Adabiyot darslarini badiiy ijodkorlik asosida tashkil etishning oʻrni va ahamiyati kurs ishi - Adabiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	50000UZS
Hajmi	340.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	13 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Adabiyot

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

54 Sotish

Adabiyot darslarini badiiy ijodkorlik asosida tashkil etishning oʻrni va ahamiyati kurs ishi

Sotib olish

1ANDIJON DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI
FILOLOGIYA FAKULTETI
“O ZBEK TILI VA Aʻ DABIYOTI” KAFEDRASI
“O zbek tili va adabiyoti” yo nalishi 304-guruh talabasi
ʻ ʻ
Mamasoliyeva Kamolaxon
Adabiyot o qitish metodikasi
ʻ fanidan
“ Adabiyot darslarini badiiy ijodkorlik asosida tashkil etishning o rni va
ʻ
ahamiyati ” mavzusidagi
KURS ISHI
Ilmiy rahbar: Mamajonova N.
Bajaruvchi:Mamasoliyeva K .

2 ANDIJON -2025
Kurs ishi Andijon davlat pedagogika instituti o zbek tili va adabiyotiʻ
kafedrasida bajarilgan.

Ilmiy rahbar: Mamajonova Nigora

Himoya 2025-yil ___________oyining _____kun soat_____da Andijon
davlat pedagogika instituti O zbek tili va adabiyoti kafedrasida kurs ishlari
ʻ
himoyasi yig‘ilishida o tkazildi.
ʻ

Manzil: ______________________________________

Kurs ishi 2025-yil __________oyining _____kunida kafedraga topshirildi.

Kurs ishi bilan Andijon davlat pedagogika instituti O zbek tili va adabiyoti
ʻ
kafedrasida tanishish mumkin.
Manzil: _______________________________________
Yig‘ilish kotibi:____________________________

3 MUNDARIJA
Kirish …………………………………………………………………….. 3
I BOB. Adabiyot darslarida badiiy ijodkorlikning nazariy asoslari
1.1. Badiiy ijodkorlik tushunchasi va uning pedagogik-psixologik talqini 7
1.2.Adabiyot fani orqali estetik tarbiya va obrazli tafakkurni
shakllantirish ……………………………………………………………… 11
1.3. O‘quvchilar ijodiy faoliyatining rivojlanishiga ta’sir qiluvchi omillar 17
II BOB. Adabiyot darslarini badiiy ijodkorlik asosida tashkil
etishning metodik yo‘llari
2.1. Adabiyot darslarida ijodiy topshiriqlarni tashkil etish usullari ……… 22
2.2.Adabiyot darslarida badiiy ijodkorlik asosida o‘quvchilar
kompetensiyasini rivojlantirish ………………………………………….. 26
2.3. Adabiyot darslarining ijodiy yondashuv asosida olib borilishining
samaradorligi ……………………………………………………………
… 34
Xulosa ……………………………………………………………………. 38
Foydalanilgan adabiyotlar ro yxatiʻ …………………………………….. 39
Kirish

4Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bugungi globallashuv, axborot
texnologiyalarining jadal rivojlanishi va ijtimoiy hayotning murakkabligi ta’lim
tizimida yangicha yondashuvlarni talab qilmoqda. Ayniqsa, ta’limning
mazmuniy jihatdan yangilanishi o‘quvchining ijodiy salohiyatini
rivojlantirishga xizmat qilishi kerak. Adabiyot fani bu borada eng qulay
platformalardan biri hisoblanadi. Chunki u o‘quvchining nafaqat bilim
saviyasini oshiradi, balki ichki dunyosini boyitadi, estetik didini shakllantiradi,
hayotni obrazlar orqali idrok etishga o‘rgatadi. Shuningdek, adabiyot darslarida
badiiy matnlar ustida ishlash, qahramonlar harakatlarini tahlil qilish, ulardan
xulosa chiqarish jarayoni orqali o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi va nutq
madaniyati ham shakllanadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat
Mirziyoyev bu borada shunday deydi: “Yangi O‘zbekistonni barpo etish uchun
avvalo yangi fikrlaydigan, zamonaviy bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lgan
yoshlarni tarbiyalashimiz zarur. Bu esa maktabdan boshlanadi. Maktab
o‘qituvchisi esa har doim zamon bilan hamnafas, yangilikka ochiq bo‘lishi
kerak. 1
” Aynan shu nuqtai nazardan olganda, dars jarayoniga badiiy ijodkorlik
elementlarini kiritish, ya’ni o‘quvchilarning darsda ijodiy yondashuv asosida
qatnashishi ularning bilim, ko‘nikma va malakalarini mustahkamlashda
samarali vosita bo‘ladi. Badiiy ijodkorlik asosida tashkil etilgan darslar
o‘quvchiga o‘z fikrini badiiy ifodalay olish, obrazli tafakkur orqali dunyoni
anglash, shuningdek, jamiyatda faol ishtirok eta oladigan shaxs sifatida
shakllanish imkonini beradi. Bu boradagi ishlar o‘qituvchi faoliyatining
metodik jihatdan takomillashishini, yangi pedagogik yondashuvlarni joriy
etishni talab qiladi.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Adabiyot darslarida
o‘quvchilarning badiiy ijodkorligini shakllantirish masalasi pedagogika va
metodika sohasida alohida e’tibor qaratilgan yo‘nalishlardan biri sanaladi. Bu
1
Shavkat Mirziyoyev, 2022-yil 27-yanvar, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga
Murojaatnomasidan

5borada ilk qarashlar o‘zbek ma’rifatparvarlari – Mahmudxo‘ja Behbudiy,
Abdulla Avloniy, Munavvarqori Abdurashidxonovlar tomonidan ilgari surilgan
bo‘lib, ular o‘z asarlarida ta’lim-tarbiya jarayonida estetik dunyoqarashning
ahamiyatini urg‘ulagan. Ayniqsa, A. Avloniy o‘zining "Turkiy guliston yoxud
axloq" asarida o‘quvchining axloqiy-estetik tarbiyasi haqida chuqur
mulohazalar bildirgan. XX asr psixologiya va pedagogikasi namoyondalaridan
biri L.S. Vygotskiy ijodkorlik va obrazli tafakkur o‘rtasidagi bog‘liqlikni
chuqur tahlil qilgan. Uning fikricha, har bir bola tabiiy ijodiy qobiliyat bilan
tug‘iladi va bu qobiliyatni rivojlantirish maktabning muhim vazifasidir.
O‘zbekistonlik zamonaviy olimlar – M. Xolmatov, S. Mamajonov, S.
Sirojiddinova, N. Abdurashidova va boshqalar o‘z ilmiy izlanishlarida adabiyot
ta’limining mazmuni, didaktik tamoyillari, estetik tarbiya vositasi sifatidagi
rolini atroflicha yoritganlar. Ularning tadqiqotlarida o‘quvchilarda badiiy
tafakkur, tasavvur, ifoda qilish ko‘nikmalarini shakllantirish metodlariga keng
e’tibor qaratilgan. Biroq bu yo‘nalish hozirgi ta’limdagi o‘zgarishlar
kontekstida, kompetensiyaviy yondashuv asosida qayta ko‘rib chiqilishi va
amaliyotda yanada rivojlantirilishi lozim.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs ishining
nazariy ahamiyati, eng avvalo, adabiyot darslarida badiiy ijodkorlikning
ta’limiy jarayondagi rolini ilmiy-nazariy asoslash bilan bog‘liq. Bu mavzu
doirasida badiiy ijodkorlik, estetik tarbiya, obrazli tafakkur, adabiy
kompetensiya kabi tushunchalarning mazmuni pedagogik va psixologik
manbalar asosida aniqlanadi, ularning o‘zaro bog‘liqligi ochib beriladi. Badiiy
ijodkorlikni rivojlantirishda adabiyot fani qanday vosita bo‘lib xizmat qilishini
tushuntiruvchi nazariy yondashuvlar, ilg‘or ilmiy g‘oyalar, ta’lim strategiyalari
tizimlashtiriladi. Bu esa ushbu kurs ishining ilmiy asoslanganligini ta’minlaydi
va keyingi tadqiqotlar uchun metodik poydevor yaratadi.Amaliy jihatdan esa,
mazkur kurs ishi adabiyot darslarida o‘quvchilar bilan samarali ishlash,
ularning ijodiy salohiyatini ro‘yobga chiqarishga xizmat qiluvchi aniq usul va

6yondashuvlarni taklif etadi. Jumladan, darsda ijodiy topshiriqlarni joriy etish,
dramatizatsiya, sahnalashtirish, badiiy insho va esse yozish, rolda chiqish kabi
mashg‘ulotlar orqali o‘quvchilarning estetik didi, nutq madaniyati, tafakkuri
shakllantiriladi. O‘qituvchilar uchun bu kurs ishi metodik qo‘llanma sifatida
xizmat qilishi mumkin. Zero, unda darsni tashkil etish shakllari, ijodiy
yondashuv asosida kompetensiyani shakllantirish yo‘llari amaliy misollar orqali
yoritilgan.r.
Kurs ishi mavzusining obyekti Adabiyot darslarida o‘quv-tarbiyaviy
faoliyatni tashkil etish jarayoni.
Kurs ishi mavzusining predmeti Adabiyot darslarida badiiy ijodkorlik
asosida o‘quvchilarning estetik va ijodiy kompetensiyalarini shakllantirish
metodikasi.
Kurs ishi mavzusining maqsadi Adabiyot darslarida badiiy ijodkorlik
asosida ta’lim jarayonini tashkil etishning nazariy va amaliy asoslarini aniqlash,
samarali metodik yondashuvlarni tavsiflash.
Kurs ishi mavzusining vazifalari Badiiy ijodkorlik tushunchasining
nazariy-pedagogik asoslarini yoritish; Adabiyot fanining estetik tarbiyadagi
o‘rnini aniqlash; O‘quvchilar ijodiy faoliyatiga ta’sir qiluvchi omillarni
aniqlash; Ijodiy topshiriqlar orqali dars samaradorligini oshirish usullarini
tavsiflash; Badiiy ijodkorlik asosida o‘quvchilar kompetensiyasini
rivojlantirishni amalda ko‘rsatish.
Kurs ishi mavzusining metodlari Kurs ishida quyidagi ilmiy metodlardan
foydalanilgan: pedagogik kuzatuv, ilmiy-nazariy tahlil, taqqoslash, diagnostik
so‘rovnoma, faoliyat mahsulini tahlil qilish, ilg‘or tajribalarni o‘rganish va
umumlashtirish.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish qismi, ikki asosiy bob,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
I BOB. Adabiyot darslarida badiiy ijodkorlikning nazariy asoslari

7 1.1. Badiiy ijodkorlik tushunchasi va uning pedagogik-psixologik talqini
Badiiy ijodkorlik tushunchasi inson tafakkurining eng yuksak shakli sifatida,
asrlar davomida falsafa, san’atshunoslik, psixologiya va pedagogika fanlarining
markaziy tadqiqot mavzusi bo‘lib kelmoqda. Uning mohiyati, shakllanishi,
rivojlanish omillari va shaxs kamolotiga ta’siri bo‘yicha turli nazariyalar va
yondashuvlar mavjud. Umuman olganda, badiiy ijodkorlik bu – insonning
borliqni obrazlar orqali ifodalashi, voqelikni estetik his qilish asosida yangi
badiiy mahsulot yaratish qobiliyatidir. Bu jarayon ko‘pincha tasavvur, estetik
idrok, hissiyot, tafakkur va aqliy faoliyatning o‘zaro uyg‘unlashuvi orqali
amalga oshadi. 2
Pedagogik nuqtai nazardan badiiy ijodkorlik – bu o‘quvchilarda san’atga,
adabiyotga, obrazli ifodaga nisbatan ijodiy munosabatni shakllantirish
jarayonidir. U o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi, badiiy tafakkur yuritishi,
yangi g‘oyalarni ilgari surishi va o‘z his-tuyg‘ularini badiiy shaklda ifodalashini
talab qiladi. Bu jarayon, ayniqsa, adabiyot darslarida muhim ahamiyat kasb
etadi, chunki adabiyot – bu obrazlar san’ati bo‘lib, unda hayotiy voqelik estetik
mezonlar asosida ifodalanadi. Shu boisdan, adabiy matnni tahlil qilish, undagi
obrazlarni his qilish, qahramonlar ichki dunyosiga kirib borish orqali o‘quvchi
shaxsining badiiy-estetik kamoloti yuzaga chiqadi. 3
Badiiy ijodkorlik inson tafakkurining murakkab va yuksak shakli bo‘lib, u
estetik idrok, obrazli fikrlash va yangilik yaratishga qaratilgan aqliy-emotsional
faoliyat majmuidan iboratdir. Bu tushuncha tarixan falsafiy, san’atshunoslik,
pedagogika va psixologiya fanlari doirasida o‘rganib kelingan. O‘tmishdan to
hozirgi kungacha bo‘lgan davr mobaynida badiiy ijodkorlik borasida turli
yondashuvlar shakllangan. Falsafiy yondashuvda u inson tafakkurining
ilhomlantiruvchi, erkin ijodiy imkoniyatlarini ifoda etuvchi shakl sifatida
2
Abdullayeva D., Sirojiddinova S. Adabiyot o‘qitish metodikasi . – Toshkent: O‘qituvchi,
2018.
3
Husanxo‘jayeva N. Badiiy tafakkur va uni o‘stirish yo‘llari . – Toshkent: Fan va
texnologiya, 2020.

