Agros elelktronazorat inspeksiyasiga tayyorlov savol javob - Odobnoma - Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	1.0MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	30 Aprel 2025
Kengaytma	doc
Bo'lim	Testlar
Fan	Odobnoma

Sotuvchi

Muslimbek Mirzo

Ro'yxatga olish sanasi 11 Mart 2025

1 Sotish

Agros elelktronazorat inspeksiyasiga tayyorlov savol javob

Sotib olish

“Ўздавэнергоназорат” инспекцияси
“Ўздавэнергоназорат” инспекцияси худудий
булими ходимларининг малакасини ошириш
буйича саволларга тайёргарлик кўриш учун
Қ Ў Л Л А Н М А

1

1. “Электр энергетикаси тўғрисида”ги Қонуннинг мақсади.
1. Жавоб: Ушбу Қонуннинг мақсади электр энергетикаси соҳасидаги
муносабатларни тартибга солишдан иборат.
Қонунни жами 8 та боби ва 35 та моддалари мавжуд.
Ушбу Қонунда қуйидаги асосий тушунчалар қўлланилади:
электр энергетикаси — электр энергиясини ҳосил қилиш, узатиш, тақсимлаш,
сотиш ва истеъмол қилиш соҳаси;
ягона электр энергетикаси тизими — электр энергиясини ҳосил қилувчи
корхоналар, магистраль электр тармоқлари, ҳудудий электр тармоқлари мажмуи ва
уларнинг тезкор-диспетчерлик бошқаруви;
электр энергетикаси объектлари — электр энергиясини ҳосил қилувчи
корхоналар, шунингдек электр тармоғи хўжалиги объектлари;
электр энергиясини ҳосил қилувчи корхоналар — ягона электр энергетикаси
тизимига уланган стационар электр станциялари (иссиқлик электр станциялари, иссиқлик
электр марказлари, гидроэлектростанциялар, шунингдек қайта тикланадиган энергия
манбаларидан фойдаланадиган бошқа электр станциялари);
электр тармоғи хўжалиги объектлари — электр энергиясини узатишни амалга
ошириш учун мўлжалланган электр узатиш линиялари, трансформатор подстанциялари,
тақсимлаш пунктлари;
магистраль электр тармоқлари — электр энергиясининг минтақалараро ва (ёки)
давлатлараро узатилишини таъминлаш учун фойдаланиладиган электр тармоғи хўжалиги
объектлари мажмуи;
ҳудудий электр тармоғи — тегишинча Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар
ва Тошкент шаҳар ҳудуди доирасидаги электр тармоғи хўжалиги объектлари мажмуи;
тезкор-диспетчерлик бошқаруви — электр энергетикаси объектларининг
технологик жиҳатдан ўзаро уйғун ишлашини ва ягона электр энергетикаси тизими ишлаб
туришининг технологик режимини марказлаштирилган тарзда узлуксиз бошқариш
жараёни;
электр энергияси — бир вақтнинг ўзида ҳосил қилиниши ва истеъмол қилиниши
билан тавсифланадиган алоҳида турдаги товар;
электр энергияси истеъмолчиси (истеъмолчи) — электр таъминоти
шартномасига мувофиқ электр энергиясидан ишлаб чиқариш ва (ёки) маиший эҳтиёжлар
учун фойдаланувчи юридик ёки жисмоний шахс;
авария режими — электр энергетикаси объектлари ишлаши технологик
параметрларининг ягона электр энергетикаси тизимининг ишончли ишлаб туриши
бузилишига ва истеъмолчиларга электр энергияси етказиб берилиши чекланишига олиб
келиши мумкин бўлган, йўл қўйиб бўлмайдиган тарзда бузилиши.
2. Савол: Электр ускуналарининг тузилиш Қоидалари.
2 . Жавоб: Мазкур Қоидаларнинг мақсади идоравий бўйсинуви ва мулкчилик
шаклидан қатъий назар лойиҳа, монтаж ва созлаш ташкилотлари томонидан электр
қурилмаларини лойиҳалаш ва монтаж қилишда техник талабларни белгилашдан иборат.
3. Савол: Истеъмолчилар электр ускуналарини техник эксплуатация қилиш
ва хавфсизлик техникаси Қоидалари.
3 . Жавоб: Мазкур Қоидалар Ўзбекистон Республикасининг “Меҳнатни муҳофаза
қилиш тўғрисида”ги Қонунига асосан хўжалик юритувчи субъектларнинг
(истеъмолчиларнинг) электр қурилмаларини ишончли, хавфсиз ва самарали эксплуатация
қилинишини таъминлаш ҳамда хавфли ишлаб чиқариш вазиятларининг олдини олиш
мақсадида ишлаб чиқилган.

2

4. Савол: Электр ускуналарини эксплуатация қилишда хавфсизлик
техникаси Қоидалари.
4 . Жавоб: Мазкур Қоидалар Ўзбекистон Республикасининг “Меҳнатни муҳофаза
қилиш тўғрисида”ги Қонунига мувофиқ электр қурилмалари эксплуатацияси
ишончлилиги, хавфсизлиги ва самарадорлигини, шунингдек хавфли ишлаб чиқариш
вазиятлари таъсирининг олди олинишини тартибга солади.
5. Савол: Иссиқликдан фойдаланиш ускуналари ва иссиқлик тармоқларини
эксплуатация қилишда хавфсизлик техникаси Қоидалари.
5 . Жавоб: Мазкур Қоидалар Ўзбекистон Республикасининг “Меҳнатни муҳофаза
қилиш тўғрисида”ги Қонунига мувофиқ ишлаётган иссиқликдан фойдаланувчи
қурилмалар ва иссиқлик тармоқларида ишларни бажаришда ходимларнинг
хавфсизлигини таъминлаш ҳамда хавфли ишлаб чиқариш вазиятлари таъсирининг
олдини олиш талабларини белгилаб беради.
6. Савол: Иссиқликдан фойдаланиш ускуналари ва иссиқлик тармоқларини
техник эксплуатация қилиш Қоидалари.
6 . Жавоб: Ушбу Қоидалар Ўзбекистон Республикасининг “Меҳнатни муҳофаза
қилиш тўғрисида”ги Қонунига мувофиқ иссиқликдан фойдаланувчи қурилмалар ва
иссиқлик тармоқларини техник эксплуатация қилиш қоидаларини таъминлаб беради
ҳамда электр қурилмалари эксплуатацияси ишончлилиги, хавфсизлиги ва
самарадорлигини, шунингдек хавфли ишлаб чиқариш вазиятлари таъсирининг олди
олинишини таъминлайди.
7. Савол: Реактив қувват нима?
7 . Жавоб: Реактив кувват - Электромагнит майдонларни хосил килиш учун
ишлаб чикиладиган ва истеъмол килинадиган кувват (Вар, кВАр, мВАр)

Электр тармогига актив-индуктив юклама уланганида I токи U кучланишидан φ
оғиш бурчагига оркада колади. Ушбу бурчакнинг косинуси ( сos φ ) кувват коэффициенти
деб аталади. Бундай юкламали электр кабул килгичлар ҳам актив P, ҳам реактив Q
кувватни истеъмол киладилар.
Реактив кувват tg φ = Q / Р
Электр тармокларида реактив токларнинг утиши линияларда, трансформаторларда,
электр станцияларининг генераторларида актив кувватнинг кушимча йукотишларига
сабаб бўлади, кучланишнинг кушимча йукотишлари номинал кувватнинг оширилиши ёки
трансформаторлар сонининг купайтирилишини такозо этади, бутун электр таъминоти
тизимининг утказувчанлик кобилиятини камайтиради.
Тулик кувват S = √ P 2
+ Q 2
= P / cos φ
Актив кувват йукотишлари ∆ P = (P 2
+ Q 2
)*R/U 2
Кувват коэффициенти cos φ = P / S = P/ √ P 2
+ Q 2
Кучланиш йукотишлари ∆ U = (P*R + Q*X) / U
Бу ерда P , Q , S – тегишлича актив, реактив ва тўла кувват;
R ва X – тегишлича электр тармоги элементларининг актив ва реактив каршилиги;
U – тармокнинг кучланиши
Саноат корхоналарида индуктив хусусиятдаги реактив кувватнинг асосий кисми
асихрон юритгичлар (умумий истеъмолнинг 60-65%), трансформаторлар, шу жумладан
пайвандлаш трансформаторлари ҳам (20-25 %), вентилли узгартиргичлар, реакторлар ва
бошка электр ускуналари томонидан истеъмол килинади.
8 . Савол: Электр ускуналарни нг қ они қ арсиз техник ҳ олати деганда нимани
тушунасиз?

