Dokument ma'lumotlari

Narxi 24000UZS
Hajmi 635.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 17 May 2025
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Jismoniy tarbiya

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

191 Sotish

Futbolchilarning egiluvchanlik va chakkonlik sifat-larini takomillashtirishda gimnastikaning  o’rni

Sotib olish
Futbolchilarning egiluvchanlik va chakkonlik sifat-larini takomillashtirishda gimnastikaning o’rni MUNDARIJA KIRISh......................................................................................................................2 I.BOB. FUTBOLCHILARNING EGILUVCHANLIK VA CHAKKONLIK SIFAT- LARINI TAKOMILLASHTIRISHDA GIMNASTIKANING O’RNI …………….5 1.1. Futbolchilar chidamliligini tarbiyalashning interval uslubi………………….5 1.2.Chaqqonlik va epchillikni tarbiyalash xususiyatlari……………………….….10 II.BOB. FUTBOLCHILARNI SIFATLARINI TAKOMILLASHTIRISHDA GIMNASTIKANING O’RNI………………………………………………………..…12 2.1. Akrobatik mashqlar va umumiy rivojlantiruvchi mashklar…………………..12 2.2. O‘smir yoshlar uchun t axminiy ertalabki g i mnastika m ashqlari ……………..16 Xulosa …………………………………………………………………………….30 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati ………………………………………….....32 KIRISH Mavzuning dolzarbligi : Respublikamizda amalga oshirilayotgan jismoniy madaniyatni o‘z oldiga qo‘ygan maqsadi sog‘lom - ruhan tetik va bunyodkor insonni hayotga tayyorlashdan iborat. O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti Islom Karimov “Biz sog‘lom avlodni tarbiyalab yetkazishimiz kerak, Sog‘lom kishi deganda faqat jismoniy sog‘liqni emas balki sharqona odob-ahloq va umumbashariy g‘oyalar ruhida kamol topgan insonni tushunamiz”, -deydi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1-yig‘ilishidagi ma’ruzasida. Jismoniy madaniyatning maqsadi jamiyatning sog‘lom, hushchaqchaq har tomonlama jismonan rivojlangan mehnat va vatan himoyasiga tayyor turgan qo‘riqchilarni tarbiyalashdan iborat uzoq muddatli uyushtirilgan pedagogik jarayondir. Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov “Sog‘lom avlod uchun” ordenini topshirish marosimida so‘zlagan nutqlarida alohida ta’kidlab o‘tganlar: “Biz asrimizning kelajagi avlod uchun kurash boshladik. Shu nom bilan orden ta’sis etdik va maxsus halqaro jamg‘arma tuzdik. Sog‘lom avlod deganda biz faqat baquvvat farzandlarimizni emas balki ma’naviy boy avlodga ega bo‘lgan halqni tushunishimiz kerak. Bunday halqni hech kim hech qachon yenga olmaydi. Buni hammamiz yaxshi anglab olmog‘imiz kerak”. Jismoniy madaniyat komil insonni tarbiyalashdek muqaddas vazifani bajarishda barcha o‘quv yurtlari ta’lim tizimida yosh avlodni jismoniy baquvvat 2 irodali chaqqon vatanparvarlik ruhida tarbiyalab voyaga yetkazish uchun jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini O‘zbekiston Respublika “Talim to‘g‘risida”gi qonuni, “Kadrlar tayorlash milliy dasturi” hamda “O‘zbekistonda Jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish to‘g‘risida”gi Qonunlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002- yil 24-oktabrdagi PF-31-54-sonli “O‘zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasini tuzish” 1 to‘g‘risidagi farmoni va uni bajarish tadbirlariga suyangan holda yangi usullarni tashkil qilish va o‘tkazish maqsadga muvofiqdir. Ushbu ishlarni samarali bajarish uchun bolalarni eng kichik yoshdan boshlab jismoniy-tarbiya bilan jismonan salomatlik poydevorini qurishni amalga oshirish mumkin. O‘zbekistonda Jismoniy madaniyat va sportni rivojlantirish to‘g‘risida kadrlar tayyorlashdagi oqilona tizim muhim ahamiyatga ega. Shu bois respublikamizda jismoniy madaniyatning maqsad va vazifalari hukumatning hamda Respublika jismoniy – tarbiya va sport qo‘mitasining qaroridan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi. O‘zbekiston aholisining jismoniy tayyorgarligi va salomatligi darajasini belgilab beruvchi “Alpomish” va “Barchinoy” maxsus test savollari joriy etilishi haqidagi qo‘shma qarori va ularda belgilangan vazifalar Respublika Oliy va O‘rta Maxsus kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar talaba va o‘quvchi yoshlarni jismoniy tarbiya va sportni jahon standartlari talablari darajasida rivojlantirish hamda uning faoliyatini tubdan takomillashtirish to‘g‘risidagi masalalarni hal qilish zarurligini taqozo etmoqda va uni chora tadbirlarini amalga oshirish yo‘llarini aniq va ravon ko‘rsatib berdi. Kurs ishining maqsadi . Futbolchilarning egiluvchanlik va chakkonlik sifatlarini takomillashtirishda gimnastika mashklarining axamiyatli tomonlarini yoritib berish. 1 2002- yil 24-oktabrdagi PF-31-54-sonli “O‘zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasini tuzish” 3 Ushbu maqsadga erishish qo‘yidagi vazifalar yordamida amalga oshiriladi. 1. Futbolchilarni umumiy va maxsus tayyorgarlik darajasini aniqlash 2. Futbol mashgulotlarida gimnastika mashklaridan foydalani sh 3. Tugaraklarda futbolchilarni tayyorlash yo‘nalishga muvofiq qiladigan harakatli o‘yinlarni tasniflash. Kurs ishining vazifasi : futbolchilarning o‘yin samarasini ta’minlovchi maxsus jismoniy sifatlar tayyorgarlik davrida barcha bosqichlarda ikki omil bilan beligilanadi: tezkorlik – kuchlilik tayyorgarliligi va tayyorgarlikning aralash omili. Ta’kidlash lozimki, jismoniy tarbiya va sportning ilmiy va ijtimoiy pedagogik xususiyatlari hamda uning tarbiyaviy mohiyatlarini yurtimiz olimlari tomonidan ijobiy ravishda mukammal asoslab bergan. I.BOB. FUTBOLCHILARNING EGILUVCHANLIK VA CHAKKONLIK SIFATLARINI TAKOMILLASHTIRISHDA GIMNASTIKANING O’RNI . 1.1. Futbolchilar chidamliligini tarbiyalashning interval uslubi Epchillik – bu murakkab kompleks sifat bo‘lib, uni baholash uchun yagona mezon topish qiyin. V.A. Zatsiorskiyning fikricha, quyidagilar epchillikni o‘lchash imkonini berishi mumkin: vazifalarning murakkabligi, uning aniq va o‘z vaqtida bajarilishi (futbolda bu vaqt vaziyatni o‘zgartirishdan to javob harakati boshlangan daqiqagacha bo‘lgan eng kam vaqtdir). Futbolchilarning chaqqonligi avvalo futbol maydonida doimo o‘zgarib turuvchi vaziyatda to‘pni olib yurganda keyin to‘psiz qilgan harakatlarda namoyon bo‘ladi. To‘pni olib yurish, kimga uzatishni tanlash va to‘p tepish o‘yinchidan juda keng koordinatsion imkoniyatlarni ko‘rsatishni talab etadi. Agar bunga 4 futbolchilarning harakat va texnik faoliyati yakkama-yakka olushuvlar va turli dastlabki holatlar asnosida o‘tishini (o‘zidan oshirib urish, dumalatib urish, sakrab turib bosh bilan urib yuborish va hokazolar), o‘yin shart-sharoitining doimo o‘zgarib turishini (yomg‘ir, issiq, o‘tli, yerli maydon, tabiiy va sun’iy ravishda yoritilish) ham qo‘shadigan bo‘lsak, unda o‘yin faoliyatining samarali bo‘lishi uchun rivojlangan epchillik sifatlari futbolchi uchun qanchalik muhim ekanligi o‘z-o‘zidan tushunarlidir. Usullarni qay darajada tez, aniq va o‘z vaqtida bajara olishi o‘yinchining o‘zidagi harakatlantiruvchi apparatni boshqara olishi va harakat qobiliyatining rivojlanishi darajasiga bog‘liqdir. Epchillik sifatlarini takomillashtirishda rang-barang yangi harakatlar turkumini egallab olish kerak, shundagina ma’lum malakalar bazasida noma’lumlari oson o‘zlashtiriladi. 2 Sport nazariyasida «ekstrapolyatsiya», ya’ni (ma’lum harakat malakalariga asoslanib) to‘satdan paydo bo‘lgan sharoitga javob harakatini darhol tuza olish qobiliyati tushunchasi keng qo‘llaniladi. Futbolda oshirib tepish bu tushunchaga misol bo‘la olishi mumkin. Odatda, mashg’ulot chog‘ida bu elementga ko‘p e’tibor berilmaydi. Biroq, boshqa chora qolmagan vaziyatlarda futbolchilar ko‘pincha o‘zidan oshirib tepishni qo‘llaydilar. O‘yinchilarda boshqa harakat malakalari turkumi serob bo‘lganligi uchun yuzaga kelgan vaziyatga bog‘liq holda bu harakatdan foydalanishlari mumkin. Shaxsning koordinatsion imkoniyatlari qanchalik ko‘p bo‘lsa, tatbiq qilish ham shunchalik yuqori darajada bo‘ladi. Tabiiyki, muvofiqlashtirish imkoniyatlarining ko‘pchiligi bolalik va o‘spirinlik yoshlarida yaratilishi kerak. Bu gapdan malakali futbolchilarda epchillikni rivojlantirib va takomillashtirib 2 Nurimov R.I. Yosh futbolchilarni texnik va taktik tayyorlash. O’quv qo’llanma. Toshkent, 2005. 