Zamonaviy avtomobillarning ishchi tormoz tizimi - Mashinasozlik - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	2.3MB
Xaridlar	3
Yuklab olingan sana	15 Avgust 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Mashinasozlik

Zamonaviy avtomobillarning ishchi tormoz tizimi

Sotib olish

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Zamonaviy avtomobillarning ishchi tormoz tizmi
Reja:
Kirish 5
I.BOB. Zamonaviy avtomobillarning ishchi tormoz tizmi 7
1.1. T or m oz t i z i m i 7
1.2. T or m oz m e x an iz m lari. 26
1.3. A v t o m o b i l l a r d an f oy d alan i sh d a v ri d a t o r m o z b o shqar m a s i da uc h ra y di g a n
a sosiy n o soz l i k l a r 28
II.BOB. Tormoz tizimining asosiy printsiplari 31
2.1. Tormoz g'ildiragi silindrining tormoz oralig'ini sozlash 31
2.2. Tormoz tizimidagi keng tarqalgan nosozliklar va muammolarni bartaraf etish
usullari 33
2.3. Tormoz ustasi silindrining ishlash printsipi 37
Xulosa va tavsiyalar 39
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 40
0

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Kirish
Respublikamiz 1991 yil mustqillikka erishgach mamlakat iqtisodiyotini isloh
rejasini ishlab chiqish davrida, avtomobil transporti va avtomobilsozlik sanoatini
rivojlantirish muhim masalalardan biri deb qaraldi. Shu sababli mustaqillikning
dastlabki yillaridayoq Respublika Hukumati shaxsan Respublikaning birinchi
Prezidenti tashabbusi va rahbarligida respublikada avtomobil sanoatini tashkil
qilish va rivojlantirish bo’yicha qarorlar qabul qilindi va bu qarorlar amalga
oshirila borib 1996 yilda respublika avtomobil sanoati o’zining birinchi
mahsulotlarini bozorga chiqardi.
Shu bilan birga mamlakatimiz oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlarida
avtomobilsozlik uchun mutaxassislar tayyorlana boshlandi. Mamlakatimiz
avtomobil transportidi o’tkazilgan islahatlar natijasida Respublika avtomobil
parkining bo’linishi sababli avtomobillarga muttasil ravshda texnik xizmat
ko’rsatuvchi, ta’mirlovchi, yonilg’i-moy, ehtiyot qismlar va boshqa avtomateriallar
bilan ta’minnlovchi hammabop, servis usulida ishlovchi mustaqil korxonalar
xizmatiga talablar keskin oshib ketdi.
Chunki yangi shakllangan avtotransport egalarining ko’pchiligi o’z texnik
ta’minnlash bazasiga ega emas, buning uchun esa maxsus xizmat ko’rsatishga
ixtisoslashgan avtoservis korxonalar xizmatidan foydalanishi zarur va maqsadga
muvofiq edi. Avvallari faqat aholi avtomobillariga texnik xizmat ko’rsatib turgan
maxsus avtoservis korxonalarining tarmog’i, soni va ishlab chiqarish huvvatini
oshirishga katta extiyoj tug’ildi. Avtoservisning iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyati
mamlakatimiz avtomobillari uchun ulkan bo’lib, uning xizmatidan yil davomida
mamlakat avtomobil parkining asosiy qismi muntazam foydalanadi
Prezident Shavkat Mirziyoyev aholining keng qatlamlari uchun hamyonbop
bo’lgan yengil avtomobilning yangi zamonaviy modeli ishlab chiqarishni
topshirdi.
Shavkat Mirziyoyev imzolagan “O’zbekiston Respublikasi avtomobil
sanoatini jadal rivojlanish bo’yicha qo’shicha chora-tadbirlar
1

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
to’g’risidagi” qarorida 2019–2023 yillarda avtomobil sanoatini rivojlantirishning
asosiy ko’rsatkichlari belgilab berilgan.
Xususan:
 yengil avtomobillar ishlab chiqarish hajmini 350 ming donagacha
oshirish;
 yengil avtomobillarni mahalliylashtirish darajasini o’rta hisobda 60
foizgacha yetkazish;
 yuk avtomobillari va avtobuslar ishlab chiqarish hajmini 10
ming donagacha oshirish;
 avtomobillarning yillik eksport hajmini 100 ming donagacha
yetkazish;
 korporativ boshqaruvning zamonaviy usullarini, shuningdek, “YeRP”
avtomatlashtirilgan hisobga olish tizimini joriy etish;
Shuningdek, qaror bilan aholining keng qatlamlari uchun hamyonbop
bo’lgan yengil avtomobilning yangi zamonaviy modeli ishlab chiqarilishini
nazarda tutgan holda avtomobillarning modellar qatorini yangilash belgilab
qo’yilgan.
2019 yil 1 oktyabrdan keyin tuziladigan shartnomalar bo’yicha
UzAutoMotors AJ tomonidan ishlab chiqariladigan avtomobillarga aksiz
solig’i bekor qilinishi haqida xabar qilgan edik. Bundan tashqari, O’zbekistonda 1
oktyabrdan trade-in dasturi ishga tushiriladi. Unga ko’ra eski avtomobilni
qo’shimcha to’lov bilan yangisiga almashtirish mumkin bo’ladi
2

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
I.BOB. Zamonaviy avtomobillarning ishchi tormoz tizmi
1. 1. T or m oz t i z i m i
A v t o m o b i l nin g o ’ z ha ra k a ti d a vo m i d a , v a z i y at g a q a ra b , s eki n l ati sh yo ki
t o’ x t a ti s h z a r u r i y at i t u g ’ i l a d i . A g a r d v i g at el n i y e t a k ch i s i ld ir a k - l a r da n a jra t i b
q o ’ y i l s a , a v t o m o bi l o ’z i n i n g i n e r si y asi o ’ z hi s ob i g a h a r a - k a t i ni d a vom e t t ir a di .
A v t o m o bi l n i n h a r a k a t l a ni s h i ga q a r s h i l ik k uch l a r i ni n g h i s o b i g a ( y o ’ l n i n g, h a vo n i ng
q a r s h i l i k k u c h la ri , t r an s mis s i y a da g i i s hq a l a n ish k u ch i va x . z .) a vt o m o bi l n i ng
t ezl i g i pa s a y ib b ora d i v a n i h o y at a v t o m o b i l t o ’ x t a y d i . B u h o l d a t o’ x t a sh
y o ’ li ka t ta b o ’l a d i . T o ’x ta sh y o ’ l i n i q i s a rt i r i s h uc h u n q o ’ s h i m c h a t o r m o z
k u c hi d a n f o y da l an i l a d i . T or m o z k u c hi g ’ i l d i r a k b i l a n y o’ l o r a s i d a hosi l b o ’ l a di .
To r m o z ti z i mi h a r a k at l a n a y o tgan a vto m o bil t e zl i g in i kam a y tir i s h,
t o’ x t a t i s h v a t o’ x t a b t u r g a n a v t o m o b i l n i o’ z j o y i d a u s h l a b t u r i s h u c hun x i z m a t
q i l a d i .
Z amona v i y y e ngil a v t o m o b i l l a r g a qu y i da g i t o r m o z ti z imlari
q o ’ l l anila d i:
is h c h i t or m o z ;
t o’ x ta b t uri s h t or m o z t i z im i .
I s h t o r m o z t izi m i a vt o m o b i l h a r xi l s h a r o i t d a h ar a k a t l ang a n d a u n i ng
t e z l i g i n i k a m a y t i r i s h y o k i da r h o l t o ’ x tat i s h v a z i f as i ni o ’ ta y d i .
T o ’xt a t i b t u r ish t o r m o z t izi m i t o’ x ta b t u r g a n a v tom o bi l ni o’ z j o y ida
q o ’z g ’ a l m a s d a n tu r i s h i n i ta ’ m in l a y di . A v tom o bi ll a r da q o ’ll a ni l a - d i g a n t or m o z
ti z i m l a r i q an da y v a z ifani b a ja r is h i d a n q at’ i y na z a r , u l a r e n e rg i y a m a n bai v a
b i t ta y o ki b i r n ec h t a t o r m o z m ex an i z m l a r i d a n ib o ra t b o’ l a d i .
I s hc h i t or m o z t i z im q u y id a g i q i sm l a r d a n ta s h k i l t o p g a n :
t o rm o z y u r it m a s i;
t o r m o z m ex a ni z mi.
T or m o z y u r it m a s i. T or m o z ti z i m in i n g i s h l as h i u c h u n k er ak l i b o ’l g a n
e n e rg i y a bi l an ta ’ m i n lovc h i tu z i l m a l ar y i g ’ i n d i si e n ergi ya m a n b a i d eb
a t a l a d i . E n e r g i y a m a n bai d an t o r m o z m ex an i z m l a r i g a e n er g i y a u z a t u v chi
t u z i lm a l ar y i g ’ i n d i s i t o r m o z y u r it m a si d e b a ta la di .
3