8qaraladi. Pedagogik talqinda esa bu – shaxsning ijodiy salohiyatini ochish, uni
tarbiyaviy jarayonlarga yo‘naltirish vositasi sifatida e’tirof etiladi.
Badiiy ijodkorlikni tushunish uchun avvalo "ijod" tushunchasining
mohiyatiga e’tibor qaratish zarur. Ijod bu – mavjud bilimlar asosida yangilik
yaratish, o‘z fikr va his-tuyg‘ularini o‘zgacha yo‘sinda ifoda etish demakdir.
Badiiy ijod esa aynan obrazlar vositasida bu jarayonni amalga oshirishga
qaratiladi. Ya’ni, u voqelikni obrazli talqin etish, estetik baholash va his qilish
asosida yangi badiiy shakl yaratishdir. Adabiyot fani orqali bu ijodiy salohiyat
eng to‘laqonli namoyon bo‘ladi. Buning sababi shundaki, adabiyot nafaqat
bilim beradi, balki ongli estetik did, obrazli fikrlash, nutq madaniyatini
shakllantiradi.Pedagogik jarayonda badiiy ijodkorlikni shakllantirish jarayoni
bolalik davridanoq boshlanishi kerak. Chunki bu yoshda o‘quvchining
emotsional qobiliyatlari kuchli bo‘lib, ularni to‘g‘ri yo‘naltirish bilan ijodiy
salohiyatni erta yuzaga chiqarish mumkin. Badiiy ijodkorlik maktab ta’limi
doirasida o‘quvchilarni o‘rganilayotgan matnlarga nisbatan mustaqil va faol
munosabatda bo‘lishga, har bir badiiy asarni chuqur anglashga va shaxsiy
pozitsiyasini shakllantirishga chorlaydi. 4
Bu jarayon o‘quvchilarning obrazli tafakkurini rivojlantirish, nutq boyligini
oshirish, tasviriy vositalardan foydalana olish kabi ko‘nikmalarni shakllantiradi.
Misol uchun, o‘quvchiga hikoyadagi voqeani qayta yozish, qahramonga maktub
yozish, syujetni o‘z fikriga ko‘ra tugatish kabi topshiriqlar berilganda, u o‘z
tasavvurini ishga soladi, badiiy ifoda vositalaridan foydalanishga harakat qiladi.
Bu orqali o‘quvchining ichki dunyosi kengayadi, o‘z fikrini erkin va estetik
shaklda bayon qilish malakasi shakllanadi. A dabiyot darslarida o‘quvchiga
ijodiy topshiriqlar berish uning darsga bo‘lgan motivatsiyasini ham oshiradi.
Chunki u bu jarayonda passiv emas, balki faol ishtirokchiga aylanadi. Ijodiy
yondashuv asosida tashkil etilgan darslar o‘quvchilarni yangilikka intilish, o‘z
4
Xolmatov M. Adabiyot darslarida estetik tarbiya . – Toshkent: O‘qituvchi, 2016.

9mustaqil fikrini yaratish va ifodalashga o‘rgatadi. Bu esa ijodiy fikrlovchi,
tashabbuskor, faolligi yuqori bo‘lgan shaxsni shakllantirishning muhim
bosqichidir.
Pedagogik yondashuvda badiiy ijodkorlikni rivojlantirish faqat topshiriqlar
asosida emas, balki o‘qituvchining shaxsiy namunasi, metodik yondashuvi va
psixologik yondoshuvi bilan ham chambarchas bog‘liq. O‘qituvchi o‘quvchida
badiiy didni uyg‘otmog‘i, obrazli fikrlashga undamog‘i, turli badiiy holatlar
orqali estetik his-tuyg‘ularni shakllantirmog‘i zarur. Bu jarayon orqali bola o‘zi
o‘qiyotgan asarni nafaqat tushunadi, balki uni yuragi bilan his qiladi va unga
ijodiy yondashishni o‘rganadi. Shu jihatdan olganda, badiiy ijodkorlik nafaqat
bilim manbai, balki shaxsiy kamolotning muhim omilidir. Adabiyot darslarida
bu imkoniyatlarni to‘liq amalga oshirish uchun metodik yondashuvlar to‘g‘ri
tanlanishi lozim. Didaktik materiallarning badiiy yo‘naltirilgan bo‘lishi,
interfaol usullardan foydalanish, dramatik mashqlar, erkin yozuv va ifodaviy
nutq amaliyoti ijodkorlikni qo‘llab-quvvatlovchi vositalar sifatida xizmat
qiladi.Badiiy ijodkorlik tushunchasi pedagogik nuqtai nazardan ta’limda
shaxsni ijodiy rivojlantirish, mustaqil fikrlashga undash, madaniy-estetik
tafakkur shakllantirishda katta ahamiyatga egadir. Bu talqin zamonaviy ta’lim
konsepsiyalarida o‘zining muhim o‘rnini egallab, o‘quvchilarning ijodiy shaxs
sifatida shakllanishida asosiy tamoyillardan biri sifatida qaralmoqda. 5
Psixologik yondashuvda badiiy ijodkorlik shaxs ichki dunyosining ifodasi,
tasavvur mahsuli va emotsional holat bilan chambarchas bog‘liq faoliyat turidir.
Mashhur rus psixologi L.S. Vygotskiyning ta’kidlashicha, ijodiy tafakkur
bolalikdan shakllanadi va u tasavvur, emotsional rezonans, motivatsiya, diqqat
va eslab qolish kabi psixik jarayonlarga tayanadi. Badiiy ijod orqali bola o‘z
his-tuyg‘ularini anglaydi, ularga estetik ifoda topadi, voqelikni o‘zicha qayta
qurishga harakat qiladi. 6
Ayniqsa, o‘quvchi adabiy matnni o‘qiganda yoki
5
Avloniy A. Turkiy guliston yoxud axloq . – Toshkent: Sharq, 2021.
6
Vygotskiy L. S. Imaginatsiya va ijodkorlik psixologiyasi . – Moskva: Pedagogika, 2019.

10ijodiy mashq bajarayotganda, o‘zining hayotiy tajribasini obrazlar orqali tahlil
qiladi va bu ruhiy rivojlanish uchun muhimdir. G. S. Kostiuk va A. N. Leontyev
kabi psixologlar ham badiiy ijodkorlikni bolalarning tabiiy ehtiyoji sifatida
ko‘rishgan. Ularning fikricha, har bir bola o‘zining dunyoqarashi, tasavvuri,
qiziqishlari orqali ijod qilishga intiladi. O‘quvchi o‘zini qahramon o‘rniga
qo‘yib ko‘rish, voqeani boshqa yo‘sinda davom ettirish, asarga tanqidiy
yondashish orqali o‘ziga xos badiiy dunyo yaratadi. Bu esa uning mustaqil
fikrlashiga, tahliliy qobiliyatiga va hissiy yetukligiga xizmat qiladi.
Zamonaviy pedagogikada badiiy ijodkorlikni rivojlantirish kompetensiyaviy
yondashuv asosida shakllantirilmoqda. Bu yondashuv o‘quvchining bilimi
emas, balki ularni hayotda qo‘llay olish malakasiga tayanadi. Shu sababli
adabiyot darslarida faqat tayyor matnni o‘qish va tahlil qilish emas, balki
o‘quvchining o‘z badiiy mahsulotini yaratishga undovchi metodikalar afzal
ko‘riladi. Masalan, erkin yozuv, esse, badiiy monolog, personajdan nomidan
so‘zlash, yangi final yozish kabi topshiriqlar orqali o‘quvchilar mustaqil ijodiy
faoliyatga jalb etiladi.
Badiiy ijodning yana bir afzalligi shundaki, u o‘quvchining muloqot
madaniyatini, nutq boyligini, his-tuyg‘ularni ifodalash qobiliyatini oshiradi. O‘z
fikrini badiiy obrazlar orqali bayon eta olgan o‘quvchi nafaqat adabiy, balki
ijtimoiy jihatdan ham faol shaxsga aylanadi. Bunday yondashuv, o‘z navbatida,
jamiyatda kommunikativlik, tolerantlik, estetiklik kabi qadriyatlarning
shakllanishiga xizmat qiladi. 7
Badiiy ijodkorlikni shakllantirish jarayonida metodik yondashuvlarning
xilma-xilligi ham muhim ahamiyatga ega. Interfaol metodlar – aqliy hujum,
konseptual xarita, “rol o‘ynash”, “teatrlashtirilgan tahlil” kabi yondashuvlar
bolalarda ijodiy tashabbuskorlikni kuchaytiradi. Dramatizatsiya,
improvizatsiya, badiiy o‘qish, tasvirli chizma va teatr elementlaridan
foydalanish esa o‘quvchilarni chuqur emotsional tajribaga olib kiradi.
7
Sultonova M. Ijodiy tafakkur va uni rivojlantirish metodikasi . – Toshkent: Fan, 2022.

11Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bilan badiiy ijodkorlikni
integratsiyalash ham zamonaviy darsda samaradorlikni oshiradi. Multimedia
prezentatsiyalar, audio-vizual materiallar, animatsiyalar yordamida o‘quvchilar
badiiy asarni his qilishda va uni tasvirlashda ko‘proq ilhomlanadi. Bu esa
ularning ijodiy ifoda vositalarini boyitadi. 8
Badiiy ijodkorlik o‘quvchilar uchun o‘zini anglash vositasi hamdir.
Psixologik jihatdan olib qaralganda, ijod qilish – bu o‘ziga ishonchni oshirish,
ichki ziddiyatlarni yumshatish, ruhiy barqarorlikka erishish vositasi sifatida
xizmat qiladi. Shu bois, o‘quvchilarning adabiy nutq, yozma bayon, his-
tuyg‘ularni tasvirlash kabi ko‘nikmalarini shakllantirishda badiiy ijodkorlik
markaziy o‘rinni egallaydi. Badiiy ijodkorlik tushunchasi zamonaviy ta’limda
faqatgina bir faoliyat turi emas, balki o‘quvchining ruhiy, estetik, ijtimoiy va
intellektual rivojlanishini ta’minlovchi kompleks pedagogik-psixologik
mexanizmdir. Adabiyot fani esa bu salohiyatni ochib beruvchi eng qudratli
vositadir. Shuning uchun har bir adabiyot darsida ijodkorlikka yo‘naltirilgan
metodlar, topshiriqlar, savollar va tahlil usullari qo‘llanilishi o‘quvchining
shaxsiy rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi.
1.2. Adabiyot fani orqali estetik tarbiya va obrazli tafakkurni
shakllantirish
Estetik tarbiya – bu insonning go‘zallikni idrok etish, undan zavqlanish,
go‘zallikka intilish, hayotdagi go‘zal tomonlarni baholay olish kabi
qobiliyatlarini shakllantirishga qaratilgan pedagogik jarayondir. Ushbu tarbiya
turi insonga go‘zallikni nafaqat ko‘rish, balki uni anglash, his qilish va qadrlash
imkonini beradi. Estetik tarbiya jarayoni bola ruhiyatida sezgi, tasavvur,
tafakkur va tuyg‘u uyg‘otish orqali uning ongli va badiiy munosabatini
8
G‘aybullayeva M. O‘quvchilar kompetensiyasini shakllantirishda adabiyotning o‘rni . –
Samarqand: Registon, 2019.

