Aholi o'rtasidagi ishsizlikni kamaytirish, odamlar va oilalarning daromadini oshirish yo'llari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	206.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	27 Aprel 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Rustamov Orifjon

Ro'yxatga olish sanasi 25 Aprel 2024

54 Sotish

Aholi o'rtasidagi ishsizlikni kamaytirish, odamlar va oilalarning daromadini oshirish yo'llari

Sotib olish

KIRISH.
1 BOB-Ishsizlikning ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni.
1.1 ishsizlikning ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni.
1.2 ishsizlikning sabablari va turlari.
2 BOB-Ishsizlikning asosiy mezonlari va ko `rsatkichlari .
2.1 Ishsizlikning asosiy mezonlari va ko `rsatkichlari .
2.2 Ishsizlikning tabiiy darajasi.Ouken qonuni.
3 BOB-Ishsizlikni kamaytirish bo `yicha chora tadbirlar.
3.1 Ishsizlikni kamaytirish bo `yicha chora tadbirlar.
3.2 O `zbekistonda mehnat bozorida ishchi va xizmatchilarning huquqlari .
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar ro `yhati

KIRISH
Mamlakatimizda keyingi yillarda taraqqiyotning yangi bosqichiga qadam qo`yildi.
Iqtisodiyotda amalga oshirilayotgan keng ko`lamli islohotlar, modernizatsiya, tarkibiy
o`zgarish va diversifikatsiya natijasida yangidan-yangi zamonaviy tarmoqlar va ishlab
chiqarish quvvatlari, yangi energiya manbalari, turli xil infratuzilmalar, yo`llar, transport
vositalari ishga tushirilmoqda. Milliy valyutamizni erkin konvertatsiya qilishga kirishildi. