3-sinf ona tili va o’qish savodxonligi darslarida she’r oʻtish metodikasi - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	105.5KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

537 Sotish

3-sinf ona tili va o’qish savodxonligi darslarida she’r oʻtish metodikasi

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
T ERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI BOSHLANG’ICH TA’LIM
KAFEDRASI (SIRTQI) “BOSHLANG’ICH TA’LIM VA SPORT
TARBIYAVIY ISH” YO’NALISHI
4-KURS 406-GURUH TALABASI
ESANOVA NAVRO’ZGUL TURAQUL QIZINING
“ONA TILI O’QITISH METODIKASI” FANIDAN TAYYORLAGAN
KURS ISHI

Mavzu: 3-SINF ONA TILI VA O’QISH SAVODXONLIGI DARSLARIDA
SHE’R O TISH METODIKASI.ʻ
Bajardi: _______________________
Qabul qildi: _______________________
TERMIZ-2023
1

MAVZU:3-SINF ONA TILI VA O’QISH SAVODXONLIGI DARSLARIDA
SHE’R O TISH METODIKASI.ʻ
REJA:
Kirish ...............................................................................................................3
I.BOB.O’qish kitoblarida berilgan she’rlar haqida
1.1. Boshlang’ich sinflarda o’qish darslarini tashkil qilish ...............................6
1.2. O’qishning o’ziga xos turlari ....................................................................10
I.BOB. O’qish darslarida she’rlarni o’rgatish
2.1.She’r va uni o’qitishning usullari ..............................................................26
2.2. Sh е ’r o‘tish darsining ishlanmasini tuzish. (3-4-sinf) .............................19
Xulosa ............................................................................................................33
Foydalanilgan adabiyotlar ...........................................................................36
2

Kirish
Bolalar tarbiyasi asosan ota-onalar va tarbiyachilar tomondan oshiriladi. Hali
o’qish, yozish, chizishni bilmaydigan maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar dunyo
sirlaridan mutloqo bexabar bo’ladilar. Shunga qaramay, bizni qurshagan olamni
tezroq bilib olishga uning sirlarni o’rganishga intiladilar. Unda oilada ota-onalar,
bog’chalarda esa tarbiyachilar, maktabda esa o’qituvchilar yaqinda yordam
beradilar, ya’ni ular badiiy asarlardan parchalar o’qishni, mazmun va mohiyatini
tushunishni o’rganadilar. Badiiy kitoblarning rasmlarini rang-barang harflarini
o’qish o’rganishga muvaffaq bo’ladilar. Ulg’ayib ketayotgan yosh avlodni komil
insonlar qilib tarbiyalashda kattalar adabiyotining ajralmas bir bo’lagi bo’lgan
bolalar adabiyotining ham ahamiyati katta. Bolalar adabiyoti oz oldiga kelajak
avlodni jismonan baquvvat, ruhan pok, fikran sog’lom, iymon-e’tiqodi butun,
bitimi ma’naviyati yuksak, mard va jasur, vatanparvar avlodni tarbiyalashdek
katta va murakkab vazifani quyganligi bilan ajralib turadi.
Kadrlar tayyorlash milliy darsturda, «Ta’lim to’g’risida» qabul qilingan Qonunda
ham xuddi ana shu masala ko’ndalang qilib quyilgan. Zotan xalqning bir bo’ladi
sanalgan bu yosh avlod sal fursat ichida voyaga yetib ulg’ayib qoladi. Shuning
uchun ham bu avlodga alohida e’tibor va hurmat bilan qarash lozim. Bolalar
uchun yoziladigan har qanday badiiy asar ularning yosh xususiyatlariga,
saviyalariga mos bo’lishi, ular qalbida chuqur uy-fikrlar uyg’otishi, yorqin
obrazlar va yuksak g’oyalarga boy bo’lishi, ularni ulkan va porloq ishlarga
ilxomlantirishi zarur.
Prezidentimiz I.A.Karimov alohida uqtirganidek, «Xalq-bamisoli ulug’ sharafli
yo’ldan ilgarilab borayotgan karvon. Uni yo’ldan chalg’itishga urunuvchilar, payt
poylab orqasidan hamda qiluvchilar hamisha bo’lgan, bundan keyin ham bo’lishi
mumkin. Karvon bexatar bo’lmas, degangap bejiz aytilmagan. Ammo xalq
karvonini hyech qanday kuch ortga qaytarolmaydi» 1
.
Xudi shu g’oya maqsad va tushuncha «Kadrlar tayyorlash milliy dastur» hamda
«Ta’lim to’g’risida» qonunda o’z ifodasini topgan. demak, shunday ekan,
3

tarbiyachilar, murabbiy va o’qituvchi ustozlarning, shoir va adib, olim va
adabiyotshunoslarning oldida turgan eng asosiy vazifa yoshlarni barkamol qilib
tarbiyalashdir. Yoshlarda milliy g’urur tushunchasini shakllantirish, tarix
sahnasida chaqnagan ilm-fan, ma’rifat va ma’naviyat yulduzlarining asarlarini
o’rgatish va shu e’tiqod asosida tarbiyalab voyaga yetkazish muhim ishdir.
Biz, o’zimizning mazkur Kurs ishimizda yuqoridagi buyuk ma’suliyatini chuqur
anglagan holda boshlang’ich sinflarning 1-2-3-4 sinf «O’qish kitobi» ga kiritilgan
Safar Barnoyev, Miraziz A’zam Tursunboy Adashboyevlar ijodi namunalaridan
kiritilgan asarlarni tahlil qilishni lozim topdik.
Kurs ishining oldiga qo’yilgan maqsad va vazifalari
Kadrlar tayyorlash milliy dasturida alohida ta’kidlangan o’rta umumiy ta’lim
maktablarining boshlang’ich sinf o’quvchilariga, xususan 1-2-3-4 sinflarga
beriladigan bilim va tushunchalar hozirgi davr talabalari nuqtai-nazaridan ishlab
chiqilmoqda.
Shu nuqtai-nazardan, biz o’z Kurs ishimizda boshlang’ich sinf darsliklariga
kiritilgan zamondosh shoirlar, yozuvchilar Safar Barnoyev, Miraziz A’zam
Tursunboy Adashboyevlarning asarlarini tahlil qilishni o’z oldimizga maqsad qilib
quydik.
Darsda va darsdan tashqari vaqtlarda ham mazkur o’qish uchun topshiriladi.
Albatta bu o’qishlarning boshida o’qituvchi-murabbiylar turadi. Bolalarning
o’qishlariga rahbarlik qiladi.
Shuning uchun bo’lsa kerakki, Prezidentimiz I.A.Karimov alohida
ta’kidlaganidek boshlang’ich sinf o’qituvchilarining bunday buyuk xizmatlarini
ta’riflab degan edi: «Dunyoda nufuzli kasblar ko’p, ammo ular orasida
o’qituvchilik kasbi alohida yuksak mavqyeiga ega. Ayni zamonda o’qituvchi
kasbiga nihoyatda katta talablar quyiladi, chunki biz murabbiy, muallimni qo’liga
farzandlarimiz taqdirini ishonib topshiramiz» 1
4

Ishning amaliy ahamiyati
Mazkur Kurs ishidan pedagogika va psixologiya, defektologiya
bo’limlarining talablari kurs va Kurs ishlarini yozishda, o’zbek adabiyoti tarixini
o’rganishda, shuningdek, boshlang’ich sinf o’qituvchilari fakultativ
mashg’ulotlarda, sinf rahbarlari va adabiyot o’qituvchilari esa, sinfdan tashqari
badiiy kechalarni o’tkazishda, xalq og’zaki ijodi va folklorga doir adabiy
munozara va suhbatlar o’tkazishda foydalanishlari mumkin.
Ishning muhokamasi
Kurs ishning dastlabki muhokamasi pedagogika fakulteti Boshlang’ich ta’lim
metodikasi kafedrasida o’tkaziladi.
Ishning tuzilishi
Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan
iborat.
5

Birinchi bob. O’qish kitoblarida berilgan she’rlar haqida.
1.1. Boshlang’ich sinflarda o’qish darslarini tashkil qilish
Boshlang’ich sinf o’qish darsliklarida yuzdan ortiq shoirlarning ko’plab
xilma-xil mavzulardagi she’rlari berilga. Albatta, ularning har biridan ulug’
maqsadlar ko’zlangan. Chunki sh’er ham, avvalo, badiiy adabiyotdir. Adabiyotni
o’z mohiyatiga ko’ra jo’shqin daryoga qiyos qilsa bo’ladi. Daryo suvlaridan
dalalar, dov-daraxtlar gullab-yashnasa, adabiyot inson qalbiga ezgulik urug’ini
sepadi, uni hayotda to’g’ri yashashga, ulug’ maqsadlar yo’lida kurashishga
o’rgatadi. Daryo irmoqlardan vujudga keladi. Adabiyotimiz irmoqlari esa
adiblarimiz yaratgan asarlardan iborat. Daryolarning sersuvligi, hayqirib oqishi
irmoqlar suviga bog’liq bo’lgani singari, adabiyotning jo’shqinligi, kurashchanligi
– hayotda tutgan o’rni undagi asarlarning sifatiga qarab belgilanadi. 1
Shunga ko’ra
adabiyot ta’limi o‘z oldiga bir qator maqsadlarni qo‘yadi. Umumiy o‘rta ta’lim
maktablaridagi adabiy ta’lim asosan sof ilmiy maqsadlarni emas, balki ma’naviy-
axloqiy yo‘nalishlar ustuvorligini ko‘zda tutadi.
Ular orasida eng muhimlari quyidagilar:
· o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini e’tiborga olgan holda, milliy va jahon
adabiyotining eng munosib namunalari bilan tanishtirish asosida ularning qalbida
vatanparvarlik, ezgulik, insonparvarlik singari yuksak insoniy fazilatlarga nisbatan
rag‘bat, mehr va muhabbat uyg‘otish;
· ularni fuqarolik va vatanparvarlik ruhida, adabiyotga, milliy, madaniy-ma’rifiy
qadriyatlarga nisbatan hurmat ruhida tarbiyalash;
· ularning boy ma’naviy dunyosini shakllantirish;
· badiiy asar va uning poetik xususiyatlarini o‘rganish asosida o‘quvchida tanqidiy
fikrlashga oid ko‘nikma va malakalarni hosil qilish;
· ulardagi mustaqil fikrlash, ijodkorlik qobiliyatlarining shakllanishi va rivoji
uchun imkoniyat yaratish;
1
Qosimova K. va b. “Boshlang`ich sinflarda ona tili o’qitish metodikasi” T.,”Noshir”nashriyoti,2009y
6

