Yosh futbolchilarga to’pni boshqarish turlari va texnikasini o’rgatish - Физическая культура - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	10000UZS
Размер	72.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	27 Декабрь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Физическая культура

Продавец

Abbosjon Yulchiev

Дата регистрации 13 Декабрь 2024

0 Продаж

Yosh futbolchilarga to’pni boshqarish turlari va texnikasini o’rgatish

Купить

MAVZU: YOSH FUTBOLCHILARGA TO’PNI BOSHQARISH TURLARI
VA TEXNIKASINI O’RGATISH
REJA:
KIRISH
I.BOB. FUTBOLCHILARNI TAYYORLASH VA MASHG’ULOTLARNI
TASHKIL QILISH.
I.1. Futbolchilarni tayyorlash rejalashtirish va o’quv – mashg’ulot ishlarini
tashkil qilish.
I.2. Futbolchilarning xujumdagi vazifalari.
II.BOB. YUKLAMALAR TUZILISHI VA GURUHLI TAKTIK
HARAKATLARNI TAKOMILLASHTIRISHDA MASHQ JARAYONINI
TASHKIL ETISH XUSUSIYATLARI
II 1. Futbol maydonini butun xududi bo’ylab o’yin vaziyatlarini
modellashtiruvchi mashqlar.
II.2. Guruhli taktik harakatlarni takomillashtirishda futbolchilarni muloqot
psixologiyasi xususiyatlari.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1

KIRISH.
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov rahnamoligida barcha sport turlari qatori
futbolni rivojlantirishga ham alohida e’tibor qaratilmoqda. Davlatimiz rahbarining
2011 yil 19 yanvarda qabul qilingan 2011 – 2013 yillarda Respublikamizda
futbolni rivojlantirish va moddiy – texnik bazasini mustahkamlash bo’yicha
qo’shimcha chora – tadbirlarga oid qarori futbolimiz taraqqiyotida yangi
sahifalarni ochishi shubhasiz.
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov rahnamoligida sportni rivojlantirish
borasida amalga oshirilayotgan keng ko’lamli islohotlar yurtimizda har jihatdan
sog’lom va barkamol avlodni voyaga yetkazishga xizmat qilmoqda. Istiqlol
yillarida mamlakatimizning eng chekka hududlarida ham qad rostlagan zamonaviy
stadionlar, suv havzalari, sport manejlarining o’g’il – qizlar bilan gavjumligini
ko’rib, Vatanimiz mustaqilligining xalqimiz hayotida yaratayotgan ulug’
o’zgarishlariga amin bo’lasiz. Bunday beqiyos imkoniyatlar yurtimizning barcha
hududlarida ko’plab iste’dodli sportchilarni, xususan, mohir charm to’p ustalarini
kashf etishga xizmat qilmoqda.
Davlatimiz rahbarining futbolni rivojlantirishga qaratayotgan doimiy
e’tibori, tom ma’noda, o’zbek futbolining porloq kelajagini ta’minlashda muhim
omil bo’lmoqda. Agar mutaxassis sifatida nazar soladigan bo’lsak, Prezidentimiz
tomonidan futbolni qo’llab–quvvatlash va ushbu soha rivoji yo’lida amalga
oshirilayotgan islohotlar ko’lami va berayotgan samaralari ko’pchilikni hayratga
soladi. Dunyoning hyech qaysi mamlakatida O’zbekistonda bo’lgani kabi bevosita
davlat tomonidan futbolni qo’llab–quvvatlashga bu qadar kuchli e’tibor
qaratilmaydi.
Mustaqillik yillarida yurtboshimiz tomonidan futbolni rivojlantirishga oid
o’nga yaqin hujjat qabul qilinib, izchil amalga oshirilmoqda. Albatta, bu ezgu
ishlar bugun o’z samaralarini berayotir. O’zbekistonlik FIFA referisi Ravshan
Ermatov boshchiligidagi hakamlar brigadasining jahon futbolidagi yuksak
mavqyei, nogiron–amputant futbolchilarimiz ketma–ket ikkinchi marotaba jahon
2

chempionligiga sazovor bo’lgani, Osiyo chempionlar ligasi va OFK kubogi
bellashuvlariga birinchi marotaba O’zbekistondan to’rtta jamoa chiqqani, yaqinda
Qatarda yakunlangan Osiyo kubogida futbolchilarimiz qit’amizdagi eng kuchli
to’rt terma jamoa safidan joy olgani buning dalilidir.
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning 2011 yil 19 yanvarda qabul
qilingan 2011–2013 yillarda respublikada futbolni rivojlantirish va moddiy–texnik
bazasini mustahkamlash bo’yicha qo’shimcha chora–tadbirlarga oid qarorida
futbol infratuzilmasini yanada takomillashtirish, bolalar futboliga e’tiborni
kuchaytirish, professional futbol klublari qoshidagi bolalar va o’smirlar futbol
maktablarining moddiy–texnik bazasini mustahkamlash, barcha qulayliklarga ega
stadionlar qurish, mavjudlarini jahon talablariga javob beradigan darajada
mukammal ta’mirlash, futbolni yanada ommalashtirish kabi dolzarb vazifalar
belgilangan. Bularning barchasi milliy futbolimiz taraqqiyotini yangi bosqichga
ko’tarishga xizmat qilishi shubhasiz.
Qo’yilgan maqsadga erishmoq uchun o’yinda xilma-xil tarzda uyg’unlashtirib
qo’llaniladigan maxsus usullar to’plami futbol texnikasini tashkil etadi.
Texnik usullar – bu futbol o’yinini vujudga keltirish vositasi demak. Yuksak
sport natijalariga erishish ko’p jihatdan futbolchining ana shu xilma-xil vositalarni
qanchalik to’liq bilishiga, raqib jamoa o’yinchilari qarshilik ko’rsatayotgan,
ko’pincha esa charchoq orta borayotgan sharoitda o’yin faoliyatidagi turli
holatlarda ularni qanchalik mohirlik bilan, samarali qo’llay bilishga bog’liq. Futbol
texnikasini yaxshi bilish futbolchining har tomonlama tayyorgarlik ko’rishi va
mutanosib kamol topishi jarayonining ajralmas qismidir.
O’yin taraqqiyotining yuz yildan ortiq tarixi mobaynida futbol texnikasida
muayyan o’zgarishlar bo’ldi. Bu evolyusiyaning asosiy yo’nalishlari
quyidagilardan iborat: boshning chakka qismi va orqasi bilan zarba berish, to’pni
boldir bilan to’xtatish singari nomaqbul usul va usullarni qo’llash ancha kamayib
ketdi; oyoq yuzi bilan zarba berish, to’pni son va ko’krakda to’xtatish, to’pni qo’l
3

bilan tashlash (darvozabon texnikasi) kabilardan foydalanish koeffisiyenti oshdi,
aldash harakatlari (fintlar) ko’paydi.
Hozirgi futboldagi texnik usullar o’yin harakatlari tezligi va aniqligini
oshirish uchun kuchdan yetarlicha tejab foydalanish imkonini beradigan,
biomexanika nuqtai nazaridan maqbul harakatlar tizimi bilan xarakterlanadi.
Tezlik va ishonchlilik, soddalik va samaradorlik – futbol texnikasini qo’llashga
qo’yiladigan hozirgi kundagi talab ana shulardan iborat.
Futbol texnikasining tasnifi texnik usullarni umumiy (yoki o’xshash) o’ziga
xos belgilariga qarab guruhlarga bo’lishdan iborat.
O’yin faoliyati ifodalanishiga qarab futbol texnikasi ikkita yirik bo’limga
ajratiladi: maydon o’yinchisi texnikasi va darvozabon texnikasi. Har qaysi bo’lim
esa harakatlanish texnikasi va to’pni boshqarish texnikasi bo’limchalariga
taqsimlanadi. Kichik bo’limlar turli usullarda ijro etiladigan muayyan texnik
usullardan: harakatlanish texnikasi usullari va usullaridan iborat. Ulardan maydon
o’yinchilari va darvozabon foydalanadi.
Mavzuning dolzarbligi: Malakali futbolchilarning jamoadagi xujum
harakatlarini tadqiq qilish va mana shu muammoning bugungi kundagi xolati,
yurtimiz futbolining rivojlanishi borasida qilinayotgan ishlar va hakozalar.
Tadqiqotimizning asosiy yo’nalishlari yuqorida bugungi kunda futbolning
rivojida yanada rivojlanishiga har bir jamoaning chiroyli o’yinlar ko’rsatishi uchun
futbolchilarning ampulasiga qarab o’yin texnikalarini rivojlantirishning
xususiyatlari mavzuni dolzarbligi va ishning eng muhim muommolaridan biri
ekanligidan dalolatdir.
Maqsadi: Malakali futbolchilarning jamoadagi xujum harakatlarini tadqiq
qilish va futbolchilarni ampulasiga qarab har tamonlama rivojlantirish borasida
olib borilayotgan bir qancha ishlarning samarasini oshirish hamda umumta’lim
maktablaridagi jismoniy madaniyat ta’lim – tarbiyasi jarayonini yanada
takomillashtirish bo’yicha ilmiy va amaliy uslubiy tavsiyalar ishlab chiqish.
4

