Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 1.4MB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 10 Mart 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Jismoniy tarbiya

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

34 Sotish

6-sinfda basketbol bo‘yicha jismoniy tarbiya darslarida to‘pni bir qo‘li bilan tashlashni o‘rgatish metodikasi

Sotib olish
6-sinfda basketbol bo‘yicha jismoniy tarbiya darslarida to‘pni bir qo‘li bilan tashlashni o‘rgatish metodikasi Mundarija: Kirish…………………………………………………………………………….2 ASOSIY QISM 1.1 Basketbol o‘yinining kelib chiqishi va rivojlanishi……………………….5 1.2 Basketbol maydoni o‘lchamlari va standartlari ………………...……….10 1.3 Basketbol o‘yinida to‘pni bir qo‘li bilan tashlashni o‘rgatish metodikasi………………………………………………………………………24 Xulosa.…………………………………………………………………………..35 Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………………..36 1 Kirish O‘zbekiston sportchilarini kompleks tayyorlash to‘g‘risidagi, “Sport ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish orqali olimpiya va paralimpiya sport turlari bo‘yicha sportchilar zahirasini shakllantirish sifatini yanada oshirish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorlari mamlakatimiz sportini yanada rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etayotir. Shuningdek, sohada yosh va tajribali mutaxassislarni tayyorlash, ularning mamlakat, Osiyo hamda xalqaro sport musobaqalarida faol ishtirokini ta’minlashda dasturilamal va huquqiy asos bo‘lib xizmat qiladi. Yuqoridagi qarorlar va dasturdan kelib chiqib malakat miqiyosida jismoniy tarbiya va sport ta’limini yanada yuksaltirish, sportchilar zaxiralarini maqsadli tayyorlash, 2024 yil Parijda bo‘lib o‘tadigan XXXIII yozgi Olimpiya va XVII Paralimpiya o‘yinlariga alohida tayyorgarlik ko‘rish, aholi salomatligini jismoniy tarbiya va sport orqali mustahkamlashga alohida e’tibor qaratish zarur. Buning uchun kadrlar salohiyatini yanada oshirish, sport tayyorgarligi eng muvaffaqiyatli tizimga ega bo‘lgan xorijiy mamlakatlar tajribasini o‘rganish, yangicha fikrlaydigan mutaxasis hamda murabbiylarni tayyorlash uchun eng yangi sport texnologiyalaridan foydalanish, sport ixtisosligidagi xorijiy oliy ta’lim muassasalari va sportchilarni tayyorlash markazlari faoliyatini qiyosiy tahlil qilish lozim.Natijada so‘ngi yillarda ushbu sohada to‘planib qolgan muammolarni bartaraf etish orqali o‘zbek sportining jahondagi nufuzini yanada oshirish, barcha aholi qatlamlari, ayniqsa yoshlarning sog‘lom turmush tarziga intilishlarini ta’minlash, ularni mardlik, sadoqat, Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalashga keng imkoniyatlar yaratiladi. Mamlakatimiz qudratini belgilaydigan omillar ko‘p. Biroq ularning eng asosiylaridan biri shu yurtda voyaga etayotgan yuksak ma’naviyatli, jismoniy sog‘lom, har tomonlama barkamol avloddir. Shahar va qishloqlarimizda bolalar sportini yanada rivojlantirish maqsadida o‘nlab zamonaviy sport majmualari va stadionlar bunyod etildi.2011yilda manzilli qurilish dasturida bolalar sporti ob’ektlari, musiqa va san’at maktablari barpo etish, rekonstrukstiya qilish va kapital ta’mirlash bo‘yicha belgilangan topshiriqlar to‘la bajarilda. 2 Sport yoshlarimiz hayotiga tobora chuqur kirib borayotgani, minglab yigit- qizlar sport bilan shug‘ullanishni kundalik vazifasiga aylantirgani ularning jismoniy holatiga, salomatligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Jumladan 2005- 2016-2017 yillarda mutlaq sog‘lom bolalar mamlakat bo‘yicha 52,7 % dan 96 %gacha o‘sdi, surunkali kasalliklarga chalingan bolalar soni esa keskin kamaydi. O‘g‘il va qiz bolalarning o‘rtacha bo‘yi va vazni oshmoqda. Harbiy xizmatga chaqirilgan yoshlar orasida xizmatga loyiq deb topilganlar sezilarli darajada ortgani ham bu boradagi ishlarning amaliy natijasidir. Haqiqattan ham sog‘lom avlod tarbiyasini keng jamoatchilikning ishtirokisiz amalga oshirib bo‘lmaydi. Mutaxasislarning tasdiqlashlaricha, kelajak avlodning sog‘lom bulishi 50% turmush tarziga, 5 - 20% sotsial va tabiiy sharoitlaga, irsiy va shu singari omillarga bog‘liq ekan. Aholi ko‘pchilik qismining sog‘lom o‘sishi, asosan, jismoniy tarbiya va sport sohasida amalga oshirayotgan va shu soha hodimlarining olib borayotgan ishlari bilan bog‘liq. Taraqqiy etgan mamlakatlarda millatning sog‘lomlashtirishga asosan jismoniy tarbiya va sport omillari bilan erishilayotgani hech kimga sir emas. Demak bu ham o‘sib kelayotgan avlodning jismonan har tamonlama uyg‘un kamol toptirish muqaddas burchimizdir. Bolalarning barcha fanlardan chuqur bilimlarga ega bo‘lishlarini ta’minlashning muhim omili, ularning sog‘lig‘ini mustahkamlashdan iborat bo‘lib ,bunda jismoniy tarbiya darsi asosiy vosita bo‘lib xizmat qilmoqda. Sport turlari bilan shug‘ullanish odatda bir bosqichlarga, ya’ni boshlang‘ich tayyorgarlik, o‘quv-mashq hamda sport mahorati bosqichlarga bo‘linadi.Ob-havo qulay bo‘lgan kunlari bolalar faolligini oshirish uchun yaxshi imkoniyat tug‘iladi. Buning uchun qulay, katta va keng bo‘lgan sport anjomlari bilan jihozlangan maydonchani tanlash kerak. Bolalar kuch va chidamlilik faol rivojlanayotganligi tufayli voleybol, basketbol, futbol, engil atletika, kurash, velosport, eshkak eshish va boshqa sport turlari bilan muntazam shug‘ullanmoqdalar. 3 Ta’lim muassasida bolalarga jismoniy tarbiya darsini olib borishda quyidagi maxsus jismoniy sifat va qoidalarga e’tibor beriladi: yugirish, sakrash, uloqtirish, irg‘itish, ushlab olish muvozanatini saqlash kabi jismoniy harakatlarni tartibli bajarish. Jismoniy tarbiya darslarida voleybol mashg‘ulotlarini o‘tkazishdan – bolalarni, aqlan, ruhan, jismonan tetiklik, jismoniy sifat, jismoniy tayorgarlik, mustahkam, irodali bo‘lib o‘sishga har bir murabbiy va o‘qituvchi muhim rol o‘ynaydi. Kurs ishning dolzarbligi . Yosh sportchilar deganda avvalo umumta’lim maktablardagi sport to‘garaklari va sport maktablardagi kichik yoshli guruhlarda shug‘ullanuvchi o‘g‘il - qizlar va bolalarni tushunamiz.Ularda asosan maxsus jismoniy tayyorgarlik va jismoniy sifatlar darajasini oshirish va maxsus mashqlarni o‘rgatish asosiy dolzarb masala bo‘lib qoldi. Tabiiyki bunday tarbiyaviy jarayonlarda jismoniy sifatlarni tarbiyalashga alohida e’tibor beriladi. Bunda murabbiyning iste’dodi, tajribalari muhim o‘rin egallaydi. Kurs ishining qaqsad va vazifalar .Ularda asosan jismoniy tayyorgarlikdarajasini oshirish va maxsus mashqlarni ( sport turlariga qarab) o‘rgatish asosiy maqsad hisoblanadi.Shug‘ullanuvchilarda jismoniy sifatlarni tarbiyalash uchun beriladigan maxsus mashqlar ularning yosh xususiyatlariga va jismoniy sifatlarning qulay yosh davrlariga qarab tanlanishi va rivojlantirishi juda muhim o‘rin egallaydi. Kurs ishi tuzilishi va hajmi. Kurs ishi kirish, asosiy qism , xulosalar, adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Kurs i sh i 36 betdan iborat matnda bayon qilingan, 9 ta rasm bilan yoritilgan. Adabiyotlar ro‘yxati 7 ta manbani o‘z ichiga oladi, 5 ta i nternet saytlari. 