· ularda har qanday ma’naviy xurujlarga nisbatan sog‘lom va baquvvat
e’tiqodga tayanadigan immunitetni shakllantirish;
· so‘z san’ati vositasida o‘quvchining individual va shaxslik fazilatlarini
rivojlantirish.
Kadrlar tayyorlash milliy darsturda, «Ta’lim to’g’risida» qabul qilingan Qonunda
bola tarbiyasi asosiy masala qilib qo’yilgan. Bolalar tarbiyasi asosan ota-onalar va
tarbiyachilar tomonidan oshiriladi. Hali o’qish, yozish, chizishni bilmaydigan
maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar dunyo sirlaridan mutloqo bexabar
bo’ladilar. Shunga qaramay, bizni qurshagan olamni tezroq bilib olishga uning
sirlarni o’rganishga intiladilar. Unda oilada ota-onalar, bog’chalarda esa
tarbiyachilar, maktabda esa o’qituvchilar yaqindan yordam beradilar, ya’ni ular
badiiy asarlardan parchalab o’qishni, mazmun va mohiyatini tushunishni
o’rganadilar. Badiiy kitoblarning rasmlarini rang-barang harflarini o’qish
o’rganishga muvaffaq bo’ladilar. Ulg’ayib ketayotgan yosh avlodni komil insonlar
qilib tarbiyalashda kattalar adabiyotining ajralmas bir bo’lagi bo’lgan bolalar
adabiyotining ham ahamiyati katta. Bolalar adabiyoti o’z oldiga kelajak avlodni
jismonan baquvvat, ruhan pok, fikran sog’lom, iymon-e’tiqodi butun, bilimi
ma’naviyati yuksak, mard va jasur, vatanparvar avlodni tarbiyalashdek katta va
murakkab vazifani quyganligi bilan ajralib turadi.
Zotan xalqning bir bo’ladi sanalgan bu yosh avlod sal fursat ichida voyaga yetib
ulg’ayib qoladi. Shuning uchun ham bu avlodga alohida e’tibor va hurmat bilan
qarash lozim. Bolalar uchun beriladigan har qanday badiiy asar ularning yosh
xususiyatlariga, saviyalariga mos bo’lishi, ular qalbida chuqur uy-fikrlar
uyg’otishi, yorqin obrazlar va yuksak g’oyalarga boy bo’lishi, ularni ulkan va
porloq ishlarga ilxomlantirishi zarur.
Yuqorida ta’kidlangan fikrlarga hamohang g’oya, maqsad va tushuncha «Kadrlar
tayyorlash milliy dastur» hamda «Ta’lim to’g’risida» Qonunda o’z ifodasini
topgan. demak, shunday ekan, tarbiyachilar, murabbiy va o’qituvchi ustozlarning,
shoir va adib, olim va adabiyotshunoslarning oldida turgan eng asosiy vazifa
7

yoshlarni barkamol qilib tarbiyalashdir. Yoshlarda milliy g’urur tushunchasini
shakllantirish, tarix sahnasida chaqnagan ilm-fan, ma’rifat va ma’naviyat
yulduzlarining asarlarini o’rgatish va shu e’tiqod asosida tarbiyalab voyaga
yetkazish muhim ishdir.
Mustaqillik yillari mamlakatimiz ta’lim tizimida farzandlarimizni har
tomonlama yetuk va barkamol qilib tarbiyalash maqsadida “Talim to’g’risida” gi
Qonun “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul qilindi. Ta’limning har bir
bosqichida islohotlar izchillik bilan amalga oshirilmoqda.
2004-yil esa Respublikamizda maktab ta’limini rivojlantirish bo’yicha
muhim xujjatlar qabul qilingan yil sifatida yodimizda qoldi. O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2004-2009- yillarda maktab ta’limini rivojlantirish.
“Davlat Umummilliy Dasturi to’g’risi” dagi farmoni va ushbu farmon asosida
qabul qilingan qarorlarida maktablarimizning moddiy-texnika bazasini
mustahkamlash hamda uzluksiz ta’limining yagona tizimini shakllantirish bilan
bog’liq ustuvor vazifalar belgilab berildi. Bugun ushbu farmon talablarini bajarish
bo’yicha joylarda keng ko’lamli sa’y-harakatlar olib borilmoqda.
Ta’lim tizimi islohotiga doir chiqarilgan farmon va qarorlar xalq ta’limi
hodimlari, jumladan boshlang’ich ta’lim mutahassislariga ham ma’sulyatli
vazifalarni yukladi.
Boshlang`ich ta`limni takomillashtirish hozirgi kunning dolzarb
vazifalaridan biri xisoblanadi. Ma’lumki, boshlang’ich ta’lim fanlari orqali
o’quvchilarning umuminsoniy va axloqiy ko’nikmalari, dastlabki savodxonlik
malakalari shakllantiriladi. Ta’lim jarayoni bolaning mantiqiy tafakkur qila olish
salohiyatini, aqliy rivojlanishini dunyo qarashini, o’z-o’zini anglash, jismoniy
sog’lom bo’lishga, milliy urf-odatlarni o’zida singdirishga, mamlakatimiz
boyliklarini ko’z-qorachig’iday asrashga, tabiatga ongli munosabatda bo’lishga
o’rgatadi. O`quvchi maktabga kelgan dastlabki kunidan boshlaboq o`qishga havas
qo`yishi savodli o`qishi, dastlabki amallarni to`g`ri bajarishga o`rgatishi kerak
O`qish inson hayotida muhim ahamiyatga ega. O`qishni bilmagan odamning ko`zi
8

ojiz kishidan farqi yo`q. O`qish faoliyati boshlang`ich sinflarda barcha fanlar
tarkibida amalga oshiriladi., lekin o`qishga o`rgatish o`qish darslarining asosiy
vazifasidir. Kichik yoshdagi o`quvchini o`qishga o`rgatishda ularning umumiy
rivojlanishini, psixologiyasini hisobga olish zarur. Ta`limga ilg`or pedagogik
texnologiyalarni olib kirish va eng zamonaviy, takomillashgan o`qitish usullarini
qo`llagan holda yuqori samaraga erishish bugungi kunning oldidagi dolzarb
vazifalaridan biridir. O`quvchilarni qiziqarli topshiriqlar asosida o`qitish o`qishga
o`yin tusini beradi. Bola o`ynab charchamaganidek, o`qib charchaganini
sezmaydi. O`qishga qiziqmaydigan, darslarga kelib-kelmaydigan o`quvchilar ham
o`yinga qiziqadi. Darslarda turli o`yin mashg`ulotlarini tashkil etish bu
o`quvchilarda ham qiziqish uyg`otadi.
O`quv materiali hajmini oshirib yuborish, tinmay bir maromdagi o`qishni tashkil
etish, bolani o`qish mashg`ulotidan bezdiradi. Natijada o`quvcilarda bo`sh
o`zlashtirush va ulgirmovcilik sabablari yuzaga keladi.
O`qish fanlaridan bo`sh o`zlashtiruvchi o`quvchilar bilan ishlash samaradorligini
oshirish uchun nimalarga alohida e`tibor qaratish lozim?
-Darslarda yangi pedagogik, zamonaviy texnalogiyalar, noan`anaviy usullardan
keng qo`llash;
-Ko`rgazmali, didaktik, test, tarqatma materiallaridan keng foydalanish;
-O`quvchilarga do`stona munosabatda bo`lish;
-O`qish sifati va samaradorligiga e`tibor berish;
-O`quvchilarni erkin va mustaqil fikrlashga orgatishda turli mashqlardan
foydalanish;
-Nutq o`stirishga alohida e`tibor qaratish;
-Yanga axborot texnalogiyalardan foydalanish;
-Lug`at ustuda ishlashga o`rgatish;
-Xalq og`zaki ijodidan foydalanish;
-“She`riyat gulshani”, “Ifodali o`qish” kabi to`garaklar tashkil etish;
9

