Yolg’iz keksalarga ijtimoiy xizmat ko’rsatishda qadriyatlarning sotsiomadaniy xususiyatlari

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI 
O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
_____________________________FAKULTETI
_____________________________YO‘NALISHI
_______________________________________ FANIDAN
BITIRUV MALAKAVIY
ISHI
MAVZU: YOLG’IZ KEKSALARGA IJTIMOIY XIZMAT
KO’RSATISHDA QADRIYATLARNING SOTSIOMADANIY
XUSUSIYATLARI
BAJARDI: ________________________
QABUL QILDI: ________________________
Toshkent 202 5
1 MUNDARIJA: 
KIRISH……………………………………………………………………...3
I.BOB.   YOLG’IZ   KEKSALARGA   IJTIMOIY   XIZMAT
KO’RSATISHDA   QADRIYATLARNING   SOTSIOMADANIY
XUSUSIYATLARI NING NAZARIY-METODOLOGIK ASOSI
1.1.   Keksa   yoshlilar   tushunchasining   sotsial
tavsifi…………………………………………………………………………...…7
1.2.   Keksa   yoshlilarga   ijtimoiy   xizmat   ko’rsatishda   milliy-diniy
qadriyatlarning
ahamiyati………………………………………………………………………..16
1.3.Keksa   yoshlilarga   qulay   xizmat   ko’rsatishning   ijtimoiy
asoslari…………………………………………………………………………..22
I BOB bo’yicha xulosalar……......…………………………………….….35
II.BOB.   O’ZBEKISTONDA   KEKSA   YOSHLILARGA   IJTIMOIY
XIZMAT   KO’RSATISHNING   SOTSIOMADANIY   VA   HUQUQIY
ASOSLARI
2.1.   Keksa   yoshlilarga   ijtimoiy   xizmat   ko’rsatishda   huquqiy
asoslari………………………………………………………………..…………36
2.2. Keksa yoshlilarga ijtimoiy xizmat ko’rsatishda milliy va diniy 
qadriyatlarning empirik 
tahlili……………………………………………………………………………44
2.3. Keksa yoshlilarga ijtimoiy xizmat ko’rsatishdagi til to’siqlari va 
stigmalarining sotsilogik 
tahlili…………………………………………………………………….............54
II BOB bo’yicha xulosalar………………………………………………..67
XULOSA 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
ILOVALAR
2 KIRISH
Bitiruv   malakaviy   ishi   mavzusining   asoslanishi   va   dolzarbligi.
Mustaqillik   yillarida   barcha   sohada   olib   borilayotgan   keng   ko‘lamli   islohotlar
inson va uning manfaatlari uchun yo‘naltirilgan bo‘lib, pirovardida aholining turli
qatlamlari,   shu   jumladan,   keksa   avlod   vakillari   har   tomonlama   qo‘llab-
quvvatlanmoqda. Mamlakatimiz Konstitutsiyasida ham har kim qariganda, mehnat
layoqatini   yo‘qotganda,   shuningdek,   boquvchisidan   mahrum   bo‘lganda   va
qonunda   nazarda   tutilgan   boshqa   hollarda   ijtimoiy   ta’minot   olish   huquqiga   ega
ekani qayd etilgan.
Misol   uchun     keksalarni   e’zozlash   yilida   ularni   manzilli   ijtimoiy   himoya
qilish,   faxriylarga,   ehtiyojmand   fuqarolarga   ko‘rsatiladigan   tibbiy   va   ijtimoiy
xizmatlarning sifatini yaxshilash kabi ezgu maqsadlarga yo‘naltirilgan ishlar yana
bir pog‘ona ko‘tarildi. 
Qariyalarga   tibbiy   va   ijtimoiy   xizmat   ko‘rsatish   sifatini   oshirish,   ularni
tizimli   asosda   sog‘lomlashtirishni   tashkil   etish,   yordamchi   hamda   texnik
reabilitatsiya vositalarini yetkazib berish bilan bog‘liq muhim chora-tadbirlar ham
izchillik kasb etmoqda 
Shunisi   ayonki,   har   bir   davlatning   salohiyati   nainki   iqtisodiy   yuksalish   va
mudofaa   qobiliyati   bilan,   balki   unda   hukm   surayotgan   tinchlik-osoyishtalik,
ijtimoiy-ma’naviy muhit, o‘sib  kelayotgan  avlodni  qo‘llab-quvvatlash  barobarida,
keksalarga   e’tibor   hamda   g‘amxo‘rlik   ko‘rsatish   sohasidagi   islohotlar   qamrovi
bilan   ham   o‘lchanadi .   Bu   ma’noda   keksa   yoshli   kishilarga   ijtimoiy   xizmat
ko’rsatishning   sotsiomadaniy   jihatlarini   tahlil   qilish,   sotsiologiya   fani   doirasida
ularga   ta’sir   ko’rsatuvchi   omillarni   empirik   asoslarga   ko’ra   o’rganish   muhim
ahamiyatga   ega.   Shuningdek   keksa   yoshlilarga   ijtimoiy   xizmat   ko’rsatishdagi
muammolarni yoritish, ularni amalga oshirishning samarali mexanizmlarini ishlab
chiqish ilmiy xulosalarga tayangan tadqiqotlarni taqozo etadi. Shu bois keksalarga
ijtimoiy   xizmat   ko’rsatishida   jamiyatdagi   sotsiomadaniy   xususiyatlarning   ta’sirini
3 ilmiy   nazariy   hamda   empirik   tadqiqotlar   asosida   o’rganish   muammoning   dolzarb
ekanligini anglatadi. 
                   Jamiyat  ma’naviyatini yuksaltirishga bo‘lgan ijtimoiy ehtiyojni  qondirish
talabi bitiruv malakaviy ishi mavzusini dolzarbligini ko‘rsatadi. 
Bitiruv   malakaviy   ishining   obyekti   yolg’iz   keksalarga   ijtimoiy   xizmat
ko’rsatishning muammolarini tashkil etadi. 
Bitiruv   malakaviy   ishining   predmeti   yolg’iz   keksalarga   ijtimoiy   xizmat
ko’rsatishda qadriyatlarning sotsiomadaniy xususiyatlarini o’rganishdan iborat.
Mavzuning   maqsadi   va   vazifalari.         Bitiruv   malakaviy   ishining   asosiy
maqsadi     yolg’iz   keksalarga   ijtimoiy   xizmat   ko’rsatishda   qadriyatlarning
sotsiomadaniy   xususiyatlari   muammosini   ilmiy-nazariy   xulosalar   va   empirik
tadqiqotlar asosida o’rganish. 
 Mazkur maqsad quyidagi vazifalarni hal etishni taqozo etadi:
 Keksa yoshlilar tushunchasini kotegorial tahlil etish
 Keksa   yoshlilarga   ijtimoiy   xizmat   ko’rsatishda   milliy-diniy   qadriyatlarning
o’rnini ochib berish 
 Keksa   yoshlilarga   ijtimoiy   xizmat   ko’rsatishning   sotsiomadaniy   asoslarini
ochib berish  
 Keksa yoshlilarga ijtimoiy xizmat ko’rsatishdagi til to’siqlari va stigmalarini
tadqiq etish
 Mavzu doirasida o’tkazilgan tadqiqotlar asosida ilmiy xulosalar va tavsiyalar
berish 
4 Bitiruv   malakaviy   ishining   ilmiy   yangiligi   quyidagilarda   namoyon
bo’ladi:
 Mazkur   tadqiqot   doirasida   yolg’iz   keksalarning   ijtimoiy   guruh   sifatidagi
xususiyatlari ochib berilgan  
 Yolg’iz   keksalarga   ijtimoiy   xizmat   ko’rsatishda   to’siq   bo’ladigan   sotsial
stigmalarning oqibatlari ilmiy asoslangan 
 Keksa   yoshlilarga   xizmat   ko’rsatishda   qadriyatlarning   sotsiomadaniy
xususiyatlari empiric tadqiqotlar asosida ko’rsatilgan
                   Mavzu bo’yicha adabiyotlar tahlili .   Keksa yoshlilar shuningdek yolg’iz
keksalarga bo’lgan munosabat, ularga ko’rsatilayotgan ijtimoiy xizmatlar bugungi
kunga   qadar   ko’plab   olimlar     va   taqdiqotchilar   tomonidan   o’rganilgan.   Jumladan
mumtoz sotsiologlar O.Kont 1
, E.Dyurkgeym 2
, T.Parsons 3
,   E.Giddens 4
   tomonidan
o’rganilgan. Qolaversa   jamiyatdagi keksalarning qayta ijtimoiylashuv muammosi
E.I   Xolostova,  E.A Bogdanyan,  N.N  Doroshenko,   I.V  Mixaylev,  M.V Kornilova,
A.G Zdravomislov tomonidan organilgan 
Shuningdek,   keksa   yoshlilarga   ijtimoiy   xizmat   ko’rsatishda   diniy   milliy
qadriyatlarning   ahamiyati   muammosi   yurtimiz   olimlari:   X.Shayxova,   J.Tulenov,
N.Jo’rayev   ,     N.Latipova 5
,   R.Ubaydullayeva,   A.Azizxo’jayev,   I.Ergashev   ,
M.Imomnazarov,   M.Lafasov   kabi   mutaxassislarning   ilmiy   ishlarida   o’z   aksini
topgan. 
Tadqiqotda   qo’llanilgan   uslublarning   tavsifi.   Tadqiqotda   tarixiylik,
mantiqiylik,   tizimlilik,   o‘zaro   aloqadorlik   ilmiy-tadqiqot   tamoyillaridan   kelib
chiqqan   holda   qiyosiy   tahlil,   anketa,     kuzatish   kabi   tadqiqot   usullaridan
foydalanilgan.
1
 Kont O."Pozitiv falsafa kursi" 1—6-jildlar. 1842
2
 Dyurkgeym E.“Diniy hayotning boshlang ich shakllari ”.1912ʻ
3
 Parsons T. “Ijtimoiy tizim”.1951
4
Giddens E.“ Sociology” 6 th
 edition. 2009
5
Latipova N.M.“Ijtimoiy ishning etik prinsiplari va qadriyatlari”. Toshkent 2021
5 Bitiruv malakaviy ishining nazariy va amaliy ahamiyati.   Mazkur bitiruv
malakaviy   ishda   bayon   etilgan   materiallardan   mavzuga   oid   qo’llanmalar,
maqolalar,   kurs   ishlari   tayyorlashda   foydalanish   tavsiya   qilinadi.   Shuningdek
undan sotsiologiya va ijtimoiy ish fanlariga oid  oid darslik va o‘quv qo‘llanmalar
tayyorlashda ham keng foydalanish mumkin.
 
Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi.  Mazkur  bitiruv malakaviy ishi kirish,
oltita   paragrafni   o’z   ichiga   olgan   2   ta   bob,   xulosa,   foydalanilgan   adabiyotlar
ro’yxati hamda ilovalardan iborat.
6 I.BOB. YOLG‘IZ KEKSALARGA IJTIMOIY XIZMAT
KO‘RSATISHDA QADRIYATLARNING SOTSIOMADANIY
XUSUSIYATLARI MAVZUSINING NAZARIY-METODOLOGIK
ASOSI
1.1. Keksa yoshlilar tushunchasining sotsial tavsifi
“Keksalik”   atamasiga     aniq,   bir   ma’noli   t a’ rif   berishning   o‘zi   imkonsiz.
Chunki   mazkur   tushuncha   turli   davrlarda,   turli   sotsiomadaniy   tizmlarda   turlicha
ta’riflanadi.   Shuningdek,   keksalik   hodisasiga   tibbiyot,   iqtisodiyot,   sotsiologiya
huquqshunoslik fanlari nuqta’i- nazaridan ham bir-biridan farqlanuvchi qarashlarni
keltirish   mumkin.   Masalan   t ibbiyot   nuqta’i-nazaridan   qarilik   tanada   qaytarilmas
o'zgarishlar   sodir   bo'lganda   boshlanadi,   bu   ko'pincha   o'rta   yoshda   boshlanadigan
biologik qarilik deb ataladi. Iqtisodiy   nuqta ’i- nazardan   qarilikni   pensiya   yoshining
boshlanishi     bilan     hisoblash   mumkin.  O‘zbekiston   Respublikasida   amal   qiluvchi
huquqiy me’yoriy xujjatlarga muvofiq keksalik   – keksa yoshli fuqarolar, aholining
keksa yoshli qatlami, pensiya yoshidagi fuqarolar kabi atamalar bilan tavsiflanadi.
Shuningdek   O’zbekiston   Respublikasi   Konstitutsiyasi   57-moddasida   keksalikkga
doir   fikrlar   keltirilgan.   Mehnatga   layoqatsiz   va   yolg‘iz   keksalar,   nogironligi
bo‘lgan   shaxslar   hamda   aholining   ijtimoiy   jihatdan   ehtiyojmand   boshqa
toifalarining huquqlari davlat himoyasidadir.
            Davlat aholining ijtimoiy jihatdan ehtiyojmand toifalarining turmush sifatini
oshirishga, jamiyat va davlat hayotida to‘laqonli ishtirok etishi uchun ularga shart-
sharoitlar yaratishga hamda ularning asosiy hayotiy ehtiyojlarini mustaqil ravishda
ta’minlash imkoniyatlarini kengaytirishga qaratilgan choralarni ko‘radi.
Davlat nogironligi bo‘lgan shaxslarning ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy sohalar
obyektlari va xizmatlaridan to‘laqonli foydalanishi uchun shart-sharoitlar yaratadi,
ularning   ishga   joylashishiga,   ta’lim   olishiga   ko‘maklashadi,   ularga   zarur   bo‘lgan
axborotni to‘sqinliksiz olish imkoniyatini ta’minlaydi. 6
 
6
 O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – Toshkent: O’zbekiston, 2023.  
7 Birlashgan Millatlar Tashkiloti 65 yoshdan oshgan odamlarni, Jahon sog'liqni
saqlash tashkilotiesa  60 yoshdan oshganlarni  keksa yoshlilar sifatida tasniflaydi. 7
 Bundan tashqari, Jahon Sog’liqni Saqlash tashkiloti keksalikni uch bosqichga
ajratadi: 
 60-75 yosh - qarilik, erta qarilik;
 75-90 yosh - keksalik, kech qarilik; 
 90 yoshdan katta - qarilik, uzoq umr ko'rish. 
  Rossiyada   esa,  qarilik ko'pincha 50 yoshdan keyingi  yosh deb ataladi. 8
 
