Yozma va nutqqa o’rgatish texnologiyasi - Tilshunoslik - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	53.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	01 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tilshunoslik

Sotuvchi

Maftuna Suvonova

Ro'yxatga olish sanasi 01 Fevral 2024

0 Sotish

Yozma va nutqqa o’rgatish texnologiyasi

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM , FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI
XORIJIY TILLAR FAKULTETI
NEMIS FILOLOGIYASI KAFEDRASI
“Tillar o’qitish metodikasi va ta’lim texnologiyalari” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Yozma va nutqqa o’rgatish texnologiyasi
Bajardi: __________________________________
__________________________________
Rahbar: Xudoyev Samandar Samadovich.
Buxoro-2023

KIRISH .........................................................................................................................3
BOB I. Chet tilini o’qitishda yozma va nutq darslaring dolzarbligi
1.1. Yozish va nutq ko’nikmalarini
oshirish……………………………………….......7
1.2. Yozuvga o‘rgatish va nutq darslarining texnologik
vositalari...............................11
BOB II. Yozma va nutqqa o’rgatishda texnologiyaning ahamiyati
2.1. Nutq darslari uchun texnologik
vositalar...............................................................17
2.2. Yozma faoliyat darslari uchun texnologik
vositalar. ......................................... ....21
XULOSA .....................................................................................................................25
FOYDALNILGAN
ADABIYOTLAR ......................................................................27
2

Kirish.
“Yozuv va nutqni o‘rgatish texnologiyasi” maktablar va ta’lim
muassasalarida yozish va nutq o‘qitishni yaxshilash uchun texnologiyadan,
xususan raqamli vositalar va resurslardan foydalanishni nazarda tutadi. Bu
texnologiyalar oddiy matn protsessorlaridan tortib, nutqni aniqlash, podkast
platformalari va onlayn hamkorlik vositalari kabi ilg‘or vositalargacha bo‘lgan turli
shakllarda bo‘lishi mumkin.
Ushbu mavzuga kirishda yoritilishi mumkin bo'lgan ba'zi muhim jihatlar:
Raqamli yozish vositalari: Talabalarning yozish malakalarini oshirishga
yordam beradigan matn protsessorlari, onlayn muharrirlar va boshqa raqamli
vositalar bilan tanishtirish.
Raqamli yozish vositalarining afzalliklarini ta'kidlang, masalan, matnlarni
osongina qayta ko'rib chiqish, hamkorlik qilish va tezda nashr etish qobiliyati.
Ovozni aniqlash texnologiyasi: Nutqni aniqlash texnologiyasi nutq darslarini
qanday qo'llab-quvvatlashi haqida tushuntirish. Talabalarning nutqni aniqlash
yordamida talaffuz, intonatsiya va nutq ko'nikmalarini qanday yaxshilashi
mumkinligi haqida suhbat.
Multimedia taqdimot vositalari: Talabalarni o'z fikr va g'oyalarini turli
yo'llar bilan etkazishga undaydigan multimedia taqdimotlarini yaratish vositalari
bilan tanishtirish. Taqdimot ko‘nikmalarini oshirishda multimedia elementlari,
masalan, grafika, audio va videolarning ahamiyatini ta’kidlaydi.
Onlayn hamkorlik va tengdoshlarning fikr-mulohazalari: Talabalarga onlayn
hamkorlik qilish va bir-birlariga fikr bildirish imkonini beruvchi platformalar va
vositalarni muhokama qilish. Yozish va nutq ko‘nikmalarini rivojlantirishda
o‘rtoqlarning fikr-mulohazalari va hamkorlikda o‘rganish rolini ta’kidlaydi.
3

O'quv rejasiga texnologiyani integratsiyalash: Texnologiyani o'quv dasturiga
integratsiyalash va ta'lim maqsadlarini qo'llab-quvvatlaydigan muvozanatli
foydalanish zarurati haqida fikrlar. O'qituvchilarni o'quv jarayonini
optimallashtirish uchun raqamli vositalardan samarali foydalanishga o'rgatish.
Qiyinchiliklar va imkoniyatlar: Texnologiyadan foydalanish va maxfiylik
muammolari kabi potentsial muammolarni eslatib o'ting.
Yozma va nutq darslarida texnologiyadan maqsadli foydalanish natijasida
yuzaga keladigan imkoniyatlarni ta'kidlash, masalan, ijodkorlikni rivojlantirish va
raqamli dunyo talablariga tayyorgarlik ko'rish.
Mavzuga muvaffaqiyatli kirishish pedagogik maqsadlarni va texnologiyani
o'qitish jarayoniga diqqat bilan integratsiyalashuvini ta'kidlagan holda yozma va
og'zaki ta'limda texnologiyaning ahamiyatini ta'kidlashi kerak.
4

BOB I.
Chet tilini o’qitishda yozma va nutq darslaring dolzarbligi
Chet tilini o'qitishda yozma va nutq darslari bir-biriga qarshi dolzarbligi bor.
Yozma darslar o'qituvchilar uchun qulaydir, chunki ular o'qituvchining o'qitishni
tashqi qamrab olishiga imkon beradi. Bu darslarda o'qituvchilar o'quvchilarga
yozma matnlar, grammatik qoidalar, so'zlashish va yozish usullari kabi mavzularni
o'rganishadi.
Nutq darslari esa o'qituvchilar uchun qiyinliklarni olib tashlaydi. Bu darslar
o'qituvchining nutqni to'g'ri va samimiy tarzda yetkazishiga yordam beradi. Nutq
darslarida o'qituvchilar o'quvchilarga kelajakda foydalanishlari mumkin bo'lgan
so'zlar va ifodalar, shuningdek, kelajakda foydalanishlari mumkin bo'lgan frazalar
va matnlarni o'rganishadi.
Bu ikki turi darslar bir-biriga qo'shimcha bo'lishi mumkin. Yozma darslarda
o'qituvchilar o'quvchilarning yozma matnlarini tuzishiga yordam beradi, va nutq
darslarda esa o'qituvchilar o'quvchilarning nutqini samimiy tarzda baholaydi va
ularga kelajakda foydalanishlari mumkin bo'lgan so'zlar va ifodalar o'rganishiga
yordam beradi.
"Chet tilini o'qitishda yozma va nutq darslaring dolzarbligi" mavzusiga oid
ta'limning muhim masalalari va muhimiyatini ko'rib chiqish mumkin. Bu mavzu
o'quvchilarga chet tillarini o'rganishda yozma va nutq darslarining qanday muhim
ahamiyatga ega bo'lishi haqida batafsil ma'lumot beradi. Quyidagi nuqtalarni
ko'rish mumkin:
Yozma va Nutq Darslarining Dolzarbligi:
5

Yozma va nutq darslarining chet tillarini o'rganishdagi ahamiyati haqida
umumiy tushuncha.Bu darslar orqali o'quvchilar, chet tilida matn yozish, gapirish,
va tarjima qilish bo'yicha ko'nikmalarni rivojlantiradilar.
Praktik Dasturlar:
Yozma va nutq darslari orqali o'quvchilar amaliyotda chet tilini qo'llashadi.
Amaliy mashg'ulotlar va o'z muhiti ichida o'qitish, tilni joriy qilish, va boshqa
maqsadlarni erishish uchun praktik dasturlar keng ko'lamda qo'llaniladi.
Ishlab Chiqish Va Suhbatlarni Mustahkamlash:
Yozma va nutq darslari orqali o'quvchilar xarakteristikada yozma marosimi
yaratish va suhbatlarni mustahkamlashga qaratiladi. Ishlab chiqish va suhbatlarni
o'rganish, chet tilida muhokama qilish va tushunchalarini ifodalash jarayonida
muhimdir.
Texnologiyalar:
Yozma va nutq darslarida texnologiyalardan foydalanish, masalan, onlayn
lug'atlar, tarjimon dasturlar, va elektron pochta xizmatlari. Texnologiyalarni
o'rganish va ularni o'qitish orqali o'quvchilar, saytlar, ilova dasturlar, va boshqa
onlayn resurslar orqali o'zlarini mustahkamlashlari mumkin.
Tarjimonlik:
Yozma va nutq darslarining bir qismi tarjimonlikka bag'ishlangan.
Tarjimonlik, o'quvchilarga chet tillaridagi maqolalarni tushunish, tarjima qilish, va
o'z fikrlarini boshqa tillarda ifodalashni o'rganish orqali o'quvchilarga chet tilini
o'rganishda yordam bera oladi.
Chet Tillarini O'rganishning Umumiy O'zgaruvchan Xususiyatlari:
Yozma va nutq darslari orqali o'quvchilar chet tillarini o'rganishda sabrli va
kuzatuvchan bo'lishadi. Tilni o'rganish jarayonida muammo va xatolar bajarish,
ularga rioya keltirish va o'quvchilarning o'z fikrlarini ifodalashga erishishga
ko'maklashadi.
Bu mavzu o'quvchilar uchun chet tillarini o'rganishda juda muhimdir, chunki
bu umumiy yozma va nutq darslari orqali o'quvchilarga chet tillarini o'rganish va
ularda mustahkam bo'lishlari uchun tajribalar yaratish imkoniyatini beradi.
6

1.1. Yozish va nutq ko’nikmalarini oshirish
Yozish va nutq ko'nikmalarini oshirish uchun har kuni praktika qiling.
Yozma va nutq darslariga qatnashib, tilni o'rganishingizni davom ettiring.
Shuningdek, o'qiyotgan matnni o'ziz yozib ko'ring va uni boshqa kishilarga
o'qiting. O'quvchilarga tilni saviyali va og'zaki ravishda qo'llab-quvvatlash uchun
ko'p muntazam nutq dasturlarida qatnashing. Yozish, esa, har kuni kamida biror
mavzuda yozma amaliyotlarni bajarish orqali rivojlantirilishi mumkin. Bu
ko'nikmalar sizga chet tilini o'rganishda va o'z fikrlaringizni ado etishda yordam
beradi.
Yozish va nutq ko'nikmalarini oshirish uchun quyidagi yo'llar foydalanish
mumkin:
1. Kuzatuv va tahlil qilish.
Birinchi navbatda o'qishingizni va kuzatishingizni oshiring. Yaxshi yozish
va nutq ko'nikmalari yaratishingiz uchun ko'p narsani o'qib tahlil qilish zarur:
dasturlar, romanlar, maqolalar, hikoyalar.
2. Ustuvor yozuvchilarni izlash.
Yozishda o'zlashtirilgan bo'lish uchun, ustuvor yozuvchilar maqolalarini
o'qib chiqing va ularning yozish uslublarini va tushunchalarini o'rganing.
3. Ko'nikmalar bo'yicha tadqiqot.
Taqdim etilgan mavzuga oid maqolalarni o'qib chiqing va hoziroqgramm va
nutq ko'nikmalariga oid yangiliklarni kuzating.
4. Praktika va muntazam yozish.
7

Kunlik vaqtingizda yozish uslubingizni o'zlashtirish uchun muntazam
yozuving va o'z fikringizni e'lon qilish uchun blog yoki yozma shakllarda turli
platformalardan foydalaning.
5. Ko'nikmalar bo'yicha darslar. Online platformalar yoki darsliklar orqali
nutq ko'nikmalarini oshirish va yozishda yordam turadi. Bu yerlarda ustozlarning
rejalashtirgan videolari va darslik matnlaridan foydalanishingiz mumkin.
6. Tahlil qilish va rivojlantirish. Yozish va nutq ko'nikmalarini oshirishda o'z
matnlaringizni tahlil qilish va ularni qayta yozish orqali ko'nikmalarini
rivojlantiring.
7. Ustozlardan yordam olish. Ko'nikmalar va nutq ko'nikmalarini oshirishda
ustozlarning yordami katta ahamiyatga ega. Ular sizning yozuvingizni tahlil
qilishda va rivojlantirishda yordam berishi mumkin.
Bu yo'llar orqali yozish va nutq ko'nikmalarini oshirishingiz va
rivojlantirishingiz mumkin. Muntazam amaliyot va istiqbolliylik bu jarayonni
muvaffaqiyatli amalga oshirishda juda muhimdir.
Yozish va nutq ko'nikmalarini oshirish, o'quvchilarning til va matnlarni
mukammalroq va samarali shakllantirishlari, tushunishlari va ifodalashlari uchun
juda muhimdir. Quyidagi ko'nikmalar sizni o'quvchilarning yozish va nutq
ko'nikmalarini oshirishda yordam bera olishi mumkin:
Boshlang'ich Ta'lim: O'quvchilarga boshlang'ich darajada o'z fikrlarini
yozish va nutqni rivojlantirishga duch kelishadi. Ko'chirilgan vazifalarda va yangi
mavzularda o'quvchilarning o'zlarini ifodalashlari va yozishlari uchun imkoniyat
yaratish.
O'qitish Muhiti: O'quvchilarga tilni mukammalroq o'rganishlari uchun tilni
haqiqiy muhiti ichida yaxshi tushunishlarini ta'minlash. O'qitishda ishlatiladigan
jargon va so'zlashma qoidalari bo'yicha tariflar.
Qo'llanma va O'qishlar: O'quvchilarga mustahkam qo'llanma va o'qishlar
taqdim etish. Tanqid va tahlil qilishda o'quvchilarga qo'llanmalarni tushunish va
ularda boshqa avtomatizmlarini aniq qilib chiqish uchun maslahat bering.
8