-Bo`sh vaqtlarda ulgurmovchi o`quvchilar bilan alohida, yakka tartibda ish olib
borish;
- Fanlar a`robogjiqlikka ahamiyat berish.
O`quvchilar bilishini nazorat qilib borishda albatta past o`zlashtirgan
o`quvchiga alohida e`tibor qaratish lozim.
1.2. O’qishning o’ziga xos turlari.
Boshlang`ich sinflarda o`quvchilarni o`qishning bir necha turlari yani, ongli,
tez, to`g`ri va ifodali o`qishga o`rgatib boriladi. O`qituvchi ongli tez, to`g`ri,
ifodali o`qishga o`rganishda ulgurmayotgan o`quvchilar bilan qanday ishlar olib
borish kerak?
To`g`ri o`qish tushinarli qilib xatosiz o`qishdir. Ma`lumki ayrim o`quvchilar
ko`pincha ba`zi xarflarni tushurib, bog`inlar, so`zlarning o`rnini o`zgartirib
o`qiydilar. Bunday xatolarga yo`l qo`ymasliklari uchun qiynalib o`qiydigan
o`quvchilarga katta xajmdagi matnlarni qismlarga bo`lib o`qishni tavsiya qilish
anchagina yengillik yaratadi. To`g`ri o`qishga o`rgatish uchun quyidagi ishlarni
amalga oshirish mumkin:
-dastlab 3-4 bo`g`inli so`zlarni o`qish , 5-6 bo`ginli so`zlarni esa bo`g`inlarga
bo`lgan xolda o`qish;
-tanish matnlarni o`qitishda o`qish surati biroz oshiriladi. Shunday qilinganda
bolalar notanish matnlarni ham tutilmay o`qish malakasiga ega bo`ladilar;
-to`g`ri o`qishni bo`sh o`zlashtiruvchi o`quvchilar o`zlashtirishi uchun tovush,
bo`g`in va so`zlarni to`g`ri, aniq, sof talaffuz etish katta ahamiyat kasb etadi.
Masalan, talaffuzda p yozuvda esa b yoziladigan so`zlarni to`g`ri o`qushga
o`rgatish (oftob,serob); r tovushini l , y deb (bayroq,-bayloq,o`rtoq-o`ytoq) talaffuz
etishlarining oldini olish uchun bunday so`zlar yo`zilgan ko`rgazmalardan
foydalanish maqsadga muvofiq.
O`qish tezligini oshirish ancha murakkab jarayonlarini o`z ichiga oladi. Bola tez
o`qiyman deb shoshiladi,natijada xatolarga yo`l qo`yadi. O`qituvchi bo`sh
o`zlashtiruvchi o`quvchilarda yaxshi kayfiyat uyg`ota olishi, sinfda yaxshi muhit
10

yaratishi, har bir bolada “To`g`ri va ravon o`qiy olaman” degan ishonchni
uyg`otishi lozim.
Ongli o`qish jaroyonida o`qilayotgan matnni tushunib, asosiy maqsadni uqib,
asardagi ayrim o`z va ko`chma ma`noli so`zlarni izohlash, bunday so`zlar
ishtirokida gaplar tuzish, tuzilgan gaplarni mazmun tomondan jamlab, kichik
hikoya hosil qilish, matnning tugallangan qismidagi asosiy fikrni topish
mashqlarini tez-tez o`tkazish, matndagi tabiat tasvirini, insonlarning yaxshi-
yomon odatlarini misollar yordamida, asardagi voqealarga bog`lab gapirib berish
maqsadga muvofiq. Qaysi ishlar yaxshi va ularga ergashish mumkin, qaysilari
yomon, ulardan nafratlanish kerakligini izohlab berishni o`quvchilarga topsjiriq
tariqasida tavsiya etish mumkin. O`quvhilar to`g`ri, ongli, tez o`qishni egallagan
taqdirdagina ifodali o`qiy oladilar . Ifodali o`qishga o`rgatish, o`qishga o`rgatish
bilan bir paytda amalga oshiriladi. Ifodali o`qishga ulgurmayotgan o`quvchilarga
kichik misrali she’rlardan yod olishga topshiriq berish, kichik misradagi she’rdagi
ohangga, tinish belgilariga alohida e`tibor bilan yod olish aytiladi. 2
Mustaqil faoliyat faollikni oshiradi. bo`sh o`zlashtiruvchi o`quvchilarni
mustaqil ishlashga o`rgatish yaxshi samara beradi.Mustaqil faoliyat insonni ziyrak
va hozirjavob qiladi. Bu faoliyat kichik yoshdagi maktab o`quvchilarida uyg`un
holda rivojlanishi kerak. Buning uchun, avvalo, o`quvchilarni mustaqil faoliyatga
ruhan tayorlash, ularda biror ishni qila olishga va shu ishni sifatli qilib bajarishga
ishonch hosil qilish lozim.
Mustaqil ish turlari qanday turlari bo`lishi kerak? Avvalo, ish turlari o`qituvchi
tomonidan puxta o`ylangan, ta`lim maqsadiga asoslangan va surunkali bo`lishi
kerak. Bunda har bir o`quvchining imkoniyati hisobga olinishi, ularning yosh
xususiyati, nimalarga qiziqishi ham e`tibordan chetda qolmasligi kerak.
O`quvchilarni aqliy rivojlantirishning sitatlaridan biri topshiriqlarni to`la “eslab
qolib”bajarishlaridir.
Bunda bajariladigan ishning maqsadini tushungan (tasavvur qilgan) holda, uning
2
Ikromova R., G`ulomova X., Yo`ldosheva Sh., Shodmonqulova Sh. Ona tili 2-sinf uchun T.: O`qituvchi 2007.
11

rejasini belgilash va ish usulini tanlash, yo`l qo`yilgan xatolarni mustaqil topa
olish va uni tuzata bilishlariga alohida e`tibor beriladi.
O`quvchilarning topshiriqlarni tez, to`g`ri bajarishlari uchun qulay usullarni
tanlash, uni tashkil etish uchun doimiy yetakchi savollar berib, tayanch so`zlar
tavsiya etish foydalidir. O`quvchilarda mustaqil ishlarni sifatli qilib bajarishda
qiyinchiliklar paydo bo`lishi tabiiy. Chunki hali ularning tasavvurlari yorqin, so`z
boyligi yetarli emas.
Tajribalar shuni ko`rsatadiki, bolalar o`qituchi rahbarligida ishlaganda tez
mushohada qiladilar. Bu holga o`rganib qolmasliklari uchun ko`proq ularning
o`zlarini mustaqil fikrlashga da`vat etish lozim. O`quvchilar e`tiborini jalb etish
maqsadida matndagi voqealarni eslatib:Nega?Nega shunday bo`ldi?Seningcha
qanday bo`lishi kerak edi? kabi savollar berib, uning fikrini ma`qullab, yana
o`ylasang topasan, juda yaxshi, juda soz! kabi rag`batlanttiruvchi so`zlarni
ishlatish foydalidir. Masalan, “O`roq va Kombayn” masalasi yuzasidan: O`roq
nega afsuslanadi? Kombayn unga nima dedi? Kabi savollar berib, har ikkisini
solishtirish orqali texnikaning kuch-quvvatiga bolalar e`tiborini tortiladi, har bir
texnika asbobining hayotimizdagi ahamiyatini baholashga o`rgatiladi.
Dastlabki bajargan mustaqil ishdan bola mamnun bo`lsa, uning qiziqishlari ortib,
yangi-yangi ish turlarini amalga oshirishga kirishadi.
Mustaqil ish natijalarini hamisha tekrishish lozim. Tekshirish og`zaki yoki yozma
tarzda bo`lishi mumkin.
Bola yozishidan oldin o`ylaydi, fikrini og`zaki jamlaydi, so`ng uni yozishga
kirishadi. O`z fikrini bayon qilish, yo`l qo`yilgan biror savol yoki masala
yuzasidan mushohada yuritish uchun jiddiy fikrlaydi. Bu jarayon (og`zaki) nutq
asosida paydo bo`ladi va mustahkamlanadi.
Masalan, o`quvchi o`z fikrini yozma ifodalashdan ilgari o`ylaydi. Pichirlab
allanimalar haqida o`z-o`zicha gapiradi (pedagogikada bu faol faoliyat
hisoblanadi). Insho yozishning dastlabki shakllari ana shunday ishlardan
boshlanadi. Bola matnni o`qib, og`zaki tahlil qiladi, sarlavhalar o`ylab topib,
qanday rasmlar ishlash lozimligini rejalaydi.
12

O`quvchilarni mustaqil faoliyatga o`rgatishda quyidagilarga amal qilishi lozim:
-beriladigan har bir topshiriq o`quvchilarning imkoniyatlariga mos bo`lsin va
qiziqish uyg`ota olsin;
-ish osondan qiyinga, soddadan murakkabga qarab yo`naltirilsin, o`quvchiga
tushunarli bo`lsin;
-ishni bajarishda bolalarda o`ziga ishonch hissi uyg`onsin, ishga kirishishda ular
o`zlarida dadillik sezsin;
-mustaqil bajariladigan topshiriqlar yakkama-yakka tarzda amalga oshirilsin
(hamma o`quvchi uchun bir xil topshiriq berish bu mustaqil faoliyat emasligini
eslatamiz), albatta bunda bo`sh o`zlashtiruvchi o`quvchiga e‘tibor berish kerak.
-topshiriqlarni doimo navbatlashtirib, turini almashtirishga alohida ahamiyat
berish kerak; 3
-topshiriqlarni hamma bir vaqtda boshlab, ma`lum vaqtda tugatishi kerakligini
eslatib, bo`sh o`zlashtiruvchi bolalarni shu talabni bajarishga ko`niktirish lozim;
-ish joyi hamisha qulay, saramjon-sarishta bo`lishi (parta ustida ortiqcha narsalar
bo`lmasligi) kerak;
-topshiriqlar darsning turli bosqichida bajarilishi mumkin;
-darslik, didaktik materiallar bilan ishlashda uzviylik bo`lishi maqsadga
muvofiqdir.
Uyga beriladigan vazifalar ham mustaqil ishning bir turidir. Bolalarga, iloji
boricha, sinf sharoitida asosiy bilim va malakalarni singdirish, uyga vazifalar
berishni me`yorlash kerak. Bolalar darsdan keyin (og`ir, mashaqqatli mehnatdan
keyin) tiniqib dam olsalar, ko`proq ochiq havoda bo`lib, harakatli o`yinlar, sayr,
kuzatishlar bilan vaqtlarini o`tkazib, tunda osuda uxlab, ertangi kungi darslarga
yaxshi kayfiyat bilan kelsalar, darsni o`zlashtirish yaxshi bo`ladi. Shuning uchun
uy vazifalari oson bo`lishi, asosan, bolalarni kuzatishlarga undashi lozim.
Boshlang`ich ta’limning asosiy vazifalaridan biri o`quvchilarning so`z
3
Fozilova S., Xudoberyonova M. Ona tili 2-sinf uchun T.: O`qituvchi 2005.
13