I.BOB. FUTBOLCHILARNI TAYYORLASH VA MASHG’ULOTLARNI
TASHKIL QILISH.
I.1. Futbolchilarni tayyorlash rejalashtirish va o’quv – mashg’ulot ishlarini
tashkil qilish.
Futbolchilar tayyorgarligi tizimida ushbu turlarni ajratish maqsadga
muvofiqdir:
– sportchining ko’p yillik tayyorgarligi;
– o’rta va kichik sikllarni (mikrosikllarni) o’ziga qamrab oladigan bir yillik
tayyorgarlik.
Ko’p yillik tayyorgarlikning tuzilishi va davomiy – ligi quyidagi omillarga bog’liq:
– sportchilarning individual va jinsiy xususiyatlari, ularning biologik o’zgarishi va
ko’pincha mahorat sur’atining ular bilan bog’liq holda o’sishi;
– sportchining shug’ullanishni boshlagan hamda maxsus mashg’ulotlarga kirishgan
yoshi;
– sportchilarning yuqori sport natijalarini ta’minlaydigan musobaqa faoliyati va
tayyorgarligi tizimi;
– musobaqa jarayonining mazmuni, qo’shimcha omillarning qo’llanishi (maxsus
ovqatlanish, trenajerlar).
O’quv – mashg’ulot ishlarini rejalashtirishda jamoa oldiga qo’yilgan maqsad
va vazifalar, oldingi rejalarni bajarish natijalari va jamoaning ishlash sharoitini
hisobga olish zarurdir. Rejada aniq maqsad va vazifalarni yorituvchi istiqbolli
(perspektiv) mashg’ulot konsepsiyasi ko’rsatilishi kerak.
Sport maktablarida o’quv – mashg’ulot jarayonini tashkil qilish
mashg’ulotning zamonaviy uslubiyati asosida, yosh futbolchilarning yuqori
mashg’ulot yuklamalarini o’zlashtirishi orqali amalga oshiriladi.
Sport maktablariga quyidagi vazifalar yuklanadi:
– o’quv rejasini bajarish shartligi; amaliy va nazariy mashg’ulotlarni uzluksiz
bajarish; yosh futbol – chilarni tanlash tizimini yaxshi tashkil qilish;
5

– musobaqalarda muntazam ishtirok etish; tiklanish, profilaktik tadbirlarni amalga
oshirish; yo’riqchi va hakamlik amaliyotini o’tash;
Sport maktablaridagi bo’limlar boshlang’ich tayyorlov va o’quv –
mashg’ulot guruhlaridan shakllanadi. Sport tayyorgarligida yuqori natijalarga
erishilgan va zarur sharoit – lar yaratilgan BO’SMlarda sportni takomillashtirish
guruhlari tashkil qilinadi.
O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi qoshidagi bolalar va
o’smirlar sport maktablari quyidagi yoshlarni hisobga olib shakllanadi: 8 – 9, 10 –
11, 12 – 13, 16 – 17 yosh.
BO’SM va ORI BO’SM vazifalariga tayanib, o’quv guruhlarining asosiy
vazifasi belgilanadi.
Boshlang’ich tayyorgarlik guruhlari: futbol bo’yicha BO’SM dasturidagi
umumiy jismoniy tayyorgarlik bo’limi asosida shug’ullanuvchilarning har
tomonlama jismoniy tayyorgarligini ta’minlash, futbol bilan muntazam shug’ul –
lanishga qiziqtirish, o’quv – mashg’ulot guruhlarida sport mahoratini
takomillashtirish uchun iqtidorli bolalar va o’smirlarni aniqlash lozim bo’ladi.
Ushbu guruhlarda yosh futbolchilar o’yin taktikasini o’rganishadi, futbol
o’yinining taktikasi va o’yin qoida – lari, mashg’ulot jarayonining gigiyenik
tomondan ta’min – lanishi haqida nazariy ma’lumotlar olishadi.
Birinchi (10 – 11 yosh) va ikkinchi (11 – 12 yosh) yil o’qiyotgan o’quv –
mashg’ulot guruhlari shug’ullanuvchilarining vazifa – lari: sog’liqni
mustahkamlash va organizmni chiniqtirish, tezkorlik, chaqqonlik va harakat
koordinasiyasini rivoj – lantirish; texnik usullarni egallash, o’yinning individual,
guruhli va jamoaviy taktikasi asoslarini o’rganish; futbol qoidalari asosida o’yin
jarayonini o’zlashtirish, futbol musobaqalarida qatnashish; shifokor nazorati,
shaxsiy gigiyena, futbol tarixi, texnika va taktika, futbol o’yini qoidalari
to’g’risidagi nazariy ma’lumotlar bilan tanishish.
Uchinchi (12 – 13 yosh) va to’rtinchi (13 – 14 yosh) yil o’qiyotgan o’quv
guruhlarining vazifalari: sog’liqni mustahkamlash, jismoniy tayyorgarlikni har
6

tomonlama takomillash – tirish: tezkorlik – kuch, chaqqonlik va umumiy
chidamlilik sifatlarini rivojlantirish; o’yin texnikasi usullarining barcha
arsenallarini egallash; individual va guruhli o’yin taktikasini takomillashtirish;
jamoa taktikasi asosla – rini egallash; taktik fikrlashni rivojlantirish; futbol
musobaqalarida qatnashish; hakamlikning oddiy ko’nikma – larini tarbiyalash;
jismoniy mashqlar uslubiyati, jamoa chiziqlarida o’yinchilarning vazifalari
to’g’risidagi bosh – lang’ich nazariy ma’lumotlarni o’zlashtirish, o’yin olib
borishning taktik sxemasi bilan tanishish.
Beshinchi (14 – 15 yosh) va oltinchi (15 – 16 yosh) yil o’qiyotgan o’quv –
mashg’ulot guruhining vazifalari: jismoniy tayyorgar – likni har tomonlama
takomillashtirish, bunda ko’proq kuch, tezlik, umumiy va maxsus chidamlilik
sifatlarini rivojlantirish, o’yinning texnik usullarini takomillash – tirish;
cheklangan vaqt va bo’shliq sharoitida texnik usullarni yuqori darajada bajarishga
erishish; indivi – dual, guruhli va jamoaviy o’yin taktikasini takomil – lashtirish,
«standart» holatlarni o’rganish, murakkab o’yin sharoitida taktik fikrlashni
rivojlantirishni davom ettirish; futbolchilarning sport mashg’uloti uslubiyatidagi
asosiy holatlarini o’zlashtirish; hakamlik ko’nikmalarini egallash; mustaqil
mashg’ulotlar ko’nikmalarini takomil – lashtirish.
Sport – takomillashtirish guruhlari (16 – 17) va (17 – 18 yosh): individual
atletik tayyorgarlikni maxsus chidamlilik va tezkorlik – kuch sifatlariga urg’u
bergan holda rivoj – lantirish; o’yinning texnik usullarini takomillashtirish – texnik
usullar hajmini oshirishga alohida e’tibor bergan holda ularni tez, samarali
bajarish. Himoya va hujumda individual taktik harakatlarni rivojlantirish; ruhiy
tayyorgarlik darajasini oshirish; musobaqalarda ishtirok etish, sport formasini
egallash, yuqori malakali jamoalar o’yinlari orqali tajriba orttirish; nazariy
bilimlarni, ayniqsa, sport mashg’uloti va hakamlik uslubiyatini chuqur egallash,
futbol bo’yicha musobaqalarni tashkil qilish va o’tkazishda, sport natijalariga
erishishda qat’iyat va maqsad sari intilishni tarbiyalash.
7

Sport maktabida o’quv – mashg’ulot jarayonining asosiy shakllari: nazariy
va guruhli amaliy mashg’ulotlar, individual reja bo’yicha mashg’ulotlar, kalendar
musoba – qalari, o’quv va o’rtoqlik o’yinlari, sport – sog’lomlashtirish
oromgohlari va o’quv – mashg’ulot yig’inlari hisoblanadi.
O’quv – mashg’ulot jarayonini rejalashtirish: Rejalashtirish – yosh
futbolchilar tayyorgarligini sama – rali boshqarishning zarur shartidir. U yakuniy
maqsadga erishishga, ya’ni zamon talablariga javob beradigan o’yinchini
tayyorlashga yordam beradi.
Futbolchilarni tayyorlashda rejalashtirish uchga bo’linadi: istiqbolli, bir
yillik, tezkor (operativ).
Turli yoshdagi guruhlarda mashg’ulotlar o’tkazishning xususiyatlari:
Shug’ullanuvchilarni tayyorlash ularning yoshini, anato – mik, fiziologik va
ruhiy xususiyatlarini hisobga olgan holda amalga oshiriladi.
8 – 11 yoshli bolalarning funksional imkoniyatlari nisbatan pastligini
hisobga olish va shunga yarasha shug’ullanuvchilarga o’zgacha e’tibor bilan
yondashish kerak.
8 – 11 yoshdagi futbolchilarga to’p bilan muomala qilish texnikasi va o’yin
taktikasini o’rgatishda shu yoshga mos mashqlar yordamida mashg’ulot o’tkazish
maqsadga muvofiqdir. Bir mashg’ulotda ikkita yoki uchta texnik usulni o’rgatish
mumkin. Ikki taraflama o’yinni qabul qilingan me’yorlarga qarab va katta
maydonda o’tkazish shart emas.
11x11 jamoaviy o’yin sharoitida taktik harakatlarni egallash ularga
birmuncha qiyinchilik tug’diradi.
Bolalarga individual va taktik harakatlarni 3x3, 4x4, 5x5 kabi chegaralangan
tarkibda kichik maydonchalarda (30 – 50 m va 20 – 30 m ) ikki taraflama o’yin va
o’yin mashqlari orqali egallash oson bo’ladi.
O’yinda fikrlashni tarbiyalash uchun harakatli o’yinlardan keng foydalanish
lozim.
8

