Yozma nutqni o‘stirish mazmuni va usullari - Melioratsiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	50000UZS
Hajmi	63.4KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	04 Dekabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Melioratsiya

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

53 Sotish

Yozma nutqni o‘stirish mazmuni va usullari

Sotib olish

2Mavzu: Yozma nutqni o‘stirish mazmuni va usullari
MUNDARIJA
KIRISH ……………………………………………………………….……….3
I BOB. YOZMA NUTQNI O‘STIRISHNING NAZARIY ASOSI
1.1. Nutq rivojlanishining pedagogik va psixologik asoslari ………….…..….7
1.2. Til o‘rgatishda kommunikativ yondashuvning o‘rni …………………....10
1.3.Interaktiv va kommunikativ usullar yordamida yozma nutqni
rivojlantirish ………………………………………………………………….14
II BOB. O‘QUVCHILARNING OG‘ZAKI VA YOZMA NUTQINI
O‘STIRISHNING SAMARALI USULLARI VA AMALIY TAHLIL
2.1. Og‘zaki nutqni rivojlantirishning samarali metodlari ……………..……20
2.2. Yozma nutqni rivojlantirishda qo‘llaniladigan metodlar ………….……23
2.3. Og‘zaki va yozma nutqni rivojlantirishda kompleks yondashuvning
samaradorligi ………………………………………………………………..28
XULOSA …………………………………………………………………...30
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………………..31

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Uzluksiz ta’lim tizimida o‘quvchilarning
nutq madaniyatini rivojlantirish bugungi kunda davlat ta’lim siyosatining eng
muhim yo‘nalishlaridan biri sifatida e’tirof etilmoqda. Ayniqsa, ta’lim mazmuni
kompetensiyaviy yondashuvga asoslanayotgan hozirgi davrda o‘quvchining
mustaqil fikrlash, muloqot qilish, o‘z g‘oyasini to‘g‘ri, izchil va ravon tarzda
bayon eta olishi uning asosiy kompetensiyalaridan biri sifatida qaraladi.
Og‘zaki va yozma nutqi rivojlangan o‘quvchi nafaqat ta’lim jarayonida, balki
kundalik hayotda ham o‘z fikrini aniq ifodalay oladi, samarali muloqotga
kirishadi va ijtimoiy faollik ko‘rsatadi. Axborot texnologiyalari va media
vositalari tobora keng tarqalayotgan bir paytda savodli nutq, to‘g‘ri yozish,
mantiqiy fikrlash kabi ko‘nikmalar yoshlar uchun yanada zarur bo‘lib
bormoqda.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ham yoshlarni zamonaviy bilimli,
tafakkuri keng va o‘z fikrini ravon ifodalashga qodir bo‘lgan komil insonlar
sifatida tarbiyalash ta’limning ustuvor vazifalaridan biri ekanini ta’kidlab
kelmoqda. 1
Ayniqsa, noto‘g‘ri yozish, qisqartirilgan so‘zlar, tilning buzilishi
kabi holatlar ko‘payayotgan davrda maktab o‘quvchilarining og‘zaki va yozma
nutqini to‘g‘ri yo‘naltirish, samarali metodlar asosida o‘stirish muhim
pedagogik vazifaga aylanmoqda. Shu bilan birga, xalqaro baholash tizimlari –
PISA, PIRLS kabi dasturlarda muvaffaqiyatli ishtirok etish ham
o‘quvchilarning matnni tushunish, mantiqiy ifodalash va yozma fikr yaratish
qobiliyatlariga bog‘liq. Shuning uchun ham o‘qituvchilarning nutqni
o‘rgatishga oid metodik tayyorgarligini kuchaytirish, yangi innovatsion
yondashuvlar asosida o‘quv jarayonini tashkil etish dolzarb masala hisoblanadi.
Mazkur kurs ishida o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini rivojlantirishga
1
“Shavkat Mirziyoyev: Iqtisodiyot rivojlanishi faqat ta’lim va muallimga bog‘liq” — kun.uz
saytidagi maqola (2025 yil 9-sentyabr) Kun.uz

4xizmat qiladigan samarali, sinovdan o‘tgan hamda zamonaviy metodlar
yoritilishi mazmunning amaliy ahamiyatini oshiradi.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi O‘quvchilarning og‘zaki va
yozma nutqini rivojlantirish masalasi ko‘p yillar davomida mahalliy va xorijiy
pedagoglar, tilshunoslar, psixologlar tomonidan ilmiy jihatdan tadqiq etib
kelinmoqda. Nutqning psixologik asoslari L.S. Vygotskiy, A.N. Leontyev, J.
Piaget kabi olimlar tomonidan chuqur o‘rganilgan bo‘lib, ular nutqning tafakkur
bilan uzviy bog‘liqligini ilmiy asoslab bergan. Lingvistik va metodik jihatdan
esa Sh. Rahmatullayev, E. Umarov, N. Mahmudov, A. Rustamov, O. Jalolov
kabi olimlarning tadqiqotlarida o‘quvchilarning til kompetensiyalarini
shakllantirish bo‘yicha muhim nazariy va amaliy xulosalar berilgan. Xorijiy
metodistlar – J. Harmer, D. Larsen-Freeman, Brown kabi mutaxassislar
kommunikativ yondashuv, interfaol o‘qitish, yozma nutq strategiyalari bo‘yicha
keng qamrovli ilmiy ishlar yaratgan. SHunga qaramay, zamonaviy ta'lim
sharoitida AKT texnologiyalari, media resurslar, interfaol metodlar yordamida
o‘quvchilar nutqini rivojlantirish bo‘yicha yangi izlanishlarga ehtiyoj mavjud.
O‘zbekiston ta’lim tizimida so‘nggi yillarda kompetensiyaviy yondashuvning
joriy etilgani nutq faoliyatini yangicha metodlar bilan o‘rgatishni talab
qilmoqda. Shu sababli mavjud ilmiy manbalar bo‘lsa-da, amaliyot talab
qilayotgan yangicha yondashuvlar, o‘quvchi faoliyatiga asoslangan metodlar,
kreativ yozuv texnologiyalari, nutqni integrativ rivojlantirish usullari bo‘yicha
ilmiy izlanishlarni davom ettirish zarur. Bu kurs ishining mavzusi ham aynan
shu ehtiyojdan kelib chiqib zamonaviy tadqiqotlarga asoslanadi.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs ishining
nazariy ahamiyati, avvalo, o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini
rivojlantirishga doir ilmiy-pedagogik qarashlar, psixologik asoslar,
kommunikativ kompetensiya, lingvodidaktika tamoyillari kabi
tushunchalarning chuqur tahlil qilinishida namoyon bo‘ladi. Nutq faoliyati bilan
bog‘liq ilmiy nazariyalar, xususan, Vygotskiy, Leontyev kabi psixologlar

5tomonidan keltirilgan fikrlar, shuningdek, zamonaviy ta’lim metodikasida
qo‘llanilayotgan innovatsion yondashuvlar mazkur mavzuning nazariy
asoslarini mustahkamlaydi. Kurs ishida nutqni rivojlantirish jarayoni, uning
bosqichlari, tarbiyaviy va ta’limiy funksiyalari, o‘quvchi nutqining lingvistik
xususiyatlari ilmiy yondashuv asosida yoritiladi. Bu jihatlar nutqni o‘qitish
metodikasining ilmiy bazasini boyitadi, yangi nazariy qarashlarni
umumlashtirish imkonini beradi.
Amaliy ahamiyati esa o‘qituvchilar, metodistlar, talaba-pedagoglar uchun
qo‘llanma sifatida xizmat qila oladigan samarali usullar va metodik
tavsiyalarning ishlab chiqilishida aks etadi. Tadqiqot natijalari maktab dars
jarayonida og‘zaki va yozma nutqni rivojlantirishga yo‘naltirilgan mashqlar,
interfaol metodlar, kreativ yondashuvlar, tahlil va muhokama usullaridan
samarali foydalanishni ko‘rsatib beradi. O‘quvchilar nutqiga oid amaliy
muammolarni aniqlash, ularni bartaraf etish bo‘yicha takliflar ishlab chiqilishi
mazkur ishning amaliy qimmati hisoblanadi. Bundan tashqari, o‘qituvchilar
ushbu kurs ishida keltirilgan metodik tavsiyalarni dars jarayoniga tatbiq etib,
o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi, muloqot madaniyati va yozma
savodxonligini sezilarli darajada oshirish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Kurs ishi mavzusining obyekti Umumta’lim maktablarida o‘quvchilarning
og‘zaki va yozma nutqini rivojlantirish jarayoni.
Kurs ishi mavzusining predmeti O‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini
o‘stirishga xizmat qiluvchi samarali usullar, metodlar va pedagogik
texnologiyalar majmuasi.
Kurs ishi mavzusining maqsadi O‘quvchilar og‘zaki va yozma nutqini
shakllantirish va rivojlantirishga xizmat qiluvchi samarali usullarni tahlil qilish
hamda ularning amaliy ahamiyatini asoslab berish.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 Og‘zaki va yozma nutq rivojlanishining nazariy asoslarini yoritish.
 Nutqni o‘stirishga qaratilgan pedagogik va psixologik omillarni tahlil qilish.

6 Og‘zaki nutqni shakllantirishning samarali metodlarini o‘rganish.
 Yozma nutqni rivojlantirishning innovatsion usullarini aniqlash.
 Amaliy dars jarayonida qo‘llaniladigan interfaol metodlar samaradorligini
tahlil qilish.
 O‘quvchilar nutqida yuzaga keladigan muammolarni aniqlash va ularni
bartaraf etish yo‘llarini ko‘rsatish.
Kurs ishi mavzusining metodlari
 ilmiy adabiyotlarni tahlil qilish;
 pedagogik kuzatuv;
 suhbat va intervyu;
 taqqoslash va umumlashtirish;
 dars jarayonini o‘rganish (tajriba-sinov);
 statistik va tahliliy metodlar.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish qismidan, ikki bobdan, har
bir bob uch bo‘limdan, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati va ilovalardan
iborat.

7I BOB. YOZMA NUTQNI O‘STIRISHNING NAZARIY ASOSI
1.1. Nutq rivojlanishining pedagogik va psixologik asoslar
Nutq insonning asosiy kommunikativ vositasi bo‘lib, u nafaqat fikr
almashish, balki tafakkur, diqqat, xotira va ijtimoiy tajribani shakllantirishga
xizmat qiladi. O‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini rivojlantirish masalasi
pedagogika va psixologiya fanlarida keng tadqiq etilgan. Nutq rivojlanishi
bolalikdan boshlanadi va o‘quv jarayonida asta-sekin shakllanadi. Shu nuqtai
nazardan, o‘quvchilarning nutqini shakllantirishda psixologik xususiyatlarni
hisobga olish muhim ahamiyatga ega. L.S. Vygotskiyning ijtimoiy rivojlanish
nazariyasida nutq tafakkur bilan uzviy bog‘liq ekanligi, uning ijtimoiy muhit
orqali shakllanishi ta’kidlangan. Vygotskiy fikricha, bolaning og‘zaki nutqi
dastlab ijtimoiy faoliyatda shakllanadi va keyinchalik ichki nutqga aylanadi.
Shu bilan birga, A.A. Leontyevning faoliyat nazariyasi nutqni o‘quv
jarayonidagi faoliyat vositasi sifatida ko‘rib chiqadi. Nutq bolaga nafaqat
bilimlarni o‘zlashtirishga, balki muammolarni hal qilish, fikrni tahlil qilish va
ijtimoiy muhit bilan muloqot qilish imkonini beradi. 2
Psixologik jihatdan nutq rivojlanishi o‘quvchining kognitiv qobiliyatlari bilan
uzviy bog‘liq. Bolaning diqqat va xotira funksiyalari, tafakkur va ijodiy
qobiliyatlari nutqni shakllantirish jarayoniga bevosita ta’sir qiladi. Shu sababli,
o‘qituvchi nutq mashg‘ulotlarini rejalashtirayotganda yosh psixologiyasi
xususiyatlarini inobatga olishi lozim. Masalan, boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga
qisqa, sodda va aniq so‘zlash mashqlari orqali og‘zaki nutqni rivojlantirish
osonroq bo‘ladi. Shu bilan birga, o‘rta va yuqori sinf o‘quvchilarida mantiqiy
fikrlash va tahliliy nutqni rivojlantirish uchun murakkab iboralar,
argumentatsiya va taqqoslash mashqlari qo‘llanilishi maqsadga muvofiqdir.
Pedagogik nuqtai nazardan nutqni o‘stirish faqat grammatika yoki lug‘at
boyligini oshirish bilan cheklanmaydi. Nutqning rivojlanishi o‘quvchining fikr
2
Rahmatullayev Sh. O‘quvchilarning nutqini rivojlantirish metodikasi. – Toshkent: “Fan va
Ta’lim”, 2018. – 224 b.

8yuritish qobiliyati, o‘z fikrini ifodalash madaniyati va kommunikativ
kompetensiyasi bilan chambarchas bog‘liqdir. Shu sababli pedagoglar nutq
mashg‘ulotlarida interfaol metodlardan foydalanishlari tavsiya etiladi. Masalan,
rolli o‘yinlar, munozara, hikoya qilish va qayta hikoyalash kabi usullar
o‘quvchilarning og‘zaki nutqini boyitadi, ijodiy fikrlashini rivojlantiradi va o‘z
fikrini aniq ifodalay olish qobiliyatini oshiradi.
Nutqni rivojlantirishning pedagogik nazariyasi shuni ko‘rsatadiki, nutqning
shakllanishi faqat o‘quv mashg‘ulotlariga bog‘liq emas, balki ijtimoiy va tarixiy
jarayonlar bilan chambarchas bog‘liqdir. Tarixan nutqning shakllanishi bir
necha bosqichlarni o‘z ichiga oladi:
Primitiv shakllanish bosqichi – bu bosqich insonning nutqi rivojlanishining
dastlabki davri bo‘lib, unda asosiy maqsad muloqot va ehtiyojlarni ifodalashdir.
Bolalar oddiy ovozlar, imo-ishora va qisqa so‘zlar orqali o‘z xohlovlarini
bildirgan. Shu davrda nutqning semantik va grammatik jihatlari to‘liq
shakllanmagan, faqat kommunikatsiya vazifasini bajaradi.
Simvolik va abstrakt shakllanish bosqichi – odam nutq orqali murakkab
fikrlarni ifodalashga o‘tadi. Bu davrda talaffuz, so‘z boyligi va mantiqiy
bog‘lanishlar rivojlanadi. Tarixiy manbalardan ma’lumki, qadimgi xalqlarda
nutq asosan og‘zaki shaklda uzatilgan bo‘lib, yozma nutq keyinchalik
rivojlangan. Bu bosqichda til va nutq jamiyatning madaniy, ma’naviy va
iqtisodiy ehtiyojlari bilan uzviy bog‘lanadi.
Yozma nutq bosqichi – insoniyatning madaniy taraqqiyoti bilan bog‘liq
bo‘lib, yozma nutq kommunikatsiyani yanada mustahkamladi. Matn orqali
bilimlarni saqlash, tafakkur jarayonini tizimlashtirish va yangi avlodlarga
yetkazish imkoniyati paydo bo‘ldi. Shu bosqichda o‘quvchilar nutqi bilan bir
qatorda ularning yozma nutqi rivojlanadi, o‘quv jarayonida izchil va mantiqiy
fikrlash shakllanadi.
Zamonaviy shakllanish bosqichi – bu bosqichda nutqning rivojlanishi nafaqat
ma’lumot yetkazish, balki kommunikativ, ijtimoiy va psixologik jihatlarni ham

9o‘z ichiga oladi. O‘quvchilarning nutqi integrativ, interfaol va ijodiy bo‘lib,
muloqotga moslashish va fikrni mustaqil ravon ifodalash imkoniyatini beradi.
Nutqni rivojlantirishda didaktik printsiplar muhim o‘rin tutadi. Masalan,
yaqinlashtirilgan rivojlanish zonasi (Vygotskiy) printsipi o‘quvchining
imkoniyatlari va murakkab vazifalarni yechish qobiliyatini hisobga olgan holda
mashg‘ulotlarni tashkil etishga yordam beradi. Shuningdek, bosqichma-
bosqichlik, faoliyatga yo‘naltirish, takrorlash va mustahkamlash printsiplari
nutqni rivojlantirish jarayonida samarali qo‘llaniladi. 3
Og‘zaki nutq bilan bir qatorda yozma nutqni rivojlantirish ham katta
ahamiyatga ega. Yozma nutq o‘quvchilarga fikrlarini tartibga solish, tafakkur
jarayonini tizimlashtirish va bilimlarni mustahkamlash imkonini beradi.
Shuning uchun pedagoglar yozma mashqlarni og‘zaki mashg‘ulotlar bilan
integratsiyalashgan holda qo‘llashlari lozim. Masalan, hikoya matnini o‘qib, uni
qayta yozish yoki o‘z so‘zlari bilan bayon etish o‘quvchining yozma nutqini
rivojlantiradi.
Nutqning rivojlanishida kommunikativ vazifalarni bajarish usullari ham
muhimdir. O‘quvchilarni dialog, munozara, guruh ishlari orqali faol muloqotga
jalb qilish nutq madaniyatini oshiradi. Shu bilan birga, o‘quvchilarga
konstruktiv tanqid, fikrlarni baholash va muhokama qilish qobiliyatini
shakllantirish uchun pedagogik vazifalar berish zarur. Bu jarayonda o‘qituvchi
nazoratchi emas, balki yo‘l-yo‘riq ko‘rsatuvchi, maslahat beruvchi rolida
bo‘lishi lozim.Shuningdek, nutqni rivojlantirish jarayonida madaniy va ijtimoiy
kontekst ham muhim o‘rin tutadi. O‘quvchilar nutqi ularning oilaviy muhit,
madaniyati, o‘qituvchi bilan muloqot sifati va darsdan tashqari kommunikatsiya
tajribasiga bog‘liq. Shu sababli pedagoglar nutq mashg‘ulotlarida ijtimoiy va
madaniy jihatlarni inobatga olgan holda faoliyat tashkil etishlari tavsiya etiladi.
3
Mahmudov N. Kompyuter texnologiyalari yordamida yozma nutqni rivojlantirish. –
Toshkent: “Akademnashr”, 2020. – 210 b.

10Nutqni rivojlantirishning psixologik asoslaridan biri bu motivatsiyadir.
O‘quvchilarning nutqqa qiziqishi, ishtiyoqi va mustaqil ishlashga tayyorligi
ularning og‘zaki va yozma nutqini rivojlantirishga bevosita ta’sir qiladi. Shu
sababli pedagoglar motivatsiyani oshirish, rag‘batlantirish va muvaffaqiyatni
tan olish usullarini qo‘llashlari lozim.
Bugungi kunda nutqni rivojlantirishning zamonaviy yondashuvlari pedagogik
innovatsiyalar, AKT (axborot-kommunikatsiya texnologiyalari) vositalari va
interfaol metodlarni qo‘llash orqali amalga oshirilmoqda. Masalan, elektron
darsliklar, matn tahlili dasturlari, audio-vizual materiallar o‘quvchilarning
nutqini boyitish va ularni muloqotga jalb qilish imkonini beradi.Shuningdek,
nutqni rivojlantirish jarayonida individual yondashuv muhimdir. Har bir
o‘quvchining qobiliyati, shaxsiy xususiyatlari, tezligi va o‘qishga bo‘lgan
qiziqishi hisobga olinishi zarur. Shu tarzda pedagoglar darsni shaxsga
yo‘naltirilgan metodlar asosida tashkil etib, o‘quvchilarning og‘zaki va yozma
nutqini samarali rivojlantirish imkoniga ega bo‘ladi. o‘quvchilarning og‘zaki va
yozma nutqini rivojlantirish pedagogik va psixologik asoslar orqali tizimli
ravishda amalga oshirilishi kerak. Nutq faqat ma’lumotni yetkazish vositasi
emas, balki tafakkur, muloqot va ijtimoiy faoliyatning asosiy qismi sifatida
qaraladi. Shu sababli pedagoglar nazariy bilimlar, psixologik tushunchalar va
interfaol metodlarni uyg‘unlashtirib, o‘quvchilarning nutq madaniyatini yanada
rivojlantirish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
1.2. Til o‘rgatishda kommunikativ yondashuvning o‘rni
Til o‘rgatishda kommunikativ yondashuv zamonaviy lingvodidaktik
nazariyalar asosida shakllangan metodik yondashuvlardan biridir. Bu
yondashuvning asosiy maqsadi – o‘quvchilarni nafaqat til qoidalarini bilishga,
balki til orqali fikr almashish, muloqot qilish va turli vaziyatlarda samarali nutq
yuritishga o‘rgatishdir. An’anaviy til o‘rgatish usullarida e’tibor ko‘proq
grammatika qoidalari va so‘z boyligiga qaratilgan bo‘lsa, kommunikativ

11yondashuvda tilni real hayotiy vaziyatlarda qo‘llash, nutqning funksional
jihatlari va kontekstga mosligini rivojlantirish ustuvor ahamiyatga ega.
Kommunikativ yondashuvning nazariy asoslarida til faoliyati va ijtimoiy
muloqot o‘quv jarayonining markazida turadi. Shuning uchun darslar nafaqat
grammatik mashqlar, balki dialoglar, rolli o‘yinlar, muhokama va debatlar
orqali tashkil etiladi. O‘quvchilarga tilni amalda qo‘llash imkoniyatini berish
orqali ularning og‘zaki va yozma nutqi rivojlantiriladi. Shu bilan birga, til
o‘rgatishda kommunikativ yondashuv o‘quvchilarning mustaqil fikrlash
qobiliyatini oshiradi, tafakkur va ijodiy yondashuvni rag‘batlantiradi.
Kommunikativ yondashuvning asosiy xususiyati shundaki, tilni o‘rganish
jarayoni ijtimoiy muloqot bilan uzviy bog‘liq bo‘ladi. O‘quvchilar tilni
o‘rganayotganda, ular turli muloqot vaziyatlarini yaratadilar, masalan, savol-
javob, tavsiya berish, fikr bildirish, hikoya qilish va tahlil qilish orqali nutqni
rivojlantiradilar. Shu nuqtai nazardan, pedagogning vazifasi o‘quvchilarga faol
muloqot muhiti yaratish va ularni til vositalaridan to‘g‘ri foydalanishga
yo‘naltirishdan iborat. 4
Til o‘rgatishda kommunikativ yondashuv ko‘plab xalqaro tadqiqotlarda
samarali deb topilgan. Masalan, ingliz tili o‘rgatishda Common European
Framework of Reference for Languages (CEFR) kabi standarti, tilni
kommunikativ kontekstda o‘rgatishni asosiy vazifa sifatida belgilaydi. Bu
yondashuv tilni real hayotiy vaziyatlarda qo‘llashga urg‘u beradi va
o‘quvchilarning nutq madaniyatini shakllantiradi.
Kommunikativ yondashuvning amaliy qo‘llanilishi bir necha asosiy
prinsiplar orqali amalga oshadi. Birinchidan, tilning vazifaviy yondashuvi –
o‘quvchi tilni muloqot vositasi sifatida ishlatadi. Ikkinchidan, o‘quvchiga
faoliyatga yo‘naltirilgan yondashuv qo‘llaniladi, ya’ni darslar interfaol
mashg‘ulotlar orqali o‘tadi. Uchinchi prinsip – muloqotning kontekstga mosligi,
4
Rustamov A. Og‘zaki nutqni rivojlantirish metodlari. – Toshkent: “Ziyo nashr”, 2017. –
175 b.

12ya’ni til vaziyatga mos ravishda ishlatiladi va nutq ifodalari real hayotiy
vaziyatlarda qo‘llanadi.
Og‘zaki va yozma nutqni rivojlantirishda kommunikativ yondashuvning
samarasi aniq ko‘rinadi. O‘quvchilar dars davomida interaktiv mashqlar orqali
o‘z fikrlarini erkin ifodalay boshlaydilar. Masalan, hikoya matnini o‘qib, uni
qayta hikoyalash, o‘z so‘zlari bilan bayon etish, rolli o‘yinlarda vaziyatni ijro
etish orqali o‘quvchilar nutqini boyitadi va muloqot madaniyatini
shakllantiradi.Shuningdek, kommunikativ yondashuvda tilni integrativ o‘rgatish
muhim o‘rin tutadi. Bu degani, grammatika, lug‘at, talaffuz va muloqotni
alohida emas, balki bir butun sifatida o‘rgatish. Shu tarzda o‘quvchilar tilni
amaliy jihatdan o‘zlashtiradi va ularni o‘qish, tinglash, yozish va gapirish
faoliyatida qo‘llashadi.
Jadval 1. Til o‘rgatishda kommunikativ yondashuvning asosiy jihatlari
va amaliy qo‘llanilishi
Asosiy jihatlar Maqsad Amaliy ko‘rinishi
(misollar)
Tilni muloqot vositasi
sifatida qo‘llash O‘quvchilarning og‘zaki va
yozma nutqini rivojlantirish Dialoglar, savol-javob
mashqlari, hikoya qilish,
tavsiya berish
Integrativ yondashuv
(grammatika + lug‘at +
talaffuz + muloqot) Tilni amaliy jihatdan
o‘zlashtirish, nutq
madaniyatini oshirish Hikoya matnini o‘qish
va qayta bayon qilish,
interfaol mashqlar
Ijtimoiy va madaniy
kontekstni hisobga olish O‘quvchilarning madaniy
tushunchasini rivojlantirish,
nutqni to‘g‘ri ishlatish Xalqaro madaniyatlar
bilan tanishtirish, rolli
o‘yinlar, muloqot
vaziyatlari
Motivatsiya va
rag‘batlantirish Tilni o‘rganishga qiziqishni
oshirish, nutq faoliyatini
rag‘batlantirish Mini-loyihalar, guruh
ishlari, baholash tizimi,
muvaffaqiyatni tan olish

13Interfaol metodlar O‘quvchilarning mustaqil
fikrlash va ijodiy
ko‘nikmalarini shakllantirish Munozara, debatlar,
problemali vaziyatlarni
tahlil qilish
Til o‘rgatishda kommunikativ yondashuvning yana bir jihati – ijtimoiy va
madaniy kontekstni inobatga olishdir. O‘quvchilarga boshqa xalqlarning
madaniyati, odatlari, muloqot uslublari bilan tanishtirish orqali ular nutqni
to‘g‘ri va madaniyatli shaklda ishlata boshlaydilar. Shu bilan birga, tilni
o‘rganish jarayoni o‘quvchilarda ijtimoiy faollik va madaniy tushunishni
rivojlantiradi.Motivatsiya ham kommunikativ yondashuvning muhim qismidir.
O‘quvchilar tilni amalda qo‘llash orqali muvaffaqiyatni his qiladilar va bu
ularni yangi bilimlarni o‘zlashtirishga rag‘batlantiradi. Shu sababli darslarda
o‘quvchilarning nutq faoliyatini rag‘batlantiruvchi mashqlar, mini-loyihalar,
guruh ishlari va baholash tizimlari qo‘llaniladi.
Zamonaviy pedagogik tajribada, jumladan O‘zbekiston ta’lim tizimida ham,
Prezident Shavkat Mirziyoyev ta’kidlaganidek, tilni o‘rgatish jarayonida
kommunikativ kompetensiyani shakllantirish – ustuvor vazifalardan biri sifatida
qaraladi. Yosh avlodning muloqot madaniyatini rivojlantirish, o‘z fikrini aniq
ifodalay olish, ijtimoiy faoliyatga moslashishi davlat ta’lim siyosatining asosiy
yo‘nalishlaridan hisoblanadi.Shu nuqtai nazardan, pedagoglar til o‘rgatishda
kommunikativ yondashuvning metodik vositalarini tizimli ravishda qo‘llashlari
zarur. Bu esa o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini, tafakkur va ijodiy
qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Til o‘rgatish jarayonida
kommunikativ yondashuv asosida yaratilgan mashg‘ulotlar o‘quvchilarga real
muloqot tajribasini beradi, ularda nutq madaniyati, grammatika va so‘z boyligi
integrativ tarzda shakllanadi.Natijada, til o‘rgatishda kommunikativ yondashuv
o‘quvchilarning nutqini rivojlantirish, mustaqil fikrlash qobiliyatini oshirish,
yozma va og‘zaki muloqot ko‘nikmalarini boyitish, ijtimoiy va madaniy
moslashuvni ta’minlashda asosiy vosita sifatida xizmat qiladi. Bu yondashuv