Jahon   Sog‘liqni   Saqlash  Tashkilotining   taxminlariga   ko‘ra,   2024-yilda   dunyodagi
har o'ninchi odam 65 yosh   va undan katta bo'ladi. 2050-yilda ushbu yosh guruhi
dunyo bo'ylab har 6 kishidan 1 nafarini tashkil etadi. Bu o‘rinda, ayollar erkaklarga
qaraganda   ko'proq   umr   ko'rishadi   va   shuning   uchun   keksa   odamlarning   ko'p
qismini   tashkil   qiladi.   1950-yilda   ayollar   butun   dunyo   bo'ylab   erkaklarnikidan
deyarli to'rt yil ko'proq umr ko'rishlari  mumkin edi. 2021-yilda ular orasidagi farq
besh yildan ortiqroqga oshadi. 
               Mehnatga layoqatli keksa aholi  (55-64 yosh) 2021-yildagi 723 milliondan
2050-yilda 1075 millionga va 2100-yilga kelib 1218 millionga ko'payishi prognoz
qilinmoqda. 9
Qarishning ijtimoiy, psixologik va biologik jihatlari, uning sabablari va unga
qarshi kurashish usullari gerontologiya fani tomonidan o'rganiladi, keksa yoshdagi
kasalliklarni davolash va oldini olishning o'ziga xos xususiyatlariga bag'ishlangan
gerontologiyaning   xususiy   bo'limi   geriatriya   deb   ataladi.   "Gerontologiya"
insonning   qarish   jarayonini   o’rganadigan   fan   bo’lib,   yunoncha   «geros»   -   qari   va
«logos»   -   bilim   degan   ma'noni   anglatadi.   "Gerontologiya"ning   asosiy   maqsadi
insonning faol va to’laqonli hayotini uzaytirish yo’llarini izlab topishdir. Jahondagi
barcha   mamlakatlarda   demografik   ko’rsatkichlar   qariyalar   hisobiga   oshib
bormoqda.   Bu   esa   "Gerontologiya"   va   "Geriatriya"   sohasidagi   bilimlar   doirasini
7
https://tochno.st/problems/ageing
8
 https://penza-post.ru/news/v-penze-zhiteli-starshe-50-let-mogut-besplatno-zanimatsya-sportom-v-rubine
9
 https://www.un.org/ru/observances/older-persons-day
8 kengaytirishni   taqozo   etadi.   "Gerontologiya"   fani   quyidagi   tarkibiy   qismlardan
iborat:  
1. Qarish   biologiyasi. 
2. Geriatriya.
3. Gerogigiena. 
4. Gerontopsixologiya. 
5. Gerodermiya. 
6. Gerodietetika. 
7. Geroekologiya.
Qarish   biologiyasi   —   organizm   hayotining   yoshga   bog liq   muayyan   birʻ
davri,   muqarrar   ravishda   yuz   beradigan   jarayon.  A zo   va   sistemalarda   o ziga   xos	
ʼ ʻ
o zgarishlar ro y berib boradi, bu esa asta-sekin organizmning hayotga moslashuv	
ʻ ʻ
imkoniyatlari susayishiga olib keladi.
Geriatriya   (yun.   geron   —   keksa,   kari   va   iatreia   —   davolash,   g amxo rlik	
ʻ ʻ
qilish)   —   klinik   tibbiyotning   keksalarga   xos   kasalliklarni   o rganadigan,
ʻ
shuningdek ularning oldini olish va davolash usullarini ishlab chiqadigan bo limi:	
ʻ
gerontologiyannnt muhim bir sohasi.
Gerogigiyena   -   katta   yoshdagi   odamlarning   umumiy   va   maxsus   gigiyenasi
masalalarini o'rganadi.
Gerontopsixologiya   (yun.   geron   —qari,   keksa   va   psixologiya)   —
gerontologiya va yosh psixologiyasi sohasi. Umumiy psixologiya vositalari hamda
usullaridan   foydalanib,   keksalar   ruhiyati   va   fe lining   o ziga   xos   xususiyatlarini	
ʼ ʻ
o rganadi.	
ʻ
Gerodermiya   (gerodermiya;   gero-   yunoncha   derma   terisi)   terining   qarigan
terini   eslatuvchi   patologik   atrofiyasi;   masalan,   jinsiy   bezlar   va   gipofiz   bezining
hipofunktsiyasi bilan kuzatiladi.
9 Gerodietetika   (gero-dietetika)   -   keksa     va     keksa   odamlarning   ovqatlanish
tartibini   o'rganuvchi       va   ushbu   aholi   guruhining   ratsional   ovqatlanishi   bo'yicha
tavsiyalar ishlab chiqadigan dietetikaning bo'limi.
Geroekologiya   -   Qarish   jarayoniga   ekologik   omillarning   ta’sir   etishini
o’rganuvchi fan .
Keksalarda   turli   kasalliklarning   paydo   bo lishi,   kechishi   va   rivojlanishiningʻ
o ziga   xos   tomonlarini   o rganish   hamda   ularning   oddini   olish;     qarishga   sabab	
ʻ ʻ
bo ladigan jarayonlarni aniqlash, yashartish choralarini ko rish; qari va keksalarga
ʻ ʻ
tibbiy-ijtimoiy yordam xizmatini tashkil etish geriatriya oldida turgan eng dolzarb
muammolardandir.
Gerontologiya qarishning uchta asosiy turini o'rganadi: 
• tabiiy,
• erta, 
• kechiktirilgan.
  Tabiiy   qarish .   Bu   norma   va   inson   hayotining   biologik   jarayonlariga   mos
keladi.
                      Erta qarish.   Bu insonning hayot sifatini sezilarli darajada kamaytiradigan
jiddiy   muammo.   U   kuchni   yo'qotish,   zaiflik   hissi,   kasalliklar   yo'qligida   og'riqli
hislar   bilan   namoyon   bo'ladi.   Ushbu   sindrom   odatda   o'rta   va   keksa   odamlarda
uchraydi.
            Sekin qarish.  Ushbu tur sog'lom turmush tarzining natijasi bo'lib, uzoq umr
ko'rish va umr ko'rish davomiyligi bilan ajralib turadi.
           Erta qarishni oldini olish va ko'p yillar davomida kuch-quvvatni saqlab qolish
uchun Moskvadagi markazning gerontologlari 35-40 yoshdan boshlab profilaktika
choralarini boshlashni tavsiya qiladilar.
                      Birlashgan   Millatlar   Tashkilotining   hisob-kitoblariga   ko'ra,   XX   asrning
ikkinchi   yarmi   va   XI   asrning   boshlarida   60   va   undan   katta   yoshdagi   dunyo
aholisining dinamikasi quyidagicha: 
10                      1950-yilda 205 million kishi, 2000-yilda 600 million kishi bo'lgan.   2009-
yilda   ularning   soni   737   million   kishidan   oshdi.   2009-yilda   60   va   undan   katta
yoshdagi aholining o'rtacha ulushi 10,8% ni tashkil etdi. Bu Qatar va BAAda eng
kichiki (1,9%), Yaponiyada esa eng kattasi (29,7%) edi.     2019-yilda 65 yoshdan
oshganlar   soni   705   millionni,   besh   yoshgacha   bo‘lgan   bolalar   soni   esa   680
millionni   tashkil   etdi,   bu   ko‘plab   mamlakatlarda   tug‘ilishning   kamayishi   bilan
bog‘liq.   2019-yilda 80  yoshdan  oshganlar   soni   143 millionni  tashkil  etdi   va 100
yoshdan   oshganlar   soni   533   000   ni   tashkil   etdi,   bu   2000-yilda   151   000   ga   yaqin
edi.
                      2021-yilda   60   yoshdan   oshganlar   soni   bir   milliarddan   oshdi.   2021-yil   1-
oktabr   holatiga   ko‘ra,   65   yosh   va   undan   katta   yoshdagi  Yaponiya   aholisi   ulushi
29,1   foizni,   75   yosh   va   undan   katta   yoshdagilar   15   foizni,   85   va   undan   katta
yoshdagilar esa 5,2 foizni tashkil etdi.
Ijtimoiy   fanlarga   oid   adabiyotlarda   mutaxassis   olimlar     keksalik   jarayonini
tavsif etuvchi bir qator nazariyalarni keltiradilar  Masalan :
1. Aloqani   uzish   nazariyasi   qarishni   qarigan   odam   va   boshqa   shaxslar
o'rtasidagi   o'zaro   ta'sirning   pasayishiga   olib   keladigan   muqarrar   o'zaro   masofa
sifatida   tushunadi.   Ushbu   jarayon       keksa     yoshli   kishi   yoki,   uni   o‘rab   turgan
ijtimoiy   muxid   tomonidan   ham,   birday   boshlanishi   mumkin.   Mazkur   nazariya
keksa  yoshli kishi va  jamiyat o‘rtasidagi ijtimoiy  a’loqalarni pasayishini  nazarda
tutadi.
2.   Chiqib   ketish   nazariyasi   odamlarning   yoshi   va   qariganligi   sababli
ijtimoiy   hayotdan   uzoqlashish   jarayonini   tavsiflaydi.   Ushbu     nazariya   shuni
ko'rsatadiki, vaqt  o'tishi  bilan kattalar  kattalar  hayotida  markaziy  bo'lgan ijtimoiy
rollar   va   munosabatlardan   voz     kechishadi   yoki     tark   etadilar.   Funksionalistik
nazariya sifatida, bu ramka ajratish jarayonini jamiyat uchun zarur va foydali deb
hisoblaydi, chunki u ijtimoiy tizimning barqaror va tartibli  bo'lib qolishiga imkon
beradi.
11 3.  Ajralish   nazariyasi.     Mazkur   nazariya   sotsiologlar   Eleyn   Kamming   va
Uilyam   Erl   Genri   tomonidan   yaratilgan   va   1961   yilda   nashr   etilgan   "Aging"
kitobida taqdim etilgan. Qarishning birinchi ijtimoiy nazariyasi ekanligi va qisman
munozarali qabul qilinishi bilan ajralibturadi, u ijtimoiy fanlar bo'yicha tadqiqotlar
va   keksa   odamlar,   ularning   ijtimoiy   munosabatlari   va   jamiyatdagi   roli   haqidagi
nazariyalarning keyingi rivojlanishiga turtki berdi. Shuningdek, Bu nazariya keksa
odamlarning qarish jarayoni va ijtimoiy hayotining evolyutsiyasi haqidagi ijtimoiy
tizim muhokamasi bo'lib, funksional nazariyadan ilhomlangan. Darhaqiqat, taniqli
sotsiolog,   yetakchi   funksionalist   hisoblangan   Talkott   Parsons   Kamming   va
Genrining   kitobiga   so‘zboshi   yozgan.
O‘ziga   xos   nazariya   jixatdan,   Kammings   va   Genri   qarishni   ijtimoiy   tizim
doirasida   joylashtiradilar   va   yoshga   qarab   dissotsiatsiya   jarayoni   qanday   sodir
bo'lishini   va   nima   uchun   bu   butun   ijtimoiy   tizim   uchun   muhim   va   foydali
ekanligini tavsiflovchi bir qator bosqichlarni taklif qiladilar. Ular o'z nazariyalarini
Kanzas-Siti   kattalar   hayotini   o'rganishga   qaratilgan   tadqiqotlarning   ma’lumotlari
hamda  Chikago unvirsiteti tomonidan o‘tkazilgan empirik tadqiqodlarning natijasi
asosida     ishlab   chiqdilar.     Unga   ko‘ra,   mazkur   tadqiqodchilar   “ajralish
nazariyasining” quydagi to‘qqizta postulatini yaratdilar:
1.   Keksayib   borgan  sari   odamlar   boshqalar   bilan   bo‘lgan   o‘zaro   a’loqalarini
yo‘qotib   boradilar.   Sababi   qarish   jarayoni   kishi   ruxiyatida   o‘limni   kutish
tuyg‘usini   yuzaga   keltiradi.   Natijada   kishi   vaqt   o‘tishi   bilan     o‘z   yaqinlari   bilan
a’loqa qilish ko‘nikmasini  yo‘qotib boradi.
2 .   Qarish   jarayonida   kishilar       o‘zaro   munosabatlarni   tartibga   soluvchi
ijtimoiy   me y orlardan   ozod   bo‘ladilar.   Tabiiyki,     ijtimoiy   meyorlar   bilan   a’loqani
yo‘qolib borishi, ulardan uzilish jarayonini kuchaytiradi. 
  3.Ajralish   jarayoni     erkaklar   va   ayollar   uchun   turli   xil   ijtimoiy   rollari   tufayli
farq   qiladi.
12 4 .Ajralish jarayoni shaxsning o'zi jtimoiy rollarini to'liq bajarishi bilan birga,
ko'nikma   va   qobiliyatlarni   yo'qotib,   obro'siga   putur   yetkazmaslik   istagidan   kelib
chiqadi.   Shu   bilan   birga,   yoshlar   o'rtasida   bo'sh   bo'lganlar   o'ynagan   rollarni
bajarish uchun zarur bo'lgan bilim va ko'nikmalarni rivojlantirishga o'rgatiladi.
5   . To'liq   ajralish   shaxs     ham,     jamiyat   ham   bunga   tayyor   bo'lganda   sodir
bo'ladi.          Ularning   orasidagi   ajralish   biri   tayyor,    ikkinchisi   tayyor   bo'lmaganda
sodir   bo'ladi.
6.  Aloqadan   uzilgan   odamlar   o'zlik   inqirozidan   azob   chekmaslik   yoki   ruhiy
tushkunlikka tushmaslik uchun yangi ijtimoiy rollarni o'z zimmalariga oladilar.
7.   Inson   o'z   hayotida   qisqa   vaqt   qolganini   anglab,   endi   o'zining   ijtimoiy
rollarini   bajarishni   xohlamasa,   taslim   bo'lishga   tayyor;   va   jamiyat   balog'atga
yetganlar uchun ish bilan ta'minlash uchun ajratish imkonini beradi.
8.   Ajralish   natijasida   ijtimoiy   munosabatlardagi   rollar,   statuslar   xattoki
jamiyatdagi iyerarxik  h olat  h am o‘zgarishi mumkin.
9 . Keksalik   yoshi   bilan   bog‘liq   ajralish   barcha   madaniyatlarda   u   yoki,   bu
ko‘rinishda   uchraydi.   Lekin,   u   yuzberayotgan   sotsiomadaniy     muxid   meyorlari
bilan belgilanadi, baholanadi.
Ushbu   postulatlarga   asoslanib,   Kammings   va   Genri   keksa   odamlar   ajralish
jarayonini   qabul   qilganda   va   bajonidil   rozi   bo'lganda   baxtli   bo'lishini   taklif
qiladilar.   Shunga   qaramay,   “ajralish”   nazariyasi   chop   etilishi   bilanoq,   turli
munozara   va   tanqidlarga   sabab   bo‘ldi.   Ba'zi   tanqidchilar   bu   noto'g'ri   ijtimoiy   fan
nazariyasi   ekanligini   ta'kidladilar,   chunki   Kammings   va   Genri   bu   jarayon   tabiiy,
tug'ma   va   muqarrar,   shuningdek,   universal   deb   hisoblashadi.   Funktsionalistlar   va
boshqa  nazariya   qarashlar   o'rtasida  sotsiologiyada  fundamental  ziddiyatni  keltirib
chiqargan holda, ba'zilari nazariya qarish tajribasini shakllantirishda sinfning rolini
butunlay   e'tiborsiz   qoldirishini   ta'kidladilar,     boshqalari   esa   keksa   odamlar   bu
jarayonda   ishtirok   etmaydi   degan   tah   minni   tanqid   qildilar.   Balki   ijtimoiy
tizimning   mos   keluvchi   vositalaridir.   Bundan   tashqari,   keyingi   tadqiqotlarga
13 asoslanib,   boshqalar   ajralish   nazariyasi   keksa   odamlarning     murakkab   va     boy
ijtimoiy hayotini va  nafaqaga chiqqandan  keyin bog'lanishning ko'plab shakllarini
qamrab ololmasligini ta'kidladilar. 10
Mashhur   zamonaviy   sotsiolog  Arli   Xokshild   ham   ushbu   nazariya   bo'yicha
tanqidiy maqolalar chop etgan. Uning fikricha, bu nazariya noto'g'ri, chunki unda
"qochish   bandi"   mavjud   bo'lib,   o'z   fikridan   qaytmaganlarni   muammoli   odamlar
deb hisoblaydi. U,  shuningdek, Kammings va Genrini ajralish ixtiyoriy ekanligiga
dalil   keltira   olmaganliklari   uchun   tanqid   qildi.Ushbu   tanqidiy   munosabatlar
natijasida, Kamming   so'zining nazariy pozitsiyasiga sodiqqolgan bo'lsa-da, Genri
keyinchalik   uni   keyingi   nashrlarda   rad   etdiб   va   keyingi   muqobil   nazariyalarga,
jumladan, faoliyat nazariyasi va uzluksizlik nazariyasini ilgari surdi. 
 "Faoliyat nazariyasi"  "ajralish nazariyasiga" muqobil bo'lib, uning axloqga
muvofiqligi   masalasini   ko'tarib,   keksalikka   kirganda,   odamlar   bir   xil   ehtiyoj   va
istaklarni   saqlab   qolishlarini,   o'rta   yoshda   va   ularni   jamiyatdan   chiqarib   tashlash
niyatlariga har tomonlama  qarshilik ko'rsatishni nazarda tutadi. 
Unga   ko‘ra,   keksalarga   ijtimoiy   -iqtisodiy   ahvoli   past   bo'lgan   aholining
ozchilik guruhi sifatida qarash lozim. 
Jamiyatda   keksa   yoshlilarni     o‘ziga   xos   ijtimoiy   gurux   sifatida   o‘rganishda
“submadaniyat”   nazariyasi   xam   aloxida   ahamiyat   kasb   etadi.   Mazkur   nazariya
quyidagi ikki jihatga diqqat qaratadi:
1. Katta yoshli kishilarning o‘zaro yaqinligi,
2. Keksa yoshli kishilarning boshqa ijtimoiy guruxlar bilan o‘zaro ta’siri. 
         Ushbu har ikkala jihat ham keksa yoshli kishilarning o‘zaro munosabatlarini
o‘ziga xos submadaniyat sifatida ko‘rishni taqazo qiladi.   Zotan, keksa odamlarga
nisbatan   va   qarilikda   jamiyat   tuyg'usi   keksa   yoshdagi   submadaniyatning   paydo
bo'lishiga asos bo'ladi.
10
 The Social Connectedness of Older Adults: A National Profile. American   Sociological   Review  2008;73(2):185-
203.
14 Keksa   yoshli   kishilarni     ijtimoiy   guruh   sifatida   tavsiflashda   “Yosh
tabaqalanish  nazariyasi”  ham  muxhim  o‘rin  tutadi. Unga  ko‘ra,  jamiyatning yosh
va ijtimoiy munosabatlar  bo‘yicha bo‘linishini hisobga olgan holda, turli avlodlar,
jumladan,   katta   va   kichik   avlodlarning   xususiyatlarini   tushuntirishga   yordam
beradi   va   muayyan   yosh   guruhiga   xos   bo‘lgan   turmush   tarzi   va   umumiy
xususiyatlarni   ta’kidlaydi.   Bundan   kelib   chiqadiki,   keksa   odamlarning   har   bir
avlodi o'ziga xosdir va faqat o'ziga xos tajribaga ega.
“Fuqarolik   ning     ko‘p   avlod   nazariyasi”   har   bir   avlodni   ijtimoiy   dunyoni
shakllantirishda   ishtirok   etishga   chorlaydi,   bunga   davom   etgan   uzluksiz   jarayon
sifatida qaraydi. 11
Yuqorida   muhokama   qilingan     nnazariyalar   xamda   muloxazalar     qarish
jarayonining   o'ziga   xosligini   tizimli   tushunishni   ta'minlaydi,   va   shaxsning   shaxs
sifatidagi   o‘ziga   xos   individualligi   va   uni   to‘liqroq   ochib   berish   oila,   jamiyat   va
davlat g‘amxo‘rligi markazida bo‘lishini nazarda tutadi.
11
 Холостова, Йе. И. Социалная работа с пожилыми людми / Учебник— Москва : 
Издателство Дашков  И.  К,2019. — 338 с. 
15 1.2 Keksa yoshlilarga ijtimoiy xizmat ko‘rsatishda qadriyatlarning ahamiyati
      Kishilik   jamiyatining   turli   bosqichlarida     qariyalarga   munosabat
ko‘rsatishda   diniy,   milliy,   qolaversa   umuminsoniy   qadriyatlarning     o‘rni   g‘oyat
katta bo‘lgan. Ushbu xolat ayniqsa  dinlarning muqaddas kitoblarida, turli davrdagi
falsafiy   ta’limotlarda,   san’at   asarlarida     ifodalangan.   Misol   uchun   qadimgi   Bobil
svilizatsiyasidagi   ilk   yozma   manbalardan   biri   “Gilgamish”   dostonida   keksalik
inson   kamolotining   cho‘qqisi,   ularga   hurmat   oliy   fazilatlardan   biri   sanaladi. 12
Qadimgi   xitoy   svilizatsiyasida   esa,   yoshi   ulug‘   kishilarni   xurmat   qilish,   ularni
qadirlash   muhim   axloqiy   me’yorlardan   biri   hisoblangan.   Ushbu   ahloqiy
ko‘rsatmalar Konfudsiy tomonidan ishlab chiqilgan axloqning beshta oltin qoidasi
deb nomlangan tamoyilga kiritilgan.  13
 
