Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	13000UZS
Размер	124.9KB
Покупки	0
Дата загрузки	22 Сентябрь 2025
Расширение	docx
Категория	Экономика

Zamonaviy sharoitda O’zbekiston va xorijiy mamlakatlarda inflyatsiyaga qarshi siyosatning qiyosiy tahlili

12. Blanchard O. "Makroiqtisodiyot: global nazariya va siyosat." – 7-nashr,
2017.
13. Mishkin F.S. "The Economics of Money, Banking, and Financial Markets."
– Pearson, 2018.
14. Keynes J.M. "Employment, Interest and Money nazariyasi." – Toshkent:
O’zRFA, 2017 (qisqartirilgan tarjima).
15. Stiglitz J. "Globalization and Its Discontents." – W.W. Norton, 2017.
Qo’shimcha adabiyotlar:
1. "O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining pul-kredit siyosati asosiy
yo’nalishlari – 2024 yil." – Toshkent, 2023.
2. Krugman P. "End This Depression Now!" – W.W. Norton & Company,
2012.
3. Tanzi V. "Inflation and the Personal Income Tax." – Cambridge University
Press, 1980.
4. O’zbekiston Respublikasi Statistika agentligi hisobotlari, 2023.
5. Mishkin F.S. "Money, Interest Rates, and Inflation." – Edward Elgar
Publishing, 2009.
Internet manbaalar:
1. www.cbu.uz – O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki rasmiy sayti
40

2020-yilda COVID-19 pandemiyasi davrida AQSh iqtisodiyoti jiddiy
zarbalarga uchradi. Federal Rezerv bu davrda iqtisodiyotni qo’llab-quvvatlash
uchun foiz stavkalarini keskin tushirdi va iqtisodiyotga likvidlik ta’minlash uchun
keng ko’lamli pul-kredit siyosatini amalga oshirdi. Bu chora inflyatsiyaning tez
o’sishini oldini olishga yordam berdi, lekin 2021-yildan boshlab inflyatsiya
darajasi ortdi va 2022-yilda 7% ga yetdi. Federal Rezervning yuqori inflyatsiyani
bostirish uchun foiz stavkalarini oshirishga qaror qilishi, yana inflyatsiyani
kamaytirish uchun muhim chora sifatida ko’rilgan.
Yevropa Ittifoqida inflyatsiyaga qarshi siyosat tajribasi
Yevropa Ittifoqi (YI) mamlakatlarida inflyatsiyaga qarshi siyosat, asosan,
Yevropa Markaziy Banki (ECB) tomonidan amalga oshiriladi. ECB inflyatsiya
darajasini 2 foiz atrofida ushlab turishni maqsad qilib qo’ygan. Buning uchun
ECB, foiz stavkalarini boshqarish, pul ta’minotini cheklash va likvidlikni
boshqarish orqali inflyatsiyani nazorat qiladi.
Yevropa Ittifoqi davlatlari inflyatsiyani nazorat qilishda nisbatan kengroq
vositalarni qo’llashadi. Ular, birinchidan, ECBning pul siyosatiga qo’shimcha
ravishda, milliy darajada fiskal siyosatni ham muhim deb hisoblashadi. Masalan,
davlat xarajatlarini tartibga solish va soliqlarni nazorat qilish inflyatsiyaning
boshqarilishi uchun qo’llaniladi. Yevropaning ko’plab mamlakatlarida
inflyatsiyani pasaytirish uchun ijtimoiy dasturlarni kuchaytirish, ishchilarni himoya
qilish va daromadlarni barqarorlashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar amalga
oshiriladi. 8
Yevropa Ittifoqi uchun 2008-yildagi global moliyaviy inqiroz katta sinov
bo’ldi. U davrda ECB moliyaviy bozorlarni barqarorlashtirish va iqtisodiy o’sishni
8
Karimov I.A. "Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch." – Toshkent: Ma’naviyat, 2008.
29

Uchinchi bob — Xorijiy mamlakatlarda inflyatsiyaga qarshi siyosat va
O’zbekiston tajribasi bilan qiyosiy tahlil. Bu bobda AQSh, Yevropa Ittifoqi,
Rossiya va Xitoy kabi davlatlardagi inflyatsiyaga qarshi siyosat tajribalari
o’rganiladi va O’zbekiston tajribasi bilan taqqoslanadi.
Kurs ishining yakunida inflyatsiyaga qarshi siyosatni samarali amalga
oshirishga oid xulosalar va takliflar keltiriladi.
6

1.2. Inflyatsiyaning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari
Inflyatsiya har bir iqtisodiy tizim uchun o’ziga xos va murakkab oqibatlarni
keltirib chiqaradi. Uning ta’siri faqat narxlarning oshishi bilan cheklanib qolmaydi,
balki butun iqtisodiy tizimning ishlash mexanizmini buzadi, ijtimoiy adolatsizlikni
kuchaytiradi va aholining turmush darajasiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Inflyatsiyaning iqtisodiy oqibatlari ko’proq ishlab chiqarish, investitsiyalar,
jamg’armalar va iqtisodiy o’sishga bog’liq bo’lsa, ijtimoiy oqibatlari esa aholi
farovonligi, real daromadlar va ijtimoiy tengsizlikning oshishi bilan bog’liq
bo’ladi.
Inflyatsiyaning iqtisodiy oqibatlaridan biri bu pulning qadrsizlanishi va real
daromadlarning pasayishidir. Pul qadrsizlanganda, aholi o’z mablag’lari bilan
avvalgidek hajmdagi tovar va xizmatlarni sotib ololmaydi. Bu esa iste’mol
hajmining kamayishiga va ichki talabning susayishiga olib keladi. Ayniqsa,
inflyatsiya darajasi yuqori bo’lgan mamlakatlarda jamg’armalarning qiymati
keskin pasayadi, bu esa aholining moliyaviy barqarorligini zaiflashtiradi va
kelajakdagi iste’mol uchun jamg’arish motivatsiyasini kamaytiradi.
Inflyatsiya investitsiyaviy faoliyatga ham salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Narxlarning barqaror emasligi va kelajakdagi xarajatlarning oldindan aniq prognoz
qilinmasligi investorlarni xavotirga soladi. Investitsiya risklarining ortishi
natijasida iqtisodiyotda investitsiyalar hajmi qisqaradi. Bu esa yangi ish
o’rinlarining yaratilishini sekinlashtiradi va iqtisodiy o’sish sur’atlarini pasaytiradi.
Inflyatsiya sharoitida kredit bozori ham qiyin ahvolda qoladi: foiz stavkalari
oshadi, kredit olish shartlari og’irlashadi va natijada ishlab chiqarish sektori kredit
resurslaridan yetarlicha foydalana olmaydi.
11

qolish uchun moliyaviy spekulyatsiyalarga, valyuta va ko’chmas mulk
sarmoyalariga ko’proq e’tibor qaratadilar, real ishlab chiqarish esa ikkinchi
darajaga tushib qoladi. Bu iqtisodiyotning real sektorini zaiflashtiradi va umuman
iqtisodiy rivojlanishni sekinlashtiradi.
Inflyatsiyaning ijobiy tomonlari ham mavjud. Mo’’tadil inflyatsiya iqtisodiy
o’sishni rag’batlantirishi, qarz yuki nisbatini kamaytirishi mumkin. Agar narxlar
ma’lum darajada oshsa, qarzdorlar o’z eski qarzlarini inflyatsiya tufayli real
qiymatda arzonroq tarzda to’lay oladilar. Shu sababli ayrim hollarda mo’’tadil
inflyatsiya iqtisodiyotda ijobiy rol o’ynashi mumkin. Biroq bu holat
inflyatsiyaning aniq nazorat ostida bo’lishi va me’yordan chiqmasligi sharti bilan
yuz beradi.
Xulosa qilib aytganda, inflyatsiya o’zining iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari
bilan juda keng ko’lamli ta’sirga ega. Uni nazorat qilish va unga qarshi samarali
siyosat yuritish har bir davlat uchun strategik ahamiyat kasb etadi. Inflyatsiyaning
salbiy oqibatlarini kamaytirish uchun esa markaziy banklar va hukumatlar o’zaro
muvofiqlashtirilgan pul-kredit va fiskal siyosat olib borishlari zarur. 4
1.3. Inflyatsiyaga qarshi siyosatning asosiy tamoyillari va usullari
Inflyatsiyaga qarshi kurash har bir mamlakat iqtisodiy siyosatining ajralmas
va eng muhim yo’nalishlaridan biridir. Inflyatsiyani nazorat qilish va uni ma’lum
darajada ushlab turish uchun ishlab chiqilgan siyosat turlari iqtisodiy barqarorlikni
ta’minlashga, aholining real daromadlarini himoya qilishga va umuman olganda,
iqtisodiy o’sishni qo’llab-quvvatlashga xizmat qiladi. Inflyatsiyaga qarshi
siyosatning asosiy tamoyillari o’z ichiga narxlar barqarorligini saqlash, pul
4
Todaro M.P., Smith S.C. "Economic Development." – 12th ed., Pearson, 2015.
14