12shakllantirishni nazarda tutadi. Aynan shuning uchun ham u ta’lim jarayonida
muhim tarkibiy qism sifatida qaraladi.
Adabiyot fani esa bu borada eng kuchli vositalardan biri hisoblanadi. Zero,
adabiy asar obrazlar vositasida inson qalbiga bevosita ta’sir etadi, o‘quvchini
chuqur o‘y va his-tuyg‘ularga yetaklaydi. Har bir obraz, syujet, hodisa,
qahramonning ichki olami o‘quvchining estetik idroki, axloqiy qarashlari va
obrazli fikrlash darajasini shakllantirishda xizmat qiladi. Shunday qilib,
adabiyot o‘quvchining nafaqat bilimini, balki ruhiyatini, badiiy qarashlarini,
estetik sezgirligini rivojlantiruvchi muhim fan sifatida namoyon bo‘ladi.
Ta’limda estetik tarbiyani tashkil etish deganda, o‘quvchilarni hayotdagi,
san’atdagi va adabiyotdagi go‘zallikni ko‘rish, anglash va undan zavqlana
olishga o‘rgatish nazarda tutiladi. Bu esa o‘quvchilarning ichki dunyosini
boyitadi, ularning qalbida nozik hislar, mulohazalar va qadriyatlar
shakllanishiga olib keladi. Adabiyot darsida bu jarayon, asosan, badiiy matnni
o‘qish, uni tahlil qilish, obrazlarni anglash, muallif fikriga chuqur kirish,
voqealarning estetik talqinini berish orqali amalga oshadi.
Adabiyot orqali estetik tarbiya olish o‘quvchining tasviriy nutq, obrazli
fikrlash, tahliliy yondashuv va axloqiy-estetik qadriyatlarga ega bo‘lishiga olib
keladi. Bu esa shaxsning nafaqat darsdagi, balki kundalik hayotdagi
munosabatlarida ham namoyon bo‘ladi. Masalan, biror asardagi go‘zal tabiat
manzarasi yoki insoniy fazilatlar tasvirini chuqur anglagan o‘quvchi real
hayotda ham shu go‘zallikni anglay boshlaydi va unga nisbatan estetik sezgi
bilan qaraydi.
Pedagogik nuqtai nazardan estetik tarbiya bola shaxsining barkamol
rivojlanishiga, uning insoniy fazilatlarini shakllantirishga xizmat qiladi. Estetik
tarbiya faqat badiiy matn bilan cheklanib qolmay, balki o‘qituvchining darsdagi
didaktik yondashuvi, dars dizayni, nutqiy madaniyati orqali ham ta’sir etadi.
O‘quvchi o‘zini chiroyli ifoda etishga, badiiy til me’yorlariga rioya qilishga,
tushunchalarni obrazli ifodalashga o‘rgatiladi.

13Adabiy asarlarda ifodalangan go‘zallik nafaqat tashqi manzara bilan
cheklanmaydi. Balki unda inson qalbining go‘zalligi, ezgulik, muhabbat,
fidoyilik, sadoqat, vatanparvarlik kabi ma’naviy-estetik tushunchalar
o‘quvchining ongiga singdiriladi. Aynan shu omillar orqali o‘quvchida estetik
fikrlash bilan birga axloqiy qadriyatlar ham mustahkamlanadi. Bu esa
ta’limning tarbiyaviy va insonparvarlik maqsadlari bilan hamohangdir.
Yosh bolalarda estetik hislarni uyg‘otish uchun ularning tasavvur dunyosini
boyitish, hayotiy voqealarni obrazlar vositasida ko‘rsatish, voqelikni go‘zallik
prizmasi orqali talqin qilish zarur. Shu sababli adabiyot darslarida hikoya,
rivoyat, ertak, doston kabi janrlar muhim rol o‘ynaydi. Bu janrlar orqali
o‘quvchilar voqealarni faqat fakt sifatida emas, balki estetik mazmunga ega
badiiy hodisa sifatida qabul qiladilar. A dabiyo t darslarida musiqiy fon, tasviriy
san’at, sahnalashtirish elementlarini kiritish ham estetik tarbiya samaradorligini
oshiradi. Misol uchun, asarda tasvirlangan tabiat manzarasini chizish, voqeani
dramatik chiqish sifatida ijro etish, she’rga musiqa moslashtirish kabi
mashg‘ulotlar o‘quvchining estetik idrokini rivojlantiradi. Bu orqali o‘quvchi
o‘zining ichki his-tuyg‘ularini yanada chuqurroq anglaydi va ifoda eta
boshlaydi. 9
Estetik tarbiya – bu o‘quvchining shakllanayotgan ichki dunyosiga eng
nozik, ammo eng samarali pedagogik ta’sir shakli hisoblanadi. Adabiyot bu
borada boshqa fanlardan ajralib turadigan o‘ziga xos imkoniyatlarga ega. U
obrazlar, syujetlar, konfliktlar va mualliflik pozitsiyasi orqali o‘quvchini his
qilishga, baholashga, fikrlashga va xulosa chiqarishga undaydi.
Estetik tarbiya va obrazli tafakkur — zamonaviy ta’limning muhim tarkibiy
qismlaridan biri bo‘lib, o‘quvchining shaxsiy kamolotini belgilovchi asosiy
omillar qatorida turadi. Ta’lim jarayonida bu ikki jarayon bir-birini to‘ldiruvchi
va uyg‘unlashtiruvchi holatda amal qiladi. Ayniqsa, adabiyot fani orqali estetik
9
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. Adabiyot fanidan umumiy o‘rta ta’lim
maktablari uchun o‘quv dasturi (5–11-sinflar) . – Toshkent, 2020.

14tarbiya berish hamda obrazli tafakkurni rivojlantirishning imkoniyatlari
kengdir. Chunki adabiyot – inson qalbi, uning tuyg‘ulari, axloqiy qarashlari,
go‘zallikka bo‘lgan munosabatini obrazlar orqali ifodalaydigan san’at turidir.
Ushbu fan o‘quvchiga nafaqat ma’lumot beradi, balki uni ruhiy, ma’naviy va
estetik jihatdan boyitadi.
Obrazli tafakkur – bu voqelikni to‘g‘ridan to‘g‘ri faktlar bilan emas, balki
badiiy, estetik talqin, tasavvur, ramzlar, obrazlar orqali anglash qobiliyatidir.
Obrazli tafakkurga ega bo‘lgan o‘quvchi hayotni chuqurroq tushunadi, uni faqat
tashqi ko‘rinishda emas, ichki mohiyatda idrok etishga intiladi. Bunday
tafakkurni shakllantirish uchun esa adabiy matnlar ustida ongli ishlash,
qahramonlarning kechinmalarini his qilish, syujet va konfliktni tahlil qilish,
muallif pozitsiyasini anglash, badiiy vositalarni aniqlash kabi ko‘nikmalar talab
etiladi.
Adabiy asarlar o‘zining mazmuni, estetik ifodasi, hissiy boyligi bilan
o‘quvchilarning ichki dunyosiga ta’sir etadi. Masalan, Alisher Navoiy, Abdulla
Qodiriy, Oybek, G‘afur G‘ulom kabi yozuvchilarning asarlarida insoniylik,
adolat, go‘zallik, ona Vatanga muhabbat, iymon, fidoyilik kabi g‘oyalar
obrazlar orqali estetik yuksaklikda berilgan. O‘quvchi ushbu obrazlar orqali his
qiladi, anglaydi, ta’sirlanadi va shaxs sifatida o‘zida ijobiy xususiyatlarni
shakllantiradi. Bu esa bevosita estetik tarbiyaning samaradorligini ko‘rsatadi.
O‘quvchilarning obrazli tafakkurini rivojlantirishda o‘qituvchining metodik
yondashuvi muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, matnni o‘qitishda oddiy
faktlarni aytib berish emas, balki obrazlarni tasvirlash, ularni jonlantirish,
dramatik shakllarda ifoda etish, asarning audiovizual ko‘rinishini taqdim etish,
dialoglar orqali tahlil qilish orqali darsga yangicha ruh, estetik ohang beriladi.
Ayniqsa, “o‘zing shu qahramon o‘rnida bo‘lsang, nima qilarding?”, “voqeani
boshqa tugatish yo‘li qanday bo‘lardi?” kabi savollar orqali o‘quvchining
mustaqil va obrazli fikrlashi rag‘batlantiriladi.

15Obrazli tafakkur bolaning tasavvuri, tili, nutqi, his-tuyg‘ulari, emotsional
holati bilan bog‘liq. Bunday tafakkurga ega bo‘lgan o‘quvchi atrofida sodir
bo‘layotgan hodisalarni ham badiiy-estetik mezon bilan baholay boshlaydi. U
badiiy obrazlar orqali hayotni tushunadi, inson munosabatlarini his qiladi,
voqealarga shaxsiy emotsional javob qaytaradi. Bu esa uning shaxsiy
dunyoqarashini, ruhiy barqarorligini, ongli hayotiy pozitsiyasini shakllantiradi.
Pedagogik yondashuvda estetik tarbiya va obrazli tafakkur shunchaki darsni
bezash emas, balki shaxsni tarbiyalash vositasi sifatida qaraladi. Bu jarayonda
o‘quvchi hayotni go‘zallik va ezgulik bilan talqin qilishga o‘rganadi. O‘zini
san’atning bir bo‘lagi sifatida his qilgan bola fikrini estetik shaklda ifodalashga
intiladi. Bu o‘z navbatida yozma va og‘zaki nutqni boyitadi, madaniy fikrlash
darajasini oshiradi, nutqiy tafakkurini mustahkamlaydi.
Bundan tashqari, obrazli tafakkur orqali o‘quvchi boshqa fanlardagi
bilimlarini ham badiiy kontekstda idrok etishni o‘rganadi. Bu uning interfaol
fikrlashini, kross-fanlararo bog‘lanishlarni ko‘ra olishini ta’minlaydi. Masalan,
tarixiy voqealarni badiiy asarlar orqali qayta talqin qilish, geografik joylarni
asardagi tasvirlar orqali tasavvur qilish – bu obrazli tafakkur kuchining
ta’siridir.
Adabiyot darsida estetik tarbiya va obrazli tafakkur o‘zaro uyg‘un holda
rivojlanadi. Har bir adabiy obraz – bu estetik tuyg‘ularni o‘rgatuvchi vositadir.
Har bir go‘zal ifoda – bu fikrni yurakka yaqin yetkazishning shaklidir. Shu
sababli o‘quvchining qalbiga yetib boradigan adabiyot darsi – bu chinakam
tarbiya, shaxsni kamolga eltuvchi madaniy jarayondir.Adabiyot fani orqali
estetik tarbiya va obrazli tafakkurni shakllantirish – o‘quvchining hayotga
bo‘lgan munosabatini, go‘zallikni ko‘rish va qadrlash qobiliyatini, mustaqil va
badiiy fikr yuritish salohiyatini shakllantirishga xizmat qiladi. Bu esa
zamonaviy ta’limda tarbiya bilan ta’limning uzviyligini ta’minlaydi. Adabiyot
darslari shunchaki bilim manbai emas, balki hayotni estetik anglash maktabidir.

16Zamonaviy ta’limning asosiy talabi – o‘quvchini faqat tayyor bilim egasi
sifatida emas, balki ijodiy fikrlovchi, estetik didga ega, shaxsiy nuqtai nazarini
bildira oladigan, mustaqil qaror chiqarishga qodir shaxs sifatida tarbiyalashdir.
Bu vazifani bajarishda adabiyot fani, ayniqsa, estetik tarbiya va obrazli
tafakkurni rivojlantirish jihatidan beqiyos imkoniyatlarga ega. Biroq bu
imkoniyatlardan to‘liq foydalanish o‘qituvchining metodik yondashuviga,
tanlagan dars uslubiga va darsda yaratgan estetik muhitiga bog‘liq bo‘ladi.
Estetik tarbiyani samarali tashkil etishda zamonaviy pedagogik
texnologiyalardan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Xususan, interfaol
metodlar – “Aqliy hujum”, “Venn diagrammasi”, “Klaster”, “Insert”, “Besh
savol”, “Tushunchalar xaritasi” kabi usullar o‘quvchilarning obrazli fikrlashini
faollashtiradi. Bu metodlar darsni jonlantiradi, o‘quvchini dars jarayonining
markaziga olib chiqadi va uning individual fikrlashiga imkon yaratadi. Har bir
o‘quvchi o‘zining hissiyotini, estetik qarashini ifoda etish uchun imkoniyatga
ega bo‘ladi.
Bundan tashqari, estetik tarbiyani shakllantirishda multimediya vositalarining
ahamiyati katta. Adabiy asarlar asosida yaratilgan film, teatr sahnalari, ovozli
kitoblar, musiqa bilan boyitilgan she’r ifodalari orqali o‘quvchilarda obrazli
tasavvur kuchayadi. Ayniqsa, tabiat tasviri, ichki monologlar, dramatik
ziddiyatlarni video orqali namoyish qilish estetik idrokni uyg‘otadi,
o‘quvchining ruhiy olamiga yanada chuqur kirib boradi. Bu o‘z navbatida,
nafaqat ma’lumotni eslab qolish, balki his qilish orqali anglashni ta’minlaydi.
Adabiyot darslarida estetik tarbiya va obrazli tafakkurni shakllantirishda
ijodiy topshiriqlar muhim o‘rin tutadi. Masalan, o‘quvchilarga “Asar syujetini
o‘zgartirib yozing”, “Qahramonga maktub yozing”, “She’rga davom yozing”,
“Voqeani chizmadagi obraz orqali ifodalang”, “Siz shoir yoki yozuvchi
bo‘lsangiz, qanday fikr bildirasiz?” kabi savollar asosida topshiriqlar berish,
ularni erkin insho, esse, dramatik chiqish, rol o‘ynash orqali ijro ettirish
o‘quvchining ijodiy salohiyatini yoritadi. Bu esa bevosita obrazli tafakkurning