8 – 11 yoshli bolalar mashg’ulotlarida jismoniy tayyor – garlikka 50 %
vaqtni ajratish kerak.
12 – 15 yoshli o’smirlar va 16 – 17 yoshli o’spirinlarda boshlang’ich
o’rgatish shug’ullanuvchilarning individual tayyorgarligiga e’tibor bergan holda
olib boriladi.
Yoshlar va o’smirlarga texnik – taktik usullarni o’rgatish va bu bilimlarni
mustahkamlash, 8 – 9 va 10 – 11 yoshli futbolchilarni o’rgatishga nisbatan
qiyinroq mashqlar berish orqali o’tkaziladi. Shuni unutmaslik kerakki, yosh
futbolchi BO’SMga o’z qobiliyatini takomillashtirish uchun kelgan.
10 – 12 yoshli o’quv – mashg’ulot guruhlarida harakat tezligini chaqqonlikni
rivojlantirish bilan bog’liq holda tarbiyalashga e’tiborni qaratish lozim.
Bolalarning kuch imkoniyatlari uncha katta bo’lma – ganligi uchun kuchni
tarbiyalash ehtiyotkorlik bilan amalga oshirilishi zarur.
Umumiy chidamlilikni tarbiyalashning asosiy vosi – tasi bu bir maromda
uzoq yugurishdir. Uning davomiyligi sekin – asta 10 daqiqa dan 30 daqiqa gacha
oshirib boriladi.
Chaqqonlik va egiluvchanlikni tarbiyalash mushkul harakat koordinasiyasini
egallashning asosini tashkil qiladi. Bunda harakatli va sport o’yinlari, akrobatik
mashqlar, sakrashlarni qo’llash tavsiya qilinadi. Yugurish mashqlari qo’shimcha
topshiriqlar orqali bajariladi (to’satdan to’xtash, yo’nalishni o’zgartirish,
burilishlar).
Texnika va taktikani o’rgatishda asosan yaxlit mashqlar qo’llanadi.
10 – 12 yoshda tezlik, asosan, tezkorlik – kuch sifatlarining rivojlanishi va
mushak tizimining o’sishi tufayli oshadi.
Shuning uchun tezlikni tarbiyalash vositalari tarki – bida tezkorlik – kuch
mashqlari (sakrashlar, depsinishlar, yugurishda tezlanishlarning o’zgarishi) muhim
o’rinni egallaydi.
9

Chidamlilikni tarbiyalash uchun: bir maromda kross yugurish; sport va
harakatli o’yinlar, yugurish va o’yin mashqlarini qismlarga bo’lib bajarish kabilar
zarur.
Katta o’quv – mashg’ulot guruhlarida tezkorlikni tarbiya – lashga katta
ahamiyat beriladi, chunki uni rivojlantirish juda mushkul bo’ladi. Mashg’ulot
jarayonida mashqlar quyidagi xususiyatlariga ko’ra tanlanadi:
– o’yin mazmuni va tizimi yo’nalishi (texnika va taktikani takomillashtirish,
jismoniy sifatlarni rivojlantirish);
– organizmning alohida funksiyalariga ta’sir qilish (aerob, anaerob va aralash);
– mashqlarning davomiyligi va shiddati, takrorlanish soni, tanaffuslar kattaligi
miqdori va hokazo.
Yuqori malakali futbolchilarni tayyorlash: Zamonaviy futbol
sportchining shaxsiga, uni tayyor – garligiga yuqori talablar qo’yadi.
Tayyorgarlikning takomil – lashgan shakli, uslubi va vositalarini izlash lozim. Bu,
o’z navbatida, murabbiydan yuqori bilim darajasini, sport mashg’ulotiga ilmiy
yondashishni talab etadi.
Futbolchilarni tayyorlash dasturi mashg’ulot jarayoni – ning ko’rsatkichlari
miqdorini aks ettiruvchi muhim hujjat hisoblanadi. Futbolchilarni tayyorlash
dasturiga asoslanib rejalashtirish hujjatlari tuziladi.
Istiqbolli rejalashtirish: Istiqbolli rejalashtirish futbolchilar
tayyorgarligining to’rt yillik sikl (bosqich)i yo’nalishi va mazmunini belgilab
beradi.
Istiqbolli rejalashtirish quyidagi vazifalarni hal qilishni nazarda tutishi
lozim:
– o’quv – mashg’ulot jarayonining samarasini oshirish;
– jamoaga saralab olish tizimini takomillashtirish;
– moddiy – texnik bazani takomillashtirish;
– majmua nazorat tizimini takomillashtirish;
– ilmiy – uslubiy ta’minlanish samaradorligini oshirish.
10

Istiqbol rejalasi quyidagi bo’limlarni qamrab oladi:
– tayyorgarlikning maqsad va vazifalari;
– tayyorgarlik bosqichlari;
– yillar bo’yicha jamoani jamlash (komplektlash);
– musobaqa va mashg’ulot yuklamalari dinamikasi;
– murabbiylar tarkibi malakasini oshirish;
– moddiy – texnik ta’minlash.
Bir yillik rejalashtirish: Bir yillik rejalashtirish istiqbol rejasiga mos
ravishda tuziladi va uning bir qismi hisoblanadi. Uning asosi – ichki va xalqaro
musobaqalar taqvimi. U quyidagi bo’limlarga bo’linadi:
– tayyorgarlikning maqsadi;
– tayyorgarlikning vazifalari;
– tayyorgarlikning davrlari;
– mashg’ulot jarayonining mazmuni;
– mashg’ulot va musobaqa yuklamalari dinamikasi;
– yillik sikl bo’yicha davrlari tayyorgarlik turlari va vositalariga vaqtni taqsimlash;
– ilmiy – uslubiy ta’minlash;
– mashg’ulot, musobaqalar va tiklanishni majmua nazorat qilish;
– tibbiy ta’minlash;
– moddiy – texnik ta’minlash.
Tayyorgarlikning yillik siklida yuklamalar hajmi jamoaning qaysi ligada
ishtirok etishi, musobaqa davri – ning uzunligi va undagi o’yinlar soniga bog’liq.
Mashg’ulotning yillik sikli uch davrga bo’linadi: tayyorgarlik, musobaqa va
o’tish davrlari.
Tayyorgarlik davrida mashg’ulot yuklamalari hajmi o’rtacha 180 – 240 soat,
musobaqa davrida – 380 – 400 soatni tashkil qiladi. Jami yiliga 700 – 750 soat
o’quv – mashg’ulot ishlari olib boriladi.
O’yinlarni qo’shganda (150 – 170 soat), amaliy ish hajmi 900 soat atrofida
bo’lishi lozim.
11

Tayyorgarlik davri: Yuqori malakali jamoalarda bu davrning uzunligi
oxirgi yillarda 8 – 10 haftagacha qisqaradi.
Bu davrda asosiy vazifa – futbolchilar tayyorgarligini har tomonlama
ta’minlash va uning asosida texnik – taktik mahoratni va iroda sifatlarini
takomillashtirish. Mashg’ulotlardan oldin juda puxta tibbiy ko’rik o’tkaziladi.
Tayyorgarlik davri ikki bosqichga – umumiy va maxsus tayyorgarlik
bosqichlariga bo’linadi.
Umumiy chidamlilikni rivojlantirish uchun yugurish tavsiya qilinadi, bu
yerda o’yinchining o’yinda 12 – 15 km masofani yugurib o’tishini inobatga olish
kerak. Umum – tayyorlov bosqichida shiddatga e’tibor berilsa, maxsus tayyorlov
bosqichida yugurish mashqlari to’p bilan baja – riladi.
Maxsus chidamlilikni tarbiyalash uchun to’p bilan bajariladigan 3x2, 4x3,
5x3, 6x3, 4x4, 6x6, 8x8, 11x11 va boshqa mashqlarni qo’llash kerak.
Tayyorlov davrining oxirida texnik – taktik tayyorgar – lik haarkat
ko’nikmalarini va taktik fikrlashni takomillashtirishga yo’naltiriladi.
Musobaqa davri: Bu davrning uzunligi 9 oygacha bo’ladi, u shartli
ravishda uchta bosqichga bo’linadi: birinchi davra, tanaffus, ikkinchi davra.
Mashg’ulotlar mazmuni futbolchilarning tayyorgarlik darajasi va o’yinlararo
sikllarning uzunligiga bog’liq. Birinchi davraning boshida sport formasiga erishish
davom ettiriladi. Nospesifik mashqlar hajmi kamayadi. Maxsus mashqlarni
shunday tanlash kerakki, ular o’yinchining har bir o’yinga yuqori darajadagi
tayyorgarligini ta’minlashi lozim.
Sport formasini boshqarishni murakkabligi O’zbekistonda o’quv
mashg’ulotlarining yuqori tashqi temperatura sharoitida o’tkazilishidadir.
Bu davrda mashg’ulotlar samarasini oshirish uchun mashg’ulotlarni ertalab
va kechqurun o’tkazish mumkin.
Yuqori tashqi temperaturali sharoitda quyidagi kun tartibi tavsiya
qilinadi.8 – jadval
Uyg’onish 7:00
12

