10-11 ёшли белбоғли курашчиларнинг куч сифатини ривожлантириш услубиятини ишлаб чиқиш
![Кириш
Мавзунинг долзарблиги. Спортнинг бу даражага кўтарилишида
Президентимиз И.А.Каримовнинг ҳиссаси каттадир. Жисмоний тарбия ва
спортни янада ривожлантириш учун бир қанча ишлар амалга оширилди.
Булардан «Жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш тўғрисида» ги
Қарори, «Соғлом авлод учун» нодавлат дастури, «Ўзбекистонда болалар
спортини ривожлантириш жамғармасини тузиш тўғрисида» ги Фармони ва
бошқа бир қатор хукумат қарорлари спорт ҳаракатини ривожлантиришга йўл
очмоқда [2,3,4].
Жисмоний тарбия ва спортга кундан-кунгаиқиш уйғониб борилади.
Чунки одамларнинг соғломлигини такомиллаштириш, жисмоний тарбия ва
спортнинг ривожланишининг ажралмас қисмидир.
Ёш курашчи организми бир қатор морфологик ва функционал
хусусиятлар билан ажралиб туради. Шунинг учун курашчилар билан спорт
кураши машғулотларини ташкил қилиш ва ўтказишда уларнинг
анатомикфизиологик хусусиятларини ҳисобга олиш лозим.
Ёш курашчиларнинг кучини ошириш учун бир қатор мутахассислар ўз
услубиятини тавсия этишган. Курашчиларнинг кучини ошиши, биринчидан:
юрак-қон томири фаолиятини кучайтиришни; иккинчидан, функционал
тизимларнинг фаолияти жараёнида пайдо бўладиган қувватни тежаб-тергаб
сарфлашни; учинчидан, функционал имкониятлардан иложи борича тўла
фойдаланишни кўзда тутади. лардаги кучни ривожлантиришда тренировкани
бир текисда ва ҳар хил ўзгарувчан машқлар услубини вариантларидан
фойдаланишни таклиф қиладилар. Махсус куч курашнинг талабига қараб
бажарилади.
10-11 ёшли белбоғли курашчиларда кучни ривожлантириш курашда
натижаларни яхшилайди. Шунга асосланиб айтиш мумкинки, ишининг
танланган мавзуси долзарб масалаларидан бири бўлиб ҳисобланади.
3](https://docx.uz/documents/2f095ca2-998b-40f1-a891-b820543f0081/page_3.png?v=1)
![Тадқиқот мақсад. 10-11 ёш белбоғли курашчиларнинг куч сифатларини
назорат қилиш ва такомиллаштириш йўли билан мусобақага тайёрлаш.
Тадқиқотнинг фарази: Фараз қилинадики, курашчиларнинг спорт
тайёргарлигини оширишда куч сифатини ривожлантириш воситалардан
фойдаланиш, уларда куч сифатини самарадорлигини ошириш.
Тажриба-синов тадқиқотлари: Ўзбекистон ДЖТИнинг кураш залида
ўтказилди.
Тадқиқотлар объекти: Ўзбекистон ДЖТИнинг 10-11 ёш белбоғли
курашларининг куч сифатларини ривожлантиришга қаратилган.
Ишнинг янгилиги: Ҳозирги кунга қадар кураш билан
шуғулланувчиларнинг куч сифатларини ривожлантиришни илмий
тадқиқотлар асосида у ёки бу даражада исботлаб берилган. Шу билан бир
қаторда кураш амалиётида, курашда дастлабки ўргатиш босқичида, тезкорлик
ва тезкорлик куч тайёргарлик аксарият ҳолларда бир-бирига боғланмай,
ҳолисона амалга ошмаганлиги кўзга ташланади. Бундай ҳолатларда кўпгина
жисмонан ва ҳар томонлама шаклланган спортчи, куч сифатлари техник
жиҳатдан маҳоратли спортчи олдида «заиф» бўлиб қолади. Шунинг учун куч
сифатлари ривожлантириш танлаб олинган.
Амалий аҳамияти: Тадқиқот натижалари қуйидаги ҳолларда
қўлланилиши мумкин:
• 10-11 ёш белбоғли курашчиларнинг кучни ривожлантириш ва ошириш;
• Бўлажак мутахассисларни касбий тайёргарлиги бўйича янада самарали
услубларни ишлаб чиқиш.
I.БОБ. Адабиётлар таҳлили
1.1. Куч ва уни ривожлантириш услублари тўғрисида
Махсус адабиётларда [46] амалий сифатлар қаторига харакат фаолияти
ва унинг даражаси, механик ва биомеханик кучлар қаршилигини енга
оладиган, ҳаракат фаолиятига қаршилик қиладиган мушак зўриқишига эга
4](https://docx.uz/documents/2f095ca2-998b-40f1-a891-b820543f0081/page_4.png?v=1)
![бўлган қобилият тушунилади ҳамда у «куч имконияти» деган ибора билан
ифодаланиб келинади.
Куч қобилияти шахсий куч, тезкорлик кучи ва куч чидамлилиги каби
турларга ажратилади. Унинг ривожланиш суръатининг юқори даври
ўсмирларда 10-14 ёш ва ёшларда 16-18 ёшдан кўзга ташланади [40,47].
Болалар ва ўсмирлар мушак кучининг ривожланиш хусусиятларини
ўрганаётиб турникда тортилиш машқини максимал маротаба тортилиш билан
икки серия оралиғидаги танаффусни 1-2 минутдан оширмай бажариш
лозимлигини мақсадга мувофиқ деб ҳисоблайди.
Тортилиш билан бир ой шуғулланиш мушак кучини бир неча бор
ошириш имконини беради. Бунинг учун 2-4 уринишда [31,49] бир минутли
танаффус орқали бажариш тавсия қилинади. Биринчи уринишларда ушбу
тестни тахминан икки маротаба бажариш лозим. Уринишлар оралиғидаги
танаффусларда қўллар, мушакларни бўшаштириш ва ўз-ўзини массаж қилиш
билан шуғулланиш керак бўлади.
Курашчиларнинг кучни ривожлантириш учун қўлга таяниб, уни
тирсакдан букиш ва ёзишдан фойдаланган. 10 сек. ичида 7-8 маротабали
серияни 3 марта, сериялар орасида дам олиш 30-40 сек. қилиб белгиланган.
Гимнастика ўриндиғида ўтириб орқага энгашиш 10-12 маротаба
такрорланган ва уни уч серияда бажариш, дам олиш оралиғи 30-40 сек. қилиб
белгиланган.
Алоҳида мушак гуруҳларининг кучини ривожлантириш учун махсус
машқларнинг ҳар бирини 6-10 маротабадан 13-15 мин. давомида ҳар куни ёки
ҳафтада тўрт маротаба такрорланишни тавсия қиладилар.
Асосий куч имкониятларини тарбиялаш усулиятида энг қийини
«вазминлаштириш» (оғирлаштириш, малол келиш билан бажариш) меъёрини
тўғри танлаш ҳисобланади. Масалан, ҳажмига кўра катта бўлмаган
юкламаларни қўллаш (максимал вазнига нисбатан 60%га вазминлаштирилган
оғирликни жисмоний тарбия дарсида бажара олмай қолгунга қадар икки
кўринишда бажариш) қисқа вақт ичида мушак кучини 15-17 ёшдагиларда
5](https://docx.uz/documents/2f095ca2-998b-40f1-a891-b820543f0081/page_5.png?v=1)
![1825% га, куч чидамлигини эса 32-47% ошириш имконини берар экан. Шунга
кўра 15-17 ёшдагилар билан машғулотлар пайтида «бажара олмай қолгунча»
ва «ўта чарчаш холига ўтмагунча» каби усулиёт тавсия қилинади.
Курашчиларнинг мутлоқ кучни ривожлантириш учун бир уринишда
малол келадиган оғирлик билан 12 маротаба такрорлаш орқали машқ
қилишни тавсия этади ва оғирликни кўтариш максимал зўриқиш билан
бажарилиши шартлигини таъкидлайди.