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
To r m o z y u ri t ma l a r i m ex anik, g i d r a vl ik (su y u q l i k y o r dami da),
pn e v m a ti k (h a v o y or da m id a ) , e lektr i k y o k i k o m b i nats i y a l as h g a n
( p n e v m o g i d r a vl i k , p n ev m o el e k t rik v a h . k . ) t ur l a rg a b o’ l ina d i.
To r m oz y u r i t m a s i q u y i da g i el e m e nt l ard a n t a s h k i l t o p g a n :
b os h qa ri sh o rg a n i v o s i t a s i d a e n erg i y a m an b a idan t or m o z m ex ani z m l a r i g a
u z a t i l a y o t g an e n er g i y a m iqd o r j i h a t d a n r o s t l ab tur i l a d i . B u l ar g a t or m o z k r a n i ,
a s o s i y t or m o z s i l in d r i, t o ’ x ta t ib t u r i s h v a yo rd a m c h i t o rm o z ti z im i in i ng q o ’l
y u r it m a s i k i r a d i ;
i j r o e t u v c h i o rg a n — t o r m o z y u ri t mas i d a n t o r m o z m ex ani z -m i g a
e n er g i y a n i u z a t u v c h i t u z i l m a .
P n ev m at i k y u r it m a l i t izim i da i j ro e t u v c h i or g an s i f a t ida t o rm o z
ka m er a l a r i y o k i s i li n d r l a r i , g i d r a vl i k y ur it m a l i t i z i m i da e s a g’ i l d i r a k t or m o z
si l i nd r l ari i s h l a t i l a d i .
A v t o m o bi l n i n g ha r a k a t l a ni s h i g a m a j b u r i y qa r s h i li k k o’r s a t i sh v a
q a r s hi l i k k u c h i n i o ’z g a r t i ri s h u c h u n m o ’l ja l l a n g a n t uzi l ma t orm o z
m ex an i z m i d e b a ta l a d i . Z amona v i y av tom o b i l l a r n ing i s h c h i , y o rda mc hi v a
t o ’ x ta t i b t u r i s h t or m o z ti z imla r i da t or m o z m e x an i z mi s i f a t i da f r i k s i o n t u z i lm a l ar
i sh l a ti l a di. B u lar d a m aj bu r iy qa rshi l i k a y l a n u v c h i ( r o t o r l i) v a a y l anm a y di g an
( s t a to r l i) qi sm l ar vo s i t a s i d a i s h q a l a n i s h k u c h i n i o ’ z g a r t i r i b h o s il q i l i n a d i .
D e ma k , a vt o m o b i l t e z l i g i n i k a m a y t i r i s h u ch u n u ni n g k in e t ik e n e r g i y as i n i ng bir
qi s m i n i , b a t a m o m t o ’ x t a ti s h u ch u n e s a bu e n er g i y ani n g x am m a s in i i s h q a l a n i sh
hi s o b i g a y o ’ q o t i sh k er ak .
H o z i rg i z a m o n a v i y a v t o m o bi l l a r d a , xus u sa n DEU a v t o m o b i l l a r i d a S A E I
170 3 DO T 3 ( C R O W N B – 12 1 ) r u s u m i d a g i t o rm o z s u y u q li k la r i q o ’l l a ni l a d i .
M ex an i k t or m o z y u r i t m a si ri ch a g , t or ti , v a li k v a t r o ss l a r d a n i borat b o ’l i b ,
s h u d e ta ll ar o rq a l i t or m o z pe da l i d a g i k u ch t or m o z m ex a ni z m- l ari g a u z a t i l a d i .
M ex a n i k t or m o z y u r it m a s i t or m o z m ex an i z m l a r ini b i r v aq t d a i s h g a
t u s h i s h i n i v a t or m o z m e x an i z m l a r i g a u z a t i la y o t g an k uchla r ni mut a nos i b
taq s i m l a n i s h in i ta ’ m i n la b b era ol ma y di . S ha r ni rl i bi r i k m a l a rn ing v a
t a y an c h l a rn ing k o’ pl i gi i shq a la ni s hga s a rf l a n ad i g a n e n e rg i y an i k o’ pa y t i r a di.
4

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Sh u n in g u ch u n b u y u r i t m a l a r d a F I K a nc h a p as t . Yu q o r i d a s a n a b o’ ti lg an
ka m c h i l i k l a r i h i s o b i g a m ex an i k t o rm o z y u ri t m a si i s h c h i t o r m o z ti zi ml a r i d a
i s h l a t i l m a y di . L e ki n a v t o m o b i l l a r n i o ’ z jo y i d a c h eg a r a l a n m a g a n v a qt
mob a y ni d a us h l a b t u r i s h u c h u n m ex an i k t or m o z y u r i t m a si t o’ x t a ti b t u r i s h
t or m o z ti z i m idan k e n g q o ’l l a ni l a d i .
A ma l i y o t da g i t a j r i b a d a n k e l ib c hi q g a n h o ld a shuni a y t i sh j o i zk i,
g id ra vl ik k u c h a y ti r g i c h b i l an j i h o zl a n g an t r a n s p or t v o si t a l a r i n i t o’ x t a ti s h b i r
mun c ha y e ngi lr o qd i r.
K un da v o m id a o d di y t o r m o z ti z i m i g a eg a b o’ lg an a v tom o b i l n i
b o s h qar i b b o ra y o tgan ha y d o v ch i n in g o y o q la ri k e chga b or i b t ol i q a d i .
G i d r a vl ik k u c h a y t i r g ich ga eg a b o’ l g an t or m o z t i z i mi b i l an j i h o zl angan
a v tom o b i l h a y d ov ch i si e s a u n g a ni s b a t a n o’ z ini a n c h a t eti k hi so b l a y d i , ch u n k i
gi dra vl ik ku c h a y t i r g i c h h a y d o v c h i t o r m o z t e p k i s i g a t a ’ s i r e t i y o t g an k u c h n i b i r
n e c h a b o r k u c ha y ti r i b b er a d i . S h u n in g u c h u n b a r c h a k a t t a o ’l cham l i, o g’ i r y uk
t a s h u v c h i a vt o m o b il l ar b u n d a y t o r m o z ti z i mi b i l an j i h o z l a n g a n .
G i d r a vl i k t or m o z y ur itm a si g i dr o st a t ik hi sob l a n ad i, y a ’ n i t or m o z - l a ni s h
v a q t id a g i d ra vl i k t or m o z y u ri t m a s i n i n g h amma qi s m i d a s u y u q l i k b o s i m i b i r x i l
o s h a d i va s h u b osi m hi s o b i g a p ed a l d a g i k u c h t o rm o z m ex a ni zm l a r i g a
u z a t i la d i .
G i d r a vl i k y u r it m a l i i s h c hi t or m o z ti z im i n i ng p r i n s ip ial s x e m a si 6 9 - r asmda
k o’ r sa t i l g a n .
Yur i tma t o r m o z p e da l i d a n , v a ku u m k u c h a y t i r - g ic h d a n , a s o s i y t or m o z
s i l i n d r i d an, o l din gi v a or q a g ’ i ld i ra k t o r m o z m ex an i z m l a r i n i n g s i l i n d r l a r i d a n,
t o r m o z ku ch i r o s t l a g i c h id a n v a ha m m a s i l i n d r l a r n i bi r l a s h t iru vc hi
t r u b ka la r l ard a n t u z i lg a n . A s o s i y t or m o z s i l i n d r i v a g ’ il di ra k s i l i n d rl a r i,
s hu n i ng d ek b a r c h a t r u b k a l ar s u y uq l i k b i l a n t o’ l di r i lg a n .
T or m o z p e d a l i b o s i l g an da a s o siy t o rm o z s i l i nd r i n i ng p o r s h e n i
s u y u q li k ni t r ub ka l ar o r sa l i g ’ i l d i ra k s i l i n d rl a r iga s i q i b c h i q a r a d i .
S u y uq l i k g ’ i l d i r a k s i li n d r l ar in i n g p o r s h e n l ar i ni s i l j i t a d i v a s h u n in g
n a t i ja s i d a t o r m o z k o lo dka l ar i b a r a b a n g a s i q i l a d i. K olo dk a v a b a r a b a n
5

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
or a s i d a g i t i r q i s h y u q o l g a n d a n k e y i n a s o s i y s i l i n d r da g i s u y uq l i k n i n g
g’ i l d i r a k s i l i n dr l ari g a u z a ti l i s h i t o ’x ta y d i . A g a r t or m o z p e d a l i g a q o’ y i l g a n
ku c h y ana d a v o m e tt i r i l sa, y u r i t m a d a g i s u y uq l ik b osi m i osha b os h l a y d i v a
bi r v a q t d a ha m m a g’i l d i r a k l a r da t orm o zl a ni sh h o s i l b o ’ l a d i.1- rasm.
Gidravl ik torm oz tizim ining sxem asi.
1-old
g’ ildi rak to rmoz silind ri; 2-o ld to rmoz tizimining quvu ri; 3-o rqa
to rm oz
tizimining quvu ri; 4-o rqa g’ ildi rak to rmoz silind ri; 5-a sosiy to rmoz tizimi
bachog i;
6-a sosiy to rmoz silind ri; 7-a sosiy to rmoz silind ri po rsheni; 8-shto k;
9-to rmoz
ped ali.
G ’ i l d i raklar da g i t or m o z l a ni s h n i n g b a r a v a r b os h l a n i s h i v a t o rm o z
p e d a li d a g i ku c h b i l an t o r m o z m ex ani z m l a r ini i s h g a t u s hi r u vc h i
k uch l a r n i n g o’ z a r o m o s l i l i g i n i g i d r a v l i k y u r i t m an in g i sh l a s h p r i ns i pi
ta ’ mi n l a b b e r a d i .
6

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
A sosiy to rm oz silindridan
2- rasm.
Dis kli tor m oz tizimi. 1-ko rpu s; 2-po rshen; 3-bir iktu ruvchi trubk a;
4-oldi ngi
chap g’i ldi rak to rmoz di ski; 5-fr iksion qoplamali to rm oz kalodka si;
6-po rshen;
7-old ingi chap g’i ldi rak ichki ishchi silind ri.
To r m oz p e d a l i g a t a ’ s i r e t a y o t g an k u c h o l i n g a nd a p e d a l p r u j i n a
t a ’ s i r i d a o’z in i ng a vv a lg i h o l a t i g a q a y t a d i . S h u n in g d e k, p r u j i n a t a ’ s i r i d a a s o s i y
t or m o z s i l i nd r i n ing p ors h e n l ari ha m o’ zi n i ng a v v a lg i h o l a t ig a qa y ta d i .
T or m o z m ex an i z m i d a g i p r u j i n a l a r x i s o bi g a k o lo d ka l ar x a m a v v a lg i h o l a t i g a
q a y t i b , g’ i l d i r ak s i l i n d r l a r i n i n g p or s h e n l a r i or q a l i s u y uq l i kn i t r u bk a l a r d a n
as o s i y s i l i n d r g a s i q i b c h i q a r a d i .
T o r m o z t i z i m i i s h l a s hi n i n g i s h o nch l i l i g in i o s hi r i s h u chu n g i d r av l i k
t o r m o z y u r it m a s i i k k i k o nt u r l i q i l i b t a yy o r l an a d i . M a s a l an : N e k s i y a , V A Z
a v t o m o bil l a r inin g i s hc h i t o rm o z t i z i m i i k k i k o ntu r l i q i l i b i s h l an g a n .
G i d ra vl ik t o r m o z y ur it m as i ning a f zal l i k l a r i q u y i d a g i l a rd ir: g ’ i l d i -ra k
s i lin d r l a r i p orsh e n l a r in in g o’ l ch a m l ari n i o’ zg a r t i r i s h hi s ob i g a g’ i l d i - r ak l ar va
ko’ p r i k larga t a qs i m l a n a y ot ga n t o rm o z k u c h l a r i n i n g k e r a k l i q i y m a t i n i h o s i l
qi l i s h m u m k i n, t or m o z m ex an i z m l ar in i ng i s h g a tu s h i sh v aq t i j u da kam, F I K
y u q o r i , m a s s a v a o ’l c ha mla r i k i c hk i na, y urit m a ni a v t o m o b i ld a k o m p an ovk a
qi l i s h ( j oy las h t i ri s h ) q u l a y .
7

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
G i d ra vl ik to r m o z y u r i t m a s i n i n g k am c h i l i k l a r i : u zo q va q t
t o r m oz l a ni sh m u m k i n em as, c h u n k i s u y u q l i kn i n g b o s i m i k a t ta b o ’lg an i u c hun
( 1 0 . .1 2 M P a ), u zo q v a q t tor m o z l a n ga n d a , z i c h l o v c h i r e z i n a x a l q a l ar b u
b o s i m n i u s hlab t ura o l ma y di , m a x a ll iy n os o zl ik b o’ l g a nd a b u t u n t or m o z ti z imi
i s h l am a y o l is h i m u m k i n ( m a s a la n , t r u b k a l a r d a n b i t t asi y or i l g and a ), p a s t
h a r o r a t da ( - 3 0 0
S d a n p a s t ) F I K nin g s e z i l a r l i p a s a y a di .
Tormozlar sekinlashtirish uchun mo'ljallangan transport vositasi yoki uni
to'xtatish, shuningdek, to'xtash vaqtida to'xtab turgan transport vositasining
harakatlanishiga yo'l qo'ymaslik.
3-rasm. Tormoz tizimining sxemasi, uning tuzilishi va ishlash printsipi
Mavjud Har xil turlar tormoz tizimlari, ularning har biri ma'lum maqsadlar
uchun mo'ljallangan:
8

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Ishlaydigan tormoz tizimlari avtomobil tezligini tartibga solish va uni
to'xtatish imkonini beradi.
Zaxira tizimlar xizmat tormozi ishlamay qolganda mashinani to'xtatish
uchun mo'ljallangan.
To'xtash tormozlari mashinani harakatsiz ushlab turish uchun, yordamchi
tormozlar esa doimiy tezlikni saqlash uchun kerak.
Bu funktsiyalarning barchasi har bir avtomobil uchun zarur va har bir
avtoulovchiga ma'lum bo'lishi kerak.
Avtomobillar odatda o'rnatiladi ishchi, zaxira va to'xtash tormoz
tizimlari .
Tezlikni pasaytirishni boshqarish va transport vositasini to'xtatish uchun
ishchi tizim kerak, agar u muvaffaqiyatsiz bo'lsa, shunga o'xshash funktsiyalarni
bajaradigan zaxira ishga tushiriladi va u avtonom tizim yoki ishlaydigan tormoz
tizimining o'zi bo'lishi mumkin. Nihoyat, mashinada to'xtash joylari, masalan,
to'xtash joyida ushlab turish uchun o'rnatiladi.
4-rasm.Avtomobilsozlik tormoz tizimi dan tashkil topgan tormoz
haydovchi va tormoz mexanizmi .
9

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
5-rasm. Gidravlik tormoz tizimi
Tormoz mexanizmi harakat tezligini kamaytirish va mashinani to'xtatish
uchun kerak. Odatda, avtomobillarda ishqalanish kuchlari asosida ishlaydigan
ishqalanish tormoz mexanizmlari mavjud. Tormoz mexanizmi ko'pincha
g'ildirakda joylashgan va tormoz aktuatori mashinalar tizimlari oh vites qutisi
orqasida yoki uzatish qutisi orqasida bo'lishi mumkin.Barcha tormoz
mexanizmlari aylanadigan va statsionar qismlarni o'z ichiga oladi. Ulardan
birinchisining baraban mexanizmidagi rolini tormoz barabani, ikkinchisi esa
tormoz pabuçlari bilan ifodalanadi. Odatda, yo'lovchi transport vositalarining old
va orqa akslarida ikkita ped va tormoz diskidan iborat diskli tormoz
mexanizmlari o'rnatiladi.
10

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Tormoz haydovchisi tormozlarni boshqarish uchun kerak. Avtotransport
vositalarining tormoz tizimlarining bir qismi sifatida tormoz aktuatorlarining
bunday turlari bo'lishi mumkin gidravlik , elektr , mexanik Va pnevmatik .
Tormoz tizimlarining ishlash printsipini ko'rib chiqish uchun e'tibor
bering gidravlik ish tizimlari . Bunday holda, siz pedalni bosganingizda,
kuchaytirgich asosiy tormoz tsilindriga qo'shimcha kuch yaratadigan yukni oladi.
Keyin asosiy tsilindrning pistoni suyuqlikni quvur liniyalari orqali g'ildiraklar
yaqinidagi silindrlarga o'tkazadi, bu esa suyuqlik bosimining oshishiga olib
keladi. tormoz haydovchi . Natijada , g ' ildiraklarda joylashgan silindrlarning
pistonlari harakatlanadi tormoz kolodkalari disklarga yaqinroq .
Pedal bosilganda , kelajakda suyuqlik bosimi oshadi va tormoz
mexanizmlari ishlaydi , bu g ' ildiraklarning aylanish tezligining pasayishiga va
tormozlash joyida tormoz kuchining paydo bo ' lishiga olib keladi . yo ' l va shinalar
o ' rtasidagi aloqa . Tormoz pedali qanchalik ko ' p bosilsa , mashina tezroq
sekinlashadi va suyuqlik bosimi 15 MPa ga yetishi mumkin .
Tormozlash jarayoni tugagandan so'ng, tormoz pedali qaytib kamon
yordamida dastlabki holatiga qaytadi. Asosiy tormoz tsilindrining pistoni ham
xuddi shu holatga o'tadi va bahor elementlari prokladkalarni barabanlardan
uzoqlashtiradi. Shundan so'ng, tormoz suyuqligi g'ildirak tsilindrlaridan
asosiysiga o'tadi va tizimdagi bosim pasayadi.
Tormoz tizimining butun tsikli shunday ishlaydi.
Tormoz tizimlarining turlari
To'xtash tormozi tizimi
To'xtash tormozi avtomobilni qo'llab-quvvatlashga nisbatan ushlab turish
uchun mo'ljallangan. Odatda, bu tormoz tizimi to'xtash joyida tormozlash va
keyin avtomobilni ushlab turish uchun ishlatiladi to'xtash joyi , shu jumladan
qiyaliklar.
Odatda, to'xtash tormozi tizimi haydovchi o'rindig'i va qo'shni yo'lovchi
o'rindig'i o'rtasida joylashgan tutqich yordamida faollashtiriladi. Ko'pincha bu
tormoz oddiygina "qo'l tormozi" deb ataladi. Biroq, to'xtash tizimi oyoq pedali
11

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
bilan faollashtirilgan etarli miqdordagi transport vositalari mavjud, odatda
bular avtomatik uzatish debriyaj pedali o'rniga bu pedal mavjud bo'lgan viteslar.
Pnevmatik tormoz tizimi
Pnevmatik tormoz tizimining ishlash printsipi shundan iboratki,
dvigatelning pedal bo'shatilganda ishlashi paytida kompressor yordamida
silindrlarga havo pompalanadi. Tsilindrlardan bosimli havo tormoz klapaniga
o'tadi va undan treyler tsilindrlariga kiradi. Treylerga havo etkazib berish
haydovchi pedalni bosganda tugaydi. Shundan so'ng, tormoz valfi ochiladi va
havo treylerning pnevmatik kameralariga kiradi, bu esa tormozlanishni keltirib
chiqaradi. Kengayadigan mushtning rulosiga havo bosimi ostida prokladkalar
suyultiriladi. Ular baraban tomon harakat qilganda, ishqalanish yordamida
tormozlanish sodir bo'ladi. Agar siz oyog'ingizni pedaldan olib tashlasangiz, u
holda qaytib buloqlar yordamida hamma narsa asl holatiga qaytadi.
Shlangi tormoz tizimlarida quvvat suyuqlik bosimi ostida uzatiladi. Bunday
holda, ishlash printsipi suyuqlikning siqilmasligiga asoslanadi, bu esa bosimni
yopiq hajmda kerakli joylarga o'tkazish imkonini beradi.
Bunday tormoz tizimlarining afzalliklari reaktsiya tezligi va yuqori
samaradorlik, shuningdek, past og'irlik va joylashtirish qulayligini o'z ichiga
oladi.
Shlangi tormoz tizimlarining kamchiliklari zaruratni o'z ichiga
oladi maxsus suyuqlik past qalinlashuv nuqtasi va yuqori qaynash nuqtasi bilan,
uskunaning bosimsizlanishi va suyuqlikning oqishi tufayli ishlamay qolish
ehtimoli yuqori, shuningdek, juda past samaradorlik. past haroratlar .
Bloklanishga qarshi tormoz tizimlari tormozlash paytida avtomobil
g'ildiraklarining qulflanishini oldini olish uchun mo'ljallangan. Bunday
tizimlarning asosiy maqsadi avtomobilning yuqori darajada boshqarilishi va
barqarorligini ta'minlagan holda zarur tormozlash samaradorligini ta'minlashdan
iborat.
Bugungi ABS juda murakkab elektron tormoz tizimi bo'lib, u ham tortishni
boshqarish, ham favqulodda yordam tizimlari va barqarorlikni boshqarish
12

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
moslamalarini o'z ichiga oladi. Qulflashga qarshi tizimlar hozir deyarli barcha
avtomobillarga va hatto mototsikllarga o'rnatiladi.
6-rasm. Yarim tirkama va tirkama tormoz tizimi
Treyler va yarim romork tormoz tizimlariga xizmat tormozlari, to'xtash
tormozlari va solenoid klapan , bu yordamchi tormoz yoqilganda tormoz
kameralariga siqilgan havo etkazib beradi.
Bunday holda, treyler yoki yarim romorkning barcha g'ildiraklarida mavjud
bo'lgan tormoz mexanizmlari avtomobillarnikiga o'xshash va to'xtash joyi va
xizmat tormozlari bilan bog'liq.
Barcha mexanizmlar tormoz kameralari yordamida ishlaydi, ular engil
avtomobillarning oldingi o'qidagi tormoz kameralari bilan bir xil tarzda
joylashtirilgan.
13