4 ASOSIY QISM 1.1 Basketbol o‘yinining kelisb chiqishi va rivojlanishi Basketbol o‘yini ham sport o‘yinlarining tarkibiy qismi hisoblanadi. Shu tufayli u O‘zbekiston Respublikasining yangi Davlat ta’lim standarti va uning kollejlar uchun dasturidan munosib o‘rin egallagan. Bu o‘yinni butun dunyoda kichik ham, katta ham birdek qiziqib o‘ynaydi. Vatanimizga basketbol o‘yini 1920- yillardan kirib keldi. U hozirda barcha o‘quv muassasalarining dasturiga kiritilgan. Aslida, bu o‘yin bundan 110 yil muqaddam AQSHda paydo bo‘lgan. Uni Springfild kolleji jismoniy tarbiya o‘qituvchisi Jeyms Neysmit o‘ylab topgan va o‘z talabalari bilan o‘ynagan. O‘sha paytlarda to‘p hozirgidek halqaga otilmas, balki oddiy savatga tashlanardi. „Basketbol“ inglizcha so‘z bo‘lib, u „basket“ — „savat“, „bol“ — „to‘p“ degan ma’noni anglatadi. Basketbol maydoni.Basketbol ustuni va shiti 5 Basketbol ( inglizcha : basket ; so zidan olinganʻ bo lib, ʻ basket — savat , ‘ ball’ — to p ʻ ) har birida beshtadan o yinchi ishtirok ʻ etadigan jamoaviy sport turidir. O yindan bosh maqsad ʻ — to pni qo l bilan ʻ ʻ o ynagan holda 3,05 m balandlikdagi shitga mustahkamlangan savatga ʻ tushirib, imkon qadar ko proq ochko olish. Har bir jamoada beshtadan ʻ o yinchi ishtirok etadi. Jahondagi eng kuchli basketbol ligasi ham ʻ Milliy Basketbol Assotsiatsiyasi (MBA) dir. Liganing nomdor professional basketbolchilari 1992- yilgi Olimpiadadan boshlab AQSH t/j sharafini yirik musobaqalarda xam ximoya qilib kelmoqda. Olimpiada o yinlari basketbol turnirida eng ʻ ko p ʻ AQSH t/j golib chiqqan — 12-marta, Faqatgina SSSR 2-marta (1972, 1988), Yugoslaviya (1980) va Argentina (2004) Olimpiada chempioni nomini tortib olgan. Basketbol tarixidagi eng buyuk o yinchilar AQSHlik Karim ʻ Abduljabbar, Lerri Berd, Medjik Djonson, Uilt CHemberlen, Uilyam Rassel, Maykl Jordon xisoblanishadi. Zamonaviy basketbol yulduzlaridan SHakil O nil, Kobi Brayant, Tim Dankan, Alen Ayverson, Lebron Djeymslarni ʻ e tirof etish mumkin. Yevropa basketboli yulduzlaridan rossiyalik Andrey ʼ Kirilenko, germaniyalik D irk Novitski, ispaniyalik Pou Gazol, serbiyalik Predrag Stoyakovich va fransiyalik Toni Parkerlarni e tirof etish mumkin. ʼ SHuningdek xitoylik Yao Min va argentinalik Emmanuel Jinobili xam Dune 6 basketbol ixlosmandlari orasida katta nufuzga ega.Basketbol topining og‘irligi:600-650g pozitsiyalari basketbol to piʻ Odatda, basketbol o yinchilari quyidagi pozitsiyalarda o ynashadi: ʻ ʻ  Hujumkor himoyachi ( ing. Shooting guard, SG ); uning vazifasi — uzoq masofadan to pni savatga tushirish. Jamoa himoyalanayotganda esa, uch ochkolik zarbalardan ʻ savatni himoya qilish. Ularni jamoaning „snayperi“ deb ham atash mumkin. Ular chaqqon va tezkor bo lishadi. ʻ  Shuningdek, yaxshi sakray olishadi. O rtacha bo yi taxminan 193-201 sm ni ʻ ʻ tashkil qiladi. Shuni alohida ta kidlash lozimki, ko plab basketbol afsonalari, ʼ ʻ masalan, Michael Jordan , Reggie Miller , Clyde Drexler , Oscar Robertson , Jerry West , Allan Houston , Allan Iverson , Kobe Bryant , Dwayne Wade kabilar aynan hujumkor himoyachi bo lishgan. Hozirgi kunda o ynayotgan NBA ʻ ʻ o yinchilaridan ʻ James Harden va Klay Thompsonni ham alohida aytib o tish ʻ mumkin.  Jamoaning „miya“si. Hamma hujumlar aynan shu o yinchi orqali boshlanadi. ʻ  U maydondagi barcha o yinchilarning joylashuvi vaziyatini va imkoinyatlarini ʻ o rganib, hujum uchun kerakli yo nalishni tanlaydi. To p bilan muomala qilish ʻ ʻ ʻ darajasi juda yuqori. Maydonni yaxshi ko ra olishadi. Himoya vaqtida esa raqib ʻ tezkor qarshi hujumga o tib ketishining oldini olishadi. Jamoaning boshqa ʻ o yinchilariga nisbatan biroz past bo yli bo lishi ham mumkin. O rtacha bo yi ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ 7 taxminan 185-195 sm ni tashkil qiladi. Bu pozitsiyada o ynagan eng mashhurʻ o yinchi bu ʻ Magic Johnsondir .  U 3-marta NBAning eng qimmatli o yinchisi deb e tirof etilgan. Bunday unvonga ʻ ʼ yana Oscar Robertson , Allen Iverson , Steve Nash va Stephen Currylar erishishgan. NBA bo yicha eng ko p samarali to p uzatishlar soni 15086 ga teng bo lib, bu ʻ ʻ ʻ ʻ natija John Stockton ga tegishli.  Kichik hujumchi ( ing. Small forward, SF ); vazifasi hujumkor himoyachinikiga o xshash, lekin bo y jihatdan biroz balandroq bo lishadi (o rtacha bo yi taxminan ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ 195-210 sm), shuningdek, maydonning istalgan nuqtasidan savatga to p tashlay ʻ oladi, raqib to plarini qaytarish uchun blok qo yishadi. ʻ ʻ  Bu pozitsiyada o ynaydigan mashhur o yinchilardan ʻ ʻ LeBron James , Kevin Durant , Skotty Pippen , Carmelo Anthony va rossiyalik basketbolchi Andrei Kirilenko larni aytib o tish mumkin. ʻ  Og ir hujumchi ( ʻ ing. Power forward, PF ); asosiy vazifasi hujum vaqtida va himoyalanishda savatdan qaytgan to plarni qo lga kiritish. Shu sababli bu ʻ ʻ pozitsiyada o ynaydigan o yinchilar jismonan baquvvat va chidamli bo lishadi. ʻ ʻ ʻ O rtacha bo yi taxminan 200-215 sm ni tashkil etadi. Asosan, to pni savatga ʻ ʻ ʻ slem- dank ko rinishida tushirishadi. ʻ  Boshqa pozitsiyadagi o yinchilar, masalan, hujumkor himoyachi yoki kichik ʻ hujumchi ham bunday dankni amalga oshirishi mumkin. Lekin og ir hujumchilar ʻ bu zarbani mutlaqo boshqacha kuch bilan ijro etishadi. Bu pozitsiyada o ynagan ʻ Kevin Garnett , Tim Duncan , Dirk Nowitzki , Dennis Rodman , Ben Wallace kabi o yinchilarni misol qilib keltirishimiz mumkin. ʻ  Markaziy o yinchi ( ʻ ing. Center, C ); uning vazifasi — jamoa himoyalanayotganda, savatni himoya qilish va raqibga savatdan qaytgan to p ( ʻ ing. rebound )ni qo lga ʻ kiritishiga yo l qo ymaslik. Hujum vaqtida esa, aynan savatdan qaytgan to plarni ʻ ʻ ʻ raqib savatiga tushirish bilan shug ullanishadi. Bu toifadagi basketbolchilar ʻ jamoaning boshqa a zolariga nisbatan bo ydorroq va jismonan baquvvatroq ʼ ʻ bo lishadi. Jarimadan to pni savatga tushirishda esa, ko rsatkichlari 70 ʻ ʻ ʻ % dan kamroq bo ladi. O rtacha bo yi taxminan 210-225 sm bo ladi. ʻ ʻ ʻ ʻ Bu pozitsiyada 8 o ynagan eng yorqin basketbolchilardan biriʻ — bu Uilt Chemberlendir . Uning ba zi rekordlari haligacha ham yangilanmagan (masalan, u bitta o yinda 100 ochko ʼ ʻ to plagan yagona o yinchi hisoblanadi). Shuningdek, ʻ ʻ Shaquille O‘Neal , Alexsander Belov , Arvydas Sabonis , Yao Min , Dwight Howard , Patric Young , David Robinson , Kareem Abdul-Jabbar kabi o yinchilar ham basketbol ʻ tarixidagi eng kuchli markaziy o yinchilar hisoblanadi. ʻ Basketbol maydonining o‘lchovlari Talabalar darajasida sudlar 26 dan 15 metrgacha o‘lchaydilar. Havaskor basketbolda chora-tadbirlar juda xilma-xil bo‘lishi mumkin.Savatlar har doim poldan 3 metr balandlikda bo‘lishi kerak, faqat ayrim yoshlar musobaqalarida bundan mustasno. Basketbol maydonchalarida ikkita savatda uchta nuqta yoyi bor.Darvoza ortida tayyorlangan savat uch ballga teng; chiziqdan yasalgan bittasi yoki o‘yinchining oyog‘i chiziqqa tekkanida ikki ochkoga teng.Tomning konstruktsiyasi yoki shiftining ichki qismining poldan balandligi har bir sport yo‘nalishi bo‘yicha belgilanadi va juda muhim dizayn omilidir.Odatda basketbol maydonchasi minimal balandligi 7,7 metrga teng bo‘lishi kerak, ammo balandligi 8,23 metr bo‘lishi tavsiya etiladi. 9 1.2 Basketbol maydoni o‘lchamlari va standartlari Ushbu federatsiya basketbol bo‘yicha xalqaro musobaqalarni tashkil qiladi va nazorat qiladi; basketbol bo‘yicha Jahon kubogi, basketbol bo‘yicha Olimpiya musobaqasi va 3 × 3 basketbol musobaqasi va boshqalar.Uning farmoyishlariga quyidagilar kiradi: basketbolning rasmiy qoidalari, o‘yin uchun zarur bo‘lgan jihozlar va jihozlar.Shuningdek, ular federatsiyaga a’zo 214 mamlakat o‘rtasida sportchilarni o‘tkazish uchun javobgardir, shuningdek, a’zolarni boshqarish kerak bo‘lgan qoidalar. Federatsiyaning 5 qit’ada vakolatxonalari mavjud. Sud mahkam tekis va qattiq yuzaga, to‘siqlardan xoli bo‘lishi va chegara chizig‘ining ichki chetidan o‘lchangan uzunligi 28 metr, kengligi 15 metr bo‘lishi kerak.Barcha chiziqlar 5 sm kenglikda, oq rangda chizilgan va to‘liq ko‘rinadigan bo‘lishi kerak. Jamoa skameykalari joylashgan maydon maydon tashqarisida belgilanishi va ikki qator bilan chegaralanishi kerak.Sud chegara chiziqlari bilan cheklanishi kerak. Ushbu satrlar sud tarkibiga kirmaydi. Har qanday to‘siq, shu jumladan skameykalarda o‘tirgan jamoa suddan kamida ikki metr masofada bo‘lishi kerak.Erkin uloqtirish chizig‘i har bir so‘nggi chiziqqa parallel ravishda tortilishi kerak. 