Keksa   yoshli   kishilarga   aloxida     e’tibor   ko‘rsatish,   ularni   xazinani
qadrlaganday, qadrlash an’anasi qadimgi xind ta’limotlarida “Satradaniya” atamasi
bilan   izoxlangan.   “Rigveda”   madh   qo‘shiqlarida   Qarisi   bor   xar   bir   xonadon
xazinasi bor xonodon sanaladi deya uqdiriladi.
  “Rigved a ” da     ushbu nasixatlar   xalqimizning “Qarisi bor uyning parisi bor”
degan maqoliga ayni mos keladi.
Qariyalarga     o‘ziga   xos,   alohida   munosabatda   bo‘lishda,   umuman   olganda,
yoshi  katta  insonga   hurmat   ko‘rsatishda     diniy  qadriyatlarning  o‘rni  muhim   o‘rin
tutadi.   Masalan   islom   dinida       ota-ona,   shuningdek,   jamoaning   yoshi   ulug‘lariga
bo‘lgan insonparvarlik munosabati “Qur’on” va “Hadislarda” o‘z ifodasini topadi.
“Qur’onda”   “Biz   insonga   ota   onasiga   yaxshilik   qilishni   buyurdik”   oyati     keksa
yoshli   insonlarga     xurmat   ko‘rsatishni   ham   bildiradi. 14
    Shuningdek   Xadislarda
“Agar ota-onang vafot etgan bo‘lsa, ularning yaqin birodarlariga yaxshilik qil” deb
12
  https :// fayllar . org / gilgamish - dostoni . html
13
 Religion in Modern Societas. Gunnar Skirbekk. Routledge 2024. 124-b.
14
 604 sahifali Qur onda.77-106 sahifa. 4-6 juz.ʼ
16 uqdiriladi. 15
    Qolaversa,   islom   dinidagi   zakot   tizimi   kambag‘al,   yetim,   beva
bechoralar   bilan   bir   qatorda,   boquvchisini   yo‘qotgan   qari,   yordamga   muxtoj
kishilarga moddiy yordam berishni ham  nazarda tutadi. 
  Shuningdek   keksa   yoshli   kishilarga   alohida   hurmat   ko’rsatish   haqida
payg’ambarning quyidagi hadislarini misol qilib keltirish mumkin  : “Har bir kishi
keksa   yoshda   bo‘lgan   shaxsning   maqomi   va   fazilatini   yoshiga   qarab   bilsa   va   uni
hurmat-ehtirom   qilsa,   Alloh   taolo   uni   oxiratdan   qo‘rqish   va   xavotirlanishdan
saqlaydi”
              Shuningdek   keksalik   masalalariga   Islom   dini da   ham   o’rinli   fikrlar   keltirib
o’tilgan .   Dinimiz   keksalarni   hurmat-ehtirom   qilish   va   ularni   muhofazat   etishni
jamiyatning   har   bir   shaxsi   uchun   vojib   etib   ko‘rsatma   beradi.   Rasuli   Akram
salallohu   alayhi   va   olihi   va   sallam   shunday   marhamat   qiladilar:   “Musalmon
keksalarni  hurmat-ehtirom   qilish  Alloh  taologa  ta’zim  qilishdir”.  Yoki   boshqa   bir
joyda shunday buyuradilar: “Har bir kishi keksa yoshda bo‘lgan shaxsning maqomi
va   fazilatini   yoshiga   qarab   bilsa   va   uni   hurmat-ehtirom   qilsa,   Alloh   taolo   uni
oxiratdan   qo‘rqish   va   xavotirlanishdan   amonda   saqlaydi”.  Yoshi   ulug‘   insonlarni
qadrlash   va   kichiklarga   mehr-muhabbat   ko‘rsatish   islom   dinining   axloqiy
dasturulamallaridan sanaladi va oila poydevorini musaffo aylab, mustahkamlaydi.
Imom   Sodiq   alayhissalom   bu   haqda   shunday   marhamat   etadilar:   “Kichiklarga
rahim-shafqat qilmagan va keksalarimizning qadrlarini bilmaganlar bizdan emas”.
Qariyalarni e’zozlash, ularni o‘ziga xos tajribaga ega kishilar sifatida qadrlash
g‘oyasi     yahudiylik     dinining   muqaddas   kitobi   bo‘lgan   “Eski   ahd”   da   ilgari
suriladi.   Unga   ko‘ra,   insonga   keksaygan,   ayniqsa,   yordamga   muxtoj   paytida
moddiy   va   ma’naviy   yordam   ko‘rsatish       xar   bir     yaxudiyning   burchi   sifatida
tavsiflanadi. Bundan tashqari “Eski axd” dagi asosiy qonunlardan biriga muvofiq,
beva   bechoralar,   keksa   yoshli   kishilar   uchun   alohida   mablag‘   ajratish   ko‘zda
tutiladi. 16
  Unga ko‘ra topilgan foydaning 19 dan birini yordamga muxtoj kishilarga
15
 http://ferlibrary.uz/f/buxoriy_al-jome_as-sahih_1_jild.pdf
16
 http://bibliya-online.ru/vetkhiy-zavet/
17 ulashish   shartligi   20   dan   birini   berish   xasislik   ekanligi   takidlanadi.
Qolaversa,qilinayotgan   xayr-ehsoning   kim   tomonidan   berilayotganligini
bildirilmaslik aloxida etiborga olinadi. 17
Xristianlikning Katolik va Pravoslov masxablarida ayniqsa yordamga muxtoj
keksalarga,   kambag‘allarga   yordam   ko‘rsatish   qaysidir   ma’noda   ideallashtiriladi.
Tabiyki,   bu   jarayon   xristianlikning   teologik   g‘oyalaridan   kelib   chiqqan   xolda
amalga   oshiriladi.     Shunga   aloxida   diqqat   qaratish   lozimki,   xristianlik   cherkovi
qat’iy   tizmlashgan   tashkilot   bo‘lganligi   bois,     axolining   yordamga   muxtoj
qatlamiga   aloxida yordam ko‘rsatish   tizmlashgan tartibda amalga oshiriladi. Bu
ayniqsa     cherkovlar   qoshidagi     manastrlar   tomonidan       olib   borilgan.   Cherkov
qonunlariga   muvofiq,   cherkov   yer   mulkidan   keladigan   foydaning   4   biri
yepiskoplarga, 2 qismi maxaliy ruxoniylarga, 3 qismi yangi cherkov va manastrlar
qurishga 4 qismi kambag‘al keksalar, yetimlar va bechoralarga taqsimlangan.  
Xristianlikning   Protestantlik   masxabi   Katolik   va   provosloviyadan   farqli
ravishda   kambag‘allikni   ideallashtirmaydi.     Ushbu   ta’limot     manastrlarga   qarshi
chiqish   bilan   birgalikda   faqatgina   moddiy   yordamga   tayanib   qolish   g‘oyasini   rad
etadi.   Marten   Lyuter   o‘zining   “Болбшой   катехизис”   asarida   insonni   qiyin
vaziyatdan   xalos   qilish   unga   sadaqa   berish   bilan   emas   uning   ichki   kuchini
uyg‘otish,   unga   motivatsiya   berish,   uni   axloqiy   poklashda   ko‘rinadi. 18
    Shuni
aloxida   takidlash   lozimki,   protestantlikning     aynan   ushbu   yordam     modeli
keyinchalik     axolining yordamga muxtoj qatlamiga   ijtimoiy xizmat ko‘rsatishda
sotsial reablitatsion xamda   psixologik   terapevtik   shakillarining yuzaga kelishiga
sabab   bo‘ldi.   Qolaversa,    Aynan   protestantlik   ta’limotidagi       individning   ichki,
psixologik   resurslariga   e’tibor   qaratish     ijtimoiy   ishning   o‘ziga   xos   tarzda
institutsianalashishiga zamin yaratdi. 
Keksa yoshlilarga insonparvarlik munosabatini  ko’rsatishda diniy qadriyatlar
bilan   birga   milliy   qadriyatlarning   ham   ahmiyati   yuqori.   Bu   manoda   milliy
17
 http://www.my-bible.info/biblio/biblija/index.html
18
 “ Большой   катехизис ” Martin Lyuter. ISBN 978-5-7454-1346-9. 2013. 54-b.
18 qadriyatlar   asrlar   davomida   jamiyat   tomonidan   o’rnatilgan   muayyan   xulq-atvor
standartlari   asosida   shakllanadi.   Shu  bois   keksalarga   ijtimoiy  hizmat   ko’rsatishda
ularning ham roli sezilarli sanaladi. Aksariyat holda milliy qadriyatlar odob axloq
me’yorlari tarbiyaning o’ziga xos shakli sifatida namoyon bo’ladi. Misol tariqasida
keksa   yoshli   insonlarga   munosabatni   ifodalovchi   quyidagi   milliy-axloqiy
ko’rsatmalarni keltirib o’tishimiz mumkin: 
1. Yoshi   ulug‘   odam   kirib   kelganida   hurmati   uchun   kichik   yoshdagilar
o‘rnidan turishi;
2.  Majlislarda oldin yoshi katta odamga so‘z berilishi;
3.  Yig‘ilishlarda yoshi ulug‘larning izni bilan gapirilishi;
4. Yoshi ulug‘ odamga kichik yoshdagi odamning salom berib, murojaat
qilishi;
5. Yoshi   ulug‘   odamni   hurmat   qilib,   keksaligi   uchun   yig‘inlarda
yuqoriga, to‘rga o‘tkazish;
6. Yoshi ulug‘lar bilan odob, xushmuomala va ehtirom bilan gaplashish;
7. Yoshi ulug‘larning oldini kesib o‘tmaslik;
8. Yoshi ulug‘larga biror narsani tushuntirishda ochiq gapirmasdan imo-
ishora yoki qochirim bilan tushuntirish;
9. Keksalar oldida baland ovozda gapirmaslik;
10. Keksalarning   oldida   yoki   ortidan   bo‘lsa   ham,   kesatib,   masxara   qilib
gapirmaslik;
11. Keksalar oldida odob bilan o‘tirish;
12. Muhim ishlarni keksalardan maslahat olib, so‘ng boshlash;
13. Keksalardan oldin taomga qo‘l uzatmaslik;
14. Suv yoki choy kabilarni uzatishni yoshi kattalardan boshlash.
19 Keksa   yoshli   kishilarga   ijtimoiy   xizmat   ko‘rsatishda   diniy   qadriyatlar   bilan
birga,   umumiinsoniy   qadriyatlarning   ham   ahamiyati   g‘oyat   muhim   o‘rin   tutadi.
Boisi   umuminsoniy   qadriyatlar   aynan   diniy,   milliy   qadriyatlarning   o‘ziga   xos
jamlanmasi   sanaladi.   Bu   ma’noda   umuminsoniy   qadriyatlar     barcha
madaniyatlarga   ta’luqli   bo‘lish   bilan   bir   qatorda,     bugungi   kundagi   xalqaro   va
milliy   me’yorlarning   asosi   hisoblanadi.   Keksa     yoshlilarga   ijtimoiy   xizmat
ko‘rsatishda umuminsoniy qadiyatlarning  ahamiyati  ayniqsa, Birlashgan Millatlar
Tashkilotining bosh  assambleyasi tomonidan 1992-yil 16-dekabrda qabul qilingan
“Keksalarni ijtimoiy ximoya qilish” to‘g‘risidagi huquqiy tamoyilda  ifodalanadi. 19
Mazkur huquqiy xujjat o‘z ichiga quyidagi  tamoyillarni oladi:
1. “Erkinlik” tamoyili.   Ushbu tamoyilga ko‘ra, keksa yoshli  insonlar hayot
uchun eng zarur bo‘lgan: oziq-ovqat, boshpana,  kiyim kechak va tibbiy xizmatdan
foydalanish   huquqiga   egalar.   Hayot   uchun   zarur   bo‘lgan   mazkur   huquqlarni
amalga oshirish uchun ularni yetarli mablag‘  bilan ta’minlash kafolatlanadi.
2.“Ishtirok”   tamoyili.   Ushbu   tamoyil   keksa   yoshlilarni   jamiyat   hayotidagi
ishtirokini   ta’minlashni,   shuningdek,   o‘zlarining   ma’nfatlariga   doir   siyosiy   va
amaliy     dasturlarni   ishlab   chiqish   jarayonida   qatnashishlariga   imkon   berishni
nazarda   tutadi.   Shuning   bilan   birgalikda,     keksa   yoshli   kishilarning   boy
tajribasidan   foydalanish,   ularning   hayotiy   bilmlarini   yosh   avlodga   yetkazishda
yordam   berish,   turli   manfat   klublari,   norasmiy   tashkilotlarni   tuzish       ko‘zda
tutiladi. Ayni tamoyil keksa yoshli kishilarni psixologik qo‘llab quvatlashga, ularni
jamiyatdan   begonalashuvini   oldini   olishga,   o‘zlarini   ijtimoiy   hayotga   kerakli   xis
qilishga imkon beradi.
    3. “Parvarish” tamoyili.   Mazkur tamoyil qadriyalarni jamiyat, davlat, oila
institutlari   tomonidan   himoyalanishini     ko‘zda   tutadi.   Shuningdek,   ularga
salomatliklarini tiklash, sog‘ayish, zarur bo‘lganda, kassalik xavfidan ogohlantirish
maqsadida   tibbiy   xizmat   ko‘rsatish   lozimligi       keltiriladi.   Buning   uchun
19
United Nations Principles for Older Persons  http://www.un.org/esa/socdev/iyop/iyoppop.html
20 Davlatlarning   ijtimoiy   himoya   milliy   dasturlari   doirasida   turli   kassalxonalar,
sixatgohlar, salomatlikni tiklash   tashkilotlarini tuzish, ularning faoliyatini nazorat
qilish tavsiya etiladi.
4.   “Ichki   imkoniyatlarni   amalga   oshirish”   tamoyili.   Ushbu   tamoyilga
muvofiq,   keksa   yoshli     kishilarning   qiziqishlari,   ichki   potensiallarini   amalga
oshirish   istagi   hurmat   qilinadi.   Ularni   o‘zlarini   har   tomonlama     rivojlantirishlari
uchun   shart-   sharoitlar     yaratish   nazarda   tutiladi.   Ta’lim,   madaniy   xordiq   olish,
diniy   ma’naviy     meros   kabi   jamiyatning   ijtimoiy   resurslaridan   foydalanishga
imkon yaratiladi.
5.“Qadr-qimmat”   tamoyili.   Ushbu   tamoyil   keksa   yoshli   insonlarga
hayotlarini   mazmunli,   xavfsiz   o‘tkazishni     kafolatlaydi.     Ularni   turli   jismoniy,
psixologik,       tajovuslardan   himoya   qilishni   nazarda   tutadi.   Shuningdek,   keksa
yoshli insonlarga ularning yoshi, irqi, jinsi, millati, iqtisodiy holatidan qat’iy nazar
hurmat  bilan muomilada bo‘lish  lozimligini ko‘rsatadi.
Yuqoridagi   mulohazalarni   umumlashtirib   aytish   mumkinki,     keksa   yoshli
kishilarga   hurmat   ko‘rsatish,   ularni   e’zozlash   g‘oyalari     uzoq   tarixiy   ildizga   ega.
Keksa   yoshli   inson   qadimgi   Bobil,   Hind,   Xitoy   madaniyatlarida     katta   hayotiy
tajribaga   ega,   donishmand   inson   sifatida   baholanadi.     Jahon   dinlari:   buddaviylik,
xristianlik   hamda   islom   dinlarida   esa,   yoshi   ulug‘   kishilar   alohida   hurmat   iltifot
ko‘rsatilishi   zarur     bo‘lgan   toifa   sifatida     e’tirof   etiladi.  Ayni   ushbu   munosabat
bugungi kunda keksalarga ijtimoiy xizmat ko‘rsatishda diniy qadriyatlarning o‘rni
yuqori ekanligini ko‘rsatadi.
Shuningdek,   diniy   milliy   qadriyatlar   bilan   bir   qatorda   umuminsoniy
qadriyatlar ham, qariyalarga  ijtimoiy xizmat ko‘rsatishda muhim o‘rin tutadi.   Bu
ayniqsa   Birlashgan   Millatlar   Tashkiloti   Jahon   Sog’liqni   saqlash   tashkilotlarining
keksalarni   ijtimoiy   himoya   qilishga   qaratilgan   huquqiy   me’yoriy   hujjatlari   aynan
umuminsoniy qadriyatlar tamoyillariga asoslanganligini ko’rsatadi.
21 1.3  Keksa yoshlilarga qulay xizmat ko’rsatishning ijtimoiy asoslari
Ijtimoiy   fanlarga   oid   adabiyotlarda   ijtimoiy   xizmat   bu,   fuqarolarga   ularning
yashash     sharoitlarini   yaxshilash   birlamchi   extiyojlarini   mustaqil   ravishda
taminlash qobiliyatini kengaytirish  uchun yordam sifatida  tariflanadi 20
. 
Ilmiy   adabiyotlarda   "ijtimoiy   xizmatlar"   ta'rifining   turlicha   talqinlari   ham
mavjud   .   Jumladan,   E.A.Bogdanyanning     so'zlariga   ko'ra,   ijtimoiy   xizmat
aholining   zaif   segmentlariga   va   har   qanday   sharoitda   aholining   zaif   qatlamlariga
(hayotni   ob'ektiv   ravishda   buzadigan   holat:   ishsizlik,   kasallik,   yetimlik,
xavfsizlikning   yo'qligi,   ishsizlik   va   boshqalar,   inson   mustaqil   ravishda   chidab
bo'lmaydigan holat).    
  N.N.Doroshenko   ijtimoiy   xizmatlar     “qiyin   hayotiy   vaziyatda   fuqarolarni
zaruriy   qo'llab-quvvatlash     imkoniyatini   yaratib   beruvchi   ijtimoiy   texnologiya,
ya'ni fuqaroning hayotini buzuvchi holat, u   o'z-o'zidan bartaraf eta olmaydi” deb
ta'kidlaydi . 
E.N.Timoshina   ijtimoiy   xizmatning   quyidagi   konsepsiyasidan   foydalanishni
taklif   qiladi:   “ijtimoiy   qo'llab-quvvatlash,   ijtimoiy   va   ichki,   ijtimoiy-tibbiy,
psixologik-pedagogik,   ijtimoiy-huquqiy   xizmatlar   va   moddiy   xizmatlar   ko'rsatish
bo'yicha   ijtimoiy   xizmatlarning   faolligi   qiyin   hayotiy   vaziyatlarda   fuqarolarni
ijtimoiy   moslashtirish   va   qayta   tayyorlash”.   "Ijtimoiy   xizmatlar"   tushunchasining
yuqoridagi   ta'riflarini   tahlil   qilib,   ularning   har   biri     qiyin   hayotiy   vaziyat
mavjudligini tilga oladi, degan xulosaga kelishimiz mumkin.
Ijtimoiy xizmatlar ijtimoiy ish jarayonida ko‘rsatiladi.   Ular odatda davlat va
nodavlat     xamda   jamoat   tashkilotlari   tomonidan     ko‘rsatilishi   mumkin.   Ijtimoiy
xizmatlar:   ta’lim,   sog‘liqni   saqlash,   oziq   ovqat   xizmati,   xuquqni   ximoya   qilish,
yong‘in xizmati  kabi soxalarda  olib boriladi. 
20
 A. A. Abduxalilov, E. X Zaitov. Ijtimoiy siyosat\\  Toshkent VNESHINVESTROM. 2021. 68-b. 
22 Axoliga   ijtimoiy   xizmat   ko‘rsatishda   uning   bir   qator   tamoyillari   o‘ziga   xos,
muxim   axamiyat   kasb   etadi.   Mutaxasislar   ushbu   tamoyillarni   quydagicha
tavsiflaydi:
1. Fuqarolarning   millati,   irqi,   jinsi,   yoshi   va   diniy   e’tiqodidan   qatiy   nazar
teng imkoniyatlarga  ega bo‘lishi;
2. Ijtimoiy xizmatning ochiqliligi;
3. Ixtiyoriylik;
4. O‘z o‘ziga  ishonishga asoslangan ijtimoiy  moslashuvni rag‘batlantirish;
5. X avfda   yoki,   nochor   xolda   qolgan   fuqarolarga   yordam   ko‘rsatishning
manzililigi;   
6. Insonparvarlik , xayrixoxlik va  shaxs haqidagi ma’lumotlarni sir saqlash;
7. Qonunlar va xalqaro standartlarni hisobga olish;
8. Profilaktik etibor 21
.
Xalqaro   mexnat   tashkilotining   konvensiyalari   va   amaldagi   qonunchilikka
ko‘ra quydagi   toifa kishilar ijtimoiy   xizmat olish xuquqiga egalar Shuning bilan
bir qatorda,  ushbu shaxslarda quyda ko‘rsatilgan xolatlarning kamida  bittasi  talab
etiladi:
•   kasallik,   jarohat,   yosh   yoki   nogironlik   tufayli   o'z-o'zini   parvarish   qilish,
mustaqil harakat qilish va asosiy hayotiy ehtiyojlarni ta'minlash qobiliyatini to'liq
yoki qisman yo'qotish;
•   oilada   doimiy   tashqi   parvarishga   muhtoj   nogiron   yoki   nogironlarning
mavjudligi;
•   ijtimoiy   moslashishda   qiyinchiliklarga   duch   kelayotgan   bolaning   yoki
bolalarning mavjudligi;
•   nogironga,     bolalarga   g'amxo'rlik   qilishning   mumkin   emasligi,   shuningdek
ularga g'amxo'rlikning etishmasligi;
21
 A. A. Abduxalilov, E. X Zaitov. Ijtimoiy siyosat\\  Toshkent VNESHINVESTROM. 2021. 98-b.
23 •   uydagi   zo'ravonlik   yoki   oila   ichidagi   nizolar,   shu   jumladan   giyohvandlik
yoki   alkogolizmga   moyil   bo'lgan,   qimor   o'yinlari   bilan   bog'liq   muammolar   yoki
ruhiy kasalliklardan aziyat chekadigan shaxslar bilan;
• muayyan yashash joyining yo‘qligi;