O'qituvchi O'quvchilar Bilan Shug'ullanish: O'qituvchi o'quvchilar bilan
birebir shug'ullanish va ularga maslahat bering. Yozish va nutqni rivojlantirish
uchun shaxsiy maqsadlar va vazifalar belgilash.
Kreativlikni Qo'llash: O'quvchilarni kreativlikka undirish va ularni
o'zlarining fikrlarini ifodalash uchun ilhomlantirish. Boshqa yozuvchilarning va
nutq so'zlarining inqilobiy xususiyatlarini ko'rish va ularni izlash.
Maslahat va Sharhlar: O'quvchilarga boshqa yozuvchilarning ishlarini o'qish
va tahlil qilish uchun maslahat bering. O'quvchilarni o'zlarining yozuvchiligi, nutq
va fikrlarini tarqatishda sharhlar berish. Yaratuvchi Mashg'ulotlar: Yaratuvchi
mashg'ulotlar orqali o'quvchilarning kreativlik va originalliklarini rivojlantirish.
Mazmun bo'yicha tahlil qilish, qisqa hikoyalar yozish, va boshqa yaratuvchi
vazifalarni bajarish.
Tajribaviy Yozuvchi va Nutqso'zlar: O'quvchilarni tajribaviy yozuvchilar va
nutqso'zlar bilan tanishtirish. Ularning yozuvchilik va nutqso'zlik ko'nikmalarini
o'rganish uchun ularning ishlarini tahlil qilish.
Tarjimonlik: O'quvchilarga chet tillaridagi matnlarni tarjima qilish
masalalarni bajarish orqali chet tillarini o'rganishda yordam bering.
Tarjimonlik orqali matnlarni tushunish va ularni o'z tiliga joylashtirish.
Tekshirish va Tahrir Qilish: O'quvchilarni o'zlarining yozishlarini tekshirib
chiqish va tahrir qilish usullarini o'rganish. Imlo va grammatika qoidalari bo'yicha
maslahat bering va qo'llanmalardan foydalanishni tavsiya qiling.
Bu ko'nikmalar, o'quvchilarning yozish va nutq ko'nikmalarini oshirishlariga
qo'llanilishi mumkin. Bu jarayon o'quvchilarga o'zlarini ifodalash, matnlarni
mukammalroq tushunish va tilni sifatli qo'llashlari uchun boy fursatlar yaratadi.
Yozish Ko'nikmalari:
Taqdimot va Maqsad: Yozishdan oldin mavzuni tushunish uchun zamon va
energiya sarflang. Maqsadni aniqlang va qaysi xabarga yetishishni
kutilayotganingizni tushuring.
9

Struktura va Yozuv Sozlamasi: Yangi yozuvni boshlashdan oldin uni
tuzatish uchun struktura yaratish. Bosh, o'rta, va oxirgi qismni tanlash va bu
qismlarga alohida diqqat qaratish.
Qisqa va To'g'ri: Muhim ma'lumotlarni to'g'ri va qisqa ifodalang.
O'qituvchilarni qiziqtirish vaqti o'chib ketmasligi uchun maqsadlarni to'g'ri
ifodalang.
Tilni Mustahkamlash: So'zlar va so'z majmualari bilan bog'liq so'zlar yoki
iboralar tanlang. Matnga vaziyat, til, va auditoriya bo'yicha mos ma'ruzalarni
qo'shing.
Variativ So'zlash: So'zlar, iboralar, va iboraviy ko'rinishlarni o'zgartiring.
Variativ so'zlash, yozuvni qiziqqan vaqtida saqlash uchun muhimdir.
Nutq Ko'nikmalari:
Ovoz va Intonatsiya: Nutqni rivojlanayotgan xususiyatlaridan biri ovoz va
intonatsiyadur. So'zlar va gaplarni turli intonatsiyalar bilan ishlatish.
Tezligi Boshqarish: Nutq tezligini o'zgartirish orqali e'tiroz va diqqatni jalb
etish mumkin. Ayniqsa, vaziyatlarga muvofiq tezlikni tanlash.
Qulaylik: Qulaylik, auditoriyani qiziqtirish va e'tirozni oshirish uchun
muhimdir. Tushunarli va qiziq gaplar orqali auditoriyani qiziqtiring.
Ta'kid va Tezlanish: Muhim ma'lumotlarni ta'kidlash orqali auditoriyani
kelajakdan ogohlantirish. Nutqni tezlashtirish orqali diqqatni saqlash.
Ko'p Yorliq so'zlar va iboralar: Yorliq so'zlar va iboralar orqali nutqni
ko'zdan o'tqazing. O'quvchilar o'zlarini nutqini ko'rib chiqib, tushuntirishadi.
Hamkorlik va Uyg'unlik: Auditoriya bilan hamkorlik yaratish. Uyg'un so'zlar
va gaplar orqali auditoriya bilan birinchi shaxs sifatida muqobil bo'lish.
Harakatlar va Mimika: Qo'shimcha harakatlar, qo'l va yuz ifodalari orqali
nutqni ko'zdan o'tkazing. Harakatlaringiz nutqni qo'shish va tushuntirishda yordam
beradi.
Sabr va Ko'nikma: Sabr va o'z ko'nikmalaringizni rivojlantirish uchun
vaqtingizni ajratib turishing. Har bir nutqda o'zidan keyingi qadamni rivojlantirish
uchun muvofiq ta'limiy yondashuvni izlashing.
10

Bu tavsiyalar yozish va nutq ko'nikmalarini rivojlantirish uchun yaxshi
boshlang'ich bo'lib, shaxsiy rivojlantirish va o'qituvchining maslahati bilan
birgalikda oshirilishi kerak.
1.2. Yozuvga o‘rgatish va nutq darslarining texnologik vositalari
Savodxonlikni o'rgatishning texnologik vositalari o'qituvchilar va
o'quvchilarning yozish va til ko'nikmalarini yaxshilash uchun foydalanishlari
mumkin bo'lgan turli xil vositalar va resurslarni o'z ichiga olishi mumkin. Bularga,
masalan:
1. So'zni qayta ishlash dasturlari: Microsoft Word yoki Google Docs kabi
talabalarga o'z ishlarini tartibga solish, qayta ko'rib chiqish va almashish imkonini
berish orqali yozish ko'nikmalarini yaxshilashga yordam beradi.
2. Til o‘rganish ilovalari: Duolingo yoki Babbel kabi interfaol mashqlar,
o‘yinlar va darslar orqali o‘quvchilarga xorijiy til ko‘nikmalarini oshirishga
yordam beradi.
3. Imlo va grammatikani tekshirish vositalari: Grammarly yoki
LanguageTool kabi, ular avtomatik tuzatishlar va takliflar berish orqali talabalarga
imlo, grammatika va tinish belgilarini yaxshilashga yordam beradi.
4. Onlayn lug'atlar va tezauriylar: dict.cc yoki Thesaurus.com kabi
talabalarning so'z boyligini kengaytirish va ifodasini yaxshilashga yordam beradi.
5. Nutqni aniqlash dasturiy ta'minoti: Dragon NaturallySpeaking yoki
Google Speech Typing kabi, bu talabalarga og'zaki ifoda ko'nikmalarini
11

yaxshilashga yordam beradi, bu ularga og'zaki so'zlarni matnga aylantirish va
tasdiqlash imkonini beradi.
6. Virtual sinf xonalari va hamkorlik vositalari: Zoom yoki Microsoft Teams
kabi o qituvchilar va talabalarga onlayn hamkorlik qilish, almashish va bir-biriʻ
bilan muloqot qilish imkonini beradi.
Ushbu texnologik vositalar yozma va til o‘rgatishni yanada samarali va
interaktiv qilishga yordam beradi hamda o‘quvchilarning yozma va og‘zaki nutq
malakalarini oshirishga yordam beradi.
Chet tilini o’rgatish jarayonida o’quvchilar o’qishga o’rganish bilan parall е l
ravishda yozuvdan ham el е m е ntar malaka hosil qiladilar. Dasturga muvofik
o’quvchilar yozuvdan quyidagi malakalarni egallashlari lozim:
Partada turli o’tirish, daftarni turli qo’yish, chiziqlarni chamalash,
yozayotganda ruchkadan turli foydalanish, hoshiyaga rioya qilish.
1.Ish daftari asosida nemis tili alifbosidagi barcha katta va kichik harflarni
yozish, shuningd е k, harflarni so’zda bir—biriga bog’lab yoza olish:
2. Bosma matnni yozma matnga aylantirib yozish.
3.Tahlil qilingan so’z va ikki—uch so’zli gaplarni o’qituvchi yordamida
yozish.
4.Talaffuzi bilan yozilishida farq qilmaydigan so’zlarni ko’chirib yozish va
diktovka bilan yozish: yozganlarini matnga qarab, shuningd е k, izohlab o’qish bilan
t е kshirish.
5.Og’zaki tuzilgan hikoyadan olingan gapni yozish.
Analitik-sint е tik tovush m е todi tamoyiliga muvofik, o’qish va yozuv birligi
saqlanadi. Harflarni yozishda o’qishga o’rgatishdagi tarkib asos qilib olinadi, ya’ni
o’qish darsida o’quvchilar harfni o’zlashtiradilar, matnni o’qiydilar, yozuv darsida
esa shu harfli so`zni yozadilar.
Yozuvga o’rgatish, birinchi navbatda, grafik malaka hosil qilishdir. Har bir
malaka ham ta’lim b е rish, ko’nikmani shaskllantirish va shu asosda qator
mashqlarni bajarish natijasida hosil qilinadi.
12

