Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 235.6KB
Покупки 2
Дата загрузки 14 Февраль 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Информатика и ИТ

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

328 Продаж

5-sinf Informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron o‘quv-uslubiy majmua yaratish metodikasi

Купить
5-sinf Informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron o‘quv- uslubiy majmua yaratish metodikasi MUNDARIJA: Kirish I.Bob. Fanning elektron o’quv-metodik majmuasini yaratish bo‘yicha talablar 1.1 Fanning elektron o’quv-metodik majmuasini yaratish bo‘yicha talablar 1.2 5-Sinf informatikani o'qitishdagi ilmiy usullar II.Bob. Elektron o’quv uslubiy majmualar yaratishning multimediali dasturiy vositalari 2.1 Informatika darslarida bilimlarini tekshirish usullari 2.2. Informatika va axborot texnologiyalari fanidan nazariy-metodik majmua yaratishda AutoPlay dasturi Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar 1 Kirish Ishning dolzarbligi. O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni va «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi»ning maqsad va talablaridan kelib chiqqan holda hozirgi kunda o’quv jarayonining moddiy- texnika va axborot bazasini etarli darajada rivojlantirishga erishish, yuqori malakali pedagog-kadrlarga bo’lgan ehtiyojni kamaytirish, sifatli o’quv-uslubiy va ilmiy adabiyot hamda didaktik materiallar tanqisligini kamaytirish, ta’lim tizimi, fan va ishlab chiqarish o’rtasida puxta o’zaro hamkorlik va o’zaro foydali aloqadorlikni rivojlantirish orqali kadrlar tayyorlashning mavjud tizimidagi jiddiy kamchiliklarni yo’qotishga alohida e’tabor berilmoqda. Shuning bilan bir qatorda, ilg’or pedagogik texnologiyalarni yaratish va o’zlashtirish yuzasidan maqsadli innovatsiya loyihalarini shakllantirish hamda amalga oshirish orqali ilm-fanning ta’lim amaliyoti bilan aloqasini ta’minlash chora- tadbirlarini ishlab chiqish, ilg’or axborot va pedagogik texnologiyalarni amalga oshirish uchun tajriba maydonchalari barpo etish orqali esa ilmiy tadqiqotlar natijalarini ta’lim-tarbiya jarayoniga o’z vaqtida joriy etish mexanizmini ro’yobga chiqarish, zamonaviy axborot texnologiyalari, komp’yuterlashtirish va kompyuterlar tarmoqlari negizida ta’lim jarayonini axborot bilan ta’minlash rivojlanib borishi belgilab qo’yilgan. Bu manbalarning echimini topish axborot texnologiyalarini ta’lim tizimiga qo’llashdek muhim masalani keltirib chiqaradi. Shu nuqtai nazardan, axborot texnologiyalarining dunyo miqyosida tutgan o’rniga nazar soladigan bo’lsak, bugungi kunda ko‘plab davlatlar axborot- kommunikatsiya texnologiyalari(AKT)ni iqtisodiy-ijtimoiy sohalarga, xususan, ta’lim jarayoniga joriy etishdagi eng dolzarb muammoga, u ham bo‘lsa fan o‘qituvchilarining AKT-savodxonligi, fanlarni o‘qitishda AKT vosita va metodlaridan samarali foydalanish bo‘yicha tayyorgarligi muammosiga duch kelmoqdalar. Mamlakatimizda ham mazkur muammoga jiddiy e’tibor qaratildi. Chunki hozirgi davrda, jamiyatdagi jadal rivojlanish, o‘zgarishlar bilan bir 2 qatorda, ta’lim tizimida yangilanishlar yuzaga kelmoqda. Kurs ishining maqsadi. 5-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan elektron o’quv uslubiy majmuasini yaratish metodikasini yoritib berish orqali ta’lim samaradorligiga erishish. Kurs ishining vazifalari :  mavzuga doir ilmiy-metodik adabiyotlar va ilmiy tadqiqot ishlarini o’rganish hamda tahlil etish;  5 -sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fani mazmuni, maqsadi va vazifalarini o’rganib chiqish;  5 -sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanini o’qitish holati va uni takomillashtirish yo’llarini o’rganib chiqish; Kurs ishining ob’ekti – umumiy o‘rta ta’lim maktablari 1-sinfda “Informatika va axborot texnologiyalari” fanini o’qitish jarayoni 3 I.Bob. Fanning elektron o’quv-metodik majmuasini yaratish bo‘yicha talablar 1.1 Fanning elektron o’quv-metodik majmuasini yaratish bo‘yicha talablar Elektron o’quv uslubiy majmuani ( EO‘UM) an’anaviy o‘quv nashrlariga qo‘yilgan didaktik talablarga javob berishi kerak. Quyida EO‘UMga bo‘lgan an’anaviy didaktik talablar keltirilgan: 1. Ta’limda ilmiylikni, fan, texnika va texnologiyalarni so’nggi yutuqlarni hisobga olinishi EO‘UM mazmunining etarlicha chuqurligini, ishonchliligini ta’minlaydi. O‘quv materialini EO‘UM yordamida o’zlashtirish jarayoni o‘qitishning zamonaviy usullari bilan mos ravishda qurilishi kerak. Masalan tajriba, eksperiment, solishtirish, kuzatish, abstraktlash, umumlashtirish, yaxlitlashtirish, o’xshashlik, tahlil va sintez, modellashtirish metodi, shu bilan birga matematik modellashtirish, shuningdek tizimli tahlil metodi. 2. O‘qitishning erishuvchanlik talablari – EO‘UMda amalga oshiriladi va ta’lim oluvchilarning yoshi hamda individual xususiyatlariga xos o’quv materialini o’rganishning murakkablik va chuqurlik darajasini aniklash zaruriyatini bildiradi. O’quv materialini haddan ziyod murakkablashtirish va ortiqcha yuklash mumkin emas, unda ta’lim oluvchi bu materialni egallashga ojizlik qiladi. 3. O’qitishning muammoviylinini ta’minlash talablari – ta’lim olish faoliyatining tavsifi shartlashtirilgan. Agar ta’lim oluvchi muammoli topshiriqlar va mashqlarni bajarishga harakat qilsa, uning fikrlash faolligi o’sadi. Ushbu didaktik talabning EO’UM yordamida bajarilish darajasi, an’anaviy darsliklar va qo’llanmalardan ko’ra, sezilarli ravishda yuqori bo’ladi. 4. O’qitishning ko’rgazmaliligini ta’minlash talablari – ta’lim oluvchilar tomonidan o’rganilayotgan ob’ektlar, ularning maketlari yoki modellarini sezgili qabul qilish va shaxsan kuzatishini hisobga olish zaruriyatini bildiradi. 5. O’qitishni ongliligini, ta’lim oluvchining mustaqilligi va faolligini ta’minlash talablari – o’quv faoliyatining yakuniy maqsad va vazifalariga 4 erishishda o’quv axborotini jalb qilish bo’yicha ta’lim oluvchilarning mustaqil ishlashlari uchun EO’UM bilan ta’minlashni ko’zda tutadi. Bunda ta’lim oluvchi uchun o’quv faoliyati yo’naltirilgan maqsad va mazmunni anglatadi. Fanlar bo’yicha EO’UM tizimli faoliyat yondashuvi asosida ishlab chiqilishi kerak. 