• ish va yashash vositalarining  y etishmasligi;
•   mintaqaviy   darajada   fuqarolarning   turmush   sharoitini   yomonlashtiruvchi
yoki   yomonlashtirishi   mumkin   bo'lgan   boshqa   holatlar   mavjudligi.xolostova
teoritecheskiy asnova sotsialnaya rabota 
Bundan tashqari ijtimoiy adabiyotlarda aholiga ijtimoiy xizmat ko’rsatishning
quyidagi turlari keltiriladi:
• ijtimoiy qo'llab-quvvatlash va maslahat xizmatlari;
• uyda parvarishlash bo'yicha ijtimoiy xizmatlar;
• kunduzgi va/yoki qisqa muddatli muassasalarda ijtimoiy xizmatlar;
• turar-joy muassasalarida ijtimoiy xizmatlar.
O’z   navbatida   Ijtimoiy   qo'llab-quvvatlash   va   maslahat   xizmatlari   quyidagi
turlarni o'z ichiga oladi:
• ijtimoiy xizmatlar ko‘rsatish bo‘yicha maslahatlar berish, ijtimoiy xizmatlar
ko‘rsatuvchi tegishli organlar va tashkilotlarga yuborish;
• ishga joylashishda yordam berish;
• vasiylik va homiylikni belgilash, asrab olish, yetim va ota-ona qaramog‘isiz
qolgan   bolalarni   oilalarga   (homiylik)   va   bolalar   internat   muassasalariga   qabul
qilishga ko‘maklashish;
•   ota-onalarni   yoki   ularning   o'rnini   bosuvchi   shaxslarni   bolalar   internat
muassasalari tarbiyalanuvchisini oilaga qabul qilishga tayyorlash;
• uy-joy va maishiy sharoitlarda yordam berish va moddiy yordam olish;
24 •   protez-ortopediya   buyumlari   va   reabilitatsiya   texnik   vositalarini   olishda
ko'maklashish.
Uyda parvarishlash xizmat turlari esa 
•   maishiy   xizmatlar,   shu   jumladan   oziq-ovqat,   gigiyena   vositalari,   dori
vositalari va tibbiyot buyumlarini sotib olish va uyga yetkazib berish;
•   oziq-ovqat   tayyorlash,   binolarni   tozalash   va   shaxsiy   gigiena   tadbirlarini
amalga oshirishda yordam berish;
•   tibbiy   sabablarga   ko'ra   zarur   tibbiy   yordam   ko'rsatish,   protez-ortopediya
buyumlari  va texnik reabilitatsiya vositalari bilan ta'minlashda ko'maklashishlarni
o’z ichiga oladi. 
Ijtimoiy xizmat ko’rsatishning yana bir turi kundalik va (yoki) qisqa muddatli
xizmatlar : 
•   ijtimoiy   xizmatlar   oluvchilarni   o‘z-o‘ziga   xizmat   ko‘rsatish,   mustaqil
harakat qilish va yo‘naltirish, muloqot qilish, ularning xulq-atvorini nazorat qilish,
o‘qitish   yoki   ishlash   uchun   zarur   bo‘lgan   ko‘nikmalarga,   shu   jumladan,
reabilitatsiyaning texnik vositalaridan foydalanishga o‘rgatish;
•   oila   a’zolarini   yoki   boshqa   qonuniy   vakillarini   sog‘lig‘ida   muammoli,
nogironligi   bo‘lgan   shaxslarga   g‘amxo‘rlik   qilish   ko‘nikmalariga,   ular   bilan
muloqot qilish ko‘nikmalariga, ularni uyda reabilitatsiya qilish asoslariga o‘rgatish;
•   ota-onalarga   yoki   ularning   o‘rnini   bosuvchi   shaxslarga   bolalarni,   shu
jumladan   yetim   va   ota-ona   qaramog‘isiz   qolgan,   oila   (homiylik)   qaramog‘ida
bo‘lgan,   farzandlikka   olingan   bolalarni   parvarish   qilish   va   tarbiyalash
ko‘nikmalariga o‘rgatish;
•   ijtimoiy   xizmatlar   oluvchilar   uchun   psixologik   va   ijtimoiy-pedagogik
maslahatlar o'tkazishni o’z ichiga oladi. 
25 Shuningdek, turar joy muassasalarida ijtimoiy xizmatlar esa quyidagilarni o’z
ichiga oladi: 
• doimiy parvarish qilish, shaxsiy xizmatlar ko'rsatish, qulay binolarni mebel,
jihozlar,   ko'rpa-to'shaklar   bilan   ta'minlash,   kiyim   va   poyabzal,   boshqa   zarur
buyumlar bilan ta'minlash, yoshi va sog'lig'ini hisobga olgan holda ovqatlanish;
•   tibbiy   sabablarga   ko‘ra   birinchi   tibbiy   yordam   ko‘rsatish,   tibbiy   ko‘rikdan
o‘tkazish,   zarur   hollarda   statsionar   davolanishga   yuborish,   dori   vositalari,  protez-
ortopediya buyumlari va reabilitatsiya vositalari bilan ta’minlash;
•   maxsus   psixologik-pedagogik   yordam   ko'rsatish,   hayotiy   ko'nikmalarni
rivojlantirish;
•   qiziqishlarni   shakllantirish   va   rivojlantirish   uchun   bo'sh   vaqt,   klub   va
to'garak ishlarini tashkil etish;
•   internatlarni   tark   etib,   mustaqil   yashashi   yoki   oilasi   bilan   yashashi   uchun
sharoit yaratish 22
.
Bu   ma’noda   aholiga   ijtimoiy   xizmat   ko’rsatishda   keksa   yoshli   kishilarning
sotsial   holati   ham   alohida   e’tibor   talab   qiladi.   Zotan,   zamonaviy   demografik
ma'lumotlar   doimiy   ravishda   keksalar   va   qariyalar   sonining   ko'payishini
ko'rsatmoqda. Aholining qarishining eng muhim omili o'lim darajasining pasayishi
va umr  ko'rish davomiyligining oshishi  deb qaraladi. Biroq, ko'plab mualliflar bu
jarayonda   asosiy   rolni   tug'ilish   darajasini   pasayishida   ko'rishadi.   Ayniqsa,
Rivojlangan   mamlakatlarda   keksalar   va   yuz   yilliklar   sonining   ko'payishi   sanoat
inqilobidan   keyin   aholining   ko'pchiligining   hayot   sifatining   yaxshilanishi,
shuningdek, yangi va samarali diagnostika va davolashning murakkab usullarining
paydo   bo'lishi   natijasidir.     Rivojlanayotgan   mamlakatlarda   yangi   davolash
texnologiyalaridan   foydalanish   natijasida   tug'ilishning   tez   pasayishi   va   o'limning
o'rtacha   yoshi   ortishi   tufayli   aholining   qarishi   tez   sur'atlar   bilan   sodir   bo'lmoqda.
22
 A. A. Abduxalilov, E. X Zaitov. Ijtimoiy siyosat\\  Toshkent VNESHINVESTROM. 2021. 78-b.
26 Shuni   ta'kidlash   kerakki,   rivojlanayotgan   mamlakatlarda   keksalar   ulushining
ortishi qashshoqlik muammosi bilan birga keladi.
Keksalarga   xizmat   ko'rsatishning   eng   muhim   turlarini   ko'rsatishning   asosiy
tizimlari   "rasmiy"   va   "norasmiy"   deb   ataladi.   Rasmiy   xizmatlarga   hukumat,
xayriya   tashkilotlari,   xususiy   muassasalar   va   agentliklar   kiradi,   norasmiy
xizmatlarga   oila   a'zolari,   do'stlar   va   qo'shnilar   kiradi.   Rivojlangan   G'arb
mamlakatlari   va   AQShda   rasmiy   xizmatlar   ko'rsatishning   o'ziga   xos   xususiyati
shundaki, ular keksalar va qariyalar yashash joyida ko'rsatiladi.
Shunday   qilib,   1992-yilda   Shvetsiya   parlamenti   keksalarga   yordam   berish
bo'yicha milliy dasturni amalga oshirishga qaror qildi, unga ko'ra bir qator jihatlar,
shu jumladan statsionar va yarim statsionar yordam va maxsus uy-joylarni tashkil
etish   xarajatlari   uchun   barcha   mas'uliyat   mahalliy   aholi   zimmasiga   tushadi.
hokimiyat   organlari.   Buyuk   Britaniyadagi   ijtimoiy   ishchilar   endi   o'z   jamoalarida
keksa odamlar bilan ishlashning turli sohalarini joriy etishga harakat qilmoqdalar.
70-yillarda AQShda. keksalar uchun ilmiy-tadqiqot dasturlari, jumladan, kunduzgi
parvarish   markazlarini   tashkil   etish   uchun   grantlar   ajratildi.   Tajribaning   maqsadi
uyda parvarish qilishning arzonroq alternativlarini topish edi 23
.
Ayni paytda, kunduzgi  markazlardan tashqari, xorijiy mamlakatlarda nafaqat
vaqtincha, balki doimiy yashashni taklif qiluvchi muassasalar mavjud.
Misol   uchun,   Shvetsiyada   bu   uyda   yashashni   istamaydigan   odamlar   uchun
keng   ko'lamli   parvarish   va   davolash   xizmatlariga   ega   qariyalar   uylari.   Bu
mamlakatda   keksalarga   xizmat   ko‘rsatish   tamoyillaridan   biri   –   tanlash   erkinligi
tamoyili,   xususan,   keksalarning   uy-joyni   erkin   tanlash   huquqini   saqlab   qolishdir.
Agar   biror   kishi   uyda   yashashni   xohlasa,   bu   yordamga   bo'lgan   ehtiyojni   oshirsa
ham, u bu huquqqa ega bo'lishi kerak.
23
 Latipova N.M.“Ijtimoiy ishning etik prinsiplari va qadriyatlari”. Toshkent   2021. 48- b . 
27 Buyuk   Britaniyada   pansionatlar   vaqtinchalik   yoki   doimiy   yashash   joylarini
taklif   qiladi,   ularning   aksariyati   oilasi   bo'lmagan   va   qarindoshlari   ularga
g'amxo'rlik qila olmaydigan qariyalar uchun mo'ljallangan.
60-yillarning   oxirida.   Birinchi   "xizmat   uylari"   Shvetsiyada   qurilgan.   Ularni
yaratuvchilarning   fikriga   ko'ra,   nafaqaxo'rlar   bunday   muassasalarga   hali   faol
yoshda   bo'lganlarida   ko'chib   o'tishlari   va   zarurat   tug'ilsa,   ko'proq   yordam   va
davolanishni   olishlari   mumkin   edi.   Biroq,   voqealar   rivoji   biroz   boshqacha   ketdi.
Maishiy   xizmatlarning   kengayishi,   shuningdek,   turmush   sharoitlarining
yaxshilanishi   odamlarning   imkon   qadar   uyda   qolishni   afzal   ko'rishiga   olib   keldi.
Shuning   uchun,   "xizmat   uyi"   ga   ko'chib   o'tish   haqidagi   so'rov,   odatda,   parvarish
qilish zarurati sezilarli darajada oshganda keladi.
"Xizmat   uyi"   -   bu   bir   guruh   keksa   odamlar,   ularning   munosabatlaridan   qat'i
nazar,   birga   yashaydigan   kvartira.   Ushbu   kvartiralarda   yoki   yaqin   atrofda   kuniga
24   soat   yordam   beradigan   xodimlar   mavjud.   Guruh   turmushi   ruhiy   kasalliklari,
jismoniy   kasalliklari,   motor   funktsiyalari   buzilgan   odamlarni,   shuningdek,   keksa
aqldan   ozgan   odamlarni   davolash   va   parvarish   qilishning   ochiq   shakllarini
rivojlantirish elementi sifatida paydo bo'ldi.
Bunday   xonadonlarni   tashkil   etish   shakllari   har   xil   va,   xususan,   aholining
davolanish   ehtiyojlariga   bog'liq.   Muayyan   hollarda   guruhda   yashash   vaqtinchalik
yechim,   butunlay   mustaqil   hayotga   tayyorgarlik   bosqichidir.   Boshqa   hollarda,
bunday   kvartiralar   doimiy   yashash   joyiga   aylanadi.   Keksa   odamlarga   yordam
berishning xuddi shunday shakli Buyuk Britaniyada mavjud. U erda "bo'shashgan
yashash sharoitlari" deb ataladi 24
. 
Qo'shma   Shtatlarda  o'z   oilasidan  tashqarida  yashovchi   qariyalar  va  qariyalar
uchun oilaviy tipdagi boshpanalar e'tiborga loyiqdir. Ular keng tarqalgan. Ular turli
shakllarda   bo'lishi   mumkin,   ammo  ularning   umumiy   xususiyatlari   quyidagilardan
iborat:
24
 Холостова, Е. И.  Социальная работа : учебник для вузов / — Москва : Издательство Юрайт, 2023. — 78 с.
28 1. yordamni shaxsiy uy-joy bilan ta'minlaydigan, lekin qarindoshi bo'lmagan
shaxs ko'rsatadi;
2.   ma’lum   haq   evaziga   keksa   kishiga   xona   ajratiladi,   qiyinchiliklarni
yengishda yordam ko‘rsatiladi, himoyalanadi, dori vositalari bilan ta’minlanadi;
3. issiq oilaviy muhit yaratish uchun boshpana kichik bo'lishi kerak;
4.   G'amxo'rlikni   nazorat   qilish   va   nazorat   qilish   keksalarning   yashash
dasturini   boshqaradigan   agentlik   xodimlarining   mutaxassislari   tomonidan   amalga
oshiriladi.
Oila   tipidagi   qariyalar   uylari   asosan   aholining   uch   toifasiga   xizmat   qiladi:
ruhiy   kasallar,   aqli   zaiflar,   keksalar   va   bemorlar.   Bunday   muassasalar   davlat
boshpanasi va oila o'rtasidagi xochdir. Ular mustaqil yashay olmaydiganlar uchun
mo'ljallangan.
Oila   tipidagi   boshpanalar   AQShda   paydo   bo'lgan.   Odatda,   bunday
boshpanalarda oliy ma'lumotli o'rta yoshli ayollar ishlaydi va ularning faoliyatining
sabablari: altruizm, kimgadir g'amxo'rlik qilish va yolg'izlikdan qochish istagi.
Keksa   odamlarni   parvarish   qilish   va   davolashga   bo'lgan   ehtiyojlarining
muhim   qismi   ularning   qarindoshlari   tomonidan   qoplanadi,   bu   esa   norasmiy   va
ba'zan   o'zaro   asosda   yordam   beradi.   Ba'zi   hollarda   qarindoshlar   mahalliy
hokimiyat organlaridan kompensatsiya olishlari mumkin.
Yuqorida   tavsiflangan   qariyalarning   ayrim   xususiyatlariga   asoslanib,   biz
keksa   odamlar   bilan   ijtimoiy   xizmatning   mazmunini   aniqlashga   harakat   qilamiz.
Keksa   odamlar   bilan   ijtimoiy   xizmat   turli   muammolarni   tushunishda
biopsixososyal   va   ekologik   yondashuvlar   asosida   amalga   oshiriladi   va   shuning
uchun u ma'lum bir shaxsga, uning oilasiga va atrof-muhitga va davlat organlarida
keksa   odamlarning   manfaatlarini   himoya   qilish   orqali   atrof-muhit   o'zgarishlariga
qaratilgan faoliyatda ifodalanadi. 
Keksa odamlar bilan ijtimoiy xizmatning mazmuni quyidagicha:
29 1. Keksa odamlarga ijtimoiy yordam ko'rsatish.
2. Keksalar va ularning oila a'zolariga tibbiy-ijtimoiy yordam  ko'rsatish, shu
jumladan
3.   Keksalarning   turmush   sharoitlarini   o‘rganish   va   qarishning   salbiy
oqibatlarini   bartaraf   etish   bo‘yicha   profilaktika   dasturlarini   ishlab   chiqish   orqali
ularni ijtimoiy himoya qilish siyosatini shakllantirish.
Keksa   odamlar   bilan   ijtimoiy   xizmat   olib   borishda   deontologiya   muhim   rol
o'ynaydi.   Bu   ijtimoiy   xodimlarning   kasbiy   xulq-atvorining   axloqiy   me'yorlari
to'plami bo’lib , jumladan kasbiy burch, kasbiy bag'rikenglik, kasbiy sir, mijozning
qadr-qimmatini hurmat qilish kabi ahloqiy tamoyillarni o’z ichiga oladi. 
Keksa   odamlar   bilan   ijtimoiy   xizmat   etikasining   muhim   qismi   keksalar   va
qarilik   yoshidagi   salbiy   tasavvurlarning   stereotiplarida   namoyon   bo'lishini
anglatadi.   Qarish   jarayoni   haqidagi   tasavvurlar   ham   ijtimoiy   ishchilar,   ham
keksalarning o'zlari uchun umumiy bo'lishi mumkin. Binobarin, ijtimoiy ishchilar,
bir   tomondan,   keksa   odamlarni   nochor,   salbiy   hayotiy   hodisalar   qurboni   sifatida
qabul   qilishdan   xalos   bo'lishlari   kerak;   boshqa   tomondan,   ijtimoiy   ishchilar
keksalarning   o'z   hayoti   uchun   mas'uliyatini   oshirishga   harakat   qilishlari   va
ularning faolligini rag'batlantirishlari lozim. 
Mutaxassislarning   ta’kidlashicha,   mijozlari   keksa   odamlar   bo'lgan   ijtimoiy
ishchilar   ijtimoiy   ishning   boshqa   sohalariga   qaraganda   kamroq   hissiy   stressni
boshdan   kechirishsa-da,   "hissiy   charchash   sindromi"   ning   oldini   olish   uchun
muayyan   shart-sharoitlarni   yaratish   kerak.   Masalan,   nazorat,   bu   orqali   ijtimoiy
ishchi hissiy va instrumental yordam olishi mumkin.
Keksalarning ijtimoiy xizmati nafaqat keksa odamga qiyin hayotiy vaziyatda
yordam   berishga   qaratilgan   chora-tadbirlar   to'plamini,   balki   bunday   holatning
yuzaga kelishiga to'sqinlik qilishni ham nazarda tutadi.  
30  Keksalar uchun ijtimoiy xizmatlarning nazariy asoslarini ko'rib chiqilgandan
so'ng,   keksalarga   ijtimoiy   yordam   ko'rsatish   turlari   va   shakllariga   e'tibor   qaratish
maqsadga muvofiq.
Amerika   Qo'shma   Shtatlari   va   Birlashgan   Millatlarlarda   ijtimoiy   yordam
ko'rsatish turlari:
 1) uydagi ijtimoiy xizmatlar;
 2) yarim doimiy ijtimoiy xizmatlar ;
 3) statsionar shaklda ijtimoiy xizmatlar 25
 .  
Ijtimoiy xizmatlar turlariga nisbatan ular quyidagilarni o'z ichiga oladi:
– ijtimoiy  xizmatlar  (kundalik sharoitlarda  katta yoshdagilar   hayotini  qo'llab-
quvvatlashga qaratilgan);
– ijtimoiy-tibbiy   xizmatlar   (sog'liqni   saqlashni   yaxshilash   tadbirlarini   amalga
oshirish,   kasalliklarning   oldini   olish,   sog'liqni   saqlash   standartlarida   burilishlarni
aniqlashda   maxsus   g'amxo'rlik   va   yordam   ko'rsatishni   tashkil   etish   orqali
keksalarning  sog'lig'ini saqlash va saqlashni o'z ichiga oladi);
– ijtimoiy-psixologik xizmatlar (keksalarning psixologik holati korrektsiyasiga
barham  berilgan);
– ijtimoiy-pedagogik   xizmatlar   (   qabul   qiluvchilarning   xulq-atvori   va
rivojlanishida burilishlarning oldini olishga yo'naltirilgan);
– ijtimoiy-mehnat   xizmatlari   (ishga   joylashishda   yordam   ko'rsatish   va   katta
yoshdagilarni ishga joylashtirishni rag'batlantirishga yo'naltirilgan);
– ijtimoiy-huquqiy xizmatlar (yuridik yordam ko'rsatishga qaratilgan);
– aloqa   xizmatlari   (   yoshi   kattalarning   kommunikativ   imkoniyatlarini
oshirishga qaratilgan);
25
 Михалев И.В. Развитие организационных форм социального обслуживания населения России // Сервис в 
России и за рубежом. – 2009. – № 1. – С. 165.
31 – shoshilinch xizmatlar (shoshilinch ravishda ijtimoiy xizmatlar ko'rsatish) 
  Ko'rinib   turibdiki,   Davlat   tomonidan   kafolatlangan   ijtimoiy   xizmatlarning
mohiyati     juda   xilma-xildir.Bu   esa   jamiyatning   o'rganilgan   kategoriyasining
ehtiyojlari o’ta xilma-xil ekanligini ko'rsatadi.
  M.V. Kornilovaning so'zlariga ko'ra, aholining o'rganilgan toifasining asosiy
ehtiyojlari quyidagilardan iborat:
– asosiy   tovarlar   bilan   ta'minlash     uchun   zarur   bo'lgan   moddiy   ta'minotga
bo'lgan   ehtiyoj   (oziq-ovqat   mahsulotlari   iste'moliga   moddiy   ta'minotning   maqbul
darajasi, yetarli uy-joy va h.k.);  
– keksalarning parheziga mos yuqori sifatli ovqatlanish;
– yetarli va sanitariya yashash sharoitlari ;
– jismoniy va psixologik salomatlikni saqlash uchun tibbiy yordamga bo'lgan
ehtiyoj;
