• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 92.6KB
Покупки 0
Дата загрузки 09 Октябрь 2025
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

37 Продаж

4-sinf matematika darslarida multimediya vositalaridan foydalanish kurs ishi

21Video davomida o‘quvchilar savolga javob topishga harakat qiladilar. Bu motivatsion rag‘bat ularning diqqatini darsga qaratadi, shuningdek, hayotiy misollar orqali matematikaning amaliy ahamiyatini his ettiradi. O‘qituvchi bu bosqichda “Kahoot”, “Wordwall” kabi platformalar yordamida kichik viktorinalar o‘tkazishi ham mumkin. Masalan, “Sonlarni to‘ldiring” o‘yini orqali o‘quvchi bo‘sh joyni to‘g‘ri son bilan to‘ldiradi: 36 – = 18 → to‘g‘ri javob: 18.☐ Bu o‘yin orqali o‘quvchilar mavzu bilan tanishadi va yangi bilimga psixologik tayyor bo‘ladi. 2-bosqich. Asosiy o‘quv faoliyati bosqichi Bu bosqichda o‘qituvchi o‘quvchilarga yangi mavzuni tushuntiradi, ularning faolligini ta’minlaydi va multimediya vositalari yordamida interaktiv o‘qitish muhitini yaratadi. Masalan, “Sonlarni ayirish” mavzusi o‘rganilayotganda slayd-taqdimotda quyidagi misollar animatsion tarzda ko‘rsatiladi: 702 – 359 = ? 5000 – 2678 = ? 804 – 275 = ? Har bir misolda qarz olish jarayoni ranglar bilan ifodalanadi: o‘nliklar sariq, birliklar ko‘k, yuzliklar yashil. Harakatli elementlar yordamida sonlar o‘rnidan “qarz olish” holati animatsion tarzda amalga oshadi. Bu o‘quvchilarga jarayonni nafaqat tushunishga, balki eslab qolishga ham yordam beradi. O‘qituvchi o‘quvchilarni dars jarayoniga faol jalb qilish uchun interaktiv doska yoki planshetlardan foydalanadi. Har bir o‘quvchi multimediya orqali berilgan topshiriqqa individual javob beradi. Masalan: 846 – 378 = ? 930 – 564 = ? Natijalar avtomatik tarzda tizimda paydo bo‘ladi. O‘qituvchi ularni umumiy ekranda ko‘rsatib, har bir o‘quvchi natijasini tahlil qiladi. 11bo‘laklarga ajratish yoki o‘yin tarzida ifodalash o‘quvchining o‘zlashtirish darajasini sezilarli oshiradi. Bugungi ta’limda “interfaol yondashuv”, “kompetensiyaviy yondashuv” va “innovatsion pedagogika” tushunchalari keng qo‘llanilmoqda. Interfaol yondashuvda o‘quvchilar o‘zaro muloqot, muhokama va hamkorlik asosida bilimlarni o‘zlashtiradilar. Kompetensiyaviy yondashuv esa faqat nazariy bilim emas, balki ularni amalda qo‘llash ko‘nikmasini shakllantirishni ko‘zda tutadi. Shu bois, 4-sinf matematika darslarida har bir mavzu hayotiy misollar orqali mustahkamlanadi. Masalan, “Masofa, vaqt, tezlik” mavzusi faqat formula sifatida emas, balki kundalik hayotdagi holatlar bilan bog‘lanadi — bu esa o‘quvchining o‘rganishga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. 4-sinf o‘quvchilari psixologik jihatdan o‘qishga, izlanishga va raqobatga tayyor yoshda bo‘lganliklari uchun, ularga turli interaktiv metodlar, masalan, “Aqliy hujum”, “Klaster”, “Zinama-zina”, “Insert”, “Baliq skeleti” va “Bumerang” usullarini qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Ushbu metodlar o‘quvchilarda mustaqil fikr bildirish, o‘z nuqtai nazarini himoya qilish, tahliliy yondashish malakasini shakllantiradi. Shuningdek, ular darsda o‘zaro yordam, jamoaviy ishlash va sog‘lom raqobat muhitini yaratadi. 4 Zamonaviy o‘qitishda o‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish, ularga o‘quv jarayonining markazida ekanligini his ettirish muhimdir. O‘qituvchi endi faqat ma’lumot beruvchi emas, balki yo‘naltiruvchi, tashkilotchi, maslahat beruvchi rolida namoyon bo‘ladi. Shu ma’noda, 4-sinf matematika darslarini tashkil etishda o‘qituvchi o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini, bilim saviyasini va individual qobiliyatlarini inobatga olgan holda yondashishi kerak. Har bir o‘quvchi darsda o‘z fikrini erkin bayon etish, mustaqil yechim topish imkoniyatiga ega bo‘lishi lozim. 4 Dehqonova X. “Matematika darslarida boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining tanqidiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish.” – Toshkent: Ilm-fan, 2023. – B. 30–72. 24Kompyuter va proyektor Multimediya taqdimoti (baliqcha diagrammasi bilan) O‘quvchilar uchun tarqatma varaqalar Rangli kartochkalar Baholash jadvali Darsning borishi: Bosqichlar O‘qituvchi faoliyati O‘quvchi faoliyati Vaqt (daqiqada) 1. Tashkiliy qism Salomlashadi, darsga tayyorlaydi, motivatsiya beradi. “Bugun biz matematika olamiga baliqcha yordamida sayohat qilamiz.” Salomlashadi, darsga tayyorlanadi, diqqatni jamlaydi. 3 2. Kirish qismi (faollashtirish) Multimediya orqali baliqcha shaklidagi slaydni namoyish qiladi. “Bu baliqcha nimani ifodalaydi deb o‘ylaysiz?” – degan savol beradi. O‘z fikrlarini aytadi: “Muammo tahlili uchun chizma”, “Sabablarni ko‘rsatadi” va h.k. 5 3. Yangi mavzuni tushuntirish “Sonlarni ayirish” mavzusini misollar orqali tushuntiradi: 567 – 239 = ? 804 – 478 = ? Qoldiq bor va yo‘q hollarda ayirishni Doskada misollarni birgalikda yechadi, hisoblaydi. 10 8yaratilgan slaydlar, interaktiv testlar, GeoGebra yoki LearningApps kabi onlayn dasturlarda tuzilgan mashqlar orqali matematika darslarini jonlantirish mumkin. Bu o‘quvchilarning mustaqil ishlash, mantiqiy fikrlash, kuzatish va tahlil qilish qobiliyatini oshiradi. Ayniqsa, ko‘p sonli misollar va amaliy topshiriqlarni avtomatik tekshirish imkonini beruvchi dasturlar o‘qituvchi ishini yengillashtiradi. Shu bilan birga, vaqtni tejaydi va o‘quvchilarda mustaqil o‘rganish madaniyatini shakllantiradi.Bugungi kunda ta’lim sohasida “raqamli dars” tushunchasi keng qo‘llanmoqda. Multimediya texnologiyalari bu tushunchaning amaliy ko‘rinishidir. Masalan, o‘quvchilarga uzunlik, massa yoki vaqt o‘lchovlarini o‘rgatishda real hayotiy videolardan, 3D modellar yoki virtual tajribalar orqali ko‘rsatish o‘quv jarayonining sifatini oshiradi. Bunday darslar o‘quvchilarning e’tiborini jamlaydi, ularni faol ishtirokchi qiladi. Natijada, bola faqat tayyor ma’lumotni eslab qolmaydi, balki o‘zi izlanadi, natija chiqaradi va fikrlashni o‘rganadi.Multimedia texnologiyalarining yana bir muhim jihati shundaki, u har bir o‘quvchining