zahirasini boyitishdir. Bunda lug`at ustida ishlashga e’tibor qaratishimiz, lozim.
Ona tili bilan o`qish fanlarini doimo bog`lab borish maqsadga muvofiq.
Bo`sh o`zlashtiruvchi o`quvchilar bilan ishlashda testlar bilan ishlash ham
yaxshi natija beradi. Ma’lumki respublikamizda o`quvchilar bilimini baholashda
test sinovlaridan unumli foyalanilmoqdalar. Masalan asarni o`zlashtirishga
ulgurmayotgan past o`zlashtiruvchi o`quvchilarga yozma yoki og`zaki holda
quyidagicha testlar bilan murojaat etish mumkin.
Kichkintoylarning katta dunyosini badiiy «kashf» etish, umuman
intellektual lirik qahramon yaratishda har bir shoirning o’ziga xos, izdividual
uslubi bor. Shunga muvofiq, qahramonlar bir tomondan o’zaro farqlansa, ikkinchi
tomondan, mushtarak xususiyatlarga ham ega. Ayniqsa bu o’ziga xosliklar yosh
shoirlar ijodida ham yaqqol kuzga tashlanadi. Chunonchim, Safar Barnoyev
she’rlarining qahramoni-kurashchan obraz-o’qishda a’lochiligi, jamoat ishlarida
ilg’orligi, tabiat sirlariga qiziquvchanligi, hayotda jasurligi bilan sadoqatli do’st va
qadrdon o’rtoq sifatida alohida ajralib turadi. Uning hayot haqida o’z falsafasi bor.
Bizni kurshagan olam qahramon nazarida sirli bir jumboq bo’lib gavdalanadi.
Lekin jumboq jumboqligicha qochib ketavermaydi. Shoir uning siri va sababini
bolalar dunyoqarashiga mos tarzda badiiy psixologik tahlil qilish orqali ocha
boradi. Lirik qahramon bugungi farovon turmushimizning tub mohiyatini o’ylar
ekan, uning osonlik bilan qo’lga kiritilmaganligini qalbdan his etadi. Otalar
ishidan faxrlanish uning qalbida iftixor tuyg’ularini uyg’otadi:
Dadamning ko’llari miltiq ham ushlagan,
Gulni ham ekkandir dadamshshg qo’llari.
Otalar yaratgan totli hayot nash’asi o’z navbatida uni sevishga, ardoqlashga
burchli qilib qo’yadi. Buning uchun, avvalo, o’qish, mehnatga muhabbat bog’lash
lozim. O’qish va mehnat jarayonida esa boshqalar bilan qudratli do’stlik rishtalari
bog’lanadi. Shoirning lirik qahramoni tor hayot qobig’iga o’ralib qolgan emas,
aksincha, ertangi kunga jiddiy boqadi. Undan yangicha ma’no, yetuklik izlaydi:
Umrning yo’li-yu, mazmuni,
14

Kaftimda sanoqsiz chiziqlar.
Kaftimning so’qmog’i,
yo’llari.
Bekorchi damlarga qiziqmay,
Quyoshga cho’zganman qo’llarim.
Shunisi diqqatga sazovorki, qahramon o’z baxtini, taqdirini xalq va Vatan taqdiri
bilan bog’laydi. Uning uchun ona va Vatan mushtarak tushunchalar bo’lib,
ular oldida o’zini qarzdor his etadi. Chunki ona unga jon baxsh etgan bo’lsa,
Vatan o’z quchog’ida avaylab o’stirmoqda. «Shu tufayli ona, yurt, bizga doim
suyuksiz», deydi u. Shu tariqa konkretlikdan umumiylikka qarab boriladi, muhim
ijtimoiy xulosalar chiqariladi, hayot haqiqatini badiiy tasdiqlaydigan yorqin
obrazlar qiyofasi tavdalantiriladi. Buni shoirning «Yuz dona lola», «Tinchlik
qo’shig’i», «Ona madhi», «Samarqand bilan quyosh», «Dadamning qo’llari»,
«Dedi-dedi fosh bo’ldi» щ ye’rlarida qo’rsa bo’ladi.
Yaxshi she’r she’rxonlar qalbiga hyech qanday vositasiz o’zi oqib kiradi,
tillardan tushmay qoladi.
Yosh shoir S.Barnoyev bolalarga o’rnak bo’larli darajadagi lirik qahramon
yaratish ustida samarali ijod etgan. Uning she’rlarining qahramoni, shoirning o’zi
e’tirof etganidek, qo’zichoq, qo’ng’iroq va qo’g’irchoq doirasidagi tor muhitda
o’ralashib yurmaydi. U hayotni, tabiatni, ona-Vatanni jon-dilidan sevuvchi
o’spirin bo’lib, ilmga chanqoq, olam oirlariiing mag’zini chaqishga harakat qiladi.
Borliqni dialektik birlikda kuzatadi:
Biri-biriga monand,
Biri-biriga payvand.
Birlashgan butun
olam,
Quchoqlashgan tog’lar ham.
Bu birlik shunchaki qayd qilinmaydi, balki uning zamirida do’stlik iplari bor
degan yuksak ijtimoiy ma’no chiqariladi:
15

Quyosh bobo himmati,
Daryolarning qudrati,
Shamolning harakati,
Ona yerning mehnati
Ulkan do’stlik hurmati.
Qahramon hayot va taraqqiyot haqida falsafiy fikr yuritib, butun olam
ijodkori insondir, degan haqqoniy xulosaga keladi:
Inson qo’li — besh barmoq,
Besh qit’ani zabt etgan.
Muz-tog’larni eritgan.
Olam inson kaftida.
Inson-ijodkor. U tabiatni o’z mehnati bilan bo’ysundirib, unga chiroy baxsh
etadi. Olam go’zalligidan zavqlanadi. Hayotga, tabiat va Vatanga bo’lgan
muhabbat tuyg’usi ana shunday shakllanadi. Bu shoirning «Bahs», «Kech kuz»,
«Yur, dalalar qo’yniga», «Tog’lar bayrami», «Yurt mehri» singari she’rlarida
ravshan ko’rinadi.
Odam va olam, zamin va zamon o’rtasidagi doimiy aloqa, insonning
hukmronlik roli Qambar O’tayevning «Qizil galstuk», «Tog’ boshidagi lola»,
«Soat», Mashrab Boboyevning «Qaldirg’och nima deydi?», «Yangra gornim!»
kabi jajji kitobxonni o’ylashga majbur etadigan she’rlarida o’zining yaxshigina
ifodasini topgan.
Bolalar uchun jon kuydirib qalam tebratayotgan Miraziz A’zam, Tursunboy
Adashboyev manzumalarining qahramoni kichik maktab yoshidagi bolalar bo’lsa
ham, ziyrakligi tufayli tabiat jumboqlarini yechishga urinadi, insoniy
munosabatlarni sinchkovlik bilan kuzatadi. M. A’zam «Azizning orzulari»,
«Yo’lchilar qo’shig’i», «Tong bilan birga turdik», «Yerga dovrug’ olamiz» hamda
«Bir cho’ntak yong’oq» turkum she’rlarida g’oyaviy niyatini to’laroq ochish
maqsadida so’z o’yinidan takrordan foydalansa, T. Adashboyev she’rlarida
16

yumoristik talqin asosiy o’rin tutadi. Ularda qadrdon qishloq dalalari, keng
vodiylar tarannum etiladi.
M. A’zam qo’liga qalam tutar ekan, o’quvchisining kimligini bir daqiqa
ham unutmaydi, qahramon bilan birga o’ylaydi, uning uchqur xayollariga sherik
bo’ladi. Bu — tizginni qahramon qo’liga tutqazib qo’yadi, degan so’z emas,
albatta. Balki jo’shqin tuyg’ularini, qaynoq ehtirosini bosh maqsadga
bo’ysundirishi samarasidir. Buni she’rlaridagi har bir so’zga katta mas’uliyat bilan
yondoshishida, so’zlarni o’z o’rnida ishlatishida, bolalar psixikasiga mos o’ynoqi
ruh baxsh eta olishida ko’rishimiz mumkin. Shoir xuddi shu yo’l bilan sovet xalqi
o’rtasidagi qudratli do’stlikni ulug’laydi.
Bizlar o’n besh bolamiz,
Oqmiz, sariq, qoramiz.
Oramizdan o’tmas qil,
Garchi bizda har xil til.
Tursunboy Adashboyev ijodida qishloq yoshlari hayoti badiiy tadqiq
qilinadi. She’rlarining lirik qahramoni oddiygina qishloq bolasi. U qayerda
bo’lmasii, tug’ilib o’sgan qishlog’ini, sevimli diyorini qo’msaydi, unga muhabbati
jo’sh uradi. Qishloqning har bir qarich yeri unra to’tiyo. Chunki olam jamoliga ilk
bor o’sha yerdan bokqan. Inson mehrini o’sha yerda tuygan. «Do’ngliklardan mis
laganda sirpanib», bolalik zavqini surgan. Bu holni shoirning «Qishlog’im»,
«Yaylovda», «Zira» kabi she’rlari misolida ko’rish mumkin. «Hisob darsida»,
«Qatiq», «Oy», «Dazmol» singari qator she’rlarida esa asosny g’oyani yengil
yumor vositasida ifodalaydi.
Mazkur muloqazalarimiz yoshlar she’riyati faqat zafar quchyapti, u yuksak
taraqqiyot bosqichida, degan fikrni tug’dirmasligi kerak. Chunki ular izlanish
pallasidadir. Bu davrda ba’zan kamchiliklarning ro’y berishi hchm tabiiy.
Asarning tematik doirasi, mavzu ulug’vorligi hamda g’oyaviy mundarijasi uning
estetik-tarbiyavny qimmatini tayin qilolmaganidek, ma’lum g’oya atrofida
ortiqcha takror jimjimadorlik, taqlidchilik, quruq didaktika ham fikrning
17

o’quvchiga to’liq yetib borishiga monelik qilishi sir emas. Bunday qusurlar M.
A’zamning «Onam ishga ketganda», S. Barnoyevning «Shirinlik», G.
Jo’rayevaning «Inoq oila», R. Tolipovning «Derlar: baxting qo’lingda» singari
she’rlarida ko’zga tashlanadi.
Davrimiz yuksalish davri. Kashf etilgan biron bir yangilik hali hayotga
singib ketmasdan, ikkinchisi vujudga keladi. Yutuqlarimiz jasorat va kurash
samarasidir. Bugungi kunda qahramonlikni hayotning o’zi tug’dirmoqda.
Davrimizda qahramonlik an’anaga aylanib qoldi.
Buni kattalar hayotida emas, balki o’quvchi bolalar hayotida ham ko’rish
mumkin. Yosh grajdanlar kattalar mehnatiga o’z ulushlarini qo’shmoqdalar,
tonnalab paxta termoqdalar. Turli hunar o’rganmoqdalar. Mehnat desantlari
tashkil qilmoqdalar. Xullas, ularning o’qishi, mehnati, intilishi doston va
balladalar yozishga arziydi. Afsuski bolalar shoirlari bu ishga qalam urmayotirlar.
Katta janrlar e’tibordan chetda qolmoqda. Bu hol bolalar prozasiga nisbatan
bolalar poeziyasida ochiq-oydin ko’zga tashlanadi.
18

II.BOB.O’qish darslarida she’rlarni o’rgatish
2.1.She’r va uni o’qitishning usullari.
Ma’limki, o’qish kitoblaridagi aksariyat mavzularni she’rlar qamrab olgan.
Quyidagi she’r nomlari va mualliflarining ro’yxatiga e’tibor beraylik:
O’qish 1-sinf
She’r:
1. Vatan – bu… Po’lat Mo’min, 5-bet.
2. O’zbekiston askarlari. Odil Abdurahmon, 8-bet.
3. Ota rozi – Vatan rozi. Eson Rahimov, 9-bet.
4. Qish. Tursunboy Aashboyev, 11-bet.
5. Oy allasi. Odil Abdurahmon, 13-bet.
6. Vatan. Miraziz A’zam, 1-bet.
7. Quyoshdan erta turib. Yo’ldosh Sulaymon, 17-18-bet.
8. Bahor kelgach. Tursunboy Adashboyev, 36-bet.
9. Lola. Hamid Olimjon, 37-bet.
10. Mehribon oyijonim. Po’lat Mo’min, 39-40-bet.
11. Bekinmachoq. Anvar Obidjon, 41-bet.
12. Navruz. Rauf Tolib, 44-bet.
13. Maktab – oftob qo’shig’i. Quddus Muhammadiy, 47-bet.
14. Kitob, mening do’stim. Zafar Diyor, 49-bet.
15. Yaxshi niyat. Anvar Obidjon, 53-bet.
16. Maslahat. Ikandar Rahmon, 74-75-bet.
17. Yer nima der? Po’lat Mo’min, 87-bet.
18. O’zbek elim. Odil Abdurahmon, 96-bet.
19. Ming yashang. Yo’ldosh Sulaymon, 99-100-bet.
19

20. Ulug’bek bobom. Po’lat Mo’min, 103-bet.
21. Boychechak. Muhtarama, 104-bet.
22. Ota – ona. Tolib Yo’ldosh, 105-bet.
23. Qushcha. Abdulla Oripov, 106-bet.
24. Oftob va odob. Po’lat Mo’min, 107-bet.
25. Dil so’zlari. Habib Rahmat, 110-bet.
26. Ochiq gap. Nurllo Oston, 112-bet.
27. Oltin quyosh. Miraziz A’zam, 119-bet.
28. Turnalar. Ilyos Muslim, 121-bet.
O’qish 2-sinf
She’r:
1. O’zbekiston. Abdulla Oripov, 4-bet.
2. O’zbekistonim. Hamza Imonberdiyev, 5-bet.
3. Istiqlol. Jumaniyoz Jabbor, 6-7-bet.
4. Humo qushi. Po’lat Mo’min, 7-bet.
5. O’lka. Erkin Vohidov, 11-bet.
6. Sohibqiron bobomiz. Muxtor Xudayqulov, 14-15-bet.
7. Vatan. Narimon Orifjonov, 15-bet.
8. Yur tog’larga. Usmon Nosir, 17-18-bet.
9. Tilagim. Yo’ldosh Sulaymon, 18-19-bet.
10. Kuz. Kavsar Turdiyev, 21-bet.
11. Olma. Erkin Vohidov, 22-bet.
12. Gilos. Erkin Vohidov, 22-bet.
13. Bog’da. Qambar ota, 24-bet.
20

14. Dehqonga ta’zim. Tursunboy Adashboyev, 25-bet.
15. Kuzda. Habib Rahmat, 26-bet.
16. O’quvchiga esdalik. Quddus Muhammadiy, 28-bet.
17. Kitob deydi. Quddus Muhammadiy, 29-bet.
18. Orzular Rauf Tolib, 30-31-bet. Bu ro’yxatni uchunchi hamda to’rtinchi sinf
darslilaridagi she’rlar hisobiga yanada kengaytirish mumkin. Ammo shulardan
ham ko’rinib turibdiki, she’r ilmi – jiddiy ilmdir.
Albatta, darslikda berilgan har bir mavzu o’quvchilarning ongi va
tushunchasi darajada berilib, mavzuning g’oyaviy-badiiy xususiyatlarini qanchalik
idroq qila olishlari hisobga olinishi zarur.
Prezidentimiz I.A.Karimov o’zining «Barkamol avlod o’rzusi» nomli
kitobda «Farzandlarimiz bizdan ko’ra bilimli, kuchli dono va albatta baxtli
bo’lishlari kerak» deb ta’kidladanidek, yosh o’sib kelayotgan avlod yoshligidanoq
tarbiyali, o’qimishli qilib tarbiyalanishi kerak.
Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi hamda «Ta’lim to’g’risida» Qonun ham
shu maqsadga qaratilgan.
Boshlang’ich sinflarning o’qish darslari o’z mohiyati, maqsad va
vazifalariga ko’ra ta’lim tizimida alohida o’rin tutadi. Negaki uning zaminida
savodxonlik va axloqiy-ta’limiy tarbiya asoslari turadi. Shuning uchun ham
boshqa predmetlar ta’limini o’qish ta’limisiz tasavvur qilib bo’lmaydi.
O’quvchi matnni to’g’ri, tez, tushunib o’qish, mazmunini o’zlashtirish bilan
ilk bor o’qish darslarida yuzlashadi. O’qish darslari orqali o’quvchilarning Davlat
ta’lim standartli (DTS) talabalari bo’yicha o’zlashtirishlari ko’zda tutilgan o’quv-
biluv ko’nikma-malakalari hamda bilimlari egallashlariga yo’l ochiladi. Aynan
o’qish ta’limida insonning, avvalo, o’zligini, qolaversa olamni anglashga bo’lgan
intilishlariga turtki beriladi.
Shu maqsadda «O’qish kitobi» darsliklariga ona tabiat, atrofimizni o’rab
turgan olam, Vatanimiz tarixi va bugungi qiyofasi, kattalar va bolalar hayoti,
mehnatsevarlik, istiqlol va milliy-ma’naviy qadriyatlar, xalqlar do’stligi va
21

tinchlik kabi turli mavzular bo’yicha atroflicha tushunchalar berishga
mo’ljallangan badiiy, axloqiy-ta’limiy, ilmiy-ommabop asarlar kiritiladi.
O’qish darslari savod o’rgatish davrida o’quvchilarni bo’g’in, so’z va gaplar
bilan tanishtirish va ularni o’qish, rasmlar asosida hikoya qilish tarzida
uyushtirilsa, o’qish texnikasi egallangandan so’ng o’qish muayyan mavzular
bo’yicha tanlangan badiiy, ilmiy-ommabop matnlar yuzasidan olib boriladi.
Boshlang’ich sinf «o’qish kitobi» darsliklariga kiritilgan muayyan mavzular
o’quvchilarni badiiy adabiyotning sehrli olamiga olib Kirishi, dunyoqarashlarini
milliy istiqlol mafkurasi asosida to’g’ri shakllantirishga qaratilishi bilan
belgilanadi. shunga ko’ra, o’qish darslarining yetakchi xususiyati o’quvchilarning
savodxonligini ta’minlash bilan birga, o’quvchilarni milliy mafkura asosida yuksak
axloqiy qadriyatlarruhida tarbiyalashga qaratiladi.
Boshlang’ich sinflarning o’qish darslarida o’rganiladishgan asarlarning
mavzu doirasi ancha keng bo’lib, ular ona tabiat yil fasllari, xalq og’zaki ijodi,
mehnatga muxabbat, asosiy bayram sanalari, milliy istiqlol va ma’naviyat kabi
umumiy mavzular doirasida birlashtirilgan.
O’qish darslari uchun tanlangan mavzular o’quvchilarga kundalik hayot,
mustaqillikni mustahkamlash va insoniy munosabatlar bo’yicha ham bilim va
tarbiya berishni ko’zda tutadi. Bular ichida istiqlol, vatan, ma’naviyat va tabiat
mavzular alohida ajralib turadi. ulardan ko’zlangan maqsad o’zlikni anglash,
istiqlol, vatan va tabiat bilan bog’liq tuyg’ularni uyg’otishdir.
Vatanparvarlik, atrofimizdagi olam. mehnatsevarlik kabi mavzular o’qish
darsliklaridagi keng qamrovli mavzulardan bo’lib, 2 sinf «O’qish kitobi»dagi
«Ona yurtim-oltin beshigim» bo’limiga kiritilgan «O’zbekistonim»
(H.Imonberdiyev), «Istiqlol» (J.Jabborov), «O’lka» (E.Voxidov), «Yur tog’larga»
(U.Nosir), 3-sinfda «Ona bita, Vatanyagona» bo’limidagi «Vatan haqida she’r»
(A.Avloniy), «O’zbegim» (E.Voxidov), «Vatan mo’tabirdir» (X.Davron), «Bilib
qo’yki, seni Vatan kutadi» (T.Malik), 4-sinfda «O’zbekiston» - Vatan manim
bo’limidagi «Serquyosh o’lka» (Z.Diyor), «Iqboli buyuksan» (A.Oripov),
«Toshkentnoma» (M.(Shayxzoda), «Xarita» (N.Norqobil) kabi asarlar misolida
22

atroflicha tahlilga tortiladi.
Ijtimoiy-tarixiy mazmundagi mavzular Vatanimiz o’tmishi, xalqimiz hayoti,
mardonavor kurashi, ilug’ siymolar tomonidan amalga oshirilgan ishlar, tarixiy
sanalar to’g’risida muayyan tasavvur beradi. Beruniy, amir Temur, Alisher
Navoiy, Bobur va boshqa ajdodlarimiz haqidagi matnlar shular jumlasidandir. Bu
xildagi asarlar o’quvchilarni faqat o’tmishimiz bilan tanishtirib qolmasdan, vatan
oldidagi farzandlik burchi va masuliyatini teran anglashga ham yordam beradi.
ularda Vatanga muxabbat tuyg’usi shu tariqa shakllanadi. Vatanimiz o’timishi
haqida hikoya qilingan asarlar bilan tanishish va ularni tahlil qilish jarayonida
o’quvchilar o’tmish bilan bugungi kunni taqqoslash imkoniga ega bo’ladilar,
jamiyat taraqqiyoti xususida qisqacha bo’lsa-da, tushuncha hosil qiladilar.
Tabiatga oid mavzular yordamida o’quvchilar tabiatdagi o’zgarishlar, yil
fasllarining almashinuvi, hayvonot olamiga doir bilimlarni egallaydilar. Bunday
mavzudagi asarlar o’quvchilarni kuzatuvchanlikka, tabiatni sevishga. unga
nisbatan to’g’ri munosabatda bo’lishga o’rgatadi.
Tabiat tasviriga oid matnlar ustida ishlashga tabiat bag’riga sayohat
uyushtirilib, bolalar kuzatuvchanlikka o’rgatilsa, vatanparvarlikka oid asarlar
tahlil vatanning dongdor kishilari bilan uchrashuvlar yoki mavzuga daxldor
kinofilmlar namoyishi vositasida amalga oshirilsa, dars samaradorligi yanada
ortadi.
Umuman, «O’qish kitobi» darsliklaridagi barcha mavzular o’quvchilarga
ta’lim-tarbiya berish bilan birga, ularning lug’atini boyitishga, og’zaki va yozma
nutqini to’g’ri shakllantirish va nutq madaniyatini o’stirishga ham qaratiladi.
Amaldagi «O’qish kitobi» darsliklarida materiallarning sinfdan sinfga
o’tgan sari mavzu jihatidan ham, mazmun jihatidan ham kengaya borishi hisobga
olingan. Masalan, 1-sinfda o’rgatiladigan «Ajdodlarimiz - faxrimiz», «Ilm – aql
chirog’i», «Zumrad bahor», «Kumush qish» kabi mavzular 2-4 sinflarda ham
davom ettirilgan. Bu esa o’quvchilarning oldingi bilimlarini to’ldiradi va boyitadi.
Uzluksiz ta’limning boshqa bosqichlaridan farqli o’laroq, boshlang’ich
sinflarning o’qish darslarida o’quvchilarning o’qish malakalarini shakllantirish,
23

asar matni ustida ishlash ta’limning didaktik maqsadi hisoblanadi. U turli
mavzudagi matnlar ustida ishlash orqali ma’naviy-axloqiy, adabiy-estetik tarbiya
bilan chambarchas bog’lab olib boriladi.
Darsliklardagi har bir mavzu uchun tanlangan matnlarning janriy rang-
barangligiga, poetik mukammalligiga, o’quvchilarning bilim darajasi va yosh
xususiyatlariga mos kelishiga alohida e’tibor qaratiladi.
O’quvchilar darsliklar yordamida o’zlashtiriladigan bilim, ko’nikma va
malakalarning kelajak hayotda zarur bo’lishini tushunib yetishishlariga erishish
o’quvchilar oldidagi muhim vazifalardandir.
Boshlang’ich ta’lim bo’yicha DTS va «Ona tili» o’quv dasturida o’qish ta’limi
oldiga qo’yilgan talablarni amalga oshirish sinfda o’qishni to’g’ri tashkil
qilish, o’qish bosqichlari, tamoyillari va metodlari, birinchi navbatda, ilg’or
pedagogik texnologiyalardan o’rinli foydalanishga ko’p jihatdan bog’likdir.
Shu o’rinda, bir fikrni aytib o’tishni o’rinli hisoblaymiz.
Bir qancha o’qituvchilar, metodik qo’llanmalarning avtorlari adabiyotni
faqat o’quv materiali deb hisoblab, adabiyot darslari bolalarga faqat plan tuzishni,
qahramonga xarakteristika berish yo’llarini, ularning og’zaki va yozma nutqini
o’stirishni o’rgatadi, deb talqin qildilar. Ular adabiyotning estetik ta’sirini,
shaxsning har tomonlama kamol topishiga yordam berishni ikkinchi o’ringa
qo’ydilar, ba’zan adabiyotning bu xususiyatini batamom unutib qo’ydilar.
Shuningdek maktabga adabiyot darsi hozirgi zamon hayoti bilan yaqndan
bog’lanmadi va o’quvchilarni uncha qiziqtirmadi. Bu hol o’qituvchining
zimmasiga adabiyot darsini qayta ko’rish va uni yangi talablarga mos shaklda
tashkil qilish kabi g’oyat muhim vazifani qo’ydi. Hozirgi o’rta maktablarda
adabiyot o’qitishni ijtimoiy hayot talablari bilan o’quvchilarning mehnati bilan
uzviy bog’lash ta’limning bosh masalasidir. O’quvchilarga beriladigan bilim va
ularga hosil qilinadigan ko’nikmalar ta’sirli, o’quvchilarning yangicha yashashlari
va ijodiy mehnatlari uchun yordam beradigan bo’lishi lozim. Bu talab
o’qituvchining diqqat markazida turishi kerak.
24

O’qituvchi o’quvchilarga adabiyot fani asoslarini, adabiyot tarixi va
nazariyasi puxta tushuntirib borishi lozim. Lekin fan asoslarini tushuntirishda
uning hayotiyligini, biror maqsadga qaratilganligini o’quvchilar ongiga singdirib
borish zarur. Shundagina adabiyotning zamonaviyligi to’g’ri ochiladi va
o’quvchilar adabiyotni o’z hayotiy tajribalari bilan bog’lay oladilar.
O’quvchilarning hayotiy tajribalari cheklangan, ularning odamlar haqidagi
tushunchalari hali zaif, subyektiv va beqaror bo’ladi. Badiiy adabiyot
o’quvchilarning tasavvurini kengaytiradi, ularning ko’zi oldida yangi dunyo yangi
hayot ochadi, ularning xilma-xil davrlarga olib kiradi, har xil odamlar va ijtimoiy
sinflar bilan tanishtiradi. Shu tariqa, badiiy adabiyot o’quvchilarning inson va
jamiyat haqidagi tasavvurlarini kengaytirib boradi, ularning shaxsiy tajribalarini
tartibga soladi va chuqurlashtiradi, kuzatishlarini o’tkirlashtiradi, insonning
tabiatini bilishga o’rgatadi.
Adabiyot o’qitishning yana bir fazilati shundan iboratki, o’qish va asarni
o’rganish o’quvchilarning og’zaki va yozma nutqini o’stirishga kuchli ta’sir etadi.
Bolalar maktabga kirgan vaqtlarida ozgina so’z zapasiga ega bo’ladilar.
Ular o’z nutqlarida shevaga xos so’z va iboralarni ko’proq ishlatadilar, jumladan
ko’pincha noto’g’ri tug’ri tuzadilar. So’z san’atkorlarining programmaga
kiritilgan asarlari nutq madaniyatini taraqqiy ettirishda asosiy rol o’ynaydi,
o’quvchilarni adabiy nutqqa o’rgatishda katta yordam beradi. O’qituvchi esa
o’quvchilar nutqining lug’aviy, mantiqiy va grammatik jihatdan o’sishiga alohida
diqqat qilishi lozim.
Demak, o’quvchilarga badiiy adabiyot vositasi bilan axloqiy-estetik tarbiya
berish hozirgi maktablarimizning asosiy vazifasidir.
O’quvchilarni kitobdan foydalanishga, undan kerakli bilimlarni olishga
o’rgatish, kitobga muhammat uyg’otish; ularni oddiy kitobxondan chuqur
mulohaza yurituvchi, ijodkor kitobxon darajasiga ko’tarish.
O’quvchilarning atrof-muhit haqidagi bilimlarini kengaytirish va boyitish
hamda ilmiy dunyoqarashlarini shakllantirish.
25