– ijtimoiy   o'zaro   ta'sirga   bo'lgan   ehtiyoj,   bu   "ijtimoiy   farovonlik"   va   ijtimoiy
aloqalardan mamnun bo'lishning yaxshi darajasini ta'minlashi kerak 26
.   
  Keksa odamlarga qulay xizmatlar ko'rsatish quyidagi ijtimoiy asoslarga ega:
 1. Demografik omil: aholining qarishi. Ko'pgina mamlakatlarda qariyalarning
umumiy aholi sonidagi ulushi ortib bormoqda. Bu ularning ehtiyojlarini qondirish
uchun ixtisoslashtirilgan xizmatlar va yordamga ehtiyojni keltirib chiqaradi.
    2.   Salomatlik   va   farovonlikka   g'amxo'rlik   qilish:   Keksa   kattalar   gigiena,
kiyim-kechak,   ovqatlanish   va   dori-darmonlarni   boshqarish   kabi   kundalik
vazifalarda   yordamga   muhtoj   bo'lishi   mumkin.   Xizmatlar   ularning   qulayligi,
xavfsizligi va umumiy farovonligini ta'minlash uchun taqdim etiladi.
26
Корнилова М.В. Качество жизни и соци- альные риски пожилых людей // Современные исследования 
социальных проблем. – 2011. –№ 3. – С. 10–13. 
32     3. Ijtimoiy  mas'uliyat:  Jamiyat  o'z  keksa  fuqarolariga  aholining zaif   toifasi
sifatida g'amxo'rlik qilish zarurligini anglaydi. Keksalarga qulay xizmat ko‘rsatish
ular uchun ijtimoiy mas’uliyat va g‘amxo‘rlik ifodasidir.
  4.   Tajriba   va   donishmandlikka   hurmat:   Keksa   odamlarda   yosh   avlodga
o‘tadigan boy tajriba va hikmat bor. Qulay xizmatlar ularning mustaqilligini, qadr-
qimmatini saqlab qolish va jamiyatda faol ishtirok etish imkonini beradi.
  5. Qonunchilikni qo'llab-quvvatlash: Ko'pgina mamlakatlar keksa odamlarni
qo'llab-quvvatlash   va   ularga   qulay   va   qulay   xizmatlarni   taqdim   etish   uchun
qonunlar va siyosatlarni qabul qilmoqda. Bu moliyaviy yordam, ixtisoslashtirilgan
muassasalar   va   ijtimoiy   qo'llab-quvvatlash   dasturlarini   taqdim   etishni   o'z   ichiga
olishi mumkin.
Qolaversa       Keksa   yoshdagilarning   ehtiyojlarini   "qiymat   yo'nalishlari"ga
tasniflash           mumkin. Ularning har birida tegishli ehtiyojlar bo'ladi:
a) ijtimoiy ehtiyojlar bilan bog'liq qiymat yo'nalishlari   (mazmunli faoliyatga
bo'lgan ehtiyojlar .
b)   ijtimoiy-psixologik   ehtiyojlarga   (     shaxslararo   hamjamiyatga,   obro'-
e'tiborga,   mustaqillikka,   e'tiborli,   boshqalarga   nisbatan   g'amxo'r   munosabatda
bo'lishga bo'lgan ehtiyojlar) bilan bog'liq qiymat yo'nalishlari;
c) salomatlikni saqlash zarurati bilan bog'liq qiymat yo'nalishi (kasalliklarning
oldini olish va davolash va boshqalar)
 Natijada, ushbu  ehtiyojlarning qoniqtirilishi keksa yoshdagilar uchun yuqori
darajadagi hayot sifatini ta'minlashni ko'zlaydi.
Bugungi   kunda   keksa   yoshlilarga   namunali   tarzda   ijtimoiy   yordam
ko’rsatishda   ijtimoiy   yordamga   muhtoj   keksalarni   yetarli   darajada   nazorat
qilmaslik   muammosini   aniqlash   zarur.   Barcha   qariyalar   ham   ijtimoiy   xizmatlar
uchun   ijtimoiy   himoya   organlariga   murojaat   etmaydi.   Bundan   tashqari,   ushbu
muammo   keksalar   o'zlarini   topadigan   qiyin   hayotiy   vaziyatlarning   oldini   olish
33 bilan ham bog'liq. Oldini olish maqsadida    va ijtimoiy himoyaning dolzarb chora-
tadbirlarwi   samarali     bo'lib,   aholining   keksa   yoshdagi   bolalar   bilan   bog'liq
muammolarini kompleks o'rganish lozim. 
 Shuningdek keksa yoshlilarning hayotiga turli xil ijtimoiy xavflar ham xalaqt
berishi   mumkin.   Boshqacha   qilib   aytganda,   keksalar   turmush   darajasining
pasayishining   oldini   olish     va   ularni   samarali   ijtimoiy   qo'llab-quvvatlash
maqsadida   keksa   yoshdagi   kishilarning   ijtimoiy   xavf-xatarlari,   ularning   namoyon
bo'lish   chastotasi   va   muntazamligini   uzluksiz   o'rganish   zarur.         Ularni   bartaraf
etish bo'yicha tegishli ijtimoiy mexanizmlarni ishlab chiqish lozim.
  Xulosa   qilib   aytganda,   keksalarga   qulay   xizmat   ko‘rsatishning   ijtimoiy
asoslari   ularga   g‘amxo‘rlik   qilish   zarurligini   tan   olish,   ularning   huquq   va   qadr-
qimmatini hurmat qilish, barcha yosh guruhlari uchun adolatli va inklyuziv jamiyat
yaratish majburiyatiga asoslanadi.
“Yolg’iz   keksalarga   ijtimoiy   xizmat   ko’rsatishda   qadriyatlarning
sotsiomadaniy   xususiyatlarining   nazariy-metodologik   asoslari”   deb
34 nomlangan   bobdagi   mulohazalarni   umumlashtirgan   holda   quyidagi
xulosalarni keltirish mumkin: 
1. Keksa   yoshlilar   muammosi   keng   ijtimoiy   ma’noda   o’rganilib   u
biologiya, iqtisod, sotsiologiya kabi fan sohalari doirasida tadqiq etiladi. 
2.  Keksa yoshli inson qadimgi Bobil, Hind, Xitoy madaniyatlarida  katta
hayotiy     tajribaga   ega,   donishmand   inson   sifatida   baholanadi.     Jahon   dinlari:
buddaviylik,   xristianlik   hamda   islom   dinlarida   esa,   yoshi   ulug‘   kishilar   alohida
hurmat  iltifot  ko‘rsatilishi  zarur    bo‘lgan  toifa sifatida   e’tirof  etiladi. Ayni  ushbu
munosabat   bugungi   kunda   keksalarga   ijtimoiy   xizmat   ko‘rsatishda   diniy
qadriyatlarning o‘rni yuqori ekanligini ko‘rsatadi.
3.   Keksa yoshli kishilarga ijtimoiy xizmat ko‘rsatishda diniy qadriyatlar
bilan   birga,   umumiinsoniy   qadriyatlarning   ham   ahamiyati   g‘oyat   muhim   o‘rin
tutadi.   Boisi   umuminsoniy   qadriyatlar   aynan   diniy,   milliy   qadriyatlarning   o‘ziga
xos jamlanmasi sanaladi.
4. Keksalarning   ijtimoiy   xizmati   nafaqat   keksa   odamga   qiyin   hayotiy
vaziyatda   yordam   berishga   qaratilgan   chora-tadbirlar   to'plamini,   balki   bunday
holatning yuzaga kelishiga to'sqinlik qilishni ham nazarda tutadi. K eksalarga qulay
xizmatlar  ko‘rsatishning  ijtimoiy asoslari  ularga g‘amxo‘rlik qilish zarurligini  tan
olish,   ularning   huquq   va   qadr-qimmatini   hurmat   qilish,   barcha   yosh   guruhlari
uchun adolatli va inklyuziv jamiyat yaratish majburiyatiga asoslanadi.
35 II.BOB. O’ZBEKISTONDA KEKSA YOSHLILARGA IJTIMOIY
XIZMAT KO’RSATISHNING SOTSIOMADANIY VA HUQUQIY
ASOSLARI
2.1. Keksa yoshlilarga ijtimoiy xizmat ko’rsatishda huquqiy asoslar
Avvalgi   bobimizda   ta’kidlab   o’tganimizdek   keksalarga   ijtimoiy   xizmat
ko’rsatish   ularni   qo’llab-quvvatlash,   hayotini   mazmunli   va   har   tomonlama   qulay
o’tkazishida milliy va diniy qadriyatlarning ahamiyati g’oyat yuqori. Bu ma’noda
ularni   jamiyatdagi   o’rnini   yanada   mustahkamlash   uchun   o’ziga   xos   huquqiy
me’yorlar,   qonunlar   talab   etiladi.   Ayniqsa   mustaqillik   davridan   keyin
O’zbekistonda Keksa yoshilarni xususan yolg’iz keksalarni  ijtimoiy himoya qilish
borasida bir qator huquqiy-me’yoriy hujjatlar qabul qilindi. Jumladan O’zbekiston
Respublikasi   Konstitutsiyasi   57-moddasida   mehnatga   layoqatsiz   va   yolg‘iz
keksalar,   nogironligi   bo‘lgan   shaxslar   hamda   aholining   ijtimoiy   jihatdan
ehtiyojmand boshqa toifalarining huquqlari davlat himoyasidaligi keltirigan 27
.
O‘zbekiston Birlashgan Millatlar Tashkilotining inson huquq va erkinliklarini
ta’minlashga qaratilgan barcha tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlaydi va ma’qullaydi.
Millati,   tili,   dini,   ijtimoiy   kelib   chiqishi,   e’tiqodi,   shaxsiy   va   ijtimoiy   mavqeidan
qat’i   nazar,   aholining   barcha   toifalari   huquqlarini   ta’minlash   masalalariga   katta
ahamiyat berilmoqda.
BMT   Inson   Huquqlari   Kengashining   24/20-sonli   “Keksalarning   inson
huquqlari”   rezolyutsiyasida   keksalar   huquqlariga   oid   qo shimcha   xalqaroʻ
standartlar mavjud bo lib, O zbekiston ijtimoiy siyosatining asosini tashkil etadi.	
ʻ ʻ
Aholining   ijtimoiy   himoyaga   muhtoj   qatlamlarini,   jumladan,   keksalarni
ijtimoiy   himoya   qilish   O‘zbekiston   siyosatining   ustuvor   yo‘nalishlaridan   biri
hisoblanadi.
27
 O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. “ O’ZBEKISTON”. Toshkent – 2023. 35-b.
36 Mamlakatimizda   keksalarni   ijtimoiy   himoya   qilish   xalqaro   tamoyil   va
me’yorlarga   to‘la   mos   keladi   va   O‘zbekiston   Respublikasi   Konstitutsiyasi 28
,
“Fuqarolar   salomatligini   muhofaza   qilish   to‘g‘risida” 29
,   “Ijtimoiy   himoya
to‘g‘risida”gi 30
  qonunlar   asosida   amalga   oshirilmoqda.   “O‘zbekiston
Respublikasida   nogironligi   bo‘lgan   shaxslarning   pensiya   ta’minoti   to‘g‘risida”,
“Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi, Oila va Mehnat kodekslari,
shuningdek,   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   bir   qator   farmonlari   va
Vazirlar Mahkamasining qarorlarida keksa yoshlilarga ijtimoiy xizmat ko’rsatishga
doir bir qancha me’yoriy huquqiy tamoyillar keltirilgan .
Keksalarning   alohida   guruhlari   ehtiyojlari   Konstitutsiya   va   boshqa   normativ
hujjatlar bilan belgilanadi.
Yangi Konstitutsiyaga ko’ra  “Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar” IX bob Har kim
qariganda,   mehnatga   layoqatini   yo‘qotganda,   shuningdek   boquvchisini
yo‘qotganda   va   qonun   hujjatlarida   nazarda   tutilgan   boshqa   hollarda   ijtimoiy
ta’minot   olish   huquqiga   ega.   Pensiya,   nafaqa   va   ijtimoiy   yordamning   boshqa
turlari rasman belgilangan yashash minimumidan past bo‘lishi mumkin emas 31
.
Davlatimiz   rahbarining   2018-yil   30-maydagi   “2018-2022-yillarda   yolg‘iz
keksalar,   pensionerlar   va   nogironlarni   ijtimoiy   himoya   qilishni   yanada
kuchaytirishga   doir   qo‘shimcha   chora-tadbirlar   to‘g‘risida”gi   qarori   va   boshqa
me’yoriy-huquqiy hujjatlar.
Keksalarning   huquqlari   to'g'risidagi   qonun   hujjatlari   jinsi,   irqi,   milliy   yoki
diniy mansubligi, ijtimoiy mavqei va boshqalardan qat'i nazar, keksa fuqarolarning
barcha guruhlariga nisbatan qo'llaniladi.
Aholining   ijtimoiy   himoyaga   muhtoj   qatlamlarini   qo‘llab-quvvatlashga
qaratilgan   har   yili   davlat   dasturlari   qabul   qilinishi   O‘zbekistonda   keksalarning
28
 O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. “ O’ZBEKISTON”. Toshkent – 2023.
29
 https://lex.uz/acts
30
 https://lex.uz/docs. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori, 21.10.2021 yildagi 654-son.
31
 O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. “ O’ZBEKISTON”. Toshkent – 2023. 28-b.
37 barcha   inson   huquqlari   va   asosiy   erkinliklarini   hayotga   tatbiq   etishda   muhim
ahamiyatga ega.
Mustaqillik   davridagi   yaqin     tarixga   murojat   qiladigan   bo’lsak   O‘zbekiston
Respublikasida faxriylarni ijtimoiy himoya qilish, ularning Respublika mustaqilligi
va suverenitetini  mustahkamlash,  qonun ustuvorligini  ta’minlash,  ijtimoiy-siyosiy
va   jamiyat   hayotida   faol   ishtirokini   ta’minlash   bo‘yicha   amalga   oshirilayotgan
davlat   siyosati   samaradorligi   va   rolini   oshirish   maqsadida   O‘zbekiston
Respublikasi   Birinchi   Prezidenti   I.A.Karimovning   1996-yil   4-dekabrdagi   UP-
1655-son   Farmoniga   muvofiq   “O‘zbekiston   faxriylarini   ijtimoiy   qo‘llab-
quvvatlash   “Nuroniy”   jamg‘armasi”   tashkil   etildi.   Shu   davrda   Birinchi   Prezident
ko’rsatmasiga   ko’ra,     jamg‘arma   o‘zini   o‘zi   boshqaradigan,   o‘zini   o‘zi
moliyalashtiruvchi,   nodavlat   notijorat,   jamoat   birlashmasi   sifatida   mustaqil
faoliyatni amalga oshirdi.
Yolg‘iz keksalar, pensionerlar va nogironlarning manzilli ijtimoiy himoyasini
yanada   kuchaytirish   hamda   hayot   darajasi   va   sifatini   oshirish,   ularni   ijtimoiy
ta’minlash   tizimini   takomillashtirish,   shuningdek,  tibbiy-ijtimoiy  muassasalarning
moddiy-texnik bazasini mustahkamlash maqsadida muhim dasturiy hujjatlar qabul
qilindi. 
Ayni   paytda   O‘zbekistonda   2   million   873   ming   nafardan   ortiq   60   yoshdan
oshganlar, 225 ming nafari 80 yoshdan oshganlar; 44 ming - 90 yoshdan oshgan;
8700 nafari 100 yoshdan oshgan, 69994 nafari mehnat faxriylaridir.
O'zbekistonda   keksalar   faol   ishtirok   etadilar,   jumladan.   qaror   qabul   qilish
jarayonida:
-   ijtimoiy-iqtisodiy   va   madaniy   rivojlanish   sohasida   davlat   organlari   bilan
hamkorlik   qilish,   qonunlar   va   boshqa   normativ-huquqiy   hujjatlar   loyihalarini
tayyorlash   masalalari   bilan   shug‘ullanuvchi   nodavlat   notijorat   tashkilotlari
faoliyatida ishtirok etish;
38 fuqarolarning   o‘zini   o‘zi   boshqarish   organlarining   aholining   ijtimoiy
himoyaga   muhtoj   qatlamlarini   ijtimoiy   himoya   qilish   va   qo‘llab-quvvatlash,
yoshlar,   ayollar,   nogironlar,   yolg‘iz   fuqarolar   o‘rtasida   axborot-ma’rifiy,   ma’rifiy
va ma’rifiy ishlar olib borish bilan bog‘liq tadbirlarida ishtirok etish;
-   voyaga   etmagan   oila   a'zolarini   tarbiyalash,   uy   ishlarida   har   tomonlama
yordam berish orqali o'z oilasi ishlarida ishtirok etish.
– O‘zbekiston faxriylarni ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash “Nuroniy” jamg‘armasi
keksalarni   ijtimoiy   muhofaza   qilish   masalalarini   ko‘rib   chiqishda   faol   ishtirok
etmoqda. Tayyorlangan qonun loyihalari bo‘yicha takliflar kiritadi.
Masalan,   2020-yilda   “Nuroniy”   jamg‘armasi   O‘zbekiston   Respublikasi
Mehnat   va   aholini   ijtimoiy   muhofaza   qilish   vazirligi   bilan   birgalikda   “Keksalar,
nogironlar   va   boshqa   toifalarga   ijtimoiy   xizmatlar   to‘g‘risida”gi   qonunlar
loyihalarini ishlab chiqish va muhokama qilishda ishtirok etmoqda”.
Respublikada   ro‘y   berayotgan   voqealardan   xabardor   bo‘lish   va   yolg‘iz
fuqarolarning bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish maqsadida fuqarolarning o‘zini
o‘zi boshqarish organlari bilan birgalikda har yili mahalliy davriy nashrlarga obuna
bo‘lib,   aholini   ijtimoiy   muhofaza   qilishga   oid   ma’lumotlar   Mehnat   va   aholini
ijtimoiy   muhofaza   qilish   vazirligining   veb-saytida   joylashtiriladi.
(www.mehnat.uz) 
Fuqarolik   jamiyati   institutlari   keksalar   huquqlarini   himoya   qilishda   faol
ishtirok   etmoqda.   Bugungi   kunga   qadar   4   ming   254   ta   korxonada   20   ming   568
nafar   keksalar   oziq-ovqat   va   dori-darmon   bilan   ta’minlandi,   kommunal   to‘lovlari
to‘landi, uy-joylari ta’mirlandi, bu maqsadlar uchun 2805,0 million so‘m mablag‘
ajratildi.   “Saxovat”   va   “Muruvvat”   keksalar   uylari   uchun   xayriya   homiylik
ko‘magida   madaniy-ko‘ngilochar   tadbirlar   tashkil   etildi.   Bu   maqsadlar   uchun
respublika kasaba uyushmalari tomonidan 55,4 million so‘m mablag‘ ajratildi 32
.
32
 https://kasaba.uz 
39 Davlat dasturi doirasida kasaba uyushmalari tizimidagi sanatoriylarni qurish,
rekonstruksiya   qilish   va   kapital   ta’mirlash   bo‘yicha   30   milliard   so‘mdan   ortiq
(2023-yilda milliard so‘mdan ortiq) keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda 33
. 
  Xususan,   Toshkent   viloyatidagi   “Turon”,   Jizzax   viloyatidagi   “Xovatog‘”,
Farg‘ona   viloyatidagi   “Chimyon”,   Buxoro   viloyatidagi   “Sitorai   moxi   Xosa”,
Namangan   viloyatidagi   “Kosansoy”   sanatoriylarida   bu   boradagi   ishlar   davom
etmoqda.   Farg‘ona   viloyatidagi   “Ahmad   Al   Farg‘oniy”,   Namangan   viloyati
“Chodak”   dam   olish   uylarida   keksa   yoshlilarga   ko’rsatilayotgan   tibbiy   xizmatlar
xalqaro standartlarga to’liq javob beradi.
Korxonalar, tashkilotlar va muassasalarning jamoa shartnomalari va bitimlari
orqali:
1.   Pensiya   yoshidagi   15   ming   nafar   shaxs   pensiyaga   chiqishdan   oldin   bir
martalik moddiy yordam va qimmatbaho sovg‘alar bilan taqdirlanadi;
2.   14   ming   nafar   pensiyagacha   va   pensiya   yoshidagi   fuqarolar   yubileylar
munosabati bilan sovg‘alar oladi;
3. 55 ming nafar pensionerlarga – korxonalarning sobiq xodimlariga moddiy
yordam   ko‘rsatiladi.   Bu   maqsadlar   uchun   ish   beruvchilar   va   kasaba   uyushmasi
tomonidan 13 milliard so‘m mablag‘ ajratildi.
Bugungi   kunga   qadar   34   ming   nafardan   ortiq   pensiya   yoshidagi   fuqarolarga
qimmatbaho sovg‘alar va moddiy yordam ko‘rsatildi 34
.
Ijtimoiy   qo‘llab-quvvatlashga   muhtoj   2   ming   nafar   yolg‘iz   keksalarga   1
milliard   500   million   so‘mlik   maishiy   elektr   jihozlari   sovg‘a   qilinadi.   Ushbu
sovg‘alar   uy-ro‘zg‘or   ishlarini   yengillashtirish   va   keksa   fuqarolarning   turmush
darajasini oshirishga qaratilgan.
33
 https://lex.uz/docs. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 — 2026-yillarga mo’ljallangan yangi 