individual xususiyatini hisobga olish imkonini beradi. Chunki barcha bolalar bir xil tezlikda o‘qimaydi, ayrimlari ko‘rish orqali, boshqalari eshitish orqali yaxshiroq o‘zlashtiradi. Shunday paytda multimediya vositalari yordamida o‘quvchi o‘ziga mos shaklda bilim oladi. Darsda videolavhalar, audio topshiriqlar, rasmlar va interaktiv o‘yinlardan foydalanish orqali har bir o‘quvchi uchun qulay o‘qish muhiti yaratiladi. Shu tariqa, ta’lim jarayoni individuallashtiriladi va o‘quvchining qobiliyati to‘liq namoyon bo‘ladi.O‘qituvchi uchun multimediya texnologiyalari nafaqat dars o‘tish vositasi, balki tahlil va nazorat mexanizmi sifatida ham xizmat qiladi. Misol uchun, elektron platformalarda yaratilgan test tizimlari, avtomatik baholash modullari o‘qituvchiga o‘quvchilarning bilim darajasini aniq baholash imkonini beradi. Shuningdek, u o‘z darslarini audio va video shaklda qayd etib, keyinchalik tahlil qilishi, takomillashtirishi mumkin. Bu o‘qituvchi faoliyatini raqamlashtirish, o‘z ustida ishlash madaniyatini shakllantirish uchun muhimdir. 13Zamonaviy o‘qitish yondashuvlarining muhim tomoni — o‘quvchini baholash tizimini yangilashdir. Endi baholash faqat natijani emas, balki jarayonni ham hisobga oladi. O‘quvchining faol ishtiroki, ijodkorligi, muloqot madaniyati va tahliliy fikrlashi ham inobatga olinadi. Formativen baholash, ya’ni jarayon davomida rag‘batlantirish orqali o‘qituvchi o‘quvchini o‘rganishga undaydi. Bu esa o‘quvchilarda o‘z kuchiga ishonch va motivatsiyani oshiradi. 4-sinf matematika darslarini zamonaviy yondashuvlar asosida tashkil etish o‘qituvchidan yangicha fikrlashni, texnologik savodxonlikni va ijodkorlikni talab qiladi. O‘qituvchi doimo yangi metodikalarni o‘rganib, darsda ularni sinovdan o‘tkazib borishi kerak. Bu esa o‘z navbatida ta’lim sifatining uzluksiz oshishiga xizmat qiladi. Har bir darsni o‘quvchi uchun yangi kashfiyotga aylantirish — zamonaviy pedagogning eng muhim vazifasidir. 4-sinf matematika darslarining mazmuni o‘quvchining mantiqiy, ijodiy va mustaqil fikrlashini rivojlantirishga qaratilgan bo‘lib, zamonaviy yondashuvlar bu jarayonni yanada samarali qiladi. Multimediya vositalari, interfaol metodlar, kompetensiyaviy yondashuv, muammoli ta’lim va fanlararo integratsiya kabi zamonaviy usullarni qo‘llash bugungi ta’limning ajralmas talabidir. Bunday yondashuvlar orqali matematika fani nafaqat o‘qitiladi, balki hayot bilan uyg‘un holda o‘rganiladi, o‘quvchi esa raqamlar ortidagi mantiq va ma’no dunyosini kashf etadi. 1.3. Multimediya vositalaridan foydalanishning pedagogik-psixologik asoslari Zamonaviy ta’lim tizimida multimediya texnologiyalaridan foydalanish o‘qitish jarayonini samarali tashkil etish, o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi, idrok etish qobiliyatini rivojlantirish va ularning o‘quv jarayonidagi faolligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Pedagogik va psixologik jihatdan qaralganda, multimediya vositalari o‘quvchining shaxsiy tajribasiga tayanib 9Multimediya texnologiyalarining afzalliklari bilan bir qatorda, ularni to‘g‘ri va maqsadga muvofiq qo‘llash zarur. Chunki ortiqcha grafik, ovoz yoki effektlar o‘quvchini chalg‘itishi, darsning asosiy maqsadini so‘ndirishi mumkin. Shu bois o‘qituvchi darsni tayyorlashda texnologik vositalarni did bilan tanlashi, ularni o‘quv maqsadiga xizmat qildirishni bilishi lozim. Yaxshi tashkil etilgan multimedia darsi — bu o‘qituvchi va texnologiya uyg‘unligidir. Shunday dars o‘quvchining bilimini mustahkamlaydi, unga ijodiy fikrlashni o‘rgatadi. Multimediya texnologiyalari yordamida tashkil etilgan matematika darslari an’anaviy o‘qitishdan tubdan farq qiladi. Bu yondashuvda o‘quvchi bilimni tayyor holda olmaydi, balki o‘z faol ishtiroki orqali uni yaratuvchiga aylanadi. Masalan, ekranda berilgan harakatlanuvchi shakllar orqali u geometrik figuralarning xususiyatini o‘zi kashf etadi, o‘lchov birliklarini tajriba asosida aniqlaydi. Shu sababli, multimediya texnologiyalari ta’limda konstruktivistik yondashuvni amalga oshirish vositasi sifatida qaraladi. 3 Yana bir muhim jihat — multimediya texnologiyalari orqali o‘qitish o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini, axborotni tahlil qilish va tanqidiy yondashuvini rivojlantiradi. Masalan, o‘quvchi elektron darslik yoki taqdimot orqali mavzuni o‘rganib, savollar ishlab chiqadi, muammoli vaziyatlarga yechim topadi. Bu jarayon o‘quvchini passiv tinglovchidan faol tadqiqotchiga aylantiradi. Natijada, matematika fani u uchun quruq raqamlar majmui emas, balki fikrlashni o‘rgatuvchi vosita sifatida namoyon bo‘ladi.Multimedia vositalarining texnik imkoniyatlari har yili kengayib bormoqda. Endilikda sun’iy intellektga asoslangan o‘quv dasturlari, virtual laboratoriyalar, interaktiv doskalar, raqamli test tizimlari ta’lim jarayonining ajralmas qismiga aylanmoqda. Boshlang‘ich ta’limda bu vositalardan oqilona foydalanish o‘quvchilarni raqamli tafakkurga o‘rgatadi. Shu bilan birga, ularning fanga 3 Abdulboriyeva M.A. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida mantiqiy fikrlashni rivojlantirish.” – Toshkent: Fan va ta’lim, 2023. – B. 18–65. 10bo‘lgan qiziqishini uzluksiz qo‘llab-quvvatlaydi. O‘qituvchilar esa bu vositalar orqali darsni innovatsion ruhda tashkil etadi, bu esa ta’lim sifatining kafolatidir. 1.2. 4-sinf matematika darslarining mazmuni va o‘qitishda zamonaviy yondashuvlar Boshlang‘ich ta’lim bosqichi o‘quvchining tafakkuri, fikrlash uslubi va bilim olishga bo‘lgan munosabatini shakllantiruvchi eng muhim davrdir. Ayniqsa, 4-sinf matematika darslari o‘quvchining mantiqiy fikrlash, tahlil qilish, umumlashtirish, solishtirish va xulosa chiqarish ko‘nikmalarini chuqurlashtirishda katta rol o‘ynaydi. Shu sababli, ushbu bosqichda o‘qituvchi darsni faqat bilim beruvchi emas, balki fikrlashni o‘rgatuvchi jarayon sifatida tashkil etishi zarur. Zamonaviy yondashuvlar ana shunday maqsadga yo‘naltirilgan bo‘lib, ularni to‘g‘ri qo‘llash o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, izlanish va ijodiy yondashuvni rivojlantiradi. 