10 Uning chekkasi marra chizig‘ining ichki chizig‘idan 5,8 metr masofada bo‘lishi va uzunligi 3,6 metr bo‘lishi kerak. Uning o‘rta nuqtasi ikkita so‘nggi chiziqning o‘rta nuqtasini birlashtirgan xayoliy chiziqda bo‘lishi kerak.Cheklangan joylar to‘rtburchaklar shaklida maydonchada belgilangan va chekka chiziqlar, kengaytirilgan erkin otish chiziqlari va so‘nggi chiziqlardan kelib chiqqan chiziqlar bilan chegaralangan bo‘lishi kerak.Uning chekkalari so‘nggi chiziqlarning o‘rta nuqtasidan 2,45 metr masofada va kengaytirilgan erkin otish maydonining tashqi chetida tugashi kerak.Ushbu chiziqlar, so‘nggi chiziqlar bundan mustasno, cheklangan maydonning bir qismidir. Cheklangan joylarning ichki qismi bitta rangga bo‘yalgan bo‘lishi kerak.Uch ochko to‘plash maydoni maydonning barcha qavatlari bo‘lishi kerak, faqat raqib savati yaqinidagi maydon bundan mustasno; cheklangan va so‘nggi chiziqlarga perpendikulyar ravishda cho‘zilgan ikkita parallel chiziq bilan, shu jumladan tashqi tomoni sensorli chiziqlarning ichki chetidan 0,9 metr masofada.Darvoza 6,75 metr radiusga ega bo‘lishi kerak, u raqib savati markazining ostidagi qavatdagi nuqtadan darvozaning tashqi chetiga qadar o‘lchanadi.Erdagi nuqtaning so‘nggi chiziqning o‘rta nuqtasining ichki chetidan masofasi 1575 metrni tashkil qiladi. Yoy parallel chiziqlarga biriktirilgan. Uch nuqta chiziq uch nuqtali maydonga tegishli emas.Uzunligi 0,15 metr bo‘lgan ikkita chiziq maydon tashqarisida, tablo taxtasi qarshisidagi sensorli chiziqda belgilanishi kerak. Chiziqlarning tashqi qirrasi eng yaqin marra chizig‘ining ichki chetidan 8325 metr masofada bo‘lishi kerak. Bu xizmat ko‘rsatish liniyalari.Basketbol halqasining minimal ichki diametri 450 mm va maksimal diametri 459 mm bo‘lishi kerak. U qattiq metalldan yasalgan va to‘q sariq rangga bo‘yalgan bo‘lishi kerak. Metallning minimal diametri 16 mm, maksimal 22 mm bo‘lishi kerak.Taxta shaffof, aks ettirmaydigan, tekis yuzaga ega bo‘lishi va tashqi qirrasi atrofida himoya qo‘llab-quvvatlovchi tuzilishga ega bo‘lishi kerak. U singan holda bo‘laklar ajralib ketmaydigan tarzda ishlab chiqarilishi kerak.Uzunligi 1,8 metrni 1505 metrga o‘lchashi kerak. Pastki kvadrat 0,590 metrni 0,450 metr balandlikda o‘lchashi kerak. Kvadrat taxtaning markazida joylashgan bo‘lishi kerak. 11 To‘plar sharsimon, kengligi 6,35 mm dan oshmasligi kerak bo‘lgan qora tikuvli bo‘lishi kerak. Ular bitta to‘q sariq rang yoki FIBA tomonidan tasdiqlangan ranglar kombinatsiyasi bo‘lishi kerak. Ularni havo bosimiga etkazish kerak, u to‘pning pastki qismidan o‘lchangan taxminan 1800 mm balandlikdan mahkamga tashlanganida, 1200 mm dan 1400 mm gacha balandlikka ko‘tariladi.Ushbu masofa to‘pning yuqori qismidan o‘lchanishi va uning kattaligi bilan belgilanishi kerak. "Basketbol Arena" bu erga yo‘naltiriladi. Londondagi arenaga qarang Basketbol arenasi London) . Milliy basketbol assotsiatsiyasi Mayami Xit uy sudi. Yilda basketbol basketbol maydoni to‘rtburchaklar qavatdan tashkil topgan, har ikki uchida savatlar bo‘lgan o‘yin yuzasi. Professional yoki uyushgan basketbolda, ayniqsa bino ichida o‘ynaganda, odatda a yog‘och , ko‘pincha chinor , va juda jilolangan va 10 metrli jant bilan to‘ldirilgan. Tashqi yuzalar odatda standart yulka materiallaridan tayyorlanadi beton yoki asfalt .Basketbol maydonchalari turli o‘lchamlarda. In Milliy basketbol assotsiatsiyasi (NBA), sud 94 x 50 fut (28,7 x 15,2 m).Ostida Xalqaro basketbol federatsiyasi (FIBA) qoidalari, [1] sud bir oz 12 kichikroq bo‘lib, uning o‘lchami 28 dan 15 metrgacha (91,9 x 49,2 fut). Havaskor basketbolda sud maydonchalari katta farq qiladi. Savatlar har doim poldan 3,05 m balandlikda (ehtimol yoshlar musobaqasidan tashqari). Basketbol maydonchalarida ikkala savatda ham uch nuqtadan yoy bor. Ushbu kamon ortidan qilingan savat uch ballga teng; ushbu chiziq ichidan yasalgan yoki o‘yinchining oyog‘i chiziqqa tegib turgan savat 2 ballga teng. Erkin uloqtirish chizig‘i, qo‘pol zarba berayotganda turgan joy uchburchak yoyi ichida, orqa panel tekisligidan 15 metr masofada joylashgan. Noqonuniy zarba 1 ochkoni tashkil etadi, ammo agar zarba zarbasi chizig‘idan o‘yin paytida qilingan bo‘lsa, u hali ham 2 ballga teng. Diagrammalar  Basketbol maydonchasining kompozit diagrammasi yarmi), NBA (ikkala yarmi) va NCAA (erkaklar va ayollar uchun - faqat pastki yarmi) belgilar Orqa taxta va savat Jadval 1. NCAA I bo‘limi Erkaklar o‘yinida ushbu o‘lchamlardan 2019-20 yilgi mavsumda Divizionlar bilan foydalanilgan II va III ularni 2020–21 yilgi mavsum uchun qabul qilish. 2. NBA uch nuqtali chizig‘i chiziqdan boshlang‘ich chiziqdan boshlanib, 23,75 fut (7,24 m) yoyni kesib o‘tgandan so‘ng tugaydigan zonada 3 fut (0,91 m) masofada joylashgan. 22 fut (6,70 m) masofa faqat savat markazining chap va o‘ng tomonida joylashgan uch nuqtali chiziqda joylashgan. FIBA uch nuqtali chizig‘i asosiy chiziqdan boshlanadigan va 22,1 fut (6,75 m) yoyni kesib o‘tganda tugaydigan zonadagi yon chiziqdan 2,95 fut (0,90 m) masofada joylashgan. 21,65 fut (6,60 m) masofa faqat savat markazining chap va o‘ng tomonida joylashgan uch nuqtali chiziqda joylashgan. 3. NCAA erkaklarining uch nuqtali chizig‘i savatning o‘rtasidan FIBA chizig‘i bilan bir xil masofada joylashgan, ammo NCAA mahkamasi kengroq bo‘lganligi sababli burchaklardagi chiziqdan 3,33 fut (1,02 m) masofada joylashgan. 13 4. NCAA ayollar yoyi savatning o‘rtasidan o‘tuvchi va chiziq chizig‘iga parallel ravishda xayoliy chiziq bilan chegaralangan 180 ° yoyi davomida uzluksiz. 5. Ushbu xayoliy chiziqdan tortib to boshlang‘ichgacha, yoy yon chiziqdan 4,25 fut (1,30 m) ga teng. Basketbol maydoniga tegishli eng muhim atamalar Markaz doirasi Uchrashuvdan oldin ushbu maydonga kirishga ruxsat berilgan ikkita o‘yinchi - bu sakrash to‘pi bilan bahslashadigan o‘yinchilar (odatda, lekin har doim ham markazda emas). Hakam to‘pni havoga uloqtirganda ikkala futbolchi ham sakrashadi, har biri to‘pni o‘z jamoasi o‘yinchisining qo‘liga urishga harakat qiladi. Uch nuqta chiziq Uch nuqta chiziq - bu ikki nuqtali maydonni uch nuqtali maydon ; ushbu chiziqdan tashqariga o‘tkazilgan har qanday zarba uch ochko hisoblanadi. Agar o‘q otayotgan o‘yinchi chiziqda qadam bossa, u ikki nuqta sifatida hisoblanadi. Uch nuqta chizig‘idan tashqarida otish paytida qilingan har qanday qoidabuzarlik o‘yinchiga uchtasini beradi erkin zarbalar agar o‘q otilmasa, bittasi kirsa. Gacha bo‘lgan masofa uch ochko savatning o‘rtasidan chiziq sathga yoki ligaga qarab o‘zgarib turadi va bir necha bor o‘zgargan. Bu har bir masofadan foydalangan holda liga yoki darajadagi hozirgi masofalar:  19,75 fut (6,02 m): O‘rta maktablar (AQSh)  20,75 fut (6,32 m): NCAA ayollar 14  21,65 fut (6,60 m) dan 22,15 futgacha (6,75 m): FIBA va NCAA erkaklar  22 futdan (6,71 m) 22,15 futgacha (6,75 m): WNBA  22 futdan (6,71 m) 23,75 futgacha (7,24 m): NBA Qo‘shma Shtatlarning aksariyat o‘rta maktab birlashmalarida bu masofa 19,75 futni tashkil etadi. Ilgari bu masofa edi kollej basketboli shuningdek. 2007 yil 26-may kuni NCAA o‘yin qoidalari qo‘mitasi erkaklar uchun uchta nuqta chiziqni bir oyoq orqaga 20,75 futgacha ko‘chirishga rozi bo‘ldi. Ushbu qoida 2008-2009 yilgi mavsum uchun kuchga kirdi. Ayollar uchun uch ochkolik chiziq (NCAA) 2011-12 yilgi mavsum boshida bir oyoq orqaga 20,75 futgacha siljidi. 2019 yilgi mavsumda NCAA erkaklar o‘yin qoidalari qo‘mitasi FIBA kamonini ikki bosqichli dasturda qabul qildi, I divizion 2019-2020 yillarda yangi kamonni qabul qildi va boshqa NCAA bo‘limlari 2020-21 yillarda buni amalga oshirdi. NCAA ayollar yoyi hali o‘zgargani yo‘q.Amerika Qo‘shma Shtatlaridan tashqaridagi aksariyat mamlakatlarda, shuningdek, FIBA va NCAA erkaklar musobaqalarida qo‘llaniladigan xalqaro masofa hozirda 6,6 m (21,65 fut) dan 6,75 m (22,15 fut) gacha. WNBA burchak masofasidan tashqari FIBA kamonidan foydalanadi, bu erda minimal masofa NBA standarti 22 fut (6,71 m) ni tashkil qiladi. Uning chekkasi marra chizig‘ining ichki chizig‘idan 5,8 metr masofada bo‘lishi va uzunligi 3,6 metr bo‘lishi kerak. Uning o‘rta nuqtasi ikkita so‘nggi chiziqning o‘rta nuqtasini birlashtirgan xayoliy chiziqda bo‘lishi kerak.Cheklangan joylar to‘rtburchaklar shaklida maydonchada belgilangan va chekka chiziqlar, kengaytirilgan erkin otish chiziqlari va so‘nggi chiziqlardan kelib chiqqan chiziqlar bilan chegaralangan bo‘lishi kerak.Uning chekkalari so‘nggi chiziqlarning o‘rta nuqtasidan 2,45 metr masofada va kengaytirilgan erkin otish maydonining tashqi chetida tugashi kerak.Ushbu chiziqlar, so‘nggi chiziqlar bundan mustasno, cheklangan maydonning bir qismidir. Cheklangan joylarning ichki