Abdulla Qodiriyning Oʻtgan kunlar asaridagi oilaviy munosabatlarning ahamiyati - Adabiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	25000UZS
Hajmi	219.1KB
Xaridlar	3
Yuklab olingan sana	21 Aprel 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Adabiyot

Sotuvchi

Sobirov Azizbek

Ro'yxatga olish sanasi 21 Aprel 2024

28 Sotish

Abdulla Qodiriyning Oʻtgan kunlar asaridagi oilaviy munosabatlarning ahamiyati

Sotib olish

Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar asaridagi oilaviy munosabatlarningʻ
ahamiyati
MUNDARIJA:
KIRISH……………………………………………………..………..…….……
2
I-BOB. Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar asaridagi oilaviy
ʻ
munosabatlarning ahamiyati va uning mohiyati...……....…….…....…….
…....……………..…..…4
1.1. Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar asaridagi oilaviy munosabatlarning
ʻ
ahamiyati………..…….….………………………………………..……....……4
1.2. Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar asaridagi oilaviy munosabatlarning
ʻ
ahamiyati va uning mohiyati...……………….….....….....….....…...................11
II-BOB. Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar asaridagi oilaviy
ʻ
munosabatlarning ahamiyatining xususiyatlari va analizi.....…..…..…..
….....…......................…..16
2.1. Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar asaridagi oilaviy munosabatlarning
ʻ
ahamiyatining xususiyatlari..…….…...…………………………………..
…….16
2.2. Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar asaridagi oilaviy munosabatlarning
ʻ
ahamiyatining tahlili…………………..…..…...…….…...…27
XULOSA…………………….………………..………………………..….…..31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI………….………..…..…
33
1

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi. Yaxshi kitob o‘z sir-asrorini bir o‘qishda fosh
qilmaydi. Uni takror o‘qiganing sayin tushunib borasan. Siz kitob o‘qir ekansiz,
beixtiyor undagi voqea-hodisalar ichida yashaysiz. O'zingizga yoqqandi
qahramon bilan birga qayg‘urasiz, kulasiz unga hamdard bo‘lasiz. Bu albatta
kitobda sodir bo'layotgan voqealarni, xayolan o‘sha manzilni tasavvur qilasiz,
qahramonni ko‘z oldingizda gavdalantirasiz. Bu – tasavvur kengayishiga,
fikrlashga o'rgatadi. Xilma-xil fe'l atvorlar, turli taqdirlar sizni o‘z domiga
tortib, o‘yga to‘ldiradi. Mana shunday inson qalbiga yorug'lik nurini sochuvchi
asarlardan biri Abdulla Qodiriyning "O‘tkan kunlar" asari hisoblanadi. Bu
romanni har bir kitobxon o‘qir ekan Maksim Gorkiy ta‘biri bilan aytganda:
"O‘zimdagi barcha yaxshi fazilatlar uchun kitobdan minnatdorman" degan
xulisaga keladi. 1
Kurs ishining maqsadi. Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar asaridagiʻ
oilaviy munosabatlarning ahamiyatining o‘ziga xos jihatlarini aniqlash va
tegishli xulosalar ishlab chiqish.
Kurs ishining vazifalari. Kurs ishining oldiga qo‘ygan vazifalari
quyidagilardan iborat:
● Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar asaridagi oilaviy
ʻ
munosabatlarning ahamiyatining mohiyatini yoritib berish;
● Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar asaridagi oilaviy
ʻ
munosabatlarning ahamiyatining hozirgi holati va uni tahlil qilish;
● Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar asaridagi oilaviy
ʻ
munosabatlarning ahamiyatini ko’rib chiqish;
1 Abdulla Qodiriy "Otkan kunlar" "Navròz" nashriyoti 2019. 62-bet.
3

Kurs ishining obyekti va predmeti. Abdulla Qodiriyning O tgan kunlarʻ
asaridagi oilaviy munosabatlarning ahamiyatini tahlil qilish kurs ishining
obyekti bo’lib, predmetini ushbu jarayon haqidagi ma’lumotlar tashkil qiladi.
Kurs ishining metodik asosi : Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar
ʻ
asaridagi oilaviy munosabatlarning ahamiyatiga oid hozirgi zamon nazariy
qarashlari, o zbek va chet el olimlarining shu boradagi qarashlari, O zbekiston
ʻ ʻ
Respublikasi Konstitutsiyasi, O zbekiston Respublikasi Prezidentining farmon
ʻ
va qarorlari va boshqalar ishimizga metodologik asos bo lib xizmat qiladi.
ʻ
Kurs ishining tuzilmasi: Kirish, asosiy qism, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro'yxatidan iborat.
4

I-BOB. Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar asaridagi oilaviyʻ
munosabatlarning ahamiyati va uning mohiyati
1.1. Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar asaridagi oilaviy
ʻ
munosabatlarning ahamiyati
"O‘tkan kunlar" Abdulla Qodiriyning bosh asaridir. Yozuvchi asar
mavzusini bejizga o‘tkan kunlardan olmagan. Chunki buguni mustahkam, ertasi
porloq bo'lishini istagan har bir xalq o'tmishini yaxshi bilishi kerak. Bu xususda
Abdulla Qodiriy romanning so‘zboshisida shunday deydi:"Moziyg‘a qaytib ish
ko‘rish xayrlik, deydilar. Shunga ko‘ra mavzu’ni moziydan, yaqin o‘tkan
kunlardan, tari-ximizning eng kirlik, qora kunlari bo‘lg‘an keyingi "xon
zamonlari"dan belguladim". 2
Abdulla Qodiriy g'oyat fozil va olim odam bo‘lgan. U adabiyot tarixini
ham, Sharq va G‘arb adabiyotini ham, o‘zbek tilining sir-asrorlarini ham yaxshi
bilgan. "O‘tkan kunlar" ning jozibador tili bu fikrning isbotidir.
O tkan kunlar, ba zi manbalarda “O tgan kunlar” – o zbek yozuvchisi
ʻ ʼ ʻ ʻ
Abdulla Qodiriy qalamiga mansub o zbek adabiyotidagi birinchi roman. 1969-
ʻ
yil “O zbekfilm”
ʻ kinostudiyasida ushbu roman asosida “O tgan kunlar” ʻ nomli
film suratga olingan. Adib romanni yozishda arab yozuvchisi Jurji Zaydon
asarlaridan ilhomlangan deya takidlangan. Roman 1920-yillar boshida yozilgan
bo lib, 1922-yil ilk bor “Inqilob” jurnalida chop etilgan va 1926-yilda alohida
ʻ
kitob holida chiqarilgan.
“O‘tkan kunlar” romanining qachon yozib tugatilgani, matbuotda e’lon
qilinishi haqidagi ma’lumotlarda biroz chalkashliklar bor. Ammo adib ijodi
yuzasidan chuqurroq ish olib borgan tadqiqotchilar keltirgan ma’lumotlarga
ko‘ra, Abdulla Qodiriy 1917–1918-yillardan boshlab “O‘tkan kunlar” romani
uchun material yig‘ishga kirishdi. 1922-yilda birinchi o‘zbek romanining ilk
boblari “Inqilob” jurnalida chop etila boshladi. O‘sha yillardayoq asar qo‘lma-
2 Abdulla Qodiriy "Otkan kunlar" "Navròz" nashriyoti 2019. 132-bet.
5

qo‘l bo‘lib, o‘quvchilar asarning navbatdagi boblarni chiqishini intiq bo‘lib
kutishgan.
Barchamizga ma’lumki, u davrlarda zamon ancha notinch edi. Shu sababli
jurnal muntazam chop etilmagan. Ma’lumotlarni o‘rganib chiqsak, faqatgina
1922-yilning o‘zida “Inqilob” jurnali ma’muriyati bir necha marta almashganini
ko‘rishimiz mumkin. Bu holat esa roman taqdiriga ham anchayin salbiy ta’sir
qildi, hatto asardagi so‘zlarda original holatdan uzoqlashishlarni ko‘rishimiz
mumkin. Romanning birinchi bo‘limi ilk bor 1925-yilda nashr qilingan bo‘lsa,
1926-yilda ayrim xatoliklar tuzatilib qayta nashrdan chiqdi.
Ko‘p hollarda shunday bo‘ladiki, birinchi o‘qiganingizda asardan juda ko‘p
ma’lumot olasiz-u, xursand bo‘lasiz. Vaqt o'tgach, bu asarda ko‘tarilgan
mavzular dolzarbligi, yangi-yangi bahslar va turli davrlarda turlicha xulosalar
paydo bo‘ladi. "O‘tkan kunlar"ning badiiy qiymati shundaki, bu roman har gal
o‘qilganida yangi ma'no nozikliklari ko'riladi. O‘z davrida asar keng omma
tomonidan o‘ta “tashnalik” bilan talashib-tortishib o‘qilganining sababi ham
shunda.
Otabek 24 yoshda, Toshkentlik Yusufbek hoji va O‘zbek oyimning ko‘z
nuri, yagona farzandi. Marg‘ilon go‘zali Kumush esa 17-18 yoshlarda
Mirzakarim qutidor va Oftob oyimlarning yolg‘iz farzandi. Savdogarlik bilan
shug‘ullanuvchi Otabek Marg‘ilonda Mirzakarim qutidorning tashqi hovlisidan
o‘tgan ariqdan tahorat uchun suv olayotib, tasodifan Kumushga ko‘zi tushadi.
Kumush ham Otabekni ko‘radi. Nigohlar bir-biriga to‘qnashgan chog‘da ikkala
qalbda ham ishq otashi alangalanadi. Asardagi ushbu voqea tasviri o‘qilar ekan,
yozuvchi o‘zbek ayolining ibo-hayosini mahorat bilan aks ettirganini
ko‘rishimiz mumkin: "Otabek do‘kondorning ko‘rsatishicha qutidorning
tashqarisig‘a kirdi. Shu vaqt tasodufan nima yumish bilandir mehmonxonadan
chiqib kelguchi farishtaga ko‘zi tushdi. Kumush ham ariq yoqasig‘a kelib
to‘xtag‘an chingilin yigitka beixtiyor qarab qoldi. Ixtiyoriy emas, g‘ayri
ixtiyoriy ikkisi ham bir-birisidan bir muncha vaqt ko‘z ololmadilar. Oxirda
6