3

8 . Жавоб: “Электр ускуналарнинг тузилиш қоидалари” (ПУЭ), “Электр
ускуналарни техник эксплуатация қилиш қоидалари” (ПТЭ), “Электр ускуналарни
эксплуатация қилишда хавфсизлик техникаси қоидалари” (ПТБ) талабларига жавоб
бермайдиган, яъни электр қурилмаларининг авария хавфи туғдирадиган ёки одамлар
ҳаётига хавф соладиган техник ҳолати тушунилади.
9 . Савол: Синхрон электр двигатель билан асинхрон двигателни нг бир-
биридан фар қ и нимада?
9 . Жавоб: Синхрон двигатель бу – роторнинг айланиш тезлиги статор майдони
айланиш тезлигига тенг бўлган машина.
Асинхрон двигатель бу – роторнинг айланиш тезлиги статор майдони айланиш
тезлигидан фарқланадиган машина.
Асинхрон электродвигателлар актив энергия билан бирга реактив энергия ҳам
истеъмол қилади, реактив қувватнинг ўрнини тўлдириш учун статконденсаторлар
ўрнатилади. Асинхрон электродвигателларни ишлаб чиқариш ва ишга тушириш синхрон
электродвигателларга нисбатан арзон ҳисобланади.
10. Савол: Ўлчов трансформаторларининг турлари. Электр энергия сарфини
ҳисобга олишда т ок трансформаторларини юкламага мос ёки мос эмаслигини
ани қ лаш?
10 . Жавоб: Ўлчов трансформаторларига – ток ва кучланиш трансформаторлари
киради.
Ток трансформатори – бирламчи токни ўлчов приборларига ва реле ҳимоясига
мос қийматигача камайтиришга ва шунингдек ўлчаш ва ҳимоя занжирини юқори
кучланишли занжирдан ажратиш учун ишлатилади. Ток трансформатори номиналь
трансформация коэффициенти билан характерланади.
η
т = I
1н / I
2н
Бунда: I
1н – бирламчи номиналь ток; I
2н – иккиламчи номиналь ток.
Ток трансформаторининг иккиламчи номиналь қиймати 5А ва 1А деб қабул
қилинган. Ҳар бир ток трансформаторининг паспортидан номиналь кучланиш ва
бирламчи токнинг номиналь қиймати, шунингдек бошқа маълумотлар келтирилган
бўлади.
Электр энергия сарфини ҳисобга олишда ток трансформаторини шундай танлаб
олиш керакки, бунда тармоқдаги энг катта ток ва кучланиш қиймати ток
трансформаторининг паспортида кўрсатилган бирламчи токнинг қийматидан ошмаслиги
керак ва тармоқ кучланишининг номиналь кучланишига мос келиши керак.
I = P / (U * 1,73 * cos φ ) формулага асосан юкламага мос ва мос эмаслиги
аниқланади.
11. Савол: Кучланиш трансформаторларининг функциялари?
11 . Жавоб: Кучланиш трансформаторлари бу – бирламчи кучланишни
иккиламчи кучланишга айлантирувчи статик аппарат.
Кучланиш трансформатори юқори кучланишни стандарт 100 В ёки 100/√3В
қийматигача камайтиришга ва ўлчаш ҳамда релейли ҳимоя занжирини бирламчи юқори
кучланиш занжиридан ажратиш учун ишлатилади. Номиналь трансформация
коэффициенти қуйидаги ифода билан аниқланади: η
т = U
1н / U
2н
Бунда:
U
1н – бирламчи номиналь кучланиш;
U
2н – иккиламчи номиналь кучланиш.
12 . Савол: Электр ускуналари ни заминлашдан (заземлени е ) ма қ сад ва унга
қў йилган талаблар .

4

12 . Жавоб: Электр қурилмаларнинг нормаль ҳолларда кучланиш остида
қолмайдиган, лекин изоляциясига шикаст етганда кучланиш остида қолиши мумкин
бўлган ҳамма металли қисмлари ерга уланиши керак. Бундай ерга уланиш ҳимояловчи
деб аталади, чунки бундай ҳимоя хизмат кўрсатувчи ходимни ҳавфли кучланишга тегиб
кетишидан сақлайди.
500В ли ва ундан юқори кучланишли ҳамма электр қурилмаларида, шунингдек
кучланиши 36В дан юқори бўлган юқори ҳавфли, ўта ҳавфли хоналарда ва ташқи
қурилмаларда ерга уланиш бўлиши шарт.
Заминлаш қурилмаси деб – заминлагич ва заминловчи ўтказгичлар йиғиндисига
айтилади.
Электр қурилмаларида қуйидагилар ерга уланадилар:
- электр машиналар,
- трансформаторлар,
- аппаратларнинг қобиғлари,
- ўлчаш трансформаторларнинг иккиламчи чулғамлари,
- электр аппаратларнинг юритмалари,
- тақсимловчи шитлар,
- пультлар,
- шкафларнинг каркаслари,
- тақсимловчи қурилмаларнинг металли конструкциялари,
- кабель муфталарининг металл қобиғлари,
- кабелларнинг қопламаси ва брони,
- электр ускуналарнинг қурилмалари билан боғлиқ бўлган симлари
- бошқа металли конструкциялари.
Ишчи ерга улаш – аппаратда ёки электр қурилмасида нормал иш шароитини
яратишга мўлжалланган бўлиб, бунга трансформаторларнинг нейтралини ерга улаш,
ёйсўндириш ғалтакларини, разрядникларни, чақмоқни қайтаргичларни, кучланиш
трансформаторларнинг бирламчи чулғамларининг нолли нуқталарини ерга улаш киради.
Электр қурилмаларда ерга уланган ток ўтказувчи қисмлар кучланиш остида бўлган
ток ўтказувчи қисмлардан кўзга кўринадиган қилиб узилиш билан ажратилиши шарт.
Ўрнатилган ерга улагичлар бевосита иш бажарилаётган ток ўтказувчи қисмлардан
ўчирилагн узгичлар, ажратгичлар, алохидалагичлар ёки қувват ўчиргичлари, олиб
қўйилган сақлагичлар, олиб ташланган шина ва симлар орқали ажратилган бўлиши
мумкин.
Қуйидаги ҳолларда бевосита иш жойида ток ўтказувчи қисмларга қўшимча ерга
улагич ўрнатиш мумкин, қачонки бу қисмлар келтирилган кучланиш (потенциал) остида
бўлиши мумкин бўлса.
Кўчма ерга улагичларни ток ўтказувчи қисмларнинг бўёқдан тозаланган жойларига
улаш керак.
1000 В кучланшгача бўлган электр қурилмаларнинг умумий шиналари (изоляцияли
симлардан қилинган шиналардан ташқари) ва шчитларида иш олиб борганда, ушбу
ускуналардан кучланиш олиниши ва ерга уланиши шарт. Бу ТҚга уланган электр
тармоқларига, шчитларига ва ускуналарга ерга улагични ўрнатиш кераклигини ва
мумкинлигини наряд берувчи ёки фармойиш берувчи аниқлайди.
Иш жойини тайёрлашда, ишни бажариш хусусиятлари (изоляция қаршилигини
ўлчаш ва ҳ.к.) талаб қилган тақдирда, ўрнатилган ерга улагичларни вақтинчалик олиб
қўйишга рухсат берилади.
Ерга улагичларни вақтинчалик олиш ва ўз жойига қўйишни навбатчи, тезкор
таъмирлаш ходими ёки наряд берувчи кўрсатмаси билан ишбоши амалга оширади.

5

Ерга улагичларни вақтинчалик олишга ва уни иш бажарувчи томонидан амалга
оширилиши наряднинг «Алоҳида кўрсатмалар» сатрига ёзиб, қаерда ва нима мақсадда
ерга улагич олиниши кераклиги қайд қилиниши шарт.
Электр қурилмаларнинг ерга улагич ўрнатиш хавфли ёки ўрнатишнинг иложи
бўлмаган конструкцияларида (масалан, айрим тақсимловчи қутиларда, комплект
тақсимловчи электр қурилмаларнинг айрим турларида, фазалари вертикал жойлашган
йиғмаларда) иш жойини тайёрлашда ерга улагични қўймасдан ажратгич пичоқларига
диэлектрик қалпоқ кийгазиш ёки коммутацион аппаратларнинг контактлари орасига
изоляцион накладка қўйиш мумкин.
1000 В кучланишгача бўлган электр қурилмаларда ерга улагични қўйиш ва олиш III
гуруҳга эга бўлган навбатчи ёки тезкор таъмирлаш ходимига рухсат этилади.
1000 В ва ундан юқори кучланишли электр қурилмаларда:
- кўчма ерга улагичларни икки киши ўрнатиши шарт: бири IV гуруҳли (навбатчи ёки
тезкор таъмирлаш ходимларидан), бошқаси III гуруҳли; III гуруҳли ишчи таъмирлаш
ходимларидан бўлиши мумкин, истеъмолчилар уламасига ерга улагични ўрнатиш
истеъмолчи ходимлари қатнашувида бажарилади. Узоқда жойлашган подстанцияларда
маъмурий техник ходимларнинг ёки диспетчерларнинг рухсати билан асосий схемаларда
ерга улагични ўрнатишда иккинчи ходим сифатида III гуруҳли истеъмолчи ходими
ишлашига рухсат берилади.
13. Савол: Конденсатор қурилмаларининг тузилиши, ишлаш принципи ва
улардан фойдаланишдан мақсад.
13 . Жавоб: Конденсатор деб – электр зарядларни тўплаш учун мўлжалланган
асбобга айтилади.
Конденсаторлар иккита ўтказувчи ўзакнинг хар бирига электр ўтказувчи станиол
(юпқа алюмин материал) нинг бир учи бириктирилади. Станиол қавватлари орасига
парафинланган қоғоз қўйиб устма-уст ўралади. Парафинланган қоғоз диэлектрик
вазифасини ўтайди.
Реактив қувватни автоматик компенсациялаш, яъни қувват коэффицентини
ошириш ишлаб чиқаришда конденсатор батареялари ёрдамида ҳам амалга оширилади.
Ишлаб чиқаришда реактив қувватга бўлган талаб кун давомида ўзгариб туради, шунинг
учун реактив қувватни автоматик равишда ростлаб турилмаса кучланишни камайиб ёки
ортиб кетишига, натижада баъзи қурилмаларни ишдан чиқишига сабаб бўлади.
Ягона электр энергетика тизими тармоғининг катта юкламали соатлари давридаги
электр энергиясини механик энергияга айлантириш пайтида йуколадиган электр
энергияси микдорининг электр энергияси истеъмолчилари томонидан белгиланган
микдорларида компенсация килиниши керак.
Конденсатор ускуналари истеъмолчиларнинг 50 Гц частотатадаги 0,22 кВдан 10 кВ
кучланишгача бўлган параллел индуктив уланмали электр ускуналарида реактив
қувватни компенсациялаш ва кучланишни ростлаш учун ишлатилади.
Конденсатор ускуналари қаршилиги мегаомметр билан 2,5 кВ кучланишда
ўлчанади. Конденсатор ускуналари сиғими 15—35°С ҳароратда ўлчанади ва паспортда
кўрсатилган кўрсаткичларга мос бўлиши керак. Конденсатор ускуналари юқори
кучланишда 1 минут давомида синовдан ўтказилади.
14 . Савол: Куч трансформаторининг ишлаш принципи ва унга қў йиладиган
талаблар .
14 . Жавоб: Трансформатор деб – бирламчи ўзгарувчан ток тизимидан бошқа
кучланиш ва бошқа тизимга ток частотасини ўзгартирмасдан ўзгартирувчи статик
электромагнитли аппаратга айтилади. Шундай қилиб трансформаторга битта кучланиш

6

U
1 ва ток I
1 га энергия берилади ва трансформация қилингандан сўнг бошқа кучланиш
U
2 ва ток I
2 дан энергия олинади.
Фазаларнинг сони бўйича куч трансформаторлари – бир фазали, уч фазали ва кўп
фазали бўлади. Турли хил кучланиш чўлғамларини ҳар бир фазадаги сонига қараб
трансформаторлар икки чўлғамли ва уч чўлғамли бўладилар. Трансформаторлар амалда
ПУЭ талабларига мос равишда ўрнатилиши шарт. Трансформатордан узоқ вақт ишончли
эксплуатация қилишни таъминлаш учун қуйидагилар зарур:
- ҳарорат ва юклама режимларига, кучланиш даражасига риоя қилиш;
- мойнинг сифатига ва изоляция қилиш хусусиятларига қаттиқ риоя қилиш;
- совутиш, кучланишни ростлаш, мойни ҳимоялаш қурилмалари ва бошқаларни
ишга яроқли ҳолда сақлаш.
Трансформатор пунктлари ва камералари эшикларининг, ташқи ва ички
тарафларидан трансформаторларнинг подстанция рақами кўрсатилган бўлиши,
шунингдек ташқи тарафидан электр қурилмаларида қўлланиладиган ҳимоя воситаларини
қўллаш ва синиш қоидалари талабларига мос огоҳлантирувчи белгилар бўлиши шарт.
Эшиклар доимо қулфга беркитилган бўлиши шарт. Трансформаторли қурилмалар
амалдаги ПЭУ талабларига мос равишда ёнғинга қарши воситалар билан жиҳозланиши
шарт.
Ҳар бир электр қурилмаси учун юклама графигига боғлиқ ҳолда истеъмолчиларни
ишончли таъминлашни ҳисобга олиб, бир вақтнинг ўзида ишлаётган трансформаторлар
сони аниқланади.
Совутиш тизимида мойнинг мажбурий циркуляцияси трансформатор юкламасига
боғлиқ бўлмай, узлуксиз бўлиши шарт.
Трансформаторларни аварияли ишдан чиқариш қуйидаги ҳолларда зарур:
- кучли нотекис шовқин ва трансформаторлар ичида чирқиллаш эшитилганда;
- нормал юкламада ва совутиш қурилмаси ишлаганда трансформатор нонормал ва
доимо қизиши ортганда;
- кенгайтиргичдан мой ташқарига отилиб чиққанда ёки чиқарувчи қувур
диафрагмаси ёрилганда;
- мойнинг оқиши билан унинг сатхи мой ўлчовчи шишасининг сатхидан паст
бўлганда;
- трансформаторлар лаборатория таҳлиллари бўйича зудлик билан мой алмаштириш
зарур бўлганда ҳам ишдан чиқарилади.
Трансформаторларни параллел улаш.
Бунинг учун:
- трансформаторларнинг қуввати 1/3 нисбатда 30%дан кам бўлмаслиги;
- фазировкаларнинг тўғри келиши;
- трансформаторларнинг уланиш гуруҳи тўғри келиши;
- линиядаги кучланиш тўғри келиши;
- трансформаторларнинг қисқа туташув кучланишилари ± 10% фарқ қилмаслиги
керак.
15 . Савол: Қ увват ҳ а қ ида тушунча беринг. Қувват коэффициенти нима?
15 . Жавоб:
Актив қувват – фойдали иш бажаришга сарфланадиган қувват (Вт, кВт, мВт).
Р
л = √3*U*I*cos φ
Р
ф = U*I*cos φ
Реактив қ увват – электромагнит майдонларни хосил килиш учун ишлаб
чи қ иладиган ва истеъмол қ илинадиган кувват ( Вар , кВАр , мВАр )
Q
л = √3*U*I*sin φ

7

Q
ф = U*I*sin φ
Тўлиқ қувват қуйидаги формуладан топилади:
S 2
= P 2
+ Q 2
ёки S = Р/ cos φ
Қувват коэффициенти – электр тармоғига актив-индуктив юклама уланган бўлса,
фаза бўйича ток ( I) кучланишдан ( U) φ - бурчагига орқада қолади. Ушбу бурчакнинг
косинуси ( сos φ ) қувват коэффициенти деб аталади. Бундай юкламали электр кабул
қилгичлар ҳам актив P, ҳам реактив Q қувватни истеъмол қиладилар.
Сos φ – тўла қувватнинг қанча қисми иш бажаришини характерловчи
катталикбўлиб қуйидаги формула орқали топилади – сos φ = Р/S
16. Савол: Юқори кучланишли ўчиргичларнинг тузилиши ва ишлаш
принципи.
16 . Жавоб: Ўчиргичлар:
– оператив ўчириш ва ёқиш (электр занжирини ишчи режимида);
– катта юклама ҳолатида (перегруз) ёки нонормал режимларда реле ҳимоя
ёрдамида.
Ўчиргичлар қисқа вақт ичида ва юқори ишончли имконияти билан ўчириши керак.
Асосий параметрлари (характеристикалари) – бу фақатгина номинал ва максимал ишчи
кучланишдан ташқари номинал ток ва қувватга ҳам, яъни ўчириш имкониятларига
характерланади.
Ўчиргичнинг ўчириш номинал токи деб – шундай катта токка айтиладики,
номинал кучланишда ўчиргич бешкаст ўчиришга айтилади.
Ўчиргичларнинг қуйидаги турлари мавжуд:
– ёғли ўчиргич (масленн ые выключатели );
– ҳаволи ўчиргич ( воздушные выключатели );
– элегазли ўчиригич ( элегазовые выключатели );
– ваакумли ўчиргич (ваакумные выключатели).
Юқори кучланишли ўчиргичлар темир бакли қопламадан ташкил этган бўлиб
ички қисмида қўзғалувчан кантакт ва қўзғалмас кантакт, сўндирувчи камера, кирувчи
ввод чиқувчи вводдан ташкил топган.
Ишлаш принципи кирувчи вводдан кучланиш кириб бошқарув пулти орқали
қўшилганда қўзғалувчи кантактр қўзғалмас кантактрга келиб қўшилади ва қўшилган
вақтида ёй хосил бўлиб ёй сўндирувчи ёйни сўндиради, чиқувчи вводдан кучланиш
чиқиб кетади.
17 . Савол: Коммутацион аппаратларни танлаш ва уларнинг ишлаш
принципи.
17 . Жавоб: Коммутация аппаратлари – электр занжирларини бир бирига улаш-
узиш ва ўзи орқали ток ўтказиш учун мўлжалланган электр аппаратларидир (узгич,
юклама узгичи, ажратгич, автомат, пакетли ўчиргич, сақлагич ва ҳоказолар).
18. Савол: Ўзгарувчан ток ва ўзгармас ток ҳақида тушунча беринг.
18 . Жавоб: Қиймати ва йўналиши бўйича ўзгармайдиган ток – ўзгармас ток
дейилади.
Вақт бўйича ўзгарадиган ток – ўзгарувчан ток дейилади .
19. Савол: Электр хавфсизлиги бўйича гуруҳлар ҳақида нималарни биласиз
ва уларга қўйиладиган талаблар?
19 . Жавоб: Электр хавфсизлиги 5 та гуру ҳ га тоифаланади.
Электр хавфсизлигига қуйилган талаблар қуйидагича:

8

I-гуруҳни олиш учун ушбу электр ускуналар бўйича электр ҳавфсизлигидан
йўриқнома олиш ва уни йўриқномаларни руйхатга олиш журналида қайд қилиш кифоя,
I-гуруҳли ишчиларга гувоҳнома бериш талаб қилинмайди.
II-V гуруҳни олиш учун ходим қуйдагиларни билиш шарт:
- Электр ускуналаридаги ишлар билан боғлиқ бўлган хавф хатар тўғрисида аниқ
тасаввурга эга бўлиши;
- ушбу ва бошқа хавфсизлик қоидаларини ишга тегишли хажмда амалда қўллай
билиши;
- бахтсиз ҳодисалар содир бўлганда жабрланувчига амалий биринчи ёрдам
беришни, шунингдек юракни ташқаридан массаж қилиш ва сунъий нафас олдиришни
билиши зарур.
- электр ускуналарининг жихозлари ва тузилишларини билиши;
Бундан ташқари, IV-V – гуруҳни олиш учун электр қурилмалар жойлашишини ва
ишни хавфсиз ташкил қилишни билиши зарур.
Шунингдек, V-гуруҳ олиш учун бундан ташқари яна хавфсизлик техникаси
қоидасида қайд қилинган ҳар бир банд талаби қай сабабдан келиб чиққанини аниқ
билиши шарт.
18 ёшга тўлмаган шахсларга II-гуруҳдан юқори гуруҳ беришга рухсат этилмайди.
20 . Савол: Генератор, унинг ишлаш принципи ҳақида тушунча беринг.
20 . Жавоб: Механик энергияни уч фазали узгарувчан токка айлантирадиган
синхрон электр машинаси синхрон генераторлар дейилади. Хозирги замон электр
станциясида электр энергиясини ишлаб чикариш учун уч фазали узгарувчан токли
синхрон генераторлар ишлатилади. Улар турбогенераторлар (бирламчи двигатели буғ ёки
газотурбина) ва гидрогенераторларга (бирламчи двигатели гидротурбинали)
бўлинадилар.
Ишлаш принципи ротор чулгамларида айланма магнит хосил килиб, статрор
чугамларини кеси утиб ток хосил килиш. Синхрон гененораторнинг ишлаш принципи
ҳам электромагнит индукция конунига асосланган. Агар магнит майдони хосил килинган
ротор номинал частотада айлантирилса, статорнинг юлдуз ёки учбурчак схемасида
уланган уч фазали чулгамда ЭЮК юзага келади ва бу чулгам уч фазали симметрик
юкламага уланса, генераторда уч фазали ток хосил бўлади. Бу ток фазалари ҳам ЭБК
фазалари сингари узаро 120 градус бурчакка силжиган бўлади. Генераторнинг уч фазали
токидан роторнинг айланиш частотасига тенг частотада ва у билан бир томога айланувчи
магнит майдони хосил бўлади. Шу сабабли бундай синхрон генератор дейилади. Синхрон
генераторлар турбогенераторла (бирламчи двегатели-буг ёки газ турбина) ва
гидрогенераторларга (бирламчи двгатели-гидротурбина) булинадилар. Буг ва газтурбина
катта айланиш частотасида (3000 ва 1500 об/мин) ишлаб чикарилади, бунда турбоагрегат
энг яхши техник-иқтисодий кўрсатгичларга эга бўлади. Иссиклик станцияларда (ИЭС)
одатда ёкилги ёкилиб, агрегатни айлантш частотаси 3000 об/мин ташкил этиб, синхрон
турбогенераторлар икки кутбга эга бўладилар. Узининг технологик жараёнларининг
хусусиятларига қараб купгина холларда АЭС да айланиш частотаси 1500 об/мн булган
агрегатлар ишлатилади. Бу генераторларнинг вали горизонтал бўлади. Ротор ёки кутбсиз
килиб тайёрланади.
Турбогенераторларнинг статори корпусдан ва узакдан иборат бўлади. Гидравлик
турбиналар одатда нисбатан кичик айланиш частотасига (60-600 об/мин.) эга бўладилар.
Гидрогенераторлар аён кутбли роторли булиб купгина холларда вали горизонтал
жойлаштирилади.
21 . Савол: Ток кучи, кучланиш, қаршилик тушунчалари, Ом қонуни ҳақида
нималарни биласиз?

9

21 . Жавоб: Электр токи деб – ёпиқ занжир ичида зарядланган заррачаларнинг
бир томонга тартибли харакатига айтилади.
Ток кучи деб – ва қ т бирлиги ичида ў тказгич кундаланг кесим юзасидан о қ иб
ў та ё тган заряд ми қ дорига айтилади ва у «  » харфи билан белгиланади.
Кучланиш деб – икки нуқта орасидаги потенциаллар фаркига айтилади ва у « U »
харфи билан белгиланади.
Электр каршилик – эркин электронлар тартибли харакати давомида металл
кристалл панжарасининг тугунларидаги ионлар билан «т ўқнашадилар » ва харакат
йўналишини ва тезлик катталигини ўзгартиради. Бунга электр қаршилик дейилади ва «R»
харфи билан белгиланади.

Ом қонуни – ўтказгичдан ўтаётган ўзгармас ток кучи билан унинг ичидаги
потенциал фарқининг ўзаро боғлиқлигини ифодаловчи қонун, яъни 1826 йилда немис
физиги Георг Ом эксперементал равишда: Ўтказгичдан ўтаётган ток кучи, қўйилган
кучланишга тўғри, ўтказгич қаршилигига тескари прапорционал деган қонунни
топган.
Занжирниг бир кисми учун Ом қонуни куйидагича куринишга эга:
Бу ифода электротехниканинг асосий конунларидан бири Ом конуни булиб,
электр занжирини хисоблашда кенг кулланилади. Яъни ток кучи ( I) кучланиш( U) га тўғри
пропорционал, ўтказгичга каршилиги ( R) га тескари пропорционал. Умумий холда бутун
занжир учун Ом қонуни қуйидагича ёзилади:
Бунда -занжир ток манбалари ЭЮК лари алгебрик йигиндиси;
-ток манбалари ички каршиликларининг йигиндиси;
- занжирдаги ток истеъмолчилари каршиликлари йиғиндиси.
Бир жинсли ўтказгич деб, ташқи куч таъсир этмайдиган ўтказгичга айтилади. U
ўтказгичнинг учларидаги потенциал айирмасига тенг бўлади. Ифодадаги R
ўтказгичнинг электр қаршилиги дейилади. Қаршилик бирлиги 1 Ом бўлиб, у шундай
ўтказгичнинг қаршилигики, бунда кучланиш 1V бўлганда ўтказгичдан 1A ток ўтади.
Бир цилиндрсимон ўтказгич учун қаршилик , га тенг.
Бу ерда: l — ўтказгичнинг узунлиги, S — кўндаланг кесим юзаси, - ўтказгич
ясалган материалнинг табиатига боғлиқ бўлган коэффициент, бўлиб буни солиштирма
электр қаршилик дейилади.
22 . Савол: Трансформатор пунктларининг турлари ва уларнинг бир-
биридан фарқи нималардан иборат?
22 . Жавоб: КТП – Комплект трансформатор подстанцияси - йиғилган ёки
йиғишга тайёр ҳолда етказиб бериладиган, ичига трансформатор ва тақсимловчи
қурилманинг бошқа ускуналари ўрнатилган блок, шкафлардан ташкил топган
подстанция.
СТП (столбовая трансформаторная подстанция) устунли трансформатор
подстанцияси – ПСнинг тўсилишни талаб қилмайдиган баландликдаги ҳамма ускуналари
битта устунли ҳаво линиясининг таянчида ўрнатилган очиқ трансформаторли ПС.
МТП (мачтовая трансформаторная подстанция) мачтали
трансформатор подстанцияси – ПСнинг тўсилишни талаб қилмайдиган

10

баландликдаги хизмат кўрсатиш майдончали, ҳамма ускуналари
конструкцияларда (шу жумладан ҳаво линияси таянчларининг икки ва ундан
ортиқ устунларида) ўрнатилган очиқ трансформаторли ПС.
23 . Савол: Юкламага нисбатан куч трансформаторларининг танланиши.
23 . Жавоб:
Истеъмол қувватни ҳисоблаб топиш усуллари:
ёки
Тўла қувватни ҳисоблаб топиш усули: ёки
Трансформаторни юкланиш коэффициентини ҳисоблаб топиш усуллари;
ёки
М исол учун : урнатилган кувват Р- 40 кВт,

Юқоридагилардан келиб чиқиб 63 кВАли куч трансформаторини танлаймиз.
24 . Савол: Мойли трансформаторлар ва қуруқ трансформаторларнинг
фарқи?
24 . Ж авоб: Трансформаторларнинг ўзаги ва чўлғамларида энергиянинг
исроф бўлиши иссиқлик чиқишига сабаб бўлади, унинг бир қисми
трансформаторни иситади, бошқа қисми эса теварак-атров муҳитга
тарқалади. Трансформатор қизиган сари иссиқлик кўпайиб боради ва маълум
ҳароратда иссиқлик мувозанати қарор топади. Қарор топган ҳарорат рухсат
этилган даражадан ортиб кетмаслиги керак, акс ҳолда электр изоляция
материалларининг электр ва механик хоссалари кескин ёмонлашгани
туфайли трансформаторнинг ишончлиги ва ишлаш муддати камаяди. Кам
қувватли трансформаторларнинг иссиқлик бериши кўпинча ҳарорат рухсат
этиладиган даражадан ортиб кетмайдиган бўлади ва бу ҳолда улар «қуруқ»
яьни ҳаво билан табиий совитиладиган қилиб ишлаб чиқарилади.
Трансформаторларнинг кўпчилиги (барча тармоқ трансформаторлари ва
баъзи махсус трансформаторлар) мой билан совитиладиган бўлади. Бунинг
учун магнит ўтказгичлар ва чўлғамлар трансформатор мойи солинган бака
жойлаштирилади.
Мойли трансформаторларда мой изоляция ва совутиш вазифасини бажаради.
Мойли ва курук трансформаторларнинг ишлаш пирнципи бир хил. Қуруқ
трасформаторнинг фарқи габаритида, чўлғамларнинг мустахкамлигида, корпуси очиқ
тайёрланади.
25 . Савол: Электр ҳисоблагичларни ток трансформатори орқали ва
тўғридан-тўғри уланиш схемаларини тушунтириб беринг. Уларда бузилишлар
мавжудлигида йўқотишларни ҳисоблаш.