Ёшларнинг кучини бир қадар, бир вақтда куч чидамлиги билан
ривожлантиришда улар учун чегара ҳисобланмаган машқлардан
фойдаланишда курашчиларда кучини тарбиялаш муаммоси мамлакатимизда
илмий тадқиқотлар предмети сифатида муаллифлар [36,33] томонидан илгари
сурилган эди. Улар мазкур ҳаракат сифатига «Организимни чарчаш вақтини
орқага сурувчи ёки чарчаш жараёнини келтириб чиқарадиган омилларнинг
пайдо бўлишига зид равишда иш фаолиятини давом эттириш» хусусиятига
таъриф беришган.
Кучни ривожлантиришда тренировка жараёнида машқларни юқори
интенсивлик билан бажарилади. Бунда дам олиш танаффуслари қисқа
бўлади. Аста-секинлик билан машғулотдан машғулотгача дам олиш
интервали қисқариб боради ва охири йўқ қилинади ва тренировка машқлари
маълум темпда бажарилади. Бу усул мусобақа учун зарур бўлган кучни
ривожлантириш учун ишлатилади. Курашчи мусобақалардаги юкламани
бажариш учун, олдин катта интервалли дам олиш вақти бўлган курашга
тушилади, сўнгра бора-бора интервал кичрайтирилади.
Аста-секинлик билан кичик интенсивликка эга бўлган иш қисқариб
боради. Мусобақалардаги бир хил машқлар ҳар хил вақт чегараларида (6-10
мин) бажарилади, лекин унинг интенсивлиги ўзгаради.
«Фаол дам олиш» вақтини қисқариши ҳисобига ошиб боради. Шу билан
бирга юклама ошади, натижада нафас жараёнларидаги О
2 ни қабул қилиш
даражасига бўлган талаб ошиб боради.
6](https://docx.uz/documents/2f095ca2-998b-40f1-a891-b820543f0081/page_6.png?v=1)
![хусусиятлари
Курашчилар билан ўтказиладиган тренировка юкламалари тузилмаси
спортчилар тайёрлаш услубиятининг марказий бўлимлари қаторига киради.
Юкламанинг умумий ҳажми динамикаси учун хос бўлган йўналишларни
билиш билан чекланиш ярамайди. Юкламаларнинг умумий тавсифларидан
турли парциал ҳажмларни аниқ ва батафсил очиб беришга ўтиш зарур.
Тренировка юкламалари тизими муайян ихтисослик учун хос бўлган махсус
сифатларнинг ривожланишини таъминлаши лозим [20,42].
Юкламанинг умумий тавсифлари - иҳтисослашганлиги, йўналиши, ҳажми
ва мураккаблигини асослаб берган ҳамда юкламани назорат қилиш
услубларини ишлаб чиққан. Бироқ йиллик тайёргарлик цикли босқичларида
юкламаларнинг умумий ҳажмларини режалаштириш услубиятини
тавсифларга бўлиб келтирмаган [24, 46].
Курашида юкламаларни меъёрлаш мезонлари турли хиллиги сабабли
юкламаларнинг йиллик ва кўп йиллик динамикасини, айниқса,
ихтисослашганлиги ҳамда мураккаблиги бўйича аниқлаш ва шунинг асосида
оптимал вариантини танлаш имконияти йўқ. [24, 46].
Тренировка юкламаларни режалаштиришда спортчиларнинг уч хилдаги
ҳолатини ажратишни тавсия этади: босқичдаги ҳолат - нисбатан узоқ вақт -
ҳафта ва ойлар давомида сақланиб туради; кундалик ҳолат - битта ёки бир
нечта машғулотлар таъсирида ўзгаради; тезкор ҳолат - айрим машқлар
таъсирида ўзгаради ва тез ўтиб кетади.
Курашчилардаги ҳолатларни баҳолаш тренировка машғулотлари,
микроцикллари ва босқичларининг йўналишини, тузилиш хусусиятини тўғри
аниқлашга имкон яратади.
