turadi. Italiyaga sovet turizmi ta’lim xarakteriga ega. Sayyohlar Qadimgi
Rim yodgorliklari, Florensiyaning dunyoga mashhur muzeylari bilan tanishadilar,
Venetsiyaga qiziqarli sayohatlar uyushtiradilar, sanoat markazlari - Milan va
Genuyaga boradilar. Italiya Evropaning janubida, issiq O’rta er dengizi sohilida,
Apennin yarim orolida joylashgan. Mamlakatning deyarli butun hududini tog’lar
egallaydi. Shimolda Italiya Alp tog’lari tizmalari ko’tariladi, ammo janubda qishda
ham sovuq bo’lmaydi.
Zamonaviy Italiya hududida, yangi davrdan ancha oldin, davlat - Rim
imperiyasi mavjud edi. Uning parchalanishidan keyin ko’plab kichik davlatlar
tashkil topdi. Uning zavodlarida avtomobillar, kemalar va kimyo mahsulotlari
ishlab chiqariladi. Italiya ko’mir va temir rudasida kambag’al, ammo uning qa’rida
simob, oltingugurt, marmar bor. Dehqonlar bug’doy, sholi, makkajo’xori, uzum,
zaytun yetishtiradi. Yer egalari barcha yerlarning deyarli yarmiga egalik qiladilar.
Italiyaning go’zal qadimiy shaharlari o’zining eng qimmatli me’moriy
yodgorliklari va san’at xazinalari bilan butun dunyoga mashhur. Eng katta va eng
qadimgi shahar - poytaxt Rim. U bizning eramizdan oldin qurilgan binolarni
saqlaydi: Kolizey - Qadimgi Rimning eng yirik binolaridan biri, qadimiy
ibodatxonalar va saroylar.
Apennin yarim orolining sharqiy sohilida Venetsiya port shahri joylashgan.
Bu yerda ko’chalar o’rniga ariqlar bor. Torcelli va Murano orollarida siz hali ham
8, 9, 10-asrlarga oid qadimiy xarobalarni topishingiz mumkin. Bu qit’a aholisi
Atilla va Longobardlarning hujumidan qochib, orollarga qochib, Veneto
mintaqasining qadimiy an’analarini u erga o’tkazgan davr tsivilizatsiyasidan
qolgan narsadir.
Vizantiyaning o chmas ta sirini Doglar saroyining qadimiy nashrlarida,ʻ ʼ
hozirgacha saqlanib qolgan Vizantiya arklarida, patrisiylarning uylarida, Avliyo
Mark sobori maketida, uning birinchi mozaik bezaklarida ko rish mumkin. Keyin
ʻ
gotika davri - san’atning shakllanishi, iqtisodiyotning rivojlanishi, inson o’zini
dunyoning suveren xo’jayini sifatida his qiladigan davr: Dojlar saroyi, Avliyo
25