Kumush nimadandir cho‘chig‘andek bo‘ldi, yengilgina bir harakat bilan o‘zini
ichkari yo‘lak tomong‘a burdi. Bu burilishdan uning orqa-o‘ngini tutib yotqan
qirq kokillari to‘lqinlandilar. Kumush ichkariga qarab chopar ekan, yo‘l ustidan
ariq-bo‘yida qotib turg‘an yigitka yana bir qarab qo‘ydi va bu qarashda unga
yengilgina bir tabassum ham hadya qildi..." 3

Otabek ham Kumush ham juda parishon bo‘lib yuradi, ular hali bir-birini
tanimas edi. Otabekning yonida doimo u bilan birga yurgan, uning “ma’naviy
otasi” Hasanali bu parishonlikning tagiga etadi va Otabek nomidan Ziyo
shohichi bilan birga qutidornikiga sovchilikka otlanadi. “Kiroyi kuyoving
shunday bo‘lsa” deb havaslanib yurgan Mirzakarim qutidor qizini Toshkentga
yubormaslik sharti bilan rozilik beradi. Kuyovning kim ekanidan Kumush hali
xabarsiz, ko‘nglidagi xufiyona ishqidan azob chekardi.
To‘y bo‘ladi va Kumush o‘sha kuni kuyovning o‘zi ariq bo‘yida ko‘rib
qolgan yigit, qalbining sohibi ekanini biladi. Yozuvchi sujet oqimi bilan o‘sha
davrdagi o‘ta murakkab tarixiy davrni ham qadam-baqadam hikoya qilib boradi.
Mahalliy hokimliklar bir-biri bilan nizoda, to‘qnashuvlarda qipchoq va qora
choponlar bir-birini ayovsiz qirayotgan bir vaziyat edi.
Yagona o‘g‘li Otabekning marg‘ilonlik qiz Kumushga uylanganini va
uning ustiga kelinining ota-onasi qizini Toshkentga yubormasligidan xabar
topgan O‘zbek oyimning fig‘oni falakka chiqadi va o‘g‘lini ikkinchi marta
uylantirish uchun Toshkentdan kelin qidirib, Otabekning rizoligisiz qiz tarafga
va’da ham beradi. Ota-ona orzusiga qarshi chiqolmagan Otabek Olim
ponsadboshining qizi Zaynabga uylanishga majbur bo‘ladi.
Otabek Toshkentda yurgan kezlari Kumushga oldindan ko‘z olaytirib
yurgan Homid xotinboz hiyla uyushtirib, Otabekning nomidan Kumushga soxta
taloq xati yozadi. Bundan bexabar Marg‘ilonga qaynotasining uyiga kelgan
Otabekni Mirzakarim qutidor haydab yuboradi. Holatga tushunmasdan Otabek
3 Abdulla Qodiriy "Otkan kunlar" "Navròz" nashriyoti 2019. 142-bet.
7

ham qaynotasidan qattiq ranjiydi. Oradan ancha oylar o‘tadi, Otabek
Marg‘ilonga bir necha marta kelib usta Alimnikida tunab qolaveradi.
Shunday kunlardan birida Otabek bexosdan Homid va bir guruh razil
kimsalar tomonidan o‘ziga uyushtirilgan hiyladan xabar topadi. Bundan
tashqari, Homidning yana bir qabih niyatini ham oldindan bilib qoladi va bir
o‘zi uch kishiga qarshi kurashib, Homidning Kumushni olib qochish rejasini
yo‘qqa chiqaradi. Bo‘lib o‘tganlardan hayron qolgan Mizakarim qutidor va
oilasi Otabekning oldiga, Toshkentga, yo‘l olishadi. Kumush va Zaynabning
kundoshlik hayoti boshlanadi.
Zaynabning qizg‘anishlari, Kumushning ilmoqli gaplari, tortishib qolgan
kundoshlarga Yusufbek hojidan chiroyli murosa shakllari fonida kunlar o‘tadi.
Kumush farzand kutayotgan edi va oy-kuni yetib ko‘zi yorigan kuni kundoshi
Zaynab unga opasi Xushro‘y bibining undovi bilan atalaga zahar qo‘shib beradi.
Kumush bu yorug‘ olamni tark etadi. Sevgisidan qolgan yagona Yodgori bilan
Otabek Zaynabni taloq qilib, bosh olib Marg‘ilonga ketadi. Bo‘lib o‘tganlardan
ta’sirlangan Zaynab aqlidan ayriladi.
Asar so‘nggida esa vatanni himoya qilishga otlangan Otabekning
janglardan birida vafot etgani aytiladi.
Romanda o‘quvchini hayajonga soluvchi holat, albatta, Otabek va Kumush
sevgisi.
Bir ko‘rishda bir-biriga xufiyona oshiq bo‘lishi ortidan o‘quvchida ham ajib
hayajon shakllana boradi. Tanimagan yigitga uzatilayotgan Kumush bilan birga
iztirob cheksa, xayolidagi u go‘zalning nigohlaridan o‘t kabi yongan Otabek
bilan birga yonadi. Va nihoyat to‘y oqshomi Otabek va Kumush ko‘rishgan
onda kuyovning Otabek ekanidan bexabar Kumushning ma’yus ko‘zlari birdan
porlab “Siz o‘shami?” deb so‘rashi o‘quvchini ham kuchli hislar ummonida
suzishga undaydi. Shu o‘rinda asardagi ushbu mashhur dialogni o‘zbekona
muhabbatning ramziga aylangan jumlalar desam to‘g‘ri bo‘ladi.
8

Adib Otabek obrazida o‘zining yangicha fikrlarini ilgari surgan. Otabek
savdogar va o‘zi borgan o‘lkalar va o‘z yurtidagi iqtisodiy holatlar yuzasidan
sog‘lom qiyosiy fikrlar bildiradi. Bundan tashqari, Ziyo shohichining uyida
bo‘lib o‘tgan suhbatda o‘zining uylanish masalasi fonida o‘sha davr oilalarida
xotin-qizlarga nisbatan mavjud bo‘lgan nosog‘lom muhit haqida tanqidiy
qarashlarini aytib o‘tadi.
Bundan tashqari, asarda unga shunday ta’rif beriladi. “Yusufbek hojining
qiziq bir tabiatı bor: xotini bilangina emas, umuman uy ichisi bilan har qanday
masala ustida bo‘lsa bo‘lsin, uzoq so‘zlashib o‘tirmaydur… Hoji bir necha vaqt
so‘zlag‘uvchini o‘z og‘zig‘a tikiltirib o‘turg‘andan so‘ng, agar ma’qul tushsa
“xo‘p” deydir, gapka tushunmagan bo‘lsa “xo‘sh” deydir, noma’qul bo‘lsa
“durust emas” deydir va juda ham o‘zig‘a noma’qul bo‘lsa bir iljayib qo‘yish
bilan kifoyalanib mundan boshqa so‘z aytmaydir va aytsa ham uch-to‘rt
kalimadan nariga oshmaydir” 4
.
Ushbu ta’rifdan ham Yusufbek hojining naqadar mulohazali, o‘ziga xos
ma’naviy salobatga ega obraz desam o‘rinli bo‘ladi. Davlatchilik boshqaruvi va
davr ijtimoiy muhitiga munosabatida ham Yusufbek hoji obrazining
mukammalligiga guvoh bo‘lamiz. Adib davlat boshqaruvi haqidagi tanqidlari va
noroziliklarini hoji obrazi misolida yetkizib bergan.
“O‘tkan kunlar" romanida xalq, millat turmushi manzaralarini, milliy
urfodatlarni, millat vakillariga xos xususiyatlarni jonli, hayotiy ifodalash,
asarning ruhida, ichki mazmunida so'zlash tarzida milliylikning namoyon
bo'lishi milliy ruhning yanada ta‘sirchan ifodalanishiga xizmat qilgan.
Romandan olingan ushbu parchada esa o‘zbek qizlariga xos bo‘lgan milliylik
aks etgan: " Oftob oyimning shu yo‘sun chaqirishi uchto‘rt qaytalab bo‘lsa-da,
Kumush eshitmaganga solinib arzimagan narsalar bilan shug‘ullang‘an bo‘lib
chiqa bermadi. Otabekning yuzidagi o‘ychanliqqa razm qo‘yg‘an sayin Oftob
4 Aminova L. Turk yozuvchisi Yashar Kamol asarlarida badiiy mahorat masalalari,-fil.fan.nom.ilmiy darajasini
olish uchun yozilgan dissertatsiya, T.:2003
9