5 o‘tirishning hojati yo‘q ekan-da, degan ma’no chiqmaydi. Biroq, shuni esda tutish lozimki, epchillikni o‘rgatish qiyin, chunki u har kimning o‘ziga xos sifatdir. Futbolchining mashg’ulot paytida to‘pni oyoq bilan, bosh va gavda bilan ming ohangga solib o‘ynatishini, o‘yin chog‘ida uning eng oddiy vaziyatlarda nochor ahvolda bo‘lib qolishini ko‘p kuzatish mumkin. Shunga ko‘ra, epchillikni shunday vositalar yordamida rivojlantirish ma’qulki, ular futbolchilarning o‘yin faoliyatida «orttir-gan» malakalari ko‘magida foydalanish imkonini bersin. O‘yinchilarda muvofiqlash imkoniyatlarini yaxshilashga akrobatika, chang‘ida to‘siqlardan o‘tish, suv chang‘isida suzish, batutdagi sakrash, harakatli va sport o‘yinlari ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Vaqt kam bo‘lgan sharoitda va muntazam o‘zgarib turuvchi vaziyatda texnik mahoratni oshirishga qaratilgan mashqlar epchillikni oshirishga yordam beradi. Bunda analizatorlar faoliyatining ahamiyati kam emas. Sportchilarda harakatni aniq ilg‘ab olish va yana uni qaytadan bajarish qobiliyati qanchalik yuqori bo‘lsa, yangi malakalarni shunchalik yaxshi egallab oladilar. Epchillikni takomillashtirish uchun shunday mashqlar zarurki, ular harakat, vestibulyar apparatlari, ko‘rish analizatorlariga teppa-teng ta’sir etsin. Agar futbolchilarning epchilligini belgilovchi harakatlarga diqqat bilan qaraydigan bo‘lsak, bu harakatlar sportchilarning kuchini vaqt va joy vaziyatiga moslashtira bilish qobiliyatini talab qilishini payqash mumkin. Boshqacha aytganda, epchillik harakatlari muayyan qisqa vaqt oralig‘ida harakatni joyida aniq bajartirish uchun paydo bo‘ladigan tezkor kuchni talab qiladi. Demak, epchillik deb kuch va tezkorlikni uyg‘unlashganiga aytilar ekan. Epchillikni tarbiyalashda, xuddi kuch va tezkorlikni tarbiyalagan paytdagidek, kishi tezda toliqadi va buni unutmaslik kerak. Shu bilan birga, epchillikni rivojlantirishga oid mashqlarni bajarish mushaklar harakati aniq bo‘lishini talab qiladi, toliqish paytidagi mashqlar 6 kam samara beradi. Shuning uchun epchillikni tarbiyalashda, xuddi tezkorlik va kuchni tarbiyalagan paytdagidek, organizm yana qayta batamom tiklanib olguncha, muayyan vaqt oralig‘ida dam olishni tashkil qilish lozim. Mashqlar oldingi mashg‘ulotdan toliqish asorati deyarli qolmagan vaziyatlarda bajariladi. Futbolchilarda «portlovchi» kuchni, tezkorlikni va epchillikni hosil qilish qiyin ish, shuning uchun bu sifatlarni sportchi butun sport hayoti davomida tarbiyalab borishi zarur. Ularning tarbiyalanib borishiga alohida diqqat bilan qarash kerak, chunki futbolchi o‘yin faoliyatining samarasini belgilaydigan sifatlar xuddi ana shulardir. Bu uch o‘ziga xos jihat ko‘rsatilgan sifatlarni yagona qilib birlashtiradi va ularni bir mashg‘ulotda bir vaqtning o‘zida kompleks ravishda takomillashtiradi. Chidamlilikni tarbiyalash Futbolchilarning chidamliligi deganda o‘yinning boshidan oxirigacha o‘yin faoliyatini hech bo‘shashtirmasdan davom ettira olish qobiliyati tushuniladi. Chidamlilikni yana toliqishga qarshi tura olish q obiliyati, desa ham bo‘ladi. Sport amaliyotida to‘rt toifa toliqishni uchratish mumkin, bular: a q liy, sensor, emotsional va jismoniy toliqishlar. Bu to‘rt toifa toliqish futbolchiga ham xosdir. Tabiiyki, b u lar ichida jismoniy toliqishning salmo g‘ i ko‘proq. Futbolchilarda chidamlilikni tarbiyalash uslubiyatiga to‘g‘ri yondashish uchun sportchilar o‘yin faoliyati tabiatini va o‘yin paytida ularning zimmasiga tushadigan yuklamani hisobga olish zarur. Ma’lumki, futbolchilarning faoliyati bir-biriga zid bo‘lgan zonalarda kechadi: bir tomondan qisqa vaqt maksimal shiddatda o‘ tuvchi ish 5-8 soniya (tez yugurish, tezlashish, sakrash, kurashish va shu singarilar); boshqa tomondan – o‘yin vaqti 90 daqiqa davom etadiki, bu o‘rtacha ishga xos xususiyatdir. Agar o‘rtacha ishdan iborat mashg’ulotning maksimal shiddatdagi ishga salbiy ta’sir 7 qilishini hisobga oladigan bo‘lsak, unda futboldagi chidamlilik masalasining juda og‘ir masala ekanligi ravshan bo‘ladi. Futbolchilardagi chidamlilikni tarbiyalash uslublarini aniqlashda ulardagi umumiy va maxsus chidamlilikni bir-biridan farqlash lozim. Umumiy chidamlilik deganda, odatda, ishlarni hatto bir-biridan jiddiy tafovuti bo‘lgan ishlarni o‘rtacha darajada yoki oshiqmasdan uzoq vaqt bajara olish qobiliyati tushuniladi. Maxsus chidamlilik futbolchilardan talab etilgan sur’atni o‘yinning oxiri-gacha saqlab tura olish qobiliyatida namoyon bo‘ladi. Umumiy chidamlilikni rivojlantirish uchun, odatda, uzoq vaqt harakat qilish bilan bog‘liq mashqlardan foydalaniladi. Masalan, 800-2000 m ga tez yurish, yugurish, 3-5 km krosslar, chang‘ida yurish, suzish va boshqalar. Bu mashqlar o‘rtacha sur’atda, hali sportchilar tayyorgarlik davrining dastlabki bosqichida ekanida, ular hali og‘ir kuch bilan bajariladigan ishga tayyor bo‘lmaganlarida bajariladi. Futbolchi komandada egallagan o‘ rniga qarab 5,5 dan 10,5 km gacha yo‘lni bosib o‘tadi. Bunda shiddatli harakatlar (tez yugurish, tezlashish) 5 min vaqtni egallaydi, bu vaqt oralig‘ida o‘yinchilar 1500 dan to 2500 m gacha masofaga tez, ammo qisqa-qisqa qilib uzunligi 7-15-24 m dan yuguradilar. Shu orada ular sekinroq yugurishga 25 dan 35 min u tgacha, qadamlab yurish uchun esa 45 dan 57 minutgacha vaqt sarf-lashadi. Yuzaki q araganda, o‘yinchilar uchun shiddatli bo‘lmagan yugurishga ko‘proq vaqt sarflangandek ko‘rinadi. Ammo bu aslida 5 min ichidagi jadallashish, tez yugurish va to‘p uchun kurashga sarf bo‘lgan juda katta kuch- qu vvatni q oplashga ketadigan vaqtdir. Agar futbolchi faoliyati kuchli ruhiy zo‘riqish vaziyatida va ulkan his-hayajon bilan o‘tishini hisobga oladigan bo‘lsak, bunga ham ozmuncha kuch- q uvvat 8 sarflanmaydi. Biroq o‘yin faoliyatini tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, kuchli harakat faoliyatidan keyin bo‘ladigan tanaffuslarda umumiy dastlabki holatni tiklab olish uchun ularda yetarlicha vaqt bo‘lar ekan. Binobarin, o‘yinchilarni xuddi ana shunday faoliyat turiga tayyorlash kerak. Ba’zan mashg‘ulot dagi ish hajmiga q arab, uning sifatini belgilashadi, bu batamom noto‘g‘ri. Katta hajmdagi yuklamani bajarishning o‘zi maqsad qilib olinmasligi va epchillikni tarbiyalashning asosiy vositasi deb q aralmasligi lozim. Futbol sportning nosiklik turidir, unda bajarilayotgan harakat shiddati doimo o‘zgarib turadi. Shuning uchun u o‘ziga muvofiq tayyorgarlikni talab qiladi. Jadalligi tez o‘zgarib turadigan faoliyat, jadalligi bir maromda bajariladigan faoliyatga q araganda ko‘p kuch-quvvat sarflashni ta q ozo qiladi. Futbolchilarda epchillikni tarbiyalayotganda ana shuni, albatta, hisobga olish kerak. Vegetativ vazifa hisoblangan nafas olishning bajarilayotgan harakat formasi va xarakteriga moslashishini unutmaslik lozim. Bunda nafas olish hamda nafas chi q arish uzviy ravishda harakat akti tarkibiga kiradi. Futbolchilarning nafas olishi chan g‘ ichi yoki stayer (uzoq masofaga yuguruvchi)ning nafas olishidan o‘ zgachadir. Chidamlilikni tarbiyalashda irodaviy sifatlar ham oldingi o‘rinlardan birida turadi. Muntazam uzoq davom etadigan ish sportchilardan ichki va tashqi qiyinchiliklarni kuchli, qat’iy, zo‘r iroda bilan yengishni, ya’ni «barqaror iroda sifatlarini» talab qiladi. Sportchi nosiklik xarakterdagi ishni bajarar ekan, nisbatan qisqa vaqt ichidagi qiyinchilikni, ammo jadal takrorlanadigan z o‘ riqishni boshdan kechiradi. Futbolchilar o‘yindagi vaziyat talabi bilan takror-takror tez yugurishlardan keyin qattiq toliqish fonida yana biron-bir jadal harakat faoliyatini bajarish, buning ustiga ba’zan havo harorati baland bo‘lgan paytda o‘zini shunga majbur etishning qanchalik og‘ir ekanligini yaxshi biladilar. 