Mark sobori, Ka’ D’Oro va boshqa saroylarning bezaklari. , dekorativ va
haykaltaroshlik dizayni sof sharqona uslubda yaratilgan.
Keyin Veneto mintaqasi o’z foydasiga foydalangan jahon tarixi, avval
lagunani, so’ngra dengizni zabt etdi, bu erda na Papa, na imperator o’z kuchini
majburlay olmagan yagona joy. Uyg’onish davri Sankt-Mark maydonida,
Piazzettada, Buyuk Kanal saroylarida aks ettirilgan, bu erda tartib, ta’sirchanlik va
o’lcham shaharning sehrli muvozanatini buzadi. 18-asrning Venetsiyalik hududi
tarixga kirmaydi: uning aholisi tanho turmush tarzi va maydonlarni boshqaradi.
Mintaqa inqiloblardan uzoqda qolmoqda: biri sanoat, ikkinchisi siyosiy, ilmiy
kashfiyotlar, urushlar. Va bugungi kunda Venetsiya o’n besh asr oldin bo’lgani
kabi , faqat insoniy qadriyatlar o’zgargan.
Arno daryosi bo’yida mamlakatning eng qadimgi shaharlaridan biri -
Florensiya joylashgan. Neapol ko’rfazining yarim doira shaklidagi ko’rfazining
qirg’og’ida go’zal Neapol porti joylashgan.
Vatikan davlati Rimning markazida joylashgan. Uning butun maydoni 44
gektarni tashkil qiladi. Bu yerda 550 kishi istiqomat qiladi. Bu mamlakatni Rim
papasi boshqaradi. Haqiqiy davlatga yarasha hamma narsa bor: temir yo’l, telefon
va televidenie, o’z radiostansiyasi va xazinalari, hukmdorlari va fuqarolari,
soqchilar tomonidan qo’riqlanadigan chegara. Qo’riqchilar xo’rozning dumiga
o’xshab yorqin liboslarda, shlyapalar bilan turishadi, ular kichik shtatning
sayyohlar kirishi mumkin bo’lmagan qismiga kirishni qo’riqlashadi.
Lekin asosiy xazina - Vatikan muzeyi, Avliyo Pyotr sobori hamma uchun
ochiq. Sayyohlar yo’l-yo’l ko’k va sariq o’rta asr liboslarida o’zgarmas
qo’riqchilarni suratga olishni yaxshi ko’radilar. Qizig’i shundaki, papa qarorgohi
an’anaviy ravishda faqat shveytsariyaliklar tomonidan qo’riqlanadi. Va ularning
teatr liboslari 1505 yildan beri kesilganini o’zgartirmagan. Uslubni ular uchun
Mikelanjeloning o’zi ixtiro qilgan. Rim papalari 1377 yilda o’zlarining qarorgohi
bo’lgan Avignondan Rimga qaytib kelishdi. Ammo Vatikan faqat bizning
davrimizda xususiy davlatga aylandi. 1925 yilda diktator Mussolini bu yerlarni
cherkovga hadya qildi.
26

Vatikan erlari muqaddasdir va shuning uchun bu erda ekilgan hamma narsa
gullaydi va meva beradi, deb ishoniladi. Vatikan bog’lari o’ziga xosdir. Bu erda
butun dunyodan yig’ilgan minglab g’alati o’simliklar o’sadi. Botanika bog’ining
mag’rurligi - hiyla nomiga ega uchta relikt xitoy daraxti. Xitoyning o’zida
bittagina bunday daraxt qolgan. Aytishimiz mumkinki, Vatikan ulkan dumaloq
maydonda joylashgan Aziz Pyotr Bazilikasidan boshlanadi. Afsonaga ko’ra,
Avliyo Pyotr shahid bo’lgan joyda 324 yilda avliyo Pyotr soborini qurishga qaror
qilindi. Varvarlar uni teskari xochga mixladilar. Muqaddas shahid o’shanda 95
yoshda edi. Sayyohlar hozir tashrif buyuradigan sobor bu saytdagi birinchi bino
emas. Ammo hozirgi sobor ham hurmatga sazovor. Uning tug’ilgan yili 1506 yil.
Asl dizayn arxitektor Bramantega tegishli. Va keyin Rafael va Mikelanjelo
tomonidan yaxshilandi. 132 metr balandlikka ko’tarilgan gumbaz nafaqat
rangtasvir va arxitektura, balki muhandislik va qurilish sohasida ham durdona
sanaladi. G’oya muallifi - Mikelanjelo. O’sha paytda u 72 yoshda edi. Bu uning
oxirgi ishi. Avliyo sobori gumbazida
Butrusni uzun zinapoyadan olib chiqadi. Ammo Rim va Vatikan
bog’larining yuqoridan ko’rinishi barcha jismoniy xarajatlarni to’laydi. Ikki yarim
doira ustunidan va soborning jabhasidan tashkil topgan butun Avliyo Pyotr
maydonini kaftingizga sig’dirishingiz mumkindek tuyuladi.
Ajablanarlisi shundaki, 1940 yilda soborning yerto’lalarida olib borilgan
qazishmalar paytida, chuqur tagida qabr topilgan. Imonlilar bu jannat kalitlarini
saqlovchi Sankt-Peterning qoldiqlari ekanligiga aminlar. Havoriy qabri dunyoning
turli burchaklaridan kelgan ziyoratchilarning maskanidir. Bir e’tiqod bor: qabr
toshiga biron bir narsa ishqalasangiz, u tumor-tumorga aylanadi. Soborning o’zida
o’tirgan Pyotrning haykali bor. Turistlar uning o’ng oyog’iga tegish uchun
navbatga turishadi. Shunday qilib, Butrus unga tegadigan odamning barcha
gunohlarini kechiradi, deb ishoniladi. Oyoq deyarli yarmigacha eskirgan.
27