Yengil nonushta 7:15
Ertalabki o’quv mashg’uloti 8:00 – 9:30
Nonushta 10:00 – 10:30
Dam olish, tiklovchi tadbirlar 10:30 – 13:30
Ovqatlanish 13:30 – 14:00
Dam olish, tiklovchi tadbirlar 14:00 – 18:30
Ijodiy mashg’ulotlar 18:30 – 19:30
Kechki o’quv mashg’uloti 19:30 – 21:00
Kechki ovqat 21:30 – 22:00
Dam olish, tiklovchi tadbirlar 22:00 – 23:00
Uyqu 23:00 – 7:00

Bu davrda jismoniy tayyorgarlik maxsus harakat sifatlarini yanada
takomillashtirishga, yugurish texnikasi va tezligini, sakrashlarni, harakat
koordinasiyasini, texnik mahoratni mukammallashtirishga yo’naltiriladi.
Texnik tayyorgarlik esa turli o’yin sharoitlarida oldin o’rganilgan texnik
usullarni takomillashtirishga yo’naltirilgan bo’ladi.
Taktik mashg’ulot taktik fikrlashning yuqori darajasini, o’yinchilarning bir –
birini tushunishini va turli taktik kombinasiyalarni o’zlashtirishini ta’minlashi
lozim.
O’tish davri: Bu davrda katta hajmda va jadallikda bajariladigan sport
faoliyatidan jadalligi va hajmi kamroq yukla – malarga o’tiladi. Asta – sekinlik
bilan ixtisosli sport faoliyatidan turli xil jismoniy mashqlarga o’tish amalga
oshiriladi. Mashg’ulotlarning davomiyligi, jadalligi, shuningdek, musobaqalarning
murakkablik darajasi asta – sekin pasaytirib boriladi. Katta yuklamali
mashg’ulotlar rejalashtirilmaydi.
O ’ tish davrida o ’ yinchilar murabbiy va shifokorning maslahatiga ko ’ ra turli
xil jismoniy mashqlar bilan shug ’ ullanadilar . Bu davrning oxiriga kelib jismoniy
tayyorgarlikka oid mustaqil mashg ’ ulotlarni faollashtirish tavsiya etiladi , bunda
tayyorlov davrining birinchi bosqichiga tekis o ’ tish ta ’ minlanadi .
13

I .2. Futbolchilarning xujumdagi vazifalari .
Raqibga qarshi kurashayotgan komanda harakatlaridagi uyush q o q likka
alo h ida futbolchilar o ’ rtasida vazifalarni aniq ta q simlash bilan erishiladi . H ozirgi
vaqtda o ’ yinchilarni vazifalariga ko ’ ra taqsimlash ular tayyorgarligidagi
universallikka asoslangan bo ’ ladi . Bu hamma ishni barcha birdek bajara oladi
degan so’z emas, albatta. Ammo h ar bir futbolchi o’yinning hamma texnik
usullarini egallagan bo’lishi, hujumda ham, himoyada ham bilib harakat qilishi
kerak. O’ yindagi ayrim vazifalarni esa o’yinchi ayniqsa yaxshi ijro etadigan
bo’lishi lozim.
Futbolchilar vazifalariga ko’ra darvozabonlarga, q anot himoyachilari,
markaziy himoyachilar, o’rta q ator o’yinchilari, q anot hujumchilari va markaziy
hujumchilarga bo’linadi.
H ar q aysi ixtisos o’yinchilariga bo’lgan talablar va ularning asosiy
vazifalarini q is q acha ko’rib chi q amiz.
Darvozabon : H ozirgi vaqtda darvozabonning o’yini turli-tuman va
murakkabdir. Darvozabonning jismoniy, texnik va taktik tayyorgarligi, uning
psixikasi musta h kamligiga yuksak talab q o’yilayotganligi ham ana shundan.
Odatda, darvozabon – baland bo’yli (175 sm va undan ortiq), a’lo darajada
jismoniy tayyorgarlik ko’rgan, reaksiyasi juda tez, start tezligi yuqori o’yinchi
14

bo’ladi. U dovyurak va jur’atli, sakrovchan, epchil va h ozirjavob, harakatlarini
yaxshi muvofi q lashtira oladigan, yaxshi mo’ljal oladigan va rejalay biladigan
bo’lishi; to’pning e h timoliy uchish yo’nalishi, tezligi va trayektoriyasini darhol
aniqlay olishi, himoya jarayonini mo h irona idora qilishi, ya’ni uning izchilligi va
uyush q o q ligini ta’minlay bilishi kerak.
Darvozabon joyida turib, harakatlanib va sakrab o’ynashning barcha texnik
usullarini a’lo darajada bilishi zarur. Darvozabonning mahorat darajasi ana shu
usullarning necho g’ lik to’g’ri, aniq va ishonchli bajarilishiga bog’liq. Darvoza
oldidagi o’yin bilan darvozadan chi q ib harakat qilishni muvaffaqiyatli qo’ shib olib
borish, o’z darvozasini himoyalash va hujum uyushtirishda sheriklar bilan
bahamjihat harakat qilish ham darvozabonning yuksak mahoratini ko’rsatadi.
Himoya qatorining o’yinchilari.
Q anot himoyachilari: H ozirgi futbolda q anot h imoyachilarining vazifalari
kengayib ketdi. Ularning vazifasi endilikda raqib hujumini «bu zi sh»dangina iborat
bo’lmay, balki himoyada ishonchli va mo h irona o’ynash bilan o’z komandasining
hujum harakatlariga faol q o’shilishni uyg’unlashtirib olib borishdan iborat bo’lib
kol di. Ish h ajmining juda ortib, harakat turlarining ko’payib ketishi
himoyachilarning jismoniy tayyorgarlik darajasi ortishini – kuchi, tezkorligi, tezlik
chidamliligi, epchilligi, sakrovchanligi, start tezligining yuksakligi rivoj topishini
talab qilib q ol di. Bu o’yinchilarning harakat muvofi q ligi yaxshi bo’lishi, yerda va
h avoda mo h irona yakkama-yakka tortisha olishlari kerak. Ular jamiki texnik
usullarni yaxshi bilishlari, raqiblarga mo h irona bas kelib, himoya va hujumni
uyushtirishda kerak vaqtida, bilib birgalashib harakat qilishlari kerak.
Mudofaada qanot himoyachilariga bo’lgan asosiy talablar:
a) zonada mo h irona harakat qilish;
b) raqib darvozasiga yaqinlashib q ol ganda, qattiq q o’ri q chilik qilishga o’tish
(yakkama-yakka kurashda ham mohirona o’ynash bilan birga);
v) h avoda kurash olib borish (yuqoridan to’p uzatilganda);
g) sheriklarini, lozim bo’lib q ol ganda esa darvozabonni ham straxovka qilish;
15

d) raqib zarba berganda va to’p uzatganda, shunga yarasha vaqtida harakat
qilish.
Hujumda qanot himoyachilariga qo’yiladigan asosiy talablar:
a) to’pni raqiblardan olib q o’ygandan keyin uni sheriklariga vaqtida va aniq
uzatib berish;
b) to’p komandadosh sherigiga yoki darvozabonga o’tganda, qanot tomonda
mo h irlik bilan ochilish;
v) raqib uchun kutilmaganda hujumga q o’shilish; bunda to’p shu himoyachida
bo’lib, u qanotda harakat q iladi, shuningdek, qanot hujumchisi bilan o’rin
almashadi yoki qanotdagi zona bo’sh q ol ganda, shu hujumchi o’rnida o’ynaydi.
Markaziy himoyachilar: Mudofaaning markaziy qismida o’ynaydigan
futbolchilar h a q li ravishda asosiy o’yinchilar hisoblanadi. Chunki ular darvoza zabt
etiladigan eng xavfli joyda raqib bilan kurash olib boradilar.
Qanot himoyachilarining jismoniy va texnik fazilatlariga qo’ shimcha tarzda
markaziy himoyachilar h avoda kurasha olish uchun baland bo’yli va juda
sakrovchan ham bo’lishlari kerak.
Oldingi markaziy himoyachi o’ziga topshirilgan vazifa bilan zonada harakat
qilishni mo h irona uyg’unlashtirib olib borishi kerak. O’ziga topshirilgan o’yinchini
nazorat qilib borish uning uchun birinchi galdagi vazifa bo’lib, zonada harakat
qilish ikkinchi navbatdagi vazifadir.
Oldingi markaziy himoyachi mudofaada markaziy hujumchining harakatlarini
e’tibor bilan kuzatadi, zarur bo’lganda esa orqa himoyachi bilan o’rin almashib,
mudofaadagi sheriklarini straxovka q iladi. Hujumda u to’p olgandan keyin hujum
harakatlariga qo’ shilib, tezlik bilan olg’a boradi yoki sheriklariga to’p oshirib
beradi. Ayrim paytlarda ikkinchi eshelondagi hujumni qo’llaydi va iloji bo’lsa
darvozaga to’p tepadi.
Orqa chiziq markaziy himoyachisi taktik sharoitni nozik did bilan tushunishi,
raqiblarining taktik yo’llarini «o’ q iy» olishi hamda to’pni egallab olish va
sheriklarini straxovka qilish uchun mudofaada to’g’ri pozisiya tanlashi kerak.
16