11

25 . Жавоб: Ўзбекистон Респуьбликаси Вазирлар Маҳкамасининг 2009 йил 22
августдаги “Электр ва иссиқлик энергиясидан фойдаланиш қоидаларини тасдиқлаш
тўғрисида”ги 245-сонли қарори билан тасдиқланган “Электр энергиясидан фойдаланиш
қоидалари”нинг 63-банди бўйича қайта ҳисоб, яъни уланиши схемалари ўзгарган
тақдирда, — ҳисобга олишнинг назорат приборлари охирги алмаштирилган ёки уланиш
схемалари текширилган кундан бошлаб, бироқ даъво муддатидан ортиқ б ўлмаган
муддатда истеъмолчи электр тармоғидан узиб қўйилади ва энергия таъминоти
шартномасида кўрсатилган истеъмолчининг иш соатлари сони ҳисобга олинган ҳолда
электр қабул қилгичларнинг уланган қуввати бўйича ҳисобга олинмаган электр энергияси
миқдори қиймати ҳисоб-китоб қилинади.
3 фазали тўғрид ан – тўғри уланиш 3 фазали ток трансформатор орқали уланиш
26. Савол: Компенсацияловчи қурилмаларни ўрнатилиш жойига қараб
компенсациялаш турлари.
26 . Жавоб: Компенсацияловчи қурилмаларни ўрнатилиш жойига қараб
компенсациялаш турларига қараб улар 4 та турга бўлиш мумкин. Булар:
- Электр станция (ГЭС. ИЭС)ларда реактив қувватни компенсация қилиш учун
синхрон генераторларни салт ишлатилиши орқали фойдаланилади;
- Электр тармоқлари тизмида синхрон компенсаторлардан фойдаланилади;
- Суғориш насос станцияларда синхрон двигателлардан фойдаланилади;
Корхоналарда эса реактив қувватни компенсация қилиш учун конденсатор
батареялари қўйилади. Конденсатор қурилмалари автоматик ёки қўл билан бошқарилади.
27. Савол: Электр тармоқлардаги актив қувват ва кучланиш
йўқолишларини ҳисоблаш методикаси.
27 . Жавоб:
Актив қувватни йўқотишлари: ∆ P = (P 2
+ Q 2
) R / U 2
Кучланиш йўқолишлари: ∆U = (PR+QX) / U
Бунда P -актив қувват, Q-реактив қувват,
R ва X – тегишлича электр тармоғи элекментларини актив ва реактив қаршилиги,
U – тармоқнинг кучланиши.
Электр тармоқларида реактив токларни ўтиши линияларда, трансформаторларда,
электр станцияларининг генераторларида актив қувватни қўшимча йўқотишларига сабаб
бўлади, кучланишнинг қўшимча йўқотишлари номинал қувватнинг оширилиши ёки
трансформаторлар сонининг кўпайтирилишини тақазо этади, бутун электр таъминоти
тизимининг ўтказувчанлик қобилиятини камайтиради.
28. Савол: Автотрансформаторлар тўғрисида нимани биласиз?
28 . Жавоб: Автотрансформаторда бирламчи ва иккиламчи чулғамлар электр
жихатдан ўзаро боғланган бўлиб, иккиламчи чўлғам бирламчи чўлғамнинг бир қисмини
ташкил этади. Автотрансформаторлар бир фазали ва уч фазали қилиб ишлаб чиқарилади.
29 . Савол: Иссиқлик энергияси ва унинг параметрлари деганда нимани
тушунасиз?

12

29 . Жавоб: Иссиқлик энергияси бу - моддани ташкил этган элементларини
кинетик энергиясининг йиғиндисидир. Бу моддани ташкил қилган атом ва
молекулаларининг ҳаракати билан боғлиқ энергия. Ўлчов бирлиги-калория.
(1 кал - 1 грамм сув ҳароратини 1 0
С га ошириш учун сарфланадиган энергия миқдори).
Иссиқлик энергияси сифати – бу иссиқлик тармоғининг баланс бўйича мансублиги
бўлиниш чегарасида иссиқлик элтувчи параметрларининг шартномада белгиланган
талабларга мувофиқлиги. Унинг параметрлари - ҳарорати, босими, сарфи, сифати.
30. Савол: Сos φ нима?
30. Жавоб: Қувват коэффициенти яъни тўла қувватнинг қанча қисми актив қувват
бера олиши.
Қувват коэффициенти – электр тармоғига актив-индуктив юклама уланган бўлса,
фаза бўйича ток (I) кучланишдан (U) φ- бурчагига орқада қолади. Ушбу бурчакнинг
косинуси (сosφ) қувват коэффициенти деб аталади. Бундай юкламали электр кабул
қилгичлар ҳам актив P ҳам реактив Q қувватни истеъмол қиладилар.
31. Савол: Частота нима?
31. Жавоб: Вақт бирлиги ичида тебранишлар сони частота дейилади.
32. Савол: Розеткада нима бор, кучланишми ёки токми?
32. Жавоб: Кучланиш бор, унга қувват уланса, ток пайдо бўлади.
33. Савол: Қувват нима?
33. Жавоб: Қувват деб вақт бирлиги ичида бажарилган ишга сон жиҳатидан
тенг бўлган катталик.
34. Савол: Актив қувват нима?
34. Жавоб: Актив қувват – Фойдали иш бажариш учун ишлаб чикариладиган ва
истеъмол килинадиган кувват.
35. Савол: Электр энергияси нима?
35. Жавоб: Электр энергияси - бир вақтнинг ўзида ҳосил қилиниши ва истеъмол
қилиниши билан тавсифланадиган алоҳида турдаги товар.
36. Савол: Электр ҳисоблагич нимани хисоблайди?
36. Жавоб: Электр ҳсоблагич ўзидан ўтаётган ва истеъмолчи истеъмол қилаётган
электр энергияни хисоблайди.
37. Савол: Уч фазали электр ҳисоблагичнинг турлари?
37. Жавоб: Уч фазали Счетчикларнинг қуйдаги турлари мавжуд:Меркурий
230AR, DTS 541, DTSD 546, СE-303 Энергомер, Меркурий 230ART, Меркурий 234 AR.
38. Савол: Ходимларнинг лавозим йурикномаси.
38. Жавоб: Ходимнинг лавозим йурикномаси вазифаси, функцияси, мажбурияти,
хукуки ва жавобгарлигидан иборатдир. Хар бир ходимга бажарадига ишига караб
лавозим йурикномаси тайёрланади.
39. Савол: Канака турдаги разрядникларни биласиз ва нима учун хизмат
килади?
39. Жавоб: Трубчатый разрядник русимлари РТВ-6; РТВ-10; РТФ-6; РТФ-10.
Вентилный разрядник русимлари РВО-6; РВО-10; РВП-6; РВП-10; РВС-15; РВС-
33; РВС-35; РВМГ-110.
Ограничител перенаприжение русимлари ОПН-6; ОПН-10; ОПН-35.
40. Савол: Канака турдаги изоляторларни биласиз?

13

40. Жавоб: Опорные изоляторлар
Проходной изоляторлар
Подвесной изолятор
41. Савол: Хаво тармогида дарахт тегиб турса исроф купаядими ёки
камаядими?
41. Жавоб: Хаво тармоғида дарахт тегиб туриши оқибатида линиядаги меъёрий
исрофдан ортикча исроф купаяди.
42. Савол: Трансформатор юкламаси кандай асбоб билан улчанади?
42. Жавоб: Урнатилган ток трансформатори оркали амперметр билан;
Токаизмирительный клеш ёки ВАФ билан.
43. Савол: Трансформаторга мой нима учун керак?
43. Жавоб: Трансформатор мойи чулғамларни изоляциялаш, ёйни сўндириш ва
совитиш учун.
44. Савол: 0,4 кВ ли хаво тармоқларда нол булмаса нима булади?
44. Жавоб: 0,4 кВ ли хаво тармоқларда “0” булмаса фазалараро тенглик бузилади
(перекос фаз), Окибатда фазалараро кучланишгача кутарилади.
45. Савол: Хаво тармокларида нима учун ерга улашишлари амалга
оширилади?
45. Жавоб: Агар 0,4 кВли тармоқда бўлса, кучланиш сифатини яхшилаш, фазали
кучланишдан тармоқ кучланишга айланиб қолмаслиги, тармоқдаги қўшимча исрофни
камайтириш ва ҳимоя.
46. Савол: Трансформаторларда Ноль булмаса нима булади?
46. Жавоб: Тармоқ кучланиш бўлади ёки нейтрали ерланмаган бўлади.
47. Савол: Канака турдаги таянчларни биласиз?
47. Жавоб: Таянчлар ишлаб чиқарилишига қараб 3 турга бўлинади.
1) Ёғоч таянчлар
2) Темир-бетон таянчлар
3) Метал таянчлар.
48. Савол: Коммутацион аппарат нима?
48. Жавоб: Коммутация аппаратлари–электр занжирларини бир бирига улаш-
узиш ва ўзи орқали ток ўтказиш учун мўлжалланган электр аппаратларидир (узгич,
юклама узгичи, ажратгич, автомат, пакетли ўчиргич, сақлагич ва ҳоказолар).
49. Савол: Трансформатор куввати кандай танланади?
49. Жавоб: Ўрнатилган қувватдан келиб чиқиб.
50. Савол: Трансформатор пунктларида сақлагичлар қандай танланади?
50. Жавоб: Трансформатор пунктларида сақлагичлар фаза нол сиртмоғи (петли
фаза нол)га асосан танланади яъни хаво тармоғи охирги нуқтасида фаза нолъ қисқа
туташтирилади ва ТП да қисқа туташув токи клеш орқали аниқланади ва шу
кўрсаткичдан номинал токи камроқ сақлагич танланади.
51. Савол: Трансформатор пунктларида 0,4 кВли автомат қандай танланади?
51. Жавоб: Истеъмолчи юкламасига қараб ва фаза нолъ улаш усули ёрдамида
танланади.
52. Савол: Хаво тармоқларида симларнинг тури ва кесими қандай
танланади?