XULOSA

Kelgusi 10-15 yil ichida xalqaro turistik almashinuvni rivojlantirish
istiqbollari qanday? Bu savolga javob berish uchun turizm rivojiga ta’sir etuvchi
omillarga e’tibor qaratish lozim.
Bu erda, birinchi navbatda, sayyoramiz aholisining o’sishini o’z ichiga olgan
bir guruh demografik omillarni qayd etish kerak. Natijada jahon turizm salohiyati
yuksalib, turizmga yangi kadrlar qiziqish bildirmoqda.
Turizmni rivojlantirishga yordam beruvchi ijtimoiy omillar guruhiga sanoati
rivojlangan mamlakatlarda fuqarolarning ish haqini oshirish va moddiy ta’minotini
oshirish kiradi. Bundan tashqari, ishchilar va xizmatchilarning bo’sh vaqtining
ko’payishiga olib keladigan haq to’lanadigan ta’tilning davomiyligini oshirish
muhim rol o’ynaydi.
Ayniqsa, siyosiy omillar e’tiborga loyiqdir. XX asrning 80-yillari oxiri va
90-yillari boshlarida Sharqiy Yevropa mamlakatlarida sodir bo’lgan demokratik
o’zgarishlar, Sovuq urushning tugashi va Sharq va G’arb o’rtasidagi qarama-
qarshilik, Rossiyada bozor munosabatlarining rivojlanishi - bularning barchasi ham
o’ynadi. xalqaro turizmni rivojlantirish va kengaytirishdagi roli.

28

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

1. Miranese orqali. Venetsiya. – Italiya: Storti Edizion, 1993 – 1996. - 64
yoshdan.
2. Birjanov M.B. Turizmga kirish. - Sankt-Peterburg: Gerda, 1999 yil.
3. Eramov R.A. Xorijiy Yevropaning fizik geografiyasi. - M.: Mysl,
1976 yil.
4. Kvartalkov V.A. Xorijiy turizm.: Moliya va statistika, 1999 yil.
5. Converso K. Cote d’Azur. – Milan: KINA, 2000. - 64-bet.
6. Kotlyarov E.A. Dam olish va turizm geografiyasi. – M.: Mysl, 1978. -
238-bet.
7. Lukshanderl L. Alp tog’larini saqlang. – M.: Taraqqiyot, 1987. – 168-
bet.
8. Nemolyaeva M.E., Xadorkov L.F. Xalqaro turizm: kecha, bugun,
ertaga. – M.: Xalqaro munosabatlar, 1985. – 176-bet.
9. Puzanova E.P., Chestnikova V.A. Xalqaro turizm biznesi. – M.:
Ekspertlar byurosi – M., 1997 y.
10. “ Compendium of tourisn statistics” Edition, Published by the WTO,
Printed by Spain — 2001.
11. “Travel trade gazette” (TTG), рос №8—2002.
12. “ Enciclopedia Britannica ” , Deluxe Edition-CD, 2001.
13. “Маркетинг в туризме”; «Страны и народы» научно-популярный
и этнографический сборник, 1985.
14. Петелин, В.Г. Основы менеджмента выставочной
деятельности /В.Г. Петелин. М. : Юнити, 2005.
15. Решетников, Д.Г. География туризма Республики Беларусь / Д.Г.
Решетников. Минск : Четыре четверти, 2011.
16. Романцов, А.Н. Event-маркетинг. Сущность и особенности
организации / А.Н. Романцов. М. : Дашков и К°, 2009.
29

Купить

Похожие документы
Yevrosiyo tabiat zonalari
Shimoliy Amerika
Hind okeni
Yevrosiyo iqlimi va iqlim mintaqalari
O’zbekiston Respublikasining jahon mamlakatlari bilan aloqalari