barqarorlikni ta'minlash va monetar siyosatni izchil boshqarish orqali narxlarning
keskin oshishining oldini olish.
Shuningdek, O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosatida valyuta kursi
ham muhim o’rin tutadi. Milliy valyutaning devalvatsiyasi inflyatsiya darajasini
oshirishga olib keladi, shuning uchun Markaziy Bank valyuta kursining
barqarorligini ta’minlashga katta e'tibor qaratadi. Biroq, O’zbekistonda
inflyatsiyani kamaytirishdagi muammolar orasida iqtisodiy o’sishning sust
sur'atlari, eksport imkoniyatlarining cheklanganligi va tashqi iqtisodiy muammolar
mavjud.
Xorijiy mamlakatlarda inflyatsiyaga qarshi siyosatning samaradorligi
Xorijiy mamlakatlarda, xususan, rivojlangan iqtisodiyotga ega bo’lgan
davlatlar, inflyatsiyaga qarshi siyosatni amalga oshirishda ko’proq tajribaga ega.
AQSh, Yevropa Ittifoqi, Rossiya va Xitoyda inflyatsiyani nazorat qilishda o’ziga
xos yondashuvlar mavjud.
AQShda, Federal Rezerv foiz stavkalarini oshirish yoki kamaytirish orqali
inflyatsiyani boshqaradi. 2020-yilning oxirlarida, COVID-19 pandemiyasi sababli
iqtisodiy turg’unlikni bartaraf etish uchun Federal Rezerv qisqa muddatda foiz
stavkalarini keskin kamaytirdi. Biroq, inflyatsiya darajasi 2021 yilda sezilarli
darajada oshdi, va Federal Rezerv inflyatsiyaga qarshi kurashish uchun 2022
yildan boshlab foiz stavkalarini oshirishga qaror qildi. Bu chora inflyatsiyani
boshqarishda samarali bo’lsa-da, iqtisodiy o’sish sur'atlarini sekinlashtirishi
mumkin.
Yevropa Ittifoqida ECB inflyatsiyani boshqarish uchun bir nechta vositalarni
qo’llaydi. Ularning asosiy vazifasi 2% inflyatsiya darajasini saqlashdir. Yevropa
Ittifoqi davlatlari fiskal siyosatni kuchaytirish va ijtimoiy dasturlarni qo’llash
34

Guliston-2025
2

tashqi iqtisodiy aloqalarni kuchaytirish zarur. Shu bilan birga, inflyatsiyaning
ijtimoiy oqibatlarini kamaytirish va aholi daromadlarini oshirishga qaratilgan
chora-tadbirlar inflyatsiyaga qarshi siyosatning asosiy ustuvor yo’nalishlarini
tashkil etadi. 7
7
Obidov K. "Makroiqtisodiyot nazariyasi." – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020.
27

Inflyatsiyaga qarshi siyosat doirasida boshqa yordamchi choralar ham
qo’llaniladi. Masalan, milliy valyutani mustahkamlash bo’yicha choralar ko’riladi,
eksport-import operatsiyalari rag’batlantiriladi, ishlab chiqarishni oshirish uchun
investitsiyalar jalb qilinadi. Mahsulot va xizmatlar bozori raqobatbardoshligini
oshirish orqali narxlarning haddan tashqari o’sishining oldi olinadi. Shu bilan
birga, aholining moliyaviy savodxonligini oshirish va inflyatsiya xavfini
kamaytirishga qaratilgan ommaviy axborot kampaniyalari ham inflyatsiyaga qarshi
siyosatning muhim tarkibiy qismlaridan biridir.
Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 2024 yilda O’zbekiston Respublikasi
Markaziy banki tomonidan amalga oshirilgan qat’iy pul-kredit siyosati natijasida
yillik inflyatsiya darajasi 9,2 foizdan 8,5 foizgacha pasaytirildi. Bu natija
mamlakatda inflyatsiyaga qarshi siyosatning ma’lum darajada samarali olib
borilayotganligini ko’rsatadi. Shu bilan birga, inflyatsiyani maqsadli darajada
ushlab turish uchun fiskal siyosat va strukturaviy islohotlar bilan monetar siyosat
o’zaro muvofiqlashtirilgan holda amalga oshirilmoqda.
Inflyatsiyaga qarshi siyosatning muvaffaqiyati ko’p jihatdan hukumatning va
markaziy bankning iqtisodiy muvozanatni saqlashdagi qat’iyati, iqtisodiy
islohotlarning izchilligi va aholining iqtisodiy siyosatga bo’lgan ishonch darajasiga
bog’liq. Shu sababli, inflyatsiyaga qarshi kurash nafaqat moliyaviy va iqtisodiy
mexanizmlarni o’z ichiga oladi, balki ijtimoiy-psixologik omillarni ham hisobga
olgan holda olib borilishi kerak. 5
5
Mankiw N.G. "Makroiqtisodiyot asoslari." – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021.
17

islohotlar amalga oshirmoqda. Ish haqlarining ko’payishi, albatta, iste’mol
talabining oshishiga olib keladi, ammo bu talabning ishlab chiqarish bilan
mutanosib bo’lishi zarur. Aholining daromadlarini oshirish orqali inflyatsiyaga
qarshi kurashning ijtimoiy va iqtisodiy taraflarini muvofiqlashtirish mumkin.
Shuningdek, inflyatsiyaga qarshi siyosatni amalga oshirishda xalqaro
tashkilotlar, jumladan, Jahon banki va Xalqaro valyuta jamg’armasi (IMF) bilan
hamkorlik ham muhim ahamiyat kasb etadi. O’zbekiston bu tashkilotlardan
iqtisodiy siyosatni optimallashtirish va inflyatsiya darajasini kamaytirish bo’yicha
amaliy yordamlar olmoqda. Xalqaro yordamlar va maslahatlar inflyatsiyani
jilovlashda samarali vosita sifatida xizmat qilmoqda.
Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 2021-yildan boshlab O’zbekiston
iqtisodiyotida inflyatsiya sur’atlari sezilarli darajada pasaygan. 2022-yilda yillik
inflyatsiya darajasi 9,3 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2023-yil yakunlariga ko’ra bu
ko’rsatkich 8,8 foizga tushdi. Bunda, hukumat tomonidan amalga oshirilgan
monetar va fiskal siyosat choralari hamda strukturaviy islohotlarning ijobiy ta’siri
ko’rinib turibdi.
Shu bilan birga, inflyatsiyaga qarshi kurashishning asosiy yo’nalishlari faqat
iqtisodiy vositalar bilan cheklanmaydi. O’zbekiston hukumati inflyatsiyaning
oldini olish uchun ijtimoiy sohada ham chora-tadbirlarni ko’rib chiqmoqda.
Ijtimoiy dasturlar, ijtimoiy himoya va aholining moliyaviy savodxonligini oshirish
orqali inflyatsiyaning ijtimoiy oqibatlarini kamaytirishga qaratilgan ishlar amalga
oshirilmoqda. Bu chora-tadbirlar inflyatsiyaning iqtisodiy barqarorlikni
ta’minlashdagi salbiy ta’sirini minimallashtirishga yordam beradi.
Xulosa qilib aytganda, O’zbekiston Respublikasi inflyatsiyaga qarshi
siyosatning samarali amalga oshirilishiga alohida e’tibor qaratmoqda. Monetar va
23

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
RAQAMLI IQTISODIYOT VA INNOVATSIYALAR FAKULTETI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“IQTISODIY O’SISH”
fanidan
ZAMONAVIY SHAROITDA O’ZBEKISTON VA XORIJIY
MAMLAKATLARDA INFLYATSIYAGA QARSHI SIYOSATNING
QIYOSIY TAHLILI
Mavzusidagi
KURS ISHI

1«Himoyadan o’tdi»
Baholandi __________________
«____» _____________ 2025 y.
Qabul qildi:
_____________________________ Bajardi:
III-kurs, 4_-22 guruh talabasi
________________________
Ilmiy raxbar:
_________________________

Birinchidan, monetar siyosat – bu inflyatsiyani nazorat qilishning eng asosiy
vositalaridan biri bo’lib, O’zbekiston Markaziy banki tomonidan amalga oshiriladi.
2017-yildan boshlab, O’zbekiston Markaziy banki pul-kredit siyosatini yanada
qat’iylashtirishga kirishdi. Bu doirada pul massasini nazorat qilish va inflyatsiyaga
qarshi kurashish uchun asosiy vosita sifatida foiz stavkalarini oshirish, majburiy
zaxira me’yorlarini belgilash va open-market operatsiyalarini (ochiq bozorda
operatsiyalar) amalga oshirishdan foydalaniladi. Foiz stavkasining oshirilishi
kreditlarning qimmatlashishiga olib keladi va iqtisodiyotda pul aylanishini
cheklaydi, bu esa inflyatsion bosimni kamaytiradi.
Markaziy bankning asosiy maqsadi pul massasini tartibga solish orqali
narxlar barqarorligini saqlashdir. O’zbekiston Markaziy banki foiz stavkasini
o’zgartirish orqali moliyaviy bozorlarni va iqtisodiyotning boshqa segmentlarini
nazorat qiladi. 2022-yilda O’zbekiston Markaziy banki asosiy foiz stavkasini 14,0
foizga oshirdi, bu esa inflyatsiyani kamaytirishga qaratilgan muhim qadam bo’ldi.
Bu siyosat natijasida yillik inflyatsiya darajasi 2023-yil yakunlariga ko’ra 8,8
foizni tashkil etdi, bu esa inflyatsiyani jilovlash borasida ijobiy natijadir.
Ikkinchidan, fiskal siyosatning muhim roli inflyatsiya nazoratida o’ynanadi.
Fiskal siyosat davlat byudjetining muvofiqlashtirilishi, davlat xarajatlari va
soliqlarni boshqarish orqali inflyatsiyaga ta’sir ko’rsatadi. Agar davlatning byudjeti
taqchil bo’lsa va bu taqchillik pul emissiyasi orqali moliyalashtirilsa, inflyatsiya
ko’tariladi. Shu sababli, O’zbekiston hukumati byudjetni muvozanatlashga alohida
e’tibor qaratmoqda.
2021-yildan boshlab, O’zbekistonda byudjetni qisqartirish, davlat
xarajatlarini optimallashtirish va soliqlarga oid islohotlar amalga oshirildi. Bu
islohotlar fiskal siyosatni kuchaytirish va iqtisodiyotda inflyatsiyani jilovlash
21

orqali inflyatsiya darajasi nazorat qilinadi. Xitoyda esa, davlatning rejalashtirilgan
iqtisodiy siyosati va subsidiyalar tizimi inflyatsiyaning pasayishiga yordam beradi.
Shu bilan birga, O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosati bu
mamlakatlarning tajribalaridan o’rnak olishni talab qiladi. Xususan, O’zbekiston
uchun nafaqat pul-kredit siyosati, balki fiskal siyosatni ham yaxshilash zarur.
O’zbekistonning iqtisodiy sharoitlari va inflyatsiyaga qarshi siyosatini hisobga
olgan holda, o’ziga xos yondashuvlarni ishlab chiqish va amalga oshirish uchun
Rossiya va Xitoy tajribalarini o’rganish muhim ahamiyatga ega.
3.3. O’zbekiston va Xorijiy mamlakatlarda inflyatsiyaga qarshi
siyosatning samaradorligini solishtirish
O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosatining samaradorligi
O’zbekiston Respublikasida inflyatsiyaga qarshi siyosatning asosiy vositasi
— bu Markaziy Bankning monetar siyosati, xususan, foiz stavkalarini boshqarish
orqali inflyatsiya darajasini nazorat qilishdir. O’zbekiston Markaziy Banki
inflyatsiyani maqsadli tarzda boshqarish uchun 2020-yildan boshlab o’zining
asosiy foiz stavkalarini oshirishga va qisqa muddatli pul ta’minotini cheklashga
harakat qildi. Buning natijasida, 2020-2021 yillarda inflyatsiya darajasi yuqori
bo’lgan, lekin 2022 yildan boshlab inflyatsiya darajasi biroz pasaygan va 2023 yil
oxirida 12-13% atrofida bo’lgan.
O’zbekiston iqtisodiyoti ko’plab tashqi va ichki omillarga bog’liq, shuning
uchun inflyatsiya darajasi global energiya narxlarining o’zgarishi, yer resurslari va
oziq-ovqat mahsulotlari narxlarining o’zgarishlariga ham bevosita ta'sir qiladi.
O’zbekiston hukumati inflyatsiyaning oldini olish uchun bir qator islohotlarni
amalga oshirdi, shu jumladan iqtisodiy o’sish sur’atini oshirish, makroiqtisodiy
33

ham, sanoat va qishloq xo’jaligida hali ham strukturaviy muammolar mavjud.
Xususan, iqtisodiyotning diversifikatsiya qilinmasligi, qishloq xo’jaligida
hosildorlikning pastligi va ishlab chiqarishning raqobatbardosh bo’lmasligi
inflyatsiya bosimini oshiradi. Bundan tashqari, xalqaro narxlarning o’zgarishi,
masalan, neft, gaz va oziq-ovqat mahsulotlari narxlarining oshishi, O’zbekiston
iqtisodiyotiga bevosita ta’sir ko’rsatadi. Bu omillar inflyatsiyaga qarshi olib
borilayotgan siyosatning samaradorligini qisqa muddatda cheklaydi.
Ikkinchidan, inflyatsiyani nazorat qilishning samaradorligini ta’minlash
uchun iqtisodiy islohotlar doimiy ravishda davom ettirilishi kerak. 2020-2025
yillarga mo’ljallangan iqtisodiy islohotlar dasturi doirasida amalga oshirilayotgan
strukturaviy islohotlar inflyatsiya darajasini kamaytirishga qaratilgan bo’lib, bu
islohotlar uzoq muddatda o’z natijalarini beradi. Shu bilan birga, O’zbekistonning
inflyatsiya siyosatining samaradorligini oshirish uchun xalqaro hamkorlik,
xususan, Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg’armasi kabi tashkilotlar bilan
hamkorlik muhim ahamiyatga ega. Xalqaro tashkilotlar O’zbekistonning
inflyatsiyaga qarshi siyosatini takomillashtirishda maslahatlar berishi, shuningdek,
moliyaviy yordam ko’rsatishi mumkin.
Yana bir muhim omil bu – moliyaviy sektorda islohotlarning davom etishi.
O’zbekistonning moliya bozorlarini liberallashtirish va rivojlantirish inflyatsiyani
nazorat qilishda muhim vosita hisoblanadi. Aholining kreditlashda qatnashishi,
bank tizimining samaradorligi va moliyaviy xizmatlarning ko’payishi
inflyatsiyaning oldini olishda yordam beradi. Shuningdek, Markaziy bank
tomonidan kredit foiz stavkalarining mos ravishda boshqarilishi inflyatsiyaning
oldini olishga yordam beradi. 2023-yilga kelib, O’zbekistonning moliya sektori
ko’plab islohotlarga erishgan bo’lsa-da, bu jarayonni davom ettirish zarur.
25

II BOB. O ZBEKISTONDA INFLYATSIYAGA QARSHI SIYOSATNINGʻ
AMALIYOTI
2.1. O zbekistonda inflyatsiyaning shakllanish omillari
ʻ
O zbekiston Respublikasida inflyatsiya jarayonlarining shakllanishi bir
ʻ
necha muhim iqtisodiy, moliyaviy va tashkiliy omillar bilan izohlanadi.
Mustaqillikning dastlabki yillarida mamlakat iqtisodiyoti keskin islohotlar davriga
kirdi, bu esa inflyatsiya darajasining yuqori bo lishiga sabab bo ldi. Bozor
ʻ ʻ
iqtisodiyotiga o tish, davlat tomonidan narxlarning erkinlashtirilishi, ishlab
ʻ
chiqarish va logistika tizimlarining buzilishi, milliy valyuta - so’mning joriy
qilinishi va uning dastlabki yillardagi noturg’unligi kabi omillar inflyatsiya
jarayonining kuchayishiga olib keldi. Narxlarning tezkor erkinlashtirilishi
natijasida ta’minot va talab o’rtasidagi nomutanosiblik yuzaga keldi, bu esa o’z
navbatida umumiy narxlar darajasining oshishiga olib keldi.
Iqtisodiy o’sishning past sur’atlari ham inflyatsiyaning asosiy omillaridan
biri bo’ldi. 1990-yillarda sanoat ishlab chiqarishining qisqarishi, qishloq
xo’jaligida hosildorlikning pasayishi va tashqi iqtisodiy aloqalarning zaiflashuvi
iqtisodiy faollikni susaytirdi. Natijada, mahsulot va xizmatlarning taklifi kamaydi,
bu esa ichki bozorda narxlarning o’sishiga turtki berdi. O’zbekistonning o’zini o’zi
yetarlicha ta’minlash darajasi past bo’lgani uchun ko’plab tovarlar va xomashyolar
import qilinar edi, bu esa import narxlarining oshishi orqali ichki narxlarning
oshishiga ham sabab bo’ldi.
Pul-kredit siyosatining dastlabki bosqichlaridagi zaifligi ham inflyatsiyaga
kuchli ta’sir ko’rsatdi. Markaziy bank tomonidan pul emissiyasi yordamida davlat
byudjeti taqchilligini moliyalashtirish amaliyoti olib borildi. Bu esa iqtisodiyotda
ortiqcha pul massasining shakllanishiga va natijada inflyatsiya bosimining
18

Rossiya markaziy banki (Bank Rossii) inflyatsiyani nazorat qilishda eng muhim
rolni o’ynaydi. Bank Rossii inflyatsiya darajasini pasaytirish va iqtisodiy o’sishni
qo’llab-quvvatlash uchun bir qator vositalarni qo’llaydi, masalan, foiz stavkalarini
boshqarish, bozor likvidligini boshqarish va pul-kredit siyosatini amalga oshirish.
Rossiyada inflyatsiyaning boshqarilishi asosan foiz stavkalariga asoslanadi.
Agar inflyatsiya oshib borayotgan bo’lsa, Bank Rossii foiz stavkalarini oshiradi, bu
esa kredit olishni qimmatlashtiradi va iqtisodiy faollikni susaytiradi. 2015-yilda
Rossiyada inflyatsiya darajasi 15,5% ga yetdi, bu iqtisodiy o’sishning sekinlashishi
va neft narxlarining pasayishi bilan bog’liq edi. Bank Rossii o’zining asosiy foiz
stavkasini oshirib, inflyatsiyani qisqa muddatda kamaytirishga muvaffaq bo’ldi.
Shu bilan birga, Rossiya hukumati iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash uchun fiskal
siyosatni ham qo’llaydi, davlat xarajatlarini va soliqlarni tartibga solish orqali
inflyatsiya bosimini kamaytirishga harakat qiladi.
2020-yilda pandemiya davrida Rossiya iqtisodiyoti jiddiy zarbalarga
uchradi. Bank Rossii bu davrda iqtisodiyotni qo’llab-quvvatlash uchun foiz
stavkalarini kamaytirdi va pul ta’minotini kengaytirdi. Pandemiya oxirida
inflyatsiya darajasi yana oshdi, 2021-yilda Rossiyada inflyatsiya 6,5% ga yetdi, bu
esa Bank Rossii tomonidan yangi monetar siyosat choralari, shu jumladan foiz
stavkalarini oshirishga olib keldi. Rossiya inflyatsiyaga qarshi kurashda nafaqat
markaziy bankning siyosatiga, balki global energiya narxlariga ham bog’liq bo’lib,
shu sababli ularning ta'siri nafaqat ichki, balki tashqi bozorlarda ham seziladi.
Xitoyda inflyatsiyaga qarshi siyosat tajribasi
Xitoyning iqtisodiy tizimi o’ziga xosdir, chunki bu mamlakatda markaziy
rejalashtirilgan iqtisodiyot elementlari mavjud bo’lib, inflyatsiyaga qarshi siyosatni
amalga oshirishda davlatning roli juda katta. Xitoyning Markaziy banki, ya'ni
31

qo’llab-quvvatlash uchun keng qamrovli pul-kredit siyosatini amalga oshirdi.
2020-yilda pandemiya davrida Yevropa Ittifoqi iqtisodiyotining barqarorligini
saqlash uchun ECB yana keng miqyosda iqtisodiy yordam paketlarini ishlab
chiqdi. Ammo pandemiyadan keyin inflyatsiya tez o’sishga boshladi, 2021-yilda
Yevropada inflyatsiya 4% ga yetdi, bu esa ECBni foiz stavkalarini ko’tarishga
majbur qildi.
AQSh va Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida inflyatsiyaga qarshi siyosatning
tajribasi o’zining samarali va tajribali usullari bilan ajralib turadi. AQShda, Federal
Rezerv foiz stavkalarini oshirib, inflyatsiyani nazorat qiladi, lekin bu jarayon
iqtisodiy o’sish va ish o’rinlarining kamayishiga olib kelishi mumkin. Yevropa
Ittifoqi esa, ECBning pul siyosati bilan birga, fiskal siyosatni ham qo’llash orqali
inflyatsiyani boshqaradi. Ikkala tizimda ham inflyatsiya darajasini pasaytirish
uchun pul va fiskal siyosat birgalikda ishlatiladi.
O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosati bilan solishtirganda, AQSh va
Yevropa Ittifoqining tajribasi O’zbekistonga o’rnak bo’lishi mumkin. Ammo
O’zbekistonning iqtisodiy sharoitlari, ichki va tashqi omillari hisobga olingan
holda, inflyatsiyani nazorat qilishda yanada moslashuvchan va o’ziga xos
yondashuvlarni ishlab chiqish zarur. O’zbekistonning monetar siyosatini
takomillashtirish, markaziy bankning mustaqilligini oshirish va iqtisodiy o’sishni
qo’llab-quvvatlash uchun islohotlarni davom ettirish muhimdir.
3.2. Rossiya va Xitoyda inflyatsiyaga qarshi siyosat tajribasi
Rossiyada inflyatsiyaga qarshi siyosat tajribasi
Rossiya Federatsiyasi inflyatsiya darajasini boshqarish va iqtisodiy
barqarorlikni saqlash uchun o’zining an'anaviy monetar siyosatini ishlab chiqqan.
30

ko’rsatish lozim. Talab inflyatsiyasi iqtisodiyotda iste'mol va investitsiya
talabining umumiy hajmi taklifdan oshib ketishi natijasida yuzaga keladi. Bu
holatda, aholining real daromadlari ortib boradi, lekin ishlab chiqarish
imkoniyatlari ushbu talabni qondira olmaydi va natijada narxlar o’sib boradi. Misol
tariqasida, pandemiyadan so’ng ayrim mamlakatlarda davlatlar tomonidan aholiga
ko’plab moliyaviy yordamlar berilgani, talabning keskin ortishiga va buning
natijasida narxlarning oshishiga olib kelganini keltirish mumkin.
1.1.1-rasm.2023-yilda inflyatsiya 8,77 foizni tashkil qildi. 1
Taklif inflyatsiyasi esa ishlab chiqarish xarajatlarining ortishi bilan
bog’liqdir. Agar xom ashyo, energiya, ishchi kuchi va boshqa resurslar narxi oshsa,
ishlab chiqaruvchilar bu ortiqcha xarajatlarni mahsulot narxiga yuklaydi. Masalan,
1970-yillarda jahon bozorida neft narxining keskin oshishi ko’plab mamlakatlarda
inflyatsiya darajasining keskin oshishiga sabab bo’lgan. Hozirgi kunda ham
1
https://www.gazeta.uz/media/img/2024/01/l7MMBL17042624647701_o.jpg
8

massasini tartibga solish, davlat xarajatlarini oqilona boshqarish va ishlab
chiqarishni rag’batlantirish kabi asosiy vazifalarni oladi.
Inflyatsiyaga qarshi kurashishning asosiy tamoyillaridan biri bu monetar
barqarorlikni ta’minlashdir. Monetar barqarorlik deganda mamlakatdagi pul
massasining iqtisodiyot ehtiyojlariga mos va barqaror o’sishini ta’minlash
tushuniladi. Pul massasining haddan ortiq ko’payishi inflyatsiyaning asosiy sababi
bo’lganligi sababli, markaziy banklar tomonidan pul-kredit siyosati orqali pul
ta’minoti qat’iy nazorat ostida ushlab turiladi. Pul-kredit siyosati doirasida asosiy
vosita sifatida foiz stavkalari va majburiy zaxira me’yorlari belgilanishi, davlat
obligatsiyalarini chiqarish yoki ularni qayta sotib olish orqali bank tizimidagi
likvidlik darajasi tartibga solinadi.
Ikkinchi muhim tamoyil bu fiskal intizomni ta’minlashdir. Davlatning
byudjet siyosati inflyatsiyaga sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Agar davlat byudjet
taqchilligini moliyalashtirish uchun pul emissiyasidan foydalansa, bu pul
massasining ortishiga va natijada inflyatsiyaga olib keladi. Shu sababli, davlat
xarajatlarini daromad manbalariga mos ravishda cheklash, soliqlarni oqilona va
adolatli yig’ish, byudjetni muvozanatli holatda ushlab turish inflyatsiyaga qarshi
siyosatning ajralmas qismi hisoblanadi.
Uchinchi tamoyil sifatida narx va ish haqi siyosatini muvofiqlashtirish
zarurati e’tirof etiladi. Aholining nominal daromadlarini mehnat unumdorligining
oshishi darajasiga mutanosib tarzda o’stirish inflyatsiyaning oldini olishga xizmat
qiladi. Agar ish haqlari ishlab chiqarish samaradorligidan tezroq oshsa, ishlab
chiqarish xarajatlari ko’payadi va bu o’z navbatida narxlarning umumiy o’sishiga
olib keladi. Shu sababli, ish haqi indeksatsiyasi tizimi, ya’ni real xarid qobiliyatini
15

saqlab qolgan holda ish haqlarini tartib bilan oshirib borish mexanizmi ishlab
chiqiladi.
Inflyatsiyani jilovlash uchun qo’llaniladigan usullar bir necha asosiy
guruhlarga bo’linadi. Birinchidan, monetar usullar mavjud bo’lib, ular pul-kredit
siyosati orqali amalga oshiriladi. Monetar siyosat doirasida asosiy maqsad
iqtisodiyotdagi pul massasini qisqartirish yoki uning o’sishini cheklashdir. Buning
uchun markaziy bank diskont stavkasini oshiradi, banklarning majburiy zaxira
me’yorlarini ko’paytiradi yoki ochiq bozorda davlat obligatsiyalarini sotadi.
Masalan, O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki 2022 yilda inflyatsiya
bosimini kamaytirish maqsadida asosiy foiz stavkasini bir necha marta oshirdi,
natijada kreditlar qimmatlashdi va iqtisodiyotda pul aylanishi biroz susaydi.
Ikkinchi usul fiskal siyosat vositalari orqali amalga oshiriladi. Fiskal
siyosatning inflyatsiyaga qarshi choralari davlat xarajatlarini kamaytirish,
soliqlarni oshirish yoki davlat byudjeti taqchilligini qisqartirishdan iborat bo’lishi
mumkin. Soliqlar oshirilganda, aholining iste’mol uchun mavjud mablag’lari
kamayadi va bu ichki talabni pasaytiradi. Davlat xarajatlarini qisqartirish esa
iqtisodiyotdagi umumiy talabni qisqartirish orqali inflyatsiyani jilovlaydi.
Uchinchi usul esa to’g’ridan-to’g’ri narxlar va ish haqlari ustidan nazorat
o’rnatishdir. Bu usul odatda favqulodda iqtisodiy vaziyatlarda qo’llaniladi. Davlat
muhim tovarlar va xizmatlar narxlarini belgilaydi yoki ular uchun maksimal narx
chegaralarini o’rnatadi. Shuningdek, ish haqlari o’sishini ham ma’lum cheklovlar
doirasida ushlab turishga harakat qiladi. Biroq bu usul uzoq muddatda iqtisodiy
rivojlanishga salbiy ta’sir ko’rsatishi va norasmiy bozorlarga turtki berishi
mumkin.
16

Bularning barchasida inflyatsiyani boshqarish uchun monetar siyosatning samarali
yondashuvlari va fiskal siyosatni integratsiyalashgan holda qo’llash usullari
mavjud. Misol uchun, AQSh va Yevropa Ittifoqi inflyatsiyaga qarshi kurashishda
foiz stavkalarini boshqarish va iqtisodiy o’sishni qo’llab-quvvatlashga alohida
e'tibor qaratishadi, Rossiya va Xitoy esa o’zlarining iqtisodiy tizimlariga mos
keladigan markazlashtirilgan siyosatlarni amalga oshiradilar.
O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosati, xorijiy tajribalar bilan
taqqoslaganda, o’zining samaradorligini oshirish uchun kengroq va ko’p qirrali
yondashuvlarni qo’llashi kerak. O’zbekistonning iqtisodiy sharoitlari, o’ziga xos
resurslari va barqarorlikni ta’minlash uchun innovatsion siyosatlarni ishlab chiqish
zarurati mavjud. 9
9
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki hisobotlari. – Toshkent, 2023.
36

Kelajakda inflyatsiyaga qarshi kurashishda erishilgan samaradorlikni davom
ettirish uchun bir qator muhim chora-tadbirlar amalga oshirilishi lozim.
Birinchidan, iqtisodiyotning diversifikatsiyasini ta’minlash zarur. Qishloq
xo’jaligini modernizatsiya qilish, sanoat ishlab chiqarishni oshirish va yuqori
texnologik tarmoqlarni rivojlantirish inflyatsiya bosimini kamaytirishga yordam
beradi. Ikkinchidan, ish haqlarining barqaror o’sishi va ishlab chiqarishning
raqobatbardoshligini ta’minlash muhimdir. Ish haqlarining o’sishi iste’mol
talabining oshishiga olib keladi, ammo bu talabni ishlab chiqarish bilan
muvofiqlashtirish zarur.
Shuningdek, inflyatsiya darajasini pasaytirish uchun davlat xarajatlarini
optimallashtirish va soliqlarni adolatli ravishda taqsimlash zarur. O’zbekiston
hukumati ijtimoiy dasturlarni kuchaytirish, aholining farovonligini oshirish va
ijtimoiy himoya tizimini takomillashtirish orqali inflyatsiyaga qarshi kurashning
ijtimoiy jihatlarini mustahkamlashi lozim. Bu chora-tadbirlar inflyatsiyaning
iqtisodiy barqarorlikka salbiy ta’sirini kamaytirishga yordam beradi.
Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 2023-yilda inflyatsiya darajasi 8,8 foizni
tashkil etdi, bu esa hukumatning inflyatsiyaga qarshi siyosatining samaradorligini
ko’rsatadi. Biroq, mamlakatda iqtisodiy o’sish va raqobatbardoshlikni oshirish
uchun inflyatsiyani barqaror ravishda 5-6 foiz atrofida ushlab turish kerak. Bu
maqsadga erishish uchun iqtisodiy islohotlar, moliya sektori islohotlari va ijtimoiy
siyosatni yanada kuchaytirish zarur.
Xulosa qilib aytganda, O’zbekistonda inflyatsiyaga qarshi siyosatning
samaradorligi inflyatsiya darajasining pasayishi va iqtisodiy barqarorlikning
yaxshilanishi bilan o’lchanadi. Ammo inflyatsiyaning to’liq bartaraf etilishi uchun
mamlakat iqtisodiyotida tuzilmaviy islohotlar, moliyaviy sektorni rivojlantirish va
26

energetika resurslari narxining o’zgarishi dunyo bo’ylab inflyatsion bosimni
kuchaytirib kelmoqda.
Inflyatsiya o’zining o’sish sur’ati va ta’sir darajasiga qarab turlicha bo’lishi
mumkin. Mo’’tadil inflyatsiya sharoitida narxlar yiliga 10 foizgacha o’sadi va bu
ko’pincha iqtisodiy rivojlanish jarayonining tabiiy qismi sifatida qabul qilinadi.
Agar inflyatsiya darajasi 10-50 foiz atrofida bo’lsa, bu tezkor inflyatsiya deb
ataladi va iqtisodiy faoliyatga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Giperinflyatsiya esa
narxlarning juda tez va nazoratsiz ravishda o’sishi holati bo’lib, uning natijasida
pul qadrsizlanib, iqtisodiy va siyosiy beqarorlik yuzaga keladi. Masalan, 1923
yilda Germaniyada yuzaga kelgan giperinflyatsiya davrida narxlar har bir necha
soatda ikki barobarga oshib borayotgan edi.
Inflyatsiyaning kutilgan va kutilmagan shakllari ham mavjud. Kutilgan
inflyatsiya sharoitida iqtisodiy agentlar narxlarning oshishini oldindan bilib,
shunga mos ravishda o’z xatti-harakatlarini moslashtiradilar. Ish haqlari,
shartnomalar va narx siyosati inflyatsiya prognozlariga qarab belgilanadi.
Kutilmagan inflyatsiya esa iqtisodiy agentlar uchun kutilmagan hodisa bo’lib,
ularning real daromadlariga va aktivlar qiymatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Statistik ma’lumotlarga murojaat qilar ekanmiz, O’zbekiston Respublikasi
Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlariga ko’ra, 2022 yilda mamlakatda iste’mol
narxlari indeksi 12,3 foizni tashkil qilgan. Bu ko’rsatkich 2021 yildagi 10,8 foizga
nisbatan biroz yuqori bo’lib, asosan oziq-ovqat mahsulotlari va energetika
resurslari narxining o’sishi bilan bog’liq bo’lgan. Xalqaro valyuta jamg’armasi
ma’lumotlariga ko’ra, global inflyatsiya darajasi esa 2022 yilda 8,8 foizni tashkil
etib, so’nggi 40 yil ichida eng yuqori ko’rsatkichlardan biriga yetgan. Bu o’sish
9

Xitoy Xalq Banki (PBOC), inflyatsiyani nazorat qilishda eng muhim vazifani
bajaradi. Xitoyda inflyatsiya darajasini boshqarishda monetar siyosat asosiy vosita
sifatida ishlatiladi. PBOC foiz stavkalarini va pul ta’minotini boshqarish orqali
inflyatsiyani nazorat qiladi.
Xitoyda inflyatsiyani kamaytirishning bir nechta usullari mavjud. Agar
inflyatsiya darajasi ortsa, PBOC foiz stavkalarini oshiradi, bu esa kredit olishni
qimmatlashtiradi va iqtisodiy faoliyatni susaytiradi. Xitoyda shuningdek,
davlatning fiskal siyosati ham katta rol o’ynaydi, chunki davlat xarajatlari va soliq
siyosati orqali inflyatsiyaning boshqarilishi ta'minlanadi.
Xitoyda inflyatsiya asosan oziq-ovqat mahsulotlari va energiya narxlarining
oshishi bilan bog’liq. Shu sababli, Xitoy hukumati inflyatsiyani boshqarish uchun
bir qator tadbirlarni amalga oshiradi. Xitoyda, masalan, oziq-ovqat xavfsizligini
ta'minlash va energetika sektorini barqarorlashtirish uchun davlat ko’plab
subsidiyalarni taqdim etadi. Buning natijasida Xitoyda inflyatsiya darajasi odatda
boshqa rivojlangan mamlakatlarga qaraganda nisbatan pastroq bo’ladi.
Pandemiya davrida, Xitoy iqtisodiyotining o’sish sur'ati sekinlashdi, ammo
inflyatsiya darajasi nisbatan past bo’lib qolgan. Xitoy hukumati va Xitoy Xalq
Banki iqtisodiyotni qo’llab-quvvatlash uchun katta moliyaviy yordam ko’rsatdi va
inflyatsiyaning pasayishiga olib keluvchi chora-tadbirlarni amalga oshirdi. 2020-
yil oxiriga kelib, Xitoyda inflyatsiya darajasi 2,5% ga yetdi, bu esa iqtisodiy o’sish
va barqarorlikni saqlash uchun eng yaxshi ko’rsatkichlardan biri bo’ldi.
Rossiya va Xitoyda inflyatsiyaga qarshi siyosatning tajribasi ko’plab
o’xshash jihatlarni o’z ichiga olsa-da, bu mamlakatlarning iqtisodiy tizimlari va
inflyatsiyaga qarshi kurashish metodlari farq qiladi. Rossiyada inflyatsiyani
nazorat qilishda asosiy vosita monetar siyosat bo’lib, foiz stavkalarini boshqarish
32

1.2.1-rasm.2010-yildan boshlab inflatsiya darajasi. 3
Inflyatsiya iqtisodiy adolatsizlikni kuchaytiradi. Qattiq inflyatsiya sharoitida
aholining past daromadli qatlamlari eng ko’p zarar ko’radi, chunki ularning
daromadlari narxlar o’sishiga mos tarzda osha olmaydi. Bu esa ijtimoiy
tafovutlarning ortishiga va ijtimoiy norozilik kayfiyatining kuchayishiga sabab
bo’ladi. Inflyatsiya shuningdek, byudjet taqchilligini ham kuchaytirishi mumkin.
Narxlar darajasining oshishi davlat xarajatlarining ortishiga olib keladi, shu bilan
birga real soliqlardan tushadigan tushumlar kamayadi, bu esa davlat moliyaviy
siyosatini qiyinlashtiradi.
Inflyatsiya eksport va import hajmiga ham ta’sir qiladi. Mahalliy narxlar
oshganda, eksport mahsulotlari nisbatan qimmatroq bo’lib qoladi va xalqaro
3
https://www.gazeta.uz/media/img/2024/11/PkpmR617304657914962_b.jpg
12

1. Inflyatsiya tushunchasi va uning turlari, sabablari haqida nazariy
ma'lumotlar berish.
2. O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosatining asosiy vositalarini tahlil
qilish.
3. Xorijiy mamlakatlardagi inflyatsiyaga qarshi siyosatni o’rganish va
ularning tajribalarini O’zbekiston bilan taqqoslash.
4. Inflyatsiyaga qarshi siyosatni amalga oshirishda yuzaga keladigan
muammolarni aniqlash.
5. O’zbekiston iqtisodiyoti uchun inflyatsiyaga qarshi siyosatning
samaradorligini oshirish bo’yicha takliflar ishlab chiqish.
Kurs ishining obyekti.
Kurs ishining obyekti — inflyatsiya jarayoni va unga qarshi olib
borilayotgan siyosat.
Kurs ishining predmeti.
Kurs ishining predmeti — O’zbekiston va xorijiy mamlakatlardagi
inflyatsiyaga qarshi siyosatning amaliyotdagi qo’llanilishi, inflyatsiyani
boshqarishdagi vositalar va ularning samaradorligi.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi.
Kurs ishi uchta bobdan iborat:
Birinchi bob — Inflyatsiya va unga qarshi siyosatning nazariy asoslari. Bu
bobda inflyatsiya tushunchasi, turlari, sabablari, uning iqtisodiyotga ta'siri haqida
batafsil ma'lumotlar beriladi.
Ikkinchi bob — O’zbekistonda inflyatsiyaga qarshi siyosatning amaliyoti.
Bu bobda O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosatining amaldagi vositalari va
natijalari tahlil qilinadi.
5

orqali inflyatsiyaga qarshi kurashadi. Misol uchun, 2008-yilgi moliyaviy
inqirozdan keyin ECB kuchli pul-kredit siyosatini amalga oshirdi, bu esa
inflyatsiya darajasining barqarorligini saqlashga yordam berdi. 2020 yildan so’ng
pandemiya davrida ECB iqtisodiyotni qo’llab-quvvatlash uchun katta moliyaviy
yordam paketi ishlab chiqdi, lekin bu inflyatsiyaning oshishiga olib keldi. Yevropa
Ittifoqi davlatlari inflyatsiyani boshqarish uchun nafaqat monetar, balki fiskal
siyosatni ham qo’llab-quvvatlashadi.
Rossiya va Xitoyda inflyatsiyaga qarshi siyosat ko’proq markazlashtirilgan
iqtisodiyot modeliga asoslanadi. Rossiya Markaziy Banki inflyatsiya darajasini
boshqarish uchun foiz stavkalarini oshirib, pul ta’minotini qisqartirishga harakat
qiladi. Xitoy esa inflyatsiyani boshqarishda nafaqat monetar siyosat, balki ijtimoiy
va iqtisodiy siyosatni ham qo’llaydi. Xitoyda inflyatsiyani boshqarish uchun,
shuningdek, davlat subsidiyalari va narxlarni nazorat qilish orqali inflyatsiyaning
oldini olishga harakat qilinadi.
O’zbekiston va xorijiy mamlakatlardagi inflyatsiyaga qarshi siyosatni
solishtirish
O’zbekiston va xorijiy mamlakatlardagi inflyatsiyaga qarshi siyosatni
solishtirganda, har bir mamlakatning iqtisodiy sharoitlari va siyosiy tizimiga qarab
yondashuvlar farqlanadi. O’zbekistonda inflyatsiyani boshqarish uchun monetar
siyosat, foiz stavkalarini boshqarish va fiskal siyosatni takomillashtirishga
qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Biroq, inflyatsiyani samarali
boshqarish uchun, O’zbekistonning ichki va tashqi omillari hisobga olinishiga
ehtiyoj mavjud.
Xorijiy mamlakatlarda, xususan, AQSh, Yevropa Ittifoqi, Rossiya va
Xitoyda inflyatsiyaga qarshi kurashishda yanada rivojlangan tizimlar mavjud.
35

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi.
Hozirgi kunda global iqtisodiyotda inflyatsiya eng muhim va dolzarb
iqtisodiy muammolardan biridir. Inflyatsiyaning yuqori darajasi mamlakat
iqtisodiyotining barqarorligini va aholi turmush darajasini sezilarli darajada
pasaytiradi. Xususan, O’zbekistonning tranzit iqtisodiy sharoitlarida inflyatsiya
darajasining yuqori bo’lishi iqtisodiy siyosatning eng dolzarb yo’nalishlaridan
biriga aylangan. Shu bilan birga, inflyatsiyaning boshqarilishi xalqaro tajribalarga
asoslanib amalga oshirilishi zarur. Bunday sharoitda, inflyatsiyaga qarshi samarali
siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirish O’zbekiston iqtisodiyotining barqaror
o’sishini ta'minlash uchun muhim ahamiyatga ega.
Kurs ishida inflyatsiyaga qarshi siyosatning nazariy asoslari, O’zbekiston va
xorijiy mamlakatlardagi amaliy tajribalari va samaradorligi tahlil qilinadi. Ushbu
ishda, inflyatsiyaga qarshi siyosatni boshqarishning samaradorligini taqqoslash,
O’zbekistonning amaldagi siyosatini rivojlangan davlatlarning tajribasi bilan
solishtirish hamda inflyatsiyani kamaytirish uchun yangi yondashuvlarni ishlab
chiqish masalalari o’rganiladi. Bu ish nafaqat iqtisodchilar, balki iqtisodiy
siyosatni ishlab chiqayotgan davlat idoralari uchun ham foydali bo’ladi.
Kurs ishining maqsadi.
Ushbu kurs ishining asosiy maqsadi — O’zbekiston va xorijiy
mamlakatlardagi inflyatsiyaga qarshi siyosatning samaradorligini solishtirish,
inflyatsiyaga qarshi kurashishda qo’llaniladigan asosiy usullar va vositalarni tahlil
qilish, shuningdek, O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosatining
samaradorligini oshirish bo’yicha takliflar ishlab chiqishdan iborat.
Kurs ishining vazifalari.
4

global pandemiya oqibatlari, logistika zanjirlaridagi uzilishlar va geosiyosiy
beqarorlik bilan izohlanadi.
Inflyatsiyaning iqtisodiyotga ta’siri ko’p qirrali. Bir tomondan, mo’’tadil
inflyatsiya investitsiyalarni rag’batlantirishi va iqtisodiy o’sishni qo’llab-
quvvatlashi mumkin. Boshqa tomondan esa yuqori va nazoratsiz inflyatsiya
aholining real daromadlarini kamaytiradi, jamg’armalarni qadrsizlantiradi va
iqtisodiy o’sishni sekinlashtiradi. Xususan, real ish haqlarining inflyatsiyaga mos
ravishda o’smasligi aholi farovonligining pasayishiga olib keladi. Bundan tashqari,
inflyatsiyaning yuqori darajasi investorlarning ishonchini pasaytirib, kapital
oqimini to’xtatadi va umumiy iqtisodiy beqarorlikni kuchaytiradi.
Inflyatsiyaning oldini olish va uni nazorat qilish uchun markaziy banklar
tomonidan pul-kredit siyosati olib boriladi. O’zbekiston Respublikasi Markaziy
banki ham inflyatsiyani jilovlashni o’zining asosiy maqsadlaridan biri sifatida
belgilagan. 2022-2023 yillarda Markaziy bank asosiy stavkani yuqori darajada
saqlab turish orqali iqtisodiyotda inflyatsion bosimni kamaytirishga harakat
qilmoqda.
Xulosa qilib aytganda, inflyatsiya zamonaviy iqtisodiyotni har tomonlama
ta’sir qiluvchi murakkab va ko’p omilli jarayon bo’lib, uning tabiati va sabablari
to’g’ri tushunilsa, unga qarshi samarali siyosat olib borish imkoniyati oshadi.
Inflyatsiyani nazorat ostida saqlash esa iqtisodiy barqarorlik va aholining
farovonligini ta’minlashda muhim omil hisoblanadi. 2
2
Dornbusch R., Fischer S., Startz R. "Makroiqtisodiyot." – McGraw-Hill, 2018.
10

2. www.stat.uz – O’zbekiston Respublikasi Statistika agentligi rasmiy sayti
3. www.imf.org – Xalqaro Valyuta Jamg’armasi rasmiy sayti
4. www.worldbank.org – Jahon banki rasmiy sayti
5. www.oecd.org – Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkiloti (OECD)
rasmiy sayti
6. www.brookings.edu – Brookings Institution tahliliy markazi
7. www.economist.com – The Economist jurnali
8. www.tradingeconomics.com – Xalqaro iqtisodiy ko’rsatkichlar ma’lumotlari
9. www.investopedia.com – Iqtisodiyot va moliyaviy atamalar izohi
10. www.ft.com – Financial Times iqtisodiy va moliyaviy yangiliklar
41

fiskal siyosat choralari, strukturaviy islohotlar, mehnat bozori siyosati va xalqaro
iqtisodiy aloqalar O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi kurashishda erishgan
muvaffaqiyatlarining asosiy omillaridir. Shu bilan birga, inflyatsiyani past darajada
ushlab turish va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash uchun mamlakatda doimiy
ravishda islohotlar olib borilishi zarur.
2.3. O zbekistonda inflyatsiyaga qarshi siyosatning samaradorligi vaʻ
kelajakdagi istiqbollari
O’zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiyaga qarshi olib borilayotgan siyosatning
samaradorligi va uning istiqbollari mamlakatning iqtisodiy barqarorligini
ta’minlashda, jamiyatning farovonligini oshirishda va global iqtisodiyotda
raqobatbardoshligini kuchaytirishda muhim ahamiyatga ega. O’zbekiston
hukumatining inflyatsiyani jilovlash bo’yicha amalga oshirgan islohotlari o’zining
ijobiy natijalarini ko’rsatmoqda, biroq, inflyatsiya bosimini butunlay bartaraf etish
oson bo’lmagan murakkab jarayon ekanligi ham haqiqatdir.
O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosatining samaradorligini tahlil
qilishda birinchi navbatda mamlakatning inflyatsiya sur’atlaridagi o’zgarishlarni
ko’rib chiqish lozim. 2000-yillardan boshlab inflyatsiya darajasi bir muncha
pasaygan bo’lsa-da, har yili inflyatsiyaning barqaror ravishda 5-10 foiz atrofida
bo’lishi mamlakat iqtisodiyotida hali ham muhim ahamiyatga ega ekanligini
ko’rsatadi. 2022-yilda inflyatsiya 9,3 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2023-yilda esa bu
ko’rsatkich 8,8 foizga tushdi. Bu pasayish inflyatsiyaga qarshi siyosatning
samaradorligini ko’rsatsa-da, bu daraja hali ham qoniqarli hisoblanmaydi.
Inflyatsiyaning nazorat qilinishiga ta’sir ko’rsatuvchi omillar ko’plab.
Birinchidan, O’zbekistonning iqtisodiy tuzilishi o’zgarishlar olib borayotgan bo’lsa
24