6. EO’UMdan foydalanishda o’qitishning tizimliligi va ketma-ketligi talablari – o’rganiladigan fan sohasida bilimlar va ko’nikmalarning ma’lum tizimining ta’lim oluvchilar tomonidan o’zlashtirilishi ketma-ketligini ta’minlanishini bildiradi. Bilim, ko’nikma va mahorat – ta’lim tizimida mantiqiy tartibda shakllanishi va amalda qo’llanilishda o’z o’rnini topishi zarur. Buning uchun quyidagilar zarurligi aniqlandi: - o’quv materialini tizimlashtirilgan va tarkiblashtirilgan holda tavsiya qilish; - o’quv materialining har bir bo’limida shakllanadigan bilim va ko’nikmalarning rivojlanishini inobatga olish; - o’rganilayotgan o’quv materialining fanlararo bog’liqligini ta’minlash; - o’quv materiali va ta’lim beruvchi ta’sirlarining uzatilish ketma-ketligini chuqur o’ylab ko’rish; - bilim berish jarayonini o’qitish mantiqi bilan aniqlanadigan ketma-ketlikda qurish; - EO’UM tavsiya qilgan axborotni, o’qitishning mazmuni va uslubi ta’lim oluvchining shaxsiy qobiliyatiga bog’liq holda tanlanishi kerak, masalan, mazmunli o’yin holatlarini yaratish, amaliy tavsifdagi topshiriqlar va eksperimentlarni, haqiqiy jarayonlar va ob’ektlar modellarini tavsiya qilish yo’li bilan amaliyot faoliyatga bog’lanishni ta’minlash. 7. EO’UMdan foydalanishda bilimlarni o’zlashtirish mustahkamligi talablari – talabalarning o’quv materialini mustahkam o’zlashtirishlari uchun, ularni chuqur fikrlash, xotirada saqlash kabi qobiliyatlarini rivojlantirish katta 5 ahamiyatga ega. 8. EO’UMda o’qitishning rivojlantiruvchi va tarbiyaviy funktsiyalari bajarilishi talablari . Ta’lim vazifasidagi an’anaviy nashrlarga qo’yiladigan didaktik talablardan tashqari, EO’UM yaratish va joriy qilinishida zamonaviy axborot va telekommunikatsiya texnologiyalarning ustunliklaridan foydalanish kabi quyidagi o’ziga xos didaktik talablar qo’yiladi: 1. Moslashuvchanlik talablari – EO’UM ta’lim oluvchi individual imkoniyatlariga, ya’ni o’qitish jarayonida ta’lim oluvchi bilimlari, ko’nikmalari va psixologik xususiyatlariga moslashtirilgan bo’lishi kerak. EO’UM moslashuvchanligining uchta darajasi mavjud. Birinchi darajasi o’quvchilarning o’zlariga qulay bo’lgan individual tempiga mos holda o’quv materialini o’rganish imkoniyati hisoblanadi. Ikkinchi darajasi - ta’lim oluvchi holatining diagnostik tahlili hisoblanadi, uning natijalari asosida, ta’lim berishning mazmuni va uslubi taklif etiladi. Uchinchi darajasi - ochiqcha yondashuvga asoslanadi, unda foydalanuvchilarning guruhlanishi ko’zda tutilmaydi va mualliflar ta’lim oluvchilarning imkoni boricha ko’proq kontingenti uchun, iloji boricha ko’proq variantlarini ishlab chiqishlari tavsiya etiladi. 2. O’qitishning interfaollik talablariga o’qitish jarayonida ta’lim oluvchi bilan EO’UMning o’zaro hamkorligini ta’minlash kiradi. EO’UM vositalari interfaol muloqot va teskari aloqani ta’minlashi kerak. Muloqotni tashkil etishning muhim qismi bo’lib, foydalanuvchi harakatiga EO’UMning reaktsiyasi hisoblanadi. Teskari aloqa nazoratni amalga oshiradi, keyingi bajariladigan ishlar bo’yicha tavsiyalar beradi, ma’lumotnoma va tushuntiruvchi axborotlarga doimiy kirishishni amalga oshiradi. 3. EO’UMning o’quv axborotini taqdim qilishida kompyuter vizuallashtirish imkoniyatlarini joriy qilish talablari. Zamonaviy elektron vositalar imkoniyatlari o’quv axborotini namoyish qilish sifatini tahlil qilishni ko’zda tutadi. 6 4. EO’UM bilan ishlashda ta’lim oluvchining intellektual qobiliyatini rivojlantirish talablari. Fikrlash, murakkab vaziyatlarda mustaqil qarorlar qabul qila olish mahorati, axborotga ishlov berish bo’yicha ko’nikmalarni shakllantirishni ko’zda tutadi. 5. EO’UM – o’quv materialini namoyish qilishning tizimlilik va funktsional bog’liqligi talablarini bajarishi kerak. 6. EO’UM – ta’lim berishning to’liqligi va uzluksizligini ta’minlashi kerak. EO‘UMni ishlab chiqishga qo’yiladigan metodik talablar Metodik talablar EO‘UMga mo’ljallangan o’quv fanining o’ziga xosligi va xususiyatlarini, uning qonuniyatlarini izlanish usullarini, axborotga ishlov berishning zamonaviy usullarini joriy qilish imkoniyatlarini hisobga olishni ko’zda tutadi. Fanlardan yaratiladigan EO‘MM quyidagi metodik talablarni qoniqtirishi kerak: 1. EO‘UM – o’quv materialini taqdim etishning tushunchali, obrazli va harakatli komponentlarining o’zaro bog’liqligiga tayangan holda qurilishi kerak. 2. EO’UM o’quv materialini yuqori tartibli tuzilma ko’rinishida ta’minlashi kerak. Fanlararo mantiqiy o’zaro bog’liqlik hisobga olinishi kerak. 3. EO’UMda ta’lim oluvchiga o’quv materialini bosqichma-bosqich o’zlashtirish uchun oshirish turli xildagi nazoratlarni amalga oshirish imkoniyati yaratilishi kerak. EO’UMni ishlab chiqish va foydalanishga qo’yilgan metodik talablarni hisobga olish bilan bir qatorda, uni yaratishning muvaffaqiyatliligi va sifatiga ta’sir qiluvchi bir qator psixologik talablar ham qo’yiladi. Quyida EO’UMga qo’yiladigan psixologik talablar keltirilgan: 1. EO’MMda o’quv materialini namoyish qilish nafaqat verbal, balki kognitiv jarayonning sensorlik va namoyish qilish holatlariga ham mos kelishi kerak. EO’UM qabul qilish, diqqat, fikrlash, tasavvur qilish, xotira saqlash kabi psixologik jarayonlari xususiyatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqilishi kerak. 7 2. EO’UMdagi o’quv materiali ta’lim oluvchilarning yoshini, tayanch bilimlarini inobatga olib tuzilishi kerak. -Elektron darslik ta’lim jarayoniga odatdagi darslikdan o’zgacha, inson miyasi imkoniyatlarini, xususan, eshitish va emotsional xotirasini jalb qilib, shuningdek kompyuter samaradorligidan foydalanib tushunishni, mavjud tushunchalar va misollarni eslab qolishni maksimal darajada engillashtirishi kerak: Elektron darsliklarning quyidagi turlari mavjud: 1. Elektron darsliklarni foydalanish buyicha ikki turga ajratiladi: a) Jamoaviy foydalanishga mo’ljallangan elektron darsliklari kompyuterning katta tizimli resurslarini talab qilmasligi kerak, chunki ular ko’pincha serverlarda o’rnatiladi va ularga kompyuter tarmog’i orqali yaqinlashish imkoni beriladi. b) Individual foydalanishdagi elektron darsliklari o’quv materialini ta’lim oluvchi ishtirokida yoki ishtirokisiz o’rganish uchun mo’ljallangan. Elektron darsliklarning ikkala turidan ham ma’ruza mashg’ulotlarida foydalanish mumkin. 2. O’quv materiallarini etkazib berish bo’yicha: bunday turdagi elektron darsliklar bir bo’lim yoki modul o’quv materialini o’zlashtirmay turib, navbatdagi bo’limga yoki modulga o’tishga yo’l qo’ymaydi. 3. O’quv axborotlari va materiallarining yangilanishi bo’yicha quyidagilarga ajratish mumkin: a) Uzluksiz yangilanishli elektron darsliklar asosan elektron o’quv bazalarida (portallar, veb-saytlar va boshqalar) yoki elektron kutubxonalarda joylashtiriladi. b) Davriy yangilanishdagi elektron darsliklar asosan turli xildagi axborotning elektron tashuvchilarini tasvirlaydi (disketlar. SD-disklar va boshqalar) Elektron darsliklar kategoriyasini ham aniqlash ham zarur. Elektron darsliklar quyidagi to’rtta kategoriyalarga bo’linadi. I kategoriya. O’quv materiallari asosan verbal matn sifatida keltirilib, ular 8 giperilova va glossariylarga, shuningdek, 2-o’lchovli(2D) grafiklar-diagrammalar, rasmlarga (o’quv materialining 25% gacha) ega. II kategoriya. O’quv materiallari qisman giperilovali va 2D grafikali matn shaklida va 3-o’lchovli(3D) grafikdan iborat (o’quv materialining 25% gacha). III kategoriya. O’quv materiallari matn, 2D grafiklar, video va audio animatsiyalar va 3D effektlarga ega (o’quv materialining 50% gacha). IV kategoriya. Elektron darslik virtual muxitda, zamonaviy tarmoq texnologiyalarini qo’llab, o’qituvchi bilan kompyuter tarmog’i (Internet) orqali bog’langan holda masofaviy mashg’ulotlar olib borilishi darajasida yaratilgan. Elektron darsliklarning har bir kategoriyasiga alohida o’z talablar mavjud. Lekin, bir qator talablar borki, ular barcha kategoriyalarga tegishlidir. Ular quyidagilardan iborat:  modullarning (paragraf va temalarning) matni 4-5 monitor ekranidan oshmasligi kerak (2 ta bet, ma’qulroq);  giperilovalar 3 bosqichdan oshmasligi ma’qul, chunki asosiy temadan chiqib ketish mumkin emas;  maxsulot sistemasi kompyuter texnologiyasi talablariga mos kelishi kerak;  turli rangdagi sahifalarni yaratishda psixolog va ergonomika mutaxassislari tavsiyalariga rioya qilish. Elektron darslikning sifatini aniqlash oson masala emas. Hozirgi paytda Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining Axborot texnologiyalar va masofaviy o’qitishni rivojlantirish boshqarmasi tomonidan elektron darsliklarning standartlari ishlab chiqilgan. Undan tashqari, elektron darsliklar baxolash normativ xujjatlari va ijodiy guruh a’zolarini moddiy rag’batlantirish normalari ishlab chiqilgan. Ulardan oqilona foydalangan holda ma’ruzachi o’zining ma’ruza matnlarini yoki o’quv qullanma va darsliklarini elektron versiyalarini yaratishlari tavsiya etiladi. 9 Elektron darsliklarning kategoriyalar bo’yicha sinflanishi quyidagi talablar majmuasiga asoslangan:  pedagogik talablar: bularga didaktik va uslubiy talablar kiradi;  psixologik talablar;  texnikaviy talablar. Hozirgi kunda elektron darsliklar yartishning 4 bosqichli kategoriyasi mavjud: 1-bosqich elektron darsliklar bu gipermatn shaklida bo’lib, bunda o’quv materiallar bir-biri bilan gipermurojaatlar orqali bog’lanadi. Unda ikki o’lchovli ko’rsatish qurollaridan, masalan suratlar, jadvallardan foydalanish mumkin. 2-bosqichli elektron darsliklar o’zida qisman gipermatn va ikki o’lchovli animatsiyani jamlashtiradi. Bu turdagi elektron darsliklarni ko’pincha virtual stendlar deb atash mumkin. 3-bosqichli elektron darsliklar o’zida bir vaqtda ham animatsiya, ham gipermatnni jamlashtirib, bu turdagi elektron darsliklar ovozlashtiriladi. Ulardan multimedia vositalari orqali foydalanganligi uchun multimediyali elektron darslik deb atash mumkin. 4-bosqich elektron darsliklar zamonaviy tarmoq texnologiyalari asosida yaratilib, masofaviy o’qitish mezonlariga mos bo’lishi shart.Elektron darslik o’quv jarayonida oddiy darslikdan ko’ra inson miyasining qabul qilish yo’llarini (tovush, emotsional xotira, kompyuter testlar) jalb etib, eng asosiy tushuncha va misollarni tushunish va yodga olish jarayonlarini maksimal engillashtirish uchun xizmat qilishi kerak. Matn qismi chegaralangan bo’lishi kerak-chunki buning uchun oddiy darsliklar mavjud, kompyuterdan olingan materiallarni chuqurroq o’zlashtirish uchun esa qog’oz va qalamlar xizmat qilish kerak. Shuning uchun, elektron darsliklar yaratish jarayonida bir necha pirntsip va yondashishliklarni ishlatmoq zarur. Ularni qisqacha ko’rib chiqaylik: 10 Kvantlash printsipi: materialni minimal xajmdagi modullardan iborat bo’limlarga bo’lish. To’lalik printsipi: Har bir modulda kompanentlar mavjud bo’lishi kerak:  nazariy yadro;  nazariy savollar;  misollar;  mustaqil echish uchun masala va misollar;  butun modul bo’yicha javoblari keltirilgan savollar;  nazorat ishi;  yordamchi ma’lumotnomalar;  kommentariylar. Ochiqlik printsipi: Har bir modulda mtanlarni yangi tushuncha va usllarni o’zlashtirishni engillashtiruvchi vizual kadrlar bo’lishi kerak. Tarmoqlanish printsipi: Har bir modul gipertekst ilovalar bilan boshqa modullar bilan bog’langan bo’lib, axborotlarni o’zlashtirish ketma-ketligini nazarda tutadi. Boshqarish printsipi: o’quvchi kadrlar almashinishi o’zi boshqaradi, kerakli murakkablik darajadagi misollarni ochib, o’zini tekshirish mumkin. Adaptatsiya printsipi: elektron darslik o’quv jarayonining ma’lum paytdagi o’quvchi ehtiyojini qondirish lozim. Kompyuter yordami printsipi: elektron darslikni ishlatayotgan Har bir paytda kompyuter yordamini olish mumkinligi (murakkab matematik hisob, lug’at, o’z bilim savyasini tekshirish va boshqalar). To’plash printsipi: yagona elektron komplekslarda va bibiliotekalarda joylashtirish va ularga yangi bo’lim va temalar bilan kengaytirish formatida bajarilgan bo’lishi lozim. 