O’quvchilarni axloqiy, estetik jihatdan yutuk va mehnatga muhabbat ruhida
tarbiyalash.
O’quvchilarning bog’lanishni nutqini va adabiy-estetik tafakkurini o’stirish.
O’quvchilarning xayolot olamini boyitish.
Elementar adabiy tasavvurini shakllantirish.
Shuni unutmaslik kerakki, har bir ta’limiy vazifani bajarishning aniq va
ilmiy metodik usullari mavjud bo’lib ular zamonaviy o’qitish usullari bilan boyitib
borilmoqda. Bu vazifalar boshqalari bilan o’zaro bog’liq holda va sinfdan tashqari
o’qish mashg’ulotlari jarayonida hal qilinadi.
«Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi»da ta’lim berishning ilg’or pedagogik
texnologiyalarini, zamonaviy o’quv-uslubiy majmualarini yaratish kabilar
umumiy o’rta ta’limning asosiy vazifalaridan biri sifatida ta’kidlangan.
2.2 Sh е ’r o‘tish darsining ishlanmasini tuzish. (3-4-sinf)
1.Amaliy mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi
Vaqti: 2 soat Talabalar soni: 3 0 ta
Mashg‘ulot shakli Amaliy mashg‘ulot
Amaliy mashg‘ulot rejasi : 1.Ma’ruza da o‘rganilgan nazariy bilimlarni
takrorlash
2.Dars ishlanmasi muhokamasi
3.3-sinfda s he’r janriga oid asarlarni
o‘ rganish darsi ishlanmasi tuzish va
o‘tkazish yuzasidan tavsiyalar
4.Xulosa
O‘quv mashg‘ulotning maqsadi: Talabalarning she’r janriga oid asarlarni
o‘ rganish darsi yuzasidan m a’ruzada
o‘rganilgan nazariy bilimlarini amaliyotga
tatbiq etish ko‘nikmalarini shakllantirish.
O‘qituvchining vazifasi: O‘quv faoliyatining natijasi
26

1.Talabalarning she’r janriga oid
asarlarni o‘rganish yuzasidan
ma’ruzada o‘rganilgan nazariy
bilimlarini amaliyotga tatbiq etish
ko‘nikmalarini shakllantirish.
2. She’r janriga oid asarlarni
o‘rganish darsi ishlanmasi
tayyorlashni o‘rgatish.
3. Dars ishlanmasi yuzasidan fikr-
muloxaza bildirishga o‘rgatish.
4 .Talabalarning bilimga bo‘lgan
qiziqishlari va faolliklarini
oshirish. Talabalar bilishi kerak
1. She’r janriga oid asarlarni o‘ rganish darsi
ishlanmasi ni tuza olish.
2. Eshitilgan dars ishlanmasi yuzasidan o‘z
fikr-muloxazasini bildirish.
3. “O‘qish” darsligida berilgan o‘quv
materiallarini tahlil qilish.
4.Mashg‘ulotda faol qatnashish
Ta’lim metodi va texnikasi Kuzatish,izlanish, savol-javob, klaster .
Ta’lim vosit asi Darslik, metodik qo‘llanma, proyektor
vatman, marker
Ta’lim shakli Yakka tartibdagi savol-javob, kichik
guruhlarda ishlash
Ta’lim sharti Auditoriya .
Texnologik xarita
Ish bosqichlari
va vaqti Faoliyat mazmuni
Dars
bosqichlari va
vaqti O‘qituvchi Talaba
1-bosqich 1.Amaliy mashg‘ulot mavzusini Eshitadi,
27

Kirish
(5 daqiqa) ( She’r janriga oid asarlarni o‘ rganish darsi
ishlanmasi . )
2. Amaliy mashg‘ulot maqsadini
3. Amaliy mashg‘ulot rejasini
e’lon qilish. yozadi, javob
beradi.
2-bosqich
Bilimlarni
faollashtirish
( 1 5 daqiqa) Metod. «Bo‘sh xalqa» o‘yini o‘tkaziladi.
O‘yinda o‘qituvchi tomonidan savollar beriladi,
guruhlar savollarga bir daqiqa mobaynida javob
beradilar. Javob topa olmagan guruh o‘yinni
tark etadi. O‘yinda quyidagi savollardan
foydalaniladi.
1.Badiiy asar nima?
2.Badiiy asarning turlarini ayting.
3.Boshlang‘ich sinf «O‘qish darsliklari»da
qanday janrdagi asarlar berilgan?
4 .Biron bir she’rni yoddan ayting.
5 . 3-sinfda qaysi masallar o‘rganiladi?
6 . Boshlang‘ich sinfda she’rlarni o‘qitishdan
maqsad nima?
7 . Boshlang‘ich sinf o‘qish darslarida
qo‘llaniladigan metodlar.
8 . Asar mazmunini tahlil qilishdagi ish turlari.
9. She’r larni o‘rganish dars qurilishini ayting .
Talabalarning nazariy bilimlarini baholash. Muhokama
uchun savol-
topshiriqlarga
talabalarning
javobi
3-bosqich
Umumlashtirish
( 5 5 daqiqa) 1. Amaliy:
1.Guruhga she’r tarqatiladi.
She’r yuzasidan yuzasida quyidagi topshiriq
beriladi .
She’rni ifodali o‘qishga tayyorlang. Bu
topshiriqni bajarish uchun 2 daqiqa ajratiladi.
28

Har bir guruhdan xohlovchi talabalar she’rni
ovoz chiqarib ifodali o‘qiydi .
2. Guruhdan har bir talaba quyidagi jadval
tarqatilib , uning 1,2 to‘ldirish so‘raldi .
Bilaman Bilishni
xohlayman Bilib oldim
Talbalar to‘ldirilgan jadval ko‘rib chiqib ,
ishning keyingi bosqichiga bilishni xohlayman
qismiga yozilganlarga e’tiborga olinadi .
3. Venn texnologiyasi b i lan ishlanadi .
Talabalarga quyidagi jadval tarqatiladi.
Talabalar she’r so‘zi yozilgan joyga she’riy
asarni o‘rganish darsi, qurilishi va
metodikasini, masal so‘zi yozilgan joyga esa
masal o‘rganish darsi qurilishi va metodini
yozadilar.
4. Guruhlardagi talabalar tayyorlab kelgan dars
ishlanmalarini o‘zaro almashadilar. C h unonchi,
1-guruhdagi talabalar o‘z dars ishlanmalarini 2-
guruhga beradilar va x.k.z.
Har bir guruh olgan dars ishlanmalarini guruh
a’zolari ichida tahlil qilib, eng yaxshi dars
ishlanmasi va ko‘rgazmani aniqlaydilar. Agar
29

bir dars ishlanmasi muhokama bo‘lmasa, bir
necha darsdagi eng ma’qul ish turlarini tanlab,
yaxlit dars reja-konspektni tuzishlari ham
mumkinligi eslatiladi. Ish natijasida nima uchun
ayni dars ishlanmasini yaxshi deb
topganliklarini izohlaydilar.
Guruhlar tomonidan yuqori baxolangan dars
ishlanmasi o‘qib eshittiriladi, tahlil qilinadi.
4-bosqich
Yakuniy
bosqich
( 5 daqiqa ) Talabalarning ishlari yig‘ib olinadi.
Mashg‘ulotda qatnashgan talabalarga reyting
ballari qo‘yilib, mashg‘ulot yakunlanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar :
1.G‘affarova T. va boshqalar “O‘qish kitobi ”, 1-sinf , T. , 20 10
2. G‘ affarova T. va bosh q alar 1-sinfga o‘ q ish darslari , T. , 2003
3.Abdullayeva Q . va bosh q alar “ O‘ q ish kitobi ” 2- sinf ,T., 2010
4.Abdullayeva Q . va bosh q alar 2- sinfga o‘ q ish darslari , T., 2004
5. Umarova , Xakimova SH, “O‘ q ish kitobi ”, 3- sinf , T., 2010
6. Umarova M . va bosh q alar 3- sinfga o‘ q ish darslari , T., 2004
7. Matchonov S.. va bosh ya alar “ O‘ q ish kitobi ” , 4- sinf , T., 2010
8. Matchonov S. va bosh q alar 4- sinfga o‘ q ish darslari , T., 2010
9.K. Qosimova, S. Matchonov, X. G‘ulomova, SH. Yo‘ldosheva, SH. Sariev “Ona
tili o‘qitish metodikasi”. T. “Noshir”. 2009.
Fo
30