qismi bitta rangga bo‘yalgan bo‘lishi kerak.Uch ochko to‘plash maydoni maydonning barcha qavatlari bo‘lishi kerak, faqat raqib savati yaqinidagi maydon bundan mustasno; cheklangan va so‘nggi chiziqlarga perpendikulyar ravishda cho‘zilgan ikkita 15 parallel chiziq bilan, shu jumladan tashqi tomoni sensorli chiziqlarning ichki chetidan 0,9 metr masofada.Darvoza 6,75 metr radiusga ega bo‘lishi kerak, u raqib savati markazining ostidagi qavatdagi nuqtadan darvozaning tashqi chetiga qadar o‘lchanadi Perimetri Perimetr erkin otish chizig‘idan tashqarida va uch nuqta chiziq ichidagi maydonlar sifatida aniqlanadi. Ushbu maydondan konvertatsiya qilingan (muvaffaqiyatli bajarilgan) zarbalar NBA ning eski o‘yinlari paytida aytilganidek "perimetr zarbalari" yoki "tashqi zarbalar" deb nomlanadi. Agar o‘yinchining oyog‘i uch nuqtali chiziqda bo‘lsa, zarba perimetr zarbasi deb hisoblanadi. Pastki post savatga eng yaqin, ammo tashqarisida joylashgan joylar sifatida aqlanadi erkin uloqtirish chiziq.Ushbu yo‘nalish basketbol strategiyasining asosidir. Mahoratli past postchilar har bir o‘yinda ko‘p ochko to‘plashlari mumkin sakrab otish . Kavi Leonard 2-o‘yin davomida erkin to‘p tashlash chizig‘ida 2019 yil NBA finali . 16 kalit , erkin otish chizig‘i yoki soyali chiziq, savat ostidagi odatda bo‘yalgan maydonni anglatadi; NBA uchun uning eni 16 fut (4,9 m), NCAA uchun eni 12 fut (3,7 m); har ikkala holatda ham u orqa paneldan 15 metr (4,6 m) uzoqlikda joylashgan. To‘rtburchakning yuqori qismida erkin uloqtirish chiziq, uning orqasida o‘yinchilar qoidabuzarlik paytida tortishuvsiz zarbalar berishadi. Erkin uloqtirish chizig‘i atrofida 1,8 metr uzunlikdagi doira chizilgan radius ; da bajarilgandek, bu to‘pni sakrash misollari uchun ishlatiladi markaz doirasi . Erkin uloqtirish chizig‘idan 3 fut, erkin otish chizig‘idan 5 fut 8 masofada joylashgan ikkita 6 dyuymli xash chiziqlari cheklangan maydon bilan bog‘langan pastki himoya maydonchasini ko‘rsatadi. FIBA turnirlari uchun 2010 yilning oktyabridan buyon kaliti kengligi 4,9 m va uzunligi 5,8 m bo‘lgan to‘rtburchak bo‘lib kelgan. Ilgari u erkin otish chizig‘ida 3,7 metr (12 fut) kenglikda va oxirgi chiziqda 6 metr (19 fut va 6,25 dyuym) trapezoid edi.Kalit, birinchi navbatda, o‘yinchilarning raqiblar jamoasi savati ostida uzoq vaqt qolishlariga yo‘l qo‘ymaslik uchun ishlatiladi (maksimal uch soniya).Zaryad zonasi yoyi - bu to‘g‘ridan-to‘g‘ri savat ostidagi maydon atrofida chizilgan yarim dumaloq yoy. Ba’zi istisnolardan tashqari, himoyachi jamoaning a’zolari bu sohada ayblov qoidalarini buzolmaydilar, barcha Shimoliy Amerika qoidalarida zona zonasi kamonlari o‘rta maktab darajasidan yuqori emas ( NCAA erkaklar va ayollar, NBA va WNBA ) savat markazining pastidan 4 fut (1,22 m) radiusga ega. Zaryadsiz zonali kamon qoidasi birinchi marta 1997-98 yilgi mavsumda NBA basketbolining har qanday darajasida paydo bo‘lgan.NCAA taqiqlangan yoyi dastlab 2011-12 yilgi erkaklar va ayollar mavsumida savatning o‘rtasidan 3 fut (0,91 m) radiusda tashkil qilingan va 2015-16 yillar uchun 4 fut radiusga mos ravishda kengaytirilgan. mavsum va undan tashqarida. Jahondagi eng kuchli basketbol ligasi ham Milliy Basketbol Assotsiatsiyasi (MBA) dir. Liganing nomdor professional basketbolchilari 1992-yilgi Olimpiadadan boshlab AQSH t/j sharafini yirik musobaqalarda xam ximoya qilib kelmoqda. Olimpiada o yinlariʻ basketbol turnirida eng ko p ʻ AQSH t/j golib chiqqan — 12-marta, Faqatgina SSSR 2-marta (1972, 1988), Yugoslaviya (1980) va Argentina (2004) 17 Olimpiada chempioni nomini tortib olgan. Basketbol tarixidagi eng buyuk o yinchilar AQSHlik Karim Abduljabbar, Lerri Berd, Medjik Djonson, Uiltʻ CHemberlen, Uilyam Rassel, Maykl Jordon xisoblanishadi. Zamonaviy basketbol yulduzlaridan SHakil O nil, Kobi Brayant, Tim Dankan, ʻ Alen Ayverson, Lebron Djeymslarni e tirof etish mumkin. Yevropa basketboli ʼ yulduzlaridan rossiyalik Andrey Kirilenko, germaniyalik D irk Novitski, ispaniyalik Pou Gazol, serbiyalik Predrag Stoyakovich va fransiyalik Toni Parkerlarni e tirof etish mumkin. SHuningdek xitoylik Yao Min va argentinalik ʼ Emmanuel Jinobili xam Dune basketbol ixlosmandlari orasida katta nufuzga ega. Basketbol topining og‘irligi:600-650g Basketbol o yinchilarining pozitsiyalari ʻ pozitsiyalari Basketbol to pi ʻ Odatda , basketbol o ʻ yinchilari quyidagi pozitsiyalarda o ʻ ynashadi : 18  Bu pozitsiyada o ʻ ynagan Kevin Garnett , Tim Duncan , Dirk Nowitzki , Dennis Rodman , Ben Wallace kabi o ʻ yinchilarni misol qilib keltirishimiz mumkin .  Markaziy o ʻ yinchi ( ing . Center , C ); uning vazifasi — jamoa himoyalanayotganda , savatni himoya qilish va raqibga savatdan qaytgan to ʻ p ( ing . rebound )ni qo lgaʻ kiritishiga yo l qo ymaslik. Hujum vaqtida esa, aynan savatdan qaytgan to plarni ʻ ʻ ʻ raqib savatiga tushirish bilan shug ullanishadi. Bu toifadagi basketbolchilar ʻ jamoaning boshqa a zolariga nisbatan bo ydorroq va jismonan baquvvatroq ʼ ʻ bo lishadi. Jarimadan to pni savatga tushirishda esa, ko rsatkichlari 70 ʻ ʻ ʻ % dan kamroq bo ladi. O rtacha bo yi taxminan 210-225 sm bo ladi. ʻ ʻ ʻ ʻ Bu pozitsiyada o ynagan eng yorqin basketbolchilardan biri ʻ — bu Uilt Chemberlendir . Uning ba zi rekordlari haligacha ham yangilanmagan (masalan, u bitta o yinda 100 ochko ʼ ʻ to plagan yagona o yinchi hisoblanadi). Shuningdek, ʻ ʻ Shaquille O‘Neal , Alexsander Belov , Arvydas Sabonis , Yao Min , Dwight Howard , Patric Young , David Robinson , Kareem Abdul-Jabbar kabi o yinchilar ham basketbol ʻ tarixidagi eng kuchli markaziy o yinchilar hisoblanadi. ʻ Basketbol juda qiziqarli va serqirra, harakatlarga boy o‘yindir. O‘yin chog‘ida tezlik bilan oldinga chiqishlar, birdaniga yon tomonlarga burilib to‘xtab qolishlar, to‘pni bir holatdan boshqa holatga o‘tkazib, to‘satdan uni sherigiga uzatib yuborishlar, o‘zi tezlik bilan bo‘sh joyga chiqib, yana o‘sha to‘pni ilib olib savatga otishlar yoki himoya to‘siqlariga uchrab, to‘pni qaytarib berishlar ungagina xosdir. Son-sanoqsiz sakrashlar, shit tagida hujumda bo‘lib, undan chiqib savatga to‘p tashlashlar ungagina tegishli.Basketbol bilan shug‘ullanish organizmning barcha muskullarini birdek, har tomonlama rivojlanishiga yordam beradi. Tayanch-harakat apparati, ya’ni suyak-muskul hamda bo‘g‘inlarning harakatchanligini, qon aylanish va nafas olishni yaxshilashga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi hamda o‘sib kelayotgan yosh organizmning modda almashinuvini faollashtiradi. Basketbol o‘yinida besh kishidan iborat ikkita jamoa ishtirok etadi. O‘zaro raqib hisoblangan har bir jamoaning asosiy vazifasi — bir-birlarining savatiga iloji boricha ko‘proq to‘p tashlash. 19 O‘yin chog‘ida qaysi jamoa o‘yinchisining qo‘liga to‘p tushsa, o‘sha jamoa, o‘z o‘yinchilari bilan raqibiga qarshi hujumga o‘tishga haqli. Bordi-yu, jamoa qo‘lidagi to‘pni yo‘qotib qo‘ysa, u barcha 5 o‘yinchisi bilan himoyaga o‘tadi. Jamoaning g‘olibligi ular to‘plagan ochkolarning ko‘p-kamligi bilan aniqlanadi. O‘yinda jamoa savatiga tushgan har bir to‘p 2 yoki 3 ochkoga hisoblanadi. Basketbol o‘yini respublikamiz hayotiga 1920-yildan kirib kelgan va hozirgacha o‘quv muassalari dasturida mavjud. Bu o‘yinni AQSH ning Sppringfild kollejida Jeyms Neysmit degan jismoniy tarbiya o‘qituvchisi o‘z talabalari bilan bundan 110 yil muqaddam o‘ylab topgan. Basketbol o‘yinida 5 kishidan iborat bo‘lgan ikkita jamoa ishtirok etadi.O‘yinda tushgan har bir to‘p – 2 ochkodan hisoblanadi. Basketbol to‘pining og‘irligi 600 dan 650 grammgacha bo‘lishi zarur. Basketbol maydonining o‘lchami 28x15 bo‘ladi. 12 yoshgacha bo‘lgan bolalar mini basketbolni kattlarga mo‘ljallangan (28x15)Maydonda o‘ynasalar bo‘ladi, ammo jarima to‘pi 4 metrli masofa belgilanadi. Shchitning o‘lchovi 90x120 sm, to‘r o‘rnatilgan halqaning kataligi 0,45m, to‘rning kenglik joyi 0,30 m bo‘lib, shchitning o‘zi yerdan 2 m 60 sm balandlikda o‘rnatiladi. To‘p og‘irligi 450-500 gramm bo‘ladi.Basketbol to‘pining og‘irligi 567 grammdan 650 grammgacha. Ba’zi hollarda, futbol to‘pini ishlatsa ham bo‘ladi. Chunki basketbol o‘yini paydo bo‘lganda ancha vaqtgacha futbol to‘pidan foydalanilgan. 