4-sinf matematika kursi boshlang‘ich ta’limning yakunlovchi bosqichi bo‘lgani sababli, u keyingi o‘quv bosqichlari uchun zarur bo‘lgan tayanch bilim va malakalarni shakllantiradi. Bu sinfda o‘quvchilar sonlar ustida amallar bajarish, o‘lchov birliklari, masalalar yechish, geometrik shakllar bilan ishlash, ifodalar tuzish va tenglamalar yechish kabi mavzularni chuqurroq o‘zlashtiradilar. Shu bilan birga, o‘qituvchi o‘quvchilarni faqat formulalarni yodlashga emas, balki ularning ma’nosini anglashga, amaliy qo‘llashga yo‘naltiradi. Bu esa o‘quvchilarda matematikaning hayot bilan bog‘liqligini his qilishni ta’minlaydi. Zamonaviy yondashuvlar, eng avvalo, o‘quv jarayonini o‘quvchi shaxsiga yo‘naltirishni talab etadi. An’anaviy darslarda o‘qituvchi asosiy axborot manbai bo‘lgan bo‘lsa, bugungi kunda o‘quvchi mustaqil bilim egallovchi, faol ishtirokchi sifatida qaraladi. Shu sababli o‘qituvchi darsda o‘quvchini tinglovchi emas, balki izlanish jarayonining faol ishtirokchisi sifatida jalb etishi lozim. Masalan, 4-sinf matematika darsida “Kasrlar” mavzusini o‘rgatishda multimediya yordamida kasrlarning amaliy ko‘rinishlarini ko‘rsatish, ularni 14bilim olishini osonlashtiradi, bilimlarni mustahkamlashni tezlashtiradi va ularni amaliyot bilan bog‘laydi. Multimediya texnologiyalari yordamida tashkil etilgan ta’lim jarayoni o‘quvchi ongida nafaqat eshitish, balki ko‘rish, harakat qilish orqali ham bilimni mustahkamlash imkonini beradi. Psixologik nuqtai nazardan, inson miyasi ko‘p kanalli ma’lumotni qayta ishlashga moyil bo‘lib, aynan shu xususiyat o‘qitishda multimediya vositalarining ustunligini ta’minlaydi. O‘quvchi vizual, audial va kinestetik usullar orqali ma’lumotni qabul qilganda, o‘rganilgan material chuqurroq va uzoq muddatli xotirada saqlanadi. Pedagogik nuqtai nazardan esa, multimediya texnologiyalarining qo‘llanilishi darsda o‘qituvchining o‘rni va rolini o‘zgartiradi. O‘qituvchi endi faqat bilim manbai emas, balki o‘quv jarayonini boshqaruvchi, yo‘naltiruvchi, o‘quvchini faol ishtirok etishga undovchi shaxs sifatida namoyon bo‘ladi. Bu jarayonda o‘quvchi passiv tinglovchidan faol bilim oluvchi, muammoni mustaqil tahlil qiluvchi va yechim topuvchi subyektga aylanadi. Psixologik jihatdan olib qaraganda, o‘quvchining dars jarayonida faollashuvi, unda motivatsiya, qiziqish va tashabbusning ortishiga sabab bo‘ladi. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun multimediya elementlari — rangli tasvirlar, animatsiyalar, interaktiv mashqlar, video lavhalar — o‘qishga bo‘lgan tabiiy qiziqishni qo‘llab-quvvatlaydi. Natijada, o‘quvchi o‘zini muvaffaqiyatli his etadi, bu esa psixologik jihatdan o‘ziga ishonchni mustahkamlaydi. Multimediya vositalaridan foydalanish shuningdek, o‘qituvchining individual yondashuvni qo‘llash imkonini kengaytiradi. Har bir o‘quvchining bilish darajasi, tafakkur tezligi, idrok xususiyatlari turlicha bo‘lgani uchun interaktiv vositalar yordamida dars mazmunini differensial yondashuv asosida tashkil etish osonlashadi. Bu esa o‘quvchilarning psixologik moslashuvchanligini va o‘zlashtirish samaradorligini oshiradi. 15Pedagogik-psixologik asoslarning yana bir muhim jihati – bu o‘quvchilarda muloqot madaniyatini, hamkorlikda ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishdir. Multimediya darslari guruhli topshiriqlar, o‘zaro muhokama va tahlil jarayonlarini tashkil etish uchun qulay imkoniyat yaratadi. Bunday sharoitda o‘quvchilar o‘z fikrini erkin ifodalash, boshqalarni tinglash, bahslashish va xulosa chiqarish malakalarini rivojlantiradi. Bundan tashqari, psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, multimediya asosidagi darslarda o‘quvchilarning diqqat kontsentratsiyasi uzoqroq davom etadi, charchash darajasi esa kamayadi. Chunki dars jarayoni doimiy interaktiv harakatlar bilan boyitilgan bo‘ladi. O‘quvchi faqat tinglovchi emas, balki ishtirokchi sifatida o‘zini his etadi. Bu holat ijobiy emotsional muhitni yaratadi, ta’lim samaradorligini yanada oshiradi. multimediya vositalaridan foydalanishning pedagogik-psixologik asoslari o‘qitish jarayonini insonparvarlashtirish, o‘quvchi shaxsining rivojlanishiga xizmat qilish, ularning ijodiy salohiyatini ochish va o‘rganishga bo‘lgan ichki ehtiyojini kuchaytirishga qaratilgan. Bunday yondashuv zamonaviy ta’lim jarayonining muhim talabi bo‘lib, u o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi samarali hamkorlikni ta’minlaydi, natijada ta’lim sifati yuqori darajaga ko‘tariladi. 5Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs ishining nazariy ahamiyati shundan iboratki, u boshlang‘ich ta’lim tizimida, xususan, 4-sinf matematika darslarida multimediya vositalaridan foydalanishning ilmiy-pedagogik asoslarini yoritadi. Multimediya texnologiyalarining ta’limdagi o‘rni, ularning didaktik imkoniyatlari, o‘quvchilarning bilish faoliyatiga ta’siri, shuningdek, zamonaviy dars jarayonida multimedia yondashuvining samaradorligi nazariy jihatdan asoslab beriladi. Tadqiqotda mavjud ilmiy manbalar tahlil qilinib, ular asosida o‘qituvchining o‘quv jarayonida multimedia vositalaridan oqilona foydalanishining ilmiy konsepsiyasi ishlab chiqiladi. Shuningdek, kurs ishi natijasida o‘qitishning interaktiv, innovatsion va vizual yondashuvlarini birlashtirgan ta’lim modeli ishlab chiqiladi. Bu modelda o‘quvchining bilim olish faoliyati markazda bo‘lib, u o‘quv materialini nafaqat eshitish, balki ko‘rish, tahlil qilish va interaktiv ishtirok etish orqali chuqur o‘zlashtirishiga imkon beradi. Shu jihatdan, ishda berilgan nazariy xulosalar boshlang‘ich sinf matematika o‘qitish metodikasini yangilashga xizmat qiladi. Kurs ishining amaliy ahamiyati shundaki, u 4-sinf matematika fanini o‘qitishda o‘qituvchilar uchun bevosita foydalanish mumkin bo‘lgan metodik tavsiyalar, dars ishlanmalari va multimediya asosida yaratilgan interaktiv resurslar namunalarini taqdim etadi. Xususan, “Sonlarni ayirish” mavzusi uchun tayyorlangan dars ishlanmasi, “Baliqcha” metodi asosidagi ko‘rgazmali mashg‘ulotlar hamda taqdimotlar boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari uchun amaliy qo‘llanma sifatida foydalanilishi mumkin. Kurs ishi mavzusining obyekti Boshlang‘ich sinf matematika ta’lim jarayoni, xususan, 4-sinf matematika darslarining o‘qitish metodikasi. Kurs ishi mavzusining predmeti 4-sinf matematika darslarida multimediya vositalaridan foydalanishning metodik asoslari, vositalari va ularning o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalariga ta’siri. 29darslarini multimedia vositalari asosida tashkil etishni davom ettiraman, chunki bu usul o‘quvchilarni nafaqat fanga jalb qiladi, balki ularning ijodkor, mustaqil fikrlovchi shaxs sifatida shakllanishiga xizmat qiladi. Multimediya vositalaridan foydalanish – ta’lim sifatini oshirish, o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakasini rivojlantirishning eng samarali yo‘llaridan biridir, degan xulosaga keldim. 23rivojlantiradi. multimediya vositalari yordamida darslarni tashkil etishning metodik bosqichlari o‘qituvchidan ijodkorlik, puxta tayyorgarlik va raqamli savodxonlikni talab qiladi. Shu yondashuv orqali o‘quvchilarda fanlarga nisbatan ijobiy munosabat, mustaqil fikrlash, axborotni tahlil qilish va zamonaviy texnologiyalar bilan ishlash ko‘nikmalari shakllanadi. Multimediya vositalari darsni nafaqat samarali, balki esda qolarli, qiziqarli va zamon talablari darajasida bo‘lishini ta’minlaydi. DARS ISHLANMASI Fan: Matematika Sinf: 4-sinf Mavzu: Sonlarni ayirish. Metod: “Baliqcha” metodi, interfaol mashg‘ulot. Vositalar: Multimediya taqdimoti (PowerPoint), interaktiv doska, baliqcha sxemasi, slaydlar, tarqatma materiallar. Dars turi: Yangi bilim beruvchi va mustahkamlovchi dars. Dars davomiyligi: 45 daqiqa Darsning maqsadi: Ta’limiy: O‘quvchilarda sonlarni ayirish ko‘nikmasini shakllantirish, ustunlab ayirishda qoldiqli va qoldiqsiz ayirishni o‘rgatish. Tarbiyaviy: O‘quvchilarda aniqlik, diqqat, sabr-toqat va jamoada ishlash madaniyatini tarbiyalash. Rivojlantiruvchi: Mantiqiy fikrlash, muammoni tahlil qilish, sabab va oqibatni bog‘lash ko‘nikmalarini rivojlantirish. Dars jihozlari: 16II BOB. 4-sinf matematika darslarida multimediya vositalaridan samarali foydalanish metodikasi 2.1. “Sonlarni ayirish” mavzusini o‘qitishda multimediya vositalaridan foydalanish Boshlang‘ich sinf matematika ta’limida “Sonlarni ayirish” mavzusi o‘quvchilarning arifmetik amallar haqidagi dastlabki bilimlarini shakllantirishda muhim bosqich hisoblanadi. Ayniqsa, 4-sinfda bu mavzuni chuqurlashtirib o‘rganish orqali o‘quvchilar o‘zlashtirgan bilimlarini amaliy hayotda qo‘llashni o‘rganadilar. Multimediya vositalaridan foydalanish esa bu jarayonni yanada qiziqarli, tushunarli va samarali qiladi.Zamonaviy ta’lim jarayonida “sonlarni ayirish” mavzusini o‘rgatishda videodarslar, interaktiv slaydlar, animatsiyalar, taqdimotlar, test dasturlari kabi vositalar keng qo‘llanmoqda. Bunday texnologiyalar yordamida o‘quvchi matematik jarayonni nafaqat tinglaydi yoki yozadi, balki uni ko‘radi, his qiladi va tahlil qiladi. Bu esa bilimni mustahkamlashda katta ahamiyatga ega.Masalan, o‘qituvchi darsni boshlashdan avval “ayirish amalining hayotdagi qo‘llanilishi” mavzusida qisqa video namoyish etadi. Unda kundalik hayotdan misollar keltiriladi: do‘konda puldan qaytim olish, vaqtni ayirish, masofani aniqlash kabi. Bu orqali o‘quvchi mavzuning amaliy ahamiyatini tushunadi va darsga qiziqish bilan kirishadi.Keyingi bosqichda o‘qituvchi interaktiv taqdimot orqali sonlarni ayirish qoidasini tushuntiradi. Masalan, 875 - 348 misolini animatsiya yordamida bosqichma-bosqich yechish jarayoni ko‘rsatiladi: birliklar, o‘nliklar va yuzliklar ustuniga bo‘lish, qarz olish, natijani tekshirish. Bu jarayon o‘quvchiga murakkab ko‘rinadigan amalni oson qabul qilish imkonini beradi. Darsning o‘quvchi ishtirokida kechishini ta’minlash uchun interaktiv mashqlardan foydalanish samarali natija beradi. Masalan, o‘qituvchi kompyuter yoki planshet orqali “to‘g‘ri javobni tanla” yoki “ayirish natijasini to‘ldir” kabi topshiriqlarni beradi. Multimediya dasturi javobni avtomatik tekshiradi, natijani ko‘rsatadi, xatolarni ko‘rsatib tahlil qilishga yordam beradi. Bu usul 22Bundan tashqari, “Matematik laboratoriya” metodi qo‘llaniladi. O‘quvchilar kompyuterda maxsus dastur orqali o‘zlari misollar yaratadilar va ularni yechib, natijani tekshiradilar. Masalan, “GeoGebra” dasturida 6000 – 2450 = ? misolini kiritganda, dastur ustunlab ayirish shaklida natijani bosqichma-bosqich ko‘rsatadi. Bu bosqichda multimediya vositalarining asosiy afzalligi shundaki, o‘quvchilar o‘rganilayotgan matematik amallarni ko‘rish, eshitish, tahlil qilish va bajarish imkoniga ega bo‘ladilar. Bu esa ularning bilish faoliyatini faollashtiradi, aqliy operatsiyalarini chuqurlashtiradi. 3-bosqich. Mustahkamlash va yakuniy bosqich Darsning bu bosqichida o‘qituvchi o‘quvchilar bilan birgalikda o‘rganilgan mavzuni takrorlaydi, natijalarni tahlil qiladi, xatolarni tuzatadi va darsni yakunlaydi. Bu jarayonni ham multimediya yordamida samarali tashkil etish mumkin. Masalan, “Matematik poyga” o‘yini orqali o‘quvchilar raqamli tarzda musobaqalashadilar. Ekranda quyidagi misollar ketma-ket chiqadi: 1500 – 875 = ? 680 – 435 = ? 902 – 498 = ? Har bir to‘g‘ri javob uchun o‘quvchi avtomatik ball oladi, ekranda uning baliqchasi yoki mashinasi oldinga harakatlanadi. O‘yin yakunida tizim eng ko‘p ball to‘plagan o‘quvchini g‘olib deb e’lon qiladi. Bu nafaqat bilimni mustahkamlaydi, balki darsni qiziqarli tarzda yakunlaydi.Shuningdek, o‘qituvchi yakuniy refleksiya uchun “Men bugun nimalarni o‘rgandim?” nomli slaydni namoyish etadi. O‘quvchilar ekrandagi so‘z bulutidan o‘zlariga mosini tanlaydilar: “ayirishni o‘rgandim”, “xatolarni topdim”, “tezroq yechishni mashq qildim” kabi. Bu jarayon o‘quvchilarning o‘z-o‘zini baholash, darsga tanqidiy yondashish, shaxsiy rivojlanish nuqtai nazaridan tahlil qilish ko‘nikmalarini 4tizimga aylantirish imkonini beradi. Shu sababli, mavzuning dolzarbligi ta’limning sifatini oshirish va dars samaradorligini ta’minlash nuqtayi nazaridan nihoyatda muhimdir. Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Multimediya texnologiyalarining ta’lim jarayonidagi o‘rni so‘nggi yillarda ko‘plab mahalliy va xorijiy olimlar tomonidan o‘rganilib kelinmoqda. Jumladan, O‘zbekistonlik tadqiqotchilardan M. Qodirova, M. Yuldasheva, Z. Xolmatova, G. Yo‘ldosheva kabi olimalar boshlang‘ich ta’limda AKT vositalaridan foydalanishning didaktik asoslarini tahlil qilib, o‘quvchilarning bilish faolligini oshirishda ularning samarali rolini asoslab berganlar. Shuningdek, R. Abdullayeva va S. Qosimova o‘z ishlarida raqamli resurslar yordamida o‘qitishning o‘ziga xos metodik yo‘nalishlarini yoritganlar. Xorijiy adabiyotlarda esa J. Bruner, B. Bloom, J. Piaget, D. Merrill kabi olimlar multimediya vositalari orqali o‘qitishning psixologik va pedagogik asoslarini ishlab chiqqanlar. Ularning tadqiqotlarida o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda vizual va interaktiv materiallardan foydalanish o‘zlashtirish darajasini sezilarli oshirishi qayd etilgan.So‘nggi yillarda UNESCO, OECD, hamda World Bank Education tashkilotlarining hisobotlarida ham ta’limda raqamli texnologiyalardan foydalanishning samaradorligi keng tahlil qilinmoqda. Shu bilan birga, O‘zbekiston sharoitida aynan 4-sinf matematika fanida multimediya vositalarini qo‘llash bo‘yicha tadqiqotlar hali yetarli darajada chuqur o‘rganilmagan. Demak, mavjud ilmiy ishlarda multimediya texnologiyalarining umumiy nazariy asoslari yoritilgan bo‘lsa-da, 4-sinf matematika darslarini o‘qitishning amaliy jarayonida ularni qo‘llashning konkret metodik tavsiyalari, dars ishlanmalari va tajribaviy natijalari bo‘yicha tadqiqotlar kam. Shu sababli ushbu kurs ishi mazkur yo‘nalishni boyitadi va milliy ta’lim amaliyotida multimedia asosidagi darslarni yanada takomillashtirishga xizmat qiladi. 30Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati Prezident farmonlari va qarorlari ro‘yxati 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil 29- apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi to‘g‘risida”gi PF–5712-sonli Farmoni. 2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 6- noyabrdagi “Xalq ta’limi tizimini yanada takomillashtirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–4884-sonli Qarori. 3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2022-yil 11- maydagi “Xalq ta’limi tizimida o‘quv-tarbiya jarayonlarini sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–220-sonli Qarori. Ilmiy adabiyotlar 1) Xudoynazarov E.M., Xudayberganov G‘.Q. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida mantiqiy fikrlashni rivojlantirish.” – Toshkent: Bookmany Print, 2023. – B. 12–45. 2) Sirojiddinova O., Xakimova M. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida o‘quvchilarning mantiqiy va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish.” – Toshkent: Pedagogika, 2022. – B. 23–67. 3) Sadriddinova Z., Dadaboyeva M. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida mantiqiy masalalar ustida ishlash usullari.” – Farg‘ona: Kokand universiteti nashriyoti, 2023. – B. 34–78. 4) Raximova K. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida mantiqiy fikrlashni rivojlantirish usullari.” – Toshkent: Ilm-fan, 2023. – B. 15–50. 5) Ochilova L.T. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida mantiqiy fikrlashni rivojlantirish usullari.” – Samarqand: Sharq, 2024. – B. 40–89. 6) Abdulboriyeva M.A. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida mantiqiy fikrlashni rivojlantirish.” – Toshkent: Fan va ta’lim, 2023. – B. 18–65. 1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI “INTERNATIONAL SCHOOL OF FINANCE TECHNOLOGY AND SCIENCE” INSTITUTI “PSIXOLOGIYA VA PEDAGOGIKA” KAFEDRASI “MATEMATIKA O‘QITISH METODIKASI” fanidan KURS ISHI Mavzu : 4-sinf matematika darslarida multimediya vositalaridan foydalanish B ajardi : Yuldosheva Madina To lqin qiziʻ G uruh : 22-BTK-07 Ilmiy rahba r : Nafisa T o’ layeva. Toshkent – 2025 7I BOB. Boshlang‘ich ta’limda matematika o‘qitish jarayonida axborot texnologiyalarining ahamiyati 1.1. Multimediya texnologiyalari tushunchasi va ularning ta’lim jarayonidagi o‘rni Hozirgi zamon ta’lim tizimi jadal rivojlanayotgan texnologiyalar bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, o‘qitish jarayonida yangi axborot-kommunikatsion texnologiyalardan foydalanish o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyatining ajralmas qismiga aylangan. Multimediya texnologiyalari esa ana shu yangiliklar orasida eng samarali vositalardan biridir. Multimediya so‘zi ingliz tilidan olingan bo‘lib, “multi” — ko‘p, “media” — vosita degan ma’noni anglatadi. Demak, u o‘quv jarayonida turli axborot manbalarini — matn, rasm, tovush, animatsiya, video va interaktiv elementlarni uyg‘un holda qo‘llash texnologiyasidir. Multimediya texnologiyalari o‘quvchilarning ko‘rish, eshitish va sezish orqali axborotni chuqurroq o‘zlashtirishiga imkon beradi. 2 Boshlang‘ich sinflarda matematika darslarini o‘qitishda multimediya texnologiyalaridan foydalanish o‘quvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. Masalan, murakkab matematik ifodalarni yoki shakllarni faqat og‘zaki tushuntirish o‘rniga, ularni rangli animatsiyalar, harakatlanuvchi geometrik shakllar orqali tushuntirish bolalarning tushunish jarayonini osonlashtiradi. Shu tariqa, o‘quvchi mavzuni nafaqat eshitadi, balki ko‘radi, taqqoslaydi va amalda sinab ko‘radi. Bu esa bilish faoliyatini kuchaytiradi. Multimediyaning asosiy afzalliklaridan biri shundaki, u o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi muloqotni jonlantiradi, darsni oddiy ma’ruza shaklidan interaktiv hamkorlik darajasiga ko‘taradi. Multimediya texnologiyalari orqali o‘qituvchi o‘z darslarini zamonaviy talablar asosida tashkil etishi mumkin. Masalan, PowerPoint dasturida 2 Raximova K. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida mantiqiy fikrlashni rivojlantirish usullari.” – Toshkent: Ilm-fan, 2023. – B. 15–50. 