14nafaqat pedagogik, balki psixologik va ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lib, o‘quv
jarayonining samaradorligini oshiradi va yoshlarning muloqot madaniyatini
mustahkamlaydi.
1.3. Interaktiv va kommunikativ usullar yordamida yozma nutqni
rivojlantirish
Yozma nutq – har bir o‘quvchining til ko‘nikmalarini rivojlantirishning eng
muhim jihatlaridan biridir. Bugungi kunda ona tilini o‘qitishda faqat an’anaviy
yozma mashqlar bilan cheklanish yetarli emas. Zamonaviy pedagogik jarayonda
interaktiv va kommunikativ usullar yordamida yozma nutqni rivojlantirish
asosiy maqsadga aylangan. Bu yondashuv o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini,
muloqotga qobiliyatini va yozma ifoda madaniyatini mustahkamlash imkonini
beradi.
Interaktiv usullar – bu dars jarayonida o‘quvchilar faol ishtirok etadigan
metodlar majmui. Ular shaxsning bilim, ko‘nikma va malakalarini amaliyotga
tatbiq etishga yo‘naltirilgan. Masalan, guruh ishlari, muammoli vazifalar,
muloqotga asoslangan yozma mashqlar, o‘zaro fikr almashish va loyihalar
yaratish kabi metodlar interaktiv yondashuvga kiradi. Bunday usullar
yordamida o‘quvchi nafaqat grammatik qoidalarni o‘zlashtiradi, balki fikrlarini
tartib bilan yozma shaklda ifodalash ko‘nikmasini ham rivojlantiradi.
Kommunikativ usullar esa yozma nutqni rivojlantirishda alohida ahamiyatga
ega. Ular til o‘rganishni muloqot jarayoni sifatida ko‘radi. Bu usulda
o‘quvchilar yozma mashqlarni bajarishdan oldin fikr almashadi, muhokama
qiladi va bir-biriga savollar beradi. Masalan, “fikr almashish yozmalari”,
“muloqotli insho”, “forum yozuvlari” kabi faoliyatlar o‘quvchilarda nafaqat
yozma, balki muloqotga yo‘naltirilgan nutq ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Yozma nutqni rivojlantirishda interaktiv va kommunikativ yondashuvlarni
birlashtirish samaradorlikni oshiradi. Masalan, o‘quvchilar guruhda muayyan
mavzu bo‘yicha insho yozadi, so‘ng uni sinfdoshlariga taqdim qiladi va fikr

15almashadi. Bu jarayon ijodiy fikrlashni rag‘batlantiradi, grammatika va uslubiy
xatolarni kamaytiradi, shuningdek, o‘quvchilarning o‘z fikrini aniq va tartibli
ifodalash qobiliyatini oshiradi.Shuningdek, kommunikativ va interaktiv usullar
yordamida yozma nutqni rivojlantirishda texnologiyalardan foydalanish ham
muhimdir. Masalan, elektron jurnal, onlayn forumlar, interaktiv platformalarda
yozma mashqlar berish orqali o‘quvchilar real sharoitda fikr almashadi va
yozma nutq ko‘nikmalarini mustahkamlaydi. Bu esa ularni muloqotga faol jalb
qiladi va yozma ifodaning sifatini oshiradi.Bundan tashqari, o‘quvchilarda
yozma nutqni rivojlantirishda refleksiya usullarini qo‘llash ham samarali
hisoblanadi. O‘quvchi yozgan ishini tahlil qiladi, o‘z xatolarini aniqlaydi va
ularni tuzatadi. Guruhda fikr almashish va bir-birini tahlil qilish jarayoni
o‘quvchilarda mas’uliyat va tanqidiy fikrlashni shakllantiradi. Shu tariqa,
yozma nutq nafaqat mavzuni ifodalash vositasi, balki o‘quvchilarning muloqot
va ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantiruvchi vosita bo‘lib xizmat qiladi.1. Interaktiv usullar
Guruh ishlari
Juft ishlari
Muammoli vazifalar
Loyiha ishlari
Rol o‘yinlari
2.Kommunikativ usullar
Muloqotga yo‘naltirilgan
insho
Forum yoki blog yozuvlari
Fikr almashish yozmalari
Tanqidiy tahlil
Savol-javob mashqlari
yozma shaklda

16Kommunikativ usullar yordamida yozma nutqni rivojlantirish
Yozma nutqni rivojlantirish har bir o‘quvchining til ko‘nikmalarini
shakllantirishda muhim o‘rin tutadi. Zamonaviy pedagogik jarayonda yozma
nutqni rivojlantirishda faqat grammatik qoidalarni o‘rgatish yetarli emas. Shu
sababli, kommunikativ usullar yozma nutqni rivojlantirishning samarali
yondashuvi sifatida keng qo‘llaniladi. Bu usullar o‘quvchilarning tilni muloqot
vositasi sifatida ishlatishini ta’minlaydi.
Kommunikativ yondashuv o‘quvchilarni muloqot jarayoniga jalb qiladi va
ular o‘z fikrini aniq ifodalashga o‘rgatiladi. Masalan, muloqotga yo‘naltirilgan
insho yozish bu usulning asosiy shakllaridan biridir. O‘quvchilar berilgan
mavzu bo‘yicha matn yozadi va so‘ng uni sinfdoshlariga taqdim qiladi.
Taqdimot jarayonida savol-javob va fikr almashish bo‘ladi. Shu orqali
o‘quvchilar yozma nutqni tartibli va aniq ifodalashni o‘rganadi.
Forum va blog yozuvlari ham kommunikativ usullarga kiradi. O‘quvchilar
onlayn platformalarda mavzu bo‘yicha yozishadi va bir-birining yozgan
matnlarini o‘qib, fikr bildirishadi. Bu jarayon yozma nutqni interaktiv qiladi va
muloqot madaniyatini rivojlantiradi. Shu bilan birga, o‘quvchilar o‘z fikrlarini
qisqa va aniq ifodalash ko‘nikmasini shakllantiradi. Forum mashqlari
o‘quvchilarni mavzuga qiziqtiradi va ularni faol ishtirok etishga
rag‘batlantiradi.
Fikr almashish yozmalari – kommunikativ yondashuvning yana bir samarali
usulidir. O‘quvchilar mavzu bo‘yicha qisqa matnlar yozadi va ularni
sinfdoshlariga taqdim qiladi. Boshqalar fikrini o‘qib, o‘z javoblarini yozadi. Bu
jarayon o‘quvchilarda tanqidiy fikrlashni shakllantiradi va muloqot orqali
yozma nutqni rivojlantiradi. Shu tariqa o‘quvchilar o‘z xatolarini aniqlashni va
ularni tuzatishni o‘rganadi.
Tanqidiy tahlil va baholash usuli ham kommunikativ yondashuvga kiradi.
O‘quvchilar bir-birining yozma ishini baholaydi va konstruktiv tavsiyalar
beradi. Bu jarayon o‘quvchilarda hamkorlik, mas’uliyat va muloqot

17ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu bilan birga, yozma nutqdagi grammatika va
uslubiy xatolar kamayadi. O‘quvchilar bir-birini qo‘llab-quvvatlashni o‘rganadi
va ijodiy fikrlashini rivojlantiradi.
Savol-javob mashqlari yozma shaklda ham samarali qo‘llaniladi. O‘qituvchi
mavzuga oid savollar beradi, o‘quvchilar esa ularga yozma javob beradi. Bu
usul o‘quvchilarda fikrlarni aniq va mantiqiy shakllantirishni rivojlantiradi.
Shuningdek, bu jarayon o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga rag‘batlantiradi va
yozma nutq sifatini oshiradi.
Rol o‘yinlari va muloqotli vazifalar yozma nutqni rivojlantirishda ijodiy
yondashuvni ta’minlaydi. O‘quvchilar tasavvuriy yoki real vaziyatlarni matn
shaklida yozadi. Bu jarayon yozma nutqni mantiqiy rivojlantiradi va
kommunikativ ko‘nikmalarni mustahkamlaydi. Shu bilan birga, o‘quvchilar o‘z
fikrini aniq ifodalashni, muammoni hal qilishni va muloqotga moslashishni
o‘rganadi.
Yozma nutqni rivojlantirishda kommunikativ usullarni qo‘llashda o‘qituvchi
mediator sifatida ishtirok etadi. U jarayonni nazorat qiladi, maslahat beradi va
kerakli tuzatishlar kiritadi. Shu bilan birga, o‘quvchilarga individual
yondashuvni ta’minlaydi. Har bir o‘quvchining qobiliyati va bilim darajasiga
mos yozma mashqlar berish samaradorlikni oshiradi.
Kommunikativ usullar yordamida yozma nutqni rivojlantirishning yana bir
afzalligi – o‘quvchilarning motivatsiyasini oshirishi. O‘quvchilar ijodiy
tanlovlar, loyihalar va guruh ishlari orqali faol ishtirok etadi. Bu esa ularni
yozma nutqqa qiziqtiradi va o‘z ishini sifatli bajarishga rag‘batlantiradi. Shu
tariqa, yozma nutq nafaqat til ko‘nikmalarini, balki muloqot va ijtimoiy
ko‘nikmalarni ham rivojlantiradi.
Virtual sinflar o‘quvchilarga tilni amalda qo‘llash imkonini beradi. Masalan,
talabalar virtual dialoglarda turli vaziyatlarni ijro etadi, o‘z fikrini izchil va
ravon tarzda ifodalaydi. Shu bilan birga, onlayn platformalar yordamida yozma
mashqlar ham bajariladi: elektron forumlarda fikr almashish, matn tahlili yoki