Grafik malaka, birinchidan, qo’l-harakat malakasidir, bu harakat birinchi
qarashda muskul kuchiga asoslanadi. Ikkinchidan, yozuv jarayonida nutqning
o’zlashtirilgan birligi bo`lgan tovush grafik b е lgilarga, ya’ni harfga tarjima
qilinadi. Bu yozuvga ongli faoliyat tusini b е radi. Yozuvning ongliligi, birinchidan,
tovush va harfning to’g’ri nisbatini, ikkinchidan, bir qancha grafik va orfografik
qoidalarga rioya qilishni, uchinchidan, o’z fikrini, taassurotini ifodalashda yozuv
malakalaridan foydalanishni talab qiladi.
Yozishdan birdan-bir maqsad fikrni ifodalashda yozuvlaridan foydalanish
hisoblanadi. Bu maksadni bolalar t е z anglab е tsalar, ularda yozma nutq malakasi
shunchalik muvaffaqiyatli va to’g’ri shakllanadi. Savod o’rgatish jarayonida
bolalar juda s е kin yozadilar, o’z fikrini, xatto bir yozuv bilan yozma ifodalash
uchun ham yarim oylar o’[tadi.
Yozuv malakasi o’qish malakasi bilan uzviy bog’likdir. Bola yomon o’qisa,
yozuvni egallashi qiyin bo’ladi, chunki bo’g’inlab o’qish malakasidan so’ng,
bo’g’inlab yozish malakasi shakllanadi.
Yozish va o’qish uchun bolaning umumiy nutqiy rivojlanishi katta
ahamiyatga ega. K е yinrok bolalarda o’z fikrini yozma ifodalash malakasi bir o’z
barqarorlashganda, bu malaka nutqqa, fikrni ifodalash jarayoniga ham ijobiy
ta’sir qiladi.
Grafik malakani shakllantirishda quyidagi bosqichlar
1.Turli shakllar andozasi ustidan chizish. Erkin rasmlar chizish . Yozuv
qurollarini to’g’ri tutish, turli qiya е l е m е ntlar chizish, uzunlikni, oraliq masofani
chamalash va hokazo.
2.Harf el е m е ntlarini yozish, baravar masofada qisqa va uzun el е m е ntlar, osti
va usti ilmoqli el е m е ntlar chizish.
3.Bosh va kichik harflarni alohida yozish. harf birikmalarini, bo’g’inni
yozish, harflarni to’g’ri tushib yozish malakasini hosil qilish uchun so’z yozish.
Grafik malakani hosil qilishdan asosiy maqsad, harflarni bosmasdan bir
t е kisda, el е m е ntlarga ajratmay bog’lab t е z, bir maromda yozish, so’zlarni qatorga
tog’ri joylashtirishdir.Shuni ta’kidlash k е rakki, savod o’rgatish davrida bola
13

harflarni yozishdan oldin uni qanday shakllantirishni ko’z oldiga k е ltirib, fikrlab
oladi, ba’zan harf shaklini zavoda «chizadi», harf namunasini ko’chiradi, tarkibini
tahlil qiladi, uni qanday yozishni uzicha s е kin gapiradi: o’qituvchi o’quvchi
yoniga o’tirib, ruchkani tugri ushlatadi va uning qo’li bilan xarfni yozishni
ko’rsatadi yoki o’zi yozib tushuntiradi. Bundan tashqari, bola yozuvning t е xnik
tomoniga katta jismoniy kuch sarflaydi. Savod o’rgatish oxirida bola bir darsda 20
tacha so’zni yozishi mumkin.
Maktabda asosiy yozuv quroli sharikli ruchka, xattaxtada yozish uchun
bo’rdan foydalaniladi.
Savod o’rgatish davrida bolalarni yozuvga o’rgatish uchun turli vaqtlarda
turli xil chiziqli daftarlardan foydalanilgan: dastlab chiziqsiz sillik qog’oz
ishlatilgan bo’lsa, k е yin quyoq yopik chiziklar bilan k е silgan uch chiziqli daftardan
foydalanilgan.
Bunday daftarda yozuvga o’rgatilgan bola boshang’ich sinflarni bitirgunga
qadar b е sh xil daftarga yozishni o’rganishi talab etilar edi.
Daftar tutishda bolalarni xoshiya qoldirishga, daftar chiziqlariga rioya
qilishga, xarflarni bir xil xajmda yozishga, sarlavxani aniq va to’gri ajratishga, xat
boshidan yozishda joy qoldirishni unutmaslikka o’rgatib borish ulurda
saranjomsarishtalikni tarbiyalaydi. Yozuv darsida o’quvchilar «Yozuv daftari»
bilan ishlaydilar. Sinfda urganilgan xarfni uyda mashq qilish uchun aloxida daftar
bo`lgani ma’qul.
Savod o’rgatish davrida o’quvvchilar:
a) talaffuzi va yozilishida fark qilmaydigan so’zlarda tovush bilan xarfning
mosligini;
b) suzlarni aloxida yozishni, yani yozuv vositasida suzni ma’no birligi
sifatida ajratishni;
v) suzning satrga sigmay kolgan kismini k е yingi qatorga buginlab kuchirib
yozishki, bunda bugan hosil qilgan bir unli harfni qatorga ko’chirib yozib
bo`lmasligini;
14

g) gap boshida, shuningd е k, kishilar ismida, xayvonlarga qo’yilgan
nomlarda bosh xarfning ishlatilishini amaliy tarzda o’rganadilar.
Savod o’rgatish davridayok kuchirib yozish, diktant va ijodiy yozuvlardan
foydalaniladi. O’z-o’zini t е kshirishga o’rganadilar.
BOB II.
Yozma va nutqqa o’rgatishda texnologiyaning ahamiyati
Yozma va og‘zaki nutqni o‘rgatishda texnologiya tobora muhim ahamiyat
kasb etmoqda, o‘qituvchilar va talabalarga o‘z malakalarini oshirish uchun yangi
imkoniyatlar taqdim etmoqda. Kompyuterlar, planshetlar va smartfonlardan
foydalanish orqali talabalar yozish va nutq qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam
beradigan turli manbalar va vositalardan foydalanishlari mumkin. Bularga,
masalan, imlo va grammatika tekshirgichlari, tilni tarjima qilish vositalari, yozish
va ovoz yozish ilovalari va onlayn o'rganish platformalari kiradi.
Bundan tashqari, o'qituvchilar o'quvchilarning yozish va nutq qobiliyatlarini
qiziqarli tarzda yaxshilashga yordam beradigan interaktiv ta'lim mazmunini
yaratish uchun texnologiyadan foydalanishlari mumkin. Misol uchun, o'qituvchilar
o'z darslariga podkastlar, onlayn munozaralar forumlari va ijtimoiy tarmoqlarni o'z
ichiga olishi mumkin, bu o'quvchilarga yozma va og'zaki muloqot qobiliyatlarini
mashq qilish imkoniyatini beradi.
Umuman olganda, yozma va nutq sinfidagi texnologiya o‘quvchilarga o‘z
ko‘nikmalarini o‘z darajasida va o‘z tezligida rivojlantirish imkonini beruvchi
individuallashtirilgan va tabaqalashtirilgan o‘qitish va o‘qitish muhitini yaratish
15