1-ilova . «Bo‘sh xalqa» o‘yini o‘tkaziladi . O‘yinda o‘qituvchi tomonidan savollar
beriladi, guruhlar savollarga bir daqiqa mobaynida javob beradilar. Javob topa
olmagan guruh o‘yinni tark etadi. O‘yinda quyidagi savollardan foydalaniladi.
1.Badiiy asar nima?
2.Badiiy asarning turlarini ayting.
3.Boshlang‘ich sinf «O‘qish darsliklari»da qanday janrdagi asarlar berilgan?
4 .Biron bir she’rni yoddan ayting.
5 .3-sinfda qaysi masallar o‘rganiladi?
6 .Boshlang‘ich sinfda doston,maqol, topishmoq larni o‘qitishdan maqsad nima?
7 .Boshlang‘ich sinf o‘qish darslarida qo‘llaniladigan metodlar.
8 .Asar mazmunini tahlil qilishdagi ish turlari.
9. She’rni o‘rganish dars qurilishini ayting
O‘yinda g‘olib chiqqan guruh va talaba taqdirlanadi .
2-ilova .
Guruhdan har bir talaba quyidagi jadval tarqatilib , uning 1,2 to‘ldirish so‘raldi .
Bilaman Bilishni xohlayman Bilib oldim
Talbalar to‘ldirilgan jadval ko‘rib chiqib , ishning keyingi bosqichiga bilishni
xohlayman qismiga yozilganlarga etiborga olinadi .
3-ilova.
Ven texnologiyasi b i lan ishlanadi .
Talabalarga quyidagi jadval tarqatiladi.
31

Talabalar she’r so‘zi yozilgan joyga she’riy asarni o‘rganish darsi , qurilishi va
metodikasini masal so‘zi yozilgan joyga esa masal o‘rganish darsi qurilishi va
metodini yozadilar.
4-ilova .
She’rni o‘qish darsini tuzilishi quyidagicha:
1. She’r mazmunini yaxlit idrok etish uchun uni ifodali o‘qib berish (birinchi
sintez);
2. She’rda tasvirlangan payt, hodisa haqida suhbat(analiz);
3. She’rni ifodali o‘qishni mashq qilish (ikkinchi sintez);
4. She’rni yod aytib berishga tayyorlanish;
5. Epik (voqey) she’rlar ustida ishlash;
6. She’rdagi notanish so‘zlar ustida ishlash.
32She’r Masal

XULOSA
Ma’lumki, malakaviy bitiruv ishni yoritish o’ziga xos qiyinchiliklarga ega.
Biz imkon qadar o’z oldimizga qo’ygan rejalarni uddalashga intildik. Zero, bolalar
tarbiyasi asosan ota-onalar va tarbiyachilar tomondan oshiriladi. Hali o’qish,
yozish, chizishni bilmaydigan maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar dunyo
sirlaridan mutlaqo bexabar bo’ladilar. Shunga qaramay, bizni qurshagan olamni
tezroq bilib olishga uning sirlarni o’rganishga intiladilar. Unda oilada ota-onalar,
bog’chalarda esa tarbiyachilar, maktabda esa o’qituvchilar yaqinda yordam
beradilar, ya’ni ular badiiy asarlardan parchalar o’qishni, mazmun va mohiyatini
tushunishni o’rganadilar. Badiiy kitoblarning rasmlarini rang-barang harflarini
o’qish o’rganishga muvaffaq bo’ladilar. Ulg’ayib ketayotgan yosh avlodni komil
insonlar qilib tarbiyalashda kattalar adabiyotining ajralmas bir bo’lagi bo’lgan
bolalar adabiyotining ham ahamiyati katta. Bolalar adabiyoti oz oldiga kelajak
avlodni jismonan baquvvat, ruhan pok, fikran sog’lom, iymon-e’tiqodi butun,
bitimi ma’naviyati yuksak, mard va jasur, vatanparvar avlodni tarbiyalashdek
katta va murakkab vazifani quyganligi bilan ajralib turadi.
«Kadrlar tayyorlash milliy dastur» hamda «Ta’lim to’g’risida» qonunda o’z
ifodasini topgan. demak, shunday ekan, tarbiyachilar, murabbiy va o’qituvchi
ustozlarning, shoir va adib, olim va adabiyotshunoslarning oldida turgan eng
asosiy vazifa yoshlarni barkamol qilib tarbiyalashdir. Yoshlarda milliy g’urur
tushunchasini shakllantirish, tarix sahnasida chaqnagan ilm-fan, ma’rifat va
ma’naviyat yulduzlarining asarlarini o’rgatish va shu e’tiqod asosida tarbiyalab
voyaga yetkazish muhim ishdir.
Bolalar adabiyoti oz oldiga kelajak avlodni jismonan baquvvat, ruhan pok,
fikran sog’lom, iymon-e’tiqodi butun, bitimi ma’naviyati yuksak, mard va jasur,
vatanparvar avlodni tarbiyalashdek katta va murakkab vazifani quyganligi bilan
ajralib turadi.
Kadrlar tayyorlash milliy darsturda, «Ta’lim to’g’risida» qabul qilingan Qonunda
ham xuddi ana shu masala ko’ndalang qilib quyilgan. Zotan xalqning bir
bo’ladi sanalgan bu yosh avlod sal fursat ichida voyaga etib ulg’ayib qoladi.
33

Shuning uchun ham bu avlodga alohida e’tibor va hurmat bilan qarash lozim.
Bolalar uchun yoziladigan har qanday badiiy asar ularning yosh xususiyatlariga,
saviyalariga mos bo’lishi, ular qalbida chiqir uy-fikrlar uyg’otishi, yorqin obrazlar
va yuksak g’oyalarga boy bo’lishi, ularni ulkan va porloq ishlarga ilhomlantirish
zarur.
Biz o’zimizning mazkur bitiruv malakaviy ishimizda yuqoridagi buyuk
ma’suliyatini chuqur anglagan holda boshlang’ich sinflarning 1-2-3-4 sinf «O’qish
kitobi»ga kiritilgan Anvar Obidjon, Safar Barnoyev, Miraziz A’zam, Tursunboy
Adashboyevlar ijodidan namunalardan kiritilgan asarlarni tahlil qilishni lozim
topdik.
Albatta, boshlang’ich ta’lim maktablarining 1-2-3-4 sinf «O’qish kitobi»
darsliklariga kiritilgan mavzular, xususan Anvar Obidjon, Safar Barnoyev,
Miraziz A’zam Tursunboy Adashboyev asarlarini, she’rlarini o’qish va o’rganish,
mustaqil ishlar tashkil qilish o’qituvchi tomonidan uning rahbarligi ostida
o’tkaziladi. Bu o’z navbatida, o’qituvchi tomonidan puxta o’ylangan,
rejalashtirilgan, ma’lum sistemaga solingan va mazmunli bo’lishi talab qilinadi.
Darhaqiqat, Anvar Obidjon, Safar Barnoyev, Miraziz A’zam, Tursunboy
Adashboyevlarning asarlarini, she’rlarini dars jarayonida o’qish ishlarini, tahlil
qilish, shuningdek, mustaqil o’qish ishlarini tashkil etish o’z e’tibori bilan yangilik
sanaladi.
Bitiruv ishi kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan
iborat. Shoir Anvar Obidjon aytganidek:
Obro’yingni baland tutmoq,
E bolam, o’z qo’lingdadir.
Sening olamdagi narxing
Vatan, millat, tilingdadir.
34

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Mirziyoyev Sh. M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz. - Toshkent.: O’zbekiston. NMIU, 2016, 56 bet
2. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalkimiz bilan
birga quramiz. - Toshkent.: O’zbekiston. 2017. - 488 bet
3. Boshlang`ich sinflarning takomillashtirilgan o`quv dasturi. Boshlang`ich
ta`lim. 2006, 5-son.
4. Abdullayeva K. va boshqalar. Ona tili. T.: o`qituvchi 1999.
5. G`apporova T., Abdullayeva K. va boshqalar. Ona tili. T.: o`qituvchi 1999.
6. G`ulomova X., G`apporova T. 1-sinf ona tili darsligi. T.: Sharq. 2003.
7. Qosimova K., Fuzilov S.,ne`matova A. Ona tili 2-sinf uchun darslik T.:
Cho`lpon. 2005.
8. Qosimova K., Ne`matova A. 2-sinfda ona tili darsligi T.: Cho`lpon 2004.
9. Fozilova S., Xudoberyonova M. Ona tili 2-sinf uchun T.: O`qituvchi 2005.
10. Xudoberganova M., Muxtorova M. 2-sinfda Ona tili darsligi. T.: O`qituvchi
2005.
11. Ikromova R., G`ulomova X., Yo`ldosheva Sh., Shodmonqulova Sh. Ona tili
2-sinf uchun T.: O`qituvchi 2007.
12. G`ulomova X., Yo`ldosheva Sh., Shermatova U. 2-sinfda ona tili darslari T.:
O`qituvchi 2003
13. Qosimova K. va b. “Boshlang`ich sinflarda ona tili o’qitish metodikasi”
T.,”Noshir”nashriyoti,2009y
35

Internet saytlari
1. www.natlib.uz internet kutubxona
2. www.ziyonet.uz materiallari
3. www.kitob.uz
4. www.tdpu.uz
5. www.referat.arxiv.uz
6. www.testing.uz
7. www.math.com
36

3-sinf ona tili va o’qish savodxonligi darslarida she’r oʻtish metodikasi

Sotib olish