18qisqa insho yozish. Bu jarayon o‘quvchilarning yozma nutqini mustahkamlaydi
va muloqot ko‘nikmalarini oshiradi.
Onlayn platformalar shuningdek o‘quvchilarning individual rivojlanishini
kuzatish imkonini beradi. O‘qituvchi audio va video yozuvlar orqali
o‘quvchilarning nutqini baholaydi, xatolarni aniqlaydi va ularni tuzatishga
ko‘maklashadi. Shu tarzda virtual sinflar o‘quvchilarning og‘zaki va yozma
nutqini rivojlantirishda samarali vosita sifatida xizmat qiladi.
Pedagogik amaliyotda zamonaviy texnologiyalar yordamida o‘quvchilarning
nutqini rivojlantirishning bir qancha afzalliklari mavjud. Birinchidan, bu
texnologiyalar o‘quv jarayonini individualizatsiyalash imkonini beradi. Har bir
o‘quvchi o‘z qobiliyatiga mos mashqlarni bajaradi, natijada og‘zaki va yozma
nutqni rivojlantirish samarasi oshadi. Ikkinchidan, texnologiyalar yordamida
o‘quv jarayoni qiziqarli va interaktiv bo‘ladi, bu esa motivatsiyani oshiradi.
Zamonaviy ta’lim texnologiyalari o‘quvchilarni global kommunikativ
maydonga tayyorlaydi. Masalan, onlayn muloqotlar, xalqaro forumlar, virtual
almashinuv dasturlari o‘quvchilarga boshqa xalqlar bilan muloqot qilish, fikr
almashish va madaniy kontekstni tushunishga yordam beradi. Shu tarzda
o‘quvchilar nafaqat tilni, balki muloqot madaniyatini ham o‘rganadi.
Og‘zaki nutqni rivojlantirishda texnologiyalar yordamida dialogik va
monologik mashqlar samarali qo‘llaniladi. O‘quvchilar virtual suhbatlar orqali
o‘z fikrini izchil va ravon tarzda ifodalashni o‘rganadi. Shu bilan birga, audio
va video tahlil mashqlari nutqdagi xatolarni aniqlash va ularni tuzatishga imkon
beradi.Yozma nutqni rivojlantirishda zamonaviy texnologiyalar orqali matnni
tahlil qilish va qayta ishlash amaliyoti keng qo‘llaniladi. Masalan, elektron
matn tahlili dasturlari o‘quvchilarga grammatika va stilistik xatolarni aniqlash,
matnni to‘g‘ri shakllantirish va mantiqiy bog‘lanishni mustahkamlash imkonini
beradi. Shu tarzda yozma nutq tizimli va aniq shakllanadi.Shuningdek,
zamonaviy texnologiyalar yordamida o‘quvchilarning nutq faoliyatini baholash
osonlashadi. Onlayn testlar, interaktiv vazifalar, audio va video yozuvlar orqali

19o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqi kuzatiladi va baholanadi. Bu
pedagogga individual yondashuvni amalga oshirish va rivojlanish darajasini
aniqlash imkonini beradi.Pedagogik innovatsiyalar, jumladan Prezidentimiz
Shavkat Mirziyoyevning ta’lim sohasidagi islohotlari bilan uyg‘unlashgan
holda, zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash orqali o‘quvchilarning nutq
madaniyatini oshirish, ularni mustaqil va samarali muloqotga tayyorlash
ustuvor vazifaga aylangan. Shu nuqtai nazardan, dars jarayonida interfaol,
multimedia va elektron vositalardan samarali foydalanish pedagogik samarani
oshiradi va o‘quvchilarning kommunikativ kompetensiyasini
mustahkamlaydi.Natijada, zamonaviy ta’lim texnologiyalari og‘zaki va yozma
nutqni rivojlantirishda asosiy vositalardan biri sifatida xizmat qiladi. Ular
o‘quvchilarga tilni amaliy tarzda qo‘llash, mustaqil fikrlash, ijodiy yondashuv
va samarali muloqot qobiliyatini shakllantirish imkonini beradi. Shu bilan birga,
texnologiyalar pedagoglar uchun ham dars jarayonini interfaol, qiziqarli va
samarali tashkil etish imkoniyatini yaratadi.

20II BOB. O‘QUVCHILARNING OG‘ZAKI VA YOZMA NUTQINI
O‘STIRISHNING SAMARALI USULLARI VA AMALIY TAHLIL
2.1. Og‘zaki nutqni rivojlantirishning samarali metodlari
Og‘zaki nutqni rivojlantirish pedagogik jarayonda eng muhim vazifalardan
biridir. Chunki o‘quvchi nafaqat tilni o‘rganadi, balki o‘z fikrini ravon, izchil va
mantiqiy ifodalash, muloqotga kirishish va jamiyatda samarali kommunikatsiya
ko‘nikmalariga ega bo‘ladi. Shu sababli o‘qituvchilar og‘zaki nutqni
rivojlantirishning samarali metodlarini tanlash va amaliyotga joriy etishlari
zarur. 5
Birinchi samarali metod – dialogik mashqlar. Bu metod orqali o‘quvchilar
turli mavzular bo‘yicha muloqot qiladi, savol-javoblar orqali fikr almashadi va
nutqini boyitadi. Masalan, o‘qituvchi mavzuga oid savollar beradi, o‘quvchilar
esa bir-birining javoblariga izoh beradi, qo‘shimcha fikr bildiradi va mantiqiy
izchil javob shakllantiradi. Dialogik mashqlar o‘quvchilarning og‘zaki nutqini
rivojlantirish bilan birga, ularning tinglash, tushunish va konstruktiv fikr
bildirish ko‘nikmalarini ham mustahkamlaydi.
Ikkinchi metod – monologik nutqni rivojlantirish. O‘quvchilar mavzu
bo‘yicha qisqa ma’ruza, hikoya, sharh yoki izoh berish orqali nutqini o‘stiradi.
Shu jarayonda o‘quvchi matnni tuzish, asosiy fikrni ajratib olish, izchil va ravon
ifodalashni o‘rganadi. Masalan, tarix yoki adabiyot darsida o‘quvchi o‘z fikrini
bayon qilib, hikoyaning asosiy mazmunini, muallif g‘oyasini tahlil qiladi va
ularni og‘zaki tarzda taqdim etadi.
Uchinchi metod – rolli o‘yinlar va dramatizatsiya. Bu usul o‘quvchilarga turli
vaziyatlarda nutqni amaliy qo‘llash imkonini beradi. Talabalar turli rollarni ijro
etadi, dialog quradi va vaziyatni tahlil qiladi. Shu tarzda o‘quvchilarning ijodiy
fikrlash, og‘zaki nutq va muloqot madaniyati rivojlantiriladi. Masalan, “do‘kon-
5
Akhmedova M. Nutqni interfaol metodlar yordamida o‘rgatish. – Toshkent:
“Akademnashr”, 2018. – 180 b.

21sotuvchi mijoz”, “maktab-laboratoriya” kabi vaziyatlarni dramatizatsiya qilish
orqali o‘quvchilar nutqni amalda qo‘llashni o‘rganadi.
To‘rtinchi metod – munozaralar va debatlar. Bu metod og‘zaki nutqni
rivojlantirishda eng samarali vositalardan biridir. O‘quvchilar mavzuga oid o‘z
pozitsiyasini himoya qiladi, qarshi fikrlarni tahlil qiladi va konstruktiv javob
beradi. Munozara jarayoni o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash, argumentatsiya va
nutq madaniyatini oshiradi. Masalan, ekologiya mavzusida o‘quvchilar “tabiatni
himoya qilish” mavzusida fikr almashadi, har bir fikrga dalil keltiradi va o‘z
nuqtai nazarini himoya qiladi.
Beshinchi metod – interfaol mashg‘ulotlar. O‘quvchilar guruh va juft ishlari
orqali nutqni rivojlantiradi. Interfaol mashqlar o‘quvchilarning mustaqil
fikrlashini rag‘batlantiradi va nutqni tezkor, mantiqiy va izchil ifodalash
imkonini beradi. Masalan, guruhda mavzuga oid vaziyatni tahlil qilish, yechim
topish va natijani sinf oldida taqdim etish orqali o‘quvchilar og‘zaki nutqini
mustahkamlaydi.
Oltinchi metod – audio va video materiallardan foydalanish. O‘quvchilar
videolarni tomosha qiladi, dialoglarni tinglaydi va ularni qayta ijro etadi. Bu
metod talaffuz, intonatsiya va nutq ritmini rivojlantiradi. Shu bilan birga,
o‘quvchilar tinglash va tushunish ko‘nikmalarini oshiradi, o‘z nutqini to‘g‘ri va
izchil shakllantiradi.
Yettinchi metod – savol-javob va tahlil mashqlari
Savol-javob va tahlil mashqlari – og‘zaki nutqni rivojlantirishning eng
samarali metodlaridan biridir. Ushbu metod o‘quvchilarning fikrlash
qobiliyatini faollashtiradi, matn mazmunini tushunish va o‘z fikrini izchil
ifodalash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Dars jarayonida o‘qituvchi
o‘quvchilarga mavzuga oid savollar beradi, ular esa javob berish orqali o‘z
fikrini shakllantiradi. Shu tarzda nafaqat bilimni mustahkamlash, balki nutqni
mantiqiy va izchil ifodalash jarayoni ham amalga oshadi.Savol-javob mashqlari
o‘quvchilarda aktiv tinglash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Chunki o‘quvchilar