12Matematika o‘qitish jarayonida multimediya vositalarining o‘rni beqiyosdir. Masalan, “Raqamlar qatori”, “Ko‘paytirish jadvali”, “O‘lchov birliklari” kabi mavzularda video lavhalar, interaktiv animatsiyalar, audio topshiriqlar yoki virtual o‘yinlar yordamida o‘quvchilarda bilimni mustahkamlash jarayoni ancha qiziqarli kechadi. Bunday darslarda bolalar faqat tinglamaydi, balki faol ishtirok etadi, o‘z fikrini bildiradi va natijani mustaqil tahlil qiladi. Multimediya vositalari darsni jonlantiribgina qolmay, o‘quvchining mustaqil ishlash ko‘nikmasini rivojlantiradi.Shuningdek, 4-sinf matematika darslarida zamonaviy yondashuvlardan biri bu — muammoli o‘qitish metodidir. Bu usulda o‘quvchiga tayyor javob emas, balki muammo beriladi, u esa mustaqil yoki guruhda yechim topishga harakat qiladi. Masalan, “Berilgan figuralardan to‘rtburchak yasang” yoki “Sonlar o‘rtasidagi bog‘lanishni aniqlang” kabi topshiriqlar orqali o‘quvchilar tahlil qilish, taqqoslash va umumlashtirish qobiliyatini namoyon etadi. Bu jarayon ularning ijodiy tafakkurini rivojlantiradi va mantiqiy fikrlashni chuqurlashtiradi. Matematika darslarining mazmuni bugungi kunda faqat son va ifodalar bilan chegaralanmaydi. U orqali o‘quvchilarga hayotiy muammolarni hal etish, iqtisodiy savodxonlik, mantiqiy mushohada va raqamli tafakkur elementlari ham o‘rgatiladi. Masalan, “Byudjet tuzish”, “Narxlarni taqqoslash” yoki “Masofa hisoblash” kabi mavzular orqali o‘quvchi matematikaning amaliy hayotdagi ahamiyatini tushunadi. Shu tariqa, dars mazmuni o‘quvchini kelajak hayotiga tayyorlaydi. 4-sinf matematika darslarini o‘qitishda shuningdek, fanlararo integratsiya ham katta ahamiyatga ega. Matematika tabiiy fanlar, texnologiya, geografiya, hatto san’at bilan bog‘lanishi mumkin. Masalan, “O‘lchov birliklari” mavzusini o‘rganishda texnologiya fani bilan bog‘lanish o‘quvchilarga real hayotiy tajribalar asosida o‘rganish imkonini beradi. Bunday yondashuv o‘quvchining dunyoqarashini kengaytiradi, bilimlar tizimini yaxlit holatda shakllantiradi. 3 Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bugungi kunda ta’lim tizimi tubdan yangilanib, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini o‘quv jarayoniga keng tatbiq etish ta’lim sifatini oshirishning muhim omillaridan biriga aylandi. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirishda innovatsion yondashuvlar, jumladan, multimediya vositalaridan foydalanish katta ahamiyat kasb etadi. Multimediya — bu matn, rasm, ovoz, animatsiya va video kabi turli axborot shakllarini uyg‘unlashtirgan holda ta’lim jarayonini yanada qiziqarli, interaktiv va samarali tashkil etishga imkon beradigan texnologiyadir. Boshlang‘ich sinf matematika darslarida bu vositalardan foydalanish o‘quvchilarga murakkab matematik tushunchalarni osonroq anglash, ularni real hayotiy misollar bilan bog‘lash va mantiqiy fikrlashni rivojlantirish imkonini beradi. Ayniqsa, 4-sinf bosqichi matematikaning keyingi pog‘onalariga tayyorlov davri bo‘lib, bu paytda o‘quvchilarning diqqat, xotira va tafakkurini rivojlantirishda multimediya vositalarining o‘rni beqiyosdir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan ilgari surilgan “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi ta’lim sohasida raqamli resurslardan keng foydalanish, o‘qituvchilarning AKT savodxonligini oshirishni dolzarb vazifalar qatoriga qo‘ygan. 1 Shu jihatdan, 4-sinf matematika darslarida multimediya texnologiyalaridan foydalanish nafaqat o‘quv jarayonining sifatini yaxshilaydi, balki o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, ijodkorlik va raqamli madaniyatni shakllantirishga xizmat qiladi. Demak, ushbu kurs ishining mavzusi zamonaviy ta’limning ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, o‘qitish jarayoniga yangi yondashuvlarni olib kirish, an’anaviy dars modelini interaktiv, ko‘rgazmali va o‘quvchi markazli 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. M. Mirziyoyev. “Mamlakatni qudratli, millatni buyuk qiladigan kuch bu – ilm-fan, ta’lim va tarbiyadir.” – Daryo.uz , 2023 yil 9 dekabr. https://daryo.uz/2023/12/09/mamlakatni-qudratli-millatni-buyuk-qiladigan-kuch-bu-ilm-fan- talim-va-tarbiyadir-shavkat-mirziyoyev 18Multimediya taqdimoti asosida o‘qituvchi quyidagi misollarni slaydda animatsiya bilan tushuntiradi: 546 – 123 = ? 804 – 279 = ? 930 – 460 = ? 1000 – 356 = ? Har bir misol animatsion ketma-ketlikda yechiladi. Masalan, 804 – 279 misolini ayirishda birliklar ustunida 4 dan 9 ayirib bo‘lmasligi sababli o‘nliklardan qarz olinadi. Slaydda birliklar ustuni yonadi, keyin o‘nlik ustunidan 1 o‘nlik “uchib o‘tadi” va 14 birlik hosil bo‘ladi. Shu jarayon o‘quvchilar uchun vizual tarzda yodda qoladi. O‘quvchilarga interaktiv mashq topshirig‘i beriladi. Masalan, “To‘g‘ri javobni top!” degan elektron testda quyidagi misollar chiqadi: 736 – 218 = ? a) 518 b) 528 c) 512 900 – 470 = ? a) 340 b) 430 c) 420 Dastur javobni avtomatik tekshiradi va o‘quvchiga “Ajoyib!” yoki “Yana urinib ko‘r!” degan ovozli xabar beradi. Bu orqali o‘quvchilar o‘z xatolarini mustaqil aniqlaydilar va motivatsiya kuchayadi. Matematik topshiriqlarni jonlantirish uchun “Baliqcha metodi”dan ham foydalanish mumkin. Ekranda har bir baliqcha og‘zida son yozilgan bo‘ladi. Masalan, baliqchalar quyidagicha joylashgan: (450), (275), (175), (125). O‘quvchi baliqchalardan to‘g‘ri ayirish juftligini tanlashi kerak: 450 – 275 = 17o‘quvchilarda mustaqil ishlash, o‘z-o‘zini nazorat qilish va xato ustida ishlash ko‘nikmalarini shakllantiradi. “ayirish” amallarini o‘rgatishda ovozli ko‘rsatmalar va ko‘rgazmali materiallar juda muhim. Masalan, ayirish amalida sonlar ketma-ketligi, qarz olish jarayoni, nol bilan tugaydigan sonlar ustida amal bajarish kabi holatlar animatsion tarzda, ovozli tushuntirish bilan berilsa, o‘quvchilarning eslab qolish darajasi oshadi.Pedagogik nuqtai nazardan, multimediya vositalari o‘quvchini dars jarayoniga faol jalb etish bilan birga, uning tafakkurini rivojlantiradi, mantiqiy fikrlashni shakllantiradi. Psixologik jihatdan esa, rang-barang tasvirlar, harakatlanadigan obyektlar, ovoz effektlari o‘quvchining diqqatini jamlashiga yordam beradi. Bu, ayniqsa, 4-sinf o‘quvchilari uchun muhim, chunki ularning e’tiborini uzoq vaqt davomida bir nuqtada saqlab turish qiyin. Darsning yakuniy bosqichida multimediya vositalaridan foydalanib interaktiv testlar yoki viktorinalar o‘tkazish tavsiya etiladi. Masalan, “Kim tezroq topadi?” nomli raqamli o‘yinlar orqali o‘quvchilar bir vaqtning o‘zida raqobat asosida misollarni yechishadi. Bu jarayon ularda musobaqalashish ruhini uyg‘otadi, matematika faniga bo‘lgan ijobiy munosabatni kuchaytiradi.