11 Ketirilganlardan xulosa sifatida: elektron darslik kimga va nima uchun kerak? savoliga javob beraylik. Elektron darslik kunduzgi, sirtqi va masofaviy tarzdagi o’quvchilarning mustaqil ishlash uchun zarur, chunki:  o’qilayotgan materiallarni chop etilgan o’quv darsliklardan o’zga, boshqa usullar (qabul etish yo’llari oshishi) qo’llash munosabati bilan o’zlashtirishni engillashtiriladi;  o’quvchining talablari va tayyogarlik, intellektual darajasiga moslanadi;  murakkab Hisob-kitoblarda vaqtning tejalishi hisobiga fanni chuqurroq o’zlashtirishga sharoit yaratiladi;  ishning har bir bosqichida o’zini tekshirish uchun keng sharoitlar yaratiladi;  bajarilgan ishni zamonaviy shaklda fayl yoki printerda chop qilishga sharoit yaratiladi;  chegaralanmagan sonli tushuntirish, takrorlash va yordamchi materiallar taqdim etib, sabrli murabbiy vazifasini bajaradi. Elektron darslik maxsus auditoriyadagi amaliyot darslarida yordam beradi, chunki:  turli masalalarni echishda kompyuter yordamini ishlatish va shuning uchun vaqtni  tejash mumkin;  o’qituvchilarga mashg’ulotlarni kompyuterlarda mustaqil ishlar shaklida o’tishi  mumkin;  o’qituvchilarga kompyuter yordamida o’quvchilar bilimini tez va samarali baholash, 12  nazorat ishlarni murakkabligini boshqarishi mumkin; Elektron darslik o’qituvchilar uchun ham qulay, chunki;  nazariy va amaliy mashg’ulotlarda asosiy tushuncha va g’oyalarni tushuntirishga ko’proq vaqt ajratiladi;  murakkab hisobli nazorat ishlari kompyuter yordamida tekshiriladi;  auditoriyada va uyda bajariluvchi tposhiriqlar nisbatini aniqlaydi; 1.2 5-Sinf informatikani o'qitishdagi ilmiy usullar Bugungi kunda respublikamizning barcha oily o’quv yurtlari va kasb-hunar ta’limi kollejlarida, maktablarda informatika faniga alohida etibor berilmoqda. Buning asosiy sababi bugungi kundagi barcha yutuqlarimizni informatika fanisiz tasavvur etishimiz qiyin. Xozirgi dunyodagi barcha ish joylarining 60 foizi ga yaqini axborotni qayta ishlash vositalari bilan ta'minlangan . Informatika fundam е ntal fan sifatida kompyut е r axborot tizimlari n е gizida istalgan ob' е ktlar bilan boshqaruv jarayonlarini axborot jixatidan ta'minlashni barpo etish m е todologiyasini ishlab chikish bilan shugullanadi. Shunday fikr ham mavjudki informatika fanining asosiy vazifalaridan biri – axborot tizimlari nima, ular qanday o`rinni egallaydi , qanday tuzilmalarga ega bo`lishi lozim, qanday ishlaydi uning uchun qanday qonuniyatlarga xos ekanligini aniqlashadir. Е vropada informatika soxasida quyidagi asosiy ilmiy yo`nalishlarni ajratib ko`rsatish mumkin; tarmoq tuzilmasini ishlab chiqish, kompyut е rli int е rgartsiyalashgan jarayonni ishlab chiqarish . iqtisodiy va tibbiy informatika ijtimoiy sug`urta va atrof muhit informatikasi, prof е ssional axborot tizimlari. 13 Informatikada fundam е ntal tadqiqotlar maqsadi istalgan axbort tizimlari haqida umumlashtirilgan axborotni olish , ularning qurilishi va ishlashning umumiy qonuniyatlarini aniqlashdir. Informatika amaliy fan soxasi sifatida quyidagilar bilan shug`ullanadi; Axborot jarayonlaridagi qonuniyatlarini o`rganish ( axborotlarni yig`ish, qayta ishlash, tarqatish) Inson faoliyatining turli soxalarida kommunikatsion axborot mod е llarini yaratish. Aniq bir soxalarida axborot tizimi va t е xnologiyalari ishlab chiqish ularning hayotiy bossqichini , ularni ishlab chiqarish ishlashni va hakozolarni loyihalash ishlab chiqish bosqichlari uchun tavsiyalar tayyorlash . Informatikaning bosh vazifasi axborotni yangilash uslub va vositalarni ishlab chiqish va axborotni qayta ishlashning t е xnologik jarayonlarini tashkil etish ulardan foydalanishni ishlab chiqishdir. Informatikaning asosiy vazifalari quyidagilarni o`z ichiga oladi; Istalgan xususiyatdagi axborot jarayonlarini tadqiq etish. Axborot jarayonlarini tadqiq etishdan olingan jarayonlar n е gizida axborotni qayta ishlaydigan axborot tizimini ishlab chiqish va yangi t е xnologiyalarini yaratish ; Jamiyat hayotining barcha sohalari kompyut е r t е xnalogiyasidan samarali foydalanishning ilmiy va muxandislik muammolarini yaratish va tadbiq etish va ta'minlashni hal etish . Informatika o`z o`zicha mavjud bo`lmay ,balki boshqa sohalardagi muammolarini xal etish uchun yangi axboriy t е xnika va t е xnalogyalarini yaratishga qaratilgan kompl е ks ilmiy –t е xnik soxadir. U boshqa soxalar xatto jarayonlar va xodisalar noformallashuvi tufayli miqdoriy uslublarni qo`llash munkin emas d е b xisoblanadigan ssxalarga xam tadqiqot uslub va vositalarini taqdim etadi . Informatikada kompyut е r t е xnikasi 14 sharofati tufayli amaliy ro`yobga chiqish mumkin bo`lgan mat е matik mod е llash uslublarining xalq qilinishini alohida ajratib ko`rsatish lozim . Axborot t е hnalogiyalari rivojlanishning zamonaviy jahon darajasi shundaki ,r е spublikada axborot makoninig infratuzilmalari va milliy axborot hisoblash tarmog`i int е gratsiyasiga mos k е luvchi milliy tizimi yaratish iqsodiyot , boshqarish ,fan va ta'lim samaradorligining muhim omili bo`lmoqda . Bu muammolar ancha murakkab va ayni payitda r е spubikamiz uchun dolzarbdir .1994 yil d е kabirda O`zb е kiston R е spublikasi Vazirlar Maxkamasi O`zb е kiston R е spublikasining Konts е ptsiyasi qabul qildi . Ushbu Konts е ptsiyasining asosiy maqsadi va unda qo`yillgan masalalar quydagilaridan iborat ; Milliy axborot – hisoblash tarmog`ini yaratish Axborotlarga tavar sifatida yondoshininig iqsodiy ,xuquqiy va m е 'yoriy hujjatlarni yuritish Axborotlarni qayta ishlashda johon standartlariga rioya qilish Informatika industriyasini yaratish va rivojlantirish axborotlar t е xnalogiyasi soxasidagi fundam е ntal tadqiqotlarni raxbarlantirish qo`llab -quvvatlash informatika vositalaridan foydalanuvchilarni tayorlash tizimini muvofiqlashtirish Konts е ptsiyaning asosiy qoydalari hisobga olingan «O`zb е kiston R е spublikasining axborotlashtirish dasturi » ishlab chiqiladi , u uch maqsadli dasturni o`z ichiga oladi ; Milliy axborot – hisoblash tarmog`i EHM ning mat е matik va dasturiy