22nafaqat o‘z javobini tayyorlaydi, balki sinfdoshlarining javoblarini tinglaydi,
ular bilan muloqot qiladi va konstruktiv fikr bildiradi. Bu jarayon nutqni
boyitadi, so‘z boyligini oshiradi va talaffuzni yaxshilaydi. Shu bilan birga,
savol-javob orqali o‘quvchilar o‘z fikrini tezkor va aniq ifodalashni o‘rganadi.
Tahlil mashqlari esa o‘quvchilarga tanqidiy fikrlash va mantiqiy tafakkurni
shakllantirish imkonini beradi. Masalan, adabiyot darsida muallif g‘oyasini
tahlil qilish jarayonida o‘quvchi matnni o‘qib, asosiy g‘oyani ajratadi, sabab-
oqibat munosabatlarini tushunadi va o‘z mulohazalarini og‘zaki tarzda taqdim
etadi. Shu tarzda o‘quvchilar matnni faqat yodlash bilan cheklanmay, uni
chuqur tahlil qiladi va mantiqiy bog‘lanishlarni anglaydi.Tarix darslarida esa
o‘quvchilar voqea sabablarini va oqibatlarini tahlil qiladi, turli nuqtai nazarlarni
solishtiradi va og‘zaki ravonlik bilan izoh beradi. Masalan, ma’lum tarixiy
hodisaning sabablarini aniqlash va uning natijalarini tushuntirish jarayonida
o‘quvchi mantiqiy fikrlashni rivojlantiradi, dalillarni keltirishni o‘rganadi va
fikrini tizimli ifodalaydi.Savol-javob metodining yana bir afzalligi shundaki, u
o‘quvchilarning individual yondashuvini hisobga oladi. Har bir o‘quvchi o‘z
darajasiga mos savollar bilan shug‘ullanadi, bu esa nutqni rivojlantirishda
muvaffaqiyatni oshiradi. Shuningdek, guruh ishlari orqali o‘quvchilar o‘zaro
bahs-munozara qiladi, fikrlarni muhokama qiladi va jamoaviy muloqot
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.Savol-javob va tahlil mashqlari interfaol ta’lim
texnologiyalari bilan birlashtirilsa, samaradorlik yanada oshadi. Masalan,
o‘quvchilar elektron testlar, forumlar yoki virtual dars platformalarida savol-
javob mashqlari bajaradi. Shu tarzda ularning og‘zaki nutqi yanada boyiydi,
mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi va kommunikativ kompetensiyasi
rivojlanadi.Ushbu metod o‘quvchilarda o‘z fikrini himoya qilish va muhokama
qilish ko‘nikmalarini shakllantiradi. O‘quvchi savollarga javob berayotganda
o‘z qarashini dalillar bilan mustahkamlaydi, qarshi fikrlarni tinglaydi va
konstruktiv javob qaytaradi. Bu esa nutqning mantiqiy izchilligi va
ifodaviyligini oshiradi.

23Savol-javob va tahlil mashqlari o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalarini ham
rivojlantiradi. Chunki o‘quvchilar sinfda bir-birini tinglashni, hurmat bilan fikr
bildirishni, boshqalarning qarashlarini inobatga olishni o‘rganadi. Shu tarzda
og‘zaki nutq rivojlanishi bilan birga, muloqot madaniyati ham
shakllanadi.Shuningdek, og‘zaki nutqni rivojlantirishda motivatsiya va
rag‘batlantirish muhim ahamiyatga ega. O‘quvchilar muvaffaqiyatini
ko‘rganida nutq faoliyatiga ko‘proq e’tibor beradi. Shu bilan birga,
o‘quvchilarning individual yondashuvini hisobga olgan holda, dars jarayonini
interfaol va qiziqarli qilish samarani oshiradi.
2.2. Yozma nutqni rivojlantirishda qo‘llaniladigan metodlar
Yozma nutq – o‘quvchilarning fikrini tizimli, izchil va mantiqiy tarzda
ifodalash qobiliyatidir. Bugungi pedagogik amaliyotda yozma nutqni
rivojlantirish nafaqat til ko‘nikmalarini oshirish, balki o‘quvchilarning tafakkur,
ijodiy fikrlash va muloqot madaniyatini shakllantirishning muhim vositasidir.
Shu sababli o‘qituvchilar yozma nutqni rivojlantirishning samarali metodlarini
tanlab, amaliyotga joriy etishlari talab etiladi.
1. Insho yozish metodlari
Insho yozish – o‘quvchilarning yozma nutqini rivojlantirishning klassik va
samarali usullaridan biridir. Bu metod orqali o‘quvchi o‘z fikrini tizimli
ravishda ifodalaydi, matnni mantiqiy tarzda tuzadi va asosiy g‘oyalarni ajratib
oladi. Insho yozish metodining samarali bo‘lishi uchun o‘qituvchi darsda
mavzuni aniq belgilaydi, kirish, asosiy qism va xulosa bo‘limlarini tushuntiradi.
Masalan, adabiyot darsida o‘quvchilardan «Sevimli qahramonim» mavzusida
insho yozish so‘raladi. O‘quvchi avval qahramonning qaysi fazilatlarini
yoqtirishini aniqlaydi, keyin voqealarni izchil bayon qiladi va xulosada o‘z
munosabatini bildiradi. Shu tarzda o‘quvchi matnni mantiqiy bog‘laydi,
grammatik qoidalarga rioya qiladi va yozma nutqini boyitadi.
Boshqa misol sifatida, tarix darsida «O‘zbekiston mustaqilligi va yoshlar»
mavzusida insho yozish keltirilishi mumkin. O‘quvchi tarixiy voqealarni tahlil

24qiladi, asosiy sabab va oqibatlarni izchil bayon qiladi va o‘z fikrini yozma
shaklda ifodalaydi. Shu jarayon yozma nutqni rivojlantiradi, o‘quvchilarning
tafakkurini kengaytiradi va fikrni tizimli shakllantirish ko‘nikmalarini
mustahkamlaydi.Insho yozish metodida o‘qituvchi o‘quvchilarni
rag‘batlantiradi, ularning ijodini qadrlaydi va konstruktiv fikr bildiradi. Shu
bilan birga, o‘quvchi yozma nutqini amaliyotda qo‘llashni o‘rganadi, matn
tuzishni va mantiqiy izchillikni shakllantiradi.
2. Matn tahlili va qayta yozish metodlari
Matn tahlili va qayta yozish metodlari yozma nutqni rivojlantirishda juda
samarali hisoblanadi. Bu metod orqali o‘quvchilar berilgan matnni o‘qib, asosiy
g‘oyani ajratadi, voqealarni tahlil qiladi va matnni o‘z so‘zlari bilan qayta
yozadi. Shu jarayon yozma nutqni mantiqiy, izchil va ravon shaklda ifodalashga
yordam beradi.Masalan, adabiyot darsida «Boburnoma»dan bir parchani o‘qib,
o‘quvchilar uni qisqa izoh bilan qayta yozadi. Ular matn mazmunini anglab,
asosiy fikrlarni ajratadi va izchil bayon qiladi. Shu bilan birga, o‘quvchilar so‘z
boyligini oshiradi, grammatik va stilistik xatolarini tuzatadi.Tarix darsida esa
o‘quvchilar tarixiy voqealarni tahlil qiladi. Masalan, «Amir Temur hayoti va
faoliyati» mavzusida o‘quvchilar matnni qayta yozadi, sabab-oqibat
munosabatlarini ko‘rsatadi va o‘z fikrini tizimli ifodalaydi. Shu tarzda metod
nafaqat yozma nutqni rivojlantiradi, balki o‘quvchilarning tanqidiy va mantiqiy
fikrlashini ham shakllantiradi.
Matn tahlili va qayta yozish metodining yana bir afzalligi – o‘quvchilar
mustaqil ishlashni o‘rganadi. Masalan, darsdan tashqari berilgan matnni qayta
yozish orqali ularning mustaqil fikrlash ko‘nikmasi rivojlanadi. Shu bilan birga,
o‘quvchilar ijodiy yondashuvni o‘rganadi va matnni turli shakllarda ifodalash
imkoniga ega bo‘ladi.
3. Portfel (portfolio) va elektron jurnal metodlari
Portfel va elektron jurnal metodlari zamonaviy ta’lim texnologiyalari orqali
yozma nutqni rivojlantirishning samarali vositasidir. O‘quvchilar o‘z yozma