9 Futbolchilarda chidamlilikni tarbiyalashda, asosan, organizmning kislorodsiz sharoitdagi portlovchi qisqa muddatli ishiga katta o‘rin beriladi. Jadal ish orasidagi tanaffuslarda boyagi kislorod « q arzi» qaytarib beriladi. Maxsu s funksionol tayyorgarlikka xos vazifalar o‘yin mashqlarini bajarish vaqtida ancha samarali hal qilinadi. O‘ z xarakteri va emotsionalligi jihatidan ular o‘yinga ancha mos tushadi. Biroq o‘yin mashqlarini to‘psiz mashqlar bilan birga qo‘shib olib borish zarur. Chidamlilikni t akomillashtirishga qaratilgan mash-g‘ulotlarni yuklamaning beshta belgisiga rioya qilgan xolda o‘tkazish darkor: a) ishlash vaqti; b) ishning murakkabligi; v) dam olish vaqti; g) dam olishning xarakteri; d) takrorlash miqdori. Mashg‘ulot ning biror-bir belgisi o‘zgarsa, bu uning yo‘nalishiga ta’sir etadi. Futbolchilarni samarali o‘yinga tayyorlash uchun mashg’ulotning vosita va uslublarini bir-biriga ko‘proq moslash kerak. 1.2.Chaqqonlik va epchillikni tarbiyalash xususiyatlari. Dastlabki tayyorgarlik va boshlang‘ich sport ixtisos-lashuvi bosqichlarida chaqqonlik va epchillik tarbiyalash koordinatsiyasiga ko‘ra murakkab bo‘lgan harakat amallarini muvaffaqiyatli egallab olish uchun asos yaratadi. Bu o‘yinda harakatli o‘yinlar, to‘p bilan bajariladigan mashqlar, akrobatika mashqlari, uncha murakkab bo‘lmagan to‘siqlar osha yugurish, sakrash, kichikroq balandlikda muvozanat saqlash mashqlari tipik mashqlardir. 3 Yugurib ketayotib birdan to‘xtash, burilish, yo‘nalishni o‘zgartirish va tezlikda bajarish talabi kabi qo‘shimcha topshiriqlar bilan bajariladigan mashqlar katta ahamiyatga ega. 3 Akramov R.A. Yosh futbolchilarni tanlab olish va tayyorlash. 1992 y 10 Mushaklarning tabiiy elastikligini va bo‘g‘inlardagi harakatchanlikni keng ko‘lamda yengil harakatlar qilish bilan bajariladigan mashqlar yordamida (epchillikning optimal me’yorini saqlagan holda) saqlab turish kerak. Jiddiy mashg‘ulot qilish va takomillashuv bosqichlarida mashqlarni yangilash va o‘zgartirish, ularni yangi, ancha murakkab sharoitlarda bajarish maqsadga muvofiqdir. Sport o‘yinlari (basketbol, gandbol, xokkey) alohida ahamiyat kasb etadi. Epchillikni tarbiyalashda predmetlarsiz hamda yengil predmetlar bilan (bular keng ko‘lamda bajariladi) bajariladigan mashqlardan, bo‘g‘inlar va paylarni mustahkamlaydigan mashqlar bilan qo‘shib bajariladigan epchillik mashqlaridan, shuningdek, mushaklarni bo‘shash-tirishga oid mashqlardan foydalaniladi. 17-18 yoshli futbolchilar bilan o‘tkaziladigan mashg‘ulotlarda ikki-uchta yengil prujinasimon sapchish bilan tugallanadigan, harakatning to‘liq amplituda bilan bajariladigan (juft-juft bo‘lib va og‘irliklar bilan) yetarlicha samarali bo‘lgan maxsus chaqqonlik mashqlari qo‘llaniladi. Ko‘p yillik mashg‘ulotning barcha bosqichlarida texnik usullar va taktik harakatlarga o‘rgatish jarayoni uzluksiz davom etadi. Maqsadga muvofiq texnikaning barcha tomonlarini biomexanika qonunlaridan foydalanish asosida va shug‘ullanuvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda puxta o‘zlashtirish o‘yin faoliyatining murakkab sharoitlarida texnikaning muvaffaqiyatli qo‘llanishini oldindan belgilab beradi. Mukammal o‘yin ko‘nikmalarining shakllanishi yosh futbolchilarning yuqori darajadagi jismoniy tayyorgarligiga asoslanadi. Yosh futbolchilarni o‘qitish va ularning malakalarini takomillashtirish bosqichlarida jismoniy tarbiyaning odatdagi uslublari: mashqlar, o‘yin, musobaqa 11 uslublari, ko‘rsatmalilikni ta’minlash, og‘zaki nutqdan foydalanish, xatolarni tuzatish uslublaridan foydalaniladi. Barcha uslublar bir-biri bilan yaqindan bog‘liq holda qo‘llaniladi. Biroq ulardan foydalanishning foizli nisbati ko‘pgina omillarga: o‘qitish bosqichi hamda vazifalariga, shug‘ullanuvchilarning yosh va individual xususiyatlariga, ularning tayyorgarlik darajasiga bog‘liq bo‘ladi. II.BOB. FUTBOLCHILARNI SIFATLARINI RIVOJLANTIRISHDA GIMNASTIKANING O’RNI 2.1. Akrobatik mashqlar va umumiy rivojlantiruvchi mashklar Barkamol avlod orzusi – eng ulug‘ orzu. O‘zbekistonning kelajagi buyuk ekaniga qathiy ishonch bilan yashayotgan xalqimizning orzusi bu. Prezidentimiz 12 tahkidlaganidek, “Nimani o‘z oldimizga maqsad qilib qo‘ymaylik, qanday buyuk ishlarni amalga oshirishga intilmaylik, barcha olijanob harakatlarimizning negizida, barcha ezgu niyatlarimizning zamirida farazandlarimizni ham jismonan, ham mahnaviy jihatdan sog‘lom qilib o‘stirish, hech kimdan kam bo‘lmaydigan avlodni tarbiyalash orzusi mujassamdir”. 4 Gimnastika bilan maktabgacha yoshdagi ta’lim muassasalarida, maktablarda, jismoniy tarbiya va sport jamiyatlarida, ishlab chiqarish korxonalarida va turli tashkilotlarda keng shug‘ullaniladi. Ushbu sport turining keng yoyilganligiga sabab vositalarning barchaga tushunarli va hilma-xil ekanligida, jismoniy tarbiyaning turli vazifalarni hal qilish uchun mashqlar tanlash imkoniyati katta ekanligidadir. Gimnastika mashg‘ulotlarida hayotiy zarur malaka va ko‘nikmalar orttiriladi va takomillashtiriladi. “Alpomish” va “Barchinoy” maxsus test sinovlariga gimnastikadan nazorat mehyorlari kiritilgan. Gimnastika mashqlarining sog‘lomlashtirish ahamiyati katta bo‘lib, shug‘ullanuvchilarni estetik tarbiyalashning samarali vositasi hisoblanadi. Mashqlarni bajarish texnikasining gimnastikaga xos uslub talab qiladigan darajada mukammal bo‘lishi uchun harakatlar ravon va ifodali bo‘lishi, ijrochining harakatlari o‘ziga yarashadigan, nafis bo‘lishi kerak. Gimnastika mashqlari bilan shug‘ullanish natijasida kelishgan qomatga ega bo‘linadi, gavda tuzilishidagi nuqsonlar tuzaladi, gavdani ayrim bo‘g‘inlari rivojlanishida yaxshi mutanosiblikka erishiladi. Foydalaniladigan mashqlarning hajmi butun organizmga ta’sir ko‘rsatish va muskullar hamda organlarning alohida guruhlarini rivojlantirish, bolaning jinsini, yoshini, jismoniy tayyorgarlik darajasini hisobga olgan holda bajariladigan mashqlarni boshqarish imkonini beradi. 4 Sultonov I. Gimnastika sog‘lomlashtiruvchi, rivojlantiruvchi vosita T.:Aloqachi. 13 Gimnastika – bu harakatar majmui bo‘lib, har qanday kasb egasi uchun zarur bo‘lgan yuqori harakat imkoniyatini tahminlaydi. Gimnastika mashg‘ulotlarida muhim amaliy malaka va ko‘nikmalar: to‘g‘ri yurish, yugurish, sakrash, to‘siqlardan o‘tish, arqonlar va uzun yog‘ochlarga tortilib chiqish, emaklab o‘tish, og‘irliklarni ko‘tarish va bir joydan ikkinchi joyga ko‘chirish va h.k. shakllantiriladi. Gimnastika mashg‘ulotlarida iroda, estetika va boshqa ko‘plab sifatlar, shu jumladan insonda harakatlanish apparatining turli qismlari hatti- harakatlarini bir- biriga moslashtirish qobiliyati rivojlantiriladi. Bu esa inson kundalik hayotida, turmushida, mehnat qilishida va sport faoliyatida duch keladigan murakkab harakatlarni egallashga yordam beradi. Gimnastika jismoniy tarbiya sifatida ko‘p asrlik tarixga ega. Bizning mamlakatimizda XX asr o‘rtalarida gimnastika bilan shug‘ullanish uchun katta imkoniyatlar tug‘ildi. Shundan buyon o‘quvchi yoshlarni jismoniy tarbiyalashda gimnastikadan keng foydalaniladi. Gimnastika atamashunosligi o‘quvchilar tomonidan mashqlarni egallash bilan bir vaqtda o‘rganiladi. Gimnastika atamashunosligi – mashqlarni, umumiy tushunchalarni, snaryadlar va inventarlarning nomlarini qisqacha belgilash uchun qo‘llaniladigan maxsus belgilar (atamalar) tizimi, gimnastikada atamashunoslikning roli juda katta. U o‘qituvchi (murabbiy) va o‘quvchilar orasidagi muloqotni yengillashtiradi, mashqlarni o‘rgatish va yozib borishda qisqacha belgilashga yordam beradi. Gimnastikada so‘zlarning o‘zaklaridan atamalar sifatida keng foydalaniladi: osilish, tayanch, o‘tirish, max va b.q. Statik holatlar tayanch shartilan kelib chiqqan holda belgilanadi: turishlar – boshda, yelkada, kurakda, qo‘llarda; tayanish – qo‘llarda va b.q. 14 Shuningdek, butun tana va uning alohida qismlarining fazodagi holatidan kelib chiqib: sodda osilishlar – osilish engashgan holda, osilish orqaga engashgan holda, osilish burchakli; aralash osilishlar – osilish o‘tirgan holda, osilish turgan holda, osilish yotgan holda (1-rasm). 