17shakllanishiga olib keladi.Shuningdek, guruhlarda ishlash, bahs-munozara
asosida asarni tahlil qilish, o‘quvchilarning biri-birining fikrini tinglash va o‘z
fikrini taqqoslashga o‘rgatish orqali estetik munosabatlar doirasi kengayadi. Bu
faoliyat natijasida o‘quvchilar faqat matn bilan emas, balki jamoadoshlar bilan
muloqotda, madaniyatli bahsda, estetik qarash almashinuvida ham ishtirok
etadi.
Pedagog olimlarning ta’kidlashicha, obrazli tafakkur faqat darsda emas, balki
hayotda estetik muomala qilish qobiliyatining shakllanishiga olib keladi. Ya’ni,
bu orqali o‘quvchi go‘zallikka, san’atga, madaniyatga, insoniy fazilatlarga
nisbatan hushyorlik, sezgirlik, qiziqish bilan qaraydi. Bu esa ta’limning asosiy
maqsadi – barkamol shaxs tarbiyasiga xizmat qiladi.
Estetik tarbiya va obrazli tafakkur o‘zaro uzviy bog‘liq bo‘lib, biri
ikkinchisining rivojlanishiga turtki beradi. Adabiyot darsi estetik tajriba olish,
hissiy o‘sish, ichki dunyoni boyitish, hayotga badiiy ko‘z bilan qarash imkonini
beruvchi noyob muhitdir. O‘quvchi o‘zining hayotiy voqealarini ham adabiy
obrazlar orqali tahlil qila boshlaydi, badiiy tilda gapirishga, fikr yuritishga
intiladi. Bu esa uning dunyoqarashiga, nutq madaniyatiga, axloqiy
qadriyatlariga bevosita ta’sir qiladi.Shu bois, adabiyot fani orqali estetik tarbiya
va obrazli tafakkurni shakllantirishni darsning asosiy yo‘nalishlaridan biri
sifatida belgilash zarur. Buning uchun o‘qituvchi o‘zi ham estetik
dunyoqarashga ega, badiiy asarni his qila oladigan, hisni ilhomga aylantira
oladigan, metodik yondashuvda yangilikka intiladigan shaxs bo‘lishi zarur.
Chunki faqat o‘zi his qilgan o‘qituvchi o‘quvchini ham his qildira oladi.
1.3. O‘quvchilar ijodiy faoliyatining rivojlanishiga ta’sir qiluvchi omillar
Ijodiy faoliyat – bu insonning yangi g‘oya, mahsulot, obraz yoki yechim
yaratishga qaratilgan ichki intilishi, fikr yuritish va estetik ifoda faoliyatidir.
Ta’lim tizimida esa ijodiy faoliyat o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va
malakalar asosida o‘z fikrini mustaqil va o‘ziga xos tarzda ifoda etishga

18yo‘naltirilgan harakatidir. Bunday faoliyat o‘quvchilarning tafakkuri,
emotsional holati, motivatsiyasi, qiziqish doirasi va darsdagi faolligi bilan uzviy
bog‘liq bo‘ladi. Ayniqsa, adabiyot darslari bu borada keng imkoniyatlarga ega
bo‘lib, o‘quvchilarda badiiy-estetik mazmunda ijodiy fikrlashni shakllantirish
uchun qulay platforma yaratadi.
O‘quvchilar ijodiy faoliyatining shakllanishiga birinchi navbatda ularning
individual psixologik xususiyatlari ta’sir etadi. Har bir o‘quvchining tasavvuri,
qiziqish doirasi, emotsional holati, o‘z fikrini ifodalash uslubi boshqacha. Shu
sababli, ijodiy faoliyatga har bir bola o‘z qobiliyati doirasida yondashadi.
Psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, tasavvur kuchi, fantaziya, sezgi va
hissiyot darajasi yuqori bo‘lgan o‘quvchilar adabiy ijodda faollik ko‘rsatadi.
Ular obraz yaratishda erkinlikka intiladi, so‘z boyligidan keng foydalanadi, his-
tuyg‘ularni badiiy ifodalashga moyil bo‘ladi.
Bundan tashqari, ijodiy faoliyatga ijtimoiy muhit, oila, maktab muhiti va
pedagogik yondashuvlar ham bevosita ta’sir qiladi. O‘quvchining ijodkorligi
faqat o‘z ichki salohiyatiga emas, balki uni qo‘llab-quvvatlovchi tashqi
omillarga ham bog‘liq. Masalan, oilasida kitobsevarlik muhitida tarbiyalangan
bola odatda adabiy faoliyatga qiziqadi, fikrini erkin bayon qilishga harakat
qiladi. Maktabda esa ijodiy faoliyatni rag‘batlantiruvchi darslar, topshiriqlar,
musobaqalar, adabiy tanlovlar, teatr sahnalashtirishlari o‘quvchilarni
ijodkorlikka undaydi. 10
Pedagogik omillar ichida o‘qituvchining ijodga bo‘lgan munosabati, metodik
yondashuvi, estetik dunyoqarashi, o‘quvchi bilan individual ishlash qobiliyati
alohida o‘rin tutadi. Ijodiy faoliyat o‘quvchidan jasorat, ilhom, fikr erkinligi,
emotsional tayyorgarlik talab qiladi. Agar o‘qituvchi o‘quvchining har qanday
ijodiy ifodasini hurmat bilan qabul qilsa, uni rag‘batlantirsa, bu bola uchun
katta ruhiy tayanch bo‘ladi. Aksincha, tanqidga asoslangan yondashuv, standart
10
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. Adabiyot fanidan umumiy o‘rta ta’lim
maktablari uchun o‘quv dasturi (5–11-sinflar) . – Toshkent, 2020.

19fikrlashga majbur qilish, noto‘g‘ri javobdan qo‘rqtirish – ijodiy erkinlikni
susaytiradi, ijodiy ishtiyoqni so‘ndiradi.
Bundan tashqari, ijodiy faoliyatga ta’sir qiluvchi omillar qatorida o‘quv
materialining xarakteri ham muhim. Badiiy asarlarning murakkabligi,
emotsional boyligi, obrazlarning chuqurligi, syujetlarning hayotga yaqinligi
bolada qiziqish uyg‘otadi. Adabiy matnlar orqali o‘quvchi yangi dunyoni kashf
qiladi, unda tasvirlangan go‘zallikni, his-tuyg‘ularni o‘z qalbida aks ettirishga
harakat qiladi. Ayniqsa, o‘z tengdoshlari, maktab hayoti, ota-ona munosabatlari
haqida yozilgan asarlar ularni chuqur o‘ylantiradi va ichki rezonans uyg‘otadi.
Bu esa ijodiy ifoda uchun asosiy manba bo‘lib xizmat qiladi.
O‘quvchilar ijodiy faoliyatining yana bir muhim omili – bu motivatsiya va
ruhiy qo‘llab-quvvatlashdir. Har bir o‘quvchi o‘zini qadrlanganini, fikri
e’tiborga olinganini his qilsa, ijod qilishga, erkin fikr bildirishga, o‘zini izlashga
intiladi. Aks holda, o‘z fikrini aytishdan tortinadigan, darsda sust qatnashadigan
o‘quvchi ijodga yondashmaydi, chunki u o‘z salohiyatiga ishonmaydi. Shuning
uchun darslarda bolani tinglash, uni faol ishtirok etishga jalb qilish, erkin
yozish, o‘ylash, tasvirlashga imkon berish muhimdir.Shu nuqtai nazardan
qaralganda, o‘quvchilarning ijodiy faoliyatini rivojlantirishda darsdagi
psixologik muhit, estetik makon, pedagogik erkinlik va ichki motivatsiyaning
uyg‘unligi asosiy rol o‘ynaydi. O‘qituvchi har bir o‘quvchining individual
qiziqishini anglab, uni astoydil rag‘batlantira olsa, ijodiy muhit yaratib bera olsa
– o‘quvchi ham o‘zini namoyon qila oladi. Bu esa nafaqat dars sifatini, balki
shaxs sifatida bola rivojini ta’minlaydi.
O‘quvchilar ijodiy faoliyatining samarali rivojlanishi ko‘p jihatdan ta’lim
muassasasida yaratilgan metodik, estetik va motivatsion shart-sharoitlarga
bog‘liq. Shu boisdan, pedagoglar tomonidan o‘quvchilarning ijodkorligini
rag‘batlantiruvchi metodlar, topshiriqlar va vositalarni to‘g‘ri tanlash dolzarb
ahamiyat kasb etadi. Bunday yondashuvlar, birinchi navbatda, o‘quvchini o‘z
fikrini erkin ifoda etishga, muammoni o‘zgacha yondashuv bilan hal etishga va

20mustaqil qaror qabul qilishga undaydi. Masalan, darslarda muammoli savollar,
ijodiy insho, voqeani yakunlash, shaxsiy tafsir berish kabi topshiriqlardan
foydalanish ayni maqsadga xizmat qiladi.Shuningdek dramatik ijod, ya’ni
o‘quvchilarning sahnalashtirishda ishtirok etishi, turli rollarni ijro etishi
ularning emotsional va tasviriy tafakkurini rivojlantiradi. Bu metod nafaqat
o‘quvchining og‘zaki nutqini, balki badiiy obraz yaratish salohiyatini ham
oshiradi. Ayniqsa, adabiy asarlarni sahnaga moslashtirish, qahramonlar tilidan
chiqish qilish, personajning ruhiy holatini obraz orqali ochish – bu
o‘quvchilarning estetik idrokini va ijodiy tafakkurini faollashtiradi.
Zamonaviy texnologiyalardan foydalanish ham ijodiy faoliyatni qo‘llab-
quvvatlaydi. Multimedia vositalari, virtual kutubxonalar, audiokitoblar, matn
asosida tayyorlangan interaktiv savol-javoblar, vizual hikoya yaratish dasturlari
o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi va ularni ijodiy faoliyatga jalb etadi.
Masalan, “Canva”, “StoryJumper”, “Padlet”, “Book Creator” kabi
platformalarda o‘quvchi o‘z hikoyasini yoki dostonini yaratishi, uni rasm yoki
videolar bilan boyitishi mumkin. Bunday erkin ijod qilish muhiti ularning
texnologik savodxonligini ham oshiradi.
Ijodiy faoliyatni rag‘batlantirishda individual yondashuv ham alohida
ahamiyatga ega. Har bir o‘quvchining ichki salohiyati, qiziqish yo‘nalishi,
hissiy tayyorgarligi farq qiladi. Shu sababli ijodiy topshiriqlar turlicha shaklda
bo‘lishi kerak: ba’zilar uchun chizma chizish, boshqalar uchun esse yozish,
yana boshqalar uchun og‘zaki ifoda qilish qulaydir. Bu holatda o‘qituvchi
tanlov berish, o‘quvchiga qulay yo‘nalishda ijod qilish imkonini yaratishi kerak.
Shundagina bola o‘zini erkin his qiladi va ijodga ehtiros bilan yondashadi.
Estetik tarbiya bilan uyg‘un holda olib boriladigan ijodiy faoliyat
o‘quvchilarda nafaqat aqliy, balki ruhiy va axloqiy rivojlanishni ham
ta’minlaydi. Insoniylik, rostgo‘ylik, halollik, fidoyilik kabi tushunchalarni
badiiy obrazlar orqali anglagan bola o‘z hayotiy faoliyatida ham bu

