Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024
256 Sotish1-sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darsligidagi matnlar tahlili
![turli taomlar tayyorlashadi, dam olish kunlari bobom bilan birga boraman.Bizning
mahalla eng yaxshi mahalla.
Shu tarzda matnlar tuziladi va birgalikda tahlil qilinadi. Eng mazmunli, yaxshi
matn tuzgan qator. Faol ishtirok etgan o‘quvchilar o‘qituvchi tomonidan
rag‘batlantiriladi 10
.
Xulosa o‘rnida shuni aytish lozimki, o‘quvchilarda mattni tushinish hamda
anglash ko‘nikmalarini shakllantirishda, o‘qish savodxonligini oshirishdaturli
didaktik vositalardan foydalanish yaxshi samara berar ekan. Bu jarayonda
o‘qituvchi va ota- onalarning hamkorlikda faoliyat olib borishlari esa ta‘lim
samaradorligini oshirishga, o‘quvchilarning bilim, ko‘nikmalarini shakllantirishga,
mamlakatimiz shanini xalqaro tadqiqotlarda munosib himoya qiladigan
o‘quvchilarni tarbiyalashda ulkan xizmat qiladi.
2.3. 1-sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darsligidagi matnlarning grammatik
va semantik jihatlari
Matn va uning ustida ishlash haqida gapirar ekanmiz, avvalo, matn
hodisasining mohiyati, uning lingvistik tabiatini bilish lozim. Undan keyingina,
matnning tuzilishi, uni tushunish ko‘nikmasi, strukturaviy, grammatik, semantik
jihatlari, inson kommunikativ faoliyatida tutgan o‘rni, bajaradigan ijtimoiy-
semiologik vazifalari o‘rganiladi.
Matn – kommunikativ muloqot turlarining asosiysi bo‘lib, u ma’lum bir
ko‘rinishdagi (hajman qisqa yoki katta), mazmundagi (badiiy, siyosiy, publitsistik),
yangi yoki oldindan ma’lum bo‘lgan yozma axborot sanaladi.
Matn hodisasiga beriladigan ta’riflarni tilshunos va matnshunoslar uch
guruhga bo‘ladilar: Birinchi guruhga doir fikrlarning ko‘pchiligida matn grafema
(harf), fonema (tovush), morfema (qo‘shimcha), leksema (so‘z), so‘z birikmasi,
gap kabilar bilan bir qatorga qo‘yilib, til tizimining eng yuqori pog‘onadagi birligi
sifatida e’tirof etiladi. Bunda matn tarkibiy qismlarining o‘zaro munosabati
o‘rganilib, matnni hosil qiluvchi vositalar aniqlanadi. Ikkinchi guruhga oid
10
Ona tili va o‘qish savodxonligi. 1-qism [Matn]: darslik 2-sinf uchun /K. Mavlonova [va boshq.]. – Toshkent:
Respublika ta’lim markazi, 2021. – B 16-27-35](https://docx.uz/documents/8c8c3f6b-7028-4161-b913-6ab9378cf16c/page_27.png?v=1)
![belgilangan miqdordagi leksik birliklarni bilishi, ma’lum murakkablikdagi gaplarni
tushunishi kerakligi belgilangan. Matnning murakkabligini baholaydigan bu
o‘lchov dastlab ingliz tili uchun Rudolf Flesh tomonidan yaratilgan. Unda 0 dan
100 gacha qiymat bo‘lib, 90-100 ning qiymati kichik o‘quvchilar uchun; 60- 70 –
bitiruvchilar o‘qishi mumkin bo‘lgan matnga mos keladi; 0-30 – ko‘rsatkichli
matnlar oliy ma’lumotli talabalar uchun mo‘ljallangan: 13
100 – o‘qish juda oson, gap eng ko‘pi bilan 12 ta so‘zdan iborat, 2 bo‘g‘inli
so‘zlar;
30 – o‘qish biroz qiyin, jumlalar 25 ta so‘zdan iborat, 2-3 bo‘g‘inli so‘zlar;
0 – o‘qish juda qiyin, jumlalar 37 ta so‘zdan iborat, so‘zlar 4-6 bo‘g‘inli.