imkonini beradi. Texnologiyadan ataylab foydalanish orqali o‘qituvchilar o‘z
darslarini o‘quvchilarning ehtiyojlari va qiziqishlariga moslashtirib, samaraliroq
ta’lim muhitini yaratishi mumkin.
So'nggi yillarda texnologiya yozish va nutqni o'rgatish uchun tobora muhim
ahamiyat kasb etmoqda. Texnologiyaning sinfda foydali bo'lishining ba'zi
sabablari:
1. Yozish malakalarini oshirish: matn protsessorlari va boshqa yozish
vositalaridan foydalanish o‘quvchilarning yozish malakalarini oshirishga yordam
beradi. Siz osonroq va tezroq yozishingiz va ishingizni qayta ko'rib chiqish va
yaxshilash imkoniyatiga ega bo'lishingiz mumkin.
2. Kengaytirilgan tadqiqot imkoniyatlari: Internet talabalarga yozma
loyihalari uchun foydalanishlari mumkin bo'lgan turli manbalardan foydalanish
imkonini beradi. Bu ularga ko'proq ma'lumotli va yaxshi o'rganilgan ishlarni ishlab
chiqarishga yordam beradi.
3. Ijodkorlikni rag'batlantirish: Videolar, podkastlar yoki bloglar kabi
raqamli media vositalaridan foydalanish o'quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirish va ifoda etishlariga yordam beradi.
4. Muloqot ko‘nikmalarini yaxshilash: E-pochta, chat yoki
videokonferensiya kabi onlayn vositalardan foydalangan holda talabalar
o‘zlarining muloqot qobiliyatlarini yaxshilashlari va o‘z fikrlarini aniq va qisqacha
ifodalashni o‘rganishlari mumkin.
5. O'rganishni individuallashtirish: Onlayn vositalardan foydalanish orqali
o'qituvchilar darslarni o'quvchilarning individual ehtiyojlariga moslashtirishi va
ularga shaxsiy o'rganish imkoniyatlarini taqdim etishi mumkin.
Umuman olganda, yozish va nutq darslarida texnologiya o‘quvchilarning
malakasini oshirishga, ijodkorlikni rivojlantirishga va muloqot ko‘nikmalarini
mustahkamlashga yordam beradi.
16

2.1. Nutq darslari uchun texnologik vositalar
Til o‘rgatishda o‘rganishni osonlashtirish va yaxshilash uchun foydalanish
mumkin bo‘lgan ko‘plab texnologik vositalar mavjud. Mana bir nechta misollar:
1. Til o rganish ilovalari: Talabalarga til ko nikmalarini yaxshilashgaʻ ʻ
yordam beradigan Duolingo, Babbel yoki Rosetta Stone 1
kabi turli til o rganish
ʻ
ilovalari mavjud.
2. Onlayn lug'atlar: Leo yoki Linguee kabi onlayn lug'atlar o'quvchilarga
notanish so'z va iboralarni tez va oson tarjima qilishga yordam beradi.
3. Nutqni aniqlash dasturi: Dragon NaturallySpeaking yoki Google Voice
Typing kabi nutqni aniqlash dasturi o‘quvchilarning talaffuzi va nutqini
yaxshilashga yordam beradi.
4. Onlayn til tandemlari: Onlayn til tandemlari talabalarga ona tilida
so'zlashuvchilar bilan bog'lanish va haqiqiy muhitda til ko'nikmalarini yaxshilash
imkonini beradi.
5. Video konferentsiya vositalari: Zoom yoki Skype kabi video
konferentsiya vositalari virtual sinflarni yaratish va talabalar va o'qituvchilar
o'rtasida almashinuvni osonlashtirish uchun ishlatilishi mumkin.
1
Bu til o'rganish ilovalari
17

6. Onlayn til testlari: TOEFL yoki Kembrij ingliz tili kabi onlayn til testlari
o'quvchilarga ularning til ko'nikmalarini baholashga va muvaffaqiyatlarini
kuzatishga yordam beradi.
Umuman olganda, til o‘rgatishdagi texnologik vositalar o‘quvchilarga til
ko‘nikmalarini rivojlantirish va amaliyotda qo‘llash uchun ko‘proq imkoniyatlar
taqdim etish orqali o‘rganishni osonlashtirish va yaxshilashga yordam beradi.
Xozirgi kunda talimda juda keng foydalanilayotgan texnologik vositalar.
1. Kompyuterlar va Internet: O‘qituvchilar talabalarga chet tillarini
o‘rganishda yordam berish uchun turli onlayn resurslar va interaktiv o‘quv
platformalariga kirishlari mumkin. Ular orasida interaktiv mashqlar, videolar,
audio fayllar va o'quv o'yinlari mavjud veb-saytlar mavjud.
2. Smart doskalar: Ushbu interfaol doskalar o‘qituvchilarga darsda videolar,
audio fayllar va interaktiv mashqlar kabi multimedia kontentidan foydalanish
imkonini beradi. Shuningdek, siz o'quvchilarga o'rganganlarini yaxshiroq
tushunishlariga yordam berish uchun eslatma va izohlarni kiritishingiz mumkin.
3. Nutqni aniqlash dasturi: Bu texnologiya o‘quvchilarga og‘zaki gap va
so‘zlarni yozib olish orqali ularning talaffuzini yaxshilash imkonini beradi va
dasturiy ta’minot ularni oldindan belgilangan mezonlar asosida baholaydi.
4. Onlayn muloqot vositalari: Video konferentsiya dasturi talabalarga ona
tilida so'zlashuvchilar bilan muloqot qilish va og'zaki nutq ko'nikmalarini oshirish
imkonini beradi. Chat vositalari va elektron pochtadan chet tilida yozma muloqotni
mashq qilish uchun ham foydalanish mumkin.
5. Mobil ilovalar: Til o‘rganish uchun turli xil ilovalar mavjud bo‘lib, ular
talabalarga yo‘lda o‘quv materiallariga kirish orqali o‘z malakalarini oshirishga
yordam beradi. Ushbu ilovalar mashqlar, lug'at bo'yicha trenerlar, til o'yinlari va
boshqalarni taklif qiladi.
Hozirgi davrda chet tillarini o’qitish va o’rganishga bo’lgan ehtiyoj kundan
kunga oshib bormoqda. So’nggi yillarda ta’lim borasida yurtimizda olib
borilayotgan chora-tadbirlar ham xorijiy tillarni o’rganish va uni amalda tatbiq
etish uchun keng imkoniyatlar eshigini ochdi. Unga ko’ra kollej, litsey, oliygoh va
18