O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasini “Insonga e’tibor va sifatli ta’lim yili” da amalga oshirishga oid davlat 
Dasturi to’g’risidagi  28.02.2023 yildagi PF-27-son.
34
 https://kasaba.uz.
40 Bayram   munosabati   bilan   O‘zbekiston   Kasaba   uyushmalari   federatsiyasi
tomonidan urush qatnashchilarining har biriga 300 ming so‘mdan bir martalik pul
mukofoti topshirildi. Jami 904 million so‘mni tashkil etdi.
Respublika bo‘ylab 1120 nafar keksa avlod vakillari uchun mamlakatimizning
tarixiy   shaharlari   va   diqqatga   sazovor   joylariga   turistik   sayohatlar   tashkil   etiladi.
Ushbu   maqsadlar   uchun   kasaba   uyushmasi   tomonidan   120   million   so‘m   mablag‘
ajratildi.   6   oy   davomida   1243   nafar   keksa   avlod   vakillari   uchun   Samarqand,
Buxoro,   Xiva,   Toshkent,   Qo‘qon,   Shahrisabz   shaharlariga   turistik   sayohatlar
tashkil etilib, bu maqsadlarga 175,5 million so‘m mablag‘ sarflandi.
“Mahalla”   xayriya   jamoat   fondi   tomonidan   ham   keksa   avlod   vakillariga
g‘amxo‘rlik ko‘rsatishga katta e’tibor qaratilmoqda..
Shuningdek,   “Mahalla”   jamg‘armasi   Xalqaro   Qizil   Xoch   qo‘mitasining
hududiy   bo‘limlari   bilan   birgalikda   2   ming   460   nafar   urush   va   mehnat
ishtirokchilari,   yolg‘iz   keksalar,   pensionerlar   va   nogironlarga   moddiy   yordam
ko‘rsatdi.
Bundan   tashqari   keksalarga   ijtimoiy   ximat   ko’rsatish   ularni   amalga
oshirayotgan   xizmatchilarning   malaka,   ko’nikmalarini   ham   taqozo   etadi.
O’zbekistonda   ijtimoiy   ish   keksalarga   ijtimoiy   xizmat   ko'rsatish   va   ta'minlash
organlari   orqali   amalga   oshirilishi   mumkin.   Umuman   olganda,   bu   tizimning
faoliyati   ham  ayniqsa  bugungi  kunda   dunyo  tajribasiga  tayanish  bilan birgalikda
o’ziga   xos   huquqiy   asoslarni   ham   talab   etadi.   Bu   ma’noda   keksalarga   ijtimoiy
xizmat ko’rsatishning bir qator jihatlarini ko’rib chiqish mumkin. Ijtimoiy ishchilar
o‘z   faoliyatini   bir   qator   qonun   va   me’yoriy   hujjatlarga   –   “Fuqarolarning   davlat
pensiya   ta’minoti   to‘g‘risida”gi   (1993   yil   3   sentyabr),   “O‘zbekiston
Respublikasida   nogironlarni   ijtimoiy   himoya   qilish   to‘g‘risida”,   “Qo‘shimcha
imtiyozlar   to‘g‘risida”gi   qonunlarga   yo‘naltirishlari   mumkin.   “Yagona   keksalar,
pensionerlar   va   nogironlarni   manzilli   ijtimoiy   himoya   qilishni   kuchaytirish
bo‘yicha   2000-2005   yillarga   mo‘ljallangan   chora-tadbirlar   dasturi   to‘g‘risida”gi
41 qarori   (1999   yil   7   dekabr),   “Fuqarolarning   o‘zini   o‘zi   boshqarish   organlarining
rolini   oshirish   to‘g‘risida”gi   qarori,   tashqaridan   qarashga   muhtoj   yolg‘iz
fuqarolarga ijtimoiy yordam ko‘rsatishda muhim ahamiyat kasb etadi .
Ijtimoiy ta'minot pensiya va turli nafaqalarni to'lashni o'z ichiga oladi. “Keksa
avlod   manfaatlarini   himoya   qilish   yili”   Davlat   dasturining   eng   muhim
yo‘nalishlaridan biri keksa avlod vakillariga g‘amxo‘rlikni kuchaytirishdan iborat.
Masalan, Toshkent shahrining Yunusobod tumanida keksalarga ularning huquqlari,
qonun va qarorlarini tushuntirish punktlari tarmog‘i tashkil etilib, bepul davolanish
tarzida   yordam   ko‘rsatilmoqda.   Toshkent   shahrining   Mirzo   Ulug‘bek   tumanida
Keksalar   markazi   ochilib,   unda   kutubxona,   qiziqish   to‘garaklari,   xayriya
dasturxonlari tashkil etildi.
Ta'kidlash   joizki,   Respublikada   keksalarga   nisbatan   amalga   oshirilayotgan
tadbirlar professional ijtimoiy xodimlarni jalb qilishni taqozo etadi.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 01.03.2022 yildagi PF-
81-son Farmonida quyidagi jihatlarga e’tibor qaratilgan.
Quyidagilar   nuroniy   va   keksalarni   qo‘llab-quvvatlash   bo‘yicha   davlat
siyosatining asosiy yo‘nalishlari etib belgilandi:
– ijtimoiy   hamjihatlik   va   adolatlilik   tamoyillari   asosida   keksa   avlod
vakillarining   hayot   sifati   va   uzoq   umr   ko‘rish   darajasini   oshirish   uchun   qulay
shart-sharoitlar yaratish;
– keksa   avlod   vakillariga   o‘z   vaqtida,   manzilli   va   samarali   ijtimoiy   yordam
ko‘rsatilishini   ta’minlash,   ularga   sog‘liqni   saqlash,   ijtimoiy   himoya,   ta’lim,
madaniyat   va   transport   tizimlaridan   keng   foydalanishi   uchun   zarur   shart-
sharoitlarni yaratish;
– keksa   avlod   vakillarining   kafolatli   ijtimoiy   va   moddiy   ta’minotini   tashkil
etish;
42 – zamonaviy   iqtisodiyotda   keksa   avlod   vakillarining   huquqiy   va   moliyaviy
savodxonligini oshirib borishga sharoitlar yaratish;
– keksa   avlod   vakillarining   tizimli   ravishda   jismoniy   tarbiya   va   sport   bilan
shug‘ullanishlari uchun zarur sharoitlarni yaratish.
– Vazirlik   nuroniy   va   keksalarni   qo‘llab-quvvatlash,   ularning   huquq   va
qonuniy   manfaatlarini   himoya   qilish   sohasidagi   yagona   davlat   siyosatini   ishlab
chiqish va amalga oshirish, mahallalar bilan hamkorlik o‘rnatish bo‘yicha vakolatli
davlat boshqaruvi organi hisoblanadi;
– mahalla,   nuroniy   va   keksalar   masalalariga   oid   normativ-huquqiy   hujjatlar
loyihalari majburiy tartibda Vazirlik bilan kelishiladi;
43 2.2 Keksa yoshlilarga ijtimoiy xizmat ko’rsatishda milliy va diniy
qadriyatlarning empirik tahlili
Bitiruv   malakaviy   ishining   I   Bobida   keksa   yoshlilarga   ijtimoiy   xizmat
ko’rsatishning   nazariy-metodologik   jihatlari   ochib   berildi.   Mazkur   muammoni
empirik   jihatdan   o’rganish   maqsadida   2024-yilning   mart   oyida   Toshkent   shahri
Mirzo   Ulug’bek   va   Yangi   hayot   tumanlarining   Sultoniya   va   Yangi   hayot
mahallalarida   “Yolg’iz   keksalarga   ijtimoiy   xizmat   ko’rsatishda   qadriyatlarning
sotsiomadaniy   xususiyatlari”   mavzusi   doirasida   sotsiologik   tadqiqot   o’tkazildi.
Tadqiqot   uchun     50   nafar     yolg’iz   va   qisman   yolg’iz   keksalar   tasodifiy   tanlash
usuli   yordamida   tanlab   olindi.   O’tkazilgan   sotsiologik   so’rovnoma   natijalari
mahsus   dasturlar   orqali   tahlil   qilindi.   Tadqiqot   natijalari   quyida   tahlil   etiladigan
diagramma va gistogramma holatlariga keltirildi.  So'rovnoma ishtirokchilari ya niʻ
(bundan   keyin   respondentlar   deb   yuritiladi)   respondentlarning   fikr   mulohazalari
o'rganilib,   bitiruv   malakaviy   ishida   turli   taklif   va   tavsiyalar   berildi.   Biz
respondentlarning mazkur masalaga nisbatan fikrlarini bilish uchun qator savollar
bilan murojaat qildik. Quyida tahlil natijalari bilan tanishishingiz mumkin.
“Yolg’iz   keksalarga   ijtimoiy   xizmat   ko’rsatishda   qadriyatlarning
sotsiomadaniy   xususiyatlari”   mavzusida   o’tkazilgan   sotsiologik   tadqiqotda   asosiy
e’tibor   yolg’iz   keksalarga   qaratilgan.   Shu   sababli   birinchi   navbatda
respondentlarning   orasidan   nechi   foizi   oila   qurgan   va   qurmaganligini   aniqlash
uchun   Oila   qurganmisiz?   savoli   berildi.   Ushbu   savolga   respondentlarning   74%i
“Ha”   va   26%i   “Yo’q   ”javobini   belgilagan.   Shuningdek   “Ha”variantini   tanlagan
ya’ni   oila   qurgan   respondentlarning   30%i   erkak   jinsiga   va   44%i   ayol   jinsiga
mansub.   Oila   qurmaganlar   orasida   12%   erkak   va   14%   ayol   jinsiga   mansub
respondentlar bor. 
1-jadval. Oila qurganmisiz?
  Oila
qurganmisiz?
Ha Yoq
Jinsingiz
: Erka
k Soni  15 6
Foiz
i 30,0% 12,0%
Ayol Soni  22 7
Foiz
i 44,0% 14,0%
Jami  Soni  37 13
Foiz
i 74,0% 26,0%
44 Ha	Yo q	0.0%
10.0%
20.0%
30.0%
40.0%
50.0%	
30.0%	
12.0%	
44.0%	
14.0%	
1-rasm. Oila qurganmisiz? 	
Erkak	AyolKeksalarning   farzandlari   bor   yoki   yo’qligi,   jumladan   bor   bo’lsa   ularning
sonini   aniqlash   uchun   Nechi   nafar   farzandingiz   bor?   savoli   keltirildi   va
respondentlarning javobi quyidagi jadvalda ko’rsatildi: 
2-jadval. Nechi nafar farzandingiz bor?  
  Nechi nafar farzandingiz bor?
1-3 ta 4-6 ta 7-9 ta Farzandim
yo'q
Jinsingiz: Erkak Soni  8 6 2 5
Foizi  16,0% 12,0% 4,0% 10,0%
Ayol Soni  11 10 1 7
Foizi  22,0% 20,0% 2,0% 14,0%
Jami  Soni  19 16 3 12
Foizi  38,0% 32,0% 6,0% 24,0%
45 1-3 ta
4-6 ta
7-9 ta	
Farzandim yo'q	
0.0%	5.0%	10.0%	15.0%	20.0%	25.0%	
2-rasm. Nechi nafar farzandingiz bor?	
Ayol 	Erkak Aholining   keksa   yoshli   qatlami   ko’p   hollarda   e’tiborga   muhtoj   bo’ladi.
Ularning   holidan   xabar   olish,   mehr-muruvvat   ko’rsatish   ularning   yaqinlari   va
atrofidagi   insonlarning   burchidir.   Xalqimiz     keksa   yoshlilarning   holidan   asosan
bayram   kunlari   xabar   olib   turishadi.   So’rovnoma   respondentlarining   ularning
holidan   xabar   olish   uchun   aynan   qaysi   bayramlarda   yaqinlarining   tashrif
buyurishlarini   bilish   uchun   respondentlarga   Ko’proq   qaysi   bayram   kunlari
mahalladagi   faollar   yoki   yaqinlaringiz   sizdan   xabar   oladi?   savoli   berildi.   Ushbu
savolga   40%   respondent   Hayit   bayramida,   17%   respondent   Navro’z   bayramida,
12% respondent Yangi Yilda va 24% respondent 9-May Xotira va qadrlash kunida
variantini   belgilagan.   Tadqiqotga   ko’ra   asosan   Hayit   bayramida   keksalardan
yaqinlari yoki mahalla hodimlari xabar olib turadi. Ushbu javob keksa yoshlilarga
xizmat ko’rsatishda diniy qadriyatlarning ahamiyato yuqoriligini ko’rsatadi. 
3-jadval.   Ko’proq   qaysi   bayram   kunlari   mahalladagi   faollar   yoki
yaqinlaringiz sizdan xabar oladi?
  Ko’proq qaysi bayram kunlari mahalladagi faollar
yoki yaqinlaringiz sizdan xabar oladi?
Hayit
bayramida Navro’z
bayramida Yangi
yilda Mustaqilli
k 9-May
Xotira
va
46 bayramida qadrlash
kunida
  Jinsingi
z Erkak Soni  9 4 3 1 4
Foizi 18,0% 8,0% 6,0% 2,0% 8,0%
Ayol Soni  11 5 3 2 8
Foizi 22,0% 10,0% 6,0% 4,0% 16,0%Hayit bayramida 	
Navro’z bayramida	
Ya ngi yilda
Mustaqillik 
bayramida	
9-May  Xotira va 
qadrlash kunida 	
0.0%	5.0%	10.0%	15.0%	20.0%	25.0%	
18.0%	
8.0%	
6.0%	
2.0%	
8.0%	
22.0%	
10.0%	
6.0%	
4.0%	
16.0%	
3-rasm. Ko’proq qaysi bayram kunlari mahalladagi 	
faollar yoki yaqinlaringiz sizdan xabar oladi? 	
Ayol 	Erkak
Keksalarga ijtimoiy xizmat ko’rsatishda qancha vaqt oralig’ida ularni holidan
xabar olish ham muhim sanaladi. Zotan yolg’iz keksalar doimiy yordamga muhtoj
bo’lish   ehtimoli   baland.   Shu   bois   respondentlarga   Ko’proq   qaysi   bayram   kunlari
mahalladagi faollar yoki yaqinlaringiz sizdan xabar oladi? savolini  berildi. so’rov
natijalaridan   ko’rinib   turibdiki,   mahalla   hodimlari   aksariyat   hollarda   yolg’iz
keksalarning   holidan   xabar   olishadi.     Ushbu   savolga   quyidagicha   javob   olindi:
38%   respondentdan   1   oyda   1   marta,   46%   respondentdan   1   yilda   2-3   marta,   10%
repondentdan 1-yilda 5-6 marta va 6% respondentdan 1 yilda 1 marta. 
47 4-jadval. Mahalla hodimlari qaysi vaqt oralig’ida sizdan xabar olishadi?
Mahalla   hodimlari   qaysi   vaqt   oralig’ida
sizdan habar olishadi?
1   oyda   1
marta 1   yilda
2-3
marta 1   yilda
5-6
marta 1   yilda   1
marta
Jinsingiz: Erkak Soni 11 8 2 0
Foizi 22,0% 16,0% 4,0% 0,0%
Ayol Soni 8 15 3 3
Foizi 16,0% 30,0% 6,0% 6,0%
Jami Soni 19 23 5 3
Foizi 38,0% 46,0% 10,0% 6,0%
Jadvaldan   ko’rish   mumkinki,   mahalla   hodimlari   har   ikkala   jins   vakillaridan
ham tez-tez xabar olib turishadi. 1 oyda 1 marta	1 yilda 2-3 marta	1 yilda 5-6 marta	1 yilda 1 marta	0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
30.0%
35.0%
40.0%
45.0%
50.0%	
38.0%	
46.0%	
10.0%	
6.0%	
 4-rasm. Mahalla hodimlari qaysi vaqt oralig’ida sizdan 	
habar olishadi?
Keksa   yoshlilarga   ko’rsatiladigan   yordam   har   xil   ko’rinishda   bo’lishi
mumkin.   Masalan   pul,   dori-darmon,   oziq-ovqat,   kiyim-kechak   va   boshqalar.
Navbatdagi   savol   orqali   aholining   keksa   yoshli   qatlami   asosan   yordamni   qaysi
ko’rinishda   qabul   qilib   olishlarini   bilib   olish   mumkin.   Savol   quyidagicha:   Sizga
ko’p hollarda beriladigan yordamlar qaysi ko’rinishda yetkaziladi? Ushbu savolga
respondentlarning   44%i   pul,   16%i   kiyim-kechak,   22%i   oziq-ovqat   va   18%   dori-
darmon variantini belgilagan. 
48 5-jadval.   Sizga   ko’p   hollarda   beriladigan   yordamlar   qaysi   ko’rinishda
yetkaziladi?
    Sizga   ko’p   hollarda   beriladigan   yordamlar   qaysi
ko’rinishda yetqaziladi?
Pul Kiyim-kechak Oziq-ovqat Dori- darmon
Jinsingiz
: Erkak Soni  11 2 5 3
Foizi 22,0% 4,0% 10,0% 6,0%
Ayol Soni  11 6 6 6
Foizi 22,0% 12,0% 12,0% 12,0%
Jami Soni  22 8 11 9
Foizi 44,0% 16,0% 22,0% 18,0%Pul	
Kiyim-kechak	
Oziq-ovqat	
Dori- darmon	
0.0%	5.0%	10.0%	15.0%	20.0%	25.0%	
5-rasm. Sizga ko’p hollarda beriladigan yordamlar qaysi 	
ko’rinishda yetqaziladi?	
Ayol	Erkak
Sizga   xizmat   ko’rsatayotgan   tibbiyot,   mahalla,   ichki   ishlar   hodimlarining
faoliyatiga   qanday   baho   berasiz?   savoliga   10%   respondent   a’lo   darajada,   28%
respondent   yaxshi,   40%   respondent   qisman   yaxshi   va   14%   respondent   javob
berishim   qiyin   variantini   belgilagan.   Ushbu   savol   natijasiga   ko’ra   so’rovnoma
ishtirokchilarining   mahalla,   ichki   ishlar   hodimlari   va   tibbiyot   hodimlarining
faoliyatiga o’rtacha baho berishgan. 
6-jadval. Sizga xizmat ko’rsatayotgan tibbiyot, mahalla, ichki ishlar 
hodimlarining faoliyatiga qanday baho berasiz?
  Sizga xizmat ko’rsatayotgan tibbiyot, mahalla,
49 ichki ishlar hodimlarining faoliyatiga qanday
baho berasiz?
A’lo
da rajada Yaxshi Qisman
yaxshi Yomon Javob
berishim
qiyin
 Jinsingiz: Erkak Soni  1 6 11 2 1
Foizi  2,0% 12,0% 22,0% 4,0% 2,0%
Ayol Soni  4 8 9 2 6
Foizi  8,0% 16,0% 18,0% 4,0% 12,0%
Jami Soni  5 14 20 4 7
Foizi  10,0% 28,0% 40,0% 8,0% 14,0%A’lo 	
darajada	
Yaxshi	Qisman 
yaxshi	
Yomon	Javob 
berishim 
qiyin	
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%	
2.0%	
12.0%	
22.0 %	
4.0%	2.0%	
8.0%	
16.0%	18.0%	
4.0%	
12.0%	
6-rasm. Sizga xizmat ko’rsatayotgan tibbiyot, mahalla, 	
ichki ishlar hodimlarining faoliyatiga qanday baho 	
berasiz?	
Erkak 	Ayol 
Aholining   barcha   qatlamiga   ko’rsatiladigan   har   qanday   xizmat   ularni   qoniqtirishi
lozim. Shuningdek keksa yoshlilarga ko’rsatiladigan ijtimoiy xizmat ham qoniqarli
darajada   bo’lishi   lozim.   Inson   yoshi   ulg’aygan   sari   fe’l-atvorida   turli   xil
o’zgarishlar kuzatiladi. Ular borgan sari injiq bo’lib qolishadi. Shu sababli  ularga
ko’rsatiladigan   har   qanday   xizmatda   xizmat   ko’rsatuvchi   hodim   ham   o’ziga   ham
xizmat   ko’rsatayotgan   keksa   yoshli   kishiga   diqqatli   va   e’tiborli   bo’lishi   lozim.
Keksalarga   ijtimoiy   xizmat   ko’rsatuvchi   mahalla,   ichki   ishlar   va   tibbiyot
hodimlarining   yolg’iz   va   qisman   yolg’iz   keksalarga   ko’rsatayotgan   ijtimoiy
yordamidan yolg’iz yoki qisman yolg’iz keksalar qay darajada qonishini aniqlash
50 uchun   Sizga   xizmat   ko’rsatayotgan   tibbiyot,   mahalla,   ichki   ishlar   hodimlarining
faoliyati   sizni   qoniqtiradimi?   savoli   keltirib   o’tildi.   Ushbu   savolga
respondentlarning   26%i   Ha   qoniqtiradi,   48%i   Qisman   qoniqtiradi   va   26%i   Yo’q
qoniqtirmaydi javobini belgilashdi. 
7-jadval. Sizga xizmat ko’rsatayotgan tibbiyot, mahalla, ichki ishlar 
hodimlarining faoliyati sizni qoniqtiradimi?
Sizga xizmat ko’rsatayotgan tibbiyot,
mahalla, ichki ishlar hodimlarining
faoliyati sizni qoniqtiradimi?
Ha,
qoniqtiradi Qisman
qoniqtiradi Yo’q,
qoniqtirmaydi
Jinsingiz: Erkak Soni 5 12 4
Foizi 10,0% 24,0% 8,0%
Ayol Soni 8 12 9
Foizi 16,0% 24,0% 18,0%
Jami Soni 13 24 13
Foizi 26,0% 48,0% 26,0%Ha, qoniqtiradi	
Qisman qoniqtiradi
Yo ’q, qoniqtirmaydi	
0.0%	5.0%	10.0%	15.0%	20.0%	25.0%	
10.0%	
24.0%	
8.0%	
16.0%	
24.0%	
18.0%	
7-rasm.Sizga xizmat ko’rsatayotgan tibbiyot, mahalla, 
ichki ishlar hodimlarining faoliyati sizni qoniqtiradimi?	
Ayol 	Erkak 
51 Endigi navbatda tadqiqotda qatnashgan respondentlarning yoshi, jinsi, ma’lumoti 
va yashash manzilini aniqlash maqsadida demografik qisimning tahliliga e’tibor 
qaratish lozim. Tadqiqotda 50 nafar respondentdan 21nafari erkak va 29 nafari 
ayol  jinsiga mansub. Erkak	Ay ol	0.0%
10.0%
20.0%
30.0%
40.0%
50.0%
60.0%	42.0%	
58.0%	
8-rasm. Jinsingiz:	
Series1
Keyingi o’rinda repondentlarning ma’lumotini, bilish darajasini aniqlash uchun 
ularga ma’lumotini ko’rsatib o’tishlari so’raldi va ular quyidagi javob variantlarini 
belgiladi: 26% respondent O’rta, 48% respondent O’rta-maxsus va 26% 
respondent Oliy ma’lumotli. 
 