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
7-rasm. Tormoz tizimiga texnik xizmat ko'rsatish
Tormoz tizimiga xizmat ko'rsatishda uning elementlarini tekshirish, tormoz
suyuqligini almashtirish, tormoz pedali va to'xtash tormozini sozlash bo'yicha
ishlar olib boriladi.
Avvalo, tormoz tizimini tekshirishda e'tibor bering haydovchi
ulanishlarining zichligi . Nosozlik bo'lsa, havo yoki suyuqlik oqishi yo'q qilinadi.
Shuningdek, avtomobil harakatlanayotganda tormoz tizimining ishlashini
tekshirish va agar mavjud bo'lsa, nosozliklar bilan shug'ullanish kerak.
Shlangi haydovchi bo'lsa, uning ulanishlarining mahkamligini tekshirishda
tormoz suyuqligining oqishi asosiy silindrning rezervuariga qanchalik tez-tez
suyuqlik qo'shish kerakligi bilan baholanadi.
Pnevmatik aktuatordan foydalanganda, hatto dvigatel o'chirilgan bo'lsa
ham, havo oqishini bosimning keskin pasayishi bilan taxmin qilish mumkin.
Tormoz tizimining elementlarining birlashmasida o'ziga xos ovoz bilan
qochqinlarni aniqlash mumkin.
14

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Shuningdek, kompressorning o'rnatilishini tekshirish kerak, tormoz
disklari va tormoz tizimining boshqa qismlari. Agar kerak bo'lsa, baraban va
poyabzal orasidagi masofa o'rnatiladi.
Tormoz tizimidagi bosimni qanday tekshirish mumkin?
Tormoz tizimidagi bosimni tekshirish uchun qurilma chaqiriladi bosim
o'lchagich . Uning yordami bilan avtomobilning tormoz tizimlarining quvurlarida
bosim o'lchovlari amalga oshiriladi va uning tormoz tsilindrida o'qishlar olinadi.
Bunday uskunaning tarkibi ikkita yuqori bosim o'lchagichni va tormoz
tizimlarining gidravlikasiga ulanish uchun armaturalarni o'z ichiga oladi.
Sinovchi ABS tizimiga ega bo'lgan va unsiz avtomobillarda ham qo'llaniladi.
To'plamga kiritilgan bosim o'lchagichlari bir vaqtning o'zida mashinaning
old va orqa akslarining tormoz tizimining bosimini o'qish uchun kerak. Bosim
o'lchagichlarning har biri bosimni tezda bartaraf etish va tormoz tizimidan
suyuqlikni to'kish uchun konusli armatura bilan jihozlangan. Bunday bosim
o'lchagich avtomobil xizmatida ham, garajda ham diagnostika uchun ishlatilishi
mumkin.
Tormoz tizimining diagnostikasi yoki nosozliklarni qanday aniqlash
mumkin?
Avtomobilning tormoz tizimining diagnostikasi o'z ichiga oladi diagnostik
testlar to'plamini o'tkazish . Avvalo, bu taxmin qilinadi texnik holat uzunligi
bilan belgilanadigan tizim to'xtash masofasi , sekinlashuv va javob vaqti. Olingan
ko'rsatkichlar o'rtasida me'yoriy ko'rsatkichlar bilan solishtirganda sezilarli farq
bo'lsa, tormoz tizimining samaradorligini pasaytirish sabablari aniqlanadi, bu
odatda uning ba'zi tarkibiy qismlarining noto'g'ri ishlashidan iborat.
Tormoz tizimining samaradorligi va holatini baholash uchun odatda rulonli
yoki platformali stendlardan foydalaniladi. Ular orasida quvvat diagnostikasi
usullaridan foydalanadigan stendlar ko'proq uchraydi. Ularning yordami bilan siz
g'ildiraklarning har birining tormoz kuchini pedalni bosganingizda olingan kuch
15

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
bilan aniqlashingiz mumkin. Bundan tashqari, tormoz aktuatorining ishlashi
uchun zarur bo'lgan vaqtni o'lchash odatiy holdir. Bunday o'lchovlar qistirmalari
va tormoz barabanlarining holatini tekshirishga imkon beradi.
Tormoz tizimlarini diagnostika qilishning eng ishonchli usullaridan biri
inertial bo'lib, u har bir g'ildirakning tormozlanish masofasini o'lchash orqali
rolikli stendlarda amalga oshiriladi. Xuddi shu stendda siz haydovchining javob
tezligini va har bir g'ildirak uchun eng katta sekinlashuvni o'lchashingiz mumkin.
8-rasm. Tormoz tizimini o'z qo'llaringiz bilan qon to'kish
16

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Tormoz tizimi ta'mirlangandan so'ng, odatda, tormozlar qon quyiladi.
Mutaxassisga bormasdan ishni bajarish uchun sherikning yordami foydali bo'lishi
mumkin. Uskunadan sizga qandaydir idish, shlang va kalit kerak bo'ladi.
Jarayon o'ng tomondan boshlanadi orqa g'ildirak , keyin chap orqa g'ildirak
pompalanadi, keyin esa oldingi g'ildiraklar bir xil tartibda pompalanadi.
Avval konteynerni tormoz suyuqligi bilan yarmiga to'ldirishingiz va unga
kauchuk shlangni joylashtirishingiz kerak. Bir uchi tormoz tsilindrining
armaturalariga ulangan bo'lishi kerak, ikkinchisi esa ishlatiladigan idishning
pastki qismiga yaqin joylashgan bo'lishi kerak.
Fittingni axloqsizlikdan tozalash va rezina qopqoqlarni olib
tashlaganingizdan so'ng, shlangning uchini unga qo'yishingiz mumkin. Shu
nuqtada, sherik tormoz pedalini bosishi kerak, buning natijasida tormoz suyuqligi
chiqa boshlaydi. Keyin siz fittingni mahkamlashingiz kerak va yordamchi bu
vaqtda pedal etarlicha qattiq bo'lguncha pompalanadi. Fittingni ochish va
suyuqlikni to'kib tashlashdan oldin nasos taxminan 15 marta bo'lishi kerak.
Jarayon barcha havo pufakchalari fittingdan chiqmaguncha davom ettirilishi
kerak.
Ushbu algoritm g'ildiraklarning har biri bilan yuqorida ko'rsatilgan tartibda
amalga oshiriladi. Bunday holda, etarli miqdorda tormoz suyuqligi mavjudligini
kuzatish kerak.
Agar protsedurani tugatgandan so'ng, tormoz pedali ishlamay qolsa, sabab
tormoz tsilindrining noto'g'ri ishlashi yoki ulash shlanglarining mahkamligini
yo'qotishi mumkin. Odatda nasosdan keyin tormoz pedali yanada elastik bo'ladi.
Tormoz tizimini o'z qo'llaringiz bilan va ustaxonada almashtirish
Tormozni almashtirish mutaxassislarning yordami bilan amalga oshirilishi
tavsiya etiladi, ayniqsa bu haqida gap ketganda qimmatbaho mashinalar . Odatda,
standart tormoz tizimi keyinchalik to'liq emas, balki diagnostika natijasida uning
qaysi elementlari noto'g'ri ekanligi aniqlanganiga qarab qismlarga almashtiriladi.
O'z qo'llaringiz bilan o'zgartirilishi mumkin, masalan, prokladkalar yoki
tormoz disklari. Ammo ba'zida hatto tajribali avtoulovchi uchun ham bu oson ish
17

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
emas. Tormoz tizimini tashkil etuvchi yanada murakkab mexanizmlarni
almashtirishni mutaxassislarga topshirish hali ham yaxshiroqdir.
Ko'pgina avtoulov xizmatlarining narxlari ro'yxatidan ko'rinib turibdiki,
prokladkalar yoki disklarni almashtirish tormoz tsilindrlari kabi murakkabroq
qismlarni almashtirish narxining o'rtacha yarmiga teng. Umuman olganda, narxlar
juda demokratik, uni mashinani bo'yash narxi bilan taqqoslab bo'lmaydi.
Dastgohda tormoz tizimining har qanday qismini almashtirish qimmatga
tushadi o'rtacha, ming rubldan bir oz arzonroq . Narx almashtiriladigan
qismlarning soni va turiga, shuningdek, avtomobil modeliga bog'liq.
9-rasm. Tormoz qurilmasi.
Rossiya va MDH mamlakatlarida tormoz tizimining narxi va ta'mirlashning
o'rtacha narxlari
Agar biz qimmatbaho mashinalar haqida gapiradigan bo'lsak, butun tormoz
tizimining narxi bir necha o'n minglab rublga va hatto bir necha yuz mingga
yetishi mumkin.
Bunday tizimlarda eng arzon va eng oson almashtiriladigan elementlar
prokladkalar bo'lib, ularni ming rubldan kamroq narxda topish mumkin.
18

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Tormoz disklari biroz qimmatga tushadi - o'rtacha birdan bir necha ming
rublgacha.
Boshqa qismlar, masalan, kaliperlar va silindrlar, sezilarli darajada
qimmatga tushadi. Shuni unutmangki, komponentlarning ko'rsatilgan narxlari
mahalliy va arzon xorijiy avtomobillar uchun tegishli, boshqa hollarda narx
avtomobilning narxiga mutanosib ravishda oshishi mumkin.
Tormoz tizimini ta'mirlashga kelsak, Rossiyada o'rtacha narxlar, butlovchi
qismlarni sotib olishdan tashqari, ming rubl darajasida (tormoz tizimining alohida
qismi uchun, bir vaqtning o'zida emas).
Bundan tashqari, ta'mirlash odatda mavjud uskunani sozlash yoki yangisini
o'rnatishni anglatadi, chunki. tormoz tizimlarining barcha elementlaridan uzoqda,
nosozliklar aniqlangandan keyin qayta ishga tushiriladi ...
Har qanday transport vositasini samarali ravishda sekinlashtirish va
to'xtatish uchun g'ildiraklarning aylanishini oldini olish uchun maxsus tashqi
kuch kerak va bu tormoz kuchi deb ataladi. Tormoz kuchining harakat yo'nalishi
har doim avtomobilning harakat yo'nalishiga qarama-qarshi bo'ladi va maksimal
harakat tormoz kuchi shinaning yo'lga yopishishiga bog'liq. Oddiy qilib aytganda,
tormoz tizimi har doim yaxshi holatda bo'lishi kerak bo'lgan sekinlashtirish va
to'xtash uchun xizmat qiladi va buning uchun siz uning tuzilishini bilishingiz, o'z
vaqtida muammolarni bartaraf etishingiz va tormoz tizimiga o'z vaqtida xizmat
ko'rsatishingiz kerak. Bu haqda ushbu maqolada gaplashamiz.
Har qanday avtomobilning tormoz tizimi nafaqat uning harakatini
sekinlashtirish va to'liq to'xtatish, balki to'xtash vaqtida uni joyida ushlab turish
uchun ham xizmat qiladi. Barcha avtomobillar zavod tomonidan ishchi (asosiy),
zaxira va to'xtash tormoz tizimlari bilan jihozlangan.
Xizmat tormoz tizimi avtomobilning sekinlashishini (tezligini
pasaytirishini) va uning to'liq to'xtashini ta'minlaydi va haydovchining oyog'ini
bosish kuchi bilan harakatga keltiriladi. tormoz pedali . Ishlaydigan tormoz
tizimining samaradorligi tormoz masofasining uzunligi yoki sekinlashuv tezligi
bilan baholanadi.
19

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Zaxira tormoz tizimi mashina ishlamay qolgan taqdirda sekinlashtirish va
to'xtatishni ta'minlaydi ish tizimi tormozlar. Zaxira tormoz tizimi mashinani ish
tizimiga qaraganda kamroq samarali ravishda sekinlashtiradi va to'xtatadi, lekin
agar ish tizimi muvaffaqiyatsiz bo'lsa, muammolardan qochadi. Ko'pgina
avtoulovlarda (va barcha mahalliy avtomobillarda) to'liq avtonom zaxira tormoz
tizimi mavjud emas va uning funktsiyalari ishlaydigan tormoz tizimining xizmat
ko'rsatadigan qismi, shuningdek, to'xtash tormozi tizimi tomonidan amalga
oshiriladi.
To'xtash tormozi tizimi to'xtab qolgan avtomobilning to'xtash joyida
saqlanishini ta'minlaydi va u mashinani 25% gacha qiyalikda mahkam o'rnatishi
kerak.
Butun tormoz tizimi mashinaning aylanadigan g'ildiraklarini tormozlovchi
(sekinlashtiradigan) va ularni boshqaradigan mexanizmlardan iborat bo'lib, biz
ushbu maqolada barcha tormoz mexanizmlarini batafsil ko'rib chiqamiz.
Tormozlarning ikki turi mavjud: kamroq samarali va asta-sekin baraban
tormozlari va samaraliroq diskli tormozlar. Barabanli tormozlarda ishqalanish
kuchi cho’yan barabanning (yoki cho’yan qo’shimchali alyuminiy baraban) ichki
yuzasida, diskli tormozlarda esa ishqalanish kuchi aylanadigan cho’yan yoki
cho’yanning yon yuzalarida hosil bo’ladi. disk.
baraban tormozlari . Aksariyat avtomobillarda va ba'zi mototsikllarda
orqa g'ildiraklar hali ham o'rnatilgan baraban tormozlari , shuning uchun ularning
qurilmasini ko'rib chiqing. Barabanli tormozlarning g'ildirak tormoz mexanizmi
ikkita tormoz kolodkasidan 2 (1-rasmga qarang) iborat bo'lib, ular g'ildirak
uyasiga mahkamlangan va u bilan birga aylanadigan tormoz barabani 4 ichiga
o'rnatiladi.
Yostiqchalarning o'zi qo'zg'almas disk 3 ga o'rnatiladi va tagliklarning
pastki qismi barmoqlarga 5 tayanadi va prokladkalarning yuqori qismi prujina
bilan tortiladi 6. Ishqalanish astarlari tashqi yuzasiga perchinlanadi yoki maxsus
elim bilan yopishtiriladi. tormozlash vaqtida barabanning ichki yuzasiga
ishqalanadigan prokladkalar va bu g'ildirakni to'xtatadi.
20

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Pedlarning yuqori uchlari orasiga gidravlik silindr 1 o'rnatilgan bo'lib,
uning pistonlari haydovchi pedalni bosganda va tormoz suyuqligi gidravlik
tsilindrga kirganda, ikkala tomondan ajralib chiqadi va prokladkalarning
uchlariga bosim o'tkazadi (tarqaladi). ularni), tormozlash paytida ularni baraban
yuzasiga bosish. Va shunga ko'ra, tamburning ichki yuzasida prokladkalarning
ishqalanishi avtomobil yoki mototsikl g'ildiragining sekinlashishiga
(tormozlanishiga) olib keladi.
Pedaldagi bosimni to'xtatib, tormoz suyuqligining gidravlik silindrning
pistonlaridagi bosimini kamaytirgandan so'ng, bahor 6 tormoz prokladkalarini
dastlabki holatiga qaytaradi va shunga mos ravishda g'ildirakning tormozlanishi
to'xtaydi. Va blok va barabanning ichki yuzasi o'rtasida ma'lum bir bo'shliq paydo
bo'ladi (g'ildirak erkin aylanishi uchun).
Tormoz drayveri va uning qurilmasi.
Tormoz qo'zg'atuvchisi - haydovchining oyog'idan tormoz
qo'zg'atuvchilariga kuch o'tkazish va tormozlash vaqtida ularni boshqarish
imkoniyati uchun qurilma. Mexanik va gidravlik haydovchilar mavjud. Mexanik
qo'zg'aysan to'xtash tormozi tizimi uchun avtomobillarda qo'llaniladi va qo'l
tormozi tutqichini orqa g'ildirak tormoz mexanizmiga bog'laydigan novdalar,
kabellar va tutqichlardan iborat. Bundan tashqari, mexanik haydovchi hali ham
o'tgan yillardagi ba'zi mototsikllarning baraban tormozlarida va ko'pgina mahalliy
mototsikllarda ishchi sifatida ishlatiladi.
Shlangi qo'zg'alish samaraliroq, chunki tormoz pedalidan quvvat tormoz
suyuqligi orqali uzatiladi, bu esa katta bosimni keltirib chiqarishi mumkin.
Shlangi tormoz uzatgichi quyidagi qismlardan iborat: o'q va itaruvchi 1 bo'lgan
pedal (2-rasmga qarang), tormoz qo'zg'aysan tizimida suyuqlik bosimini
yaratuvchi asosiy tormoz tsilindri 3 va unda rezervuar (tank) 13 mavjud. tormoz
suyuqligi saqlanadi (asosiy tormoz tsilindri, uning noto'g'ri ishlashi va
ta'mirlanishi haqida ko'proq yozdim).
Shuningdek, haydovchi g'ildirak tormoz tsilindrlaridan 6 iborat bo'lib, ular
tormoz suyuqligining bosimini tormoz prokladkalariga 8 uzatadi va bularning
21

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
barchasi yuqori bosim uchun mo'ljallangan quvur liniyalari va shlanglar
yordamida ulanadi. Tizimda vakuumli tormoz kuchaytirgich ham mavjud, biz
quyida batafsil ko'rib chiqamiz. Shuningdek, ko'plab avtomobillarda orqa
g'ildirak haydovchisida bosim regulyatori mavjud.
1.2. T or m oz m e x an iz m lari.
T or m oz m e x an iz m lari. T or m o z k u c h i n i h osi l q i l i s h v a z i f as in i t or m o z
m ex ani z mi b a jar a d i. T or m o z m ex an i z m l ari g ’i l di r ak l a r da y o k i t r an s mis s i y ada
j o y l a s h g a n b o’ l ishi m u mk i n . T or m o z m ex ani z mi q a n ch a k a t t a q a r s h i l i k x o s i l
qi lsa, t or m o z k u c hi s h u nc h a k a t t a b o ’l a d i . U n in g m a k s i m a l q i y m ati g ’ i l d i r ak
v a y o ’ l o r as i d a g i i l a s h i s h g a ha m da y o’l dan g’ i l d i r a kk a t a ’ s i r q i l u v c h i v e r ti ka l
rea ks i y a g a ( R z ) mo s l i , y a ’ ni :
I l as hi sh k o e ff its i y e n t i a n c h a k a t t a b o ’ l s a , t or m o z k u c h i s h u n c h a k a tt a
b o’ l a d i . M a sa l a n , q u r u q a s f a l t y o ’ l d a (  0 , 8) t o r m o zl a ni s h s a m a r a d o rl i g i
y a x s hi b o ’ l sa, xu d d i s h u y o ’ l d a y o m g ’ i rdan k e y i n (  0,5 ) t orm o zl an i sh
s a m arad o r l i g i p a sa y a d i . G ’ i l d i r a k b i l an y o ’ l o r a s i da g i i l a s h i sh y a x sh i
b o’ l is h i u ch u n g ’ i l d i r a k g ’ i ld i r a s h i k e r a k . A g a r g’ i l d i rak g’ i l dira s h d an t o’ x t a s a ,
y a ’ n i b l o ki r ov k a l a n s a , u h o l d a g’ i l d i r ak y o ’ l u s t i d a s i r p a n a d i v a i l a s h i s h
ko e ff its i y en t i 2 0 ...30 % g a k a m a y adi.
F r iks i o n t or m o z m e x a n i z m l ari k en g t a r a lg a n b o ’ l ib, u l a r n i ng i s h l a s h
p r i n s i p i a y l a nu v c hi d e t all a r nin g q o’ z g ’ a l m a s d e ta l l a r g a
ish qa l a ni s h i g a a s o s l an ga n. A yl a n u v c h i d e ta ll a r n ing s h akli g a q a r ab t or m o z
m ex an i z m l a r i b a ra b a n l i v a d i s k l i b l is h i m u m k i n ( 7 0 , 7 1 -ra sm l a r) .
To r m oz m e x a ni z m l a r i qu y i d a g i m ezo n lar or qa l i b a x o l a n a di :
am a r a dor l igi;
ba r a r or l i g i ;
m u v o z a n a t l as h g a n i ;
r e v er s i vl i g i.
22