oyimning haligi shubhasi ulg‘aya bordi, kuyavning ko‘zini shamg‘alat qilib
qizining oldig‘a kirdi va shivirlab Kumushni urisha boshladi: «Esingni
yedingmi qizim, ering sani deb Toshkand degan shahardan kelsayu, san kim
keldi deb oldig‘a chiqmasang. Tur, chiqib so‘rash, arazlab ketib qolsa nima
qilasan?» Oftob oyimning bu keyingi so‘zi chindan ham Kumushni o‘ylatib
qo‘ydi: «...Ketib qolsa nima qilaman?» 5
degan jumlani ko‘nglidan kechirdi-da,
onasidan ilgariroq go‘yoki, ayvon toqchasidan bir narsa oladirg‘andek bo‘lib,
o‘ziga termulib turg‘an Otabekka yer ostidan sekingina bir kulib boqdi va
toqchadag‘i keraksiz bo‘lg‘an bir piyolani olib, yana uyga kirib ketdi. O‘zbek
oyimning sihirchi-joduchi deb qarg‘ashi ham hikmatsiz bir gap emas.
Kumushbibining bu kulib qarashi Otabekka ajib bir inqilob yasag‘an edi.
Undagi oniy bu o‘zgarish juda qiziq va sira ishonmasliq edi. Ul bu yer tegidan
bir kulib boqish ta’siri bilan ustidagi tog‘dek bosib yotqan «orzu»ni ag‘darib
solg‘an va qushdek yengil tortqan edi.
Uning oniy bu o‘zgarishi shundan iborat edi: «Ularning orzu va rizoliqlari,
bu rizoliq sharofati bilan topiladirg‘an savob, yurtning yuqori-quyi gaplari —
barchasi ham Kumushning yolg‘iz shu birgina kulib qarashi oldidan o‘tabersin!"
Shuningdek, romanning ma'no-mundarija doirasi keng.
Unda ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-axloqiy muammolar badiiy mahorat bilan
qalamga olingan. Biroq ular orasida eng muhimi, yurtning, millatning taqdiri,
mustaqilligi masalasidir. Buning isboti sifatida Yusufbek hojining ushbu
jumlalarni keltirishimiz mumkin.
Bularning bari davr jaholatidan dalolat bermoqda. Yozuvchining asosiy
maqsadlaridan biri ham jaholat va uning salbiy oqibatlarini ko‘rsatib berish edi.
Ushbu romanni o‘qib, ta’sirlanib, undagi qahramonlar yonida o‘zimni his
qilgan damlarda quyidagi misralarni qog‘ozga tushirdim.
O‘ZBEK OYIM NIDOSI
5 Salomov G’., Tarjima san’ati, Toshkent, 1973, 57-b.
10

Men bolamni o'zim bilmas o'tga
soldim, O't qaladim, yondirdim-u,
yolg'iz qoldim.
Andilikni asli o'zim qildim bilmay,
Endi qayon giryon bo'lay, boshim qo'yay.
Ajratmadim savobimni, gunohimni,
Hayqiriqlar bosolmaydi bu ohimni,
Jodilarda choptiribman
panohimni, Endi qayon giryon
bo'lay, boshim qo'yay.
Ikki qizning xayollarin to'zitibman,
O'g'lonimning taqdirini bo'zitibman,
Hatto yorim nigohini bezitibman,
Endi qayon giryon bo'lay, boshim qo'yay.
Zaynabjonim, Kumushjonim kechir meni
Otabegim baxtsiz qildim, menman
andi, Hayot bozor, o'zi o'lchar shavqat
qilmay, Endi qayon giryon bo'lay,
boshim qo'yay.

11

1.2. Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar asaridagi oilaviyʻ
munosabatlarning ahamiyati va uning mohiyati
Barchamiz badiiy asarlarda tabiat manzaralari tasviriga duch
kelganmiz, albatta. Bu esa ijodkor mahoratining ne chog'lik boy ekanligini
ko'rsatadi. Chunki tabiat manzaralari tasvirida ijodkorning o'zi qalamga
olayotgan makonga munosabati, u joyni qanchalik bilishi, qahramonlar dunyosi
va ular yashayotgan muhitni naqadar chuqur his qilishi bilinadi. Shuning uchun
ham badiiy asarlarda tabiat manzaralari tasviri asarning asosiy tarkibiy qismi
sanaladi. 6
Badiiy asarda muallif o'z maqsadini ro'yobga chiqarish uchun tasviriy
va ifodaviy vositalardan foydalanadi. Asardagi tabiat manzaralari kitobxonning
biror narsa haqida tasavvur hozil qilishi, muayyan tuyg'uni his etishi, ko'rish,
eshitish mumkin bo'lgan narsa va obrazlarni inson ongida hosil qiluvchi
unsurlar tasviriy vositalar hisoblansa, asarda so'z va iboralarning turli ma'no
tovlanishlari, majoziy xususiyatlari, voqea-hodisalarni turli yo'llar bilan
ifodalash usulllari - ifodaviy vositalar hisoblanadi. Badiiy tarjimada tabiat
tasvirini qayta jonlantirish va bunda so'z tanlash muammosi muallifdan katta
mahorat talab etadi. "Tarjimon - asarni boshqa tilda, ya'ni ona tilida qayta
yaratish uchun muallif fikrini ancha pishitadi, o'ziga singdirib oladi, keyin matn
xarakteriga qarab muqobil so'z tanlaydi, bu so'zlar ma'nosi, jarangdorligi,
shakli, uslubiy muqobilligi, asl nusxadagi fikrni iloji boricha to'laroq ifodalash
tashvishida yonadi" 7
- deb yozadi G'aybulla Salomov.
Shuni ta'kidlash lozimki, asar yaratishda qo'llanilgan badiiy tasvir va
ifoda vositalari orqali muallif mahoratining qirralari aniqlanadi. Ana shunday
vositalardan biri badiiy asardagi tabiat tasviridir. Tabiatning betakrorligi,
albatta, insonda va uning ruhiyatida aks etadi. Inson tug'ilganidan vafot
etganiga qadar tabiat bilan hamnafas bo'lib, uning go'zalliklaridan bahramand
6 Hamidov X. “Badiiy asar tarjimasida tabiat tasvirining berilishi”, Tarjima masalalari(Ilmiy maqolalar
to’plami, 2012yil 26-aprel) 75-77-b.
7 Qodiriy A. “O’tkan kunlar”, Toshkent, G’.G’ulom nashr.,1992.
12

bo'lib yashaydi. Tabiatdan shaydolik, undan ilhomlanish nafaqat insoniyatga
balki butun olam jonzotlariga xosdir. Barcha insonlar tabiat inom etgan
go'zalliklardan o'ziga xos taassurotlar hosil qilishi mumkin lekin faqatgina
san'at sohiblari shu jumladan, yozuvchi va shoir badiiy so'z vositalaridan,
rassom xilma-xil bo'yoqlardan foydalangan holda ana shu taassurotlarni
asarlarda aks ettira oladi.
Qaysi bir asarni mutoola qilmaylik, unda tabiat tasviriga duch
kelamiz, albatta. Haqiqiy ijodkor esa insonni ona tabiat bilan birga, doimiy
uyg'unlikda tasvirlaydi. Har bir ijodkor san'at asari yaratayotganda, har bir
voqea, tabiat manzarasi, umuman, voqelikka o'z nazari bilan qaraydi. U
asarning umumiy g'oyasida kelib chiqib, mos detal tanlaydi va o'sha tanlagan
detal orqali asar mazmunida salmoqli o'rin tutgan fikrni ifodalaydi. Badiiy
asarlar ko'p uchraydigan "bahor" tasvirini misol qilib oladigan bo'lsak, uni har
kim o'zgacha talqin qiladi: "beg'ubor va yoqimli bahor", "go'zallik va yosharish
fasli", "bahor tarovati" va shunga o'xshash tabiat hodisalari inson ruhiy
holatining ijobiy tomonlar, hayotning go'zalligi, mazmuni ko'klam tarovatini
ifodalasa, "sovuq yomg'ir tomchilari", "qora bulut" kabi tasvirlar inson
ruhiyatidagi salbiy holatlar, qo'rquv, ichki g'alayon, xavf-xatar yoki
tushkunliklardan darak beradi. Bunday tasvirlarda yozuvchi tabiatning bir qismi
bo'lgan bahor faslini asar ixtiyoriga bo'ysundiradi, asar qahramonlarining ichki
kechinmalari, voqelikka munosabatini shu tasvir vositasida ifodalaydi va bunda
ijodkorning o'ziga xos uslubi namoyon bo'ladi. Tarjimon asarni tarjima
qilishdan oldin shu jihatlarni aniqlab olmasa, muallif muddaosini tarjimada
o'quvchilarga yetkazib berolmaydi. Buning natijasida muallif uslubiga
tarjimada putur yetishi mumkin. 8

8 Salomov G’., Tarjima san’ati, Toshkent, 1973, 57-b.
13

Abdulla Qodiriy tabiat tasviriga qo'l urar ekan, unda jonlantirish,
o'xshatishlar, sifatlashlarni ko'p qo'llaydi. Masalan, romanning "Jonso'z bir
xabar va qo'rqinch bir kech" nomli bobidan bir parcha: 9