maktablarda rus tili bilan birgalikda, ingliz, nemis, fransuz kabi tillar ham o’qitilish
yo’lga qo’yildi va ko’nikma hamda malakalarini baholashning umumyevropa
talablariga mos keladigan uslublari ishlab chiqildi. Bilamizki, har qanday chet tili
fani to’rtta muhim aspekt (tinglab tushunish, o’qish, yozish va gairish)ga bo’lib
o’rganiladi. Bu har bir jihatdan alohida malaka va tushunchalar berish jarayonida
ta’limda zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish muhim ahamiyat kasb
etadi. Ta’lim jarayoniga zamonaviy innovatsion texnologiyalarni olib kirish ta’lim
sifati va samaradorligini oshirish demakdir. Xususan, xorijiy tillarni o’rganish va
o’rgatishda bunday kommunikativ texnologiyalardan foydalanishning bir qancha
ahamiyatli ustunliklari mavjud.
Hozirda chet tili ko’nikmalarini baholashning IELTS, CEFR, TOEFL kabi
testlari ishlab chiqilgan. Bu jarayonlarda texnologik vositalardan foydalanish chet
tilining har bir aspektini o’rgatishda noan’anaviy hamda interfaol topshiriqlar kabi
zamonaviy yondashuvlar bilan qo’l keladi. Masalan, tinlab tushunish qismi uchun,
albatta, turli qurilmalar, player, CD disklarsiz tasavvur qilish qiyin. Shu sababdan
ham zamonaviy texnologiya va metodlardan foydalanish talab etiladi. Bu texnik
vositalardan foydalanish o’quvchilarning chet tilini o’rganishlari jarayonini
qiziqarliroq va samaraliroq bo’lishini ta’minlaydi, bundan tashqari harakatli
o’yinlar vositasida o’quvchilar diqqati dars jarayonida bir joyda jamlashni
ta’minlaydi 2
.
Interfaol metod – ta’lim jarayonida o’quvchilar hamda o’qituvchi o’rtasidagi
faollikni oshirish orqali o’quvchilarning bilimlarni o’zlashtirishini faollashtirish,
shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Interfaol metodlarni qo’llash dars
samaradorligini oshirishga yordam beradi. Interfaol ta’limning asosiy mezonlari:
norasmiy bahs-munozaralar o’tkazish, o’quv materialini erkin bayon etish va
foydalanish imkoniyati, maruzalar soni kamligi, lekin seminarlar ko’pligi,
o’quvchilar tashabbus ko’rsatishiga imkoniyatlar yaratilishi, kichik guruh, katta
guruh, sinf jamoasi bo’lib ishlash uchun topshiriqlar berish, yozma ishlar bajarish
2
Bekmuratova U. B. “ chet tilini o’qitishda innovatsion texnologiyalardan foydalanish” mavzusida referat. Toshkent
– ¬¬2012 yil
19

va boshqa metodlardan iborat bo’lib, ular ta’lim-tarbiyaviy ishlar samaradorligini
oshirishda o’ziga xos ahamiyatga ega 3
.
Bugungi kunda computer texnologiyalarsiz til o’rganish va o’rgatishni
tasavvur eta olmaymiz. Shu bilan birga o’qituvchi endilikda barcha ma’lumotlarni
tushuntirib an’anaviy yo’sinda dars tashkil etmay balki, faqat ko’rsatma va
tushuntirib o’rganuvchilarni mustaqil izlanishiga imkon yaratadi. Bu o’z o’rnida
ta’lim jarayonida noodatiy innovatsion interfaol topshiriqlar tizimini hamda dars
tashkil etishni talab etadi. Hozirda har bir o’qituvchi dars jarayonlarida
o’qitishning o’quvchi markazda uslubidan foydalanishni ma’qul ko’rmoqda.
Bunda o’quvchiga asosiy mavzu tanishtirilishidan oldin unga mavzuga doir turli
ko’rgazmali materiallar, hayotiy o’quvchini fikrlashga undaydigan savollar
beriladi. Aynan mana shu o’quvchi savollarga javobni toppish uchun intiq bo’lib
kutayotgan paytda asta sekin kontekstlar orqali unga tanishtirib boriladi.
Bu uslub dars jarayonini tushuntirish, yoritib berish va asoslash uchun yo’l
ochib beradi. Ana endi o’quvchi o’rgangan bilimlarini tahlil qilish va anglashni
boshlaydi. Oldingi bilimlari bilan o’zaro bog’liklar va farqlarni ajrata oladi.
Umumiy o’zlashtirish jarayonida esa o’quvchi ijodiy ish bajaradi. Har tomonlama
olgan bilimlaridan foydalanib, tajriba qilish uchun o’zining rejasini o’ylab topadi.
Ko’rib turibmizki, o’quvchi istaydimi, yo’qmi, o’zi bilgan yoki bilmagan holatda
mavzuga qiziqib ketib qoladi. Albatta, interfaol mashg’ulotlarni o’tkazishda to’g’ri
interfaol usulni tanlay bilish talab etiladi. Bunda o’quvchining yoshi, bilim darajasi
va muhiti hisobga olinishi zarur.
Ta’kidlab o’tish joizki, o’quvchilarni o’qitishda interfaol metodlardan
foydalanish yurtimizda qadimdan rivojlanib kelgan. Turli she’rxonlik kechalarida,
bahs-munozaralarda ham shu kabi uslublarni ko’rishimiz mumkin bo’lgan. Bu
usullar talabalarning tafakkur, zehn, mulohaza, iste’dod va nutqlarini rivojlantirish
orqali ularni o’z mustaqil fikriga ega, barkamol hamda komil inson bo’lib
shakllanishiga xizmat qilib kelmoqda.
3
Отабоева, М. Р. Chet tilini o’qitishda zamonaviy innovatsion texnologiyalardan foydalanish va uning
samaradorligi / М. Р. Отабоева. ¬– Текст: непосредственный, электронный // Молодой ученый. – 2017 – № 4.2
(138.2). – С. 36-37. – URL: https://moluch.ru/archive/138/39058/ (дата обращения: 27.04.2020)
20