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
10- rasm. Barab anli torm oz tizimi.
1-to rmoz
ba raban i; 2-to rmoz ɳ i t ; 3-to rmozning ishchi silind ri; 4- tormoz
ishchi
silind rining po rsheni; 5-qayta ruvchi pruji na; 6-f riksion qopl ama;
7-to rmoz
ba rabani.
To r m oz m e x a ni z mi qa n c ha k a t t a to r m o z mo m e n t i h o s il qi l s a ,
s h u n ch a l ik s a m arador h i s o b l a n a d i . T or m o z m e x ani z m i da g i i s hqa l a n i s h
k oeff its i y e n t i ning o ’ z g aris hi ( q i z i s h i , na ml a n ishi, mo yl an i s hi k a b i l ar
n a t i jas i d a ) t or m o z s a m a rad o r l i g i t a ’ s i r e tmas a , b u n da y t or m o z
m ex a ni z ml a r i b a ra r o r x i so b l a n a d i . T ormo zla n i sh v a q t i d a t o rmo z
m ex an i z mi h o s i l q i l a y o tgan i s h q a la n i sh k uch l a r i a y l an a y o tga n d e t a ll a r - n i ng
t a y an c h i g a ( p o d s h i p n i k ka ) y u k l a n i sh h o s i l qi l m a sa, b u n d ay t o rm o z m ex ani z m l a r i
m u v o z an a t l ash g an d e y iladi. A v tom o b i l n in g o l d i nga v a or qa g a ha rak a ti
da vo m i d a t o r m o z sam a ra d o r l igi o ’ z g a r masa b u n d a y t ormo z me x a ni z m la r i
r e v e r s i v de y ila di .
23

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
1.3. A v t o m o b i l l a r d an f oy d alan i sh d a v ri d a t o r m o z b o shqar m a s i da
uc h ra y di g a n a sosiy n o soz l i k l a r
T or m o z t i z i m i n i ng a s o s iy n o soz l i k lar i . B unga fri k s i o n q op l a -m a l ar
v a t o r m o z b a r a ba n l a r i n i n g ( di s k l a r i n i n g ) y e y i lg a n l i g i , t o r m o z k u c h i
so zl a g i c h i n in g n ot o ’ g ’r i i s h l a s h i , g i d r o y u r it m a l i t or m o z t i z i m i d a r e z i na l i
m a n j e t l a r n ing y e y i l i s h i v a s hi s h i b k e t i s h i, s i l i n d r, p or s h en , p n ev m a t i k
t or m o z ti z im i da e sa t o r m o z v a h i mo y a k l ap a n l a r i n i ng y e y i l is h i , t o r m o z
k a m er as i da g i d ia f r a g ma ni ng t e s h i l i s h i , q u v v a t a k k um u l l y ator l ari m anj e t l a r i ning
i s h d a n c h i q i s h i m i s o l b o ’ l ad i .
2 - T X K d a 1 - T X K da g i i s h l a r b i l an b i r g a l i kda t o r m o z b a r a b a n l a r i
( di s k l ari), k o l o dka l ar, g ’i l d i r a k p o d s h ip n i kla r i, gi d r a vl i k t or m o z
t i z im id a g i s u y u q l i k s at h i , k o ’ p k o n t u r l i p n ev m at i k t i z i m l a r d a g i k o n t ur l ar v a
t or m o z k u c h i n i s oz l a g i c h l arn i ng i s h l a s h i t e kshiri l a d i .
Qo ’ s hi m c ha r a v i s h d a k u n d a li k x i z m a t k o’ r sa t ish v a q ti d a ba ll o n - l a r dagi
k o n d e n s a t t o’ k i l ad i , k u z v a qi s h v a q t l a r i da n a m a jr a t g i c hda gi s u y uq l i k s at h i
t e k s h i r i l a d i . M a v s u m i y xi z m a t d a vr i d a b o s i m s o z l a g i c h - d a g i f i l t r k ero sin b ilan
y u v i l a d i v a m a vs u m k i r i s h i g a n a m aj ra t g i ch ta y y o r lana d i ( h a ro r at 1 0 0 d a n
p as ay g a n d a n a m a jr a tgi c h u s h la g i c h i n i y uq o ri h ol a t iga q o ’ y i l ad i ).
Q u y i d a b i z g i d r o y u r i t m a l i va ha v o y u r i t m a l i t o rm o z t i z i m l a r i
b o ’ y icha b a ja r i l ad i g an t ex n i k x i z mat k o ’r sati s h i s h l ar i n i a lo h id a - a lo h ida k o ’ r ib
c h i q a m i z .
G i d roy u ri t m al i t o r m o z t iz i m ig a T X K . B unda y t o r m o z t i z i m i g a e g a
b o ’ lg a n a v t o m o b i l l ar g a t e x ni k x i z m a t k o’ rs a t i s hda g i i s h l a r b o s h t o r m o z
s i l i nd r i d a g i s u y u q l i k s a th i n i t e k s hi r i s h v a u n i m e ’ yor i g a k e l ti r i s h , a g a r t i z i m g a ha v o
k i r i b q o lg a n b o ’l s a , u n i c h iqa r i b y u bo r i s h , t or m o z t e p k i s ini n g e r ki n y u r i s h
yo ’ l i ni , kol o dk a v a t o r m o z b a r ab an l a r i o r a s ida g i t i r qi s hn i s oz l a s h , t o r m o z
q o p l a m a l a r i y u z a s id a g i m o y l a r n i t oz a l a s hda n ib or atdi r .
G i d r a vl i k t or m o z ti z im i g a T X K i s h l ari b i l an a l o h i d a - a lo h i d a
t a n i s h i b c h i qa m i z :
1 . T o r m o z t i z im i n i t as h q i n a z o r a t qi l i s h .
24

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
To r m oz t i z i mi b a rc h a m e x a ni z m l a r i m a h k a m l a n g a n l igi v a j i p s l i g i n i
t e k s h i r i s h ha m d a a v t o m o b i l g ’ ild i r a gi ni o s ib q o’ y i b , u n i n g ye n g i l a yl an i s h i ni
a ni q l as hd an i b o r at.
2 . T or m o z t e p ki s i ning e r k i n y u r i sh y o ’ l i n i t e k s h i r ish v a s o zl a sh ( 7 2 -
rasm ) .
B u i sh a v t o m o bi l l a r n in g k a bina s i y ok i s a lo n i d a ha y d o v chi o ’ r i n- d i g’ i
o l d i d a b a j a r i l a d i . C h i zg ’ i c h n in g bi r u c h i p o l g a q o’ y i l i b , i kk i n ch i t o m o n i
t e pk i n i n g y u zasi b i l an t e ng l a s h ti r ila d i v a o r a l i q a n i q l a na d i . S hu h o l atda t ep k i
q a r s h i li k h o s i l b o ’ l g u nc h a b o s i l i b , y ana o r a l i q a n i ql a n a d i . S o ’ n gra bi ri n ch i v a
i k k i n c h i q i y ma tl ar fa r q i h iso b l a nadi v a m e’ y or i y q i y m a t g a mos k e l m a s a ,
s o z l an a di.
3. T or m o z k o lo dk a l a r i q o p l a m a s i v a ba r ab an or a s i d a g i t ir q i s h ,
O’zD EU y e n gil a v t o m o bi l l a r id a a v t o m a t i k r a v i s h d a s o z l a n ad i .11-ra sm.
O’zDEU avtom obi llari da torm oz tepkis ining erkin yurish yo’lini
sozlash.
1-vakuum kuchayti rgich; 2-itargich; 3- tormoz tepk isi;
4-to’x tash
chi rog’ini yoqqi ch; 5-yo qqi ch gayka si; 6-to’xta tish chi rog’ini
o’ chi rgi ch;7-tep kini
to rtib tu ruvc hi prujina; 8-bo sh sili ndr.
25

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
4. Q o ’ l torm o z ini t e k s h i r ish v a s o z la s h .
Or qa k o lo d k a q o p l am a l a r i n i n g ye d ir i l is h i, t r o ss n i n g c h o’z i l is h i, q o’l
t o r m oz i da s t a g i y o’ l i nin g k o ’ pa y ib k e t i s hi g a ol i b k e l ad i . Or q a g’ i l d i r ak l ar
da s t a k t o’ l iq y o ’ l ining 20 3 qi s m d a 4 0 0 N k u c h bi la n t or t i l g a n d a t o’ l i q
t or m o zl an a d i . U n i s o zl a sh u c hun d a s t a k o s t i g a u l a n g a n k o lo d ka l a r n i t or t i s h t r o ssi
u zu n lig i ni k ama y ti r i s h l o z i m.
H oz i rg i va q td a B S K ( T U - 6 -1 0 - 15 5 3 - 7 5 ) v a NEV A ( T U- 6 - 09 - 5 5 0-73)
t ur i d a g i ha m d a x o r i j iy f i rma l a rd a i s hlab c h iqari l a y o tgan t o rm o z s u y uq l i k l a r i
( DOT -2, D OT -3, DO T - 4 v a b os h q a l a r ) d a n k e n g f o y d a l anil-mo q da. B SK
s u y uq li g i k a n ak u n j u t m o y i ( 47 % ) v a bu t i l sp i rt i ( 5 3%) d an h a m da qi z i l ra ng
b er u v c hi org a ni k m od d ad a n t a y y o r l a na d i. U n in g ka m c h ili gi m in u s 1 5  S d a n
pa s t v a 2 5  S d a n y uq or i h a r o r at d a o’ z o qu vc h a n l i g i n i y o ’ q o ti s h i d a d i r. NE V A
tu r k um i da g i t or m o z s u y u q l i k l a r i e t i l k a r b i t o l s u y u q l i g i a s o s i d a b o’ l i b ,
q u y uq las h ti r u v c hi va z a n g l as h g a q a r s hi q o ’sh im c h a l ar d a n ta r k i b t op g a n
b o ’ l ad i . B u s u y u q l i k la r n i bi r - bi r i g a qo’s h ib i s h l a t i s h m a n q i li n a d i .
26

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
II.BOB.Tormoz tizimining asosiy printsiplari
2.1. Tormoz g'ildiragi silindrining tormoz oralig'ini sozlash
Qo'lda sozlash:
Sozlash usullari asosan quyidagilar:
1. Sozlash oynasini tormoz pabiga qarshi burab, bo'shliqni sozlang;
2. Vintni va eksenel siljishni amalga oshirish uchun ulangan tirgakchani
haydash uchun qo'llab-quvvatlash blokining yoki g'ildirak silindrining so'nggi
yuziga suyanadigan sozlash somunini burab, bo'shliqni sozlang;
3. Uzunligini o'zgartirish uchun asosiy va ikkilamchi bo'yinbog'li tuyoq
orasidagi sozlanishi itariladigan tirgakdagi vintni yoki somunni burab, bo'shliqni
sozlang;
4. Uzunligini o'zgartirish uchun sozlanishi to'xtash tormozi tirgovichidagi
nonni burab, bo'shliqni sozlang.
12- rasm . Avtomatik Sozlash:
Bo'shliqni o'z-o'zini sozlash moslamasini ikki turga bo'lish mumkin: bir
martalik sozlash turi va qadam turi. Sozlash moslamasi har safar tormozlashni
amalga oshirgandan so'ng, tormozdagi bo'shliq avtomatik ravishda belgilangan
qiymatga qaytadi; tormoz bosilganda yoki qo'yib yuborilgandan so'ng, qadam
moslamasi bir nechta tormozdan o'tishi kerak.
27