"Oyning o'n beshlari bo'lsa-da, havoning bulutlig'i bilan oy ko'rinmas,
chin ma'nosi bilan qorong'i kuzning qorong'i bir tuni edi. Bir necha yuz
yillardan beri yashab favqulodda zo'rayib ketgan "Xo'ja Maoz" mozorining
chakalagi bu qorong'iliqqa bir manba' kabi edi. Kuchlik bir yel turg'an,
qandaydir bir ishga hozirlang'an kabi to'rt tomong'a yugurib yurar edi. Mozor
chakalagining bir burchagida tutab yotg'an to'nka yonida sochlari o'sib soqolig'a
qo'shilib ketgan bir devona bu mudhish qorong'iliqqa qarshi kurashkan kabi
gulxanni yondirishg'a tirishar, gulxan tavaragidan aylanib qo'lidag'i kasavi bilan
to'rt tomonidan kavlar edi. Yel borg'an sari kuchlana bordi, chakalak tartibsiz
holg'a kirib ketdi, bitta-yarimta to'kilmay qolg'an yaproqlar shitir-shitir
to'kilishka oldilar, qarg'a va zog'chalar ayni uyqu zamonida tinchsizlangani
uchun yelga qarshi namoyish qilg'andek g'o-g'u bila chakalak ustidan aylana
boshladilar. Yel kuchaygandan kuchayib borar va shu nusbatda mozor ichi ham
yana bir qat qo'rqunch holg'a kirar edi, yel ketma-ket bo'kurar, bunga chiday
olmag'an shox-shabbalar qars-qurs sinar, keksa yog'ochlar g'iyq-g'iyq etib
yolborish tovshi chiqarar edilar. Yel ortiqcha bir g'azab ustida edi, yer yuzidagi
tikkaygan narsani bukib-yanchib tashlamoqchi bo'lgandek pishqirar edi..."
Ushbu lavha tarjimasini asl nusxa bilan qiyoslab ko'raylik:
"Although it was the fifteenth of the month, the moon was invisible
with the clouds of the sky, it was a dark night of dark autumn. The clutter of
Khoja Maoz's tomb, which had been in existence for hundreds of years, was
like a source of darkness. The force was running in all directions, as if a wind
was blowing, as if preparing for something. A madman with long hair and a
beard was sitting in a corner of the tomb, trying to light a fire as if he were
fighting against this terrible darkness. The campfire was swaying from side to
9 Қаранг. http://xs.uz/uzkr/post/otkan-kunlar-ibrati . Б.Карим.
14

side with a bowl in his hand. The wind grew stronger and stronger, the bushes
became chaotic, one and a half of the fallen leaves rustled, and the crows and
ravens became restless during the same sleep. They began to roll over the bush
with a roar. The wind grew stronger and stronger, and the tomb became even
more terrifying. The wind blew one after another, and the branches that could
not stand it cracked, and the old trees shrieked. They cried out in supplication.
The wind was overflowing with rage, squealing as if trying to crush what was
standing on the ground ... " 10

Ushbu parchada tarjimonning yutuqlari shundan iboratki, "Bir necha
yuz yillardan beri yashab favqulodda zo'rayib ketgan "Xo'ja Maoz" mozorining
chakalagi bu qorong'iliqqa bir manba' kabi edi" jumlasi "The clutter of Khoja
Maoz's tomb, which had been in existence for hundreds of years, was like a
source of darkness"- bir necha yillardan beri mavjud bo'lgan "Xo'ja Maoz"
mozori qorong'ulikka bir manba kabi ko'rinardi" shaklida o'girilgan. Demak, bu
holda "favqulodda zo'rayib ketgan "Xo'ja Maoz" mozorining chakalagi" jumlasi
ma'no nuqtai nazaridan asl matnda nazarda tutilgan mazmun tarjima nusxada
to'la qamrab olingan.
"...yel ketma-ket bo'kurar, bunga chiday olmag'an shox-shabbalar
qars-qurs sinar, keksa yog'ochlar g'iyq-g'iyq etib yolborish tovshi chiqarar
edilar..." jumlasi "...The wind blew one after another, and the branches that
could not stand it cracked, and the old trees shrieke as they cried out in
supplication..." tarzida tarjima qilinib, bu o'rinda ham ma'no to'la qamrab
olingan, lekin ba'zi so'zlar tushirib qoldirilgan.
Masalan, shox-shabbalar qars-qurs sinar birikmasi to'lig'icha the
branches that could not stand it cracked deb o'girilgan, keksa yog'ochar g'iyq-
g'iyq etib yolborish tovshi chiqarar edilar birikmasida esa keksa yog'ochlar
10 . . . – .: , 1998. – .63.Шарафиддинов О Абдулла Қаҳҳор Эссе Т Ёш гвардия Б
15

jumlasiga tegishli bo'lgan yolborish tovshi chiqarar edilar birikmasida so'zlar
tushirilib qoldirilgan holda tarjima qilingan.

16

II-BOB. Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar asaridagi oilaviyʻ
munosabatlarning ahamiyatining xususiyatlari va analizi
2.1. Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar asaridagi oilaviy
ʻ
munosabatlarning ahamiyatining xususiyatlari.
Abdulla Qodiriyning badiiy so‘zida betakror joziba mujassam bo‘lgani
bois “O‘tkan kunlar”ni necha bor o‘qisa ham, odam to‘ymaydi, qayta mutolaaga
ehtiyoj sezaveradi. Roman o‘quvchini zeriktirmaydi. Qayta-qayta o‘qish
jarayonida asarning yangidan-yangi qirralari ochiladi. Bir o‘qilganda e’tiborsiz
o‘tilgan epizodlarga boshqa safar diqqat qaratiladi. Bu hol, tabiiyki, adibning
obraz yaratish mahoratiga, inson qalbini chuqur anglashiga daxldordir. Zero,
ko‘rkam adabiyotdek san’at dunyosida badiiy so‘z — poetik nutq muhim
sanaladi: so‘z vositasida manzara, ruhiyat va obraz chiziladi 11
.
Abdulla Qodiriy so‘zida o‘quvchini o‘ziga bog‘lab turadigan, insonni
o‘ziga ohanrabodek tortadigan quvvat bor. Buni o‘quvchi sezmasligi mumkin
emas. Aynan so‘zning ta’siri bois Kumush o‘lgan sahnada ho‘ng-ho‘ng
yig‘laydi kitobxon. Aytmoqchi, bu epizodning o‘zi yig‘lab yozilgan. Demak,
adibning titragan, ichikkan, o‘ksigan yuragi shu sahifalarga ko‘chgan. Badiiy
ijoddagi bir qonuniyat shuki, mujmal tasavvurlar mujmal ifodalanadi, yig‘lab
yozilgan sahifalar yig‘lab o‘qiladi. Chinakam adibning estetik dunyosi, ijodkor
qalbi ana shunday sahifalarga muhrlanadi. Har bir badiiy asarni tadqiq etishda
aynan uning badiiyligiga ahamiyat qaratiladi. Aynan badiiyat yozuvchi
mahoratini ochib berishda katta ahamiyat kasb etadigan unsur hisoblanadi.
Yozuvchi tili va ifoda usuli, tilning eng chiroyli, o‘tkir va ixcham ifoda
vositalarini tanlab olish va ularni ustalik bilan adabiy tilga olib kirish, ohorli
jumlalar tuzish, voqea - hodisalarning eng xarakterli tafsillarini topib tasvirlash
uning mahoratini ko‘rsatadi.
11 . . . – .: , 2014. – .7
Қодирий А Ўткан кунлар Танланган асарлар Т Шарқ Б
(
Бундан кейинги иқтибослар шу нашрдан олинади бети қавс ичида
).
кўрсатилади
17

Zero, “O‘tkan kunlar” tomanida turli toifa insonlar obrazlari asarning
yetakchi qahramoni bo‘lgan obrazlarni ochib berish uchun qo‘llanilgan. Abdulla
Qodiriy romanda faktlarni haqqoniy ravishda aks ettiradi, shu bilan birga
asardagi har bir qahramonga o‘z munosabatini bildiradi va emotsional baho
elementlaridan foydalangan holda personajlar, voqealar ustidan hukmni
ifodalaydi.
Yozuvchi qahramon va personajlarining tashqi qiyofasiga katta va jiddiy
vazifa yuklaydi: sevimli qahramon va personajlarning zohiriy qiyofasi
ijobiylashtiriladi, salbiy personajlarning qiyofasi esa ularning yovuz va
badkirdor kishilar ekanini ta’kidlab turadi. Shu sababdan ham bu romandagi
salbiy xarakterdagi qahramonlarni tanqidiy ko‘z bilan o‘rganib, ulardagi
nuqsonli xislatlarni ko‘rsatib berishni maqsadga muvofiq ko‘rdik. Romanlardagi
salbiy personajlarining mudhish basharasi ularning xatti–harakati, psixologik
tasviri bilan to‘ldirib mukammallashtirib berilgan.
Fikrimizcha, realistik adabiyotda qahramon ijobiy bo‘ladimi, salbiymi,
baribir, birinchi navbatda to‘laqonli inson bo‘lishi kerak, uning har bir harakati,
qilig‘i, so‘zlari ham baquvvat ichki mantiqqa ega bo‘lmog‘i, kitobxonni hech
qanday gap – so‘zsiz ishontirmog‘i lozim. Bu to‘g‘rida atoqli adabiyotshunos
olim Ozod Sharafiddinov shunday deydi: “Agar yozuvchi ijobiy obraz
yaratayapman deb, uni maqtab ko‘klarga ko‘tarsa, faqat ajoyib fazilatlar – u,
nodir sifatlarining egasi qilib tasvirlasa, obraz emas, chuchmal siropday
me’daga tegadigan farishta mijoz sxema tug‘iladi, xolos. Ijobiy qahramon ham
salbiy qahramon ham mushtarak badiiyat qonunlari asosida yaratilmog‘i
kerak” 12
.
Xo‘sh, endi “O‘tkan kunlar” romanidagi yordamchi obrazlar xususiga
to’xtalamiz. Barcha voqealarda to la qatnashmasada, yozuvchining g oyaviyʻ ʻ
niyatini to laroq ochishga xizmat qiladigan faol obrazlar yordamchi obrazlardir.
ʻ
12 Abdulla Qodiriy. “O’tgan kunlar” // Nashriyot “SHARQ” NMAK. 2020
18