bozorda raqobatbardoshligini yo’qotadi. Aksincha, import qilingan mahsulotlar
nisbatan arzonroq bo’lib ko’rinadi va bu ichki ishlab chiqaruvchilar uchun salbiy
omilga aylanadi. Natijada savdo balansi salbiylashadi, bu esa mamlakatning
valyuta zaxiralariga bosim o’tkazadi va valyuta kursining beqarorligini
kuchaytiradi.
Ijtimoiy jihatdan inflyatsiya aholining real daromadlariga to’g’ridan-to’g’ri
ta’sir qiladi. Ish haqlari va pensiyalar ko’pincha inflyatsiya darajasiga mos
ravishda oshirilmaydi, natijada ularning real qiymati pasayadi. Bu aholining asosiy
ehtiyojlarini qondirish imkoniyatlarini cheklaydi. Xususan, oziq-ovqat, dori-
darmon, uy-joy va transport kabi zaruriy xizmatlarning narxlari oshishi ijtimoiy
zaif qatlamlarga yanada ko’proq salbiy ta’sir qiladi.
Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 2023 yilda O’zbekiston Respublikasi bo’yicha
aholining o’rtacha ish haqi inflyatsiya darajasi hisobga olinganda real jihatdan atigi
2,1 foizga oshgan. Bu shuni anglatadiki, nominal ish haqi oshgan bo’lsa-da,
aholining real xarid qobiliyati deyarli o’zgarmagan yoki ba’zi qatlamlarda
kamaygan.
Yuqori inflyatsiya darajasi jamiyatda ijtimoiy beqarorlikka sabab bo’lishi
mumkin. Narxlarning uzluksiz o’sishi, ayniqsa, uzoq muddat davom etganda, aholi
orasida davlat iqtisodiy siyosatiga nisbatan ishonchsizlikni kuchaytiradi. Bu esa
norozilik namoyishlariga, siyosiy inqirozlarga va hatto tartibsizliklarga olib kelishi
ehtimoli ortadi. Tarixda bunga Venesuela, Zimbabve kabi davlatlar misol bo’la
oladi, bu davlatlarda inflyatsiyaning nazoratdan chiqishi natijasida jiddiy iqtisodiy
va siyosiy inqirozlar yuzaga kelgan.
Inflyatsiyaning yana bir salbiy oqibati bu iqtisodiy resurslarning noto’g’ri
taqsimlanishidir. Inflyatsiya sharoitida iqtisodiy agentlar daromadlarini saqlab
13

XULOSA
Ushbu kurs ishi doirasida inflyatsiyaga qarshi siyosatning nazariy asoslari,
O’zbekiston va xorijiy mamlakatlardagi amaliy tajribalari va samaradorligi tahlil
qilindi. Inflyatsiya — iqtisodiy tizimning barqarorligiga tahdid soluvchi,
narxlarning umumiy darajasining ko’tarilishi bilan bog’liq muammo bo’lib,
davlatlar ushbu jarayonni boshqarish uchun turli usullarni qo’llaydi. Inflyatsiya
darajasining yuqoriligi iqtisodiy o’sishning sustlashishiga, aholi daromadlarining
kamayishiga va jamiyatdagi ijtimoiy tengsizlikning ortishiga olib keladi. Shuning
uchun davlatlar inflyatsiyani nazorat qilish va boshqarish orqali iqtisodiy
barqarorlikni saqlashga harakat qiladilar.
O’zbekiston Markaziy Banki va hukumatning inflyatsiyaga qarshi siyosati,
asosan, monetar siyosat, foiz stavkalarini boshqarish va fiskal siyosatga asoslanadi.
2020-yildan boshlab inflyatsiya darajasining oshishi va pandemiya ta'siri bilan
bog’liq iqtisodiy o’zgarishlar inflyatsiyaga qarshi chora-tadbirlarni yanada
kuchaytirishni talab qildi. O’zbekiston iqtisodiyoti ko’plab tashqi va ichki
omillarga bog’liq bo’lgani sababli, inflyatsiyani kamaytirish uchun nafaqat
markaziy bankning siyosati, balki davlatning umumiy iqtisodiy va fiskal siyosatiga
ham e'tibor qaratish zarur.
Xorijiy mamlakatlarda, xususan, AQSh, Yevropa Ittifoqi, Rossiya va
Xitoyda inflyatsiyaga qarshi siyosatning tajribalari turli yondashuvlarni o’z ichiga
oladi. AQShda Federal Rezerv inflyatsiyani boshqarish uchun foiz stavkalarini
o’zgartirish, Yevropa Ittifoqida esa ECB inflyatsiyani maqsadli tarzda boshqarish
uchun monetar va fiskal siyosatni integratsiyalashgan holda qo’llaydi. Rossiya va
Xitoyda esa markazlashtirilgan iqtisodiy siyosatlar inflyatsiyaning boshqarilishiga
katta ta'sir ko’rsatadi.
37

III BOB. XORIJIY DAVLATLARDA INFLYATSIYAGA QARSHI SIYOSAT
VA O’ZBEKISTON TAJRIBASI BILAN QIYOSIY TAHLIL
3.1. AQSh va Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida inflyatsiyaga qarshi siyosat
tajribasi
AQShda inflyatsiya darajasini boshqarish, asosan, Federal Rezerv tizimi
(Fed) tomonidan amalga oshiriladigan monetar siyosat orqali yuritiladi. Fed
inflyatsiyani boshqarish uchun foiz stavkalarini o’zgartirish va bozorni likvidlik
bilan ta’minlash kabi usullarni qo’llaydi. Inflyatsiya oshib borayotgan vaqtda,
Federal Rezerv foiz stavkalarini oshiradi, bu esa kredit olishni qimmatlashtiradi va
iqtisodiy faoliyatni sekinlashtiradi. Natijada, talab kamayib, narxlar o’sishi
to’xtaydi.
Masalan, 1970-yillarda AQShda inflyatsiya jiddiy darajada oshdi. Neft
narxlarining keskin oshishi inflyatsiyani qo’zg’atgan asosiy omil bo’ldi. Bu
davrda, inflyatsiya darajasi 13 foizga yetgan va Federal Rezervning javobi sifatida
foiz stavkalari 20 foizga ko’tarildi. Bu chora inflyatsiyani qisqa muddatda
kamaytirishga yordam berdi, ammo iqtisodiyotning o’sishi susaydi va ish o’rinlari
pasaydi. Bu holat "stagflatsiya" deb nomlanadi, ya’ni inflyatsiya va iqtisodiy
o’sishning birgalikdagi pasayishi.
Yuqori inflyatsiya davrlarida AQShda inflyatsiyaga qarshi kurashishning
yana bir muhim vositasi fiskal siyosatdir. Davlatning soliqqa tortish va xarajatlar
siyosati inflyatsiyani boshqarish uchun qo’llaniladi. Masalan, davlat soliqlarni
oshirish orqali iste’mol talabini kamaytirishga, shuningdek, davlat xarajatlarini
kamaytirish orqali inflyatsiya bosimini pasaytirishga harakat qiladi.
28

pasaytirildi. 2000-yillar boshida inflyatsiya darajasi 20-30 foiz atrofida bo’lib,
2010-yillarga kelib 10 foizdan pastroq darajaga tushirilishga erishildi.
So’nggi yillarda O’zbekiston hukumati va Markaziy bank inflyatsiyani
jilovlash uchun kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirib kelmoqda. 2017-yildan
boshlab olib borilgan pul-kredit siyosati qat’iylashtirildi, davlat moliyasi
boshqaruvi yaxshilandi va strukturaviy islohotlar boshlanganidan so’ng, inflyatsiya
darajasi sezilarli darajada barqarorlasha boshladi. 2023-yil yakunlariga ko’ra yillik
inflyatsiya 8,8 foizni tashkil etdi, bu esa so’nggi 10 yil ichidagi eng past
ko’rsatkichlardan biri bo’ldi.
Xulosa qilib aytganda, O’zbekistonda inflyatsiya shakllanishining asosiy
omillari o’tish davri iqtisodiyoti sharoitida yuzaga kelgan tarkibiy
nomutanosibliklar, pul-kredit va fiskal siyosatdagi muammolar, tashqi iqtisodiy
ta’sirlar va mehnat bozori dinamikasi bilan bog’liq bo’lgan. Inflyatsiyaga qarshi
samarali siyosat yuritilishi bu omillar ta’sirini kamaytirishga va iqtisodiy
barqarorlikni ta’minlashga xizmat qilmoqda. 6
2.2. O zbekistonda inflyatsiyaga qarshi siyosatning asosiy yo nalishlariʻ ʻ
O zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida inflyatsiya darajasini nazorat qilish
ʻ
va uni kamaytirish uchun hukumat turli iqtisodiy siyosat vositalarini qo’llagan. Bu
siyosatlar asosan monetar va fiskal siyosat, shuningdek, tashqi iqtisodiy aloqalar va
mehnat bozori siyosatlarini o’z ichiga oladi. O’zbekistonda inflyatsiyaga qarshi
olib borilayotgan siyosatning asosiy yo’nalishlari va amalga oshirilgan islohotlar
keng ko’lamda tahlil qilinishi kerak.
6
Shodmonov Sh.Sh. "Iqtisodiyot nazariyasi." – Toshkent: Sharq, 2019.
20

MUNDARIJA
I BOB. INFLYATSIYA VA UNGA QARSHI SIYOSATNING NAZARIY ASOSLARI ...................................... 7
1.1. Inflyatsiya tushunchasi, turlari va sabablari ......................................................................... 7
1.2. Inflyatsiyaning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari ........................................................................ 11
1.3. Inflyatsiyaga qarshi siyosatning asosiy tamoyillari va usullari ................................................ 14
II BOB. OʻZBEKISTONDA INFLYATSIYAGA QARSHI SIYOSATNING AMALIYOTI ................................ 18
2.1. Oʻzbekistonda inflyatsiyaning shakllanish omillari ................................................................. 18
2.2. Oʻzbekistonda inflyatsiyaga qarshi siyosatning asosiy yoʻnalishlari ....................................... 20
2.3. Oʻzbekistonda inflyatsiyaga qarshi siyosatning samaradorligi va kelajakdagi istiqbollari ....... 24
III BOB. XORIJIY DAVLATLARDA INFLYATSIYAGA QARSHI SIYOSAT VA O’ZBEKISTON TAJRIBASI
BILAN QIYOSIY TAHLIL ................................................................................................................................ 28
3.1. AQSh va Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida inflyatsiyaga qarshi siyosat tajribasi ...................... 28
3.2. Rossiya va Xitoyda inflyatsiyaga qarshi siyosat tajribasi ......................................................... 30
3.3. O’zbekiston va Xorijiy mamlakatlarda inflyatsiyaga qarshi siyosatning samaradorligini
solishtirish .................................................................................................................................................. 33
XULOSA ......................................................................................................................................... 37
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI: .................................................................................. 39
3