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Tormozning haddan tashqari bo'shligi ishqalanish juftligining aşınmasından
to'liq kelib chiqmaydi, shuningdek, tormoz barabanining termal kengayishi va
poyabzal va markazning elastik deformatsiyasi natijasida hosil bo'lgan bo'shliqni
ham o'z ichiga oladi. Shu bilan birga, bir martalik bo'shliqni o'z-o'zini sozlash
moslamasi har doim o'sha paytdagi tormozning haqiqiy sharoitlariga ko'ra ortiqcha
bo'shliqlarni yo'q qiladi. Agar bu vaqtda haddan tashqari issiqlik va mexanik
deformatsiyalar yuzaga kelsa, hosil bo'lgan bo'shliq belgilangan bo'shliqdan oshib
ketadi. Deformatsiyani bartaraf etgandan so'ng, tormoz to'xtaydi yoki hatto
qulflanadi. Ushbu hodisani oldini olish uchun" haddan tashqari sozlash", o'z-o'zini
sozlash pog'onali moslamadan foydalanish kerak.
28

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
2.2. Tormoz tizimidagi keng tarqalgan nosozliklar va
muammolarni bartaraf etish usullari
A. Tormoz Ishlamay Qoldi
Xato hodisasi:
Tormoz pedali bosilganda transport vositasi sekinlashmaydi. Tormoz pedali
ketma-ket bir necha marta bosilsa ham, aniq sekinlashuv bo'lmaydi.
masalaning sababi:
1. Asosiy tsilindrni ulash uchun tormoz pedali o'chirilgan
2. Tormoz suyuqligi jiddiy etishmayapti yoki yo'q
3. Tormoz chizig'ining uzilishi va yog'ning oqishi
4. Kauchuk pistonli stakan tormoz ustasi silindrining yorilishi
B. Yomon Tormozlash
Xato hodisasi:
1. Tormoz pedalini bosganingizda siz&# 39 ni sekinlashtira olmaysiz yoki
to'xtata olmaysiz. Agar siz tormoz pedalini ketma-ket bir necha marta bossangiz,
effekt yaxshi emas.
2. Favqulodda tormozlash paytida tormoz masofasi juda katta.
masalaning sababi:
1. Tormoz pedalining erkin urishi juda katta
2. Tormoz suyuqligi etarli emas
3. Tormoz suyuqligi yomonlashadi
4. Tormoz shlangida havo bor
5. Yog'ning ozgina oqishi mavjud
6. Tormozning asosiy silindrining qarishi
7. Tormozning asosiy silindrining yog 'kirish qismi bloklangan
8. Vakuum kuchaytirgichi yaxshi yopilmagan va vakuum oqishi mavjud
9. Tormoz pablari sifatsiz yoki yog 'izlari bor
29

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
C. Tormozning Og'ishi
Xato hodisasi:
1. Haydash paytida tormozlashda transport vositasi burilib ketadi.
2. Favqulodda tormozlash paytida transport vositasi keskin uriladi yoki
buriladi.
masalaning sababi:
1. Shinaning chap va o'ng bosimi, aşınma darajasi yoki protektor naqshlari
boshqacha
2. Chap va o'ng tugma podshipniklarining zichlik darajasi har xil
3. Tormoz tsilindri chiqarilgan va uni to'liq ochib bo'lmaydi
4. Yog'ning oqishi, tiqilib qolishi yoki bir tomonlama tormoz quvurining
deformatsiyasi
5. Joylashishni aniqlash bilan bog'liq muammolar
6. Rulda valfi bo'shashgan
7. Kadr yoki suspenziya deformatsiyasi
8. Yukni sezadigan mutanosib valfning ishdan chiqishi
D. Tormozni Tortib Olish
Xato hodisasi:
Tormoz pedalini ko'targandan so'ng, barcha yoki alohida g'ildiraklarning
tormozlanish effekti darhol chiqarilishi mumkin emas, bu ishga tushirish, tezlashuv
yoki qirg'oqqa ta'sir qiladi.
masalaning sababi:
1. Tormoz pedalida bepul sayohat yo'q
2. Asosiy silindrning moyni qaytarish teshigi bloklangan
3. Tormoz tsilindri tiqilib qoldi
4. Tormoz shlangining qarishi va kengayishi
5. Tormoz shlangining deformatsiyasi va depressiyasi
6. Baraban tormozining qaytish kamari buzilgan va tiqilib qolgan
7. Barabanli tormoz barabani dumaloqdan tashqarida
E. Tormoz Tebranishi
30

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
13-rasm. Tormoz tizimidagi keng tarqalgan nosozliklar
1. Tormoz Pedali : sof mexanik mexanizm va tormoz nuri kaliti pedal
ushlagichiga o'rnatiladi.
2. Tormozning Asosiy Tsilindri : Tormoz pedaliga bosgandan so'ng, tormoz
suyuqligi har bir tormoz silindriga tormozning asosiy tsilindri orqali taqsimlanadi
va tormozni tormozlash uchun tormoz kuchini hosil qiladi.
3. Vakuum Kuchaytirgich : Tormoz pedaliga tushadigan kuchni
kamaytirish uchun vakuum yordamida tormoz kuchaytirgichini hosil qiling (ya'ni
kichikroq kuch bilan katta tormoz kuchini hosil qiling).
4. Tormoz G'ildiragi Tsilindri : Bu tormoz kuchini ishlab chiqarish uchun
har bir g'ildirakning asosiy qismidir. U asosan tormoz kaliperi, tormoz kaliperi
pistoni, tormoz kaliperini o'rnatuvchi braket va boshqalardan iborat.
5. Disk Tormozi
Disk tormozlarining asosiy tarkibiy qismlari tormoz diski, silindr, kaliper,
trubka va hk. Disk tormozi tez issiqlik tarqalishiga, engil, sodda tuzilishga va qulay
sozlashga ega. Ayniqsa, yuqori yukda, u yuqori haroratga chidamliligi va barqaror
tormoz ta'siriga ega.
6. Baraban Tormozi
31

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Barabanli tormozlarning asosiy oqimi ichki kuchlanish turi. Uning tormoz
bloki (tormoz poyabzali) tormoz g'ildiragi ichida joylashgan. Tormoz
tormozlanganda tormoz bloki tashqariga qarab kengayadi va tormozlanish
maqsadiga erishish uchun tormoz g'ildiragining ichki qismini ishqalaydi. Nisbatan
arzonligi sababli, u asosan nisbatan kichik tormoz yuklari bo'lgan orqa g'ildiraklar
va to'xtash tormozlari uchun ishlatiladi.
D. To'xtash tormoz tizimining tarkibi
To'xtash tormozi qo'l tormozi tutqichi, qo'l tormozi kabeli, qo'l tormozini
tortish mexanizmi, qo'l tormozi kaliti, qo'l tormozining ko'rsatkich chirog'i, qo'l
tormozi poyabzali (ba'zilari orqa g'ildirakli tormozlar, ba'zilari esa alohida qo'l
tormozlari).
E. to'xtash tormoz tizimining roli
1. Avtotransport to'xtagandan so'ng, sirpanishning oldini oling
2. Rampada muammosiz boshlang
3. Xizmat tormoz tizimi ishlamay qolganda, u vaqtincha rol o'ynaydi yoki
tormoz tizimida xizmat ko'rsatish tormoz tizimi bilan hamkorlik qiladi
F. Xizmat tormozining shakli
1. Shlangi tip: tormoz moyi vosita sifatida ishlatiladi va tormoz tsilindri
siqishni printsipi asosida boshqariladi
2. Pnevmatik tip: tormoz tsilindrni havo bosimi bilan boshqariladi
32

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
2.3. Tormoz ustasi silindrining ishlash printsipi
Tormoz pedali tushkunlikka tushganda, itarish tayog'i silindr pistonini
oldinga itaradi. Yog 'krujkasi yog' qaytib keladigan teshikni yopgandan so'ng,
pistonning oldingi kamerasida yog 'bosimi ortadi, aralash valfning o'rtasidagi yog'
chiqishi valfi ochiq bosiladi va yog 'trubadan o'tib ketadi har bir tormoz
g'ildiragining tsilindrlari. Yog 'tsilindr pistonini tormoz poyafzalining qaytish
bahorining kuchlanishini engib o'tish uchun tormoz poyafzalini itarib yuboradi.
Poyafzal plitasi tormoz effekti yaratish uchun tormoz barabanini bosadi.
Drayv tormoz pedalini tushirganda va to'xtab turganda, master tsilindrning
old silindrida va silindr silindrida yog 'bosimi endi ko'tarilmaydi, yog' chiqish valfi
bahor bilan yopiladi, yog 'qaytish valfi ham yopiladi va Murakkab valf ikki
tomonlama yopiq holatda, master tsilindr endi g'ildirak tsilindriga yog 'etkazib
bermaydi, silindrdagi yog' qaytib kelmaydi, butun quvur liniyasi teng bosim ostida
va tormoz tizimi ma'lum tormozlanish intensivligini saqlab turadi.
Tormoz pedalini bo'shatgandan so'ng, pedalning qaytish bahori va
pistonning qaytish bahori ta'siri ostida, master silindr pistoni orqaga chekinadi,
master tsilindrning oldingi ish kamerasida yog 'bosimi pasayadi va silindr
silindridagi yuqori bosimli moy er-xotin valfni ochadi. Yog 'klapan usta
tsilindrning old kamerasiga qaytib oqadi. Tormoz suyuqligi orqaga qaytganda,
tormoz poyabzallari qaytish bahorining kuchlanishida yopiladi va tormoz holati
chiqariladi. Asosiy silindrli pistonning qaytish bahori yig'ilgan holatda ma'lum bir
bosimga ega bo'lganligi sababli, yog 'qaytish bosimi oldingi bosimni bartaraf eta
olmaydigan joyga tushganda, moyni qaytaruvchi valf yopilib, tormoz suyuqligi
oqishni to'xtatadi orqaga, shuning uchun quvur liniyasi va pastki pompa Tsilindagi
yog 'bosimi usta silindrning yog' bosimidan taxminan 0. 5 kg / sm 2 ga teng. Bu
silindr va quvur liniyasidagi qoldiq bosim deb ataladi. Ushbu qoldiq bosim keyingi
tormozni tezda amalga oshirish uchun sharoit yaratishi mumkin.
Tormoz pedalini tezda bo'shatgandan so'ng, master silindrli piston tezda
qaytib keladigan bahorning ta'siri ostida tezda orqaga chekinadi, master
tsilindrning old ish kamerasining hajmi kengayadi va yog 'bosimi tezda pasayadi.
33