ta'milash Shaxsiy kompyut е r . Axborot jamiyatni rivojlantiruvchi va uning taraqqiyotiga asos bo`luvchi muxim vosita hisoblanadi . Shu kabi axborot insoniyat tarixida eng muxim iqsodiy 15 ko`rsatkichlardan biri bo`lsa ,jamiyatni kompyut е rlashtirish esa iqsodiyotni tarkibiy jixatdan qayta ko`rishda asosiy xarakatlantiruvchi kuchdir . Jamiyatni axborotlashtirish , yangi axborot t е xnalogiyalari bilan ta'minlash insonlarning turli –tuman ma'lumotlarga bo`lgan ehtiyojini qondirishda muxim o`rin tutadi . Inson axborot olami ichra yasharkan , voqiya xodisalar jarayonlarning bir – biriga aloqadorligini , o`zaro munosabatlari va moxiyatni tashkil etish ,o`z xayotidan k е lib chiqayotgan murakkab savollarga ilmiy javob topish maqsadida ko`pdan- ko`p dadil va raqamlarga murojat qiladi . Axborot tufayli nazariya amalyot bilan birikadi . Amaliyot nazariyasi nazariya esa amalyotsiz mavjud ham bo`lmaydi ,rivojlanmaydi ham . Zavodlarimizning asosiy maqsadi informatika vositalarining axamiyati to`g`risida fikir yuritish emas , balki jamiyatning axborotga bo`lgan extiyojini qondirishdagi usul va vositalar to`g`risida tushunchaga ega bo`lishdir . Axborotlar turli vaqtda turlicha tarqatilgan bo’lib, tarqatuvchilar ham turli ko’rinishda bo’lishgan. Axborot tashuvchilar Jurnal Globus Kitob Qadimgi toshga Rasmli ma’lumot Magnit diski 16 o’yilgan yozuv Fizika, kimyo, biologiya va shu kabi tabiiy fanlarni vujudga k е lishi atrofimizdagi moddiy dun е ni, uning usimliklar dun е sini, en е rgiya jara е nlarini urganishni yanada rivojlantirgan bulsa, informatika XX asrning urtalarida, ya'ni 60-yillarda Frantsiyada el е ktron xisoblash mashinalari (EXM) yordamida axborotni kayta ishlash bilan shugullanuvchi soxani atamasi sifatida yuzaga k е ldi. Yangi ilmiy yunalish sifatida paydo bulgan informatika esa, axborotlar va ularning xossalarini urganish uchun zaruriy fan sifatida tan olindi. Informatikani fan sifatida tahlil etib, borilishi natijasida unda reformalar o’tkazib borish bunda oldindan qilingan ishlar va keyingilarni birlashtirib jahon informatika xarakatiga qo’shilish bundan ko’zlangan asosiy maqsad quyidagicha. 1. Informatika o’qitish metodikasi fanidagi keyingi o’zgarishlar va ularga xarakteristikalar berish. 2. O’rta maktablarda informatika fanini o’qitishda xalqaro o’quv jarayonlaridan foydalanib to’ldirib borish. 3. O’rta maktabda informatika fanining xarakatlari va ularda o’tkazilayotgan reforma lar. 4. Xalqaro informatika xarakatiga qo’shilish, o’rganish, fikrlar bildirish. 5. Reformani ikki asosiy ko’rsatkichlar bo’yicha tahlil qilib borish. 1) Informatikani o’rta maktabda chuqur o’tish va amaliyotda qo’llash. 2) Jahon hamjamiyatida yuz berayotgan informatika sohasida yangiliklarni to’g’ri tahlil etish. 17 Hozirgi vaqtda respublikamizda oily va o’rta ta’limga keng miqyosda etibor berilmoqda shundan kelib chiqib informatika hisoblash texnikasi kompyuter tizimlari jahon axbarot tizimi hisoblanmish internet tarmog’idan foydalanishga katta e’tibor bilan qaralmoqda. Informatika fanining bugungi kun taraqqiyoti qo’yidagicha tahlil etiladi. 1. Informatikaning fan sifatida yuqori baholanishi va uning taraqqiyoti. 2. Informatika o’qitish metodikasiga xarakteristikalar berib borish. Yuqoridagi jarayonlarni hisobga olgan holda keltirilgan ikki jarayonning bir necha qisimlarga ajratilgan holda o’rganish mumkin. 1. Informatika fanining paydo bo’lishi; 2. Informatika faniga birlik va qo’shimchalar kiritish davri; 3. XIX- XX asrlarda informatika fanining o’sishi; 4. XX-XXI asrlarda informatika fanidan to’g’ridan-to’g’ri yuqori fan sifatida foydalanish. Informatika o’qitish usullari fani asosan qo’yidagi bosqichlar bilan tahlil etiladi; 1. Informatika fani nima uchun o’rganiladi; 2. Informatika fanidan nimalarni o’rganish mumkin; Informatika fanini asosan qo’yidagi uch qism bilan o’rganish mumkin Informatika k е ng ma'noda insoniyat faoliyatining barcha soxalarida asosan kompyut е rlar va t е l е kommunikatsiya aloqa vositalari yordamida axborotni qayta 18 ishlashi bilan bog’lik fan bo’lib, t е xnika va ishlab chikarish-ning xilma-xil tarmoqlari birligini o’zida namoyon etadi. Informatikani o’zaro aloqador bo’lgan,ya'ni tarmoq,fan va amaliy fan soxalari sifatida qo’yidagi uch qismga ajratish mumkin: Informatika fanini o’rta maktablarda, kollej va litseylarda o’tilishida uning tarbiyachilik roli qo’yidagilarda namoyon bo’ladi; 1. O’quvchilarni dunyo bilimlaridan habardor qilish va bolalarning dunyo qarashini o’zgartirish. 2. O’quvchilarning informatika faniga bo’lgan qiziqishini oshirish. 3. Informatika fanining tezda rivojlanib borishi va informatika madaniyatini o’rganishga yordam berish. 4. O’quvchilarda informatika fani haqida tushuncha hosil qilish, tushunchalarni jonlashtirish uchun turli mavzuga oid ko’rgazmali qurollar yaratish va mavjudlaridan samarali foydalanish. 5. O’quvchilarda informatika fani to’g’risidagi tushunchasini yoqoriga ko’tarishning yana bir usuli bu mavjud ish qurollaridan to’g’ri foydalana bilish. 6. Informatika fanini chuqur o’zlashtirishlari uchun o’quvchilardan, o’tilgan mavzular bo’yicha yozma tarzda so’rash, test usulida so’rash, ogizaki so’rash va mavjud kompyuterlardan amaliy usulda so’rashlar amalgam oshirib borilishi kerak. 7. Informatika o’qituvchisidan fanni bolalar to’liq uzlashtirishlari uchun ko’proq amaliy dars tashkil etish talab etiladi. Amaliy jihatdan informatika fanidan o’quvchilar qo’yidagilarni o’rganishi kerak bo’ladi: 1. Informatika darslarida o’rgangan materiallarini, amaliyotda qo’llay bilish va boshqa fan sohalariga tadbiq etishni amalgam oshirishdan iborat. 19 2. Dars jarayonidan tag’dim etilgan o’quv qurollaridan to’g’ri foydalanishni o’rganish. 