14

52. Жавоб: Истеъмолчи юкламасига қараб танланади. Истеъмолчини номинал
юкламаси симни номинал ток ўтказиш қобилиятини 80% дан ошмаслиги керак, 0.4 кВли
ХТ ларда S=25 мм дан кам бўлмаслиги керак. 6-10 кВли ХТ ларда S=35 мм дан кам
бўлмаслиги керак.
53. Савол: Хаво тармоқларидаги узилган симларни улаш қандай амалга
оширилади?
53. Жавоб: 1) Узилган сим (схема) қайси тармоқдан уланганлиги аниқланади.
2) Рухсатнома расмийлаштирилади.
3) Рухсатнома асосида иш жойи тайёрланади
4) Таянч холати ва узилган сим холати аниқланади.
5) Симни яроқсиз қисмини олиб ташлаб янги сим уланади.
Симни бир-бирига улаш усуллари 2 хил бўлиб:
1) Симни бир-бирига пайка қилиш орқали улаш.
2) Симни бир-бирига зажим билан қотириш орқали улаш.
54. Савол: Трансформаторлардаги йўқотишлар. фазалар орасидаги фарқлар
қандай аниқланади?
54. Жавоб: Трансформаторнинг салт ишлаш қуввати ва юкланиш остида
ишлашларини иш соатларига кўпайтириш билан ҳисобланади. Фазалар орасидаги
фарклар ўлчов асосида аниқланади.
Фазалар орасидаги кучланиш волтметр ва электр ўлчов клеши орқали аниқланади.
55. Савол: Фазалар орасидаги фарқлар тўғри бўлмаганда нима бўлади?
55. Жавоб: Белгиланган меъёрдан ортиқча йўқолиш бўлади. Трансформатор
фазалар фазалар орасидаги кучланишда фарқ бўлса, юклама хар хил тушади
трансформатор нормал холда ишламайди.
Трансформатор фаза чўлғамларида фарқ бўлса, кучланиш хар хил чиқади.
56. Савол: Ажраткични қандай турларини биласиз? (ажраткичга ўрнатилган
шунтларга ким томонидан рухсат берилади ва қанча муддатга).
56. Жавоб: РЛНД-6-10-35-110 кВ, РВ-6-10 кВ (кучланиш остидаги линия ва
трансформаторларни тармоқдан ажратади)
Шунтга корхона бош мухандиси томонидан ёзма равшда РР-135 кўрсатмасига
асосан 7 кун ичида бартараф этиш шарти билан берилади.
57. Савол: АСКУЭ тизимини ишлаш тартиби.
57. Жавоб: АСКУЭ тизими масофадан туриб хисоблагич маълумотларини
(хисоблагич курсатгичи, фазалардаги кучланиш, ток кучи ва кувват) ни олиш, куриш ва
саклаш тушинилади.
58. Савол: 10 кВ хаво тармоғини габарити қанча бўлиши керак?
58. Жавоб: 1)Ахоли яшаш жойларида 7 м кам эмас.
2)Ахоли яшамайдиган жойларда 6 м дан кам эмас.
59. Савол: 0.4 кВли хаво тармоғини габарити қанча бўлиши керак?
59. Жавоб: 1) Ахоли яшаш жойларида 6 м кам эмас.
2) Ахоли яшамайдиган жойларда 5 м дан кам эмас.
60. Савол: Кабелларни учлари қандай уланиши керак?
60. Жавоб: Кабелларнинг учлари киздириб махкамланган (термо усаживающий)
муфта; учли варонка ёки КНлар ва ноканечниклар оркали тармокга уланади.
10 кВ ли кабеллар русуми АПвПу; АСВ; ААБ; ААШВ; АБЛУваСВ.

15

61. Савол: Трансформаторларни кирувчи ва чиқувчи шпилкаларини
қизиши нимага таъсир кўрсатади?
61. Жавоб: 1) Ортиқча йўқолишга.
2) Трансформатор чўлғамларини қизишига.
3) Трансформатор мойи куйишига.
62. Савол: Хаво тармоқларини хар хил турдаги симлар ва кўп жойларда
қилинган уламалар нимага таъсир қилади?
62. Жавоб: Хаво тармоғидаги исрофни ортишига. Кучланишни йўқолишига,
симларни хар хиллиги оқибатида уланиш жойларида коррозияга учраши ва узилишларга
олиб келади. Уламалар сони кўпайган сари ортикча энергия исрофларига олиб келади.
63. Савол: Трансформаторларни 10-0,4 кВ шитларида мавжуд уланган
коммутация симларини кизиши рубильник ва автоматларни юкори юкламаларда
ишлаши нималарга таъсир курсатади?
63. Жавоб: Энергия сифатига таъсир қилади, коммутацион аппаратларни
куйишига ва ортиқча юкланишлар оқибатида ортиқча исрофга олиб келади.
64. Савол: Трансформатор (селский КТП) ер сатхидан қанча баландликда
бўлиши керак.? (нима учун ерга уланади ва қандай тартибда қилинади).
64. Жавоб: Селский КТП лар ер сатхидан ПНБ гача 4.50 метр бўлиши керак, агар
4.50 метрдан камроқ бўлса ограждения қилиш талаб этилади.
65. Савол: Трансформатор мой сатхи меъёри қандай аниқланади?
65. Жавоб: Трансформатор мой сатхи трасформаторни кенгайтирувчи боки мой
кўрсаткич шкаласи об-хаво температурасига мос равишда ўзгариши керак. (Ўчиқ турган
трансформатор мой сатхи расширител кўрсаткичи бўйича ташқи хароратдан паст
бўлмаслиги керак).
66. Савол: Трансформатор подстанциясини мукаммал таъмирлаш муддати
қанча?
66. Жавоб: ТП лар 6 йилда 1 марта мукаммал таъмирланади.
67. Савол: Трансформатор подстанциясини жорий таъмирлаш муддати
қанча?
67. Жавоб: ТП-лар 6 ойда 1 марта жорий таъмирланади.
68. Савол: Хаво тармоқларини мукаммал таъмирланиши муддати қанча?
68. Жавоб: Хаво тармоқлари ёғоч таянчлардан иборат бўлса, 5 йилда 1 маротаба.
69. Савол: Хаво тармоқларини жорий таъмирланиши муддати қанча?
69. Жавоб: Хаво тармоғи йилда 1 маротаба жорий таъмирланади.
70. Савол: Ток трасформатори нима?
70. Жавоб: Ток трансформатори (ТТ) бирламчи токни ўлчов асбоблари ва релелар
учун қулай қийматларгача камайтириш ва ўлчов ва ҳимоя занжирларини юқори
кучланишли бирламчи занжирлардан ажратиш учун хизмат қилади.
71. Савол: 10 кВ хаво тармоқларида фазалар орасидаги масофа қанча?
71. Жавоб: 10 кВ хаво тармоқларида фазалар орасидаги масофа 70 см.
72. Савол: 10-0,4 кВли хаво тармоғи бир таянчда бўлса, улар орасидаги
масофа қанча бўлиши керак?
72. Жавоб: Агар 10-0.4 кВли хаво тармоқлари бир таянчда бўлса, улар орасидаги
масофа 2 метр бўлиши керак.

16

73. Савол: ТП ни нечта тури бор?
73. Жавоб: ТП ларни қуйидаги турлари мавжуд:
1) СКТП - наружни (селский)
2) ГКТП - внутриний
3) ГКТПП - горотской комплект трансформаторний пункит проходной
4) ГКТГ - воздушни
5) К-42. Транзитний.
74. Савол: Ўз эхтиёжи истеъмоли нима? (собственый нужды)
74. Жавоб: Трансформатор нимстанциялари ва ОТҚ ларининг ўлчов
асбобларини.трасформатор винтиляторлари. Реле химояларини. Бошқарув пултлари учун
сарф қилинадиган электр энергияси.
75. Савол: Хўжалик истеъмоли нима? (хозайственые нужды)
75. Жавоб: Электр таъминоти корхоналарининг эҳтиёжи учун фойдаланилган
электр энергияси. Хўжалик истеъмоли электр энергияси ишлаб чиқариш ва истеъмолчига
етказиб берилгунга қадар хизмат қилувчи корхона объектлари учун фойдаланилган
электр энергияси.
76. Савол: Ўлчов асбобларига қўйилган талаблар.
76. Жавоб : Ўлчов асбобларига қуйидаги талаблар қўйилади:
1) Гос стандарт мухрлари борлиги.
2) Ишлатишга яроқлиги ва созлиги.
3) Муддатида лобаратория синовидан ўтганлиги ва синовдан ўтганлиги хақида
белгиларни бўлиши шарт.
77. Савол: Асбобларнинг аниқлик класси деганда нимани тушунасиз?
77. Жавоб: Ўлчов асбобининг ўлчаш.аниқлаш даврида ўлчанаётган миқдорнинг
хақиқий холатидан кўпи билан қанчага адашиши ёки нотўғри ўлчаниши чегараси
кўрсатилган катталик.
78. Савол: Трансформаторларни параллел ишлаш шартлари.
78. Жавоб: Трансформаторларни паралел ишлатиш учун қуйидаги шартлар
бажарилиши шарт:
Бирламчи ва иккиламчи номинал кучланишлари тенг.
Трансформаторнинг чулғамларини уланиш схемалари бир хил бўлиши.
Трансформаторнинг қисқа туташиш кучланишлари тенг.
Энг катта трансформаторнинг номинал қувватининг энг кичик
трансформаторнинг номинал қувватига бўлганда нисбат 3:1 дан ошмаслиги керак.
79. Савол: Кучланиш трансформаторлари деб нимага айтилади?
79. Жавоб: Кучланиш трансформаторлари бу – бирламчи кучланишни иккиламчи
кучланишга айлантирувчи статик аппарат.
80. Савол: Мойли трансформаторлар ва қуруқ трансформаторларнинг
фарқи?
80. Жавоб: Мойли трансформаторларда мой изоляция ва совутиш вазифасини
бажаради. Мойли ва курук трансформаторларнинг ишлаш пирнципи бир хил. Қуруқ
трасформаторнинг фарқи габаритида, чўлғамларнинг мустахкамлигида, корпуси очиқ
тайёрланади.
81. Савол: Ўлчов трансформаторлари-нинг турлари.