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Har bir silindrdagi yog 'quvur liniyasining qarshiligiga ta'sir qiladi va u juda kech
bo'lib, pistonning oldingi ish kamerasini to'ldiring, pistondan oldin ish kamerasida
salbiy bosim paydo bo'ladi va ish kamerasidagi yog' bosimi pistonning orqasida
nisbatan yuqori. Ushbu bosim farqi ta'sirida suyuqlik saqlash kamerasidagi yog
'suyuqlik kirish teshigining katta teshigi, pistonning orqa kamerasi va pistonning
yuqori qismidagi oltita kichik teshikdan, chetidan oqib chiqadi. teri chashka va
pistonning oldingi ish kamerasiga oqib chiqing. Bu vaqtda, tormoz pedali yana
tushkunlikka tushganda, tormozlash samaradorligini oshirish uchun tsilindrni
tsilindrlariga tormoz suyuqligi etkazib beriladi. Agar siz bir oyog'ingizni
tormozlasangiz va tormoz kuchi etarli emasligini his qilsangiz, ikki oyoqli tormoz
kuchga kiradi.
34

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Xulosa
A v t o m o b i l nin g o ’ z ha ra k a ti d a vo m i d a , v a z i y at g a q a ra b , s eki n l ati sh yo ki
t o’ x t a ti s h z a r u r i y at i t u g ’ i l a d i . A g a r d v i g at el n i y e t a k ch i s i ld ir a k - l a r da n a jra t i b
q o ’ y i l s a , a v t o m o bi l o ’z i n i n g i n e r si y asi o ’ z hi s ob i g a h a r a - k a t i ni d a vom e t t ir a di .
A v t o m o bi l n i n g h a r a k a t l a ni s h i ga q a r s h i l ik k uch l a r i ni n g h i s o b i g a ( y o ’ l n i n g,
h a vo n i ng q a r s h i l i k k u c h la ri , t r an s mis s i y a da g i i s hq a l a n ish k u ch i va x . z .)
a vt o m o bi l n i ng t ezl i g i pa s a y ib b ora d i v a n i h o y at a v t o m o b i l t o ’ x t a y d i . B u h o l d a
t o’ x t a sh y o ’ li ka t ta b o ’l a d i . T o ’x ta sh y o ’ l i n i q i s a rt i r i s h uc h u n q o ’ s h i m c h a
t o r m o z k u c hi d a n f o y da l an i l a d i . T or m o z k u c hi g ’ i l d i r a k b i l a n y o’ l o r a s i d a hosi l
b o ’ l a di .
To r m o z ti z i mi h a r a k at l a n a y o tgan a vto m o bil t e zl i g in i kam a y tir i s h,
t o’ x t a t i s h v a t o’ x t a b t u r g a n a v t o m o b i l n i o’ z j o y i d a u s h l a b t u r i s h u c hun x i z m a t
q i l a d i .
Xulosa o’rnida bu Bitiruv malakaviy ish yuzasidan shunday ma’nolarga
to’g’ri keldikki Mashina tormozlari ikki toifadagi elementlardan iborat:
 Drayv - tormoz mexanizmining bir qismini boshqaradigan tizim;
 Mexanizm - harakatlar haydovchidan kelib chiqadi. Unda kuch paydo
bo'ladi, bu g'ildirak markazining aylanishini sekinlashtiradi. Zamonaviy tizimlar
mexanizmlarining katta qismi ishqalanish printsipi asosida ishlaydi. Ya'ni,
mashinani to'xtatish uchun ishqalanish kuchi ishlatiladi.
 Mexanik - zamonaviy avtoulovlarda u to'xtash tormoz tizimida
qo'llaniladi. Uning dizayni qo'lni va uni orqa g'ildiraklarning tormoz tizimiga
ulaydigan simni o'z ichiga oladi. Ba'zi avtomobil modellari elektron analog bilan
jihozlangan. Bunday holda, harakatlar avtomobil egasining jismoniy
ma'lumotlariga bog'liq emas;
 Shlangi - bu eng zamonaviy tizimlarning ishlash printsipi. Bunday
haydovchining dizayni pedalni, vakuum kuchaytirgichini, ishlaydigan va asosiy
silindrlarni, chiziqni (naychalarni) o'z ichiga oladi;
35

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
 Pnevmatik - asosan yuk tashishda ishlatiladi. Ushbu tizim siqilgan
havo bilan ishlaydi. Uning qurilmasiga quyidagilar kiradi: tizimdagi doimiy havo
bosimini ta'minlaydigan kompressor, qabul qilgich, pedal va boshqa elementlar;
 Elektr-pnevmatik yoki boshqa turdagi birlashtirilgan haydovchi
kamdan-kam qo'llaniladi, chunki u murakkab qurilmaga va qimmat texnik
xizmatga ega.
 Kaliper - unga ishlaydigan tsilindr o'rnatilgan bo'lib, u tormoz
suyuqligining kuchlariga ta'sir qiladi va diskni qisib qo'yadi. Bunday mexanizm
disk tormozlarining dizayniga kiritilgan. Byudjet variantiga kelsak, baraban
tormozida kaliper yo'q va qul tsilindr ikki yostiq o'rtasida joylashgan. Bir tomonda
va boshqa tomonda, qism barabanning devorlariga suyanadigan qilib, yostiqlarni
kengaytiradigan pistonga ega;
 Disk - g'ildirak uyalariga o'rnatiladi (ko'pincha old tomonda). Ular
yuqori harorat va sezilarli bosimga bardosh beradigan qalin va bardoshli metalldan
tayyorlangan. Ba'zi modellar yaxshiroq tormoz ishlashi uchun teshilgan.
Tormozdan keyin disklarning sovishi faqat havo oqimlari bilan ta'minlanadi;
 Baraban eskirgan avtoulovlarda faqat shunday tormozlar mavjud edi,
bugungi kunda ishlab chiqarilgan byudjetli mashinalarda bunday tormozlar faqat
orqa o'qda joylashgan. Bunday mexanizmlarda tormozlash diskdagi o'xshashlarga
o'xshamaydi, ammo ishonchliligi jihatidan ular yuqori darajaga ega (begona ob'ekt,
masalan, filial, mexanizmga kira olmaydi va uning ishlashini to'sib qo'ymaydi),
shuning uchun ishlab chiqaruvchilar ularni o'z mashinalaridan olib tashlashga
shoshilmayapti;
 Yostiqlar - bu g'ildirakni tormozlashda ishtirok etadigan yana bir
element. Bu ishqalanuvchi qoplamali metall qism. Ba'zi modellarda ishqalanish
yuzasida aşınmayı ko'rsatadigan rang va tovush qatlami mavjud. Agar avtoulov
ixlosmandlari tormoz holatiga e'tibor berishni unutib qo'ysalar, eskirgan yostiqlar
o'zlarini his qilishadi - tormoz paytida doimiy gıcırtı.
Xulosa shuki tormoz tizimi bo’yicha umumiy ma’lumotlarga ega bo’ldim
36

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq

37

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Foydalanilgan adabiyotlar
1. A v to m o bill a rning t exn i k eks plu a t a t s iy a s i. Qa y t a i s hlang a n v a
t o ’ l d i r i l g a n ru
s cha 4-na s h r i d a n (p r o f . E . S . K u z n e t s ov t a h r i r i o s t i d a. M .: Nau k a,
2021 . -535
s . ) ta r j i m a pr o f . Q . M . S i d d i q n a z a r o v u m um i y t a h r i r i o s t i d a , T o s h k e n t .
V O R I
S - N A S h R I Y o T , 2 0 19. - 6 7 0 b .
2. A v t o m o bill a rning t exn i k ek
s plu a t a t s i y a s i. O’z b e k i s ton Re s p u bl i ka s i O liy
v a o ’r t a m a x
s us t a ’ lim v azi r l i g i a v t o t ra n s port o l iy o ’quv y ur t l a r i t a l a b a la r i u c h u n
dar
s lik s i f a t i d a t av s i y a e t ga n . p r o f . Q. M . S i d d i q n azar o v u m u m iy t a h r i r i o s t i da,
To
s h ke n t . VORI S - N A S h RIY o T, 2018.-560 b .
3. Texn i ch e
s k a y a ek s p l ua t a t s i y a a v to m o bi l e y . U c h e bnik d lya Vu z o v .
P
o d red. p r o f . E . S . K u z n e t t s ova. M .: Nauka, 2021 g o da.
4. O. H a m raq u l o v ,
S h . M ag d i e v . A v t o m o bill a r n i ng t e x n i k ek s pluata t s iy a s i .
T o
s h k e n t , 2021 y .
5. Yu.I. Bo r o v
s kix v a b o s h q. A v t o m o b i l l a r n i n g t u z ili s h i , t exn i k
x i z m at k o ’r
s a t i sh v a t a ’ m i r l a s h . To s h k e n t , M e h n a t , 2 0 2 1 y i l .
6. S h .
M ag d i e v . A v t o m o bill a r ni t exn i k ek s plu a t a t s i y a s i . T o s h k e n t , 2020 y i l .
7. A.
P . Sq r b ak o v , M .A. K o rc h ug a n o v a. D i a g n o s t i ka i t exn i c h e s koe
o b
s l u j i v a n i e. U c h e b n o e p o s o b i e. Izd a te l g’ s t v o To m s kogo pol i te xn i c h e s kogo
univer
s i t e t a 2019 g. 220 s t r.
8. A . S . Den i
s o v , A. S . Grebenn i k o v . P
r ak t i k u m po t e x n i c h e s k o y
e k
s p l u a t a t s i i a v t o m o bi l e y . M. Izda t e l g ’ s k iy t s entr « A ka d e m i y a » , 2022. — 272 s .
Internet saytlari
1. www.ziyonet.uz
2. www.kutubxona.uz
3. www.wikipedia.uz
4. www.google.com
38

Zamonaviy avtomobillarning ishchi tormoz tizmi

Sotib olish