1- rasm. Aralash osilishlar Qo‘llarni yoyib bajariladigan mashqlarni belgilash atamalari u yoki bu harakat amalining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda hosil qilinadi: o‘mbaloq oshib turish, qo‘llarni oldinga yoki orqaga yoyib turish, qo‘llarni bukkan holda turish, o‘ng (chap) yoki ikkala qo‘l bilan turish va b.q. Sakrashlarni belgilash atamalari – tananing uchlik fazasidagi xolatiga bog‘liq ravishda: oyoqlarni yoyib sakrash, oyoqlarni egib burchak yoki yonbosh bilan aylanib, salg‘to sakrash kabi belgilanadi. Atamalar umumiy, asosiy va qo‘shimcha atamalarga bo‘linadi. Umumiy atamalar mashqlarning alohida guruhlarini, umumiy tushunchalar va boshqalarni tahriflash uchun qo‘llaniladi. Masalan, erkin, saflanib, umumiy rivojlantiruvchi, amaliy mashqlar. 15 Asosiy (konkret) atamalar mashqlarning ma’nosi belgilarini aniq ifodalash imkonini yaratadi: turish, tushish, aylanish, osilish, tayanish, sakrash, egilish, hamla qilish, tizzani egib o‘tirish. Qo‘shimcha atamalar asosiy atamalarni aniqlashtiradi va harakatning yo‘nalishini, bajarish usulini, tayanch shartlarini ko‘rsatadi egilgan holda, yoy shaklida, umbaloq oshib, qo‘llarni orqaga yoygan holda turish va b.q. Harakatning (mashqning) nomi odatda bajarilayotgan harakatning mohiyatini ifodalovchi asosiy atamadan hamda harakatning xususiyatini yoki uslubini, ketma- ketligini aniqlashtiruvchi qo‘shimcha atamadan iborat bo‘ladi. Masalan, qo‘llar va oyoqlar bilan bajariladigan harakatlar fazodagi joylashuvidan qathiy nazar tanaga nisbatan qo‘llaniladi. Bunda qo‘llar bilan qilinadigan harakatlar bir-biridan farqlanadi: bir vaqtda, navbatma-navbat va ketma-ket, shuningdek, bir xil nomli, parallel, simmetrik va nosimmmetrik. Qo‘l, oyoq, tana bilan bajariladigan aylanma harakatlar (300 0 gacha “doira”, 360 0 dan kamrog‘i – “yoy”) deb ataladi. Harakatlarning yo‘nalishini boshidan aniqlab olish qabul qilingan. Akrobatik mashqlar va gimnastik snaryadlar bilan bajariladigan mashqlar uchun o‘z atamalaridan foydalaniladi. Umumrivojlantiruvchi mashqlar Umumrivojlantiruvchi mashqlar – tananing alohida qismlarining harakati yoki bu harakatlarni qo‘shilmasi bo‘lib, turlicha tezlikda, amplitudada va muskullarning zo‘riqish darajasi turlicha tarzda bajariladi. Bu mashqlar jismoniy sifatlarni tarbiyalash, to‘g‘ri qomatni shakllantirish va o‘quvchilarni yanada murakkabroq harakat elementlarini, ko‘nikmalarini egallashga tayyorlash maqsadida qo‘llaniladi. Tananing alohida qismlari va muskullar guruhiga tanlab-tanlab ta’sir 16 ko‘rsatish (ko‘pincha) uchun ham foydalanish mumkin. Shuning uchun mashqlarni kvalifikatsiyalash asosiga anatomik belgi qo‘yilgan: qo‘llar va yelka kamari, tana va bo‘yin, oyoq muskullari, butun tana muskullari uchun. Bundan tashqari barcha mashqlar kuch, egiluvchanlik, harakatlar tezkorligi, epchillik, muskullarni bo‘shashtirish qobiliyatini tarbiyalash, to‘g‘ri qomatni shakllantirish mashqlariga bo‘linadi. Umumrivojlantiruvchi mashqlar harakatlar majmuasi ko‘rinishida qo‘llaniladi. Majmuaga kiritiladigan mashqlar o‘quvchilar organizmiga har tomonlama ta’sir ko‘rsatish kerak. Shu maqsadda ular tanasining turli qismlari bilan, turli yo‘nalishda, o‘zgaruvchan tezlikda va muskullarni turlicha kuchantirgan holda bajariladi. Majmuadagi mashqlarni gigiena gimnastikasi uchun 1 tadan 15 tagacha, jismoniy tarbiya (gimnastika) darsining tayyorlovchi qismi uchun 10-15 tagacha, atletik gimnastika uchun 15 dan ortiq bo‘lishi mumkin. Ertalabki gimnastika – majmuasining mashqlarini quyidagi ketma-ketlikda bajarish tavsiya etiladi:  Qo‘l-oyoqni yozish mashqlari (umurtqa pog‘onasini to‘g‘rilash va qomatning to‘g‘rilanishini his qilish);  Butun organizmning funksional faoliyatini yaxshilash uchun umumiy ta’sir qiluvchi bir-ikkita mashq (tana, oyoqlar muskullarining katta guruhi ishtirok etadi);  Turli guruh muskullari uchun mashqlar turlari, bunda tananing turli qismlari ketma-ket jalb qilinadi va jismoniy yuklanish sekin-asta orttirib boriladi;  Tananing barcha qismlari uchun jadal mashqlar (sakrash, yugirish, tez-tez o‘tirib turish);  Yurish va yugurish; 17  Muskullarni bo‘shashtirish va nafasni rostlash mashqlari. Kundalik gimnastika suvli muolajalar, o‘z-o‘zini massaj qilish bilan tugallanadi. Jismoniy arbiya dasturiga mos ravishda ertalabki gimnastika odatda, ochiq havoda (chidamlilik va yugurish mashqlari) bilan o‘tkaziladi. Gimnastikaning umumiy davomiyligi 30 daqiqagacha cho‘zilishi mumkin. 2.2. Futbolchilarni tayyorlashda g imnastik anjomlarda bajariladigan mashqlar Futbolchilarni jismoniy tarbiyalash bo‘yicha o‘quv dasturiga kiritilgan, gimnastik anjomlar bilan bajariladigan mashqlar statik va dinamik turlarga bo‘linadi. Birinchisi statik mashqlarni va kuch bilan ko‘chishlarni o‘z ichiga oladi. Statik mashqlar - bu qo‘zg‘almas holatlar, yahni o‘quvchilar u yoki bu gimnastik anjomlar bilan bajariladigan osilishlar va tayanishlardir. Kuch bilan ko‘chishlar - bu bir statik holatdan boshqasiga sekin – asta o‘tish, masalan: tortilish, osilishga tushish, osilishdan osilishga kuch bilan engashib o‘tish, osilishdan osilishga orqa tomondan o‘tish, engashib, kuch bilan tayanchga ko‘tarilish va boshqalar. Dinamik – siltash mashqlari o‘quvchi tanasini doira bo‘lib (aylanishlar) yoki uning qismlarini (siltashlar, ko‘tarishlar, sakrashlar) ko‘chirishdan iborat. Umumta’lim maktablari o‘quvchilari uchun gimnastika bo‘yicha dasturning o‘quv materiali bu mashqlarning uchta asosiy kichik guruhidan iborat: oldinga siltovchi harakatlar (doira bo‘ylab burilish, engashib osilish sakrash va boshqa). orqaga siltovchi harakatlar (doira bo‘ylab aylanish, qo‘llarni bukish, ko‘tarilish, yoki sakrash va b.q.); 18 bukilgan holda harakatlar (bukilgan holda ko‘tarilish, bir qo‘lga tayanib ko‘tarilish; oyoqlar orasini ochib, orqadan ikki qo‘lga tayangan holda ko‘tarilish va boshqa). 5 Past – baland turniklarda bajaraladigan mashqlar Jismoniy tarbiya bo‘yicha o‘quv dasturida ko‘zda tutilgan, turnikda bajariladigan mashqlar o‘z tuzilishi va bajarish qiyinligiga ko‘ra turli-tumandir. Bular asosan, dinamik xususiyatga ega bo‘lgan mashqlar. O‘quvchilardan bir qator harakatlarni va nihoyat muskullar kuchini minimal sarflab, inersiya kuchidan to‘g‘ri foydalanish malakasini egallash talab qilinadi. Turnikda bajariladigan siltovchi mashqlarda avvalo texnik jihatdan to‘g‘ri texnik qomat bo‘lishiga, yahni mashqning barcha hal qiluvchi fazalarida gavda va uning barcha qismlarining holati to‘g‘ri bo‘lishiga erishishi kerak. Turnikda bajariladigan ko‘pgina mashqlar bajaruvchidan fazo va vaqtda to‘g‘ri yo‘nalish ola bilishi, harakatlarni nozik muvofiqlashtirishni, shuningdek, dovyuraklik va qathiyatlikni talab qiluvchi, fazoda gavdani murakkab ko‘chirish bilan bog‘liq. Turnikda bajariladigan mashqlarni muvaffaqiyatli o‘zlashtirish uchun, boshqa anjomlardagi kabi o‘rganiladigan elementlar texnikasini yaxshi bilish zarur. Shuning uchun ham mashg‘ulotlarda o‘qituvchi ko‘rsatganlarini va tushuntirishlarini aniq eslab qolish, jismoniy yordam ko‘rsatish va himoyalash usullarini o‘zlashtirib olish muhim. Turnikda bajariladigan mashqlarni bajarishda odatda mahkam tutishlardan faydalaniladi (snaryadni ushlash usullari): yuqoridan tutish, pastdan tutish, har xil tutish, chalishtirib tushish. Turnikda bajariladigan asosiy elementlar quyida bayon qilinadi: 5 Sultonov I. Gimnastika sog‘lomlashtiruvchi, rivojlantiruvchi vosita T.:Aloqachi. 