I BOB. INFLYATSIYA VA UNGA QARSHI SIYOSATNING NAZARIY
ASOSLARI
1.1. Inflyatsiya tushunchasi, turlari va sabablari
Inflyatsiya — bu tovarlar va xizmatlar umumiy narxlar darajasining uzluksiz
va uzoq muddat davomida o’sib borish jarayonidir. Iqtisodiy nazariyada inflyatsiya
odatda pul birligining qadrsizlanishi, aholi va ishlab chiqaruvchilarning xarid
qobiliyatining pasayishi natijasida sodir bo’ladigan jarayon sifatida ta’riflanadi.
Inflyatsiya iqtisodiyotning tabiiy rivojlanish jarayonida ham, iqtisodiy siyosatdagi
noto’g’ri qarorlar natijasida ham yuzaga kelishi mumkin. U nafaqat iqtisodiy tizim
ichidagi muvozanatni buzadi, balki ijtimoiy hayotda ham turli salbiy oqibatlarga
olib keladi.
Inflyatsiyaning nazariy tahlili shuni ko’rsatadiki, uning kelib chiqishi
bevosita iqtisodiy tizimdagi talab va taklif o’rtasidagi nomutanosibliklarga, pul
massasining iqtisodiyot ehtiyojidan ortiqcha ko’payishiga, ishlab chiqarish
xarajatlarining oshishiga va xalqaro iqtisodiy aloqalardagi beqarorlikka bog’liqdir.
Inflyatsiya bir martalik narx oshishi emas, balki narxlar umumiy darajasining
tizimli va barqaror o’sishidir.
Tarixiy jihatdan olganda, inflyatsiya ilk bor pul ayirboshlash tizimi
rivojlanib, qog’oz pullar muomalaga kiritilgandan so’ng muhim iqtisodiy muammo
sifatida ko’rilgan. Xususan, XVII-XVIII asrlarda Yevropa davlatlarida qog’oz
pullarning haddan ortiq chiqarilishi natijasida inflyatsiya holatlari tez-tez yuzaga
kelgan. Bugungi kunda esa inflyatsiya ko’plab mamlakatlar iqtisodiy siyosatining
markaziy muammolaridan biri bo’lib qolmoqda.
Inflyatsiyaning shakllanishiga sabab bo’luvchi asosiy omillarni tahlil qilar
ekanmiz, talab inflyatsiyasi va taklif inflyatsiyasi kabi tushunchalarni alohida
7

kuchayishiga olib keldi. Pul massasining tez sur’atlarda ko’payishi tovarlar va
xizmatlar taklifining o’sishidan ancha yuqori bo’lganligi sababli narxlar barqaror
ravishda oshib bordi.
Davlat moliya siyosatining muvofiqlashtirilmaganligi ham inflyatsiyaning
shakllanishida muhim rol o’ynadi. Byudjet taqchilligi, subsidiyalar va davlat
tomonidan nazorat qilinadigan narxlarning keskin o’zgarishi inflyatsion bosimni
kuchaytirib yubordi. Ayniqsa, energiya resurslari, transport va kommunal
xizmatlar narxlarining ko’tarilishi boshqa tovar va xizmatlar narxlariga ham
domino ta’sir ko’rsatdi.
Tashqi iqtisodiy omillar ham inflyatsiyaga sezilarli ta’sir ko’rsatdi. Jahon
bozorlaridagi narxlarning o’zgarishi, xususan, neft va gaz kabi asosiy eksport
mahsulotlarining narxi pasayishi yoki oziq-ovqat mahsulotlari narxlarining oshishi
O’zbekiston ichki bozoriga bevosita yoki bilvosita ta’sir ko’rsatdi. Import
qilinadigan tovarlar narxining oshishi ichki bozorda ham narxlarning ko’tarilishiga
sabab bo’ldi. Xalqaro savdo aloqalarining rivojlanmaganligi va logistika
tizimlaridagi qiyinchiliklar import xarajatlarini yanada oshirib yubordi.
Mehnat bozori va ish haqi siyosatidagi o’zgarishlar ham inflyatsiyaga ta’sir
ko’rsatdi. Aholining nominal daromadlarini oshirish bo’yicha chora-tadbirlar
mehnat unumdorligi bilan muvofiqlashtirilmagan holda amalga oshirilgani
natijasida ishlab chiqarish xarajatlari oshdi, bu esa mahsulotlar narxiga bevosita
ta’sir qildi. Ish haqi o’sishi ichki iste’mol talabining oshishiga olib keldi, taklif esa
bunday talabni qondira olmagan holatda narxlar o’sdi.
Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 1994-yilda O’zbekistonda yillik inflyatsiya
darajasi 1000 foizdan oshgan edi. Keyingi yillarda esa davlat tomonidan amalga
oshirilgan iqtisodiy islohotlar natijasida inflyatsiya sur’atlari bosqichma-bosqich
19

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki hisobotlari. – Toshkent, 2023.
2. Karimov I.A. "Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch." – Toshkent:
Ma’naviyat, 2008.
3. Obidov K. "Makroiqtisodiyot nazariyasi." – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020.
4. Shodmonov Sh.Sh. "Iqtisodiyot nazariyasi." – Toshkent: Sharq, 2019.
5. Todaro M.P., Smith S.C. "Economic Development." – 12th ed., Pearson,
2015.
6. Mankiw N.G. "Makroiqtisodiyot asoslari." – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021.
7. Dornbusch R., Fischer S., Startz R. "Makroiqtisodiyot." – McGraw-Hill,
2018.
8. Barro R.J. "Makroiqtisodiyot." – Toshkent: Iqtisodiyot, 2016.
9. Samuelson P., Nordhaus W. "Iqtisodiyot." – Toshkent: Iqtisodiyot, 2018.
10. Krugman P., Obstfeld M., Melitz M. "International Economics: Theory and
Policy." – Pearson, 2018.
11. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori PQ–4762-son, 17.06.2020 y.
"O’zbekiston Respublikasining Pul-kredit siyosatini takomillashtirish
strategiyasi."
39

maqsadida yo’lga qo’yildi. Mamlakatda soliq yig’imlarini oshirish, subsidiya
siyosatini takomillashtirish va davlat xarajatlarini samarali boshqarish orqali
inflyatsion bosim kamaytirildi. Misol uchun, 2023-yilda O’zbekistonning davlat
byudjeti 2022-yilga nisbatan 7 foizga kamaydi, bu esa moliyaviy barqarorlikni
ta’minlashga yordam berdi.
Uchinchidan, O’zbekiston inflyatsiyaga qarshi siyosatning amalga
oshirilishida strukturaviy islohotlarga katta e’tibor qaratmoqda. Bu islohotlar,
ayniqsa, ishlab chiqarish sektorining raqobatbardoshligini oshirish va narxlar
barqarorligini saqlashga qaratilgan. Mamlakatda ishlab chiqarish samaradorligini
oshirish uchun yangi texnologiyalarni joriy etish, qishloq xo’jaligini
diversifikatsiya qilish va importni almashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar amalga
oshirilmoqda. Shu bilan birga, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va eksport
salohiyatini oshirish inflyatsiyaning oldini olishga yordam beradi.
Shuningdek, xalqaro savdo va tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish ham
inflyatsiyaga qarshi siyosatning ajralmas qismi hisoblanadi. O’zbekistonning
eksport salohiyatini oshirish uchun turli xorijiy bozorlarga chiqish va ishlab
chiqarishning global tarmoqlariga integratsiya qilishga qaratilgan chora-tadbirlar
amalga oshirilmoqda. Tashqi iqtisodiy aloqalarni kuchaytirish orqali O’zbekiston
narxlar bo’yicha raqobatbardoshligini oshiradi va xalqaro bozorlarda o’z o’rnini
mustahkamlaydi, bu esa ichki bozorga inflyatsion bosimning kamayishiga olib
keladi.
Inflyatsiyaga qarshi siyosatni muvaffaqiyatli amalga oshirishda aholi
daromadlari va ish haqlarini muvofiqlashtirish ham muhim rol o’ynaydi.
O’zbekiston hukumati ish haqlari va daromadlarni oshirish, shu bilan birga, ishlab
chiqarish samaradorligi va iqtisodiy o’sishni ta’minlash uchun mehnat bozorida
22

O’zbekiston va xorijiy mamlakatlar tajribasini solishtirganda,
O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosati o’zining samaradorligini oshirish
uchun xorijiy tajribalarni hisobga olib, yanada ko’p qirrali va innovatsion
yondashuvlarni amalga oshirishi zarur. Bunda, nafaqat monetar siyosat, balki
ijtimoiy va iqtisodiy siyosatning yaxshilanishi ham muhim rol o’ynaydi.
O’zbekistonning iqtisodiy barqarorligini ta'minlash va inflyatsiyani kamaytirish
uchun iqtisodiy va fiskal siyosatni birlashtirish, ichki va tashqi omillarni hisobga
olish va xalqaro tajribalarni o’rganish muhim ahamiyatga ega.
Shunday qilib, inflyatsiyaga qarshi siyosatni samarali amalga oshirish,
o’zgaruvchan iqtisodiy sharoitlarni inobatga olish va zamonaviy usullarni qo’llash
orqali O’zbekiston iqtisodiyoti barqaror o’sishga erishishi mumkin. Xorijiy
davlatlar tajribasidan o’rnak olish va milliy sharoitga moslashtirilgan siyosatlarni
joriy etish O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi kurashda muvaffaqiyatli
natijalarga erishishiga yordam beradi.
38

Zamonaviy sharoitda O’zbekiston va xorijiy mamlakatlarda inflyatsiyaga qarshi siyosatning qiyosiy tahlili

Купить