21qadriyatlarga amal qilishga harakat qiladi. Shunday qilib, ijodkorlik shaxsni
shakllantiruvchi kuchga aylanadi.
Ijodiy faoliyatning samarali shakllanishi uchun dars jarayoni doimiy tahlil
etilib, innovatsion metodlar bilan boyitib borilishi zarur. O‘qituvchi darsdan
keyin o‘quvchilarning ijodiy ishlari ustidan mulohaza yuritishi, ularning kuchli
va rivojlanishga muhtoj jihatlarini aniqlab, individual yondashuvni
kuchaytirishi kerak. Har bir o‘quvchi o‘z ishiga ijobiy baho olganida, u ijod
qilishga yana ham qiziqadi, intiladi va takomillashadi.Shuningdek,
musobaqalar, tanlovlar, ijodiy kechalar, yozuvchilar bilan uchrashuvlar, badiiy
adabiyot ko‘rgazmalari kabi tashkiliy ishlanmalar ham o‘quvchilarda
adabiyotga nisbatan qiziqishni kuchaytiradi. Bu orqali o‘quvchi o‘z ijod
mahsulining qadrlanishini ko‘radi, ijtimoiy maydonga chiqishga tayyor bo‘ladi.
Shu bilan birga, ijodkorlikning ijtimoiy ahamiyati, ijobiy rag‘batlantirish tizimi
ham shakllanadi.
Ijodiy fikrni rivojlantirishda xatolardan qo‘rqmaslik, erkinlik, samimiylik,
o‘yin va fantaziyaga yo‘l qo‘yish muhim. O‘quvchi xato qilish huquqiga ega
ekanini, har qanday fikr qadrlanishini his qilsa, u ijod qilishdan to‘xtamaydi.
Shuning uchun o‘qituvchi ijodiy faoliyatga baho berishda faqat grammatik
to‘g‘rilikka emas, balki mazmun, g‘oya, obrazlilik, hissiylik, oraliq
yondashuvga e’tibor qaratishi kerak.O‘quvchilarning ijodiy faoliyatini
shakllantirish va rivojlantirish – bu murakkab, ammo nihoyatda zarur bo‘lgan
jarayondir. Bu jarayonda o‘qituvchining pedagogik mahorati, psixologik
sezgirligi, estetik didi va metodik yangilikka ochiqligi muhim rol o‘ynaydi. Har
bir o‘quvchining ichki salohiyatini ochish, ularni badiiy-estetik yo‘nalishda
rag‘batlantirish, darsni faollikka asoslash – bugungi ta’limning eng dolzarb
vazifalaridan biridir.

22II BOB. Adabiyot darslarini badiiy ijodkorlik asosida tashkil etishning
metodik yo‘llari
2.1. Adabiyot darslarida ijodiy topshiriqlarni tashkil etish usullari
Adabiyot darslarini samarali tashkil etishda o‘quvchilarning mustaqil
fikrlashini rivojlantirish, estetik idrokini kuchaytirish va ularning ichki
dunyosini boyitish muhim vazifalardan biridir. Aynan shu maqsadda adabiyot
darslarida ijodiy topshiriqlardan foydalanish zarurati ortib bormoqda. Ijodiy
topshiriqlar orqali o‘quvchi o‘zini erkin ifoda etadi, adabiy matn asosida
mustaqil fikr yuritadi, obrazli tafakkurini shakllantiradi va badiiy nutq
madaniyatini rivojlantiradi. Bunday topshiriqlarni to‘g‘ri tashkil etish esa
o‘qituvchidan aniq metodik bilim va didaktik mahoratni talab etadi.
Ijodiy topshiriqlarning mazmuni o‘quvchilarning yosh xususiyatlari, bilim
darajasi, estetik didi va darsning maqsadiga qarab belgilanadi. Ularning
shakllari esa turli ko‘rinishda bo‘lishi mumkin: erkin insho, esse, tasvirli ifoda,
dramatik chiqish, badiiy tafsir, asarga yangicha yakun yozish, qahramonga
maktub yo‘llash, rol o‘ynash, poetik mashqlar, hikoya davom ettirish kabi
faoliyat turlarida namoyon bo‘ladi. Ushbu usullar o‘quvchilarning darsga
bo‘lgan qiziqishini oshiribgina qolmay, balki ularni tanqidiy va ijodiy
tafakkurga yo‘naltiradi.
Masalan, dramatik topshiriqlar – adabiy asarni sahnalashtirish, personajlarni
jonlantirish, ijodiy dialoglar yaratish – o‘quvchilarning obrazga kirish, rol ijro
etish, voqeani tasavvur etish va badiiy nutq vositalaridan foydalanish
ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bu topshiriq turi ayniqsa emotsional sezgirlik,
obrazga sodiqlik, sahnaviy ifoda, jamoaviy ijodiylikni kuchaytiradi. Darsda
“sahna” muhiti yaratilishi, o‘quvchilarning erkin harakatlanishi, o‘z ovoz va
qiyofasida obrazni aks ettirishi ularni ijodiy jihatdan boyitadi.
Adabiyot darslarida o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini, estetik idrokini va
obrazli tafakkurini rivojlantirishda ijodiy topshiriqlar alohida o‘rin tutadi.
Bunday topshiriqlar o‘quvchilarga nafaqat badiiy matnni tushunishga, balki uni

23qayta talqin qilish, his etish, o‘z ijodiy salohiyatini namoyon qilish imkonini
beradi. Ayniqsa, zamonaviy o‘zbek adabiyotidagi mashhur asarlar asosida
tuzilgan topshiriqlar orqali o‘quvchi faolligi sezilarli darajada oshadi.
Masalan, 6-sinf adabiyot darsligida o‘qitiladigan Xudoyberdi
To‘xtaboyevning “Sariq devni minib” asari asosida o‘quvchilarga quyidagi
ijodiy topshiriqlarni berish mumkin:
– Asar qahramoni Hoshimjonning orzulari sizniki bilan qanday o‘xshash yoki
farqli? Erkin insho yozing.
– “Agar men Hoshimjonning o‘rnida bo‘lsam...” mavzusida monolog yozing.
– Asar syujetiga yangicha yakun yozing: Hoshimjon qanday qilib kelajakka
sayohat qilgan bo‘lardi?
Bunday topshiriqlar o‘quvchilarni qahramon holatiga qo‘yib ko‘rish, voqeani
his etish va o‘z badiiy tasavvuri orqali ifodalashga majbur qiladi. Shuningdek,
dramalashtirish orqali asarning sahnalashtirilishi o‘quvchilarning emotsional va
sahna nutqini ham shakllantiradi.
Yoki, Erkin Vohidovning “O‘zbegim” she’rini o‘qigan o‘quvchiga quyidagi
ijodiy topshiriq berish mumkin:
– “Men o‘z yurtimni qanday tasavvur qilaman?” mavzusida poetik matn yozing.
– She’r asosida rasm chizing yoki kompozitsiya tuzing.
– O‘z yurtingizni boshqa birovga, masalan xorijlik do‘stga tanishtiruvchi
maktub yozing.
Bunday topshiriqlar orqali estetik idrok shakllanadi, ona yurti haqida obrazli
fikrlash imkoniyati yaratiladi.
7-sinf adabiyot darsligidagi G afur G ulomning “Mening o‘g‘rigina bolam”ʻ ʻ
hikoyasini o‘qigach, quyidagilar tavsiya qilinadi:
– Asarda tasvirlangan bola qilmishini qanday baholaysiz? Insho yozing.
– “Ota bo‘lish oson emas” degan g‘oyani davom ettiring.
– Bolaning nomidan kundalik yozing.

24Bu topshiriqlar o‘quvchining axloqiy-estetik tafakkurini boyitadi. Asarda
bolaning harakati, ota mehrining kuchi o‘quvchida hissiy rezonans uyg‘otadi.
Ijodiy topshiriqlarni tashkil etishda quyidagi metodlar keng qo‘llaniladi:
Klaster: asardagi asosiy obrazlar yoki g‘oyalar atrofida tarmoqlantirish orqali
fikrlar hosil qilish.
Aqliy hujum: voqea qanday rivojlanishi mumkinligi haqida guruhda erkin
fikr almashish.
Rangli tasnif: obrazlarga ijobiy/salbiy belgilar berish orqali baho berish va
yangi obrazlar yaratish.
Multimedia asosida ijod: video sahna, slayd taqdimot, vizual hikoya qurish.
O‘qituvchi ijodiy topshiriqlarni quyidagi mezonlarga asoslanib tanlashi zarur:
O‘quvchilarning yosh darajasi va qiziqishi.
Matnning mazmuni, emotsional salmog‘i.
Dars maqsadi va kompetensiyaviy yondashuvga mosligi.
O‘quvchilarni rag‘batlantirish va ishtirokga jalb etish samarasi.
Ijodiy topshiriqlarning samaradorligini oshirish uchun ularni baholashda
nafaqat grammatik to‘g‘rilik, balki mazmun, his, fikr erkinligi, obrazlilik,
estetik yondashuv inobatga olinishi lozim. Bu baholash shaffoflikka asoslanishi,
o‘quvchini rag‘batlantiruvchi bo‘lishi kerak.
Adabiyot darslari o‘quvchilar shaxsini har tomonlama rivojlantiruvchi,
estetik dunyoqarashini boyituvchi va ijodiy tafakkurini shakllantiruvchi asosiy
fanlardan biridir. Bugungi kunda O‘zbekiston umumta’lim maktablarida
foydalanilayotgan adabiyot darsliklarida o‘quvchilarning individual qobiliyatini
aniqlash va rivojlantirishga xizmat qiluvchi ijodiy topshiriqlarga alohida e’tibor
berilgan. Jumladan, 5–9-sinf adabiyot darsliklarida har bir mavzudan so‘ng
berilgan "Ijodiy ishlar", "Mustaqil ishlang", "Fikr yuriting", "Tasavvurga
asoslaning" kabi topshiriqlar buni isbotlaydi. 11
11
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. Adabiyot fanidan umumiy o‘rta ta’lim
maktablari uchun o‘quv dasturi (5–11-sinflar) . – Toshkent, 2020.

25Masalan, 5-sinf adabiyot darsligida (mualliflari: R. Ochilova va boshqalar,
2019 yil) "Mehr haqida hikoya tuzing", "Bobo quyosh" she’riga o‘xshatib tabiat
manzarasi yozing", "Senga eng ko‘p ta’sir qilgan qahramon haqida hikoya
yozing" kabi topshiriqlar orqali o‘quvchilarning badiiy nutqi, tasviriy tafakkuri,
his-tuyg‘ulari va estetik didi rivojlanishi ko‘zda tutilgan. Bunday topshiriqlarni
dars jarayonida qo‘llash, o‘quvchilarning yozma nutqini faollashtirish, hayotiy
kuzatishlarini badiiy til orqali ifoda qilish ko‘nikmasini shakllantirishga xizmat
qiladi.
Ijodiy topshiriqlar shakllari xilma-xil: hikoya davom ettirish, personaj
nomidan so‘zlash, voqeani boshqa tugatish, badiiy tafsir, she’r yozish, tasviriy
bayon, dramatizatsiya, personajni sahnaga chiqarish va h.k. Har bir topshiriq
turi o‘quvchining muayyan kompetensiyasini shakllantirishga qaratiladi:
masalan, dramatik topshiriqlar – muloqot, hissiy ifoda va jamoada ishlash
ko‘nikmasini, yozma ijod topshiriqlari esa – badiiy tafakkur va tahliliy nutqni
rivojlantiradi.
7-sinf adabiyot darsligidagi (mualliflari: M. Nurmonov, A. Yo‘ldoshev, 2020
yil) Alisher Navoiyning “Mahbub ul-qulub” asariga oid topshiriqlarda
“Asardagi hikmatli so‘zlar asosida fikr yozing”, “Zamonamizda bu g‘oyani aks
ettiruvchi voqeani tasvirlang” kabi topshiriqlar mavjud bo‘lib, ular o‘quvchini
shunchaki matnni tushunishga emas, balki u orqali hayotiy muammolar haqida
o‘ylashga, badiiy baho berishga, dunyoqarashini kengaytirishga yo‘naltiradi.
Dars jarayonida ijodiy topshiriqlarni tashkil etishda quyidagi bosqichlar
tavsiya etiladi:
 O‘quvchining tayyorgarlik darajasini aniqlash (pre-diagnostika);
 Topshiriqni tushunarli, yoshga mos, erkin yondashuv asosida shakllantirish;
 Mustaqil yoki guruhda bajarish imkoniyatini yaratish;
 Natijani baholashda ijodiy g‘oya, badiiy ifoda va hissiy ta’sirga alohida
e’tibor qaratish.