Мусобақа фаолиятида спортчилар организмининг функционал
имкониятлари билан бирга спортчилар машқланганлиги тузилмасининг аниқ
сон ифодаси билан боғланганда тренировка жараёнини оқилона тузиш
мумкин бўлади [10, 13, 43].
8](https://docx.uz/documents/2f095ca2-998b-40f1-a891-b820543f0081/page_8.png?v=1)
![Курашчиларда кучни ривожлантириш масалалари
Организмнинг аэроб ва анаэроб имкониятлари машқни бажариш шиддати
ва давом этиш вақти, такрорлаш сони ва дам олиш оралиқларига боғлиқ
[23,36].
Шу билан бир қаторда текширувчиларнинг диққати курашчиларнинг энг
керакли кучни тарбиялаш услублари тўғрисида ҳамда уни
такомиллаштиришга кам эътибор берилган. Айниқса курашчилардаги кучни
ўрганиш муаммоси суст ўрганилган.
Курашчиларда кучни тарбиялаш бўйича текшириш ишлари [35] олиб
борилган. Бу ишларни илмий ва методик томондан курашчиларни
тайёрлашда катта аҳамиятга эга бўлсада, умуман курашчилардаги кучни
ривожлантириш муаммосини ечиш учун тўлиқ жавоб бера олмайди.
Ёш курашчиларга кураш тренировкасида кучини ривожлантириш учун
қўлланадиган усуллар ва услублари, шунингдек бир гуруҳ тренерлар
томонидан ўтказилган тажриба ҳамда унинг натижаларини таърифлаб берган.
Тайёргарлик даврида кучни ривожлантиришга катта эътибор берганлар.
Спортчилар тренировкасининг тайёргарлик даврида паст ва ўртача шиддатли
машқларни қўллаш мақсадга мувофиқдир. Уларнинг ҳажми сузиш ёки
югуришдан умумий ҳажмидаги 65% ни ташкил этиши лозим. Бу куч ва
бошқа жисмоний сифатларнинг ўсишига ижобий таъсир кўрсатади ҳамда шу
орқали турли спорт натижаларининг яхшиланишига қулай шароит яратиб
беради. Нисбатан катта бўлмаган шиддатда узоқ ишлаш кучни
ривожланишини юқори даражага кўтаради ва кейинчалик юқори шиддатда
бажариладиган машқларни енгил бажаришга имкон беради.
Кучни оширишнинг асосий шарти - бу паст ва катта шиддатдаги
тренировка машқ юкламаларини узоқ вақт бажаришдир. Тренировка
юкламасини ҳажми катта бўлиши керак, чунки куч асосий таркиби узоқ вақт
кўрсатишни тақазо этади. Бунинг маъноси шундаки, кучни ривожлантиришга
10](https://docx.uz/documents/2f095ca2-998b-40f1-a891-b820543f0081/page_10.png?v=1)
![қаратилган тренировка қилишда шиддат қисқа муддатга юқори чегарадан
чиқиши зарур.
Машғулот жараёнида қўйидаги асосий услублар: равон, ўзгарувчан,
оралиқли, такрорий мусобақа услублари қўлланилади. Улар бир-биридан
курашни тез ва узоқ давом этиши, тезлик билан машқларни бажариш,
машқни бажаришлар сони ва дам олиш ҳусусиятига қараб ажралиб туради.
Юклама ўлчамлари ўзгартирилганда тренировкада асосан кучни тарбиялашга
қаратилган йўналишга эга бўлади [9].
Куч тренировка самарасини амалга оширишда техник ҳажми ва шиддати
аста-секин ошиб боради. Мусобақа шароитларига яқин ёки тенг бўлган
режимда асосий машқнинг бажарилиш улуши ортади.
Тренировкани тузишнинг кўриб чиқилаётган шакли умумий жисмоний
тайёргарлик (УЖТ) воситаларини кенг қўллашни ва уларни махсус машқ
билан маълум даражада уйғунлаштиришни назарда тутади. УЖТ нинг асосий
вазифаси махсус машқдан кескин фарқ қилади.