Romanda yordamchi obraz, to’g’rirog’i salbiy qahramon Homid shuhday
tasvirlanadi: “...uzun bo‘yli, qora cho‘tir yuzli, chag‘ir ko‘zli, chuvoq soqol,
o‘ttuz besh yoshlarda bo‘lg‘an ko‘rimsiz bir kishi edi. Bu yigit yaxshig‘ina
davlatmand bo‘lsa ham, lekin shuhrati nima uchundir boyligi bilan bo‘lmay,
“Homid xotinboz” deb shuhratlangan, kishilar Homid orqasidan so‘zlashkanda
uning otig‘a taqilg‘an laqabni qo‘shib aytmasalar, yolg‘iz “Homidboy” deyish
ila uni tanita olmaydilar” 13
tarzida tasvirlanar ekan, yozuvchining bayon uslubi
keskin suratda o‘zgarganini ko‘rishimiz mumkin. Adibning shu so‘zlarini
o‘ziyoq, ko‘z o‘ngimizda uning qanday odam ekanligini ko‘rsatadi. Romanda
Homid ikki uylangan bo‘lishiga qaramay, yana o‘z shahvoniy hirsi yo‘lida yana
uylanishni maqsad qilib, bu yo‘lda har qanday nojo‘ya yo‘ldan toymaydigan
kimsa sifatida ko‘z o‘ngimizda namoyon bo‘ladi.Yoki, uni tashqi ko‘rinishini
adib quyidagicha tasvirlaydi: “...sariq tanlik, ukkining ko‘zidek chaqchayib,
o‘ynab va yonib turg‘an qizil ko‘zlik, yuziga parchinlang‘andek yuza (puchuq)
burunlik, manglayi qancha tashqarig‘a o‘sib chiqg‘an bo‘lsa, yuzi o‘shancha
ichkariga ketgan, qisqasi vaqtsizroq yaratilib qolg‘an bir maxluq”. (174-bet).
Shu bilan birga, Otabekning Marg‘ilonga kelishi munosabati bilan uni ko‘rgani
kelgan Rahmat, Homidning o‘zaro suhbatida Homidning qiyofasi yozuvchi
tomonidan to‘laligicha ochib tashlanadi: “–Xotinga muvofiq bo‘lish va
bo‘lmaslikning uncha keragi yo‘q, – dedi Homid e’tirozlanib, – xotinlarga “er”
degan ismning o‘zi kifoya... muvofiq kelmas ekan, muvofiqini olib, xotinni ikki
qil! Bunisi ham kelishmasa, uchinchisini ol.. Qamchiningdan qon tomsa, yuzta
xotin orasida ham rohatlanib, tiriklik qilolasan! Men bu kungacha ikki xotin
o‘rtasida turib janjalg‘a to‘ygunimcha yo‘q, ammo xotinni uchta qilishg‘a ham
o‘yim yo‘q emas!” (10–11–betlar).
“O‘tkan kunlar” romanida Otabekning ko‘z ostiga olib qo‘ygan
Kumushga uylanganidan g‘azablangan “tusidan yirtqichlik, bir gunohsizning
ustiga hujumga hozirlangan vahshiylik belgilari” ko‘ringan Homid o‘zining
13 Zarif Bashar. “O’zbek adabiyoti” // 2021
19

razil rejasini amalga oshirish uchun qo‘rboshinikiga boradi va Otabek,
Mirzakarim qutidorga tuhmat qiladi.
Abdulla Qodiriy Homidning xudbin qiyofalarini bir necha ko‘rinishda:
ko‘rolmaslik, hasad qilish oqibatida tuhmat qilish, soxta xatlar uyushtirib, dor
tagiga keltirish yoki qamatish tarzda namoyon etgan. Shu bilan birga bu xudbin
kimsaning o‘zi qazigan go‘rga o‘zlari yiqilganini adib romanda ishonarli badiiy
tasvirlab berishga erishishgan. Natijada, romanda qahramonning o‘sha damdagi
dramatik holati, ruhiy kechinmalari haqqoniy va ta’sirchan qilib ko‘rsatilgan va
adibimiz bunda uning badiiy ifodasiga, qalb dramasi tasviriga, psixologik
tahliliga ham alohida e’tibor bergan, bu esa Abdulla Qodiriyning yuksak badiiy
mahorati egasi bo‘lganliklarini ko‘rsatadi.
Xushro ybibi obrazi:ʻ Dadil, mustaqil, o z baxti va taqdiri uchun ʻ
kurashadi; shaxsiy manfaatlari yo lida hech narsadan qaytmaydi, shuningdek
ʻ
birovlarning ko z yoshlari hisobiga, o zgalarning baxtiqaroligi evaziga o z
ʻ ʻ ʻ
baxtini tiklaydi. Salbiy timsol Xushro‘y uchun atayin tanlab ishlatilgan
yuqoridagi so‘zlar orqali ko‘z oldimizda sharq ayoliga yot bo‘lgan surbetlik,
axloqsizlik kabi ishlardan tap tortmaydigan razil ayol qiyofasi gavdalanadi;
Romanda ichki dunyosi tubanligi bilan tashqi ko‘rinishining yoqimsizligi
mos tushgan salbiy timsol Jannat xola ta’rifida quyidagicha mubolag‘a
qo‘llaniladi: Ul yerdan bichib olgandek pak - pakana, burni yuzi bilan barobar
deyarlik tep-tekis, ko‘zi qoqqan qoziq o‘rnidek chup - chuqur, og‘zi qulog‘i
bilan qoshiq solishar darajada juda katta, yuzi qirq yillik og‘riqlarnikidek sap -
sariq... (168-bet).
Zero, “O tkan kunlar” romani to qima qahramonlarning hayotiylik kasb
ʻ ʻ
etishi va tarixiy voqealarga uyg unligi jihatidan ham, mujassamot butunligi va
ʻ
tilidagi nafosati jihatidan ham o zbek adabiyoti xazinasidagi durdonalar
ʻ
20

qatoridan o rin olgandir. “O tkan kunlar” o zbek adabiyotida ilk romanʻ ʻ ʻ
bo lishining o zi bilanoq ilgari bosilgan katta qadam edi.
ʻ ʻ
Ko‘p asrli o‘zbek adabiyoti tarixidagi ikki adabiy asrni milliy
adabiyotimiz tarixining oltin sahifalari, desak adolatdan bo‘ladi. Agar shu ikki
asrning biri buyuk Navoiy nomi bilan munavvar bo‘lgan XV asr bo‘lsa,
ikkinchisi Abdulla Qodiriy, Fitrat va Cho‘lponning porloq ijodlari bilan
boshlangan o‘zbek adabiyoti tarixining yangi davri — XX asrdir. Shu ikki oltin
asrning mash’allari bo‘lgan bu adiblarning har biri milliy adabiyotimiz
tarixidagi mo‘jizaviy voqeadir.
Abdulla Qodiriy asarlari uning benazir poetik tafakkuridan darak beradi.
Badiiy tafakkur esa nutq hodisasi bilan bog‘liq, albatta. Har bir millat adibi o‘z
milliy tilida fikr yuritadi, shu milliy tilning lug‘at boyligiga tayanib ijod qiladi.
Abdulla Qodiriy yozadi: so‘z so‘zlashda va ulardan jumla tuzishda uzoq andisha
kerak. Yozuvchining o‘zigina tushunib, boshqalarning tushunmasligi katta ayb.
Asli yozuvchilik aytmoqchi bo‘lgan fikrni hammaga barobar anglata bilishda,
oraga anglashilmovchilik solmaslikdadir. Bundan boshqa fikrning ifodasi
xizmatiga yaramagan so‘z va jumlalarga yozuvda aslo o‘rin berilmasligi lozim.
Abdulla Qodiriy dastlabki davrlardayoq adabiy-ijodiy ishga zo‘r
mas’uliyat bilan qaraydi. Shunga ko‘ra badiiy asar yozishda hayot haqiqatini
yaqindan turib, puxta o‘rganishga alohida e’tibor beradi. Ana shu maqsadda
ko‘p joylarni yayov kezib chiqadi, turli toifa odamlar hayotini sinchiklab
o‘rganadi, tadqiq etadi. Abdulla Qodiriy ijodiy prinsipini: “Men turmushda
ko‘rmagan, bilmagan narsam haqida hech narsa yozmayman, har bir asarimning
yozilishiga turmushda uchragan biror voqea sababchi bo‘ladi” , – tarzida
ifodalagan edi.
Abdulla Qodiriy nomi tilga olinganda bir entikib, hayratlar bilan Otabek
va Kumush,
21