Uning asosiy ishi – mudofaa q iluvchilarning hamma harakatlarini muvofi q lash,
zonada o’ynash, darvozabon va sheriklar bilan hamkorlik qilish. Sun’iy «o’yindan
tash q ari holat»ni to’g’ri uyutirishga hammadan ko’p javob beradigan ham shu
o’yinchidir.
Hujumga o’tayotganda, orqa chiziq markaziy himoyachisi darvozabon yoki
sheriklaridan to’p olish uchun ochi q joyga chi q adi, keyin esa aniq va xilma-xil
uzatishlar qilib, hujumning davom ettirilishiga imkon yaratadi. Keskin holatlar
yaratishda nisbiy erkinlikdan maksimal foydalanishga intilib, go h ida uning o’zi
ham hujumga q o’shiladi, ba’zan esa uzo q yoki o’rtacha masofadan to’p tepib,
hujumni yakunlaydi. H ozirgi vaqtda himoyachilarning vazifalari universallashuv
tomon tara qq iy etib, ularning harakatlari yarim himoyachi va qanot
hujumchilarining harakati bilan ya q inlashib bormo q da.
O’rta qator o’yinchilari: H ozirgi futbolda o’rta qator o’yinchilarining
harakatlariga ko’p jihatdan komandaning muvaffaqiyat q ozonishiga alo q ador
omillardan biri deb q araladi. Bu ixtisosdagi futbolchilar b u tun match davomida
yuksak ishchanlikni ta’minlaydigan a’lo darajadagi h ar tomonlama tayyorgalikka
ega bo’lishlari kerak. Ular hujum va mudofaa harakatlarida faol bo’lishlari, o’yinni
yuksak sur’atda o’tkazishlari va uni bir dam ham susaytirmasliklari darkor. Taktik
tayyorlik buyicha, komanda bo’lib o’ynash vositalari va usullarini tanlashdagi
epchillik va ixtirochilik bo’yicha o’rta qator o’yinchilari oldiga oshirilgan talablar
q o’yilmo q da. Ular hujumda ham, himoyada ham hamma sheriklarining
hamkorligini uyushtirib turadilar. O’rta qator o’yinchilari mudofaada ham,
hujumda ham bir xilda yaxshi o’ynashlari, b u tun komanda o’yinini tashkil eta
bilishlari kerak. Ularning h ara k atlari yuksak darajadagi ijrochilik mahoratiga
asoslangan va doimo musta h kam, kuchli bo’lishi lozim. Ular ni h oyatda xilma-xil
uzatishlardan, aylanib o’tish va h okazolardan foydalanadilar. Odatda o’rta
qatordagi yuksak mahoratli o’yinchilar kuchli, a’lo darajali, zarba bera oladilar.
Hujumda o’rta qator o’yinchilariga qo’yiladigan asosiy talablar:
17

a) mudofaadan hujumga o’tishni tashkil etish va hujum rivojini davom
ettirish;
b) maydon o’rtasini nazorat qilish va komandaning to’pni uzo q vaqt
bosh q arib turishini, binobarin, tashabbusni qo’ ldan bermay turishini ta’minlash;
v) hujumni yakunlashda q atnashish;
g) ham yaqinda turgan, ham uzo q dagi sheriklar bilan hamkorlik qilish;
d) hujumni rivojlantirishda to’pni qanotdan tez oshirish va bo’shagan zonaga
tez ochilib chi q ish yordamida qo’qqisdan ro’y berish holatini yuzaga keltirish.
Mudofaada o’rta qator o’yinchilariga qo’yiladigan asosiy talabalar:
a) maydonning bo’yi va eni bo’ylab to’g’ri taqsimlanib, joylashish hisobiga
raqibning javob hujumi tez rivoj topishiga to’sqinlik qilish;
b) o’zi turgan zonadagi eng yaqin raqib o’yinchisini yoki shaxsan birkitib
q o’yilgan raqibni kuzatib borish;
v) to’p uzatilishi va darvozaga to’p tepilishiga yo’l q o’ymaslik;
g) sheriklarni straxovka qilish va ular bilan hamkorlik qilish.
Komandaning o’rta qatori ko’pincha turli taktik planda harakat q iluvchi
futbolchilardan tuzilib, yarim hujumchi, dispetcher va yarim himoyachidan iborat
bo’ladi.
Yarim hujumchi asosan hujum q iluvchi o’yinchi vazifasini bajaradi. Go h o u
hujumning oldingi qatorida harakat qiladi va harakatni faol yakunlaydi. Dispetcher
hujumda guruh va komanda harakatlarini uyushtiradi hamda ularni ikkinchi
eshelondagi harakatlar bilan birga q o’shib olib boradi. Yarim himoyachi birinchi
galda o’z darvozasi mudofaasini tashkil etishga yordam berib, ba’zi-ba’zidagina
komandasining hujum qatorlariga yorib kirib boradi.
O’rta qatorni tuzayotganda, o’yinchilar bir-birini to’ldirib, umuman shu o’yin
ixtisosi uchun nazarda tutilgan barcha vazifalarning bajarilishini to’li q va ishonchli
ta’minlaydigan qilib tanlanadi. Biro q yarim himoyachilar o’yin taktikasining
rivojlanishidagi asosiy tendensiya shundayki, ular komandaning yakunlovchi
hujum harakatlarida bevosita ishtirok etadilar.
18

Hujum qatori o’yinchilari.
Qanot hujumchilari: Futbolda hujum qatorining bosh q a o’yinchilari singari
qanot hujumchilari ham tezkor, cha qq on, q o’r q mas va bardoshli bo’lishlari kerak.
Harakat sur’ati va maromini o’zgartira bilish, raqib kutmaganda «portlay olish»
forvardlar (qanot hujumchilari) uchun shart bo’lgan xislat. Yerda va h avoda
samarali kurasha olish uchun hujumchilar sakrovchan va kuchli bo’lishlari kerak.
Hujumchilarning bisotida to’psiz mo h irona manyovr qilish hamda zarba berish,
to’pni moslash, to’p olib yurish, raqibni aldab o’tishdek xilma-xil texnik usullarni
yuqori tezlik bilan bajara bilish malakalari mavjud bo’lishi shart. Q ol gan
hujumchilar kabi ular ham hujum harakatlarining yakunlovchi bosqichida q at’iylik
va musta q illik ko’rsatishlari, kombinasion o’yinda sheriklar bilan mo h irona,
bahamjihat h ara k at qilishlari, buni individual improvizasiya bilan birga q o’shib
olib borishlari kerak.
Hujumda qanot hujumchilariga qo’yiladigan asosiy talablar:
a) «o’yindan tash q ari holat» chegarasida mo h irlik bilan o’ynash, shuningdek,
orqa va o’rta qator o’yinchilari uzatgan to’pni olish uchun ortga q ayta bilish;
b) qanotda tezkor shaxsiy manyovr qilib, keyin to’pni raqibning jarima
maydoniga uzatish yoki g’ izillatib oshirib berish;
v) hujum qatoridagi sheriklari bilan yoinki hujumga qo’ shilgan himoyachilar
va o’rta qator o’yinchilari bilan hamkorlik qilish;
g) hujumni yakunlashda q atnashish.
Hujumi bekor ketganidan keyin mudofaaga o’tayotganda, qanot hujumchisi
qanot himoyachisini ta’ q ib q iladi yoki eng yaqinidagi to’pni egallagan raqib bilan
kurash boshlaydi. Qanot hujumchisi natijali hujum qilish uchun kuch sa q lab,
mudofaa harakatlarida kam, lekin faol q atnashadi.
Markaziy hujumchi: Hujumni keskin davom ettirish yo’llarini uzluksiz
izlash, hujum qatorining «uchida» o’ynash, komanda urinishlarini natijali
yakunlashda faol q atnashish bu futbolchining asosiy vazifasi hisoblanadi.
Markaziy hujumchi zarba pozisiyasiga eng q is q a yo’l bilan yetishga intilib,
19

maydonning butun kengligi bo’ylab ko’p martalab va xilma-xil tarzda ochilib
chi q adi. U tezkor manyovr q iladigan, bitta, ba’zan esa bir nechta himoyachi bilan
kurashda darvozaga qarata zarba bera oladigan, sheriklari tepalatib uzatgan to’pdan
mo h irona foydalana biladigan, qa ytgan to’pga q o’shimcha zarba berishga
intiladigan bo’lishi kerak. Kurashda q o’r q maslik, q at’iylik, fidoyilik – bu
xislatlarning hammasi yuqori mahoratli markaziy hujumchilarga xos fazilatlardir.
Aslida mudofaada markaziy hujumchilarning muayyan vazifalari bo’lmaydi.
Ularning hujumdagi faolligining o’zi hujum qatoriga borib qo’ shilishga jur’at
etolmayotgan bir necha himoyachilar harakatini bo’ g’ ib turadi, chunki ularning ort
tomonida tezkor, manyovrli raqiblari bor. Markaziy xujumchi yakkama-yakka
kurash va vaqt tanqisligi sharoitida individual harakatlar bilan guruh harakatlarini
mohirona q o’shib olib boradigan, pozisiyani ustalik bilan tanlaydigan, yakunlovchi
harakat yoki usullarni bajara oladigan bo’lishi kerak.
Futbolda o’yin taktikasi.
Taktika deganda o’yinchilarning raqib ustidan g’ alaba q ozonishga q aratilgan
individual va jamoaviy harakatlarini tashkil qilishi, ya’ni komanda
futbolchilarining muayyan rejaga binoan aynan shu muayyan raqib bilan
muvaffaqiyatli kurash olib borishiga imkon beradigan birgalikdagi harakatlarini
tushunish kerak.
Taktikadagi asosiy vazifa hujum va himoya h ara k atlarining ma q sadga
erishtira oladigan eng q ulay vosita, usul va shakllarini belgilashdan iboratdir.
Qanday taktikani tanlash h ar bir alo h ida holda komanda oldida turgan
vazifalarga, kuchlar nisbati va o’yinchilarning o’zaro kurashuvchi guruhlariga,
maydonning a h voliga, i q lim sharoiti va h okazolarga bog’liq. Futbol taktikasining
tasnifi berilgan.
Futbol matchi ko’p martalab hujumdan himoyaga va himoyadan hujumga
o’tishdan iborat bo’lgani uchun ham, tabiiyki, h ar q aysi komandaning hujum va
himoya harakatlari uyushgan bo’lishi kerak.
20

Taktika uchrashuv vaqtida b u tun o’yin faoliyatining asosiy mazmuni
hisoblanadi. Konkret raqibga qarshi to’g’ri tanlangan kurash taktikasi
muvaffaqiyat q ozonishga yordam beradi, noto’g’ri tanlangan yoki uchrashuv
mobaynida as q otmagan taktika esa odatda ma g’ lubiyatga olib keladi.
Raqiblarni neytrallash vazifalarini to’g’ri h al q ila bilish va hujumdagi o’z
imkoniyatlaridan muv a ffa q iyatli foydalana olish umuman komandaning ham,
uning alo h ida o’yinchilarining ham taktik yetukligini ko’rsatadi. Hujum va
himoyada hamma futbolchilarning harakatlari yaxshi uyushtirilgan hamda, albatta,
faol bo’lgandagina komanda muvaffaqiyatga erisha oladi.
Murabbiy o’yin ning taktik rejasini q and a y qilib t o’zg an bulmasin, bu reja
alo h ida futbolchilarning harakatlari bilan amalg a oshiriladi. Ana shuning uchun
ham individual taktik kamolotga erishmay turib, komandaning o’yinini chiroyli va
risoladagidek q iladigan aniq taktik harakatlarni oshirishni xayolga ham keltirib
bo’lmaydi.
Futbol o’yinida taktika bilan texnika bir-biriga chirmashib ketgan bo’ladi.
To’pni kimga va qanday uzatish lozim, raqibni do g’ da q ol dirish uchun aylanib
o’tishni ishlatish kerakmi yoki to’pni sherikka oshirgan ma’ q ulmi, darvozaga q aysi
paytda zarb berish zarur ekanligini hal q ilayotgan o’yinchi taktik tafakkurdan
foydalanadi, a h d q ilgan harakatini amalga oshirayotganda esa u texnik ma h oratini
namoyish etadi. Demak, texnika o’yinchining texnik rejalarini amalga oshirish
vositasi bo’lib xizmat q iladi. Texnik tayyorgarlik a’lo darajada bo’lsagina xilma-
xil taktik harakatlarni bajarish mumkin.
Teng kuchli kom a ndalar uchrashuvida ulardan birining g’ alabasiga ko’pincha
ma g’ l u b bo’lganlarda irodaning kamlik q ilgani yoki jismoniy va texnik
tayyorgarlik bo’sh bo’lgani sabab qilib ko’rsatiladi. Biro q futbol o’yinidagi g’alaba
aksariyat hollarda taktik rejalar kurashi bilan belgilanadi. Taktika ikki
komandaning jismoniy, texnik va ma’naviy-irodaviy tayyo g arlikdagi darajalari
teng bo’lganda, ulardan birining g’alaba qilishini ta’minlab beradigan muhim
omildir. Yirik musobaqalardagi ko’plab misollar shundan dalolat beradi.
21

Ustalik bilan ishlatilgan taktikagina muvaffaqiyat keltira oladi. Ba’zan
komandalar h ar qanday raqibga qarshi o’ynaganda ham bir xil taktika
ishlataveradilar. Taktik jihatdan bunday q ashsho ql ik, bir xillik mahoratning o’sib
borishiga to’s q inlik q iladi. H ar bir komanda, ayni q sa, yuqori darajali komanda
xilma-xil taktik planda o’ynay bilishi kerak, bo’lmasa u, ayrim yutu q lari bo’lishiga
q aramay, musobaqalarda katta g’alabaga erisha olmaydi.
O’ q uv-trenirovka jarayonida taktik tayyorgarlikka jiddiy e’tibor beriladi. H ar
bir o’yinchi va, umuman, komanda harakatlarning xilma-xil variantlarini
mukammal egallagan bo’lishi kerak.
Hujum harakatlari bilan himoya h ara k atlarining doimiy kurashi natijasida
o’yin taktikasi u zluksiz takomillashib boradi. Xuddi ana shu kurash futbol taktikasi
tara qq iyotining asosiy harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi.
Qo’yilgan maqsadga erishmoq uchun o’yinda xilma-xil tarzda uyg’unlashtirib
qo’llaniladigan maxsus usullar to’plami futbol texnikasini tashkil etadi.
Texnik usullar – bu futbol o’yinini vujudga keltirish vositasi demak. Yuksak
sport natijalariga erishish ko’p jihatdan futbolchining ana shu xilma-xil vositalarni
qanchalik to’liq bilishiga, raqib jamoa o’yinchilari qarshilik ko’rsatayotgan,
ko’pincha esa charchoq orta borayotgan sharoitda o’yin faoliyatidagi turli
holatlarda ularni qanchalik mohirlik bilan, samarali qo’llay bilishga bog’liq. Futbol
texnikasini yaxshi bilish futbolchining har tomonlama tayyorgarlik ko’rishi va
mutanosib kamol topishi jarayonining ajralmas qismidir.
O’yin taraqqiyotining yuz yildan ortiq tarixi mobaynida futbol texnikasida
muayyan o’zgarishlar bo’ldi. Bu evolyusiyaning asosiy yo’nalishlari
quyidagilardan iborat: boshning chakka qismi va orqasi bilan zarba berish, to’pni
boldir bilan to’xtatish singari nomaqbul usul va usullarni qo’llash ancha kamayib
ketdi; oyoq yuzi bilan zarba berish, to’pni son va ko’krakda to’xtatish, to’pni qo’l
bilan tashlash (darvozabon texnikasi) kabilardan foydalanish koeffisiyenti oshdi,
aldash harakatlari (fintlar) ko’paydi.
22

Hozirgi futboldagi texnik usullar o’yin harakatlari tezligi va aniqligini
oshirish uchun kuchdan yetarlicha tejab foydalanish imkonini beradigan,
biomexanika nuqtai nazaridan maqbul harakatlar tizimi bilan xarakterlanadi.
Tezlik va ishonchlilik, soddalik va samaradorlik – futbol texnikasini qo’llashga
qo’yiladigan hozirgi kundagi talab ana shulardan iborat.
Futbol texnikasining tasnifi texnik usullarni umumiy (yoki o’xshash) o’ziga
xos belgilariga qarab guruhlarga bo’lishdan iborat.
O’yin faoliyati ifodalanishiga qarab futbol texnikasi ikkita yirik bo’limga
ajratiladi: maydon o’yinchisi texnikasi va darvozabon texnikasi. Har qaysi bo’lim
esa harakatlanish texnikasi va to’pni boshqarish texnikasi bo’limchalariga
taqsimlanadi. Kichik bo’limlar turli usullarda ijro etiladigan muayyan texnik
usullardan: harakatlanish texnikasi usullari va usullaridan iborat. Ulardan maydon
o’yinchilari va darvozabon foydalanadi. Ammo ayrim usul va usullar o’zining
muayyan turlariga ega. Usul va turlarda harakatning asosiy mexanizmi umumiy
bo’lib, detallardagina farq bo’ladi. Har xil usul, usul va turlarni ijro etish shartlari
futbol texnikasini yanada turli-tuman qiladi.
Futbol texnikasining tasnifi pastdagi rasmda ko’rsatilgan. O’rganilayotgan
materialni tizimlashtirish usul, usul turlarini tuzukroq tushunishga, ularni to’g’ri
tahlil qilishga, olingan bilimlarni takomillashtirish vazifalarini muvafaqqiyatli hal
qilishga yordam beradi.
Futbol texnikasining ifodalanishi maydon o’yinchisi va darvozabon uchun
umumiy kichik bo’lim bo’lgan harakatlanish texnikasidan boshlanadi.
Harakatlanish texnikasi quyidagi usullar guruhini o’z ichiga oladi: yugurish,
sakrash, to’xtash, burilish. Harakatlanish texnikasining tasnifi pastdagi rasmda
ko’rsatilgan.
O’yin vaqtida harakatlanish texnikasi usullaridan xilma-xil tarzda qo’shib
foydalaniladi. Masalan, futbolchining harakatlanish tezligi nihoyatda xilma-xil:
sekin yurishdan boshlab, startdagi tezlanishni maksimal tezlikka qadar ko’tarish
mumkin, yugurish maromi va yo’nalishi qo’qqisdan o’zgarib turadi. Yugurishning
23

xilma-xil usullarini sakrash, to’xtash, burilish bilan birga qo’shib olib borish
futbolchining harakatlanishiga xos xususiyat hisoblanadi.
H arakatlanish texnikasining usullari maydon o’yinchilari va darvozabonning
to’pni bosh q arish san’ati bilan chambarchas bo g’ li q . H arakatlanish texnikasi
usullarini keragicha h amda kompleks tarzda q o’llash ko’p taktik vazifalarni (to’p
olish uchun ochilish va ra q ibni chal g’ itish, pozisiya tanlash, o’yinchini to’sib olish
va h .k.) samarali h al q ilish imkonini beradi.
Yugurish . Futboldagi asosiy h arakatlanish vositasi yugurishdir. To’pni
bosh q armayotgan futbolchilar yugurish yordamida maydonda turlicha joylashib
oladilar. Bundan tash q ari, yugurish tarkibiy q ism sifatida to’pni bosh q arish
texnikasiga h am kiradi.
Futbolda yugurishning q uyidagi usullari q o’llaniladi: oddiy yugurish, tisarilib
yugurish, chalishtirma q adam tashlab yugurish, juftlama q adam tashlab yugurish.
Oddiy yugurishdan asosan to’ g’ riga borayotgan o’yinchilar bo’sh joyga
chi q ish ra q ibni q uvish va h okazolarda foydalanadi. H arakat sistemasi h am (bir
oyo qq a tayanish va h avoda uchish fazalariga bo’linishi) tuz i lishi h am yengil
atletika yugurishidan far q q ilmagani uchun uni oddiy yugurish deyiladi. Q adam
u zunligi, chastotasi va ritmida far q bor, xolos.
24