Кураш тренировкасида сон модели тузилади. У қуйидагиларни ҳисобга
олади.
- мазкур спорт турида тренировкани тузиш тажрибаси ва аввалги босқичда
спортчиларнинг тайёргарлик хусусиятлари;
-аниқ мусобақалар календари;
-спортчилар махсус тайёргарлиги ва алоҳида топшириқларнинг кундалик
даражаси;
-олдинга қўйилган вазифаларни амалга ошириш учун тренировка ва
мусобақа юкламалари ҳажмларининг холисона зарур қийматлари;
-спортчилар тайёргарлигининг муайян шароитлари ва моддий таъминоти.
Тренировка йилини режалаштиришнинг махсус тайёргарликни
шакллантириш тизими деб аталувчи ноанъанавий шакли таклиф қилинган
эди. Ушбу тизимда ҳамма тайёргарлик воситаларини мувофиқлашган ҳолда
режалаштириш усулларига эътибор қаратилган, яъни тренернинг спортчилар
махсус тайёргарлигини шакллантириш бўйича ҳамма ҳаракатлари цикли
11](https://docx.uz/documents/2f095ca2-998b-40f1-a891-b820543f0081/page_11.png?v=1)
![кўзда тутилган. Мазкур цикл тайёргарлик мақсадларини аниқлаш, мавжуд
воситаларни тартибга солиш, уларни вакт оралиғида тақсимлаш ва ҳ.к. ни ўз
ичига олади.
Тренировка йилини режалаштиришнинг ноанъанавий вариант тузилмаси
ҳам бошқача. У алмашинадиган тўплаш ва амалга ошириш босқичларига
бўлинган ва улар ўзаро алмашини турилади.
Йилда асосий мусобақалар қанча бўлса, бундай босқичлар шунча бўлади.
Бу босқичлар ичида шунингдек иккита турдаги микроцикллар: асосий ва
тартиблаштирувчи микроцикллар алмашиб туради. Уларнинг босқичдаги
сони 3 дан 6 гача атрофида ўзгариб туради [24, 38].
Тренировка йилини режалаштириш шу билан тугалланади. Кейин режага
тузатишлар киритиш ва уни такомиллаштириш, кўзда тутилган режани
амалга ошириш бошланади.
Йил давомида бир текис тақсимланган масъулиятли спорт мусобақалари
сонининг ортиб бориши 3-4 та макроциклларни режалаштиришни тақозо
этади. Битта макроцикл асосида йиллик тренировкани тузиш бир циклли,
иккита макроцикл асосида - икки циклли, учта макроцикл асосида - уч
циклли деб аталади.
Курашчиларнинг биринчи ва иккинчи йилида бир циклли, учинчи ва
тўртинчи йилларда - икки циклли режалаштиришни таклиф қилади; болалар
ҳамда ўсмирлар учун тезкор режа тузишда ҳафталик циклдаги тренировка
схемасини тавсия этади.
Тренировка жараёнини оқилона тузиш ҳозирги замон спорт назарияси ва
усулиятининг марказий муаммоси ҳисобланади.
Турли тайёргарлик даврларида психологик-педагогик воситалар ҳамда
тикланиш услубларини қўллаш хар хил вазифаларни ҳал этади [23, 49].
Тайёргарлик даврида қуйидаги вазифалар ҳал этилади: дам олиш ва
ҳордиқ чиқаришни ташкил қилиш, РМТ нинг жамоали сеанслари, психологик
терапевтик суҳбатлар ва ҳ.к.
12](https://docx.uz/documents/2f095ca2-998b-40f1-a891-b820543f0081/page_12.png?v=1)
![Курашчилар дам олиши ва ҳордиқ чиқаришини режалаштириш
тренировка юкламалари динамикаси хамда маданий-оммавий,
ижтимоийсиёсий ва психологик терапевтик тадбирлар комплексини ўтказиш
билан боғланиши лозим[42, 46].
Курашчиларни ҳатти-ҳаракатлари ва ташвишланишларининг баъзи
томонларини асосланган ҳолда танқид қилиш лозим. Бунда курашчиларда
ижобий ҳиссиётлар ўз аҳволини яхшилаш ҳамда юқори натижага эришишга
бўлган ишонч сабабли пайдо булади.
Ташкилий, ижтимоий-сиёсий ва маданий-оммавий тадбирлар курашчилар
руҳиятига катта тинчлантирувчи таъсир кўрсатади. Бевосита масъулиятили
мусобақалар олдидан вазифаларни қўйиш, кўрсатмалар бериш мақсадида
ташкилий йиғилишларни ўтказиш ўзини оқламайди. Кўрсатма бериш
мақсадида ўтказиладиган бундай йиғилишлар ўқув-тренировка йиғини
бошида ўтказилиши лозим.
Мусобақа беллашуви олдидан курашчиларнинг асаб энергиясини
сақлашга алоҳида эътибор қаратиш лозим. Мутахассисларнинг кузатишича,
курашчилар турнирнинг биринчи кунида психологик зўриқиш биринчи
беллашувга чиқишдан анча олдин старт олди талвасаси даражасига етади.
Кўпинча бу тортилиш пайтида кузатилади, қуръа ташлагандан сўнг ёки
мусобақа ўтказиладиган жойга етиб келиш билан кучаяди.
Мусобақаларнинг биринчи кунида психологик-педагогик воситаларнинг
асосий вазифаси курашчиларнинг асаб энергиясини сақлаш ҳисобланади.
Бунинг учун ҳам жамоали, ҳам алоҳида бошқариш воситаларидан
фойдаланиш лозим.
Тренировка воситалари: спорт ўйинлари, кросс югуриш, курашчининг
махсус машқлари, акробатика машқлари, кичик оғирликлар билан машқлар,
мусобақа хусусиятидаги ўқув-тренировка беллашувлари.
Кўпгина мутахассислар томонидан шу нарса исботланганки,
чуқурлаштирилган спорт ихтисослашуви босқичида курашчининг ҳар
томонлама тренировкаси катта самара беради.
13](https://docx.uz/documents/2f095ca2-998b-40f1-a891-b820543f0081/page_13.png?v=1)
![Спорт курашида тренировка жараёнини режалаштиришда техник-тактик
тайёргарликка кўп вақт ажартиш лозим, чунки курашчи катта ҳажмда ҳужум
ҳаракатларини ўзлаштириши керак.
Техник ҳаракатнинг тўғри биодинамикавий тузилмасига ўргатишга
ҳаракат қилиш зарур. Бироқ техник тайёргарликда муваффақиятга эришиш
кўп ҳолларда курашчи жисмоний сифатлари ривожланишининг оптимал
нисбатларига боғлиқ. Ушбу даврда тренировка жараёнига ҳаракатли ва спорт
ўйинлари, шунингдек спорт курашида муҳим аҳамиятга эга бўлган жисмоний
сифатларни тарбиялашга қаратилган курашчининг махсус машқларини
киритиш ҳисобига тезкорликни тарбиялашни давом эттириши керак. Мазкур
даврда ёш курашчи ларда куч сифатларини ривожлантиришга катта эътибор
берилади. Бу босқичда курашчининг кучни тарбиялашни давом эттириш
лозим.
Ҳаракат амплитудасини оширишга ёрдам берадиган чўзилтириш
машқлари кучни ривожлантиришда асосий бўлиб ҳисобланади.
Мутахассисларнинг фикрича, тренировканинг ушбу даврида кучни
тарбиялашга алоҳида эътибор қаратиш лозим. Спорт машқларида
чаққонликни тарбиялаш, яъни ҳаракат малакалари, кўникмаларини эгаллаш,
вазият ўзгарган пайтда ҳаракат фаолиятини самарали қайта қуриш
қобилиятини такомиллаштиришга катта ўрин ажратилиши зарур. Шунинг
учун кучни тарбиялаш координацион мураккаб ҳаракатларни эгаллаш ҳамда
тўсатдан ўзгарган вазият талабларига мувофиқ ҳолда ҳаракат фаолиятини
қайта ташкил қилиш қобилиятларини такомиллаштиришни кўзда тутади.