19 Past turnikda b ir oyoq bilan siltanib, boshqa oyoq bilan turtki olib, aylanib ko‘tarilish. (Bu element ikkala oyoq bilan turtki olib, kuch bilan ham bajarilishi mumkin. Qizlar buni turli balandlikdagi bruslarning pastki qismida bajarishlari mumkin). Tikka turgan osilishdan, o‘ng oyoq orqada, uchida; o‘ng oyoqni oldinga siltab, tosni turnik atrofida aylanma harakatni davom ettirib, harakatni oyoqlar bilan tormozlab, yelka va boshni ko‘taring, harakatni, qomatni yaxshi tiklash bilan tugallanadi. Dastlabki urinishlarni yordam bilan bajarish tavsiya qilinadi: turnik oldida yonbosh bilan turib, qo‘l kaftini yuqoriga qaratgan holda bel ostidan turtib, boshqa qo‘l bilan (bajaruvchining boshi pastga qaragan holda) – pastdan yelkasi ostidan tutib yordam berish. Harakat oxirida bir qo‘l bilan old tomondan yelka ostidan, boshqa qo‘l bilan – oyoqlari tagidan tizzaning yuqoriroq qismidan tutib yordam beriladi. Siltashlarni dastlab otda (kong‘), so‘ngra past pereklanida o‘zlashtirib olgan mahqul. Bir oyoq bilan siltashlarni bajarishda qomatni to‘g‘ri va muvozanatni saqlashga intilish, og‘irlik kuchini tayanch qo‘lga ko‘chirish uchun turnikdan bir qo‘l bilan turtki olish kerak. Shu bilan bir vaqtda yon tomonga erkin siltash bilan grif ustidan siltanib, yana uni qo‘l bilan ushlab olish kerak. Tayanchda aylanishlar . Aylanishlar bajarish texnikasiga ko‘ra oyoqlarni siltashga yaqin. Tayanchdan orqa tayanchga, tayanchdan tayanchgacha orqa bo‘ylab aylanishlar eng sodda hisoblanadi. Oxirgisi bir xil nomdagi qo‘lga tayanib, harakat jarayonida tayanish holatini saqlagan holda (aylanish tomonga yelka bilan o‘tish kabi) bajariladi. Aylanish oxirida tayanmaydigan qo‘l bilan turnik grifidan iloji boricha avvalroq tutib olish va yangi tayanch holatin aniq egallash kerak . 20 21 22 23 Futbolchining texnik mahorati u egallab olgan texnik usullarning hajmi va xilma-xilligi, shuningdek, ularni o‘yin sharoitlarida samarali qo‘llay bilishi bilan xarakterlanadi. Futbol o‘yini texnikasi juda ko‘p turli usul va usullar yig‘indisidan iboratdir. Shuning uchun kam vaqt va kuch sarflab o‘rgatish vazifasini hal etish uchun o‘rganilayotgan materialni tizimga solish va texnikaga o‘rgatishning izchilligini aniqlash katta ahamiyatga ega. Nihoyat, yangi harakat ko‘nikmalari avval o‘zlashtirilgan ko‘nikmalar asosida paydo bo‘ladi. Shuning uchun turli xil texnik usul va usullarning o‘zaro tabiiy bog‘liqligidan va tuzilishi bo‘yicha umumiyligidan foydalanish kerak. Texnik usullar bilan tanishish va ularni o‘rganish jarayonida asosan o‘qitishning mukammal usulidan foydalaniladi. U ko‘p yillik mashg‘ulotning har bir bosqichi uchun muayyan doiradagi usul va usullar tanlab olinishi bilan 24 xarakterlanadi. Bular darslar tizimida parallel ravishda: dastlab (texnika asoslari o‘zlashtirib olinguncha) har bir usul alohida, keyinchalik o‘zlashtirilgan boshqa usullar bilan birgalikda o‘rganiladi. Shu bilan birga, bir darsda, bir vaqtning o‘zida ikki-uchtadan ortiq yangi usulga o‘rgatish mumkin emas. Ko‘p yillik mashg‘ulotlarning har bir bosqichida futbolchilarning texnik tayyorgarligi yuzasidan muayyan vazifalar qo‘yish ko‘pgina omillar: bolalar va o‘smirlar rivojlanishining yosh xususiyatlari, jismoniy sifatlarni tarbiyalash dinamikasi, harakat ko‘nikmalarini shakllan-tirish tizimining xususiyatlari, bosqichlarning qaysi maqsadga qaratilganligi bilan belgilanadi. Dastlabki tayyorgarlik bosqichida futbol o‘yinini yangi o‘rganuvchi futbolchilarni texnik usullarning asosiy guruhlari bilan tanishtirish vazifasi qo‘yiladi. Bu vazifaning muvaffaqiyatli hal etilishi shug‘ullanuvchilarda futbolga nisbatan qat’iy qiziqish hosil bo‘lishiga yordam beradi. Mazkur bosqichda o‘qitish ishi maydonda harakat qilish: yugurish, to‘xtash, burilish va sakrashning asosiy usullarini o‘rganishdan boshlanadi. Shular bilan parallel ravishda yosh futbolchilar to‘pni egallash texnikasi va buni bajarishning quyidagi asosiy usullarini o‘rganadilar: – to‘p tepish (tovonning ichki tomoni bilan, oyoq yuzining ichki va o‘rta qismi bilan); – kalla qo‘yish (peshonaning o‘rta qismi bilan); – to‘pni oyoq bilan to‘xtatish (tovonning ichki tomoni, oyoqning kafti va son bilan); 25 – to‘pni oyoq bilan olib yurish (oyoq yuzining o‘rta va tashqi qismi «qochib qolish» yo‘li bilan aldaydigan harakatlar qilish; – to‘pni olib qo‘yish (hamla qilib, to‘pni tepib yuborish); – yon chiziqdan (turgan joydan) turib to‘pni o‘yinga tashlash. Boshlang‘ich sport ixtisoslashuvi bosqichida shug‘ulla-nuvchilar futbol o‘yini texnikasi asoslarini egallab oladilar. Yosh futbolchilar avvalgi bosqichda tanishgan texnik usullarini ancha chuqur o‘rganadilar hamda qolgan usullar va ularning turli xillarini o‘rganishga kirisha-dilar. Darvozabonlar to‘pni egallab olish texnikasining asosiy usullarini: to‘pni ushlab olish, urib yuborish va tashlashni o‘zlashtiradilar. Asosli (chuqur) mashq qilish bosqichida futbolchilar texnikani mustahkamlaydilar va uni takomillashtirishda davom etadilar. Turli-tuman texnik usullar bo‘yicha mustahkam ko‘nikma hosil qilinadi va o‘yin sharoitlarida kompleks ravishda va maqsadga muvofiq qo‘llanish ko‘nikmalari tarkib toptiriladi. Butun bosqich davomida shug‘ullanuvchilar quyidagi usullar bo‘yicha kamolotga erishadilar: – turli traektoriya va yo‘nalishda haarkatlanayotgan to‘pni xilma-xil usullar bilan to‘g‘riga va yo‘nalishini keskin o‘zgartirgan holda tepish; – to‘pni to‘xtatish va sherigiga oshirish; – to‘pni turli usullar bilan olib yurish; – aldash harakatlarini bajarish; – to‘pni hujum qilib va oyoqning ostiga tashlanib tepib yuborish yoki to‘xtatish; – raqibni yelka bilan turtib to‘pni olib qo‘yish; 26 – to‘pni turgan joydan, harakatda, yiqilayotib, yon chiziqdan o‘yinga kiritish. Darvozabonlar to‘pni ushlab olish, urib yuborish va boshqa tomonga o‘tkazib yuborishni ham yiqilmasdan, ham yiqilayotib takomillashtiradilar. Asosli ravishda mashq qilish bosqichida futbolchilar o‘yindagi vazifalariga ko‘ra: hujumchi, himoyachi va hokazolar bo‘yicha uzil-kesil (ayrim hollarda bir oz vaqtliroq yoki keyinroq) ixtisoslashadilar. Shuning uchun takomillashish jarayonini futbolchilarning o‘yindagi vazifalariga nisbatan alohida-alohida olib borish kerak. Idrok, diqqat, tafakkur, xotira kabi ruhiy jarayonlarning juda yaxshi jismoniy, axloqiy-irodaviy, nazariy va ayniqsa, texnik tayyorgarlik bilan birgalikda yuqori darajada rivojlanganligi taktik tayyorgarlik asosini tashkil etadi. Futbolchilarning o‘yin faoliyati sharoitlarida yaxshi mo‘ljal (orientir) olish va taktik jihatdan to‘g‘ri qaror qabul qilish qobiliyati ko‘p jihatdan texnik usullarni maqsadga muvofiq ravishda qo‘llash, ya’ni ularning texnik qurollanganligi bilan belgilanadi. Shuning uchun yosh futbolchi texnik usullarni muntazam takomillashtira borib juda ko‘p miqdordagi harakat ko‘nikmalarini egallab olgandagina, yaxshi taktik tayyorgarlikka erishishi mumkin. O‘yinchining texnik mahorati yo sheriklari bilan hamkorlikda, yoki individual ravishda istalgan taktik g‘oyaning amalga oshirilishini ta’minlashi kerak. Har bir futbolchining taktik jihatdan yuqori individual tayyorgarligi butun jamoa taktikasining samarali bo‘lishini belgilab beradi. Yosh futbolchilar bilan o‘tkaziladigan har bir o‘quv-mashg‘uloti bosqichi muayyan yo‘nalishga va tegishli o‘quv materiallariga ega bo‘lishi kerak. 