20 Basketbol maydoni, asosan, tekis joylarga quriladi. Masalan, bino ichida taxta yotqizilgan pol ustida ham, yaxshilab tekislangan hovlida ham, asfalt- beton yotqizilgan yerda ham bo‘lishi mumkin. Aytish joizki, basketbol maydoni bo‘lmagan maskanlarda ham uni vujudga keltirish juda oson. Masalan, foydalanilmayotgan keng maydonlarda. Chunonchi, yerning katta-kichikligiga qarab, maydonning hajmini 28 — 15 metr yoki undan kichikroq — 22 — 24 metr, yoki 12 — 14 metr qilib tayyorlash mumkin. Maydonning yuzini yaxshilab tekislab urib chiqish kerak, chunki koptok yerga tekkanda sakrashi lozim. Mini-basketbol o‘yini uchun 12 yoshgacha bo‘lgan bolalarga ham kattalarga mo‘ljallangan (28 — 15 metrli) maydon ajratiladi, ammo jarima to‘pini tashlash uchun savatdan 4 metrli masofa belgilanadi. Shitning o‘lchovi 90 · 120 sm bo‘lib, unga savat yerdan 2 metr 60 sm balandlikda o‘rnatiladi. To‘pning og‘irligi 450 — 500 gramm bo‘ladi. Basketbol savati rasmiy maydonda temir halqali bo‘lib, halqaning aylanasi 45 sm bo‘ladi, unga savat ingichka arqonchadan to‘qiladi. Halqaga o‘rnatilgan savatning pastki qismi tor bo‘lishi lozim, chunki tashlangan to‘p undan asta-sekinlik bilan o‘tib tushishi kerak. Savatning halqasi poldan 3 metr 5 sm balandlikka o‘rnatiladi, toki bo‘yi eng uzun o‘yinchilar ham savatga o‘ziga yarasha mehnat qilib to‘p tushirsinlar. Savat shitga mumkin qadar puxta o‘rnatiladi. Temirdan yasalgan ikki tomoni qayirma mix bilan mustahkamlanadi. Shit oddiy taxtalardan yasalishi yoki atrofi temirli oynasimon plastik materialdan ishlanishi mumkin. Agarda haqiqiy halqa topilmasa, unda halqani qo‘lbola qilib yasash ham mumkin. Qo‘lda yasalgan shitni 1,8 · 1,05 metrli halqali savati bilan maydonning yon chizig‘iga o‘rnatilgan ustunga mahkamlash mumkin (54- rasm). Bordi-yu, buning ham iloji bo‘l-masa, bitta savatni devorga yoki 2105,1 m1 ,80m 0 ,59 m 0,45m ustunga o‘rnatib qo‘yilsa, shunda ham asosiy o‘yinlarni o‘rgatish va ikki tomonli mashg‘ulotni o‘tkazish mumkin. Basketbol maydoni va uning o‘lchamlari haqida Basketbol maydonining markaziy chizig‘i ikki tomonni, ya’ni jamoangizni hujum va himoya zonalariga ajratib turadi. Maydonning yarim halqadan boshlab markaziy chiziqqacha raqibning oldingi zonasi hisoblanib, ikkinchi yarmi sizning himoya zonangizdir. Basketbol maydonining jarima to‘pi tashlanadigan qismi 3 soniyalik zona deyiladi yoki chegaralangan zona deb ataladi. Sababi, sizning jamoangiz to‘p bilan mashg‘ul bo‘lgan paytda ushbu maydoncha ichida 3 soniyadan ortiq bo‘lishga haqqi yo‘q.3 soniyalik zona go‘yoki trapetsiya shakli ko‘rinishida bo‘lib, u bir tomoni 6 m li, boshqa tomoni 5 m 80 sm uzunlikdagi maydonning ikki tomondan yon chiziqlariga biriktirilgan. Trapetsiyaning yuqori qismi 3 m 60 sm bo‘lib, u yer jarima to‘pini tashlash chizig‘i deb ataladi. Shu chiziqning o‘rtasidan 1 m 80 sm radiusli aylana chiziladi, ya’ni aylananing ichki tomonlarini punktir (uzuq) chiziqlar, tepa aylanasi — yarimdoira esa silliq (yaxlit) chiziqlar bilan chiziladi. Trapetsiyaning yon chiziqlariga 3 ta 10 sm li chiziqlar chiziladi. Trapetsiyaning pastki uch burchagidan tortib birinchi kalta chiziqqacha 1 m 80 sm, qolgan chiziqchalar esa 90 sm oralig‘ida bo‘ladi.Maydonning o‘rtasidagi doira markaziy chiziq hisoblanib, uning aylanasi 1 m 80 sm dan iborat. Basketbol o‘yinini boshlash doimo shu markaziy doiradan, ya’ni hakamning ikki jamoa o‘yinchilarining o‘rtasidan to‘pni tepaga otib berishidan boshlanadi. Basketbol o‘ynaganda quyidagi sport kiyimi kiyiladi: mayka va trusi. Maykaning ko‘krak va orqa qismida o‘yinchining tartib raqami tikilgan bo‘ladi. Har bir jamoaning o‘z sardori bo‘lishi va uning o‘ziga xos belgilari bo‘lmog‘i lozim. Har bir o‘quv mashg‘uloti boshlanishi oldidan sport kiyimlarining tayyorligi (ayniqsa, poyabzalning tagi yumshoq bo‘lishi)ni, taqilgan iðlarini ko‘rib chiqish kerak. Oyoq kiyimiga, hatto kiyilgan paypoqqa alohida e’tibor 22 berish (eng yaxshisi jun paypoq bo‘lsin) va u qulay bo‘lishi kerak. Sport kiyimi toza bo‘lmog‘i zarur. Basketbol o‘yini ochiq havoda, kun iliq paytlarda o‘tkazilsa, yengil kiyinish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Chunki o‘yin vaqtida kuchli harakatdan organizm qizib, kishi terlashi va kiyim nam bo‘lib ketishi mumkin. O‘yindan so‘ng birdaniga yechinib bo‘lmaydi, chunki shamollab qolish mumkin. Mashg‘ulotda amal qilinadigan asosiy qoidalar Mashg‘ulot boshlanishidan oldin tayyorlov mashqlarini bajaring, tanani qizdiring, qo‘l panjalarini qisib-yozing, kaftlarni aylantiring, silkiting va hokazo. Keyin oyoq uchlarida, tovonlarda yuring, so‘ng oyoqlarni keng va dadil oldinga, yonga tashlab yuring.Ilonizi qilib yuring, to‘siqlardan oshib o‘ting, aylanib o‘tishlarni, tez harakatlar bilan yugurishlarni, to‘satdan oldinga engashib o‘tishni, to‘xtashlarni, yugurishni o‘zgartirib yurishlarni va ishoraga ko‘ra bir oyoqdan ikkinchi oyoqqa sakrab o‘tishlarni, to‘pni yerga urib olib yurishni, to‘pni to‘g‘ri chiziq bo‘ylab olib yurishni, to‘pni pastlab olib yurishni, bir va ikki to‘pni olib yurishlarni, to‘xtab-to‘xtab yurishni, yarim o‘tirgan holatda yurishni, to‘pni oyoqlar orasidan chap va o‘ng qo‘l bilan olib, yerga urib yurishlarni bajaring. Balandlikka joydan turib, bir oyoqda, ikkala oyoqda sakrashlarni, balandga sakrab turib yarim o‘tirish holatiga qaytishni va yana balandlikka prujinasimon sakrashlarni 4—5 marta bajaring. Asta-sekin tinchlantiruvchi yurishlarga o‘ting. Maydonda tartib saqlang. O‘yin tugagach, to‘pni, albatta, o‘z joyiga olib borishga odatlaning. Agar mashg‘ulot sport zalida o‘tkazilgan bo‘lsa, undan so‘ng zal havosini yaxshilab almashtiring, yoritgichlarni tekshiring, jarohatlanishga sabab bo‘ladigan ortiqcha narsalarni zaldan chiqarib tashlang. O‘yin paytida sirpanib ketib jarohat olmaslik uchun maydonning nam, ho‘l joylarini qurigunicha toza latta bilan arting.O‘yinchining ko‘rinishi doimo ozoda, xushbichim bo‘lishi kerak. O‘yin paytida qo‘l soati, taqinchoqlar, zirak va boshqa narsalarni yechib, bexavotir joyga olib qo‘ying, aks holda ular tan jarohatiga sabab bo‘lib qolishi mumkin. 23 Basketbolchining dastlabki holati —tik turishi va joydan joyga siljib yurishi Uning chekkasi marra chizig‘ining ichki chizig‘idan 5,8 metr masofada bo‘lishi va uzunligi 3,6 metr bo‘lishi kerak. Uning o‘rta nuqtasi ikkita so‘nggi chiziqning o‘rta nuqtasini birlashtirgan xayoliy chiziqda bo‘lishi kerak.Cheklangan joylar to‘rtburchaklar shaklida maydonchada belgilangan va chekka chiziqlar, kengaytirilgan erkin otish chiziqlari va so‘nggi chiziqlardan kelib chiqqan chiziqlar bilan chegaralangan bo‘lishi kerak.Uning chekkalari so‘nggi chiziqlarning o‘rta nuqtasidan 2,45 metr masofada va kengaytirilgan erkin otish maydonining tashqi chetida tugashi kerak.Ushbu chiziqlar, so‘nggi chiziqlar bundan mustasno, cheklangan maydonning bir qismidir. Cheklangan joylarning ichki qismi bitta rangga bo‘yalgan bo‘lishi kerak.Uch ochko to‘plash maydoni maydonning barcha qavatlari bo‘lishi kerak, faqat raqib savati yaqinidagi maydon bundan mustasno; cheklangan va so‘nggi chiziqlarga perpendikulyar ravishda cho‘zilgan ikkita parallel chiziq bilan, shu jumladan tashqi tomoni sensorli chiziqlarning ichki chetidan 0,9 metr masofada. Basketbolchi maydon bo‘ylab joydan joyga o‘tib yurish uchun yurib, sakrab, to‘xtab, aylanib harakat qiladi. Tik turish dastlabki holat bo‘lib, eng qulay sanaladi. O‘yinchilar himoyada bu holatni egallab xohlagancha bir joydan ikkinchi joyga yugurib o‘tadilar. Bunda, ko‘pincha, oyoqlar yelka kengligida bo‘lib, gavda og‘irligi ikkala oyoqqa bir tekis tushiriladi. Tizzalar bukilgan holatda, gavdani biroz oldinga tashlab, bel qismini to‘g‘ri ushlab, bosh ko‘tarilgan holda, qo‘llar esa tirsakdan bukilgan va biroz yon tomonga qaratilgan holatda bo‘ladi Basketbolchining turishi dastlabki tik holatda ham, o‘rtacha pastroq holatda ham bo‘lishi mumkin.Dastlabki holat hujum paytida, agar himoya- chining bo‘yi past bo‘lsa, baland uchib kelayotgan to‘pni ilib olish yoki uzatish uchun, raqib jamoasining halqasida turib to‘pni tashlashda yoki shit tagida to‘p uchun yakkama-yakka kurashishda, baland uchib kelayotgan to‘pni ushlashda egallanadi.O‘rtacha tik turish holati butun o‘yin davomida qo‘llanishi mumkin. 