3. Dars davomida o’rganilgan mavzularga qo’shimchalar qo’shib boorish. II.Bob. Elektron o’quv uslubiy majmualar yaratishning multimediali dasturiy vositalari 2.1 Informatika darslarida bilimlarini tekshirish usullari Ijroni tekshirishning to'g'ri yo'lga qo'yilishi har qanday ish sohasida katta ahamiyatga ega bo'lgani singari, o'qitish ishlarida ham g'oyat katta ahamiyatga egadir. U, o'qituvchiga o'quvchilarda mas'uliyat tuyg'usini tarbiyalashga, o'quvchilaming bilimlaridagi kamchiliklarni o'z vaqtida aniqlab olishga, o'z ishini to'g'ri baholashga imkon beradi. O'quvchilarning bilimlarini tekshirish ishi muntazam ravishda, ya'ni har kuni olib borilishi kerak. Dastavval yangi materialni bayon etgandan keyin uning qay darajada tushunilganligini tekshirib olish lozim. Darsning asosiy maqsadi o'tiladigan mavzu mazmunini o'quvchilarga tushuntirish ekanini, o'quvchilar bilimni asosan darsda olishlari kerakligini esda tutib, o'qituvchi o'zining shu maqsadga erishgan yoki erishmaganligini har bir darsda o'tilgan mavzu mazmunini asosiy erlarini o'quvchilardan so'rash orqali tekshirib borishi zarur. O'quvchilaming o'zlashtirish darajasini turli yo'llar bilan tekshirish mumkin, ya'ni biron formulani chiqarish yoki biron teoremani isbotlashdagi asosiy mulohazalarni o'quvchi tomonidan bajarish, ilgaridan tayyorlab qo'yilgan mavzu mazmuniga doir savollami o'quvchilarga berish, olingan nazariy xulosalarni masala yoki misollar yechishga tatbiq qila olish qobiliyatlarini aniqlab bilishdan iboratdir. Bularning hammasi o'quvchilarning o'zlashtirish natijalarini aniqlashga va shu bilan birga o'tilgan materialni mustahkamlashga yordam beradi. Yozma uy vazifalarining bajarilgan-bajarilmaganligini tekshirish ishi ko'pincha sinfni „aylanib chiqib“ o'quvchilarning daftarlarini ko'rish yo'li bilan bajariladi. Bu 20 yo'l vazifaning bajarilganligini aniqlashga imkon beradi, ishning sifatini esa bu yo'l bilan aniqlab olish qiyin. Uy vazifasini tekshirish uchun aylanma daftar tutish ijobiy natija beradi, chunki vazifasi tekshirilgan daftar o'quvchiga berilganda ular daftardagi o'qituvchi tomonidan qo'yilgan baholami va izohlarni ko'rib berilgan topshiriqlar bo'yicha qanday bilimga ega ekanliklarini bilib oladilar. O'qituvchi uy vazifalar natijasini reyting mezoni bo'yicha ballar asosida baholashi shart. Bundan tashqari doskaga ayrim o'quvchilami chiqarib, o'tilgan mavzuga doir o'qituvchi aytgan masala yoki misolning yechilishini so'rash orqali ham aniqlanadi. Har bir masala yoki misolning yechilishini mufassal bir o'quvchining o'zi oxiriga etkazishi shart emas. Berilgan vazifa yuzasidan eng muhim savollami ilgaridan tayyorlab qo'yib, tekshirishni ana shu reja bo'yicha olib borish mumkin. Masala va misollarning yechilishini tekshirganda bir masalaning bir necha xil yechilish variantlarini aniqlash, hisoblashga doir misollarda esa qo'llanilgan turlicha yechish usullarini ko'rsatish va ular ichidan yechishning eng ma'qul usullarini aniqlab olish kerak. Наг kuni hamma o'quvchilarning daftarlarini tekshirib chiqish mumkin emas, ammo bu ishni hech bo'lmaganda tanlab olish yo'li bilan kilish kerak. Har bir darsning oxirida 8-10 o'quvchining daftarini olish yo'li bilan bir oyda har bir o'quvchining daftarini aqalli uch marotaba ko'zdan kechirish kerak. Bu holda o'quvchining ikki hafta davomida bajargan hamma ishlarini tekshirib chiqishga ulguriladi. Bunda tekshirilgan daftarlarda ko'rsatilgan xatolami o'kuvchilarga albatta tuzattirish kerak, shu holdagina tekshirish ishlari maqsadga muvofiq bo'ladi. Bunday tekshirganda bajarilgan ishning to'g'riligini, topshiriqning to’la bajarilishini va ishning chiroyli, ozoda va batartib bajarilishini e'tiborga olib turib, uy vazifalarini bajarishga alohida reyting mezonlari asosida baho qo'yish kerak. Daftarlarni tekshirib borish o'qituvchiga o'quvchilar tomonidan berilgan vazifalami bo'sh o'zlashtirilgan joylarini, misollarni yechishdagi o'quvchilami yo'l 21 qo'ygan xatoliklarini aniqlab olishga va o'z vaqtida ularni to'g'rilab olish choralarini ko'rishga imkon beradi. O'quvchilar bilimini tekshirishning yana yo'llaridan biri bu ulardan og'zaki so'rashdir. Buning uchun avvalo o'qituvchi tomonidan mavzu mazmunini ochib beradigan mantiqiy ketma-ketlikka ega bo'lgan ta'riflar, qoidalar, murakkab bo'lmagan xulosalar va teoremalaming isbotini tushuntirib berishni talab etadigan savollar tizimi tuziladi. Savol sinf o'quvchilariga berilib, javobini o'ylashga bir necha daqiqa vaqt beriladi. So'ngra bir o'quvchidan so'raladi. Uning javobini baholashda butun sinf ishtirok etadi (to'g'ri, noto'g'ri, etarli darajada mukammal, javob asosli yo asosli emas va hokazo); javobga qo'shimcha qiluvchilarga yoki xatoni tuzatuvchilarga ham so'z beriladi. Javoblar reyting asosida baholanadi, biroq sinf jurnaliga yozilmaydi, uch-to'rt marta shu xil joyda turib berilgan javoblarga o'qituvchi tomonidan umumiy ball qo'yilib, bu ball sinf jurnaliga va o'quvchining kundalik daftariga yozib qo'yiladi. Bu holda o'qituvchi berilgan savol va olingan javoblarni maxsus yuritilgan reyting daftariga yozib boradi. Masalan, 5 sinfda «Sonlaming bo'linishi» mavzusidan keyin shunday savollami tuzib olish mumkin: 1. Sonning (masalan, 84 ning) hamma bo'luvchilari qanday topiladi? , 2. Berilgan sonlaming (12, 18 ning) umumiy bog`luvchisi deb qanday songa aytiladi va unday sonlar nechta bo'ladi? Berilgan sonlaming (masalan, 24 bilan 36 ning) eng katta umumiy bo'luvchisi deb qanday songa aytiladi va u qanday topiladi? 3. Qanday son berilgan sonlaming (masalan, 12 va 9 ning) umumiy bo'linuvchisi deb ataladi va bunday sonlardan nechtasini topish mumkin? . 4. Qanday son berilgan sonlaming (masalan, 14 va 21 ning) eng kichik umumiy bo'linuvchisi deb ataladi va u qanday topiladi? 5. 4 ga bo' linish belgisi, uni tushuntirib bering. 6. Biron son qanday shartda 15 ga bo'linadi? 