27 Dastlabki tayyorgarlik bosqichida asosiy vazifa o‘yinda fikr yuritish qobiliyatini tarbiyalash va futbol o‘yini jarayoniga qiziqish uyg‘otishdan iborat. Mashg‘ulotlarda murakkab reaksiya tezligi, mo‘ljal olish, idrok, mustaqillik jamoada ish ko‘ra bilish ko‘nikmalarini rivojlantirish bilan bog‘liq bo‘lgan mashqlar bajariladi. O‘yinda fikr yuritish qobilyatini tarbiyalash uchun o‘yin faoliyati xarakteriga ko‘ra futbolga yaqin bo‘lgan harakatli o‘yinlardan keng foydalaniladi. Harakatli o‘yinlar raqib “ta’qib”idan qutilish va bo‘sh joyga chiqish, o‘z vaqtida to‘p oshirish, hujum yoki himoya vaqtida tezlik bilan qulay vaziyatni egallash ko‘nikmalarini tarbiyalaydi. Taktik tayyorgarlikda harakatli o‘yinlardan foydalanish to‘pni egallab olishning murakkab texnikasi yo‘qligi bilan ham belgilangandir. Bu shug‘ullanuvchilarning diqqat-e’tibori o‘yin jarayonini tushunib olishga qaratiladi, juda ko‘p vaziyatlarda mustaqil qaror chiqarib olish imkoni yuzaga keladi. O‘yinlarda hujum va himoyadagi individual hamda eng oddiy guruhli harakatlar tarbiyalanadi. O‘yinchining «ochilishi» va «yopilishi» kabi taktik harakatlarni, eng yaxshisi, basketbol yoki gandbol o‘yinida o‘rgangan ma’qul. Murabbiy o‘yin mohiyatini to‘g‘ri tushunish hissini tarbiyalash to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilishi, qabul qilingan har bir noto‘g‘ri qarorni e’tibordan chetda qoldirmasligi, bajarilgan harakatga baho berishi kerak. Shuning uchun mazkur bosqichdagi har bir mashg‘ulot mazmunining asosiy yo‘nalishi – o‘yinni olib borish tajribasini egallash va uni to‘ldirib borishdan iborat. 6 6 Juravina M.L. Menshikova N.K. Gimnastika M.,2008. 28 Boshlang‘ich sport ixtisoslashuvi bosqichi taktik tafakkurni (o‘yinchining taktik jihatdan fikr yuritish qobiliyatini) rivojlantirishni hamda asosiy individual va guruhli taktik harakatlarni o‘rganishni nazarda tutadi. Mashg‘ulotlarda quyidagilar: – nazariy bilimlar, taktik ko‘nikma va malakalar zahirasini kengaytirish; – o‘zlashtirilayotgan bilim, ko‘nikma va malakalarni doimo o‘zgaruvchan o‘yin sharoitidagi ijodiy imkoniyati e’tiborga olinish kerak. Mashg‘ulotlarda sport o‘yinlari taktikasining umumiy asoslarini o‘rganishga, futbol o‘yini taktikasini, o‘yinchi-larning individual va guruhli harakatlarini qarab chiqishga katta o‘rin beriladi. Shu maqsadda futbolchining mustaqil ish olib borishida mavjud barcha formalardan, taktik tayyorgarlikning nazariy asosini yaratishga yordam beruvchi formalardan (adabiy manbalar, kinomateriallar, shaxsiy kuzatishlar va hokazolardan) foydalaniladi. O‘yin qoidalarini o‘rganish hamda individual va guruhli harakatlarni tashkil etishda ularni hisobga olish lozim. Tanishish asnosida qoidalarni rasm, sxema, maketda aks ettirilgan o‘yin vaziyati va hokazolar bilan to‘ldirib tushuntirish, ularni qo‘llashga oid amaliy misollar keltirish foydalidir. Asosiy taktik harakatlarni o‘rganish jarayonida taktik tafakkur shakllantirilar ekan, asosiy e’tibor qabul qilingan taktik rejani amalga oshirish uchun o‘yin olib borishning shug‘ullanuvchilar qabul qilgan muayyan vositalari va usullarini maqsadga qanchalik muvofiqligini tahlil qilishga qaratiladi. Hujum va himoyaning doimo o‘zgaruvchan sharoitlarida konkret individual va guruhli harakatlarga alohida e’tibor berib bajariladigan mashqlar ham o‘rganiladi. 29 Ayrim o‘yin vaziyatlarini ijodiy hal etish qobi - liyati o‘yinchilarning eng muhim malakasi hisoblanadi. Bu malakani rivojlantirish boshlang‘ich sport ixtisos- lashuvining asosiy vazifalaridan biridir. Jiddiy mashq qilish bosqichidagi taktik tayyorgarlik o‘zlashtirib olingan individual va guruhli harakatlarga alohida e’tibor bergan holda olib boriladi. U futbolchilarning kombinatsion o‘yin olib borish qobiliyatini takomillashtirishga qaratilgan bo‘ladi. Jamoada taktik harakatlarni takomillashtirishga katta e’tibor beriladi. Har bir o‘yinchi jamoada qanday o‘rin egallashiga qarab o‘z taktik harakatlarini takomillashtiradi. Mashqlarga ham hujumchi, ham himoyachi harakatlari kiritiladi. O‘z-o‘zini tahlil qilish qobilyatini, vujudga kelgan o‘yin sharoitida to‘g‘ri yo‘l topa bilish, o‘yin vaziyatini xarakterlovchi ko‘p sonli momentlardan eng muhimini ajratib olish ko‘nikmalarini tarbiyalash juda muhimdir. U.R.M.larning egiluvchanlingini ortirish uchun qo‘yidagilar qo‘llaniladi: a) aktiv harakatlar usuli. Bu mashqlar asosan mushaqlarni aktiv kuchayishi, mushak-antogonist paylari cho‘zilishi va mashqlarni vazifasini ta’minlaydi. Talablari: a) doimiy amplitudani o‘sib borishi, mashqlarni bajarilishini;b)mushak-antogonistik mashqlari taranglashuvini boshlanishi. b) Passiv harakatlanish usuli. Bu usul asosan yordamga yoki amplituda ko‘chayish harakatlari yoki qo‘l bilan oyoqni o‘ziga tortib bajariladi. Talablari: a) og‘riqlarga yo‘l qo‘yilmasligi; b) mashqdan oldin mushaklarni qizdirib olish; v) statistik holatlar usuli. Pozalar (yotib tanani bukish, o‘tirib, shpagat, ko‘prik) maksimal amplitudalar bilan qabul qilinadi va 10-20 son ushlab turiladi. 30 g) Uyg‘unlashgan usul, mashqlar qismli bajariladi, quyidagicha ketma-ketlik bilan: boshida aktiv harakatlar, keyin passiv, keyin statistik holatlar. Bunda, ketma - ketlikning buzilmasligi va harakatlar soni tananing har 15-20 qismiga teng kelishi asosidir. Yana shuni esda tutish kerakki charchamagan va qizishmagan mushaklar yaxshi cho‘ziladi. 10-12 yoshli bolalarda egiluvchanlik yaxshi rivojlanadi. Ma’lumki, taranglashuv va susayishlarning ketma-ketligi mushaklarning ishga layoqatligini oshiradi va harakatni to‘la amplitudada bajarishni ta’minlaydi. Bundan tashqari skeletli muskulaturani erkin taranglashtirish va susaytirishni yaxshi bilish mashqni yengil va erkin bajarishga yordam beradi. Mushaklarni erkin taranglashtirish yoki o‘qitish uchun turli xil URMlar qo‘llaniladi: mushaklarni ma’lum guruhni siltash harakatlari orqali susaytirish (turib, o‘tirib, yotib); bitta mushakni susaytirish, ikkinchisini taranglashtirish; qo‘l yelka, bel oyoq mushaklarini ketma-ket susaytirish. Komandani talaffus qilishda asosiy qoidalar. 1. Bajaruvchi va taxminiy komandalar (o‘ngga qarab qadam bos), bajaruvchi komanda esa (rostlan, tik tur). Taxminiy qismda komandalar aniq. Baland va uzunroq beriladi, shug‘ullanuvchilar fikrini bir joyiga jamlashi uchun va shu komandani bajarish. Buyruqning bajaruvchi qismi baland, oz muddat davomida, yakka holda zavq bilan beriladi. 2. Har bir taxminiy buyruqda shug‘ullanuvchilar tik turgan holatda bo‘yruqni tinglaydi. 3. Saflanish uchun bo‘yruqni berishdan oldin safning nomini, keyin harakat yo‘nalishini kolonnada bittadan yoki uchtadan burilib harakatga komandasi beriladi: “Kollonnaga uchtadan chapga, o‘ngga qadam bos”. 4. Ajratish uchun yo‘nalish, masofa kengligi va bajarish usuli ko‘rsatiladi. 31 “O‘rtadan qo‘yilgan qadam bilan ikki qadamga ajral.” Hamma saf mashqlari keyingi guruhlarga ajratiladi. 1. Saflanish. 2. Joyda saf mashqlari. 3. Joyda saflanish. 4. Harakatlanish usullari. 5. Harakat yo‘nalishini o‘zgartirish. 6. Harakatda saflanish. Saflanishlar. Darsdan oldin guruh yoki sinfni saflash kerak. Buning uchun alohida buyruqlar bor. a) Sherenga bo‘yicha saflanish. Sherengaga saflanish uchun avvalo o‘qituvchi oldiga yuzi bilan turishi kerak. “Rostlan”, o‘ng flang turgan nuqtadan buyruq beradi “bir, ikki, yoki uchta va hokazo bir qatorda saflanadi”. Guruh o‘qituvchidan chapda saflanadi. b) Kolonnaga saflanish. Safdan (kolonnaga) degan komanda beriladi. O‘qituvchi komanda berib, o‘zi “Roslan” komandasiga turadi oradagi masofa joyga nisbatan 1 qadam bo‘lishi kerak. Guruh o‘qituvchining orasidan saflanadi. v) aylana blib turish uchun : “Aylanaga turing” komandasi beriladi. Joyda turib safdagi komandalar. 1. Roslan. 2. Tekislan. 