24 1.3 Basketbol o‘yinida to‘pni bir qo‘li bilan tashlashni o‘rgatish metodikasi O‘zbekiston hududida basketbol 1913-14 yillarda tarqala boshlanganligi haqida ma’lumotlar bor. Ammo, o‘lkamizda faqat 1917 yildan kein chinikkam rivojlana bordi. O‘zbek sportchilarining basketbol bilan tanishishi VSEOVUCH vakili L.D. Barxashning nomi bilan bog‘liq. U 1920 yilda Farg‘onada basketbol jamoalarini tashkil qilib ularni qoidalari bilan tanishtirdi. Basketbol 28x16 m li maydonchada har jamoada 9 kishidan iborat bo‘lib o‘ynaydilar. Maydoncha chiziqlar bilan 3 qismga bo‘linib, basketbolchilar 3 himoyachi, 3 yarim himoyachi va 3 hujumchiga ajratilar edi. Ular to‘pni savatga ikki qo‘llab, pastdan otar edilar. Toshkentda basketbol jamoasini VSEOVUCH instruktori S.Stariy tashkil qildi. R.Taranov, A. Bagachenkov, YU. Beloserkovskiylar bu komanlaga a’zo edilar. Basketbol seksiyalari keyinchalik Namangan, Samarqand va O‘rta Osiyodagi boshqa shaxslarning fabrika, zavod va boshqa tashkilotlarda o‘ynada boshladi. SHuning uchun basketbol irdaryo viloyatining 1924 yilda olimpiadasi dasturiga kiritildi. Bu yillarda musobaqalar 1922 yildagi Moskva qoidalari asosida o‘tkazildi. O‘yin vaqti 40 m bo‘lib, har ikki jamoa 5 kishidan iborat edi (2 ta himoyachi, markaziy o‘yinchi va 2 ta hujumchi ) Himoyaga faqatgina markaziy hujumchi qaytib kelar va o‘yinda hech qanday kombinatsiya qo‘llanilmasdi. Jarima to‘plarini otish jamoaning bitta o‘yinchisi zimmasiga yuklatilar edi. O‘yin davomida basketbolchining faqat jarohatlandagina almashtirish mumkin edi. Dastlabki to‘p otishda markazdan boshlaydigan basketbolchilar bitta qo‘llarni orqapa qilib turishlari, jamoalarning hujumchilari esa, oldi zonalarda turishlari lozim edi. Basketbolning bir joyda to‘pni 2 dek dan ortiq tutib turish taqiqlanadi. To‘pni savatga ikki qo‘llab pastdan va bir qo‘llab yelkadan otish keng qo‘llaniladigan usullardan bo‘lib hisoblanadi. O‘rta Osiyo hududida bir necha Respublikalar tashkil etilgach, O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sport ishlarini bajarishni sport tashkilotlari 25 o‘z zimmalariga oldilar. 1923 yil 13 iyunda chiqarilgan qaror Respublikamiz jismoniy tarbiya va sport hayotida katta voqea bo‘ldi. Musobaqa shu yillarda takomillashdi. SHit maydoni chegaralovchi chiziqdan 60 sm ichkariga o‘rnatiladigan bo‘ldi. Basketbolchilarning texnikasidan to‘pni vaqtida tezlik bilan uzatish va shit tagidan uni va ikki qo‘llab savatga otish kabi usullar paydo bo‘ldi. Respublika bo‘ylab keng tarqalayotgan basketbol o‘yini 1927 yilda butun o‘zbek spartakiadasi dasturiga kiritildi. Spartakiada Toshkent, Andijon , Farg‘ona va Samarqand viloyatlari jamoalari qatnashdilar. 1928 yil 11 butun o‘zbek spartakiadasi bo‘lib o‘tdi. Spartakiada Toshkentning erkaklar va ayollar birinchi o‘rinni egalladilar. Bunda Moskva bo‘ladigan spartakiadasida O‘zbekiston basketbolchilari terma jamoalari aniqlandi. 1928 yilda Moskvada o‘tkazilgan spartakiadada O‘zbekiston basketbolchilari xalqaro uchrashuvini o‘tkazdilar, ular Fransiya terma jamoasi bilan uchrashuv erkaklar 49x12 va ayollar 24:12 hisobi bilan g‘alaba qozondilar. 1928 yildagi spartakiadagi tayyorgarlik natijasida Respublika basketbolning rivojlanishi bir muncha jonlangan bo‘lsa ham doimiy musobaqalar kalendarining bo‘linishi, basketbol maydonchalarining kamligi jamoalarda murabbiylarning yetishmasligi bu o‘yinning chinakkam ommaviy tus olishiga to‘sqinlik qilar edi. 1929 yildagi shaharlar birinchiligida ishlab chiqarish jamoalari bilan bir qatorda oliy o‘quv yurtlarining jamoalari ham qatnadilar.1933 yil 10 yanvarda qabul qilingan O‘zbekistonning jismoniy tarbiya ishlari haqidagi qarorini Respublika jismoniy tarbiya ishlarini rivojlantirishda katta ahimiyatga ega bo‘ldi. 1933 yildan boshlab basketbol butun o‘zbek spartakiadasi dasturiga kiritildi va muntazam ravishda Respublika birinchiliklari o‘tkazila boshladi. 26 1934 yilda basketbol bo‘yicha o‘tkazilgan birinchi O‘rta Osiyo spartakiadasiga esa O‘zbekiston erkaklari va ayollar terma jamoalari birinchi o‘rinni egallashdilar. Respublikamiz basketbolchilari 1952 yilgacha o‘tgan O‘rta Osiyo Respublikalari va Qozog‘istonning spartakiadalariga ham birinchilikni qolgan bermadilar. 1952 yildan so‘ng musobaqalarda ayollar jamoasi kuchligigicha qolgan bo‘lsa ham,erkaklar jamoasi 1973 yilgacha Qozog‘iston jamoasini oldiga o‘tkazib, ikkinchi o‘rin bilan kifoyalanib qoldi. Respublika basktbolchilari 1935 yilda Leningradda o‘tkazilgan sobiq ittifoq musobaqlarida qatnashib, erkaklar 12-inchi, ayollar 11-inchi rinlarni egalladilar. Sobiq ittifoq musobqalaridan so‘ng terma jamoa a’zolari Respublika shaharlariga borib, seminarlar, murabbiylar yig‘ilishlari o‘tkazib basketbolni targ‘ib qila boshladilaryu 1936 - 37 va undan keyingi kun musobaqalarida Toshkent shahri jamoalari Respublikamizning boshqa shahar jamoalaridan ancha ustun edilar, lekin o‘zbek basketbolchilari texnik va taktik tayyorgarlikda o‘sha davrdagi Rossiya, Latviya, Litva va Estoniya jamoalaridan ancha orqaga edilar. 1939 yilda mamlakaitimizda musobaqaning yangi yoidalari joriy etildi. Bu qoidalar Xalqaro musobaqalar qoidalariga munosib tuzildi. Masalan, musobaqalar “toza” o‘yin vaqti o‘yicha o‘tkazilgan bo‘ladi, basetbolchilariga ega bo‘lishga va bu basketbolchilarni xihlagancha almashtirishlari ruxsat berila boshladi. Yangi qoida bo‘yicha maydon ikki zonaga bo‘linib, “zona qoidasi” kiritildi. Basketbolchilarning to‘pni orqa zonaga 10 sek dan ortiq ushlab turish taqiqlanadi. Yangi qoidalar bo‘yicha savatga to‘p tushurgan jamoa basktbolchilari o‘yinni markazdan boshlamay, to‘pni o‘z zonalarining shit ortidagi chiziq orqasidan o‘yinga kiritadigan bo‘ldi. Jarima to‘plarini endi “jabrlangan” basketbolchilarning o‘zigina bajaradigan bo‘ladi. Yangi qoidaning qo‘llanish o‘yinni bir muncha tez olib borishga, o‘yin texnikasi va taktikasining takomillashishiga olib keladi. 27 Respublikaning kuchli basketbolchilari to‘pni ko‘krakdan ikki o‘qldlab va yelkadan bir qo‘llab uzatish kabi usullari qo‘llay boshladilar. 1944 yilda Respublkamizda atigi 91 ta basketbol maydonchasi bor edi. Bu yillarda, ayniqsa sportning mudofaa turlari keng ko‘lamda rivojlantirildi. Ikkinchi jahon urushi yillarida sportchilar qatorida basketbolchilar ham faol qatnashdilar. Bir necha orden va medallar bilan mukofatlanganar. A.R.Krillov, M.A. Fyodorov, S.I. Utkin, M.F. Timofeyev lar shular jumlasidandir. 1945 yiloda Toshkentda 3 - incha o‘zbek spartakiadasi bo‘lib o‘tdi. Spartakianing basketbol turida ayollar va erkaklarning 7 ta jamoalari qatnashdi. Birinchi o‘rinni Toshent shahrining ayollar va erkaklar jamoalari egalladilar. 1946 - 60 yillar Respublikamizda basketbol o‘yinning muhim bosqichi bo‘lib hisoblanadi. 1946 yil O‘zbekistonda sportchilar o‘rtasida olib borilgan nazorat birgina Respublika sport qo‘mitasining shifokor tomonidan amalga oshirganlar, hammasi bo‘lib 2104 kishi basketbol bilan shug‘ullanganlar edi. Bu yillarda Respublikamizning sanoat korxonalarida, o‘quv yurtlarida, jamoa xo‘jaliklarda haamda mahallik millat vakillari o‘rtasida basketbolni rivojlanishiga katta ahamiyat berildi. Mahalliy millat vakillarining jamoalari o‘rtasida birinchi Respublika chempionati 1945 yilda Andijonda bo‘lib o‘tdi. Musobaqalarda 4 ta jamoa qatnashib, 1 - inchi o‘rinni Samarqand, 2 - inchi o‘rinni Namangan, 3 - inchi o‘rinni Andijon, 4 - inchi o‘rinni Toshkent shahrining jamoalari egalladilar. 