22 7. Yig'indi juft son bo'lishi uchun qo'shiluvchilarning har biri juft son bo'lishi zarurmi? Misollar keltiring. Maktab tajribasida doskaga chiqarib so'rashning turli yo'llari qo'llaniladi. Doskaga bir o'quvchini chiqarib biron xulosa chiqartirish, teoremani isbotlash yoki masala yechdirish ko’proq qo'llaniladi, Sinfdagi boshqa o'quvchilar esa doskaga chiqqan o'quvchining javobini eshitib turadilar. Bu holda javob beruvchi o'z javobini bemalol, to'la o'ylab olish, uni bayon etishga tayyorlanib olish imkoniyatidan mahrum bo'ladi, chunki unga o'qituvchi ham qarab turadi, o'quvchilar ham o'zlarining chidamsizlik qarashlari bilan uni bezovta qiladi, shoshiltiradi. O'qituvchi, darsni ish rejasini tuzgan vaqtidayoq, so'ramoqchi bo'lgan o'quvchilar belgilab qo'ysa va ularning har biriga navbatdagi va takrorlanadigan material yuzasidan so'raladigan 2-3 ta savolni ham aniqlab qo'yishi kerak bo'ladi. Doskaga 1-2 o'quvchi chiqarilganda ularning har biriga berilgan savolga javob tayyorlash kerak bo'lib qolganda doskada chizma chizish, javobni bog'lanishli qilib aytib berishni osonlashtiradigan yozuvlami qisqacha yozib qo'yishga imkon beriladi. Bu o'quvchilar javob tayyorlagunlaricha o'qituvchi qolgan o'quvchilar bilan suhbat asosida savol-javob qilib, og'zaki masalalar yechdirishi, ta'riflarni, teoremalarni aytilishini, sodda xulosalar chiqarish kabilami so'rab turishi lozim bo'ladi. Ba'zilar, o'qituvchining sinf bilan qiladigan suhbatidan ikki o'quvchini bo'lsa ham ajratib qo'yish zararli deb, bu xil so'rashga e'tiroz bildiradilar. Ammo, chiqarilgan o'quvchilaming tayyorlanish vaqtida butun sinfni zerikib kutib o'tirishga majbur qilishdan ko'ra, ikki o'quvchini bu xil suhbatdan mahrum qilish yaxshiroq. Doskaga chiqarib o'quvchilar javobini eshitish ham yaxshi natija beradi. Doskaga chaqirilganlarning javobini eshitishga kelganda ish boshqacha; ularning javoblarini butun sinf o'quvchilari eshitishi kerak. Sinf o'quvchilarini bu 23 vaqtda doskadagi o'quvchilar javoblarini eshitishga jalb qilish kerak. Chaqirilgan o’quvchilar javob bergandan keyin boshqa o'quvchilarga qo'shimcha qilishga, tuzatishlar berishga, o'z fikrlarini aytishga imkon beriladi. Bu savolga to'la va to'g'ri javob olingandan keyin o'qituvchi shu o'quvchining o'ziga endi uzoq tayyorlanishni talab etmaydigan va ilgaridan belgilab qo'yilgan savollarini berishi mumkin. Ba'zi o'quvchilaming javob beruvchi o'quvchiga shu mavzuga doir qo'shimcha savollar berishiga yo'l qo'yiladi. Bu, o'quvchilami shu mavzuga doir hamma materialni xotirlashga majbur qiladi. Ammo o'quvchilami muhim savollar berishga o'rgatish lozim, buning uchun esa o'qituvchi mavzuni o'rganish vaqtida o'rganiladigan materialning eng kerakli va muhim tomonlarini ajratib ko'rsata bilishi kerak bo'ladi. Har holda, so'rash usulidan qat'i nazar, o'qituvchi, birinchidan, so'raladigan materialni ilgaridan belgilab qo'yishi, savollaming qay tarzda berilishini puxta o'ylashi, masala yechimining yoki isbotning qanday borishi kerakligini ham oldindan o'ylab qo'yishi lozimdir. Shundagina o'tilgan mavzu bo'yicha o'quvchilarni olgan bilimlari sifatli bo'ladi. O'quvchiar bilimini tekshirishni yana bir usuli bu o'qituvchi tomonidan o'tilayotgan mavzuga va takrorlashga doir savollar yozilgan kartochkalarni oldindan tayyorlab qo'yishdir. Bunday kartochkalar doskaga chiqarilgan 2-3 o'quvchiga beriladi va tayyorgarlik (javobni o'ylash, doskada kerakli yozuvlarni yozish) uchun 8-10 minut vaqt ko'rsatiladi. Ular tayyoranayotganda o'qituvchi sinf bilan suhbat o'tkazadi yoki butun sinfga kichikina mustaqil ish beradi. Doskaga chiqarilgan o'quvchilar o'z javoblarini to'la bayon etganda o'quvchilar quloq soladi va ularga har bir savolning javobidan keyin qo'shimcha qilishga imkon beriladi: O'qituvchi o'quvchilaming javoblarini reyting asosida ballar bilan baholab boradi. So'rash usuli qanday bo'lishidan qat'i nazar, unga nisbatan ba'zi majburiy talablar qo'yishga to'g'ri keladi. Bu talablar quyidagilardan iboratdir. 24 a) ma'lum maqsadni ko'zda tutish kerak. Bu maqsad ba'zi o'quvchilarga aniq bo’lmasligi mumkin, ammo o'qituvchi uni ochiq-oydin tasavvur qilishi shart; b) mavzuning asosiy qoidalarini takrorlashga va mustahkamlashga yordam berishi har xil teoremalar, o'rganilgan qonunlar va bajariladigan shakl o'zgartirishlar orasidagi bog'lanishni aniqlashga, fazoviy tasavvurlarni kengaytirishga, mantiqiy fikrlashni o'stirishga, o'z fikrini to'g'ri va chiroyli nutq bilan bayon etishga yordam berishi kerak; v) berilgan savolni tezlik bilan o'qib olish va qisqa, aniq javob bera olish qobiliyatini o'quvclilarda tarbiyalashi kerak; g) teorema yo qonunlaning aytilishiga o'tkir diqqat eta bilishga, javobning, yozuvlarning, chizmalarning to'g'riligini va tugalligini baholay bilishga, qo'shimcha va tuzatishlar bera bilishga o'rgatishi kerak; d) so'rashda o'qituvchi boradigan savollar oz vaqt talab qiladigan, ravon, mazmunli bo'lishi shart. Yozma tekshirish ishlari (yozma ish; test nazorat ishlari) qisqa vaqtga 10-12 minutga mo'ljallab, ba'zilar esa ko'proq vaqtga 1-2 soatga mo'ljallab berilishi mumkin. Qisqa vaqtga mo'ljallangan yozma ishlarni darsning ikkinchi yarmida berish qulayroq va bunda ko'proq o'quvchilaming har hisoblashlarni tez bajara olishlarini tekshirish, ayniy shakl o'zgartirishlarni bajara bilishini tayyor tenglamalami tez yecha bilishini, geometrik figuralaming xossalarini aytib bera olishlarini tekshirishlar ko'zda tutilgan bo'lishi kerak. ishlovchi vositalar va natijani Web-saxifalarga qo‘shish mexanizmlarini birlashtirish o‘rtasida eng qulay yechimi topilgan. SWF ni qo‘shimcha imkoniyatlardan yana biri bu uning moslashuvchanligidir, ya‘ni bu format barcha platformalarda (MacOS sistemali Macintosh kompyuterlari yoki Windows sistemali IBM kompyuterlarida) ishlatilishi mumkin. SWF ning yana bir qulay imkoniyati uning yordamida yaratilgan tasvirlar nafaqat animasiyali bo‘lishi, balki interaktiv elementlar va tovush bilan boyitilishi mumkin. CamStudio dasturi. CamStudio –ochiq kodli dastur bo‘lib Windows OT 25 larda ishlaydi, asosan ekrandagi jarayonlarni audio-visual qo‘llanma ko‘rinishida saqlab qo‘yish, ovozlarni yozish vazifasini bajaradi hamda AVI va SWF fayl formatda audiovisual qo‘llanma larni saqlaydi. 1-rasm CamStudio dasturi Wink Dasturi. Wink Dasturi dars namoyishi ― Презентация larini‖ ekrandagi jarayonlarni rasm korinishida saqlaydi hamda yaratilgan namoyishlarga matn, tugmalar, ma‘lumotlarni kiritish imkoniyatlari mavjud. 