Yugurishda q adam u zunligi sprinterlarda 2-2,2 m ga teng bo’lsa, katta yoshli
futbolchilarda o’rtacha 1,3-1,5 m ga teng. Q adamlar chastotasi sprinterlarda
sekundiga 4-4,5 q adamga teng. Fubolchilarda chastota sal orti q ro q : sekundiga
5,1-5,5 q adam bo’ladi. Bu esa h avoda uchish fazasi q is q aro q bo’lgani sababli tez
to’xtashga yoki tez burilib olishga yordam beradi.
Tisarilib yugurishdan asosan to’pni olib q o’yishda va to’pni olishda
q atnashayotgan h imoyadagi o’yinchilar foydalanadilar. Yugurishning bu turi h am
siklik ( q o’shalo q q adamli) bo’ladi. Q is q a- q is q a, lekin tez-tez q adam tashlash,
h avoda uchish fazasining q ariyb yo’ q ligi o’nga xos xusu-siyatdir. Buning sababi
siltanish oyo g’ i or q aga uzatilganda sonning yozilishi cheklanganligidadir.
O’yin sharoiti ko’pincha maksimal tezlikda tisarilib yugurishni talab q ilib
kol adi. Bunda tezlik q adam chastotasini oshirish h isobiga orttirilib, bu ko’pro q
oyo q ning or q aga faol h arakat q ilishiga bo g’ li q .
Tisarilib yugurayotganda, o’yinchi ba’zan muvozanatni yo’ q otib yi q ilib
tushadi. Tayanch oyo q vertikal turgan paytda gavdaning o g’ irlik markazi o’ q i
tayanch yuzasining tepasida turishi o’yinchi h olatining tur g’ un bo’lishi shartlaridan
biridir.
Chalishtirma q adam tashlab yugurishdan h arakat yo’nalishini o’zgartirish
uchun, turgan joydan o’ngga yoki chapga siltanib yugurish paytida, burilib
olgandan keyin foydalaniladi. U h arakatlanishning spesifik vositasi bo’lib, asosan
bosh q a yugurish turlari bilan birga q o’shib q o’llaniladi.
25

II.BOB. YUKLAMALAR TUZILISHI VA GURUHLI TAKTIK
HARAKATLARNI TAKOMILLASHTIRISHDA MASHQ JARAYONINI
TASHKIL ETISH XUSUSIYATLARI
II 1. Futbol maydonini butun xududi bo’ylab o’yin vaziyatlarini
modellashtiruvchi mashqlar .
1.Ikki darvozali, 3 zonali o’yin. Mudofaa zonasida 3x2, o’rta zonada 2x2;
hujum zonasida 2x3 o’yin olib borish. To’pni o’rta zonasiga uzatishda, son
jihatdan ustunlik mudofaa zonasidagi o’yinchini o’yinga qo’shilishi hisobiga
yuzaga keladi. To’pni hujum zonasiga uzatishda o’rta zonadan ikki o’yinchi
o’yinga qo’shiladi. O’rtacha puls 180 zarba|min. (6 - rasm).
9.O’yin vazifasi; futbol maydoni 3 zonaga bo’lingan –himoya zonasidagi
o’yinchilarga bir marta urinish, o’rta zonada - 2 marta urinishga hujum zonasida –
3 va undan ortiq marta urinishga ruxsat etiladi. Turli zonalardagi urinishlar sonini
murabbiy futbolchilarni tayyorgarlik holatga qarib ko’paytirish yoki kamaytirish
mumkin. O’rtacha puls 175 zar|min.
26

10.9 - mashqdagidek, biroq himoya zonasidan to’pni maydon uzunasiga uzun
uzatish o’rta zonasi chetlab o’tib, hujum zonasiga bajarilishi kerak. O’rtacha puls
180 zarba|min.
Bizning tajribada yuqorida keltirilgan va qator boshqa mashqlardan
foydalanildi. Ular maxsus tayyorgarlik davrining oxirgi xaftasidan boshlab butun
musobaqa davri davomida qo’llandi. Bu hol futbolchilar tayyorgarligining yillik
sikli maqsadi va vazifalari bilan belgilandi. Musobaqa davrida nazariy
mashg’ulotlarda futboldagi guruhli taktika muammolari ko’p o’rin egalladi.
Chunki, futbolchilar o’yinning taktik tamoyillarini to’g’riligini, pozisiyani, to’g’ri
tanlash zarurligini, raqibni chalg’itish harakatlarini bajarish va to’pni maqsadsiz
tarzda yuritish noto’g’ri ekanligini tushunishlar zarur edi.
Mazkur mashqlarda yetakchi xorij jamoalari ishtirokidagi o’yinlar va o’z
jamoasining o’yinlari aks ettirilgan videotasvirlar qo’llanildi.
Mashq qilish mashg’ulot boshlanishidan oldin futbol maydoni maketida
futbolchilarga har bir taktik mashqlar sxematik va ko’rgazmali ravishda
tushuntirildi. Guruhlarni tuzishda biz jamoa futbolchilarini psixologik tekshiruvi
natijalarini, ularni funksional holati, futbolchilarni qaysi chiziqlar va bo’g’inlarda
joylashuvini hisobga oldik.
Mashqlar mashg’ulotni asosiy qismida qo’llandi. Har bir mashq davomiyligi -
15 minutdan ortiq emas. Shunigdek, mashq bajarishni zaruriy sharti shundan iborat
ediki, yurak qisqarishlari soni (YuQS) minutiga 165 zarbadan kam bo’lmasligi
kerak edi. Chunki, taqvimiy o’yinlar vaqtida YuQS o’rtacha kattaligi aynan
shunaqa bo’ladi.
Shu tariqa, guruhli taktik harakatlarni takomillashtirishda biz mashqlarni
bajarilishi shartlarini musobaqa sharoitlariga ko’proq yaqinlashtirishga harakat
qildik.
27

II.2. Guruhli taktik harakatlarni takomillashtirishda futbolchilarni muloqot
psixologiyasi xususiyatlari .
Guruhli taktik harakatlarni takomillashtirishda psixologik muvofiqlik o’ziga
xos ahamiyatga ega. Futbolchilar psixologik tayyorgarligini boshqarishning asosiy
vazifasi ularda o’yin faoliyatini psixologik boshqarishning optimal tuzilishini
shakllantirish.
Shuning uchun, har bir o’yinchi shaxsiy psixologik xususiyatlarning va ularni
jamoadagi boshqa o’yinchilar bilan o’zaro hamkorligini mufassal o’rganish kerak
edi.Psixologik nazorat va futbolchilarni psixologik jihatdan boshqarish “Amiks”
ilmiy - maslahat markazida (Maskva 1998) ishlab chiqilgan RSS - 1 kompyuter
tizimi yordamida amalga oshiriladi. Tadqiqot 2000 yil aprel oyida o’tkazildi.
“Dinamo” jamoasi sportchilarni maxsus blanklar bo’yicha savollarga javob
berdilar. Savollarga javob berish uchun blanklar quyidagi tekshiruv usullarini
nazarda tutgan: sosiometriya, faollikni shaxslararo idrok etish.
Test natijalarini kompyuterda qayta ishlashdan so’ng, qo’yidagi ko’rsatkichlar
olindi:
1.O’yin peshqadamligi tuzilishi (strukturasi).
2.O’yin hamkorligi samaradorligi.
3.Jamoa a’zolari faolligini o’zaro baholash.
4.O’yinchilarni jamoadagi ijtimoiy roli bo’yicha muvofiqligi.
5.Jamoani o’yinchilarning ijtimoiy roli bo’yicha tuzilishi.
6.Guruh turini individual baholash strukturasi.
7.Ustun ehtiyojlar bo’yicha jamoa tuzilishi.
8.Shaxslararo muvofiqlik matrisasi (andozasi).
28