268-sinf adabiyot darsligida (mualliflar: A. Jo‘rayev, Z. Mirzayev, 2021 yil)
Muqimiy, Furqat, Zavqiy kabi ijodkorlarning hajviy asarlariga oid topshiriqlar
orasida "Bugungi kunda jamiyatdagi muammo haqida hajviy she’r yozing",
"Furqat asaridagi obrazga monolog tuzing" kabi ijodiy ishlar mavjud. Bu
topshiriqlar orqali o‘quvchi faqat tahlil emas, balki yangilik yaratishga, badiiy
asarga ijodiy munosabat bildirishga o‘rgatiladi.
Ijodiy topshiriqlarni baholashda o‘qituvchi quyidagilarga e’tibor berishi
lozim:
 G‘oyaning yangiligi;
 Fikrning mustaqilligi;
 Tasviriy vositalardan foydalanish darajasi;
 Hissiy ta’sir kuchi;
 O‘zbek adabiyotiga bog‘liqlik.
Shu o‘rinda yana bir muhim jihat shundaki, ijodiy topshiriqlar dars davomida
o‘quvchini passiv tinglovchidan faol ijodkorga aylantiradi. U o‘z fikrini badiiy
til bilan ifodalaydi, qahramonlar ruhiyatiga kiradi, syujetni o‘zgartiradi, hayotga
yangicha nigoh bilan qaraydi. Bularning barchasi XXI asr shaxsiga zarur
bo‘lgan kompetensiyalar – kreativ fikrlash, muloqot, muammoga badiiy
yondashuv kabi ko‘nikmalarni shakllantiradi.
2.2.Adabiyot darslarida badiiy ijodkorlik asosida o‘quvchilar
kompetensiyasini rivojlantirish
Zamonaviy ta’lim tizimida kompetensiyaviy yondashuv asosiy metodologik
tamoyil sifatida e’tirof etilmoqda. Bu yondashuv o‘quvchining faqat bilim
egallashi emas, balki uni hayotiy vaziyatlarda qo‘llay olishi, o‘z fikrini mustaqil
ifoda qilishi, kommunikatsiya yuritishi, madaniy-estetik qarashga ega bo‘lishini
nazarda tutadi. Kompetensiya tushunchasi chuqur mazmunga ega bo‘lib, unda
bilim, ko‘nikma, malaka va qadriyatlar majmui ifodalanadi. Aynan shu nuqtai

27nazardan olganda, adabiyot fani o‘quvchilarda bir qator umumta’lim va
fanlararo kompetensiyalarni shakllantirishda asosiy vositalardan biridir.
Badiiy ijodkorlik esa kompetensiyani shakllantirishda eng samarali
yo‘nalishdir. Chunki u o‘quvchini passiv bilim oluvchidan faol bilim
yaratuvchiga aylantiradi. Ijodiy faoliyat orqali o‘quvchi o‘z dunyoqarashini,
ichki his-tuyg‘ularini, ijtimoiy munosabatlarini estetik shaklda ifoda etishni
o‘rganadi. Bu esa uning individual fikr yuritish qobiliyati, emotsional sezgirligi,
axloqiy mezonlarga asoslangan yondashuvini shakllantiradi. Demak, adabiyot
darsida badiiy ijodkorlik vositasida nafaqat estetik did, balki shaxsiy
kompetensiyalar, ijtimoiy faoliyat ko‘nikmalari, kommunikativ imkoniyatlar
ham rivojlanadi.
Badiiy ijodkorlik asosidagi topshiriqlar – bu o‘quvchilarning matn bilan
mustaqil ishlashi, obrazlar ustida fikr yuritishi, voqeani qayta talqin qilishi,
ijodiy yondashuvda yozma yoki og‘zaki nutq yaratishi kabi faoliyatlarni o‘z
ichiga oladi. Bunday topshiriqlar kompetensiyaviy yondashuvning quyidagi
turlarini rivojlantiradi:
Kommunikativ kompetensiya – o‘quvchi o‘z fikrini badiiy shaklda erkin
ifoda qiladi, suhbatda ishtirok etadi, matn mazmunini sharhlaydi.
Madaniy-estetik kompetensiya – asardagi go‘zallikni anglaydi, uni o‘z ichki
olamiga moslashtiradi va boshqa madaniyat vakillariga hurmat bilan qaraydi.
Ijodiy kompetensiya – yangi g‘oyalar ilgari suradi, syujet yaratadi, obraz
yasaydi.
O‘zini-o‘zi anglash va baholash kompetensiyasi – yozgan ishini tahlil qiladi,
o‘z imkoniyatini biladi va rivojlantirishga intiladi.
Misol tariqasida, 6-sinf o‘quvchilari uchun Xudoyberdi To‘xtaboyevning
“Sariq devni minib” asarini o‘rganishda topshiriq sifatida “Agar men
Hoshimjonning o‘rnida bo‘lsam...” mavzusida hikoya yozish taklif qilinadi. Bu
topshiriq orqali o‘quvchi o‘z dunyoqarashini adabiy kontekstda ifodalaydi. U
bir vaqtning o‘zida badiiy ifoda, muomala madaniyati, estetik talqin, mustaqil

28nutq ko‘nikmalarini namoyon qiladi. Natijada, fan doirasidan tashqariga
chiqadigan, hayotga tadbiq qilinadigan kompetensiyalar shakllanadi.
Badiiy ijodkorlik asosidagi topshiriqlar shunchaki yozma yoki og‘zaki
mashqlar emas, balki o‘quvchini o‘rganayotgan asar mazmuniga hissiy,
ijtimoiy, estetik jihatdan bog‘lovchi kuchli metodik vositadir. Masalan,
“Personajga maktub yozish”, “Asarga boshqa yakun taklif qilish”, “Badiiy
insho yozish” kabi topshiriqlar o‘quvchining tasavvurini ishga soladi, u asar
ichiga kiradi va o‘z pozitsiyasini aniqlaydi. Bu esa tanqidiy fikrlash, emotsional
baholash va axloqiy munosabat bildirish kompetensiyasini mustahkamlaydi.
Adabiyot darsida kompetensiyaviy yondashuvni tashkil etishda guruhli ishlarga
ham alohida e’tibor qaratilishi lozim. Ijodiy guruh ishlari – bu o‘quvchilarning
bir-birining fikrini tinglashi, bahslashishi, o‘z pozitsiyasini himoya qilishi,
konsensusga erishishi kabi ijtimoiy kompetensiyalarni shakllantiradi. Masalan,
“Asarda eng ijobiy obraz kim?” degan savol asosida guruhlar tahlil yuritadi,
dalillar keltiradi va o‘z fikrini baholaydi.
Bunday metodik yondashuvlar faqat o‘quvchining bilim olishiga emas, balki
uni jamiyatda faol, badiiy qaror chiqaruvchi, axloqiy mezonlarga ega,
madaniyatli shaxs sifatida shakllanishiga xizmat qiladi. Badiiy ijodkorlik
asosidagi darslar esa shu kompetensiyalarning shakllanishini chuqur va
ta’sirchan yo‘l bilan ta’minlaydi.
Zamonaviy adabiyot darslari o‘quvchilarni nafaqat bilimli, balki badiiy
tafakkurga ega, mustaqil fikrlovchi, ijtimoiy faol va madaniyatli shaxs qilib
tarbiyalashga yo‘naltirilgan bo‘lishi zarur. Ayniqsa, darsda badiiy ijodkorlik
orqali kompetensiyalarni rivojlantirish ta’lim-tarbiya jarayonining markaziy
vazifalaridan biri sifatida e’tirof etilmoqda. Chunki kompetensiyaviy
yondashuvda asosiy maqsad – o‘quvchining egallagan bilimini amaliyotda
qo‘llay olishiga erishishdir. Bu yondashuvda o‘quvchining ijodiy tafakkuri,
obrazli ifoda qobiliyati, og‘zaki va yozma nutqi, baholash madaniyati, shaxsiy
hissiyotlarini badiiy vositalar bilan ifodalashi muhim mezon sifatida qaraladi.

29Bunday maqsadlarga erishishda adabiyot fanining imkoniyatlari juda keng.
Chunki adabiy matn – bu nafaqat bilim manbai, balki o‘quvchining hissiyot,
tasavvur va estetik qarashlarini uyg‘otuvchi badiiy vositadir. Shunday ekan,
adabiyot darslarini badiiy ijodkorlik asosida tashkil etish orqali o‘quvchilarda
turli turdagi kompetensiyalarni shakllantirish imkoniyati paydo bo‘ladi. Bunday
kompetensiyalar sirasiga o‘quvchining mustaqil qaror chiqarishi, fikr bildirishi,
matnga yangicha yondashishi, dramatik obrazlar orqali hayotni anglashga
urinishlari kiradi.
Ijodiy topshiriqlar orqali o‘quvchilar o‘zini matn voqealariga daxldor his
etadi. Masalan, “Qahramonga maktub yozing”, “Voqeani o‘z nuqtai
nazaringizdan hikoya qilib bering”, “Asarga boshqa yakun yozing”, “Shaxsiy
hayotingizdan esda qolgan voqeani hikoya shaklida yozing” kabi topshiriqlar
orqali o‘quvchi o‘zini badiiy muhitda topadi. Bu topshiriqlar matnni tahlil
qilishdan tashqari, o‘quvchini shaxsiy pozitsiya egallashga, obrazli tasvir
yaratishga va adabiy fikr yuritishga jalb qiladi.Kompetensiyalarni
shakllantirishda individual yondashuv ham muhim ahamiyatga ega. Har bir
o‘quvchining tasavvuri, nutqi, tajribasi va madaniy qiziqishlari farqli bo‘lishi
mumkin. Shu sababli ijodiy topshiriqlar o‘zaro tanlovli, darajali va erkin
yo‘nalishda bo‘lishi lozim. Ba’zilar uchun esse, boshqalar uchun
sahnalashtirish, yana bir guruh uchun shaxsiy hikoya shaklida fikr bildirish
qulay bo‘lishi mumkin. O‘qituvchi ana shu farqlarni hisobga olib topshiriqlar
tuzishi va baholashi lozim.
Adabiyot darsida guruhiy ijodiy ishlar ham o‘quvchilarning kompetensiyasini
shakllantirishga xizmat qiladi. Masalan, guruhga “Asardagi eng ijobiy
qahramonni tanlang va himoya qiling” yoki “Asardagi voqealarni
sahnalashtiring” kabi topshiriqlar berilganda, o‘quvchilar bir-biri bilan fikr
almashadilar, o‘z pozitsiyasini himoya qiladilar, bahslashadilar va bir yechimga
keladilar. Bu esa ular orasida kommunikativlik, madaniy muomala, fikr
bildirish, eshitish va baholash kompetensiyalarini rivojlantiradi.multimedia

30asosidagi topshiriqlar – slayd-prezentatsiya, videorolik, badiiy kompozitsiya,
audio hikoya shaklida ishlangan ijodiy ishlanmalar orqali o‘quvchi o‘z ijod
mahsulini texnologik vositalarda namoyon qila oladi. Bu bilan u faqat adabiyot
fani doirasida emas, balki raqamli savodxonlik, loyihalash, dizayn qilish kabi
zamonaviy kompetensiyalarni ham shakllantiradi.
Ijodiy topshiriqlarning baholanishi kompetensiyaviy mezonlarga asoslanishi
kerak. Ya’ni baholashda quyidagi jihatlar hisobga olinadi:
– fikr mustaqilligi va mantiqiylik;
– obrazli yondashuv va estetik ifoda;
– matnga moslik va hissiy muvofiqlik;
– badiiy vositalardan foydalanish darajasi;
– mualliflik stili va ijodiy yondashuv.
O‘qituvchi har bir ijodiy ishga befarq bo‘lmasligi, tanqiddan ko‘ra rag‘bat va
yo‘l-yo‘riq berishga ustuvorlik berishi zarur. “Bu fikr men uchun yangilik
bo‘ldi”, “Siz buni juda obrazli yozibsiz”, “Ushbu monolog boshqa
sinfdoshlaringizga ham qiziqarli bo‘ladi” kabi fikrlar o‘quvchini keyingi safar
yanada yaxshiroq ijod qilishga undaydi. Chunki ijodkorlik – bu ishonch
muhitida o‘sadi, tanqid muhitida emas.
Natijada, adabiyot darslarida badiiy ijodkorlik asosida tashkil etilgan
topshiriqlar va faoliyatlar o‘quvchining nafaqat estetik didini, balki ko‘p qirrali
kompetensiyalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu esa ta’limning asosiy
maqsadlaridan biri – barkamol, badiiy tafakkurli, ijtimoiy faol, madaniyatli
shaxsni tarbiyalashga olib keladi.Amaliyot shuni ko‘rsatmoqdaki, adabiyot
darslarida o‘quvchilarning faolligi ko‘proq o‘z fikrini ifodalashga imkon
beradigan topshiriqlarda sezilarli darajada ortadi. Ayniqsa, “Agar siz asar
qahramoni bo‘lganingizda nima qilgan bo‘lardingiz?”, “Qahramonga maktub
yozing”, “O‘zingizni shu holatda tasavvur qiling va his-tuyg‘ularingizni bayon
eting” kabi topshiriqlar o‘quvchini o‘ylantiradi, ijod qilishga undaydi va
shaxsiy kompetensiyalarini mustahkamlashga xizmat qiladi. Bunday faoliyatlar