Тикланиш тадбирлари кундалик фаолиятида тренировка машғулотлари ва
дам олишнинг оптимал тартибига эришишга қаратилган.
Курашчиларнинг куч қобилиятлари маълум бир вақт давомида меъёрга
етган оғирликни мушакларнинг максимал кучайиши билан ушлаб туришда
ёки катта оғирликдаги жисмларни силжитишда намоён бўлади [36,
48].Охирги ҳолда тезликнинг деярли аҳамияти йўқ, ҳаракатлар эса максимал
даражага етади. (ишнинг хусусияти спорт атамасологияси бўйича суст,
14](https://docx.uz/documents/2f095ca2-998b-40f1-a891-b820543f0081/page_14.png?v=1)
![динамик. Ишнинг бу хусусиятига мос равишда мушак кучи статик ва суст
динамик бўлиши мумкин.
Бир қатор мутахассислар томонидан жисмоний машқларнинг кўп қисмига
эса мутлоқ куч эмас, нисбий куч кўрсаткичлари муҳимроқдир деб
таъкидлайдилар.
Куч қобилиятларининг ривожланиши ва намоён бўлиши кўп омилларга
боғлиқ. Энг аввало, уларга мушаклар жисмоний кўн-далангининг катталиги
таъсир этади. У қанча қалин бўлса, шунча бошқа тенг шароитларда мушаклар
ҳаракатини ривожлантириш мумкин. Мушакларнинг ишчи гипертрофиясида
мушак толалари миофибриллари сони ва ҳажми кўпаяди, шунингдек,
саркоплазма-тик оқсиллар концентрацияси ошади. Бунда мушакларнинг
ташқи ҳажми кам миқдорда катталашиши мумкин, чунки биринчида, зичлиги
катталашади, иккинчидан, машқ қилинаётган мушаклар устидаги тери
ёғининг қатлами камаяди [25,48].
Организмнинг функционал кучи барча аъзоларнинг баробар
тайёрланганлигига боғлиқ, асаб ҳужайраларининг иш қобилияти нафас олиш,
қон айланиш ва бошқалар билан белгиланилади.
Кучни ривожлантиришда юрак-томир ва нафас олиш системаларида катта
ўзгаришлар рўй беради. Мисол учун нафас олиш тезлашиб чуқурлиги ортиб
юрак-томир уриши суръати дақиқада 220 зарбгача етади. Максимал АБ анча
ошиб, минимал АБ пасаяди [16,23].
Қоннинг циркуляр айланиш миқдори унинг резервидан чиқиши ҳисобига
анча ортади. Тайёрлов системаси ва ички секреция органлари ҳам катта
юкланиш билан ишлайди.
Курашчининг жисмоний тайёргарлиги жараёнида ўйин методи умумий ва
махсус жисмоний тайёргарликни ошириш мақсадида қўлланилади.
Курашчилар беллашувда ўз вақтида тегишли ҳимоя ва қарши ҳужум билан
жавоб беришга мажбур қилувчи ўйин характерларидан фойдаланилади.
Машқнинг ҳажми ва мазмуни педагогни топшириғи билан белгиланади.
15](https://docx.uz/documents/2f095ca2-998b-40f1-a891-b820543f0081/page_15.png?v=1)
10-11 ёшли белбоғли курашчиларнинг куч сифатини ривожлантириш услубиятини ишлаб чиқиш
-
O'xshash dokumentlar
- 6-siniflarda gimnastikaning sog’lomlashtirisuvchi va rivojlantiruvchi turlari bo’yicha dars mashg’ulotlarini tashkil qilish usulari O‘quv qo‘llanma
- Tovonning orqasidan ilib yiqitish, muvozanatdan chiqarish
- Mashg’ulotlarni rejalashtirish, jismoniy tayyorgarlik vazifalarini hal etish shartlari
- Yuqori haroratli sharоitning spоrtchi ish qоbiliyatiga t’asiri
- Енгил атлетика машқларининг назарий асослари