2-rasm Wink dasturi ko’rinishi Turli fayl formatlari jumladan EXE, FLV, HTML, va bosqalarni qo‘llash imkoniyati mavjud. Dastur Windows muhiti hamda Linux muhiti uchun ishlab chiqilgan. Webineria dasturi. Webineria dasturi – ochiq kodli dastur bo‘lib, ekrandagi jarayonlarni audiovisual qo‘llanma ko‘rinishida saqlasb keyinchalik ko‘rish uchun mo‘ljallangan. Yozilayotgan audio-visual qo‘llanma fayylar avval AVI formatida saqlanadi keyinchalik zaruriyat tug‘ilsa Flash FLV formatiga o‘zgartirish mumkin. Yozilayotgan jarayonni boshlash hamda tohtatish mahsus tugmalar asosida bajariladi. Bularga qo‘shimcha sifatida 2-xil ma‘nba (ekran va Veb kamera) dan kelayotgan tasvirlarni birlashtirish 26 imkoniyati mavjud. 3-rasm. Webineria dasturi asosiy oynasi Dastur faqatgina Windows sinfiga oid Operatsion tizimlarda ishlatiladi. AutoPlay Media Studio 8 dasturi tafsifi . Bu dastur disklarni avtomatik ishga tushiriluvchi vizual qobiqlar yaratishga mo‘ljallangan dastur hisoblanadi. Bu dastur yordamida elektron darsliklar, CD\DVD tashrifnomalar, taqdimot va soddda o‘yinlar yaratish mumkin. Dasturning eng qulay tomoni dasturlash tillari bilan notanish voydalanuvchilar ham undan muvofaqqiyatli foydalanishlari mumkin. C++, Java, Visual Basic dasturlash texnologiyalaridan xabardor shaxslar uchun bu dasturning imkoniyatlari yanada kengroqdir. 2.2. Informatika va axborot texnologiyalari fanidan nazariy-metodik majmua yaratishda AutoPlay dasturi AutoPlay Media Studio 8.0.6.0. dasturi bilan ishlash uchun minimal talablar:  Operatsion tizim: Windows 2000, Windows XP, Windows Vista, Windows 7 va undan yangilari.  Prosessor Pentium 4 va undan yangilari.  OXS 256 МБ yoki undan yuqori.  Ekran sig‘imi 1024x768 piksel va undan yuqori.  Ranglar sifati 16 bit yoki undan yuqori. 27  Xotirada o‘rnatish uchun bo‘sh joy sig‘imi 100 МБ .  Sichqoncha.  DirectX 7 va undan yangilari.  Internet Explorer 4.0 va undan yangilari.  Adobe Flash Player 8 va undan yangilari.  Adobe Reader 8 va undan yangilari. Dastur interfeysi. Auto Play Media Studio dasturi bosh oynasi 1-rasmda keltirilgan va bu oynani 6 ta maydonga ajratish mumkin. AutoPlay Media Studio 1. Menyu qatori. 2. Asboblar paneli. 3. Loihaninig yo‘l ko‘rsatuvchisi. 4. Obyekt xususiyatlari paneli. 5. Ishchi maydon. 6. Loyiha o‘lchami paneli. 28 4-rasm. AutoPlay Media Studio bosh oynasi. Menyu qatori o‘z ichiga quyidagilarni oladi:  Fayl.  Sozlash.  To’xri joylashtirish  Saxifa.  Muloqot.  Obyekt.  Loiha.  Nashr qilish .  Ko’rinish.  Asboblar.  Yordam. Yangi loiha yaratish bosqichlari. AutoPlay Media Studio dasturi o‘rnatilgach uni ishga tushirsak quyidagi muloqot oynasi hosil bo‘ladi. 29 5-rasm. AutoPlay dasurida yangi loyiha yaratish oynasi. Yangi loiha yaratish uchun hosil bo‘lgan oynadan Создать новый проект tugmasini aktivlashtiramiz. Yangi hosil bolgan oynadan Blank Project bandini tanlab loiha nomini kiritish va ОК tugmasini faollashtirish lozim. 30 6-rasm. AutoPlay dasturida yangi lohihalar oynasi. Natijada bo‘sh oynadan iborat yangi loiha hosil bo‘ladi. Yangi sahifaga fon berish jarayonini ko‘rib o‘tamiz. Buning uchun istalgan rasmni o‘lchamlarini 800×600 ga keltirish kerak. Fonni o‘rnatishdan oldin loiha oynasi o‘lchamlarini almashtirish lozim. Buning uchun bosh menyudan Project-Settings tanlanadi. 31 Xulosa Ta’lim jarayonini avtomatlashtirishning qulay vositalaridan biri bu ta’lim jarayonida turli xil elektron o’quv qo’llanmalar, o’rgatuvchi va nazorat qiluvchi dasturlardan foydalanishdir. Ushbu bitiruv malakaviy ishida 5-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fani bo’yicha elektron o’quv qo’llanma yaratishning barcha nazariy va amaliy asoslari ishlab chiqildi va quyidagi natijalar olindi: −elektron o’quv qo’llanmalar, ularning turlari va o’quv jarayonidagi ahamiyati o’rganildi; −5-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan uslubiy elektron maxsulotlarning sifatini baholash mezonlari, elektron darslkning sifati va asosiy ko’rsatkichlari o’rganildi; −5-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan elektron o’quv qo’llanmalarni yaratishda bo’limlarga ajratish va mavzularga uzviy bog’lash o’rganildi. − elektron o’quv qo’llanmalarni yaratishning dasturiy vositalari, ularning turlari va afzalliklari o’rganildi; − “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan elektron o’quv qo’llanmanining tuzilishi ishlab chiqildi; −“Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan elektron o’quv qo’llanma yaratildi; −5-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan elektron o’quv qo’llanmadan foydalanish uchun ko’rsatmalar ishlab chiqildi; Yaratilgan 5-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan elektron o’quv qo’llanma mazkur fan bo’yicha nazariy va amaliy bilimlarni o’z ichiga oladi. Bundan tashqari mazkur fan bo’yicha. Yaratilgan elektron o’quv qo’llanmadan o’quvchilar va o’qituvchilar ta’lim jarayonida va mustaqil ishlashlari uchun foydalanishlari mumkin. 32 Foydalangan adabiyotlar 1. Informatika va hisoblash texnikasi asoslari. 9-sinf. Darslik. B.J.Boltayev, A.R. Azamatov, ... . Cho’lpon Toshkent-2015. 2. Informatika O’qituvchilar uchun metodik qo’llanma. 5-9 sinf. B.Boltayev, A.Po’latova. Tafakkur bo’stoni. Toshkent 2013. 3. Informatika va hisoblash texnikasi asoslari. O’qituvchilar uchun metodik qo’llanma. 9-sinf. B.Boltayev, A. Azamatov, A. Asqarov Toshkent 2011. 4. Axborot Kommunikatsiya texnologiyalari Izohli lug’ati. Toshkent 2011- yil. 5. Informatika (Ensiklopediya boshlovchilar uchun) D.A.Pospelova. Moskva “Pedagogika-Press” nashriyoti 2000 yil. 6. Algoritmlash va dasturlash asoslari. Kasb – hunar kollejlari uchun o’quv qo’llanma. A.R.Azamatov. Cho’lpon Toshkent – 2010 7. Informatika-9. Dasturlashga doir masalalar yechish. Uslubiy qo’llanma. M. Tashov. Chust – 2008. Internet resurslar 8. www.uzedu.uz 9. www.ziyonet.uz 10. www.edunet.uz 11. http://darsliklar.ru/informatika 33

5-sinf Informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron o‘quv-uslubiy majmua yaratish metodikasi

Купить