25ishlarini portfelga joylashtiradi, ularni tahlil qiladi va qayta ishlaydi. Shu tarzda
o‘quvchi o‘z yozma nutqini bosqichma-bosqich rivojlantiradi, xatolarini
aniqlaydi va ularni tuzatadi.
Masalan, o‘quvchi har darsda yozilgan insho, esse yoki qisqa matnlarni
elektron portfelga joylashtiradi. O‘qituvchi ularni baholaydi, tavsiyalar beradi
va konstruktiv fikr bildiradi. Shu bilan birga, o‘quvchi o‘z ishini tahlil qiladi,
kuchli va zaif tomonlarini aniqlaydi va keyingi ishlarida yaxshilaydi.
Elektron jurnal yordamida o‘quvchilar o‘z ishini onlayn tarzda baham
ko‘radi. Masalan, «Mening sevimli kitobim» mavzusida yozilgan esse elektron
jurnalda saqlanadi, sinfdoshlar va o‘qituvchi tomonidan tahlil qilinadi va fikr
almashiladi. Shu tarzda o‘quvchilar yozma nutqni amalda qo‘llashni o‘rganadi,
konstruktiv fikr bildirish va tahlil qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.Portfel va
elektron jurnal metodlari individual yondashuvni ta’minlaydi, o‘quvchilarning
mustaqil ishini rag‘batlantiradi va yozma nutqni tizimli rivojlantiradi. Shu bilan
birga, o‘quvchilar o‘z ijodini namoyon qiladi, mantiqiy izchillikni shakllantiradi
va yozma nutqda o‘ziga xos uslub yaratadi.
4. Yozma ijodiy loyihalar
Yozma ijodiy loyihalar o‘quvchilarning yozma nutqini rivojlantirishning eng
samarali usullaridan biridir. Ushbu metod orqali o‘quvchi mavzu bo‘yicha
hikoya, maqola, esse yoki ijodiy loyiha yaratadi. Shu jarayon matnni mantiqiy,
izchil va ifodali shaklda tuzishni o‘rgatadi, so‘z boyligini oshiradi va
tafakkurini rivojlantiradi.Masalan, ekologiya darsida o‘quvchilardan “Tabiatni
asrash – barchamizning burchimiz” mavzusida maqola yozish so‘raladi.
O‘quvchi avval asosiy muammolarni aniqlaydi, keyin ularni tahlil qiladi va
xulosalarni izchil shaklda taqdim etadi. Shu jarayonda o‘quvchi o‘z fikrini
ravon, mantiqiy va grammatik jihatdan to‘g‘ri ifodalaydi.
Boshqa misol sifatida tarix darsida “Amir Temur hayoti va faoliyati”
mavzusida esse yozish keltiriladi. O‘quvchi tarixiy voqealarni tahlil qiladi,
asosiy sabab va natijalarni ajratib oladi, xulosasini yozadi va o‘z fikrini izchil

26ifodalaydi. Shu tarzda yozma nutq rivojlantiriladi, tafakkur mustahkamlanadi va
o‘quvchilar mustaqil fikrlashni o‘rganadi.
Ijodiy loyihalarni guruh bo‘lib bajarish ham samarali. Masalan, o‘quvchilar
kichik guruhlarga bo‘linib, tarixiy voqea yoki adabiy mavzuni loyihalashtiradi
va natijani sinf oldida taqdim etadi. Shu jarayon orqali ularning yozma nutqi,
ijodiy fikrlash va muloqot ko‘nikmalari rivojlantiriladi.Shuningdek, o‘qituvchi
ijodiy loyihalarni baholashda konstruktiv fikr bildiradi, bu esa o‘quvchilarning
o‘z ishiga nisbatan mas’uliyatini oshiradi. Shu bilan birga, o‘quvchilar matnni
turli janrlarda yaratishni o‘rganadi, yozma nutqni boyitadi va mantiqiy
izchillikni mustahkamlaydi.
5. Qisqa yozma mashqlar va tezkor yozuvlar
Qisqa yozma mashqlar va tezkor yozuvlar metodlari yozma nutqni
rivojlantirishning amaliy va samarali usulidir. Bu metod orqali o‘quvchilar
berilgan mavzu bo‘yicha qisqa matn yaratadi, tezkor xulosa yozadi yoki
savollarga javob beradi. Shu jarayon matnni tez va izchil ifodalash, asosiy
fikrlarni ajratib olish va mantiqiy bog‘lash ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Masalan, adabiyot darsida o‘qituvchi “Sevimli qahramonim haqida uch- to‘rt
jumla yozing” deb topshiriq beradi. O‘quvchi qisqa va aniq ifodalar bilan fikrini
yozadi, asosiy g‘oyani ajratadi va izchil bayon qiladi. Shu jarayon o‘quvchining
yozma nutqini rivojlantiradi, tafakkurini faollashtiradi va mustaqil fikrlashni
shakllantiradi.
Tarix darsida esa o‘quvchilar “Bugungi kunda yoshlar qanday tarixiy
merosni qadrlashlari kerak?” mavzusida tezkor yozuv bajaradi. Bu jarayonda
ular asosiy fikrlarni tanlaydi, mantiqiy izchillikni saqlaydi va o‘z fikrini tezkor
yozma shaklda ifodalaydi. Shu tarzda o‘quvchilar yozma nutqini
mustahkamlaydi va mantiqiy tafakkurini rivojlantiradi.
Qisqa yozma mashqlarni interfaol ta’lim vositalari bilan birlashtirish ham
samarali. Masalan, onlayn platformalarda tezkor yozuvlar, forum savollari yoki
elektron testlar orqali o‘quvchilar yozma nutqini amalda qo‘llaydi. Shu tarzda

27o‘quvchilar mustaqil fikrlash, konstruktiv izoh berish va yozma nutqni
rivojlantirish imkoniga ega bo‘ladi.Shuningdek, tezkor yozuvlar o‘quvchilarda
o‘z vaqtida fikr bildirish va matnni tezkor tarzda yaratish ko‘nikmalarini
shakllantiradi. Masalan, sinfda o‘qituvchi mavzuni qisqacha izohlashni so‘radi
va o‘quvchilar tezkor tarzda yozadi. Shu jarayon ular uchun yozma nutqni
rivojlantirish va mustaqil fikrlashni o‘rgatadi.
Yozma nutqni rivojlantirish metodlari jadvali
№ Metod nomi Tavsif va qo‘llanilishi Misol
1 Insho yozish O‘quvchi mavzu bo‘yicha fikrini
izchil, mantiqiy va grammatik
jihatdan to‘g‘ri ifodalaydi. “Sevimli qahramonim”
mavzusida insho yozish
2 Matn tahlili
va qayta
yozish Berilgan matnni tahlil qilib, o‘z
so‘zlari bilan qayta yozadi; tafakkur
va mantiqiy bog‘lanish
rivojlantiriladi. “Amir Temur hayoti”
mavzusidagi matnni
qayta yozish
3 Portfel va
elektron
jurnal O‘quvchi yozma ishlarini saqlaydi,
tahlil qiladi va konstruktiv fikr oladi;
individual yondashuvni
rivojlantiradi. “Mening sevimli
kitobim” esse portfelga
joylashtirish
4 Yozma
ijodiy
loyihalar O‘quvchi mavzu bo‘yicha maqola,
hikoya yoki esse yaratadi; mantiqiy
izchillik va ijodiy fikrlash
rivojlantiriladi. Ekologiya mavzusida
maqola yoki tarixiy
voqeani esse shaklida
yozish
5 Qisqa yozma
mashqlar va
tezkor
yozuvlar Berilgan mavzu bo‘yicha tezkor
matn yaratadi; asosiy fikrlarni
ajratadi va mantiqiy ifodalaydi. “Sevimli qahramonim
haqida uch- to‘rt jumla
yozing” yoki tezkor
tarixiy javoblar

282.3. Og‘zaki va yozma nutqni rivojlantirishda kompleks yondashuvning
samaradorligi
Og‘zaki va yozma nutqni rivojlantirishda kompleks yondashuv – bu turli
metod va texnologiyalarni birlashtirgan holda o‘quvchilarning nutq
ko‘nikmalarini tizimli shakllantirish usulidir. Bu yondashuvning asosiy g‘oyasi
shundaki, o‘quvchi faqat og‘zaki yoki faqat yozma nutq bilan cheklanmaydi,
balki ikkala ko‘nikmani bir vaqtda rivojlantiradi. Shu orqali o‘quvchining
muloqot madaniyati, tafakkur darajasi, ijodiy va mantiqiy fikrlash qobiliyatlari
sezilarli darajada oshadi.Kompleks yondashuvning samaradorligi shundaki, u
turli pedagogik metodlarni integratsiyalash orqali o‘quvchilarga ko‘proq amaliy
imkoniyatlar yaratadi. Masalan, og‘zaki nutqni rivojlantirish uchun interfaol
metodlar, dramatizatsiya, savol-javob mashqlari va muhokama usullaridan
foydalaniladi. Shu bilan birga, yozma nutqni rivojlantirish uchun insho, matn
tahlili, portfel, tezkor yozuvlar va ijodiy loyihalar metodlari joriy etiladi.
Ularning kombinatsiyasi o‘quvchining fikrini tizimli va izchil shakllantirishga
yordam beradi.Misol sifatida, adabiyot darsida o‘qituvchi avval hikoya yoki
she’r bo‘yicha og‘zaki muhokama tashkil qiladi. O‘quvchilar o‘z fikrini
sinfdoshlar bilan baham ko‘radi, savol-javob va tahlil mashqlarini bajaradi. Shu
jarayonda ularning og‘zaki nutqi rivojlantiriladi. Keyin o‘quvchilar matn
bo‘yicha insho yoki tezkor yozuv tayyorlaydi, hikoyaning asosiy g‘oyasini
qayta ifodalaydi va tahlil qiladi. Bu esa yozma nutqni boyitadi va mantiqiy
izchillikni mustahkamlaydi.Kompleks yondashuvning yana bir afzalligi –
o‘quvchilar mustaqil va ijodiy ishlashni o‘rganadi. Masalan, tarix darsida
“O‘zbekistonning mustaqillik davri” mavzusida avval og‘zaki taqdimot qilish,
keyin esa esse yoki maqola yozish topshirig‘i beriladi. Shu tarzda o‘quvchilar
matnni mantiqiy tartibda bayon qiladi, sabab-oqibat munosabatlarini aniqlaydi
va o‘z fikrini izchil ifodalaydi.
Bundan tashqari, kompleks yondashuv ijtimoiy ko‘nikmalarni
rivojlantirishga ham xizmat qiladi. Guruh loyihalarida o‘quvchilar bir-birining