“sonlarni ayirish” mavzusini mustahkamlashda o‘qituvchi “GeoGebra”, “LearningApps”, “Kahoot”, “Wordwall” kabi platformalardan ham foydalansa bo‘ladi. Bu dasturlar yordamida o‘quvchilar o‘zlari misol yaratish, javob topish, hatto interaktiv testlar tuzishni ham o‘rganishadi. Bunday yondashuv o‘quvchining ijodkorligini oshiradi va fan bo‘yicha mustaqil fikr yuritish imkonini beradi. Darsni boshlashdan oldin o‘qituvchi “Hayotdagi ayirish amali” nomli qisqa video lavhani namoyish etadi. Masalan, bola bozorda 10 000 so‘m pul bilan 7 500 so‘mlik o‘yinchoq sotib oladi. Qaytim qancha bo‘lishini topish kerak. O‘quvchilar videoda jarayonni ko‘rib, o‘z fikrlarini aytadilar. Natijada, ular sonlarni ayirishning amaliy hayotdagi o‘rnini tushunadilar. 19175. Agar to‘g‘ri tanlasa, baliqcha “suzib ketadi”, noto‘g‘ri bo‘lsa “sokin holatda qoladi”. Bu o‘yin shakli o‘quvchilarning mantiqiy tafakkurini rivojlantiradi. Raqamli dasturlar yordamida murakkabroq misollarni ham bajarish mumkin: 3000 – 1789 = ? 5678 – 2394 = ? 8042 – 2786 = ? Bu misollar “GeoGebra” dasturida ustunlab ayirish shaklida bosqichma- bosqich ko‘rsatiladi. O‘quvchilar raqamlar harakatini kuzatadi, qarz olish jarayoni qanday kechishini vizual ko‘radi. Ta’limda psixologik yondashuv ham muhim. Multimediya orqali rang, ovoz, harakat uyg‘unligi bolalarning diqqatini faollashtiradi. Masalan, ayirish jarayonida “o‘nliklar sariq, birliklar ko‘k” rang bilan ajratilsa, o‘quvchi ko‘rgazmali asosda tushunadi. Bu rangli kodlash usuli vizual xotirani rivojlantiradi. Dars davomida o‘quvchilarga quyidagi amaliy topshiriqlar beriladi: Agar do‘konda 1200 so‘mlik daftar va 800 so‘mlik ruchka sotib olinsa, jami 2000 so‘m to‘landi. 5000 so‘mdan qancha qaytim beriladi? (5000 – 2000 = 3000 so‘m) Avtobus 450 km masofani bosib o‘tdi. Rejaga ko‘ra umumiy masofa 720 km bo‘lgan. Qancha yo‘l qolganini toping. (720 – 450 = 270 km) Bu misollar hayotiy vaziyatlar asosida tuzilgan bo‘lib, o‘quvchiga matematika amaliy fan ekanligini his ettiradi. Darsning yakunida “Matematik viktorina” o‘tkazish tavsiya etiladi. Masalan, “Kim tezroq topadi?” o‘yini orqali quyidagi misollar ekranda harakatlanadi: 800 – 265 = ?▶ 430 – 275 = ? ▶ 1000 – 999 = ? ▶ 27Jamoaviy ishlash ko‘nikmasi shakllanadi. Multimediya vositalari orqali mavzuga qiziqish ortadi. “Baliqcha” metodi orqali tashkil etilgan darsda o‘quvchilar faolligi oshadi, har bir bola o‘z fikrini erkin ifoda etadi. Multimediya vositalari yordamida mavzuni jonli tahlil qilish o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, tahlil qilish, sabab va oqibatni aniqlash ko‘nikmasini rivojlantiradi. Bunday darslar o‘quvchilarning matematika faniga bo‘lgan qiziqishini yanada kuchaytiradi. 317) Siddiqov B., Tursinaliyeva M. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining mantiqiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishda masalalarning o‘rni.” – Toshkent: Pedagogika, 2023. – B. 25–70. 8) Dehqonova X. “Matematika darslarida boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining tanqidiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish.” – Toshkent: Ilm-fan, 2023. – B. 30–72. 9) Xudoynazarov E.M. “Bo‘lajak boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchilarini mantiqiy fikrlashlarini rivojlantirishning ba’zi pedagogik muammolari.” – Toshkent: Bookmany Print, 2023. – B. 14–48. 10) Sirojiddinova O., Xakimova M. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida mantiqiy va tanqidiy fikrlashni rivojlantirish.” – Toshkent: Pedagogika, 2022. – B. 20–65. 11) Sadriddinova Z., Dadaboyeva M. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida mantiqiy masalalar ustida ishlash usullari.” – Farg‘ona: Kokand universiteti nashriyoti, 2023. – B. 38–80. 12) Raximova K. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida mantiqiy fikrlashni rivojlantirish usullari.” – Toshkent: Ilm-fan, 2023. – B. 22–57. Foydalanilgan internet manbalar 1. www.ziyonet.uz 2. www.pedagog.uz 3. https://uzedu.uz 4. https://president.uz 5. https://kitob.uz 6. https://eduportal.uz 7. https://school-edu.uz 2 MUNDARIJA Kirish …………………………………………………………...………………3 I BOB. Boshlang‘ich ta’limda matematika o‘qitish jarayonida axborot texnologiyalarining ahamiyati 1.1. Multimediya texnologiyalari tushunchasi va ularning ta’lim jarayonidagi o‘rni ……………………………………………………………………….…….7 1.2. 4-sinf matematika darslarining mazmuni va o‘qitishda zamonaviy yondashuvlar ……………………………………………………………..…….10 1.3.Multimediya vositalaridan foydalanishning pedagogik-psixologik asoslari …………………………………………………………………………13 II BOB. 4-sinf matematika darslarida multimediya vositalaridan samarali foydalanish metodikasi 2.1. “Sonlarni ayirish” mavzusini o‘qitishda multimediya vositalaridan foydalanish ……………………………………………………………….……16 2.2. Multimediya vositalari yordamida darslarni tashkil etishning metodik bosqichlari ………………………………………………………………….….20 3. “Baliqcha” metodi asosida dars ishlanmasi namunasi …………………...…23 Xulosa …………………………………………………………………………28 Foydalanilgan adabiyotlar ……………………………………………..