9.Shaxslararo muvofiqlikning umumlashgan matrisasi (andozasi).
10.Emosional faollik bo’yicha jamoa tuzilishi.
XULOSA
Futbolda, boshqa sport turlaridagi kabi, musobaqa faoliyatini (MF)
o’rganishga katta e’tibor beriladi. Biroq, afsuski, ko’p savollar, jumladan, 2 guruhli
taktik harakatlarni sportchilar shaxsiy mahoratini yuqori darajasi bilan birgalikda
takomillashtirish muammosi ham o’z yechimini kutmoqda.
Musobaqalarda (futbol matchlarida) futbolchilar (yoki jamoa) faoliyatini
kuzatish jarayonida musobaqa faoliyati qayd qilinadi va samaradorlik, hajm xilma
- xillikni belgilovchi mezonlar aniqlanadi. Kelgusida, musobaqa faoliyatini
nazorat qilish davomida musobaqa yuklamalarini tayyorgarlik qismidagi hajmi va
taqsimlanishini hisobga olish hamda ularni sportchi va jamoani tayyorgarlik
darajasiga ta’sir etishni baholash kerak.
Futbolda musobaqa faoliyatini nazorat qilish natijalarini qo’llanilayotgan
qayd qilish usularini seraxborotligi aniqligi va ishonchliligiga bog’liq.
Musobaqa faoliyati ko’rsatkichlari pedagogik kuzatishlar yordamida qayd
qilinadi. Bular quyidagilar: texnik - taktik harakatlar samaradorligi, faolligi, turli
tumanligi va hajmi; oyoq va bosh bilan bajarilgan uzatishlar soni darvozaga zarba
berish; himoyadan hujumga o’tish vaqti, guruhli taktik harakatlar vaqti (standart
holatlarni bajarish - jarima GTH, burchakdan bajariladigan GTH).
Futbolchilar tayyorgarligini boshqarish jarayonida birinchi navbatda, kuchli
jamoalar, kuchli sportchilar tajribasiga tayanish kerak. Shunday futbolchi va
jamoalar ishtirokidagi o’yinlar vaqtida aniqlangan musobaqa faoliyati
ko’rsatkichlari sportchilar tayyorgarligini boshqarishda mezon vazifasini o’taydi.
Bizning ma’lumotlar tahlili shuni ko’rsatib turibdiki, Sobiq Ittifoq terma
jamoasi musobaqa faoliyatining ba’zi ko’rsatkichlari, masalan, to’pni tortib olish,
darvozaga zarba berish ko’rsatkichlari qiymatlari Braziliya jamoasinikidan
ustundir. Bunda shuni hisobga olish kerakki, jahon musobaqalarining (futbol
bo’yicha jahon chempionatlari) ahamiyati va nufuzi Olimpiada matchlari
29

darajasidan yuqoridir. Shuning uchun, musobaqa faoliyati ko’rsatkichlari
qiymatlarini aniqlashda musobaqalar saviyasini ham hisobga olish lozim.
Biroq, boshqa ko’rsatkichlar bo’yicha texnik harakatlar samaradorligi jahon
chempionlarida yuqori. Ayniqsa, koordinasion jihatdan murakkab bo’lgan texnik
usullarda, masalan, turli yo’nalishlarda, qisqa va o’rtacha uzatishlar, uzun
uzatishlar raqibni chetlab o’tish, to’pni egallab olish, shunigdek, shu usullarning
umumiy ko’rsatkichlardagi tafovvut kattadir.
Guruhli taktik harakatlar (GTH) sifatida bog’liq bo’lgan to’p uzatishni barcha
turlari soni va samaradorligi jahon chempionlarida yuqori bo’lganiga e’tiborni
qaratish kerak. Bu esa futbol mutaxassislarining to’p uzatishlar GTHni bajarishda
muhim omil ekanligi haqidagi fikrlarini ham tasdiqlaydi. Jahondagi yetakchi futbol
jamoalari musobaqa faoliyatini tadqiq etish borasida 1994 yildan 1999 yilgacha
olib borilgan ishlar “kuchli sportchilar modeli” uchun musobaqa faoliyati
ko’rsatkichlari qiymatini belgilashga imkon beradi.
O’tkazilgan tadqiqot natijalari futbol amaliyotida guruhli taktik harakatlarni
quyidagi sxema bo’yicha takomillashtirishni tavsiya etish imkonini beradi.
1.Futbolchilarni jismoniy tayyorgarligini rivojlanish darajasini quyidagi
testlardan foydalanib, baholash;
- 30 marta joydan yugurish vaqti;
- besh karra sakrash uzunligi;
- 3000 metrga (vaqt hisobiga) yugurish.
2.Musobaqa faoliyati jarayonida quyidagilarni baholash:
- yakka tartibda bajariladigan texnik harakatlarni umumiy soni va
samaradorligi;
- to’pni qisqa, o’rta va uzun uzatishlar yordamida bajariladigan hamkor
harakatlar samaradorligi;
- to’pni tortib olish;
- raqibni chetlab o’tish;
- bosh bilan to’p uzatish;
30

- hamkor harakatlar soni va samaradorligi %da;
- 2 - 6 ta futbolchi ishtirokida kombinasiyalarni bajarish samaradorligi;
- standart holatlarni bajarish samaradorligi (burchakdan zarba berish, jarima
va erkin zarbalarni bajarish, to’pni yon chiziq ortidan o’yinga kiritish).
3.Jamoadagi muloqot psixologiyasi xususiyatlarini aniqlash;
- o’yindagi peshqadamlik tuzilishi;
- o’yindagi hamkor harakatlar samaradorligi;
- jamoa a’zolari faolligini o’zaro bog’liqligi;
- jamoa o’yinchilarini ijtimoiy roli bo’yicha muvofiqligi;
- jamoani o’yinchilarning ijtimoiy roli bo’yicha tuzilishi;
- guruh toifasini individual baholash strukturasi.
- ustun ehtiyojlar va emosional faollik bo’yicha jamoa tuzilishi.
4.Guruhli taktik harakatlarni takomillashtirish dasturini tuzishda quydagilarni
hisobga olish kerak:
- jamoa tayyorgarligi yillik sikli bosqichlari va davrlari;
- mashq qilish mashg’uloti tuzilishi;
- guruhli taktik harakatlarni takomillashtirish mashg’ulotlaridan oldin
nazariy mashg’ulotlar o’tkazilishi kerak. Ularda futbolchilar zamonaviy guruhli va
jamoaviy o’yin taktikasi tamoyillarini o’rganishlari lozim.
5.Guruhli taktik harakatlarni takomillashtirishga yo’naltirilgan mashqlar
quyidagilarni modellashtirish kerak:
- himoya zonasidagi o’yin vaziyatlari;
- o’rta zonadagi o’yin vaziyatlari;
- hujum zonasidagi o’yin vaziyatlari;
- futbol maydonining butun xududi bo’ylab o’yin vaziyatlari. (bunday
mashqlarga misollar III bob, 1 - bo’limda keltirilgan);
- standart holatlar.
6.Mashqlarni bajarishda guruhlarni quyidagicha tarzda tuzish (to’ldirish)
maqsadga muvofiq:
31

- ularning psixologik o’zaro muvofiqligini hisobga olgan holda; har bir aniq
mashqda ishtirok etuvchi futbolchilarni jismoniy va texnik tayyorgarlik darajasini
hisobga olish;
- musobaqalarda jamoadagi futbolchilar qaysi chiziqlar va bo’g’inlarda o’yin
olib borayotganligini hisobga olgan holda.
Shu tariqa, guruhli taktik harakatlar ko’rsatkichlarini baholashga, topshiriqli
bajarishda mashqlarni tiklash va guruhlar tuzishga juda puxtalik bilan yondashish
muayyan qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi, lekin uni samarali takomillashuviga
to’sqinlik qilmaydi. Yuqorida ko’rsatilgan qoidalarga rioya qilish, shunigdek,
mashqlarni bajarishda davomiylikni (10 - 15 minut) va jadallikni (o’rtacha
Yu.Q.S. 170 zarba/min) hisobga olgan holda yuklamalarni miqdorlash
futbolchilarni maxsus jismoniy xislatlari, taktik tafakkur va guruhli taktik
harakatlariga o’zaro bog’liq ta’sir ko’rsatishga imkon beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. I.A.Karimov. «Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch». – Toshkent, 2008 y.
2. I.A.Karimov. «Barkamol avlod». – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. T:
1997.
3. I.A.Karimov. «Barkamol avlod orzusi». – T.: O‘zbekiston, 1998.
4. I.A.Karimov. «Barkamol avlod» – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. –
Toshkent: Sharq, 1997.
5. I.A.Karimov. «XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari
va taraqqiyot kafolatlari». – T.: O‘zbekiston, 1997.
6. «Jismoniy tarbiya va sport tug’risida»gi Qonun. Xalq so’zi. 1992 yil 19 fevral
32

7. «O’zbekistonda futbolni rivojlantirish tug’risida»gi Qonun. Xalq so’zi. 1996 yil
17 yanvar
8. «O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish tug’risida» gi
Qonun. Xalk so’zi. 1999 yil 27 may.
9. «O’zbekistonda bolalar sportini rivojlantirish fondi tuzish tug’risida» gi Qonun.
Xal q so’zi. 2002 yil 4 fevral.
10. Zakon o fizicheskoy kulture i sporte. Narodnoye slova.-2000 – 26 may-str 1.
11. Akramov R.A. Otbor yunix futbolistov v spesializirovannye s prodlenim dnem
obucheniya i uglublennm uchebno-trenirovochnm prosessom shkol, internat
sportivnogo profilya. M.: 1975 g 54 str.
12. Ayropetyans L.R. Pedagogicheskiye osnov planirovaniya i kontrolya
sorevnovatelnoy i trenirovochnoy deyatelnosti v sportivnx igrax: Avtoref. dis.
dokt.ped.nauk. –M., 1992.-40 s.
13. Aleshkov I.A., Nevmyanov A.M. O prinsipax vbora i informativnosti
pokazateley issleduyemx v kachestve modelnx xarakteristik v sportivnx
igrax. //Problem modelirovaniya: Sb.st-M., 1985.-S.126-133.
14. Arkadyev B.A. Taktika futbolnoy igr. //Boris Arkadyev: Sb/.Sost.
A.A.Gorbunov-M.: Fizkultura i sport, 1999.-335 s.
33

Yosh futbolchilarga to’pni boshqarish turlari va texnikasini o’rgatish

Купить