9-jadval. Ma’lumotingiz.
    Ma’lumotingiz:
O’rta O’rta –
maxsu
s Oliy
 
Jinsingiz
: Erkak Soni  4 11 6
Foizi 8,0% 22,0% 12,0%
Ayol Soni  9 13 7
Foizi  18,0% 26,0% 14,0%
Jami Soni  13 24 13
Foizi  26,0% 48,0% 26,0%
52 O’rta	
O’rta – maxsus	
Oliy	
0.0%	5.0%	10.0%	15.0%	20.0%	25.0%	30.0%	
8.0%	
22.0%	
12.0%	
18.0%	
26.0%	
14.0%	
9-rasm. Ma'lumotingiz:	
Ayol 	ErkakBugungi kunda jamiyatda ishlash uchun ba’zi davlat idoralari va nodavlat notijorat
tashkilotlariga ishga kirish uchun aynan bir yosh chegarasi belgilanmagan. 
Atrofimizda nodavlat notijorat tashkilotlarida asosan nafaqadagi insonlar 
ishlamoqda. Respondentlar orasida nafaqada ham ishlovchilar bor yoki yo’qligini 
aniqlash uchun respondentlarning o’ziga mos bo’lgan javob variantini belgilashi 
uchun bir qancha variantlar keltirildi. Respondentlarning 60%i Nafaqadaman, 
ishlamayman, 17,8%i Nafaqadaman, davlat korxonalarida ishlayman va 22,2%i 
Nafaqadaman, nodavlat notijorat tashkilotida ishlayman variantini belgilagan. 
10-jadval. O’zingizga mos variantni tanlang:
  O’zingizga mos variantni tanlang:
Nafaqadaman,
ishlamayman Nafaqadaman,
davlat 
korxonalarida 
ishlayman Nafaqadaman, 
nodavlat notijorat 
tashkilotida 
ishlayman
Jinsingiz: Erkak Soni 10 4 6
Foizi 22,2% 8,9% 13,3%
Ayol Soni 17 4 4
Foizi 37,8% 8,9% 8,9%
Jami Soni 27 8 10
Foizi 60,0% 17,8% 22,2%
53 Nafaqadaman, ishlamayman	
Nafaqadaman, davlat korxonalarida ishlayman
Nafaqadaman, nodavlat notijorat tashkilotida 	
ishlayman	
0.0%	20.0%	4 0.0 %	60 .0%	
22.2%	
8.9%
13.3%	
37.8%	
8.9%	
8.9%	
10-rasm. O'zingizga mos variantni belgilang:	
Erkak	Ayol2.3. Keksa yoshlilarga ijtimoiy xizmat ko’rsatishdagi til to’siqlari va
stigmalarining sotsilogik tahlili
Keksa   yoshlilarga   ijtimoiy   xizmat   ko’rsatishda   bir   nechta   muammoli
holatlarga   duch   kelish   mumkin.  Til   to’siqlari   va   stigmalar   eng   ko’p   uchraydigan
muammolardan   hisoblanadi.   Stigma   –   bu   insonni   qadrsizlantiradigan   va
stigmatizatsiya   qilingan   shaxsga   salbiy   ta'sir   ko'rsatadigan   ijtimoiy   jihatdan
qurilgan hodisa.
Stigmaning bir nechta turlari mavjud:
 Madaniy stigma
54  Institutsional stigma
 Shaxsiy stigma
 Shaxslararo stigma
Stigmaning   tashqi   va   ichki   turi   ham   mavjud.   Tashqi   stigmada   guruhga
mansub emaslikni isbotlashga urinish, haqoratomuz so’zlar va “laqab”lar ishlatish,
boshqa guruh vakillari bilan uchrashuvlardan qochish, qo’rquv, guruh vakillarining
fikrlariga   e’tibor   bermaslik   hamda   zo’ravonlik   yoki   kamsitishning   boshqa
shakillari   kuzatiladi.   Ichki   stigmada   inson   o’zini   ichki   olami   orqali   turli   xil
to’siqlarga   duch   keladi.   Bunda   o’zini   atrofdagilardan   past   deb   o’ylash,   guruhga
tegishli bo’lmagan odamlar bilan munosabat o’rnatishga qodir emasligi, nochorlik
hissi va vaziyatni nazorat qilolmaslik holatlari kuzatiladi. 
Keksalar   va   ularga   ijtimoiy   tarafdan   yordam   beruvchi   hodimlar   o’rtasida   til
bilish, til to’siqlari bo’yicha ham muammolar mavjud. 
Mazkur muammoni empirik jihatdan o’rganish maqsadida 2024-yilning mart
oyida Toshkent shahri Mirzo Ulug’bek va Yangi hayot tumanlarining Sultoniya va
Yangi   hayot   mahallalarida   “Yolg’iz   keksalarga   ijtimoiy   xizmat   ko’rsatishda
qadriyatlarning   sotsiomadaniy   xususiyatlari”   mavzusi   doirasida   sotsiologik
tadqiqot o’tkazildi. Tadqiqot uchun  50 nafar  yolg’iz va qisman yolg’iz keksalarga
xizmat   ko’rsatuvchi   mahalla,   ichki   ishlar   hamda   tibbiyot   hodimlari   tasodifiy
tanlash   usuli   yordamida   tanlab   olindi.   O’tkazilgan   sotsiologik   so’rovnoma
natijalari   mahsus   dasturlar   orqali   tahlil   qilindi.   Tadqiqot   natijalari   quyida   tahlil
etiladigan   diagramma   va   gistogramma   holatlariga   keltirildi.     So'rovnoma
ishtirokchilari ya ni (bundan keyin respondentlar deb yuritiladi) respondentlarningʻ
fikr   mulohazalari   o'rganilib,   bitiruv   malakaviy   ishida   turli   taklif   va   tavsiyalar
berildi.   Biz   respondentlarning   mazkur   masalaga   nisbatan   fikrlarini   bilish   uchun
qator   savollar   bilan   murojaat   qildik.   Quyida   tahlil   natijalari   bilan   tanishishingiz
mumkin.
55 Har   bir   inson   jamiyatda   o’zining   munosib   o’rnini   topishi   uchun   o’zini
qiziqtirgan   kasb   egasi   bo’lishga   harakat   qiladi.   Kasbidan   mamnun   insongina   o’z
ishiga ma’suliyat bilan yondashishi mumkin. Yolg’iz va qisman yolg’iz keksalarga
ham   xizmat   ko’rsatish   jarayonida   hodimlarning   kasbi   o’zi   uchun   qiziq   va   o’ziga
yoqadigan   bo’lsa   shundagina   hodim   ham   keksa   yoshlilar   ham   ushbu   faoliyatdan
xursand   bo’ladi.   Ushbu   masalani   o’rganish   uchun   respondentlarga   birinchi
navbatda   Siz   mashg’ul   bo’lgan   kasb   o’zingizga   yoqadimi?   savoli   keltirib   o’tildi.
ushbu savolga respondentlarning 66%i Ha, 24%i Yo’q hamda 10%i Javob berishim
qiyin variantini belgilagan. Bundan ko’rining turibdiki, ushbu hududlarda faoliyat
olib borayotgan hodimlar o’z ishlariga nisbatan ma’suliyatli.
1-jadval.   Siz mashg’ul bo’gan kasb o’zingizga yoqadimi?
  Siz mashg’ul bo’gan kasb o’zingizga
yoqadimi?
Ha Yo'q Javob ber ishga
qiynalaman
Jinsingiz: Erkak Soni  16 7 3
Foizi 32,0% 14,0% 6,0%
Ayol Soni  17 5 2
Foizi 34,0% 10,0% 4,0%
Jami  Soni  33 12 5
Foizi 66,0% 24,0% 10,0%
56 Ha	Yo 'q	Javob berishga qiynalaman	
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
30.0%
35.0%	32.0%	
14.0%	
6.0%	
34.0%	
10 .0%	
4.0%	
1-rasm. Siz mashg’ul bo’gan kasb o’zingizga yoqadimi? 	
Erkak	Ay olRespondentlarning  oylik  maoshi   ham   biz  uchun  muhim   hisoblanadi.   Chunki
hozirgi   rivojlangan   jamiyatda   moddiy   ehtiyojlar   ba’zi   bir   insonlar   uchun   birinchi
o’ringa chiqib qolgan. Yolg’iz  va qisman keksalarga ijtimoiy xizmat  ko’rsatuvchi
hodimlarning   oylik   maoshidan   qoniqish   yoki   qoniqmasliklarini   bilishimiz   uchun
ularga   Sizga   belgilangan   oylik   maoshi   sizni   qiniqtiradimi?   Savoli   berildi   ushbu
savolga 66% respondent Ha va 34 % respondent Yo’q javobini bergan. 
2-jadval. Sizga belgilangan oylik maoshi sizni qiniqtiradimi? 
  Sizga belgilangan oylik maoshi sizni
qoniqtiradimi?
Ha Yo'q
Jinsingiz Erkak Soni  20 6
Foizi  40,0% 12,0%
Ayol Soni  13 11
Foizi  26,0% 22,0%
Jami  Soni  33 17
Foizi  66,0% 34,0%
57 Ha
Yo 'q	
0.0%	5.0%	10.0%	15.0%	20.0%	25.0%	30.0%	35.0%	40.0%	
40.0%	
12.0%	
26.0%	
22.0%	
2-rasm. Sizga belgilangan oylik maoshi sizni 	
qoniqtiradimi?	
Ayol 	ErkakInsonlar   o’rtasida   muloqot   jarayonida   turli     xil   muammolarga   dush   kelish
mumkin.   Ushbu   muammolarni   aniqlash   va   yechimini   toppish   maqsadida   Siz
keksalar bilan osonlikcha muloqotga kirishasizmi? savoli keltirildi. Ushbu savolga
52%   respondent   Ha,   men   uchun   qiyin   emas,   30%   respondent   Biroz   qiynalaman,
12%   respondent   Men   uchun   juda   qiyin   va   6%   respondent   Ularni   tushunish
imkonsiz javob variantlarini belgilagan.   
3-jadval. Siz keksalar bilan osonlikcha muloqotga kirishasizmi?
  Siz keksalar bilan osonlikcha muloqotga
kirishasizmi?
Jami Ha,
men
uchun
qiyin
emas Biroz
qiynalaman Men
uchun
juda
qiyin Ularni
tushunish
imkonsiz
Jinsingiz: Erkak Soni  13 9 1 3 26
Foizi 26,0% 18,0% 2,0% 6,0% 52,0%
Ayol Soni  13 6 5 0 24
Foizi 26,0% 12,0% 10,0% 0,0% 48,0%
Jami  Soni  26 15 6 3 50
Foizi 52,0% 30,0% 12,0% 6,0% 100,0%
58 Ha, men uchun qiyin emas	Biroz qiynalaman	Men uchun juda 	qiyin	Ularni tushunish 	imkonsiz	
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
30.0%	
Erkak 	
Ayol 	
26.0%	
18.0%	
2.0%	
6.0%	
26.0%	
12.0%	10.0%	
0.0%	
3-rasm. Siz keksalar bilan osonlikcha muloqotga 	
kirishasizmi?	
Erkak 	Ay ol Inson   yoshi   ulg’aygan   sari   fe’l-atvorida   o’zgarishlar   yuzaga   keladi.   Keksa
yoshli insonlar injiqlashib borishadi, buning natijasida ularga xizmat ko’rsatish bir
muncha muammoli vaziyatga aylanadi. Ijtimoiy xizmat ko’rsatuvchi hodimlarning
ba’zilari   keksa   yoshli   insonlarga   yordam   berishni   xohlashadi,   ba’zilari   esa
aksincha.   Hodimlar   uchun   keksa   yoshli   insonlarga   ijtimoiy  xizmat   ko’rsatishning
ular uchun qulay va yoqimli bo’lgan taraflarini bilishimiz uchun ularga Keksalarga
xizmat   ko’rsatishning   siz   uchun   yoqimli   va   qulay   bo’lgan   tomonini   ko’rsating
savolini taqdim etdik. Bu savolga ularning javoblari quyidagicha: 
Qo'shimcha moddiy rag'batlantirish olish mumkin – 38%
Keksalar to'g'ri maslahat beradi  - 30% 
Keksalar yuvosh va beozor bo'ladi – 18% 
Ushbu faoliyat menga yoqadi – 8%
Boshqa – 6% 
59 4-jadval. Keksalarga xizmat ko’rsatishning siz uchun yoqimli va qulay 
bo’lgan tomonini ko’rsating:
  Keksalarga xizmat ko’rsatishning siz uchun yoqimli va
qulay bo’lgan tomonini ko’rsating:
Qo'shimcha
moddiy
rag'batlantiris
h olish
mumkin Keksalar
to'g'ri
maslahat
beradi Keksalar
yuvosh
va
beozor
bo'ladi Ushbu
faoliyat
menga
yoqadi Boshqa
Jinsingiz: Erkak Soni 9 10 5 1 1
Foizi 18,0% 20,0% 10,0% 2,0% 2,0%
Ayol Soni 10 5 4 3 2
Foizi 20,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0%
Jami Soni 19 15 9 4 3
Foizi 38,0% 30,0% 18,0% 8,0% 6,0%Qo'shimcha moddiy rag'batlantirish olish 	
mumkin	
Keksalar to'g'ri maslahat beradi
Keksalar yuvosh va beozor bo'ladi	
Ushbu faoliyat menga yoqadi	
Boshqa	
0.0%	2.0%	4.0%	6.0%	8.0%	
10.0%	
12.0%	
14.0%	
16.0%	
18.0%	
20.0%	
18.0%	
20.0%	
10.0%	
2.0%
2.0%	
20.0%	
10.0%	
8.0%	
6.0%	
4.0%	
4-rasm. Keksalarga xizmat ko’rsatishning siz uchun 	
yoqimli va qulay bo’lgan tomonini ko’rsating:
Navbatdagi   savolimiz   yuqoridagi   savolning   aksi.   Ushbu   savolga   olingan
javoblar   quyidagilarni   tashkil   qilmoqda:   52%   respondentning   fikriga   ko’ra
keksalar juda injiq, 26% respondent ularga xizmat ko’rsatish juda ma’suliyatli ish,
10%   respondent   ulardan   manfaatdorlik   kutib   bo’lmaydi,   12%   respondent   javob
berishim   qiyin   variantin   belgilagan.   bundan   ko’rish   mumkinki,   eng   yuqori
ko’rsatkich keksalar yoshlilarning fe’l-atvoridagi o’zgarishdir. 
60 5-jadval. Yolg’iz keksalarga xizmat ko’rsatishning siz uchun noqulay bo’lgan 
tomonlarini ko’rsating?
  Yolg’iz keksalarga xizmat ko’rsatishning siz uchun
noqulay bo’lgan tomonlarini ko’rsating?
Jami
Keksala
r juda
injiq Ularga
xizmat
ko'rsatish
ma'suliyatl
i ish Ulardan
moddiy
manfaatdorlik
kutib bo'lmaydi Javob
berishi
m qiyin
Jinsingiz
: Erka
k Soni 14 8 2 2 26
Foiz
i 28,0% 16,0% 4,0% 4,0% 52,0%
Ayol Soni 12 5 3 4 24
Foiz
i 24,0% 10,0% 6,0% 8,0% 48,0%
Jami Soni 26 13 5 6 50
Foiz
i 52,0% 26,0% 10,0% 12,0% 100,0%Keksalar juda injiq	Ularga xizmat 
ko'rsatish 	
ma'suliyatli ish	
Ulardan moddiy 
manfaatdorlik kutib 	
bo'lmaydi	
Javob berishim 	
qiyin	
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
30.0%	
28.0%	
16.0%	
4.0%	4.0%	
24.0%	
10.0%	
6.0%	8.0%	
5-rasm. Yo lg’iz keksalarga xizmat ko’rsatishning siz 	
uchun noqulay bo’lgan tomonlarini ko’rsating?	
Erkak	Ayol 
Insonlarning   orasida   millatchilikni   ham   kuztishimiz   mumkin.   Shunday
insonlar   borki,   atrofidagi   insonlarni   millatiga   qarab   muomila   qiladi.   Hattoki,
millatiga   qarab   do’st   tanlash     holatlarini   ham   kuzatish   mumkin.   Millatchilik
tuyg’usi   yaxshilikga   olib   kelmaydi.   Xizmat   ko’rsatuvchi   hodimlar   orasida   ham