1946 yil Andijon mahalliy millat vakillarining, ya’ni erkaklarning jamoalari o‘rtasida ikkinchi Respublika chempionati. Bu musobaqalarda Respublikamizning 8 viloyatidan 50 kishi qatnashdi. Musobaqalar juda qiyin sharoitda o‘tkazilgan edi: zalning kattaligi 29x10,4 m bo‘lib, shit devorga 28 mahkamlangan, yorug‘lik manbalari o‘rnatilgan edi va h.k. qizig‘i shundaki, musobaqa uchun Andijon shahrida bitta basketbol to‘pi topilgan edi. Bu musobaqalarda U. Bektimirov, U. Umarov, A. SHermuxammadov, Munavarxujayev, T. Isoxujayev, X. Sultonov va Musaxujayevlardan tashkil topgan Toshkent jamoasi 1 - inchi o‘rinni egalladi. SHu yillarda basketbol o‘quvchilar va maktab o‘quvchilari orasitda keng ommalashgan edi. Masalan, Toshkent shahrining o‘quvchilari faqat 556 kishi, maktab o‘quvchilaridan 962 nafar basketbolchi basketbol seksiyalariga qatnashar edilar. 1947 yilda millat vakillari jamoalar o‘rtasida 3 - inchi Respublika chempionati o‘tkazildi. Bu musobaqalarda 7 ta jamoa qatnashib, U Orifjonov, M.Tayirxujayev, U. Mirzaaxmedov, CH. Batishev, R. Sodiqov, B, G‘ofurov, R. Odilov, A. SHermuxammadov lardan tashkil topgan Toshkent shahri jamoasi 3 - inchi o‘rinni egalladilar. 1960 yillarda O‘zbekistonda basketbolni rivojlanishida yangi bosqich boshlandi. Bu davrda ko‘pgina yangi musobaqalar tashkil qilindi, sport mashg‘ulotlarini yil bo‘yi muntazam olib borish yaxshi yo‘lga qo‘ydi. 1960 - 66 yillarda Toshkentning “Mehnat” jamoasi va shu jamoa bazasida tuzilgan Respublika ayollar terma jamoasi yuqori natijalarga erishdilar. Ular 1961yildan boshlab sobiq ittifoq chempionatining “A” sinfi musobaqalarida qatnashish huquqiga ega bo‘lishdilar. 1962 yilda sobiq ittifoq birinchiligida “Mehnat” ayollar jamoasi 7 - inchi o‘rinni egalladi. Bu musobaqada jamoaning 6 a’zosi (G.Salimov, K.CHernisheva, A. Iskova va T. Tomina) O‘rta Osiyo Respublikalari Qozog‘iston xotin - qizlar o‘rtasida birinchi bo‘lib basketbol bo‘yicha sport ustasi “sobiq ittifoq sport ustasi normasini bajardi.SHunisi qiziqki, O‘zbekistonda basketbolchilarni o‘sha yilgi chempionatda Riganing TTT jamoasi ustidan g‘alaba qozongan edilar. 29 1968 - 1978 yillarda o‘tkazilgan Respublika birinchiliklarida Toshkent shahrining jamoalari kuchlilik qildilar.Toshkent, Farg‘ona, Samarqand, Andijon va Buxoro jamoalari sovrinli o‘rinlarni egallab keldilar. O‘zbekiston Respublikasi milliy mustaqillikka erishgandan so‘ng basketbol sport turlari ichida ommaviy tus oldi, chunki Respublikamizda jismoniy madaniyat va sportning yangi qonunlari chiqarildi. Bir qator tarixiy qarorlar chiqarilishi tufayli Respublikamizning barcha viloyatlarida, shaxarlarida, tumanlarida basketbol jamoalari tashkil qilina boshladi. Uning moddiy texnik bazasini yaratish kabi muhim masalalar hukumat darajasida ko‘rinib borildi. Bu boradi, ayniqsa Respublikda xotin - qizlar basktbol jamoasi iqtidorli basketbolchilar bilan shakllanib bormoqda. Bunda Samarqand davlat universiteti basketbolchilari O‘rta Osiyo o‘yinlarida muvaffaqiyat bilan qatnashib ovrinli zrinlarni egallab kelmoqdalar. Bunga misol qilib, Namanganda o‘tkazilgan o‘quvchilarning 2000 yil Universiadasida Samarqandliklar 1 - inchi o‘rinnni egallab, “Tiko” mashinasi bilan taqdirlandilar. Ayni vaqtda Navoiy viloyatining Zarafshon jamoasinig xotin - qizlar basketbol jamoasi ham yildan yilga o‘zlarining sport mahoratlarini oshirib kelmoqdalar. Buxoro viloyatida, Toshkent shahrida, ayniqsa o‘g‘il bolalar o‘rtasida basketbol o‘yinlari rivojlanib bormoqda. Bunda ustozlardan Burnashov, O. Rasulov larning xizmatlari kattadir. Bular tomonidan basketbolning uslubiy tavsiyanomalari darsdan tashqari vaqtlarda o‘yin qoidalari tuzilib Respublika mutaxassislariga tavsiya qilinmoqda. Bu borada O‘zbekistnda jismoniy tarbiya instituti tomonidan ustoz - murabbiylarni malakalarini oshirish borasida juda katta ishlar qilinmoqda. Hozirgi kunda Respublikamizda 100 ga yaqin basketbol zallari 8000 dan ortiq basketbol maydonchalari mavjud. Basketbol to‘garaklarini 4000 dan ortiq ustoz - murabbiylar boshqarib borishmoqda. To‘p tashlashlarning eng ko‘p tarqalgan usullari quyidagicha: ikki qo‘llab (pastdan, ko‘krakdan, bosh ustidan), bir qo‘llab Ikki qo‘llab pastdan to‘p 30 tashlashdan ko‘proq qizlar foydalanadilar. Ushbu usulni qo‘llash texnikasi quyidagicha: oyoqlarni tizzadan bukib, to‘pni ikki qo‘llab ushlab, savatni aniq mo‘ljalga olib, oyoqlarni to‘g‘rilab, qo‘llarni oldinga va yuqoriga ko‘tarib, panjalar uchidan to‘pni chiqarib (to‘pni o‘ziga qaratib) otiladi. Qo‘llar to‘pning harakatiga mos ravishda baland va oldinga ko‘tariladi. Oyoq va gavda to‘g‘rilanib, oyoq uchlariga ko‘tariladi (to‘pni otishda sakrashga ruxsat etilmaydi). To‘pni ikki qo‘llab ko‘krakdan otish asosiy usullardan hisoblanib, o‘yinda ko‘proq shu usul qo‘llaniladi. Bu usulning qulayligi shundaki, u ko‘proq ikki qo‘llab ko‘krakdan to‘p uzatishga o‘xshab ketadi. Uning bajarilishi, ko‘pincha, o‘rta va uzoq masofaga teng. Dastlabki holat — to‘p ko‘krak oldida, bir oyoq oldinga biroz chiqqan, oyoqlar tizzadan bukilgan bo‘ladi. To‘pning uchishini ta’minlash uchun birdaniga qo‘llarning harakati bilan oyoq, gavda ham ko‘tarilib oldinga intilish kerak. Kaft va barmoqlar to‘p otilib chiqishi paytida keng ochiladi. Shunda to‘pni o‘ziga aylantirib barmoq uchlari bilan tashlash shart.To‘pni bosh tomondan ikki qo‘llab tashlash usuli. Bu usul bir joyda turib hamda uzoq va o‘rta masofalardan sakrab hujum qilishda qo‘llaniladi. Bu ham xuddi shu usul bilan to‘p uzatishdek amalga oshiriladi. Lekin to‘pni otish bajarilayotganda qo‘llar ko‘proq bukilishi, oyoqlar tizzalardan boshlab tiklanishi va to‘p panjalar bilan siltab nishonga aniq mo‘ljal olib tashlanishi lozim.To‘pni bir qo‘llab yelkadan otish har xil masofalardan turib savatga to‘p tashlashning asosiy usulidir. Buni bir joyda, harakat chog‘ida sakrab bajarish mumkin. Basketbolchi asosiy tik turish holatida, bir joyda turib to‘pni savatga joylashda, oyoqlarni tizzadan to‘g‘rilab, qo‘llarni oldinga-tepaga chiqarib, panja kaftlarini siltab to‘pni uloqtirib yuboradi.To‘p tashlash bir oyoqda depsinib, sakrab bajariladi. Basketbolchi harakatdagi vaqtda to‘pni (havoda) tayanch hosil qilmagan holda ushlab, so‘ng bir oyoqni yerga qo‘yib, ikkinchisi bilan qadam tashlaydi va shu oyog‘i bilan depsinib sakrab to‘pni savatga tashlaydi. Shu paytda qo‘l tepaga cho‘zilib, kaft va panjalarni bir tekis ishlatib, to‘p savatga tashlanadi.To‘pni bir qo‘llab sakrab tashlash. Bu hozirgi zamon basketbol o‘yinida eng samarali usul hisoblanadi. Uning bajarilishi barcha masofalardan, ayniqsa, o‘rta va uzoq masofalardan amalga 31 oshiriladi. Harakatda bo‘lgan o‘yinchi to‘pni ilib olib to‘xtaydi va shu zahoti ikkala oyoqda depsinib sakrab to‘pni savatga otadi. To‘pni savatga tashlashda diqqatni bir joyga to‘plab, aniq nishonga olish kerak. Agar to‘pni shitga urib tushirish mo‘ljali bo‘lmasa, unda halqaning oldingi tomoni mo‘ljalga olinadi. To‘pni savatga bir qo‘l bilan tepadan tushirishni va qaytgan to‘pni yana qayta tashlashni bo‘yi baland o‘yinchilar va yaxshi tayyorlangan basketbolchilar mohirona bajara oladilar.To‘pni olib qo‘yish, tortib olish va urib chiqarish . Bu usullar to‘pni egallash va qarshi harakat qilish texnikasiga taalluqlidir. To‘pni olib qo‘yish uchun, avval, o‘zaro to‘p uzatayotgan basketbolchilarning harakatlarini diqqat bilan kuzatish, to‘pning yo‘nalishini oldindan aniqlash va shunga ko‘ra joyni tanlash muhimdir. Himoyachi to‘pni olib qo‘yish maqsadida o‘zi ta’qib qilayotgan hujumchining oldidan keskin chiqishi lozim. Shu paytda oxirgi qadamni katta qo‘yish, gavda va qo‘llarni to‘pga qaratish kerak. O‘yin qur’a tashlash va ikkala jamoaning 2 tadan o‘yinchilari markaziy doirada turishi hamda hakamning o‘rtaga to‘p tashlashidan boshlanadi. O‘yinning ikkinchi yarmini boshlashda tomonlar o‘rin almashadilar. To‘p savatga tepadan to‘liq tushib o‘tsa, savatga to‘p tushdi, deb hisoblanadi. Agar to‘p savatga tegib, tagidan o‘tib tushsa, unday to‘p hisoblanmaydi. To‘p o‘yin paytida savatga tushsa, jamoa buning uchun 2 ochko oladi. To‘p savatga 6 metr 25 sm masofadagi chiziqdan tushsa, 3 ochko beriladi. O‘yinchilar to‘pni uzatishi, dumalatishi, bir qo‘li bilan yerga urib yurishi, savatga tashlashi mumkin. To‘p savatga tushib bo‘lgandan so‘ng, uni o‘yinga yon chiziqdan kiritilishi qarshi jamoaning bironta o‘yinchisi tomonidan bajariladi. To‘pni ilib olgan o‘yinchi faqat 2 qadam harakat qila oladi. Joyda turib u bir qadam qo‘yishi, ikkinchi qadamda esa to‘pni uzatishi yoki savatga tashlashi, yoki to‘pni yerga urib, undan so‘ng yana harakat qilishi mumkin. Raqibni ushlash, itarish, turtish man etiladi. Jamoa hujum qilishi uchun 24 soniya vaqt beriladi. Agar to‘p savatga tushmay yoki shitga tegib qaytgach, 24 soniya ichida harakat qayta boshlanmasa, yoki shu 24 soniyada hujum qilishga ulgurmay qolinsa, to‘p raqib jamoaga beriladi. 