XXI asrda jahon tilshunosligida o‘qib tushunishga ham siyosiy, ham
tilshunoslik fani sifatida qaralib, katta mablag‘ ajratilgan. Siyosatda, unga ta’limni
rivojlantirish vositasi sifatida qaralgan, Adamsning “O‘qishning boshlanishi”
nomli asari bunga misol bo‘ladi. Unda ko‘tarilgan masala, maktablarda o‘qib
tushunishda fonetik instruksiyani qanchalik maksimal darajaga (qanchalik tez yoki
qanchalik tushunarli holga keltirish mumkin) chiqarish mumkinligi bo‘lgan.
Shu mavzuda Snow, C.E., Burns, M. S., & Griffinlarning hammuallifligidagi
“Yosh bolalarda o‘qib tushunishdagi qiyinchiliklarni qanday yengamiz” asari ham
yozilgan bo‘lib, unda boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida o‘qishdagi muammolarni
qanday hal qilish mumkinligi haqidagi fikrlar berilgan.
Ularning ta’kidlashlaricha, o‘qilgan ma’lumotning tushunilishi uchun matnning 3
ta jihati katta rol o‘ynaydi: fonologiya, morfonologiya va orfografiyasi. Negaki,
yozma matnning og‘zaki tomoni ham mavjud (o‘quvchi uni ovoz chiqarib yoki
pichirlab o‘qishi mumkin). Demak, o‘quvchi o‘qilgan ma’lumotni idrok qilish
uchun har uchalasini bilishi lozim. Fonologiya bo‘limi – so‘z, harfning tovush
(fonema) jihatini o‘rganadi. Uning 4 ta darajasi farqlanib, [60;98]: jarayon pastdan
yuqoriga (from bottom to top) qarab yo‘naladi, ya’ni eng kichik birlikdan katta
birlikka tomon chiqiladi: akustik, fonetik, fonologik, morfofonemik.
13
Qosimova K., Fuzailov.S., Ona tili 2-sinf darsligi. Toshkent: Cho`lpon, 2017](https://docx.uz/documents/8c8c3f6b-7028-4161-b913-6ab9378cf16c/page_32.png?v=1)
![Foydalanilgan adabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 16 martdagi -Noshirlik va
matbaa mahsulotlarini yanada rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora- tadbirlar
to‘g’risida 4640-son qarori. ‖
2. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017- yil 15- martdagi -
Umumiy o‘rta ta‘lim to‘g’risidagi Nizomni tasdiqlash haqida gi 140sonli qarori.
‖
3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017- yil 6- apreldagi -
Umumiy o‘rta ta‘lim va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta‘limining davlat ta‘lim
standartlarini tasdiqlash to‘g’risida gi 187-son qarori.
‖
4. G’ofurov A. Umumiy o`rta ta`lim maktablari akad е mik, litsey hamda kasb hunar
koll е ji o`quvchilari uchun yaratilgan darsliklarga qo`yilgan talablar va muammolar
5. Azimova I., Mavlonova K., Quronov S., Shokir Tursun. Ona tili va o qish
ʻ
savodxonligi /1-sinf uchun darslik; Toshkent: Respublika ta’lim markazi, 2021.
6. Qurbonova O.,Davletova A. O quvchilarning nutq madaniyati va nutqiy
ʻ
kompetensiyalarini rivojlantirish. "Scientific progress"; Volume 3/issue 5/2022.
7. Temirova K.S. Boshlang ich sinf o quvchilarning nutqiy kompetensiyalarini
ʻ ʻ
shakllantirish. "Pedagogik mahorat" ilmiy-nazariy va metodik jurnali, № 6/2022.
8. “O‘qish madaniyatini oshirish” ilmiy-amaliy seminari materiallari
2018
9. Kuznetsova M.I “PIRLS 2021 solishtirma tadqiqoti doirasida o‘qish savodxonligi
shakllantirishning o‘ziga xos xususiyatlari
10. Ona tili va o‘qish savodxonligi. 1-qism [Matn]: darslik 1-sinf uchun /K.
Mavlonova [va boshq.]. – Toshkent: Respublika ta’lim markazi, 2021. – B 16-27-
35](https://docx.uz/documents/8c8c3f6b-7028-4161-b913-6ab9378cf16c/page_36.png?v=1)
1-sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darsligidagi matnlar tahlili
Mundarija
2.1. Boshlang‘ich sinf Ona tili va o‘qish savodxonligi darsligidagi matnlar tahlili 14