Anvar va Ra’nolar taqdirini esga olmaydigan o‘zbek ziyolisi, adabiyot
muhibi topilmasa kerak. Adibning badiiy so‘zida betakror joziba mujassam
bo‘lgani bois “O‘tkan kunlar”ni necha topqir o‘qilsa ham, odam to‘ymaydi,
zerikmaydi; qayta o‘qishga zarurat sezaveradi. Roman zavq-shavq bilan yutoqib
o‘qiladi. Qayta o‘qishda asarning yangidan-yangi qirralari ochilib boradi. Bir
o‘qilganda e’tiborsiz o‘tilgan tasvir va epizodlar boshqa safar diqqatni tortadi.
Bu hol, tabiiyki, adibning obraz yaratish mahoratiga, inson qalbini chuqur
anglashiga, voqea-hodisalar bayon usuliga tegishlidir. Zero, adabiyotdek so‘z
san’at uchun badiiy til juda muhim sanaladi; so‘z vositasida obrazlar,
manzaralar, tuyg‘ular suvratlantiriladi. Barchaga ayon bu haqiqat badiiy
adabiyotning alifbosi.
Adibning ijodi, uning mazmunga boy asarlari yuzasidan taniqli
ijodkorlarimiz o’zlarining iliq fikrlarini aytib o’tgan. Jumladan,
adabiyotimizning ulkan jonkuyari akademik Izzat Sultonov: “Abdulla
Qodiriyning asarlari badiiy mahorat namunasidir. Bu asarlarda asosiy g‘oya
doimo yaqqol ifoda qilinadi, odamlar va ularning hayot sharoiti xuddi “ko‘z
oldimizda turgandek” tasvir etiladi, bu asarlarning syujeti doimo qiziqarli, tili
boy va shirali. Bu asarlarning xalqqa manzur bo‘lgani bejiz emas”, - deb
yozgan bo‘lsalar, Akademik Oybek esa adib mahoratini:
“Abdulla Qodiriyning prozasi birinchi navbatda hayotiyligi bilan ajralib
turadi.
Qodiriyning tilidan uning xalqning boy va ajoyib tilini g‘oyatda yaxshi
bilganligi yaqqol seziladi; uning romanlari ana shunday go‘zal til bilan
yozilgan. U tug‘ma epik yozuvchi, keng ko‘lamdagi master, yuksak ma’nodagi
realistik san’atkor edi”, - tarzida yuksak baholagan.
Abdulla Qodiriy o z davrining ilg or bir ziyolisi sifatida Vatan va millatʻ ʻ
taqdiri xususida qayg urdi. Zamon taloto plari adib qalbini iztirobga soldi.
ʻ ʻ
22

“O tkan kunlar” romani orqali xalqning milliy ongini uyg otmoqchi,ʻ ʻ
“tariximizning eng kir, qora kunlari” — yurtni mustamlaka balosiga yo liqtirgan
ʻ
keyingi noahil “xon zamonlari”dan so z ochib, bu ayanchli haqiqatdan xalqqa
ʻ
saboq bermoqchi bo ldi. Romanning ma no-mundarija doirasi nihoyatda keng.
ʻ ʼ
Unda xilma-xil insoniy taqdirlar, ijtimoiy-siyosiy, ma naviy-axloqiy, oilaviy-
ʼ
ishqiy muammolar qalamga olingan. Biroq ular orasida yurtning taqdiri,
mustaqilligi masalasi alohida ajralib turadi. Asarning bosh qahramonlari Otabek
va Yusufbek hoji shu yurt istiqloli, farovonligi, osoyishtaligi yo liga hayotini,
ʻ
jonini tikkan fidoyi kishilar sanaladi.
“O tkan kunlar” romani bamisoli ulkan va tiniq ko zgu, unda o zbek
ʻ ʻ ʻ
millatining muayyan tarixiy sharoit, vaziyatdagi turmushi, urf-odatlari, ruhiy-
ma naviy dunyosi, bo y-basti, qiyofasi keng ko lamda aniq-ravshan tasvirlanadi.
ʼ ʻ ʻ
“O‘tkan kunlar”ni yozar ekanman, deydi Abdulla Qodiriy, doimo ko‘z
o‘ngimda kitobxon ommamiz turar edi. Men bu kitobim bilan xalqimiz
rag‘batini bir oz bo‘lsa ham yangilikka tortay, der edim… Modomiki, asar
saviyasi o‘zimizga ma’lum shu xalq uchun yozilar ekan, yana bir muncha vaqt
“so‘nggi priyom”lardan ko‘z yumib turish, oraliqda so‘nggi priyomni oz-oz
qistira borish lozimdir. Na uchunkim, so‘nggi priyomda yozilgan she’r va
nasrlarimiz bir tabaqagagina xos bo‘lib qola bergani da’vomizga dalildir.
Romandagi Otabek va Kumushbibi o‘rtasidagi muhabbat qissasi roman
syujetining asosini tashkil etadi. Biroq yozuvchi bu ishqiy sarguzashtni
tasvirlash bilan kifoyalanib qolmaydi. Balki bu ikki yoshning sevgisini
tasvirlash fonida o‘sha davr mamlakat hayotining tavsifnomasini yaratadi.
Romandagi uchlik — oshiq, ma shuqa va ag yor, bir qarashda, an anaviy
ʼ ʻ ʼ
ishq dostonlarini ham eslatadi. Unda Otabek bilan Kumushning toza muhabbati,
ishqiy kechinmalari, baxti va baxtsizligi juda zo r mahorat bilan ko rsatiladi.
ʻ ʻ
Asardagi juda kam insonlar qalbidan chuqur joy oladigan bir “durri bebaho” —
23

ishq-muhabbat tuyg usiga doir inja tafsilotlar kitobxonni hayajonga soladi.ʻ
Otabek bilan Kumushning saodatli onlaridan mahrum etgan fojiaviy sahnalar
kishini chuqur o yga toldiradi. Muallif oshiqlarning ishqiy sarguzashtlari
ʻ
bahonasida muayyan tarixiy davrni — Turkistonning rus bosqini arafasidagi
ahvoli, qora kunlarini ko z oldimizda gavdalantiradi. Ayni damda o lkaning
ʻ ʻ
tutqunlikka tushishining bosh sababi jaholat, qoloqlik va o zaro ichki nizolardir,
ʻ
degan fikrni g oyat ustalik bilan asarning mazmun-mohiyatiga singdiradi.
ʻ
“O‘tkan kunlar” romanining yana bir muhim fazilati shundaki, asarda
milliy tarovat ufurib turadi. Bu xususiyat obrazlarning ichki va tashqi qiyofasida
ham, peyzaj va syujet tasvirida ham yaqqol ko‘rinadi. Romanda ifodalangan
milliy tarovat asar ta’sirliligini kuchaytirishga xizmat qiladi. Shuningdek,
kitobxonga xalqimizning urf-odatlari, rasm-rusumlari, mehmon kutish, sovchi
yuborish, to‘y qilish, qiz uzatish, kelish tushirish kabi marosimlariga oid juda
ko‘p qiziqarli ma’lumotlar beradi.
Abdulla Qodiriy romanda o zbekning sokin oilaviy hayot tarzini ham,
ʻ
kundosh kelinlar orasidagi o zaro nizolar va ularning yechimini ham juda
ʻ
ishonarli, bag oyat mahorat bilan tasvirlaydi. Romandagi tasvirlarga ko ra,
ʻ ʻ
Yusufbek hoji agar ikki kelin o rtasida “so z chiqqanini goho eshitsa, ikkala
ʻ ʻ
kelinni o z oldiga chaqirib” nasihat qiladi. “Avvalo Kumushdan o pka qilib:
ʻ ʻ
“Oyim, har nima siz kattasiz, Zaynab yosh, kattadan kichikka shafqat lozim,
mundog yaxshi emas!” degan gaplarni aytadi. So ngra Zaynabga nasihatlar
ʻ ʻ
berib, “keyin ikkisini duo qilib, birbiriga salom” berdiradi. Qaynona-kelin
munosabatlari ham Yusufbek hojidek donodonishmand oila rahbari nazaridan
chetda qolmaydi. Romandagi juda tabiiy obrazlardan biri bo lgan O zbek oyim
ʻ ʻ
bilan Yusufbek hoji, Mirzakarim qutidor bilan Oftob oyim munosabatlari ham
butun salobati bilan kitobxon tasavvuriga muhrlanadi.
24

«O’tgan kunlar» ham mazmun, ham shakl, ham uslub jihatidan butun
O’rta Osiyo хalqlari adabiyotida tom ma’noda novator bo’lib, katta ijtimoiy
qiziqish tug’dirdi. "O tkan kunlar" – bu o zbek adabiyotidagi birinchi realistikʻ ʻ
roman hisoblanadi, shu bilan birga eng mashhur va eng ko p o rganilgan roman.
ʻ ʻ
Olimlar odatdagidek, unda milliy urf-odatlarning qiyofasini alohida
ta'kidladilar, uning xalq dostonlari va o tgan asrlardagi sarguzasht romanlari
ʻ
bilan yaqinligini ta'kidladilar, unda tasvirlangan voqealarning tarixiy ildizlarini
tahlil qildilar.
O tmishda g oyib bo lgan dunyoni aks ettirgan muallif, go yo o quvchini
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
o tgan vaqt ichida aniqlangan ilohiy nurga e'tibor berishga va shaxsni
ʻ
takomillashtirish yo lida, ma'lum bir rang-barang kontekstda o quvchiga
ʻ ʻ
berilgan yorug lik yo liga chaqiradi. Angliyada sanoat rivojlanishi inglizlarning
ʻ ʻ
millat sifatida yanada kuchliroq jipslashishiga olib kelgan bo lsa, AQShning
ʻ
zamonaviy ilm-fan rivojiga qo shayotgan hissasi turli millatlardan kelib chiqqan
ʻ
xalq vakillariga milliy iftixor tuyg usini singdiradi. Shu jihatdan kashfiyotlar
ʻ
bevosita bo lmasa-da, bilvosita ma'naviy manba, qolaversa, milliy-ma'naviy
ʻ
taraqqiyot sababchilaridan biri sifatida baholanishi mumkin.
Zero, xalqaro tarixiy ahamiyatga ega har bir kashfiyot milliy g urur
ʻ
shakllanishi, va milliy o zlikni anglash kabi jarayonlarga turtki bo ladi. Bunga
ʻ ʻ
misol qilib, Abdulla Qodiriyning “O tkan kunlar” romanini oladigan bo lsak, bu
ʻ ʻ
roman hozirgi kunda chet el tarjimonlari tomonidan ham o rganilmoqda.
ʻ
Qodiriy aytilmoqchi bo lgan fikrning mazmundorligi, so zning zalvori va
ʻ ʻ
jozibasi, xarakterning tabiiyligi, tasvir aniqligi, ifodaning tushunarli bo lishi,
ʻ
uslub ravonligi, ijodkor samimiyati, iste'dodining darajasi kabi o nlab
ʻ
masalalarni kun tartibiga qo yadi. Bundan ma'lumki, o zbek asarlari xozirgi
ʻ ʻ
kunda turli xil tillarga tarjima qilinmoqda va dunyo bo ylab o qilmoqda.
ʻ ʻ
25