31o‘quvchining o‘zini tanishi, his-tuyg‘ulari bilan ishlashi, o‘zini boshqalarga
yetkazishi kabi ko‘nikmalarini boyitadi.
Shu o‘rinda, har bir o‘qituvchi ijodiy yondashuvni o‘zining metodik
repertuariga aylantirishi zarur. Masalan, 6–9-sinflarda dars berayotgan adabiyot
o‘qituvchisi har bir asar asosida nafaqat savol-javob asosida bilim nazoratini
olib borishi, balki ijodiy tahlil, dramatizatsiya, badiiy tafakkur mashqlari orqali
o‘quvchilarni kompetension faoliyatga jalb etishi lozim. Bu metodlar orqali
o‘quvchi faqat tayyor bilimni qabul qilmaydi, balki yangi g‘oyalarni ilgari
suradi, o‘z fikrini asoslaydi, hayotiy tajribasi bilan bog‘laydi. Bu esa unga
ijtimoiy hayotda faol pozitsiya egallashni o‘rgatadi. 12
Adabiyot fanida estetik kompetensiyalarning shakllanishi o‘quvchining
badiiy saviyasi, didi va obrazli tasavvurlari bilan bevosita bog‘liq. Bunday
kompetensiyalar o‘z navbatida shaxsiy va madaniy rivojlanish uchun muhim
poydevor hisoblanadi. Shu sababli, o‘qituvchi dars jarayonida badiiy obrazlarni
tahlil qilish, ularning ichki dunyosi bilan ishlash, hissiy-axloqiy qarorlar
chiqarishga oid mashqlarni ham tatbiq etishi zarur. Masalan, “Qahramonning
qarorini siz qanday baholaysiz?”, “Siz bo‘lsangiz nima qilardingiz?”, “Asardagi
voqeani zamonaviy hayot bilan taqqoslang” kabi mashqlar tafakkurni
faollashtiradi.
Adabiyot darslarida individual kompetensiyalarni rivojlantirish uchun
shaxsga yo‘naltirilgan yondashuv alohida o‘rin tutadi. Har bir o‘quvchining
o‘ziga xos fikrlash uslubi, nutq imkoniyati, ijtimoiy tajribasi mavjud bo‘lganligi
sababli, ijodiy topshiriqlarda ixtiyoriylik, variantlilik va shaxsiylashtirilgan
baholash yondashuvi qo‘llanishi kerak. Bu o‘quvchilarning o‘z ustida ishlashga,
tanqidiy fikr yuritishga va o‘zini anglashga undaydi.
12
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. Adabiyot fanidan umumiy o‘rta ta’lim
maktablari uchun o‘quv dasturi (5–11-sinflar) . – Toshkent, 2020.

32Adabiyot darslarida badiiy ijodkorlik asosida kompetensiyani
shakllantiruvchi topshiriqlar jadvali
Ijodiy topshiriq
turi Maqsadi Rivojlanadigan
kompetensiyalar Kutilayotgan natija
Qahramonga
maktub yozish O‘quvchining
empatiya, tahlil
va badiiy tasvir
ko‘nikmasini
shakllantirish Og‘zaki va
yozma nutq,
estetik, shaxsiy
kompetensiyalar O‘quvchi qahramon
nuqtai nazaridan fikr
yuritadi, obrazni
chuqur anglaydi
Asarni davom
ettirish yoki
yangi yakun
berish Obrazli
tafakkurni
rivojlantirish,
mustaqil g‘oya
ilgari surishga
undash Tanqidiy
fikrlash,
kreativlik,
madaniy
kompetensiyalar O‘quvchi o‘z
versiyasini yaratadi,
muallif pozitsiyasiga
muqobil yondashadi
Sahnalashtirish
(dramatizatsiya) Hamkorlikda
ishlash, dialog
qurish va his-
tuyg‘uni
ifodalash Kommunikativ,
ijtimoiy, estetik
kompetensiyalar O‘quvchi rolda
chiqish orqali obrazni
ichki his etadi,
jamoaviy muhitda
o‘zini sinaydi
Esse yozish Shaxsiy
munosabatni
badiiy tilda
bayon qilish Shaxsiy, estetik,
axborot bilan
ishlash
kompetensiyalari O‘quvchi matnga o‘z
fikrini erkin bayon
etadi, tahliliy
savodxonlik
rivojlanadi
Badiiy tahlil
(analitik jadval
tuzish) Asarning
kompozitsiyasi,
obrazlar va g‘oya
tahlilini
o‘rganish Axborotni tahlil
qilish, sistemali
tafakkur
kompetensiyasi O‘quvchi matnni
qatlamli o‘rganadi,
badiiy vositalar
mohiyatini anglaydi
Rasm/grafik
orqali obraz
ifodasi Tasviriy fikrlash
va estetik didni
shakllantirish Estetik, kreativ
va hissiy
kompetensiyalar O‘quvchi badiiy
obrazni vizual tilda
ifodalaydi, tasavvur
va san’at didi
rivojlanadi
Badiiy insho
yozish Tafakkur
chuqurligi,
obrazga tahliliy
yondashuvni
shakllantirish Yozma nutq,
estetik, tanqidiy
fikrlash
kompetensiyalari O‘quvchi tahliliy va
obrazli fikrni badiiy
matnga aylantira
oladi

33Kompetensiyaviy rivojlanish jarayonida baholash mezonlari ham yangicha
shaklga ega bo‘ladi. O‘quvchilarning ijodiy ishlari quyidagi mezonlar asosida
baholanadi: fikrning aniqligi va mantiqliligi; obrazli yondashuv; estetik ifoda;
o‘ziga xoslik; badiiy vositalardan foydalanish darajasi; shaxsiy munosabatning
ifodalanishi. Baholash jarayonining o‘zi ham ijodiy muhitda, ochiq, shaffof va
konstruktiv ruhda tashkil etilishi zarur. “Sizda ayniqsa, obraz tanlovi juda
ta’sirli bo‘lgan”, “Siz buni boshqacha ifodaladingiz – bu sizning o‘z
yondashuvingizdir” kabi fikrlar o‘quvchiga ishonch bag‘ishlaydi.Amaliy
tajribalarda shuni ko‘rish mumkinki, darsda ijodiy yondashuv mavjud bo‘lsa,
o‘quvchilarning darsga qiziqishi oshadi, ular darsdan zavq olishadi, o‘z fikrini
ochiq bayon qilishga harakat qilishadi. Ayniqsa, o‘zini tinglaydigan, fikriga
baho beradigan, ijodini qadrlaydigan muhitda o‘quvchi o‘zini to‘laqonli
namoyon eta oladi. Bu esa shaxsiy kompetensiyaning eng muhim darajalaridan
biridir.Ijodiy kompetensiyalarni rivojlantirishga qaratilgan darslar natijasida
o‘quvchilar mustaqil insho yozish, obrazlar tahlilini yozma yoki og‘zaki
shaklda ifodalash, o‘z g‘oyasini badiiy shaklda tushuntirish, hayotiy
masalalarga ijodiy yondashish, adabiy bahs-munozaralarda ishtirok etish kabi
ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar. Bu esa ularning shaxsiy o‘sishiga, jamiyatdagi
rolini anglashga va madaniyatli muloqot qilishga tayyor bo‘lishiga xizmat
qiladi.
Badiiy ijodkorlik asosida olib borilgan adabiyot darslari o‘quvchilarning
kompetensiyalarini shakllantirishda o‘ziga xos vosita, kuchli pedagogik
quroldir. Bu usul orqali o‘quvchilar nafaqat badiiy matnni o‘zlashtiradilar, balki
uning mohiyatiga chuqur kirib boradilar, o‘zini unda topadilar, o‘z hayotlari
bilan bog‘lashga harakat qiladilar. Demak, badiiy ijodkorlik – bu
kompetensiyalarni shakllantiruvchi, shaxsni o‘stiruvchi, jamiyatga tayyorlovchi
eng muhim pedagogik vositalardan biridir. Adabiyot darslarini aynan shu
yo‘nalishda tashkil etish esa zamon talabi, ta’lim sifatining garovidir.

342.3. Adabiyot darslarining ijodiy yondashuv asosida olib borilishining
samaradorligi
Zamonaviy ta’lim tizimida ijodiy yondashuv — bu o‘qituvchi va o‘quvchi
o‘rtasidagi faol, erkin va hamkorlikka asoslangan munosabatlar tizimidir.
Ayniqsa, adabiyot darslarida bu yondashuvning o‘rni beqiyosdir. Chunki badiiy
matnlar o‘quvchini his qilishga, anglashga, baholashga, tahlil qilishga undaydi.
An’anaviy yondashuvda asosan tayyor bilimlar takrorlanadi, o‘quvchi passiv
holatda qoladi. Ijodiy yondashuvda esa u faol ishtirokchi, muammo yechuvchi,
g‘oya ishlab chiquvchi va talqin qiluvchi sifatida maydonga chiqadi.
Ijodiy yondashuv asosida tashkil etilgan adabiyot darslari, avvalo,
o‘quvchining shaxsiy qiziqishlari va tafakkur imkoniyatlarini hisobga oladi. Har
bir o‘quvchi o‘ziga xos yondashuv, fikr, tahlil bilan chiqadi. Shu bois, bunday
darslar natijasi sifatida nafaqat bilim, balki mustaqil fikr yuritish, ijtimoiy-
axloqiy pozitsiya, badiiy estetik did, shaxsiy nuqtai nazar kabi sifatlar
shakllanadi. Bu jihatlar umumiy o‘quvchilarning kompetensiyalarini boyitishda
katta hissa qo‘shadi.
Ijodiy yondashuvda o‘quvchi tayyor axborotni yodlash o‘rniga, mavjud
axborot asosida yangi bilim hosil qilishga intiladi. Masalan, adabiy asar
qahramonining qarorlarini baholash, muqobil yakun tuzish, badiiy esse yozish
yoki dramatizatsiyalash topshiriqlari o‘quvchini faol ijodiy faoliyatga undaydi.
Bu esa unga tafakkur, tasavvur, muloqot va estetik tuyg‘ular asosida o‘zini
ifoda qilish imkonini beradi.
Bundan tashqari, ijodiy yondashuv asosida tashkil etilgan darslar
o‘quvchilarda yuqori darajadagi qiziqish, ishtiyoq, ijobiy motivatsiya uyg‘otadi.
Adabiyot darslarida doimiy ravishda obrazli savollar, voqeani hozirgi zamonga
tatbiq qilish, muallif pozitsiyasini tahlil qilish, o‘z pozitsiyasini bayon qilish,
matndan chetga chiqmay turib badiiy tafakkurga asoslangan fikr aytish kabi
mashqlar o‘quvchini hayotga moslashishga yordam beradi.