Ko’rinib turibdiki, interfaol usulning eng asosiy maqsadi o’quv jarayonlarida
ta’lim sifatini oshirishga qulay sharoit yaratish orqali o’quvchining faol fikr
yuritishiga erkin atmosfera yaratishdir. U o’zining potensialidagi imkoniyatlarini
va aqliy salohiyatini namoyon etadi va o’quv samaradorligi va sifatini oshirishga
yordam beradi. Interfaollik asosida darslar shunday tashkil etiladiki, dars
jarayonida hech bir o’quvchi chetda qolmaydi. Har biri o’zining o’ylagan
fikrlarini, bilimlarini ochiq-oydin, tortinmasdan bildirish imkoniyatiga ega bo’ladi.
Chunki interfaol usullarda asosiy e’tibor faqatgina o’qitish, bilim berishga emas,
balki ularning fikrlari to’g’ri yoki noto’g’riligidan qat’i nazar fikrlashga undashga,
darsga jalb qilishga qaratilgan.
2.2. Yozma faoliyat darslari uchun texnologik vositalar.
Faoliyat darslarini yozishda turli texnologik vositalardan faoliyatni
rejalashtirish, tashkil etish va interfaol ta’lim muhitini yaratish mumkin. Quyida
yordam beradigan ba'zi texnologiyalar mavjud:
1. Ta'limni boshqarish tizimlari (LMS): Bu platformalar o'qituvchilarga
faoliyat darslarini rejalashtirish, resurslarni tashkil qilish, vazifalarni belgilash va
talabalar bilan muloqotni osonlashtirish imkonini beradi.
2. Virtual sinf platformalari: Zoom, Google Meet, Microsoft Teams va
boshqalar kabi vositalar interaktiv sinf faoliyati, guruh ishi va jonli muhokamalar
uchun xususiyatlarni taqdim etadi.
3. Hamkorlikdagi hujjat platformalari: Google Docs, Microsoft OneNote va
shunga o xshash platformalar o qituvchilarga ishchi varaqlar, guruh loyihalari vaʻ ʻ
interaktiv o quv materiallarini yaratish va o quvchilar bilan almashish imkonini
ʻ ʻ
beradi.
4. Interfaol doskalar va taqdimot dasturlari: Padlet, Prezi, Nearpod va
boshqalar kabi vositalar o‘qituvchilarga interaktiv taqdimotlar, o‘rganish yo‘llari
va multimedia kontentini yaratishga imkon beradi va o‘qitishni yanada qiziqarli
qiladi.
21

5. Mobil ilovalar va onlayn vositalar: Til amaliyoti, ijodiy yozish mashqlari,
viktorinalar va boshqalar kabi muayyan sinf mashg‘ulotlari uchun ishlatilishi
mumkin bo‘lgan turli xil ilovalar va onlayn vositalar mavjud.
Ushbu texnologik vositalarni birlashtirgan holda, o'qituvchilar
o'quvchilarning bilimini boyitib, ularni sinfga jalb qiladigan interfaol va qiziqarli
darslarni yaratishi mumkin.
Yozish faoliyati darslarida yordam beradigan turli xil texnologik vositalar
mavjud. Mana bir nechta misollar:
1. Mind xaritalash vositalari 4
: MindMeister yoki XMind kabi aqlni xaritalash
vositalari g'oyalar va tushunchalarni tartibga solish va vizualizatsiya qilish uchun
ishlatilishi mumkin.
2. Onlayn doskalar: Miro yoki Jamboard kabi onlayn doskalardan hamkorlik
va aqliy hujum uchun foydalanish mumkin.
3. Birgalikda so'zni qayta ishlash vositalari: Google Docs yoki Microsoft
Word Online kabi hamkorlikdagi so'zni qayta ishlash vositalari bir vaqtning o'zida
bir nechta odamga hujjat ustida ishlash va real vaqtda o'zgarishlarni ko'rish
imkonini beradi.
4. Taqdimot vositalari: Vizual taqdimotlar yaratish uchun Prezi yoki Canva
kabi taqdimot vositalaridan foydalanish mumkin.
5. Viktorina vositalari: Kahoot yoki Quizlet kabi test vositalaridan interaktiv
viktorinalar va testlar yaratish uchun foydalanish mumkin.
6. Screencasting vositalari: Screencastify yoki Loom kabi skrinshot
vositalari ko'rsatmalar va tushuntirishlarni yozib olish va almashish uchun
ishlatilishi mumkin.
7. Video tahrirlash vositalari: iMovie yoki Adobe Premiere Pro kabi video
tahrirlash vositalari murakkab tushunchalarni tushuntirish yoki faoliyatni namoyish
qilish uchun video yaratish uchun ishlatilishi mumkin.
4
MindMup - bu Google Drive, Office365 va Google ilovalari ulanishi bilan birlashtirilgan aqlni xaritalashning
onlayn dasturi.
22

Umuman olganda, texnologik vositalar o'qituvchilarga qiziqarli, interaktiv
va o'quvchilarning o'qishini rag'batlantiradigan faol darslarni yaratishda yordam
berishi mumkin.
1. Ijodiy yozish mashqlaridan foydalanish: O'qituvchilar o'quvchilarni nemis
tilida hikoyalar, she'rlar yoki dialoglar yozish kabi ijodiy yozishga qaratilgan
yozma mashg'ulotlarni yaratishi mumkin.
2. Grammatika va matnni tushunish mashqlari: O'qituvchilar grammatik
qoidalarni qo'llash va nemis tilidagi matnlarni tushunishga qaratilgan yozma
mashg'ulotlarni yaratishi mumkin.
3. Yozma fikrlash vazifalari: O'qituvchilar yozma mashg'ulotlarni taklif
qilishlari mumkin, bunda talabalar o'zlarining fikrlari, tajribalari yoki fikrlarini
nemis tilida yozib olishlari va aks ettirishlari mumkin, masalan, kundalik yozuvlar,
blog postlari yoki insholar yozish.
4. Yozish vositalari va resurslari: O‘qituvchilar o‘quvchilarni nemis tilida
yozish malakalarini oshirishga undash uchun yozish mashqlari, yozish mahorat
darslari va yozish o‘yinlari kabi yozish vositalaridan foydalanishlari mumkin.
5. Tengdoshlar bilan fikr-mulohazalar va tuzatishlar: O‘qituvchilar yozma
mashg‘ulotlar yaratishi mumkin, unda o‘quvchilar bir-birlarining yozganlarini
tekshiradilar, fikr-mulohazalarini bildiradilar va takomillashtirish uchun birgalikda
ishlaydilar. Bu nafaqat nemis tilida yozishni, balki talabalar o'rtasida hamkorlik va
almashinuvni ham targ'ib qiladi.
Yozma mashg'ulotlar nemis tili darslarining muhim qismidir, chunki ular
o'quvchilarga grammatik va lug'at bilimlarini mustahkamlash bilan birga yozma
ifoda ko'nikmalarini yaxshilashga yordam beradi. Nemis darsida yozish faoliyati
uchun ba'zi fikrlar:
1. Jurnal yuritish
Talabalar muntazam ravishda nemis tilida kundalik yozuvlarini yozsinlar.
Bu nafaqat yozish ko'nikmalarini yaxshilashga yordam beradi, balki
o'quvchilarning fikrlari va istiqbollarini tushunishga yordam beradi.
2. Ijodiy yozish mashqlari
23

O'quvchilarni ijodiy hikoyalar, she'rlar yoki hatto dialoglar yozishga undash.
Bu tasavvurni rag'batlantiradi, so'z boyligini kengaytiradi va o'quvchilarga
grammatik qoidalarni ijodiy kontekstda qo'llash imkonini beradi.
3. Harflarni yozing
Talabalarga xayoliy yoki haqiqiy oluvchilarga xat yozish imkoniyatini
bering. Bu rasmiy va norasmiy yozish uslublari va harf tuzilishini mashq qilishga
yordam beradi.
4. Tasviriy insholar
Talabalardan joylar, voqealar yoki shaxsiy tajribalar haqida tavsiflovchi
insho yozishni so'rang. Bu tafsilotlarni tasvirlash va murakkab jumlalarni
shakllantirish qobiliyatini yaxshilashga yordam beradi.
5. Argumentativ yozish mashqlari
Talabalarga turli mavzularda o'z pozitsiyalarini bildirishlari va bahsli
insholar yozishlari kerak. Bu aniq dalillarni shakllantirish va himoya qilish
qobiliyatini rivojlantiradi.
6. Diskursiv matnlar
Talabalarni mavzuning ijobiy va salbiy tomonlarini muhokama qilishga yoki
turli nuqtai nazarlarni o'rganishga undash. Bu muammolarni turli nuqtai nazardan
ko'rish va taqdim etish qobiliyatini oshiradi.
7. Joriy mavzular va bloglar
Joriy mavzulardan foydalaning yoki talabalar joriy voqealar yoki qiziqish
sohalari haqida qisqa maqolalar yozishlari mumkin bo'lgan sinf blogini yarating.
Bu nafaqat yozishni, balki fikr va fikr almashishni ham rag'batlantiradi.
Ushbu yozma faoliyatlar xilma-xil bo'lishi va o'quvchilarga yozma ifodaning
keng doirasini taklif qilish uchun turli xil matn va mavzularni qamrab olishi kerak.
Bundan tashqari, o'qituvchining konstruktiv fikr-mulohazalari o'quvchilarning
yozish qobiliyatini rivojlantirish uchun katta ahamiyatga ega.
24