«O’tgan kunlar» romanidagi voqealar romanni o’qigan har bir o’quvchi
undagi Otabek, Kumush, Yusufbek hoji, Qutidor, Oftob oyim kabi ijobiy
obrazlardan bahra oladi. Zaynab, Хushro’y, Homid kabi baхil, qora niyatli
salbiy obrazlarning taqdiri hamisha shu ahvolga tushushini asar davomida
biladi. «O’tgan kunlar» romanini o’qiganda boshdan-oyoq qulog’ingiz ostida
voqea-хodisalar ruhiga mos musiqiy ohang eshitilib turganday bo’ladi. Bu
ohanglar o’quvchi dilida har хil kayfiyatlar uyg’otadi.
Adibdan qolgan muhtasham adabiy merosda o‘zbek adabiy tilining
go‘zalligi, nafosati, tasvir va ifoda imkoniyatlari aynan amaliyotda o‘z aksini
topdi. Shu bilan birga Abdulla Qodiriy ba’zan filolog olimlarga xos qimmatli
adabiy-nazariy qarashlari bilan ham o‘zbek adabiy tilining takomillashuviga
ulkan hissa qo’shdi. Adib bu benazir adabiy-ilmiy xizmatlari bilan o‘zbek
olimlari bilan birga xorijlik mutaxassislarning ham e’tiborini qozondi.
O’tmish хodisalariga asar yaratilgan zamonning ilg’or mafkurasi nuqtai
nazaridan baho berishga intilish Qodiriy ijodiyotidagi tub burilishlaridagi
alomatlaridan biridir. Turkistonda feodal mustamlaka zulmini ag’darib tashlab
yangi mustaqil hayot qurishga intiladi. «O’tgan kunlar» o’tmishni ana shu yangi
hayotga intilish nuqtai nazaridan baholash ruhi bilan sug’orilgan Abdulla
Qodiriy feodal davrni mehnatkashlar uchun zulm, baхtsiz хorlik davri sifatida
qoralaydi.
O’tmishga shunday baho ma’rifat jihatdangina yemas, ijtimoiy va siyosiy
jihatdan ham katta aktual ahamiyatga yega yedi. Yangicha davrga intilish, хalq
ongida o’tmishning adolatsizliklari haqida chuqur tushuncha hosil qilish bilan
ham bog’liq yedi. Zamonasining ijtimoiy yehtiyojlarini sezgan Abdulla Qodiriy
uchun birdan-bir to’g’ri yo’l-haqqoniy tasvir yo’li bilan boradi. Abdulla Qodiriy
davrning hayot manzarasini, oddiy kishilarning taqdirini tasvirlash orqali
yaratishi хarakterlidir, bu esa yetuk romanchilik хususiyatidir.
26

«O’tgan kunlar» o’tmishni ana shu yangi hayotga intilish nuqtai nazaridan
baholash ruhi bilan sug’orilgan Abdulla Qodiriy feodal davrni mehnatkashlar
uchun zulm, baхtsiz хorlik davri sifatida qoralaydi. O’tmishga shunday baho
ma’rifat jihatdangina yemas, ijtimoiy va siyosiy jihatdan ham katta aktual
ahamiyatga yega yedi.
Yangicha davrga intilish, хalq ongida o’tmishning adolatsizliklari haqida
chuqur tushuncha hosil qilish bilan ham bog’liq yedi. Zamonasining ijtimoiy
ehtiyojlarini sezgan Abdulla Qodiriy uchun birdan-bir to’g’ri yo’l-haqqoniy
tasvir yo’li bilan boradi. Abdulla Qodiriy davrning hayot manzarasini, oddiy
kishilarning taqdirini tasvirlash orqali yaratishi хarakterlidir, bu yesa yetuk
romanchilik хususiyatidir.

27

2.2. Abdulla Qodiriyning O tgan kunlar asaridagi oilaviyʻ
munosabatlarning ahamiyatining tahlili
XX asr yangi o zbek adabiyotining zabardast vakillaridan biri, o zbek
ʻ ʻ
romanchiligining asoschisi va XX asrning 20-yillardagi muhim ijtimoiy-
madaniy jarayonlarning faol ishtirokchisi Abdullar Qodiriy 1884-yilning
10oktabridaToshkent shahrida bog bon oilasida dunyoga kelgan. Otasi
ʻ
Qodirbobo (1820–1924) xon, beklar qo lida sarbozlik qilgan, rus bosqini
ʻ
paytida (1865) Toshkent mudofaasida qatnashgan. Otasi boshidan o tgan
ʻ
sarguzashtlar Abdulla Qodiriyning qator asarlari, xususan, tarixiy romanlarining
yuzaga kelishida muhim rol o ynagan. 1920-yillar boshida Abdulla Qodiriy
ʻ
birinchi o zbek romani bo lmish „O tkan kunlar“ ni yozadi.
ʻ ʻ ʻ 14
Abdulla Qodiriy yoshligidanoq qadimgi Sharq madaniyati va adabiyoti
ruhida tarbiya topgan va arab, fors, rus tillarini puxta o rgangan. 1920-yillar
ʻ
boshida Abdulla Qodiriy birinchi o zbek romani bo lmish „O tkan kunlar“ni
ʻ ʻ ʻ
yozadi. 1922-yili ilk bor „Inqilob“ jurnalida chop etilib, 1926-yilda esa alohida
kitob holida chiqadi.
O‘sha davrda Qodiriyning ,,O‘tkan kunlar‘‘ romanini o‘qish uchun navbat kutib
turganlarning sanog‘i bo‘lmas, hatto bu romanni yod olgan kitobxonlar ham
bo‘lgan. Adibning ulug‘vor adabiy merosi haligacha kitobxonlar qalbidan joy
olmoqda. Qodiriyning o‘zbek adabiyotida tutgan o‘rni haqida Prezidentimiz Sh.
Mirziyoyev shunday deydi: ,,...Bitta narsani hammamiz bilishimiz kerak.
Adabiyotsiz iqtisodiyot ham, ma’naviyat ham bo‘lmaydi. O‘zini hurmat qilgan
inson Abdulla Qodiriyning “O‘tkan kunlar” ini bir emas, bir necha marta
o‘qigan bo‘ladi. Nimaga desangiz, uni o‘qigan odam hech qachon oilaga
xiyonat qilmaydi, kerak bo‘lsa Vatanga xiyonat qilmaydi‘‘.
Boshqa yirik epik asarlardagi kabi „O tkan kunlar“ da ham
ʻ
hikoyanavislikning ko p planliligi, ikkilamchi syujetlar mavjudligi, ketma-ket
ʻ
14 Boymirza Hayit. “Turkiston yangi adabiyotida ikki siymo: Qodiriy va Cho’lpon” // Nashriyot: “Milliy
turkiston” majmuasi // 2020- y. May
28

avj oluvchi va fojiali yakun topuvchi voqealar bilan to qnashamiz. Ilg orʻ ʻ
fikrlarni olg a suruvchi Otabek obrazi romanning g oyaviy va kompozitsion
ʻ ʻ
markazi hisoblanadi. U ochiqcha savdodagi eskirgan iqtisodiy munosabatlarga
qarshi chiqib, oila va turmush muammolariga yangi qarashga amal qilardi.
Ayniqsa, roman boshida Otabek, Hasanali, Rahmat va
Homidlarning ,,uylanish‘‘ masalasidagi suhbatlariga e'tibor qaratsak, Otabek
naqadar keng dunyoqarash va teran mushohadaga ega ekanligini yaqqol
kuzatishimiz mumkin. Bu esa o‘z navbatida bosh qahramonning barcha
musulmon xalqlari singari ayol zotiga cheksiz hurmati, uning sha'ni, qadr-
qimmati har narsadan ustun ekanligini teran anglagan er yigit sifatida ko‘rish
mumkin:
,,-Manimcha, uylanishdek nozik bir ish dunyoda yo‘qdir, — dedi Rahmat
va Otabekka yuz o‘girdi.
— Uylangach, xotining tab’ingga muvofiq kelsa bu juda yaxshi; yo‘qsa,
munchalik og‘ir gap dunyoda bo‘lmas.
Otabek Rahmatning bu so‘zini samimiyat bilan qarshiladi.
— So‘zingizning to‘g‘rilig‘ida shubha yo‘q, — dedi,— ammo shuni ham
qo‘shmoq kerakki, oladirg‘on xotiningiz sizga muvofiq bo‘lishi barobarida er
ham xoting‘a muvofiquttab’ bo‘lsin.
— Xoting‘a muvofiq bo‘lish va bo‘lmasliqni uncha keragi yo‘q, — dedi
Homid e’tirozlanib, — xotinlarga «er» degan ismning o‘zi kifoya... ammo jiyan
aytkandek, xotin degan erga muvofiq bo‘lsa bas. Rahmat kulib Otabekka qaradi.
Otabek ham istehzolik tabassum orasi Homidga ko‘z qirini tashladi...‘‘
Ushbu fikrlarning o‘zidanoq Otabek misolida chinakam o‘zbek
yigitlarining qon-qoniga singib ketgan oriyat, g‘urur, vafo, ayolga ehtirom kabi
milliy xarakterni, milliy ruhni yaqqol anglash mumkin. Ayniqsa, Otabekning
Rahmatga aytgan ushbu gapi hozirgi o‘sib kelayotgan yoshlarimiz uchun ham
chinakam ibrat maktabini o‘tay oladi, desak aslo mubolag‘a bo‘lmaydi:
29