…….30 6Kurs ishi mavzusining maqsadi — 4-sinf matematika darslarida multimediya vositalaridan foydalanishning samarali usullarini o‘rganish, ularning o‘quvchilarning bilim sifati va o‘quv jarayoniga ta’sirini aniqlash hamda amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Kurs ishi mavzusining vazifalari  Kurs ishining maqsadidan kelib chiqib, quyidagi vazifalar belgilandi:  Multimediya vositalarining turlari va ularning ta’limdagi o‘rnini tahlil qilish;  4-sinf matematika kursining mazmuni va o‘quv maqsadlarini aniqlash;  Multimediya texnologiyalarini dars jarayoniga tatbiq etish metodikasini ishlab chiqish;  “Sonlarni ayirish” mavzusi misolida multimediya vositalarining qo‘llanishini amaliy jihatdan asoslash;  “Baliqcha” metodi asosida dars ishlanmasi namunasi ishlab chiqish va uning samaradorligini tahlil qilish. Kurs ishi mavzusining metodlari  Tadqiqot jarayonida quyidagi metodlardan foydalanildi:  Nazariy tahlil va umumlashtirish;  Pedagogik kuzatuv;  Tajriba-sinov ishlari;  Taqdimotli darslarni tahlil qilish va solishtirish;  Statistik tahlil va umumiy xulosa chiqarish Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Birinchi bobda yozuv ko‘nikmalarini shakllantirishning nazariy asoslari, ikkinchi bobda esa amaliy jihatlari yoritilgan. 28 Xulosa Men ushbu kurs ishini yozish jarayonida 4-sinf matematika darslarida multimediya vositalaridan foydalanishning o‘quv jarayonidagi o‘rni va ahamiyatini chuqur o‘rgandim. O‘tkazilgan tahlillar shuni ko‘rsatdiki, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish nafaqat o‘quvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, balki ularning bilimlarni mustahkam o‘zlashtirishiga, mantiqiy fikrlashini rivojlantirishga va ijodiy yondashuvni shakllantirishga xizmat qiladi. Men o‘zim kuzatgan tajribalar asosida shuni ta’kidlashim mumkinki, 4- sinf o‘quvchilari uchun matematika fani ko‘pincha abstrakt tushunchalarga boy bo‘ladi. Shu sababli, darslarda multimediya taqdimotlari, interaktiv mashqlar, animatsiyalar, videoroliklar va o‘yin texnologiyalarini qo‘llash bu tushunchalarni ko‘rgazmali va qiziqarli tarzda tushuntirish imkonini beradi. Ayniqsa, dars jarayonida o‘quvchilarni faol ishtirokchi sifatida jalb qilish, ularning mustaqil fikrlash va muammoni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Men darslarda multimedia texnologiyalarini qo‘llash orqali o‘quvchilarda o‘z-o‘zini baholash, tahlil qilish, bir-biridan o‘rganish kabi ijobiy kompetensiyalar shakllanishini ham kuzatdim. Masalan, “Baliqcha” metodi asosida tashkil etilgan darslarda o‘quvchilar xatolar sababini o‘zlari topadi, tahlil qiladi va xulosaga keladi. Bu esa ularning fikrlash doirasini kengaytiradi hamda mavzuni chuqurroq anglashga yordam beradi. Men shuningdek, o‘qituvchi uchun multimediya vositalari darsni samarali tashkil etish, vaqtni tejash va o‘quv materialini tizimli yetkazish imkonini berishini ham aniqladim. Shu jihatdan qaraganda, multimediya vositalari – zamonaviy ta’limda o‘qituvchining asosiy yordamchisi ekanligi shubhasiz. Yakunida aytish mumkinki, men o‘rganayotgan mavzu amaliy jihatdan ham, nazariy jihatdan ham bugungi ta’lim jarayoni uchun dolzarb ahamiyat kasb etadi. Men kelgusida o‘zimning pedagogik faoliyatimda matematika 20Har bir to‘g‘ri javob uchun o‘quvchi ball oladi. Dars so‘ngida dastur avtomatik tarzda g‘olibni aniqlaydi. Multimedia vositalarining afzalligi shundaki, ular o‘quvchini faqat passiv tinglovchi emas, balki faol ishtirokchiga aylantiradi. O‘quvchi har bir misolni ko‘radi, eshitadi va yechadi. Bu esa bilimni mustahkamlaydi, tafakkurni rivojlantiradi. 2.2. Multimediya vositalari yordamida darslarni tashkil etishning metodik bosqichlari Boshlang‘ich ta’limda, ayniqsa, 4-sinf matematika fanini o‘qitishda darsni zamonaviy axborot texnologiyalari va multimediya vositalari asosida tashkil etish bugungi kunda eng samarali pedagogik yondashuvlardan biri hisoblanadi. Multimediya vositalari yordamida o‘quv jarayonini bosqichma-bosqich rejalashtirish, o‘quvchilarda bilim, ko‘nikma va malakalarni mustahkamlash, ularni mustaqil va ijodiy fikrlashga yo‘naltirish mumkin. Dars jarayonini multimedia asosida tashkil etish, odatda, uchta asosiy bosqichdan iborat: Tayyorgarlik bosqichi (motivatsion kirish bosqichi); Asosiy o‘quv faoliyati bosqichi (yangi bilimlarni o‘zlashtirish); Mustahkamlash va yakuniy bosqich (refleksiya va baholash). 1-bosqich. Tayyorgarlik (motivatsion) bosqichi Bu bosqichda o‘quvchilarni darsga ruhiy va aqliy jihatdan tayyorlash, mavzuga qiziqish uyg‘otish asosiy maqsad hisoblanadi. O‘qituvchi bu jarayonda interaktiv videoroliklar, qisqa animatsiyalar, ovozli savollar, slaydlardan foydalanadi. Masalan, “Sonlarni ayirish” yoki “Ko‘paytirish” mavzusi oldidan o‘quvchilarga quyidagi videoni namoyish etish mumkin: “Bozorda bola 10 000 so‘mlik puli bilan 3 700 so‘mlik o‘yinchoq sotib oldi. Qancha qaytim oladi?” 25ko‘rsatadi. 4. “Baliqcha” metodi bilan ishlash Ekranda baliqcha diagrammasini ochadi. Markaziga muammo yozadi: “Ayirishda xatolar nima sababdan kelib chiqadi?” O‘quvchilar bilan birgalikda sabablarni yozadi: Raqamlarni joylashtirishda adashish Diqqatni jamlamaslik Qoldiqni to‘g‘ri hisoblamaslik Tekshirishni unutish Dum qismida yechimlar yoziladi. Guruhlar bilan ishlaydi. Har bir guruh sabab va yechimni izlaydi. Sxemaga yozib chiqadi. 10 5. Amaliy mashq (mustahkamlash) Multimediya orqali misollar beradi: a) 621 – 387 = ? b) 900 – 576 = ? c) 703 – 458 = ? Har bir Misollarni daftarga 8 26guruh javobni hisoblab, tekshiradi. yechadi, taqqoslaydi, xatolarni tahlil qiladi. 6. Refleksiya (yakunlash) Ekranda “Baliqcha”ning to‘liq shaklini ko‘rsatadi. Sabablar va yechimlarni umumlashtiradi. Savol beradi: “Bugun siz nimalarni o‘rgandingiz?” O‘z fikrlarini bildiradi, o‘zini baholaydi. 5 7. Baholash Guruhlarning faoliyatini baholaydi: “Eng yaxshi tahlilchi”, “Eng aniq hisobchi”, “Eng faol jamoa” nominatsiyalari bilan rag‘batlantiradi. O‘z guruhining natijasini baholaydi. 3 8. Uyga vazifa Darslikdan 132-bet, 5– 7-masala. “Baliqcha” usulida 1 ta masalani tahlil qilib kelish. Uyga vazifani yozib oladi. 1 Kutilayotgan natijalar: O‘quvchilar sonlarni ayirishda qoidalarni mustahkam o‘zlashtiradi. Xatolar sababini aniqlashni o‘rganadi.

4-sinf matematika darslarida multimediya vositalaridan foydalanish 

Купить