35Bu yondashuvning yana bir muhim jihati — o‘quvchining shaxsiy individual
fazilatlarini yoritib beradi. Har bir o‘quvchi o‘z imkoniyatlari doirasida
o‘rganadi, saviyali fikr yuritadi. Darsda an’anaviy savol-javob o‘rniga,
muammoni muhokama qilish, ijodiy guruh ishlari, esse va mini-insho yozish,
asar asosida kino-senarni tuzish, qahramonlar o‘rtasida dialog yaratish kabi
metodlar orqali o‘quvchilar o‘z fikrini erkin ifoda qilishga o‘rganadilar.
Ijodiy yondashuv orqali o‘quvchi faqat asarni o‘rganmaydi, balki undagi
axloqiy g‘oyalarni o‘z hayoti bilan taqqoslaydi, ulardan saboq chiqaradi,
jamiyatdagi voqealarga o‘z munosabatini bildirishni o‘rganadi. Bunday o‘zaro
bog‘liqlik orqali shaxsiy va fuqarolik kompetensiyalari rivojlanadi. Boshqacha
aytganda, adabiyot darslari o‘quvchini hayotga tayyorlaydi, uni jamiyatning
faol a’zosi sifatida shakllantiradi. Ijodiy yondashuv asosida olib borilgan darslar
baholash jarayonida ham o‘ziga xoslik kasb etadi. Endilikda baholash faqat test
yoki yozma javob bilan cheklanmaydi. O‘quvchining asarni his etish darajasi,
obrazni o‘z hayotiga bog‘lash layoqati, o‘z fikrini asosli ifoda etish qobiliyati
asosida baholash mezonlari belgilanadi. Bu esa o‘quvchining darsga bo‘lgan
javobgarligini oshiradi, ijodiy fikr yuritishga undaydi.
Ijodiy yondashuvda shaxsga yo‘naltirilgan pedagogik prinsiplar ustuvor o‘rin
tutadi. Har bir o‘quvchining qiziqishlari, bilish uslubi, dunyoqarashi inobatga
olinadi. Bu orqali o‘qituvchi har bir o‘quvchini alohida rag‘batlantiradi,
ularning iste’dodini yuzaga chiqaradi. Aynan adabiyot fani bu yondashuv uchun
eng qulay platforma bo‘lib xizmat qiladi, chunki u hayotiy voqelik, insonga xos
his-tuyg‘ular va obrazlar bilan ishlaydi. Adabiyot darslarini ijodiy yondashuv
asosida tashkil etish — bu faqatgina yangi metod emas, balki ta’limda sifatli
o‘zgarishlarning muhim asosidir. Bu yondashuv orqali o‘quvchilarda nafaqat
bilim va ko‘nikma, balki mustaqil fikrlash, jamiyatda o‘z o‘rnini topish, hayotni
chuqur anglash, san’atni qadrlash kabi fazilatlar shakllanadi.
Ijodiy yondashuv asosida tashkil etilgan adabiyot darslari o‘quvchilarning
tafakkur doirasini kengaytiradi, ularni nafaqat bilim oluvchilar, balki bilim

36yaratuvchilar darajasiga olib chiqadi. O‘quvchi asar mazmuni bilan cheklanib
qolmay, uni tahlil qiladi, voqealarni shaxsiy hayoti bilan solishtiradi, o‘z
pozitsiyasini ishlab chiqadi. Bu esa tafakkurdagi faol o‘zgarishlarni yuzaga
keltiradi.
Masalan, o‘quvchiga asar qahramoni nomidan maktub yozish topshirig‘i
berilganda, u nafaqat matnni o‘qiydi, balki o‘sha obrazga kirishga harakat
qiladi, obraz nuqtai nazaridan voqelikni anglashga urinadi. Bu jarayon chuqur
obrazli fikr, empatiya va nutq malakasini shakllantiradi. Natijada, o‘quvchi
o‘zini erkin ifoda etadigan, badiiy-estetik qadriyatlarni anglaydigan shaxsga
aylanadi.
Amaliyotda adabiyot darslarini ijodiy tashkil qilishda bir nechta samarali
metodlardan foydalaniladi. Jumladan: rolga kirib dramatizatsiyalash, jamoaviy
esse yozish, asar asosida kino-senar tuzish, matnga asoslangan interaktiv
o‘yinlar, badiiy tahlil mashqlari kabilar o‘quvchilarni faol ishtirokga undaydi.
Bu dars shakllari orqali har bir o‘quvchi o‘z dunyoqarashi, tahlil qilish
qobiliyati va obrazli tafakkuri bilan namoyon bo‘ladi.
O‘qituvchining vazifasi bu jarayonda o‘quvchining ichki dunyosini yuzaga
chiqarish, ularni fikrlashga, savol berishga, tahlil qilishga, muhokama
yuritishga rag‘batlantirishdan iborat bo‘ladi. Shuning uchun ham adabiyot
darslari ijodiy yondashuv asosida olib borilganda, ular shunchaki o‘qituvchidan
o‘quvchiga axborot uzatiladigan jarayon emas, balki ikki tomonlama ijodiy
muloqot shakliga kiradi.
Ijodiy yondashuvda darsning natijasi faqat bilim o‘lchami bilan emas, balki
o‘quvchining shaxsiy o‘sishi, o‘z fikrini ifoda etish darajasi, tanqidiy qarashlari
bilan ham baholanadi. O‘quvchi nafaqat “nima bo‘ldi?” degan savolga, balki
“nega?”, “agar boshqacha bo‘lsa-chi?” kabi savollarga ham javob izlaydi. Bu
esa uni mustaqil fikrli, ijtimoiy faol shaxsga aylantiradi.
Misol uchun, adabiyot darsida o‘quvchilarga “Asarni hozirgi zamonga
moslab qayta yozing” topshirig‘i berilsa, bu nafaqat ijodiy yozuv, balki ijtimoiy

37tafakkur, madaniy kontekstda fikr yuritishni ham talab qiladi. Bunday
mashg‘ulotlar orqali o‘quvchi o‘z hayoti, jamiyatdagi hodisalar, qadriyatlar
haqida ongli fikr bildira oladigan darajaga yetadi.
Shuningdek, ijodiy yondashuv asosidagi darslar o‘quvchi va o‘qituvchi
o‘rtasidagi munosabatlarni ham ijobiy tomonga o‘zgartiradi. O‘quvchi
o‘qituvchini bilim beruvchi emas, balki yo‘lboshchi sifatida qabul qiladi. Bu
o‘z navbatida sinfda iliq psixologik muhitni yaratadi va o‘quvchilarni o‘z ustida
ishlashga, yangilik izlashga undaydi.
O‘qituvchi ijodiy yondashuvda nafaqat an’anaviy metodlarni, balki
zamonaviy texnologiyalarni, masalan, video lavhalar, audio hikoyalar, onlayn
platformalarni, jamoaviy raqamli loyihalarni ham darsga integratsiya qiladi. Bu
orqali zamonaviy o‘quvchi o‘ziga tanish vositalar bilan darsda faol ishtirok
etadi va natijalar sezilarli bo‘ladi.
Amaliy tahlillar shuni ko‘rsatadiki, adabiyot darslari ijodiy tashkil etilganda
o‘quvchilarning darsga ishtiyoqi ortadi, uy vazifalariga javobgarligi kuchayadi,
ularda nutq madaniyati, badiiy did, muloqot madaniyati rivojlanadi.
Shuningdek, ularning boshqa fanlardagi muvaffaqiyati ham oshadi, chunki
badiiy tafakkur boshqa sohalardagi bilishni ham mustahkamlaydi.

38 Xulosa
Mazkur kurs ishini yozish davomida men adabiyot darslarini badiiy
ijodkorlik asosida tashkil etishning nazariy va amaliy asoslarini chuqur
o‘rgandim. Tahlilim davomida angladimki, badiiy ijodkorlik o‘quvchilarda
shaxsiy tafakkur, estetik idrok va ma’naviy dunyoqarashni shakllantirishda
nihoyatda muhim o‘rin egallaydi. Aynan adabiyot fanida badiiy obraz, voqealar
va qahramonlar orqali o‘quvchining tasavvuri, nutqi, mustaqil fikri va badiiy
didi rivojlanadi. Bu esa ta’limning tub maqsadlariga muvofiq holda shaxsning
har tomonlama yetuk bo‘lib shakllanishiga xizmat qiladi.
Kurs ishini yozish jarayonida men badiiy ijodkorlikni shakllantirishda ijodiy
topshiriqlarning, o‘yinli usullarning, esse va dramatik mashg‘ulotlarning,
zamonaviy texnologiyalarning samarali ta’sirini tahlil qildim. Shuningdek,
ijodiy yondashuv asosida o‘quvchilarda kompetensiyalarni shakllantirish,
ularning darsga bo‘lgan munosabatini o‘zgartirish, mustaqil fikr yuritishga
undash imkonlarini chuqur anglab yetdim.
Ish davomida men quyidagi xulosaga keldim: adabiyot darslarining ijodiy
tashkil etilishi o‘quvchini faqat matnni o‘rganishga emas, balki hayotni badiiy
idrok qilishga, o‘zini obrazlar orqali ifodalashga, nutq madaniyatini
rivojlantirishga, o‘z qarashlarini mustahkamlashga, jamiyatda faol ishtirok
etuvchi shaxs sifatida shakllanishiga yordam beradi. Bu esa zamonaviy
ta’limning asosiy vazifalaridan biri – ijtimoiy moslashuvchan, tafakkur
qiluvchi, ijodiy fikrli shaxs tarbiyalash bilan to‘la mos keladi.
Mazkur kurs ishini yozish orqali men nafaqat adabiyot o‘qitish metodikasi
borasida bilim va malakalarimni kengaytirdim, balki pedagog sifatida
o‘quvchining ichki dunyosiga, shaxsiy salohiyatiga ijod orqali yaqinlashish
imkoniyatini ham chuqur angladim. Kelgusida amaliy faoliyatimda bu bilim va
tajribalarni qo‘llab, har bir darsni o‘quvchida badiiy-estetik ong uyg‘otadigan
ijodiy maydonga aylantirishga intilaman.

39Foydalanilgan adabiyotlar
Prezident farmonlari va qarorlari:
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2021). PF–5712-son Farmon: Ta’lim-
tarbiya tizimini yanada takomillashtirishga oid chora-tadbirlar to‘g‘risida.
2021-yil 26-mart. Toshkent: Prezident matbuot xizmati.
https://lex.uz/docs/5345201
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2020). PQ–4884-son Qaror: Ta’lim-
tarbiya tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida. 2020-
yil 6-noyabr. Toshkent: Prezident matbuot xizmati.
https://lex.uz/docs/5062766
3) O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi. (2017). Umumiy o‘rta
ta’limning davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risidagi qaror. 2017-
yil 6-aprel. Toshkent: Adliya vazirligi hujjatlari.
https://lex.uz/docs/3187732
4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2019). PQ–4479-son Qaror:
O‘zbekiston Respublikasida davlat tilining nufuzini oshirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida. 2019-yil 21-oktabr. Toshkent: Prezident matbuot xizmati.
https://lex.uz/docs/4577632
5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2019). O‘zbekiston Respublikasida
Davlat tili haqidagi qonun qabul qilinganining 30 yilligini nishonlash
to‘g‘risida qaror. 2019-yil 21-oktabr. Toshkent: Prezident qarorlari
majmuasi.
https://lex.uz/docs/4577631

40Ilmiy adabiyotlar ro‘yxati
1) Abdullayeva D., Sirojiddinova S. Adabiyot o‘qitish metodikasi. – Toshkent:
O‘qituvchi, 2018.
2) Husanxo‘jayeva N. Badiiy tafakkur va uni o‘stirish yo‘llari. – Toshkent:
Fan va texnologiya, 2020.
3) Xolmatov M. Adabiyot darslarida estetik tarbiya. – Toshkent: O‘qituvchi,
2016.
4) Vygotskiy L. S. Imaginatsiya va ijodkorlik psixologiyasi. – Moskva:
Pedagogika, 2019.
5) Avloniy A. Turkiy guliston yoxud axloq. – Toshkent: Sharq, 2021.
6) Sultonova M. Ijodiy tafakkur va uni rivojlantirish metodikasi. – Toshkent:
Fan, 2022.
7) G‘aybullayeva M. O‘quvchilar kompetensiyasini shakllantirishda
adabiyotning o‘rni. – Samarqand: Registon, 2019.
8) O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. Adabiyot fanidan umumiy
o‘rta ta’lim maktablari uchun o‘quv dasturi (5–11-sinflar). – Toshkent,
2020.
9) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi PF–60-
sonli “Ta’lim sifatini oshirish va ilmiy salohiyatni rivojlantirish”
to‘g‘risidagi Farmoni.
10) O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6-apreldagi
187-sonli qarori “O‘qitishning zamonaviy shakllari va pedagogik
texnologiyalarni joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”.
11) Sirojiddinova S. Adabiy ta’limda innovatsion texnologiyalar. – Toshkent:
Fan, 2021.
12) Niyozova M. Yoshlar bilan ishlashda adabiyotning ta’siri. – Toshkent:
Yangi asr avlodi, 2020.
13) Zohidov A. Ijodkorlik psixologiyasi. – Toshkent: Ilm ziyo, 2022.

4114) Karimov O. Pedagogik yondashuvlar va metodik tahlil. – Toshkent:
Barkamol Avlod, 2019.
15) Matkarimova S. Interfaol metodlar asosida adabiyot darslarini tashkil etish.
– Buxoro: Zarafshon, 2021.
16) Raxmonova N. Estetik tarbiya asoslari va amaliyoti. – Toshkent:
O‘qituvchi, 2018.
17) Gafurova D. Ta’limda kreativ yondashuvlar. – Samarqand: Fan, 2020.
18) Karimova Z. Adabiyot va badiiy tafakkur. – Toshkent: O‘zbekiston, 2022.
19) Rahmatullayeva M. Maktablardagi adabiyot darslarining samaradorligi. –
Andijon: Ilm markazi, 2019.
Foydalanilgan internet manbalar
1. https://scienceweb.uz/library/book/30571
2. https://ziyouz.uz/ilm-va-fan/ona-tili-darslari/hozirgi-o-zbek-tili-
morfologiya/
3. https://ziyonet.uz/
4. https://zenodo.org/record/7028784
5. https://arxiv.uz/uz/documents/46759

Adabiyot darslarini badiiy ijodkorlik asosida tashkil etishning oʻrni va ahamiyati

Sotib olish