32 O‘yin vaqtida qo‘pollik qilgan o‘yinchilarga jarima beriladi. Masalan, to‘pni savatga tashlayotgan o‘yinchining qo‘liga boshqa bir o‘yinchi ursa yoki turtsa 2 ochko jarima beriladi. Himoya qilaman deya qo‘pollik qilsa ham 1 ochko jarima beriladi. Agar o‘yin davomida o‘yinchi besh marta jarima olsa, u maydondan chiqariladi. Bordi-yu, jamoada birgina o‘yinchi (o‘yinchilar jarima olib chiqib ketaverishlari hisobiga) qolsa, u holda o‘yin to‘xtatiladi va qarshi jamoa g‘olib deb e’lon qilinadi. Bahs to‘pi . Bu quyidagi holatlarda: a) Raqib o‘yinchilar to‘pni mahkam ushlab olib, talashib-tortishib qolib, hech qaysi o‘yinchi to‘pni ota olmaganda; b) Ikkala jamoa o‘yinchilarining qo‘llari bir vaqtda to‘pga Tegib ketib, to‘p chiziq tashqarisiga chiqib ketganda; d) Hakam to‘p qaysi o‘yinchiga tegib chiqqanini bilolmay Qolganida; e) To‘p halqa va shit orasida qisilib qolganda, bahs to‘pi deb hisoblanadi. Bahs to‘pining o‘yinga kiritilishi qarshi jamoalarning ikkita o‘yinchilari orasiga doirada to‘pni tepaga otishdan boshlanadi. Bunda hakam to‘pni juda yuqoriga otadi. Shu payt o‘yinchilar birdaniga sakrab to‘pni qo‘llari bilan urib yuborishga harakat qiladilar. Agar to‘p o‘yinchilarning qo‘liga tegmay qaytib tushsa, unda to‘p qayta tashlanadi. O‘yin paytida nimalarni qilish mumkin-u, nimalarni qilish mumkin emas Agar o‘yinchi to‘pni ataylab oyog‘i bilan tepib yoki qo‘li bilan urib yuborsa, to‘p boshqa jamoaga beriladi. Bordi-yu, o‘yinchining oyog‘i bexosdan tegib ketsa, unda jarima ham berilmaydi, o‘yin ham to‘xtatilmaydi. To‘pni yerga faqat bir (o‘ng yoki chap) qo‘l bilan urib yurib harakat qilishga ruxsat etiladi. To‘p bilan qancha qadam qo‘yilsa ham xato bo‘lmaydi (to‘p yerga urib yurilsa, albatta). To‘pni yerga urib yurish, yugurish to‘xtatildi deb aytish, bu o‘yinchining to‘p bilan to‘xtaganidir. Shundan so‘ng u to‘pni savatga tashlashi 33 yoki sherigiga uzatishi mumkin.O‘yinchi to‘p bilan xohlagan tomonga burilishi, harakatda bo‘la turib, ikki qadam yurib to‘xtashi, to‘pni uzatib yuborishi, to‘pni savatga otish uchun sakrashi mumkin, ammo oyog‘i yerga tushmay, to‘pni otib ulgurishi kerak. Sakrab to‘pni ilib olib bir oyoqqa tushish (shu tushgan oyoq boshqa qadam qo‘yilgunicha) tayanch oyoq deb hisoblanadi, bordi-yu qadam qo‘yib yurilsa, unda „probejka“ deyiladi. Bundan tashqari, o‘yinchilar zonalar haqidagi qoidani ham bilishlari zarur, chunki jamoalarning o‘z zonasi hamda raqibning zonasi degan tushunchalar mavjud. Agar o‘yinchi hisoblangan hujumchi oldingi zonaga o‘tsa, u o‘yinchi orqa zonaga to‘p uzatishi man etiladi. O‘rta chiziqdan orqaga to‘p uzatish mumkin emas.Basketbol o‘yini to‘rt taymdan iborat bo‘lib, har qaysi taym 10 daqiqa davom etadi. Birinchi taym—10 daqiqa o‘yin, 2 daqiqa tanaffus; ikkinchi taym — 10 daqiqa o‘yin, 15 daqiqa tanaffus; uchinchi taym — 10 daqiqa o‘yin, 2 daqiqa tanaffus; to‘rtinchi taym —10 daqiqa o‘yin. Mabodo, o‘yinning ikkinchi yarmi tugallanishi oldidan natija durang bo‘lib qolsa, yana 5 daqiqa qo‘shimcha vaqt beriladi.Uch, besh, o‘n soniyali qoidalar. Hujumchining oldingi hujum zonasiga o‘tib, jarima tashlash maydonchasiga kirib olishiga uch soniyali qoida deb aytiladi. U yerda to‘pli va to‘psiz hujumchi 3 soniyadan ortiq bo‘lishi man etiladi. Agar to‘pli o‘yinchi shu jarima maydonchasiga tushib qolsa, u uch soniya ichida to‘pni savatga tashlashi kerak. Besh soniyali qoidada, agar o‘z zonasi ichidagi o‘yinchi to‘pni olgach, 5 soniyada uni uzatmasa, dumalatmasa yoki yerga urib yurmasa, hakam to‘pni oladi va „bahsli to‘p“ belgilaydi. Jarima to‘pini tashlayotgan o‘yinchi ham 5 soniya ichida to‘pni tashlashi kerak.O‘n soniyali qoida hujumga o‘tayotgan jamoa o‘zining zonasidan oldingi zonaga o‘tishida ishlatiladi.Jarima to‘pi. Bu qoida, amalda, hujum vaqtida, bir jamoaning o‘yinchilari raqibini (himoyachini, ayrim paytlarda hujumchi bo‘lishi ham mumkin) qo‘pollik bilan turtib, qo‘liga urib yuborsa va shu kabi xatolarga yo‘l qo‘yganida 1, 2, 3 jarima to‘pi berishda qo‘llaniladi. Bunday jarima to‘pini tashlashni, ko‘pincha, qo‘pollikka uchragan o‘yinchi bajaradi. O‘yinchi to‘pni jarima chizig‘ini bosmay turib, xohlagan usul 34 bilan tashlashi lozim. Lekin to‘p avval halqaga, savatga yoki shitga borib tegishi kerak. Bu qoida bajarilayotganda boshqa o‘yinchilar xalaqit bermasliklari lozim. Agar o‘yinchilar to‘p trapetsiya chizig‘idan nari tushguncha bosib o‘tsalar, to‘p qayta tashlanadi. Xulosa Xulosa qilib shuni ta’kidlash kerakki, basketbol jamoalariga sharoitlar yaratib berish, basketbolning hozirgi zamon talablariga mos keladigan moddiy texnik bazasini yaratish, milliy usto murabbiylar maktabini yaratish basketbolning yangi qonuni va oidalari deyarli hamma maktablarda , o‘rta maxsus bilim yurtlariga va ayniqsa, oliy o‘quv yurtlarida yetkazish va shu asnoda jamoalarni tayyorlash birinchi o‘rinda turibdi. Buning uchun o‘zbekcha adabiyotlar, darsliklar, uslubiy qo‘llanmalar, uslubiy tavsiyanomalar, ilg‘oir ustoz murabbiylarning ish tajribasidan namuna keltirib jamoa tayyorlab borish bugungi kunda O‘zbekiston basketbolini yanada pog‘onaga ko‘tarish kabi vazifalarni bajardi. Buning uchun har bir mutaxassis o‘zlarining ishlarini mukammaal reja asosida tashkil qilishlari kerak bo‘ladi. Umuman basketbolda o‘yinchilarni tanlovda jamoalarni o‘yinlarini nazorat qilib borish, baland bo‘yli o‘yinchilarni izlash kabi ishlarni amalga oshirish lozim. Uning chekkasi marra chizig‘ining ichki chizig‘idan 5,8 metr masofada bo‘lishi va uzunligi 3,6 metr bo‘lishi kerak. Uning o‘rta nuqtasi ikkita so‘nggi chiziqning o‘rta nuqtasini birlashtirgan xayoliy chiziqda bo‘lishi kerak.Cheklangan joylar to‘rtburchaklar shaklida maydonchada belgilangan va chekka chiziqlar, kengaytirilgan erkin otish chiziqlari va so‘nggi chiziqlardan kelib chiqqan chiziqlar bilan chegaralangan bo‘lishi kerak.Uning chekkalari so‘nggi chiziqlarning o‘rta nuqtasidan 2,45 metr masofada va kengaytirilgan erkin otish maydonining tashqi chetida tugashi kerak.Ushbu chiziqlar, so‘nggi chiziqlar bundan mustasno, cheklangan maydonning bir qismidir. Cheklangan joylarning ichki qismi bitta rangga bo‘yalgan bo‘lishi kerak.Uch ochko to‘plash maydoni maydonning barcha qavatlari bo‘lishi kerak, faqat raqib savati yaqinidagi maydon bundan mustasno; cheklangan va so‘nggi chiziqlarga perpendikulyar ravishda 35 cho‘zilgan ikkita parallel chiziq bilan, shu jumladan tashqi tomoni sensorli chiziqlarning ichki chetidan 0,9 metr masofada.Darvoza 6,75 metr radiusga ega bo‘lishi kerak, u raqib savati markazining ostidagi qavatdagi nuqtadan darvozaning tashqi chetiga qadar o‘lchanadi. Foydalanilgan adabiyotlar 1.I.A.Karimov “Xalqimizning yo‘li mustaqillik ozodlk va tup islohatlar yo‘lidadir”. Toshkent O‘zbekiston 1996 yil. 2.I.A.Karimov “Barkamol avlod orzusi” O‘zbekiston milliy ensklopediyasi. Davlat ilmiy nashriyoti.Toshkent 2000 yil. 3.Basketbol. Pod.redaksiya dotsenta N.V. Semashko, M:FIS 1976 yil. 4.Material sentalnogo gosudarstvennogo arixiva. Uz. 5.Basketbol. Tuzuvchilar dotsent A.SH. Kosimov, dotsent O.T. Rasulov , X.A. Ismatullayev, Toshkent – O‘qituvchi 1986 yil 6. https://uz.wikipedia.org/wiki/Basketbol 7. https://uz.zahn-info-portal.de/wiki/Basketball_court 8.https://fayllar.org/mavzu-basketbol-oyini-maydoni-olchami-texnikasi-va- taktikasi-t.html 9. https://1xmatch.com/uz/basketball/ 10. https://idum.uz/ru/archives/3791 36

6-sinfda basketbol bo‘yicha jismoniy tarbiya darslarida to‘pni bir qo‘li bilan tashlashni o‘rgatish metodikasi

Sotib olish