Xulosa.
Yozish va nutq didaktikasi texnikasi nemis tili darslarida markaziy o‘rin
tutadi, chunki ular o‘quvchilarga nafaqat tilni o‘zlashtirishga, balki o‘z fikrlarini
aniq va samarali ifoda etish qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi.
1. Integratsiyalashgan yondashuvlar: Yozma va nutq mashqlarini darslarga
integratsiyalash o‘quvchilarga o‘zlarining lingvistik ko‘nikmalarini har tomonlama
rivojlantirish imkonini beradi. Ushbu integratsiyalashgan yondashuvlar talabalarga
og'zaki va yozma muloqot o'rtasidagi aloqani tushunish va mustahkamlashga
yordam beradi.
2. Differentsial usullar: Yozish va nutq didaktikasining turli usullari
(masalan, ijodiy yozma topshiriqlar, muhokamalar, og‘zaki taqdimotlar)
o‘quvchilarga o‘zlarining lingvistik ko‘nikmalarini yanada rivojlantirish va nemis
tilini chuqur tushunishning turli usullarini taklif etadi.
3. Kommunikativ yo'nalish: Yozma va og'zaki komponentlarni birlashtirgan
kommunikativ faoliyatni targ'ib qilish o'quvchilarga nemis tilining lingvistik o'ziga
xosligini va amaliy qo'llanilishini tushunishga yordam beradi.
4. Teskari aloqa va o‘z-o‘zini mulohaza yuritish: O‘qituvchining aniq va
konstruktiv fikr-mulohazalari, shuningdek, o‘z-o‘zini mulohaza qilish va
25

tengdoshlarning fikr-mulohazalarini bildirish imkoniyatlari o‘quvchilarning
malakasini oshirish, yozma va og‘zaki muloqotga bo‘lgan ishonchini oshirishda
muhim ahamiyatga ega.
5. Amaliy va ijodiy amaliyot: Yozma va og‘zaki nutqda amaliy va ijodiy
amaliyot uchun imkoniyatlar yaratish o‘quvchilarga real va qiziqarli stsenariylarda
til ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.
Umuman olganda, nemis tili darslarida yozish va nutq didaktikasining texnik
jihatlari o‘quvchilarga tilni o‘zlashtirishdan tashqari keng qamrovli va samarali
o‘rganish tajribasini taqdim etishga yordam beradi va ularni tilni faol va haqiqiy
tushunishga tayyorlaydi. Raqamli vositalardan foydalanish va interaktiv
platformalar va hamkorlikdagi dasturiy ta'minot o'qituvchilarga o'quvchilarning
faol ishtirokini rag'batlantiradigan dinamik ta'lim muhitini yaratishga imkon
beradi.
Yozma va nutq texnikasidan maqsadli foydalanish orqali o‘qituvchilar
o‘quvchilarning ijodkorligini, ifodaliligini, muloqot qobiliyatlarini rivojlantirishlari
mumkin. Bundan tashqari, texnologiyani qo'llab-quvvatlaydigan usullar
o'quvchilar o'z tezligida va ehtiyojlariga qarab o'rganishlari mumkin bo'lgan
individual ta'lim tajribasini ta'minlaydi.
Ammo shuni ta'kidlash kerakki, texnik vositalardan foydalanish doimo
mustahkam pedagogik metodika bilan birga bo'lishi kerak. Asosiy e'tibor ushbu
usullarning o'quvchilarning til ko'nikmalarini yaxshilashga va ularning o'quv
maqsadlariga erishishga yordam berishiga qaratilishi kerak.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, nemis tili darslarida zamonaviy yozish va
nutq didaktikasi metodlari o'qitish samaradorligini oshirish va tilni o'zlashtirishni
yaxshilash yo'lida talabalarni qo'llab-quvvatlash uchun turli xil imkoniyatlarni
taqdim etadi.
26

Foydalanilgan adabiyotlar.
1. Bredella, L. va Kämper-van den Boogaart, M. (2018). Nemis tili darslarida
didaktikani yozish.
2. Busse, V. va Vogt, K. (2017). Nemis tili darslarida gapirish va yozish.
3. Bredella, L. (2011). Nemis tili darslarida yozish strategiyalari: Yozish
qobiliyatlari va yozish motivatsiyasining ahamiyatini empirik o'rganish.
4. Fiehler, R. (2019). Nemis tili darslarida didaktikani yozish: asoslar, usullar,
amaliy misollar.
5. Gogolin, I. va Neumann, U. (2016). Til va ta'lim: nemis tili darslari uchun yangi
istiqbollar.
6. Henningsen, J. va Kämper-van den Boogaart, M. (2017). Nemis tili darslarida
gapirish va yozish: asoslar va amaliy misollar.
7. Kämper-van den Boogaart, M. va Bredella, L. (2018). Nemis tili darslarida
didaktikani yozish
8. Kämper-van den Boogaart, M. va Henningsen, J. (2019). Nemis tili darslarida
gapirish va yozish
27

9. Lütkehaus, C. va Pohlmann, U. (2017). Nemis tili darslarida didaktikani yozish:
o'qituvchilar uchun qo'llanma.
10. Meier, A. va Sturm, T. (2018). Nemis tili darslarida nutq va yozish:
tushunchalar, usullar, amaliy misollar.
11. Shmieder-Rohde, M. (2017). Nemis tili darslarida didaktikani yozish: I va II
o'rta maktablar uchun qo'llanma
12. Ruwet, N. (2010). Yozish ko'nikmalarini rivojlantirish: yozishni jarayon
sifatida tushunish. 37 (219), 9-13.
13. Meier, C. (2017). GFL darslarida nutq qobiliyatlari: tushunchalar va usullar.
Fool Francke Attempto Publisher.
14. Kuhn, E. (2015). Yozish qobiliyati: modellar, o'lchash va qo'llab-quvvatlash.
Waxmann nashriyoti.
15. Ziegler, E. (2019). Chet tilini o‘qitishda og‘zaki va yozish.
16. Pohl, T. (2018). Nemis tili darslarida nutq va yozish: Matn turlari didaktikasi.
28

Yozma va nutqqa o’rgatish texnologiyasi

Sotib olish

O'xshash dokumentlar
Hisob so’zlar
Bayon yozish
“Nutq o’stirish nazaryasi va metodikasi” fanining boshqa fanlar
O’zbek tilida so’z ma’nolari. Ko’chimlar
Gap bo'laklari