29fikrini tinglaydi, konstruktiv javoblar beradi va matnni birgalikda ishlab
chiqadi. Masalan, ekologiya darsida “Atrof-muhitni asrash bo‘yicha amaliy
loyihalar” mavzusida guruh ishlari tashkil qilinadi. O‘quvchilar avval og‘zaki
bahs-munozara qiladi, keyin loyiha natijasini yozma shaklda taqdim etadi. Shu
jarayon ularning fikrini tizimli shakllantiradi va muloqot ko‘nikmalarini
mustahkamlaydi. 6
Kompleks yondashuvning samaradorligini o‘rganish bo‘yicha tadqiqotlar
shuni ko‘rsatadiki, og‘zaki va yozma nutqni birlashtirish orqali o‘quvchilar
yuqori natijalarga erishadi. Misol uchun, o‘quvchilar nafaqat savol-javob va
tahlil mashqlarida muvaffaqiyatli, balki insho, esse va ijodiy loyihalarni
bajarishda ham yuqori darajada natija ko‘rsatadi. Shu bilan birga, bu yondashuv
o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, ijodiy yondashuv va mantiqiy tafakkurini
rivojlantiradi.Yana bir misol: informatika darsida o‘quvchilar dasturiy taqdimot
yaratadi. Avval ular og‘zaki ravishda loyiha mavzusini sinfga tushuntiradi,
keyin esa loyiha bo‘yicha matn yozadi. Shu jarayon kompleks yondashuv orqali
o‘quvchilarni ko‘p qirrali fikrlashga o‘rgatadi, matnni mantiqiy bog‘lash va
og‘zaki nutqni rivojlantirish imkonini beradi.
Og‘zaki va yozma nutqni bir vaqtning o‘zida rivojlantirish imkonini beradi.
Tafakkur va ijodiy fikrlashni mustahkamlaydi.
Muloqot ko‘nikmalarini oshiradi.
Mustaqil va ijodiy ishlarni rag‘batlantiradi.
Matnni mantiqiy va izchil shaklda tuzishni o‘rgatadi.
Natijada kompleks yondashuv o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini
samarali rivojlantiradi, pedagogik jarayonni boyitadi va o‘quvchilarning
ta’limda, shuningdek kundalik hayotda muvaffaqiyatga erishishiga xizmat
qiladi. Shu bois zamonaviy ta’lim jarayonida kompleks yondashuvni qo‘llash
pedagoglar uchun dolzarb va zaruriy hisoblanadi.
6
G‘aniyev R. O‘quvchilarning nutq madaniyati: nazariya va amaliyot. – Toshkent: “Yangi
Avlod”, 2020. – 225 b.

30 Xulosa
Men ushbu kurs ishida “O‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini
o‘stirishning samarali usullari” mavzusini tadqiq qilib, uning nazariy va amaliy
jihatlarini o‘rganishga harakat qildim. Ish davomida og‘zaki va yozma nutqni
rivojlantirishning pedagogik va psixologik asoslarini, til o‘rgatishda
kommunikativ yondashuvning o‘rni hamda zamonaviy ta’lim
texnologiyalarining samaradorligini tahlil qildim. Shuningdek, o‘quvchilarning
nutq ko‘nikmalarini oshirish uchun qo‘llaniladigan metodlarni batafsil
o‘rgandim va amaliy misollar bilan izohladim.
Tadqiqot natijalariga ko‘ra, og‘zaki va yozma nutqni rivojlantirishda samarali
metodlar bir-birini to‘ldiruvchi xususiyatga ega. Masalan, savol-javob
mashqlari, muhokama va dramatizatsiya metodlari o‘quvchilarning og‘zaki
nutqini boyitadi, tafakkur va muloqot ko‘nikmalarini shakllantiradi. Shu bilan
birga, insho yozish, matn tahlili, portfel va tezkor yozuvlar metodlari yozma
nutqni rivojlantiradi, izchil fikrlash va mantiqiy ifodalash ko‘nikmalarini
mustahkamlaydi.
Eng samarali natijaga erishish uchun kompleks yondashuvdan foydalanish
muhim ekanligi aniqlandi. Kompleks yondashuv og‘zaki va yozma nutqni bir
vaqtning o‘zida rivojlantirishga imkon beradi, o‘quvchilarda mustaqil fikrlash
va ijodiy yondashuvni shakllantiradi, shuningdek, ta’lim jarayonini interfaol va
qiziqarli qiladi.
Xulosa qilib aytganda, og‘zaki va yozma nutqni rivojlantirish samarali
metodlari o‘quvchilarning fikrlash, muloqot va ijodiy ko‘nikmalarini
mustahkamlashda muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Men tadqiqot davomida
aniqladimki, o‘quvchilarning nutqini rivojlantirishda metodlarni
uyg‘unlashtirish va kompleks yondashuvni qo‘llash eng samarali natijani
beradi. Shu bois, mazkur metodlarni amaliyotga tatbiq etish zamonaviy ta’lim
sifatini oshirish va o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishiga xizmat qiladigan
muhim pedagogik vazifa hisoblanadi.

31Foydalanilgan adabiyotlari
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, “Xalq ta’limi tizimini 2030 - yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi PF - 5712 - son,
29.04.2019.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, “Kimyo va biologiya yo‘nalishlarida
uzluksiz ta’lim sifatini va ilm - fan natijadorligini oshirish chora - tadbirlari
to‘g‘risida”gi PQ - 4805 - son, 12.08.2020.
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, “O‘zbekiston Respublikasida
yoshlarga oid davlat siyosatini tubdan isloh qilish va yangi bosqichga olib
chiqish chora - tadbirlari to‘g‘risida”gi PF - 6017 - son, 30.06.2020, Yoshlar
ishlari agentligi tashkil etilishi.
4. Rahmatullayev Sh. O‘quvchilarning nutqini rivojlantirish metodikasi. –
Toshkent: “Fan va Ta’lim”, 2018. – 224 b.
5. Umarov E. Til va nutq madaniyati: pedagogik tavsiyalar. – Toshkent:
“Shark nashr”, 2019. – 198 b.
6. Mahmudov N. Kompyuter texnologiyalari yordamida yozma nutqni
rivojlantirish. – Toshkent: “Akademnashr”, 2020. – 210 b.
7. Rustamov A. Og‘zaki nutqni rivojlantirish metodlari. – Toshkent: “Ziyo
nashr”, 2017. – 175 b.
8. Karimov B. Zamonaviy ta’lim texnologiyalari va nutq madaniyati. –
Toshkent: “Yangi Avlod”, 2019. – 230 b.
9. Tursunov F. Maktabda kommunikativ yondashuvni tatbiq etish. – Toshkent:
“Sharq nashr”, 2018. – 192 b.
10. Nazarov J. O‘quvchilarda muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirish. –
Toshkent: “Fan va Ta’lim”, 2020. – 205 b.
11. Akhmedova M. Nutqni interfaol metodlar yordamida o‘rgatish. –
Toshkent: “Akademnashr”, 2018. – 180 b.
12. Islomov S. Til o‘qitishda innovatsion yondashuvlar. – Toshkent: “Shark
nashr”, 2021. – 215 b.

3213. Rahimova D. Yozma nutqni rivojlantirishning samarali usullari. –
Toshkent: “Ziyo nashr”, 2019. – 198 b.
14. G‘aniyev R. O‘quvchilarning nutq madaniyati: nazariya va amaliyot. –
Toshkent: “Yangi Avlod”, 2020. – 225 b.
15. Qodirov O. Pedagogik metodlar va og‘zaki nutq. – Toshkent: “Fan va
Ta’lim”, 2018. – 210 b.
16. Sobirova L. Nutqni rivojlantirish va kommunikativ kompetensiyalar. –
Toshkent: “Akademnashr”, 2019. – 200 b.
17. Juraev H. Til o‘rgatishda interfaol metodlar va samaradorlik. – Toshkent:
“Sharq nashr”, 2021. – 190 b.
18. Xolmurodova N. Maktab o‘quvchilarining yozma nutqini oshirish
usullari. – Toshkent: “Ziyo nashr”, 2020. – 205 b.
 https://uzedu.uz
 https://ziyonet.uz
 https://lex.uz
 https://library.ziyonet.uz
 https://education.gov.uz
 https://edu.uz

Yozma nutqni o‘stirish mazmuni va usullari

Sotib olish