ushbu   illatni   o’zida   mujassam   qilganlar   mavjud   yoki   mavjud   emasligini   bilish
61 uchun   biz   ularga   Keksalarga   xizmat   ko’rsatishda   ularning   millati   ahamiyatlimi?
Savolini keltirib o’tdik. Ushbu savolga respondentlar oraisdan 52%i Ha ahamiyati
bor, 40%i Men uchun millatining ahamiyati yo’q, 8%i Javob berishga qiynalaman
variantini belgilashgan. 
6-jadval. Keksalarga xizmat ko’rsatishda ularning millati ahamiyatlimi?
  Keksalarga xizmat ko’rsatishda ularning millati
ahamiyatlimi?
Jami
Ha, ahamiyati
bor Yo'q, men
uchun
millatining
ahamiyati
yo'q Javob berishga
qiynalaman
Jinsingiz: Erkak Soni 13 11 2 26
Foiz
i 26,0% 22,0% 4,0% 52,0%
Ayol Soni 13 9 2 24
Foiz
i 26,0% 18,0% 4,0% 48,0%Ha, ahamiyati bor	
Yo 'q, men uchun millatining ahamiyati yo'q	
Javob berishga qiynalaman	
0.0%	10.0%	20.0%	30.0%	40.0%	50.0%	60.0%	
26.0%
22.0%	
4.0%	
26.0%	
18.0%	
4.0%	
6-rasm. Keksalarga xizmat ko’rsatishda ularning millati 	
ahamiyatlimi?	
Erkak	Ay ol 
Keksa   yoshlilarga   xizmat   ko’rsatishda   ba’zi   hodimlar   uchun   qiyinchilik
tug’dirivchi   holatlar   ham   mavjud.   Ular   keksalarning   ba’zi   toifalariga   ijtimoiy
xizmat   ko’rsatishni   xohlashmaydi.   Ular   uchun   qiyinchilik   tug’diruvchi   vaziyatga
duch   kelib   qolsalar   ko’rsatiladigan   xizmatning   hamsifati   buzilishi   mumkin.
62 Respondentlarga   Qaysi   toifadagi   keksalarga   xizmat   ko’rsatish   siz   uchun
murakkab? savoli   berildi va javoblarni  quyidagi jadvaldan ko’rish mumkin. 
7-jadval. Qaysi toifadagi keksalarga xizmat ko’rsatish siz uchun murakkab?
  Qaysi toifadagi keksalarga xizmat ko’rsatish siz uchun
murakkab?
Juda
keksa Rus tilida
so'zlashuvchi
keksalar Erkak jinsiga
mansub
keksalar Ayol jinsiga
mansub keksalar
Jinsingiz: Erkak Soni  15 6 3 2
Foiz
i 30,0% 12,0% 6,0% 4,0%
Ayol Soni  11 9 1 3
Foiz
i 22,0% 18,0% 2,0% 6,0%
Jami  Soni  26 15 4 5
Foiz
i 52,0% 30,0% 8,0% 10,0%Juda keksa	Rus tilida 
so'zlashuvchi 	
keksalar	
Erkak jinsiga 
mansub keksalar	
Ay ol jinsiga 	
mansub keksalar	
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
30.0%	
30.0%	
12.0%	
6.0%	4.0%	
22.0%	
18.0%	
2.0%	6.0%	
7-rasm. Qaysi toifadagi keksalarga xizmat ko’rsatish siz 	
uchun murakkab?	
Erkak	Ayol 
Mahallalarda turli xil Nodavlat notijorat tashkilotlari va xayriya fondlari ba’zi
hollarda   aholining   yordamga   muhtoj   qatlamiga   har   tomonlama   yordam   berib
turadi.   Keksa   yoshli   kishilarga   ham   ularning   bir   muncha   foydasi   tkkan   desak
notog’ri   bo’lmaydi.   Respondentlarga   Nodavlat   notijorat   tashkilotlari   va   xayriya
63 fondlari siz ko’rsatayotgan ijtimoiy yordamda hamkorlik  qilishadimi?  savoli bilan
murojaat qildik, ularning bu savollarga  javoblari quyidagicha: 
Ha, doim yordam qo'lini uzatishadi  - 36%
Ba'zida yordam berishadi – 34%
Yo'q, yordam berishmaydi – 12%
Ularning   faoliyati   faqatgina   qog'ozda   bo'ladi,   amalda   ijrosi   kamdan-kam
ta'minlanadi – 14%
Javob berishim qiyin -  4%
8-jadval.   Nodavlat   notijorat   tashkilotlari   va   xayriya   fondlari   siz
ko’rsatayotgan ijtimoiy yordamda hamkorlik  qilishadimi?  
  Nodavlat notijorat tashkilotlari va xayriya fondlari siz
ko’rsatayotgan ijtimoiy yordamda hamkorlik  qilishadimi?
Ha, doim
yordam
qo'lini
uzatishadi Ba'zida
yordam
berishadi Yo'q,
yordam
berishmaydi Ularning
faoliyati
faqatgina
qog'ozda
bo'ladi,
amalda
ijrosi
kamdan-
kam
ta'minlanadi Javob
berishim
qiyin
Jinsingiz: Erka
k Soni  10 10 2 3 1
Foizi 20,0% 20,0% 4,0% 6,0% 2,0%
Ayol Soni  8 7 4 4 1
Foizi 16,0% 14,0% 8,0% 8,0% 2,0%
64 Ha, doim yordam qo'lini uzatishadi	
Ba'zida yordam berishadi
Yo 'q, yordam berishmaydi	
Ularning faoliyati faqatgina qog'ozda 
bo'ladi, amalda ijrosi kamdan-kam 	
ta'minlanadi	
Javob berishim qiyin	
0.0%	
2.0%	
4.0%	
6.0%	
8.0%	
10.0%	
12.0%	
14.0%	
16.0%	
18.0%	
20.0%	
20.0%
20.0%	
4.0%	
6.0%	
2.0%	
16.0%	
14.0%	
8.0%
8.0%	
2.0%	
8-rasm. Nodavlat notijorat tashkilotlari va xayriya 	
fondlari siz ko’rsatayotgan ijtimoiy yordamda hamkorlik  	
qilishadimi?
Ayol 	ErkakShuningdek tadqiqotning demografik qismiga to’xtaladigan bo’lsak, barcha 
savollar jins ko’rsatkichi bilan korrelyatsiya qilib tahlil qilingan. Tadqiqotda 20% 
18-24 yosh, 50% 25-34 yosh, 24% 35-44 yosh, 4% 45-50 yosh va 2% 50 va undan 
yuqori yosh vakillari ishtirok etishdi. Shundan 26 kishi ya’ni jami 
respondentlarning 52%i erkak jinsiga mansub va 24 kishi ya’ni 48%i ayol jinsiga 
mansub. 
9-jadval. Yoshingiz: 
  Yoshingiz:
Jami 
18-24
yosh 25-34
yosh 35-44
yosh 45-50
yosh 50 va
undan
yuqori
Jinsingiz: Erkak Soni  7 11 6 1 1 26
Foizi 14,0% 22,0% 12,0% 2,0% 2,0% 52,0%
Ayol Soni  3 14 6 1 0 24
Foizi 6,0% 28,0% 12,0% 2,0% 0,0% 48,0%
Jami  Soni  10 25 12 2 1 50
Foizi 20,0% 50,0% 24,0% 4,0% 2,0% 100,0%
65 18-24 yosh	25-34 yosh	35-44 yosh	45-50 yosh	50 va undan 	yuqori	
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
30.0%	
14.0%	
22.0%	
12.0%	
2.0%	2.0%	
6.0%	
28.0%	
12.0%	
2.0%	0.0%	
9-rasm. Yo shingiz:	
Erkak 	Ay ol Respondentlar orasida 28% O’rta, 50% O’rta-maxsus hamda 22% Oliy 
ma’lumotli insonlar mavjud. Respondentlarning ma’lumotini jins bo’yicha tahlil 
qiladigan bo’lsak, 18% erkak va 10% ayol o’rta ma’lumotli, 20% erkak va 30% 
ayol o’rta-maxsus, shuningdek, 14% erkak va 8% ayol oliy ma’lumotli.
10-jadval. Ma’lumotingiz: 
  Ma’lumotingiz:
Jami
O'rta O'rta-maxsus Oliy
Jinsingiz: Erkak Soni  9 10 7 26
Foizi 18,0% 20,0% 14,0% 52,0%
Ayol Soni  5 15 4 24
Foizi 10,0% 30,0% 8,0% 48,0%
Jami Soni  14 25 11 50
Foizi 28,0% 50,0% 22,0% 100,0%
66 O'rta	
O'rta-maxsus	
Oliy
0.0%	5.0%	10.0%	15.0%	20.0%	25.0%	30.0%	35.0%	40.0%	45.0%	50.0%	
18.0%
20.0%	
14.0%	
10.0%	
30.0%	
8.0%	
10-rasm. Ma'lumotingiz: 	
Erkak	Ay olKeksa   yoshli   fuqarolarga   asosan   yaqin   qarindoshlari   va   mahalla   hodimlari
ijtimoiy   yordam   ko’rsatadi.   Ularning   holidan   tez-tez   xabar   olib   turishadi.
Tadqiqotda   ishtirok   etgan   respondentlarning   orasida   mahalla   hodimi,   ichki   ishlar
hodimi   va   tibbiyot   hodimlarining   ulushini   bilish   uchun   O’zingizga   mos   variantni
tanlang   savoli   keltirildi.   Ushbu   savollarga   quyidagicha   javob   berildi.   IIB   hodimi
28%, Mahalla hodimi 42%,  Tibbiy hodim 24%ni tashkil qildi.  
11-jadval. O’zingizga mos variantni tanlang: 
  O’zingizga mos variantni tanlang:
IIB
hodimiman Mahalla
h odimiman Tibbiy
hodimma
n Boshqa
Jinsingiz: Erka
k Soni  9 9 7 1
Foizi 18,0% 18,0% 14,0% 2,0%
Ayol Soni  5 12 5 2
Foizi 10,0% 24,0% 10,0% 4,0%
67 IIB hodimiman	Mahalla hodimiman	Tibbiy hodimman	Boshqa	0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%	
18.0%	18.0%	
14.0%	
2.0%	
10.0%	
24.0%	
10.0%	
4.0%	
11 -rasm. O’zingizga mos variantni tanlang:	
Erkak 	Ay ol Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
O’zbekiston Respublikasi qonunlari
68 1. O‘zbekiston   Respublikasi   Konstitutsiyasi.   Rasmiy   nashr.   –   Toshkent:
“O‘zbekiston” nashriyoti, 2023. – 80 b.
2. O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi.  –  Toshkent: Adolat, 1995.
3. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi. – Toshkent: Adolat, 1995.
O’zbekiston   Respublikasi   Prezidenti asarlari
4. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik –
har   bir   rahbar   faoliyatining   kundalik   qoidasi   bo‘lishi   kerak.   –   Toshkent:
O‘zbekiston, 2017.  
5. Mirziyoyev   Sh.M.   Qonun   ustuvorligi   va   manfaatlarini   ta’minlash   –   yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. – Toshkent: O‘zbekiston, 2017.
6. Mirziyoyev   Sh.M.   Erkin   va   farovon   demokratik   O‘zbekiston   davlatini
birgalikda barpo etamiz. Toshkent: – O‘zbekiston, 2017.
                Maxsus adabiyotlar, o’quv qo’llanmalar va monografiyalar
7. Abdurahmonov   X.X.   O’zbekistonda   qariyalarni   ijtimiy   himoya   qilishning
demografik asoslari. – Т.: O’zR FA Iq. inst., 2007.
8. Sоtsiоlоgiya   //O‘quv   qo‘llanma.   Ubaydullaеva   R.A.,   Bеkmurоdоv   M.B.,   Оta-
Mirzayеv О.B. va bоshq. -Tоshkеnt: A. Qоdiriy nоmidagi хalq mеrоsi, 2002.
9. Кукушина   В.С.   Сотсиалная   защита   населения.   Учебное   пособие.   –
М.:ИНФРА-М, 2007.
10. Religion in Modern Societas. Gunnar Skirbekk. Routledge 2024. 
11. “Большой катехизис” Martin Lyuter. ISBN 978-5-7454-1346-9. 2013.
12. 604 sahifali Qur onda. 4-6 juz.ʼ
13.   Kont O."Pozitiv falsafa kursi" 1—6-jildlar. 1842
14.   Dyurkgeym E.“Diniy hayotning boshlang ich shakllari ”.1912	
ʻ
15.   Parsons T. “Ijtimoiy tizim”.1951
16.  Giddens E.“ Sociology” 6th edition. 2009
69 17.   Latipova N.M.“Ijtimoiy ishning etik prinsiplari va qadriyatlari”. Toshkent 2021
Ilmiy maqolalar, gazeta va jurnallar
18. Xojiboeva G. Ijtimoiy ximoyaning muxim omili.// Saxovat.- 2010. -№5-6.
19. Богданян Е.А. Круглый стол «Социальное партнерство и социальное 
обслуживание граж- дан: отраслевые и конституционно-правовые 
проблемы»// Конституционное и муниципаль- ное право. – 2014. – № 5. 
20. Дорошенко Н.Н. Социальное обслужива- ние в реализации социальной 
политики госу- дарства // Современные проблемы науки и об- разования. –
2013. – № 6. 
21. Корнилова М.В. Качество жизни и соци- альные риски пожилых людей // 
Современные исследования социальных проблем. – 2011. –№ 3. 
22. Михалев И.В. Развитие организационных форм социального 
обслуживания населения России // Сервис в России и за рубежом. – 2009. 
– № 1.
23. The Social Connectedness of Older Adults: A National Profile. American   
Sociological Review 2008;73(2).
Internet saytlari
24.    https://uz.wikipedia.org/wiki
25.   https://lex.uz/acts
26.   https://www.un.org/ru/observances/older-persons-day
27.   http://ferlibrary.uz/f/buxoriy_al-jome_as-sahih_1_jild.pdf
28.   http://bibliya-online.ru/vetkhiy-zavet
29.   http://www.my-bible.info/biblio/biblija/index.html
30.   http://ferlibrary.uz
31.   https://tochno.st/problems/ageing
32.   https://penza-post.ru/news/v-penze-zhiteli-starshe-50-let-mogut-besplatno-
zanimatsya-sportom-v-rubine
70 33.   https://fayllar.org/gilgamish-dostoni.html
71

Yolg’iz keksalarga ijtimoiy xizmat ko’rsatishda qadriyatlarning sotsiomadaniy xususiyatlari

KIRISH……………………………………………………………………...3

 

I.BOB. YOLG’IZ KEKSALARGA IJTIMOIY XIZMAT KO’RSATISHDA QADRIYATLARNING SOTSIOMADANIY XUSUSIYATLARINING NAZARIY-METODOLOGIK ASOSI

1.1. Keksa yoshlilar tushunchasining sotsial tavsifi…………………………………………………………………………...…7

1.2. Keksa yoshlilarga ijtimoiy xizmat ko’rsatishda milliy-diniy qadriyatlarning ahamiyati………………………………………………………………………..16

1.3.Keksa yoshlilarga qulay xizmat ko’rsatishning ijtimoiy asoslari…………………………………………………………………………..22

I BOB bo’yicha xulosalar……......…………………………………….….35

 

II.BOB. O’ZBEKISTONDA KEKSA YOSHLILARGA IJTIMOIY XIZMAT KO’RSATISHNING SOTSIOMADANIY VA HUQUQIY ASOSLARI

2.1. Keksa yoshlilarga ijtimoiy xizmat ko’rsatishda huquqiy asoslari………………………………………………………………..…………36

2.2. Keksa yoshlilarga ijtimoiy xizmat ko’rsatishda milliy va diniy qadriyatlarning empirik tahlili……………………………………………………………………………44

2.3. Keksa yoshlilarga ijtimoiy xizmat ko’rsatishdagi til to’siqlari va stigmalarining sotsilogik tahlili…………………………………………………………………….............54

II BOB bo’yicha xulosalar………………………………………………..67

XULOSA 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.

ILOVALAR