3. Erkin (malkay) 4. O‘ng (chap) - erkin 5. To‘xta. 32 6. Chap-ga 7. O‘ng-ga 8. Aylan. Shug‘ullanuvchi aniq vazifani va harakatlantiruvchi harakat mexanizmini tushunib yetadi. Jismoniy mashqlarni tushunishda ularni aqliy ongish katta ahamiyatga ega. Ozolin 1920 yilda langar cho‘p bilan sakrashga birinchi bor o‘rganishida u o‘sha payt rekordichi bo‘lgan D’yakovni kuzatgani haqida yozadi. Langarcho‘p bilan sakrash uchun mo‘ljallangan chuqurlikdan chetda turib, qunt bilant D’yakovni kuzatar, va hayolan uning har bir harakatini qaytarar edi, qo‘lga langarcho‘pni olib, tez yanada tez yugurar edi, langarcho‘pni qutiga tushirib, itarilardi va keyingi ongda yuqoriga parvoz qilardi, uzun taxtachadan utib, o‘z sakrashini yerga tushish bilan yakunlardi. O‘z navbatini gimnastik o‘tirgichda o‘tirib kutayotgan va o‘z o‘rtoqlari mashqlarini kuzayotaetgan gimnastikachi mashqni juda yaxshi tushunadi, sababi u haqida oldindan aniq tasavvurga ega bo‘lgan. Mushaklarni mashqqa tayyorlab turish katta ahamiyatga ega. Bo‘shashgan mushaklar bilan turib kuch talab qiladigan mashqni bajarishni tasavvur qilib bo‘lmaydi, va aksincha o‘ziga bo‘shashtirishni tasavvur qilgan holda butun o‘z tanasini xayolan yo‘naltirib, mushaklarni bo‘shashtirishga erishish mukinmi. Shuningdek hayolan o‘zini tayyorlash juda muhim o‘rganuvchi butun o‘z diqqatini bajarish kerak bo‘lgan mashqqa qaratishi kerak. Shunday o‘zini tayyorlashning katta ahamiyati haqida sport ustalari gapirib o‘tadi. Ular mashq qilish paytida chalishni tavsiya qilmaydi. Masalan diskni otishni mashq qilishda qanday qilish, yaxshi-diskni otib orqasidan borish yoki uni olib kelishligini kutish yaxmimi degan savoliga biz o‘ziga xos javob oldik: diskni otgandan so‘ng 33 orqasidan ketgan yaxish: bora turib, harakatlarda nimani to‘g‘rilash kerakligini o‘ylab chiqalgan diskni qo‘lda ushlab uni his etman. Agar diskni berib turishsa diqkatlim tarqab ketadi. X U LOSA . Xulosa kilib aytganda, futbolchilarni u mumiy jismoniy tayyorgarlikni oshirish maqsadida qo‘llaniladigan ko‘pgina mashqlar organizmga har tomonlama ta’sir ko‘rsatadi, ayni chog‘da ularning har biri u yoki bu sifatlarni ko‘proq rivojlantirishga qaratilgan bo‘ladi. 1. Jumladan, baland-past joylarda uzo q muddat yugurish ko‘proq chidamlilikni, qisqa masofalarda jadal yugurish esa tezlikni rivojlantirishga, gimnastika mashqlari cha qq onlikni o‘ stirishga q aratilgandir. Bu mashqlar mashg‘ulotning tarkibiy qismiga, ulardan ba’zilari esa ertalabki mashg‘ulotga kiritiladi. 2. Maxsus jismoniy tayyorgarlikning maqsadi – futbolchi uch u ngina xos bo‘lgan jismoniy sifatlar va funksional imkoniyatlarni rivojlantirish hamda takomillashtirishdan iboratdir. 3. Futbolchilarning faoliyati bajarayotgan harakati intensivligining doim o‘zgarib turishi bilan ifodalanadi. Mushaklar ishining yuksak intensivligi faollikning pasayishi va nisbatan tinch holatga o‘tish bilan almashib turadi. 34 4. Jadal yugurish, ilgari tashlanish, sakrashlar yengil yugurish, yurish, to‘xtash bilan almashinadi, harakat y o‘ nalishi, maromi va sur’ati o‘zgarib turadi. Bunday faoliyat muayyan jismoniy yuklamani amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lib, vegetativ jarayonlar, birinchi navbatda, modda almashinuvi, nafas olish va q on aylanishidagi jiddiy funksional o‘zgarishlar bilan davom etadi. 5. Futbolchilarning o‘yin faoliyati faqat sakrash, yugurish va yurishdan iborat emasligini ham hisobga olish kerak. Futbolchilar harakati anchagina murakkab. Yakkama-yakka qattiq kurash sharoitida, eng katta tezlikda va uzo q vaqt davomida g‘ ayri tabiiy (sirpanish, sakrash, bir oyoqqa tayangan holda) bo‘lish futbolchiga ayni paytda murakkab taktik vazifani xal qilgan xolda to‘pni samarali egallab olishga monelik qilmasligi kerak. Futbolchilar to‘pni qanchalik yaxshi olib yursalar, maydonda qanchalik o‘ylab ish tutib harakat qilsalar, futbol tomosha sifatida shuncha qiziqarli bo‘ladi. Shuning uchun futbolchilarning jismoniy tayyorgarligi ularning o‘yin faoliyati harakatini hisobga olgan holda shunday tash k il qilinishi kerakki, bu ularning texnik va taktik mahoratini takomillashtirish uchun asos bo‘lishi. 6. Ko‘proq muayyan jismoniy sifatlarni rivojlantirishga q aratilgan maxsus mashqlar yordamida yo‘l-yo‘lakay ayrim texnik usullar ijrosini takomillashtirish mumkin. Buning uchun, odatda, bajarish xarakteri va tuzilishiga ko‘ra u yoki bu texnik usul yoxud uning alohida elementlariga o‘ xshash bo‘lgan maxsus mashqlar qo‘llaniladi. Bularni barchasi futbolchilarni egiluvchanlik va chakkonlik sifatlarini takomilashtirishda gimnastika mashklarini urnijuda kattaligi yukorida bitiruv malakaviy ishning barcha boblarida keng va ravon kilib yoritildi. 35 FOYDALANILGAN ASOSIY ADABIYOTLAR 1. S h .Mirziyoyev. “Qonun ustuvorligi va inson mafaatlarini taminlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi” .Toshkent “O’zbekiston” 2017 36 2. Sh.Mirziyoyev. “Erkin vafaravon,demakiratik O’zbekiston davlatni birgalikda barpo etamiz”. Toshkent “O’zbekiston” 2017-y 3. Karimov I.A. O'zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – T. O’zbekiston. 2011. 4. “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida”gi Qonun. Halq so’zi. 2000 yil. 5. “O’zbekistonda futbolni rivojlantirish to’g’risida”gi Qonun. Xalq so’zi. 1996. 6. “O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish to’g’risida”gi Qonun. Xalq so’zi. 1999 yil 27 may. 7. “O’zbekistonda bolalar sportini rivojlantirish fondi tuzish to’g’risida”gi Qonun. Xalq so’zi. 2002 yil 4 fevral. 8. Abdullayev A, Xonkeldiyev Sh, Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati. T., 2005 y. 9. Akramov R.A. Yosh futbolchilarni tanlab olish va tayyorlash. 1992 y. 57 bet. 10. Akromov R.A. Yuqori malakali futbolchilarni tayyorlash. To. 1994 y. 74 bet. 11. Aladashvili G.A. Prijkovaya podgotovlennost futbolistov i metodika yeyo razvitiya. Avtoref. 1999 g. 12. Ayrapetyans L.R., Godik M.A. Sportivniye igri. Izd: Ibn Sino 1991 g. – 156 Biz sharqlimiz, qudrat millat vakillarimiz. O’zbekiston futboli. 1998 yil 28 yanvar. 13. Bril M.S. Individualizasiya v sportivnix igrax: Turdnosti, opit, perspektivi. 2001 g. 32-33 str. 14. Futbol yo’ini texnikasi – Toshkent, 1999 y. 125 bet. 15. Futbol. Uchebnik. Pod ob. red. R.I. Nurimova. T., 2005. 16. Godik M.A. Sovershenstvovaniye fizicheskoy podgotovlennosti sportsmenov. M.: SAAM, 1995 g. 136-165 str. 17. Iseyev Sh.T. Futbol jamoalarining g’alaba qozonishida futbolchilarning standart vaziyatlaridan samarali foyda-lanish. «Pedagogik ta’lim». J. № 2, 2003. 18. Koshbaxtiyev I.A. Upravleniye podgotovkoy futbolistov visokoy kvalifikasii. Tashkent, Groteks, 1998. 19. Kurbanov O.A. Futbol bo’yicha XVII jahon Chempionati o’yinlarida berilgan yakuniy zarbalarining samaradorligi tahlili. Pedagogik ta’lim, J., № 5, 2003. 37 20. Nurimov R.I. Sovershenstvovaniye takticheskix deystviy futbolistov v i sokoy kvalifikasii. Uchebnoye posobiye, Tashkent, 2000. 21. Nurimov R.I. Texniko-takticheskaya i fizicheskaya podgotovka kvalifisirovannыx futbolistov. Uchebnoye posobiye. Tashkent, 2001. 22. Nurimov R.I. Yosh futbolchilarni texnik va taktik tayyorlash. O’quv qo’llanma. Toshkent, 2005. 23. Nurimov R.I. Yosh futbolchilarni texnik va taktik tayyorlash. O’quv qo’llanma. Toshkent, 2005. 24. Nurimov Z.R. Sovershenstvovaniye gruppovix takticheskix deystviy futbolistov. Uchebnoye posobiye. Tashkent, 2005. 25. Sarsaniya S.K., Seluyan V.N. Fizicheskaya podgotovka v sportivn i x igrax. M., 1991. 26. Sergeyev G.M. Texniko-takticheskiye deystviya zaщitnikov. V sbornike nauchnыx trudov. Tashkent, 2000. 27. Sergeyev G.M. Istoriya futbola v Uzbekistane. V sbornike nauchnix trudov. Tashkent, 2001. 28. Sergeyev G.M., Nurimov R.E., Sarkisyan R.S. Futbol bo’yicha bolalar va o’smirlar sport maktabi, Olimpiya o’rinbosarlari, bilim yurtlarini mashq qilish va sport kamolotiga erishish guruhlari uchun dastur. Tosh. 1997. 57 bet. 29. Zadiran S.N. Vozdeystviye sorevnovateln i x nagruzok na organizm yun i x futbolistov 16-17 let v godichnom sikle trenirovki. Avtoref. 22 str. 30. Zeldovich T.A. Portnov yu.M. Nauchno-metodicheskiye osnovi podgotovki sportivnogo rezerva v futbole. 1999-108 str. 31. Sultonov I. Gimnastika sog‘lomlashtiruvchi, rivojlantiruvchi vosita T.:Aloqachi. 2007 32. Juravina M.L. Menshikova N.K. Gimnastika M.,2008. Internet saytlari 1. www.fifa.com – Xalqaro Futbol Uyushmasi sayti 38 2. www.Football.com – Futbol axboroti sayti 3. www.UEFA.com – Evropa Futbol Uyushmasi sayti 4. www. afc.com- Osiyo futbol konfediratsiyasi sayti 5. www.uff.uz– O‘zbekiston Futbol Federatsiyasi sayti 6. www. Chempionat.uz – O‘zbekiston futbol axborot sayti 39