17

81. Жавоб: Ўлчов трансформаторларига – ток ва кучланиш трансформаторлари
киради.
82. Савол: Трансформатор пунктларининг турлари ва уларнинг бир-биридан
фарқи нималардан иборат?
82. Жавоб: КТП – Комплект трансформатор подстанцияси - йиғилган ёки
йиғишга тайёр ҳолда етказиб бериладиган, ичига трансформатор ва тақсимловчи
қурилманинг бошқа ускуналари ўрнатилган блок, шкафлардан ташкил топган
подстанция.
СТП (столбовая трансформаторная подстанция) устунли трансформатор
подстанцияси – ПСнинг тўсилишни талаб қилмайдиган баландликдаги ҳамма ускуналари
битта устунли ҳаво линиясининг таянчида ўрнатилган очиқ трансформаторли ПС.
83. Савол: Юқори кучланишли ўчиргичларнинг тузилиши ва ишлаш
принципи.
83. Жавоб: Юқори кучланишли ўчиргичлар темир бакли қопламадан ташкил
этган бўлиб ички қисмида қўзғалувчан кантакт ва қўзғалмас кантакт, сўндирувчи камера,
кирувчи ввод чиқувчи вводдан ташкил топган.
Ишлаш принципи кирувчи вводдан кучланиш кириб бошқарув пулти орқали
қўшилганда қўзғалувчи кантактр қўзғалмас кантактрга келиб қўшилади ва қўшилган
вақтида ёй хосил бўлиб ёй сўндирувчи ёйни сўндиради, чиқувчи вводдан кучланиш
чиқиб кетади.
84. Савол: Ажратгичларнинг вазифаси
84. Жавоб: Ажратгичлар бу контактли коммутацион аппарат бўлиб, у токсиз ва
токли электр занжирларини улаш ёки узиш учун хизмат қилади.
85. Савол: Очиқ ва ёпиқ тақсимлаш қурилмалари нима учун хизмат қилади.
85. Жавоб: Очиқ ва ёпиқ тақсимлаш қурилмалари электр энергияни қабул қилиш
ва тарқатиш учун хизмат қилади.
86. Савол: Электр энергиясини самарали узатиш ва фойдаланишдаги асосий
омиллар нималардан иборат?
86. Жавоб: Электр энергиясини самарали узатишда асосий омиллар – бу электр
энергиясининг давлат стандартларида белгиланган сифат кўрсаткичларини сақланиб
туришидир. Шунингдек, ундан фойдаланишда эса амалдаги меъёрларга риоя қилиш
ҳамда электр таъминоти шартномаси шартларида белгиланган электр энергиясини
истеъмол қилиш режимларига риоя этиш.
87. Савол: Қувват коэффициенти нима?
87. Жавоб: Қувват коэффициенти – электр тармоғига актив-индуктив юклама
уланган бўлса, фаза бўйича ток (I) кучланишдан (U) φ- бурчагига орқада қолади. Ушбу
бурчакнинг косинуси (сosφ) қувват коэффициенти деб аталади.
88. Савол: Реактив энергияни компенсация қилишнинг асосий мақсадлари.
88. Жавоб: Реактив энергияни компенсация қилишдан асосий мақсад электр
таъминоти корхоналарининг электр энергиясини тақсимлаш тармоқларида актив
энергиянинг йўқолишининг олдини олиш.
89. Савол: ПГУ ва ГТУ қурилмалари тўғрисида қандай маълумотларни
биласиз?
89. Жавоб: ГТУ (Газотурбинная установка) ушбу қурилмада ёқилғи (табий газ
ёки суюқ ёқилғи) ёнишидан ҳосил бўлган катта босимли атмосферанинг механик
энергияси электр энергиясига айлантирилади.

18

ПГУ (Парогазовой установки) ушбу қурилмада иккита генератор мавжуд бўлиб,
асосий генератор ёқилғи (табий газ ёки суюқ ёқилғи) ёнишидан ҳосил бўлган катта
босимли атмосферанинг механик энергияси электр энергиясига айлантирилади.
Иккинчи генераторда асосий генераторни ҳаракатга келтирувчи ёқилғи (табий газ
ёки суюқ ёқилғи) ёнишидан ҳосил бўлган юқори ҳароратли чиқинди чиқиш йўлида ҳосил
қилинган юқори босимли буғнинг механик энергияси электр энергиясига айлантирилади.
90. Савол: Тикланувчан ва ноананавий энергия манбалари нима?
90. Жавоб: Қуёш энергияси фотоэлементлар орқали ва шамолнинг механик
энергиясидан электр энергиясини ишлаб чиқариш.
91. Савол: Ҳимоя воситалари деб нимага айтилади?
91. Жавоб: Ҳимоя воситалари – ишлаб чиқаришдаги хавфли ва зарарли
омилларнинг, бир ёки бир нечта ишлаётган ҳодимларга таъсирининг олдини оладиган ёки
камайтиридаган восита.
92. Савол: Ташкилий тадбирлар. (Ишларни хавфсиз бажарилиши учун
жавобгар шахслар, уларнинг хукук ва мажбуриятлари).
92. Жавоб: Ишни хавфсиз бажариш учун қуйидаги ташкилий тадбирлар амалга
оширилиши шарт:
1. Ишни хавфсиз юритиш учун жавобгар шахсни тайинлаш.
2. Наряд ёки фармойиш бериш.
3. Иш жойларини тайёрлашга ва ишлашга ижозат беришга рухсат этиш.
4. Иш жойини тайёрлаш ва ишга қўйиш.
5. Иш жараёнида назорат олиб бориш.
6.Бошқа иш жойига ўтказиш.
7. Иш жараёнидаги танаффуслар ва иш тамом бўлишини расмийлаштириш.
93. Савол: Техник тадбирлар.
93. Жавоб: Иш бажариш учун иш жойини тайёрлашда кучланишни олиш талаб
қилинса, кўрсатилган тартибда қуйидаги техник тадбирлар бажарилиши шарт:
-зарур бўлган ўчирилишлар амалга оширилиши ва коммутацион аппратларнинг
ўз-ўзидан ёки янглишиб уланишига тўсқинлик қилувчи чоралар кўрилиши;
-коммутацион аппаратларнинг қўл билан бошқариладиган юритмаларига ва
масофадан бошқариладиган калитларига тақиқловчи плакатлар осилиши;
-одамларни электр ток билан жарохатланишдан сақлаш мақсадида ерга улаш
зарур бўлган ток ўтказувчи қисмларда кучланиш йўқлиги текширилиши;
Ерга улагичлар ўрнатилиши (ерга улагич пичоқларини улаш, кўчма ерга улагични
ўрнатиш);
зарур бўлган тақдирда, иш жойларини ёки кучланиш остида қолган бошқа ток
ўтказувчи қисмларни тўсиш ва тўсиқларга хавфсизлик плакатлари осилиши. Махаллий
шароитга қараб, ўчирилган ток ўтказувчи қисмлар ерга уланишдан олдин ёки кейин
тўсиқлар билан ажратилади.
94. Савол: Электр токи, Ўзгармас ток ва
94. Жавоб: “Электр токи” деб зарядланган заррачаларнинг бирор томонга
қараб харакатланувчи оқимларига, яъни зарядланган заррачаларнинг йўналган
ҳаракатига (кўчишига ) айтилади.
1 ) “ Ўзгармас ток ” деб вақт ўтиши билан йўналиши ва катталиги
ўзгармайдиган токка айтилади.
I

19

Ўзгармас ток манбалари : ўзгармас ток генераторлари, гальваникавий
элементлар, аккумуляторлар, термоэлементлар, конденсаторлардир.
2 ) “Ўзгарувчан ток” деб йўналиши ва катталиги вақт бўйича даврий
равишда ўзгариб турувчи токка айтилади.
Ўзгарувчан ток манбаи бўлиб иссиқлик электр станциялари,
гидроэлектрстанциялар генераторлари, шамол электр генераторлари
хисобланадилар.
Ўзгарувчан токнинг оний қиймати қуйидаги формула билан аниқланади:
бу ерда Im – токнинг амплитудаси.
Ўзгарувчан ток, кучланиш ва э.ю.к.нинг оэффектив қиймати қуйидаги
формула билан аниқланади ва қийматлар асбобларда кўрсатилаётган қийматга
тенгдир:
95. Савол: Каршиликлар хакида нимани биласиз?
95. Жавоб: 1) Занжирда ҳаракат қилаётган электронларнинг тўқнашиши
натижасида ўзгармас токка ўтказгич томонидан кўрсатилган тўсқинлик (ўтказгич
материали томонидан) ўзгармас токка кўрсатилган қаршилик деб аталади ва R ҳарфи
билан белгиланади.
Занжир қаршилиги қуйидаги формула билан аниқланади:
R=U/I
Қаршилик ўлчов бирилиги R=(бирлик U)/(бирлик I)= (1 В)/(1
А)=1В/А•Вольт/Ампер=1 Ом.
1 килом ( 1 кОм) = 1000 Ом = 103 Ом;
1 мегом (1 Мом) =106 Ом
1 Ом учун шундай ўтказгичнинг қаршилиги қабул қилинганки, ундан
ўтаётган ток 1А га тенг бўлиши учун унинг учларидаги кучланиш 1 В бўлиши керак.
2) Ўтказгичнинг қаршилиги қуйидаги формула ёрдамида ҳам ҳисоблаш
мумкин:
бу ерда, ρ- ўтказгич материалининг солиштирма қаршилиги – шу материалдан
ясалган, кўндаланг кўндаланг кесим юзи 1 мм2 бўлган бир метр узунликдаги
ўтказгичнинг 20 О температурадаги қаршилиги. Солиштирма қаршилик қиймати 20о
температура учун келтирилган жадваллардан олинади;
?????? – ўтказгичнинг узунлиги (м);
S – ўтказгич кўндаланг кесимининг юзи (мм2).
3) Солиштирма қаршиликни қуйидаги формула ёрдамида ҳисоблаш мумкин:

20

бирлик ρ=(бирлик R х бирлик S)/(бирлик l)=(1 Ом•м^2)/м=1 Ом•м
96. Савол: Токнинг зичлиги.
96. Жавоб: “ Токнинг зичлиги “деб ўтказгич кўндаланг кесим юзаси
бирилигидан ўтадиган ток кучига айтилади ва қуйидаги формула билан
аниқланади:
97. Савол: Электр энергияси истеъмолчиси
97. Жавоб: Электр энергияси истеъмолчиси (физик хоссага асосан “ ток
истеъмолчилари ” деб бирор эффект олиш мақсадида (чўғланма лампаларида-
ёруқлик олиш, электрик плиткаларда иссиқлик олиш мақсадида ва ҳ.к.) электр токи
ҳосил қиладиган асбоб ва қурилмаларга айтилади.
98. Савол: Ташқи занжирдаги электр энергиясининг қиймати.
98. Жавоб: Ташқи занжирдаги электр энергиясининг қиймати қуйидаги
формула билан аниқланади:
W = P × t = U × I × t
бу ерда:
Р – занжирда ажараладиган қувват;
t – истеъмолчининг ишлаш вақти.
бирлик W = бирлик Р×бирлик t = 1 Вт×1 соат= 1 Вт×соат.
амалда каттароқ бирликлар ишлатилади:
1 гектоватт×соат (1 гВт × соат) = 100 Вт × соат;
1 киловатт×соат (1 кВт × соат) = 1000 Вт × соат;
1 меговатт×соат (1 МВт × соат) = 1000 кВт × соат = 10 6
Вт × соат.
99. Савол: Электр занжирида Амперметр кандай уланади?
99. Жавоб: Ток кучини ўлчашга мўлжалланган асбобга “ Амперметр ”
дейилади. Амперметр электр занжирида қабул қилгич билан кетма-кет уланади.
100. Савол: Электр занжирида Вольтметр кандай уланади?
100. Жавоб: Кучланишни ўлчашга мўлжалланган асбобга “ Вольтметр ”
дейилади. Вольтметр занжирнинг қисмига параллел уланади.

21А
В

101. Савол: Ўзгармас ток занжиридаги қувватни ўлчаш усуллари.
101. Жавоб: Ўзгармас ток занжиридаги қувватни ўлчаш икки усулда
билвосита ёки бевосита амалга оширилади:
а) билвосита усулда тўғридан – тўғри иккита ўлчашлар: юклама R
Ю даги
кучланишни вольтметр V ва юклама R
Ю даги токи токни амперметр А ёрдамида.
Бунда вольтметрдан ва амперметрдан олинган асбобларнинг кўрсатгичлари бир-
бирига кўпайтирилади, яъни
Р = А × V .
Бунда магнитоэлектрик тизимли вольтметр (V) ва амперметр(A)ларни
қўллаш мақсадга мувофиқдир.
+
R
Ю

−
б) бевосита битта бир элементли битта электродинамик Ваттметр ёрдамида
ўлчаш . Манба билан уланган Ваттметрнинг ғалтаги қисмаси “генераторли”;
параллел занжирнинг ток ғалтаги уланадиган қисмаси ҳам “генераторли”деб
аталади. Генераторли қисмалари асбобда юлдузча билан белгиланади. Бундай
ваттметр ўзгармас ток занжирига ўлашни генераторли қисмани ток ва кучланиш
чулғамнинг занжирига тўғри улашга роия қилиш керак. Бу схемаларда қувватнинг
қиймати Ваттметрнинг кўрсатгичигаи тенг бўлади.
Ваттметрларни ўзгармас ток занжирига улаш схемалари. (* белги
билан генераторли қисмалар белгиланган): а) юкламанининг қаршилиги катта
бўлганда; б) – юкламанинг қаршилиги нисбатан кичик бўлганда.
102. Савол: Актив қаршиликли ўзгарувчан ток занжири.
102. Жавоб: Ўтказгичнинг ўзгарувчан токка қаршилиги унинг актив
қаршилиги деб аталади.
Актив қаршиликли ўзгарувчан ток занжирда ток билан кучланиш фазаси
ўзаро мос келади.
I R U
U ˜ I
103. Савол: Индуктив қаршилик.

22А
V

103. Жавоб: Индуктивликли ўзгарувчан ток занжири ғалтаклар,
чўлғамлардан иборат бўлади.Ўзгарувчан токнинг ўтишига ўзиндукция электр
юритувчи кучи (э.ю.к.) томонидан кўрсатиладиган бу тўсқинлик индуктив
қаршилик деб аталади ва қуйидаги формула билан аниқланади:
бу ерда:
?????? – бурчакий частота;
L - ғалтакнинг индуктивлиги
Занжирдаги ток ва кучланиш қуйидаги формула билан аниқланади:
;
Индуктив қаршилик занжирда ток вектор кучланиш векторидан φ
бурчакка орқада қолади.
I X
L U
90 О
U
I
Сиғимли ўзгрувчан ток занжири конденсаторлардан иборат бўлади. Сиғимли
занжирдаги ток кучланишдан фаза жиҳатидан 90 О
га илгарланади.
I X
C
90 О
U

U
I
Сиғимдан ўтаётган ток кучи қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
бу ерда U – сиғим қисмаларидаги кучланиш (B);
Х с – занжирнинг сиғим қаршилиги (Ом)-
Хс = ;
С – конденсаторнинг сиғими (мкФ, Ф)
104. Савол: Уч фазали ток.
104. Жавоб: Уч фазали тизимда оқаётган бир хил частотали, бир-бирига
нисбатан фаза жиҳатидан силжиган учта ўзгарувчан ток тизими “ уч фазали ток ”
деб аталади. Ток ва кучланишлар орасидаги фазалар силжиши 120 О
бўлади.
105. Савол: Трансформатор нима. трансформаторнинг ишлаш принспи?
105. Жавоб : трансформаторнинг бирламчи чулғамига кучланиш берилганда,
чулғамлардан ток ўтиши хисобига бирламчи чулғам атрофида магнит майдони хосил

23

бўлади, магнит майдон пўлат ўзак орқали иккиламчи чулғамни кесиб ўтиши натижасида
иккиламчи чулғамда Ўзиндукция ЭЮК хосил бўлади.
Қувват ва частотани ўзгартирмаган холда кучланиш қийматини ўзгартириб
берувчи электростатик аппарат.
106. Савол: ток трансформаторининг бирламчи чулғами қаерда жойлашади?
106. Жавоб: ток трансформаторининг бирламчи чулғами ток
трансформаторининг ичидан ўтувчи шинада жойлашади
107. Савол: Электр хисоблагич нимани хисоблайди?
107. Жавоб: Электр хисоблагич истеъмол қилинган электр энергиясини
кўрсатади. Ўлчов бирлиги – кВт*соат
108. Савол: трансформатор ва автотрансформаторнинг фарқи нима?
108. Жавоб: трансформатор чулғамлари оддий холда магнит тизими орқали
боғланган бўлади, автотрансформаторда бундан ташқари чулғамлар орасида электр
жихатдан хам боғланиш мавжуд бўлиб, иккиламчи чулғам бирламчи чўлғамнинг бир
қисмини ташкил этади.
109. Савол: К
З -нинг вазифаси нима?
109. Жавоб:трансформаторни қисқа туташув токларидан химоя қилиш
110. Савол:АСКУЭ (ЭХНАТ)нима?
110. Жавоб: электр энергиясини хисобга олиш ва назорат
автоматлаштирилган тизими.
111. Савол: Трансформаторнинг химоя турлари?
111. Жавоб:
- дифференсиал химоя
- газ химоя релеси (ёғ пасайишида, қизишида)
- максимал ток химояси (МТЗ)
- ПК,ПН, автомат.
112. Савол: МТО, ЗЗ, МТЗ, ёй химояси нима?
112. Жавоб:
- МТО - 6-10 кВ хаво линиясининг химояси 60-70% ини қамраб олади.
Фазалараро қисқа туташувдан химоя қилади.
- ЗЗ – бублик орқали чиққан кабел линияларида фаза симлари ерга тушганда
химоя қилади.
- МТЗ -6-10 кВ хаво линиясининг химояси 100% ини қамраб олади.
Фазалараро қисқа туташувдан химоя қилади.
- Ёй химояси – шиналар тизимида ток трансформаторлар орасида ёки мойли
ўчиргичда “ЁЙ” чиққанда аввал чиқиш тармоғини кейин кириш тармоғини
ўчиради.
113. Савол: қувват формуласидаги илдиз ости 3 (1.73) нима?
113. Жавоб: фаза кучланишларининг вектор йиғиндиси линия кучланишига
тенг ва линия кучланиши фаза кучланишидан 1.73 баробар катта.
114. Савол: линиялардаги актив ва реактив қувват исрофи формуласи?
114. Жавоб: ∆ P = 3 *I 2
* R =3*( I 2
a + I 2
r )*R
∆ Q = 3 *I 2
*X =3*( I 2
a + I 2
r )*X

24

∆Э
тр =Э*R
тр *10 3
/U
н* cos
+ᶲ ∆Э
x.тр

25

Agros elelktronazorat inspeksiyasiga tayyorlov savol javob

Sotib olish