,,...ammo shuni ham qo‘shmoq kerakki, oladirg‘on xotiningiz sizga
muvofiq bo‘lishi barobarida er ham xoting‘a muvofiquttab’ bo‘lsin...‘‘
Yozuvchining ,,O‘tkan kunlar‘‘ romani orqali o‘zbek xalqi, uning
orzuarmonlari, dardi va xarakterini yaratar ekan, uning mahorati, ayniqsa,
Yusufbek hoji xarakterini yaratishda namoyon bo‘ladi. Yozuvchi bu qahramoni
orqali oilada haqiqiy oila boshlig‘i, aqlli ota qanday bo‘lishi kerakligini zukko
kitobxonga bir necha o‘rinlarda uning o‘zbekona xarakteri orqali orqali
ta'kidlab, izohlab o‘tadi:
,,...Yusufbek hojining qiziq bir tabi’ati bor: xotin bilangina emas, umuman
uy ichisi bilan har qanday masala ustida bo‘lsa bo‘lsin uzoq so‘zlashib
o‘lturmaydir. Otabekmi, onasimi, Hasanalimi, ishqilib uy ichidan birartasining
so‘zlari va yo kengashlari bo‘lsa, kelib hojining yuziga qaramasdan so‘zlab
beradilar; maqsad aytib bitkandan so‘ng sekingina ko‘tarilib uning yuziga
qaraydirlar.
Hoji bir necha vaqt so‘zlag‘uchini o‘z og‘zig‘a tikiltirib o‘lturg‘andan
so‘ng, agar ma’qul tushsa «xo‘b» deydir, gapka tushunmagan bo‘lsa «xo‘sh»
deydir, noma’qul bo‘lsa «durust emas» deydir va juda ham o‘ziga noma’qul gap
bo‘lsa bir iljayib qo‘yish bilan kifoyalanib, mundan boshqa so‘z aytmaydir va
aytsa ham uch-to‘rt kalimadan nariga oshmaydir. Uy ichi uning bu fe’liga juda
yaxshi tushunganliklaridan ko‘pincha bir og‘iz javob olish bilan
kifoyalanadirlar.
Ammo Otabek bilan birar to‘g‘rida so‘zlashmakchi bo‘lsa, uni aksar
mehmonxonaga chaqirib yoki chaqirtirib oladir. O‘zbek oyim yuqoridag‘i
o‘zining itob va xitobiga eridan bir iljayib qo‘yish javobini olib dami ichiga
tushadilar...‘‘ Bu fikrlardan shuni tushunish mumkinki, ya'ni oila ustuni
bo‘lmish ota yoki er har qanday vaziyatda ham bosiqlik, vazminlik bilan ish
tutmog‘i, muammolarni ortiqcha xatti-harakat va janjallarsiz hal qilmog‘i
joizdir. Bunday faylasufona xarakter va fikrlar romanning boshidan oxiriga
30

qadar uchraydi va qahramonlarning chinakam sharqona ruhini, e'tiqodini,
dunyoqarashini ifodalashga xizmat qiladi.
31

XULOSA
Xulosa o‘rnida shuni alohida ta'kidlash joizki, Abdulla Qodiriyning tarixiy
romanlari XX asrning 20-yillardagi yangi o zbek adabiyoti oldida turganʻ
murakkab g oyaviy-badiiy muammolarning yechimiga asos bo‘ldi, adabiy
ʻ
taraqqiyotning tezlanishiga xizmat etdi. Keyinroq o zbek adabiyotining atoqli
ʻ
vakillari qatoriga ko tarilgan Oybek, G afur G ulom, Abdulla Qahhor Abdulla
ʻ ʻ ʻ
Qodiriy ijodining katta ta siri ostida yetuk yozuvchi bo lib yetishdilar. Abdulla
ʼ ʻ
Qodiriy ijodining milliy adabiyotlarga ta sirini tojik, turkman, qozoq va qirg iz
ʼ ʻ
adabiyotining Sadriddin Ayniy, M. Avezov, X. Deryayev, Chingiz Aytmatov
singari yirik vakillari ham qayta-qayta qayd etishgan. Nemis adabiyotshunoslari
N.Tun, I. Baddauf, amerikalik tadqiqotchilar E. Olvort, Xristofor Murfi, asli
eronlik amerika olimi Eden Nabi Abdulla Qodiriy ijodi bo yicha jiddiy ishlar
ʻ
qilganlar. Abdulla Qodiriy ijodidagi chuqur mazmunni jozibador va ravshan
shaklda ifoda eta olish, hayotdan yirik va salmoqli voqealarni tasvir uchun
tanlay olish, so zning ma noga mosligi va yorqinligi, hammadan ham muhimi –
ʻ ʼ
kishilar xarakteridagi muhim xususiyatlarni ko ra olish va tasvir eta bilish yosh
ʻ
avlod uchun doimo ibrat namunasi bo lib kelmoqda.
ʻ
Parchada keltirilgan ayrim lavhalar tarjimasida kamchiliklar kuzatiladi.
Masalan, asl matnda "Oyning o'n beshlari bo'lsa-da, havoning bulutlig'i bilan oy
ko'rinmas, chin ma'nosi bilan qorong'i kuzning qorong'i bir tuni edi" jumlasi
"Although it was the fifteenth of the month, the moon was invisible with the
clouds of the sky, it was literally a dark night of dark autumn" shaklida
ifodalangan. Bu yerda muallif oy yuzini bulut to'sgan zim-ziyo kuz tunini
ta'riflagan bo'lib, tarjimada esa "chin ma'nosi bilan qorong'i kuzning qorong'i bir
tuni edi" birikmasi "it was a dark night of dark autumn"- "qorong'i kuzning
qorong'i bir tuni edi" tarzida o'girilgan. Bu o'rinda muallif urg'u bermoqchi
bo'lgan chin ma'nosi bilan nazardan chetda qolgan.
32

Tahlilni davom ettiramiz: "Yel ortiqcha bir g'azab ustida edi, yer
yuzidagi tikkaygan narsani bukib-yanchib tashlamoqchi bo'lgandek pishqirar
edi" jumlasi ingliz tilida "The wind was overflowing with rage, squealing as if
trying to crush what was standing on the ground"- yaxshigina g'azablangan
shamol oldidan chiqqanini yerga urayotgandi, havoga sovurayotgandi" tarzida
tarjima qilgan. Bundan ko'rishimiz mumkinki, tarjimon bu yerda so'zma-so'z
tarjimadan qochgan holda mazmunan jumlani ifoda etishga uringan va buni
uddalay olgan.
O‘zbeklar turmushini, tarixini, tilini, urf-odatlarini yaxshi bilgan
Abdulla Qodiriy ulardan o‘z asarlarida juda unumli va o‘rinli foydalandi.
Adibdan qolgan muhtasham adabiy merosda o‘zbek adabiy tilining go‘zalligi,
nafosati, tasvir va ifoda imkoniyatlari aynan amaliyotda o‘z aksini topdi.
Kelajakavlodga “O’tkan kunlar”dek mazmun va ma’noga boy asarlarni
ularning qalbi-yu, ongiga singdira olsak, alardin ota-onaga tik qaramaydigan,
do’q-po’pisa qilmaydigan Otabeklar, odob-axloqda barchaga namuna
bo’ladigan Kumushlar voyaga yetadi.
33

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI:
1. Abdulla Qodiriy. “O’tgan kunlar” // Nashriyot “SHARQ” NMAK. 2020.
2. Zarif Bashar. “O’zbek adabiyoti” // 2021.
3. Boymirza Hayit. “Turkiston yangi adabiyotida ikki siymo: Qodiriy va
Cho’lpon” // Nashriyot: “Milliy turkiston” majmuasi // 2020- y. May.
4. Qodiriy A. “O’tkan kunlar”, Toshkent, G’.G’ulom nashr.,2020.
5. Karimov B. “Abdulla Qodiriy”.-T.:”Fan”.2022.
6. Aminova L. Turk yozuvchisi Yashar Kamol asarlarida badiiy mahorat
masalalari,fil.fan.nom.ilmiy darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiya,
T.:2003
7. Salomov G’., Tarjima san’ati, Toshkent, 1973, 57-b.
8. Hamidov X. “Badiiy asar tarjimasida tabiat tasvirining berilishi”,
Tarjima masalalari(Ilmiy maqolalar to’plami, 2012-yil 26-aprel) 75-77-b.
Internet resurslari:
1. https://tdpu.uz
2. https://pedagog.uz
3. https://ziyonet.uz
4. https://edu.uz
34

KURS ISHI ISHLANMASI

Sotib olish