Futbolchilarning egiluvchanlik va chakkonlik sifat-larini takomillashtirishda gimnastikaning  o’rni

MUNDARIJA

KIRISh......................................................................................................................2

I.BOB. FUTBOLCHILARNING EGILUVCHANLIK VA CHAKKONLIK SIFAT-LARINI TAKOMILLASHTIRISHDA GIMNASTIKANING  O’RNI …………….5

1.1. Futbolchilar chidamliligini tarbiyalashning interval uslubi………………….5

1.2.Chaqqonlik va epchillikni tarbiyalash xususiyatlari……………………….….10

II.BOB. FUTBOLCHILARNI SIFATLARINI TAKOMILLASHTIRISHDA GIMNASTIKANING O’RNI………………………………………………………..…12

2.1. Akrobatik mashqlar va umumiy rivojlantiruvchi mashklar…………………..12

2.2.O‘smir yoshlar uchun taxminiy ertalabki gimnastika mashqlari……………..16

Xulosa…………………………………………………………………………….30

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati………………………………………….....32

 

 

 

 

 

 

 

 

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi: Respublikamizda amalga oshirilayotgan jismoniy madaniyatni o‘z oldiga qo‘ygan maqsadi sog‘lom - ruhan tetik va bunyodkor insonni hayotga tayyorlashdan iborat. O‘zbekiston Respublikasi birinchi  Prezidenti Islom Karimov “Biz sog‘lom avlodni tarbiyalab yetkazishimiz kerak, Sog‘lom kishi deganda faqat jismoniy sog‘liqni emas balki sharqona odob-ahloq va umumbashariy g‘oyalar ruhida kamol topgan insonni tushunamiz”, -deydi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1-yig‘ilishidagi ma’ruzasida. Jismoniy madaniyatning maqsadi jamiyatning sog‘lom, hushchaqchaq har tomonlama jismonan rivojlangan mehnat va vatan himoyasiga tayyor turgan qo‘riqchilarni tarbiyalashdan iborat uzoq muddatli uyushtirilgan pedagogik jarayondir. Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov “Sog‘lom avlod uchun” ordenini topshirish marosimida so‘zlagan nutqlarida alohida ta’kidlab o‘tganlar: “Biz asrimizning kelajagi avlod uchun kurash boshladik. Shu nom bilan orden ta’sis etdik va maxsus halqaro jamg‘arma tuzdik. Sog‘lom avlod deganda biz faqat baquvvat farzandlarimizni emas balki ma’naviy boy avlodga ega bo‘lgan halqni tushunishimiz kerak. Bunday halqni hech kim hech qachon yenga olmaydi. Buni hammamiz yaxshi anglab olmog‘imiz kerak”.

Jismoniy madaniyat komil insonni tarbiyalashdek muqaddas vazifani bajarishda barcha o‘quv yurtlari ta’lim tizimida yosh avlodni jismoniy baquvvat irodali chaqqon vatanparvarlik ruhida tarbiyalab voyaga yetkazish uchun jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini O‘zbekiston Respublika “Talim to‘g‘risida”gi qonuni, “Kadrlar tayorlash milliy dasturi” hamda “O‘zbekistonda Jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish to‘g‘risida”gi Qonunlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002- yil 24-oktabrdagi PF-31-54-sonli “O‘zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasini tuzish” [1]to‘g‘risidagi farmoni va uni bajarish tadbirlariga suyangan holda yangi usullarni tashkil qilish va o‘tkazish maqsadga muvofiqdir. Ushbu ishlarni samarali bajarish uchun bolalarni eng kichik yoshdan boshlab jismoniy-tarbiya bilan jismonan salomatlik poydevorini qurishni amalga oshirish mumkin. O‘zbekistonda Jismoniy madaniyat va sportni rivojlantirish to‘g‘risida kadrlar tayyorlashdagi oqilona tizim muhim ahamiyatga ega. Shu bois respublikamizda jismoniy madaniyatning maqsad va vazifalari hukumatning hamda Respublika jismoniy – tarbiya va sport qo‘mitasining qaroridan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi.

         O‘zbekiston aholisining jismoniy tayyorgarligi va salomatligi darajasini belgilab beruvchi “Alpomish” va “Barchinoy” maxsus test savollari joriy etilishi haqidagi qo‘shma qarori va ularda belgilangan vazifalar Respublika Oliy va O‘rta Maxsus kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar talaba va o‘quvchi yoshlarni jismoniy tarbiya va sportni jahon standartlari talablari darajasida rivojlantirish hamda uning faoliyatini tubdan takomillashtirish to‘g‘risidagi masalalarni hal qilish zarurligini taqozo etmoqda va uni chora tadbirlarini amalga oshirish yo‘llarini aniq va ravon ko‘rsatib berdi. 

         Kurs ishining maqsadi. Futbolchilarning egiluvchanlik va chakkonlik sifatlarini takomillashtirishda gimnastika mashklarining axamiyatli tomonlarini yoritib berish.

Ushbu maqsadga erishish qo‘yidagi vazifalar yordamida amalga oshiriladi.

  1. Futbolchilarni umumiy va maxsus tayyorgarlik darajasini aniqlash
  2. Futbol mashgulotlarida gimnastika mashklaridan foydalanish
  3. Tugaraklarda futbolchilarni tayyorlash yo‘nalishga muvofiq qiladigan harakatli o‘yinlarni tasniflash.

Kurs ishining vazifasi:  futbolchilarning o‘yin samarasini ta’minlovchi maxsus jismoniy sifatlar tayyorgarlik davrida barcha bosqichlarda ikki omil bilan beligilanadi: tezkorlik – kuchlilik tayyorgarliligi va tayyorgarlikning aralash omili.

Ta’kidlash lozimki, jismoniy tarbiya va sportning ilmiy va ijtimoiy pedagogik xususiyatlari hamda uning tarbiyaviy mohiyatlarini yurtimiz olimlari tomonidan ijobiy ravishda mukammal asoslab bergan.

 

I.BOB. FUTBOLCHILARNING EGILUVCHANLIK VA CHAKKONLIK SIFATLARINI TAKOMILLASHTIRISHDA GIMNASTIKANING O’RNI .

1.1. Futbolchilar chidamliligini tarbiyalashning interval uslubi

Epchillik – bu murakkab kompleks sifat bo‘lib, uni baholash uchun yagona mezon topish qiyin. V.A. Zatsiorskiyning fikricha, quyidagilar epchillikni o‘lchash imkonini berishi mumkin: vazifalarning murakkabligi, uning aniq va o‘z vaqtida bajarilishi (futbolda bu vaqt vaziyatni o‘zgartirishdan to javob harakati boshlangan daqiqagacha bo‘lgan eng kam vaqtdir).


 

[1] 2002- yil 24-oktabrdagi PF-31-54-sonli “O‘zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasini tuzish”

Sotib olish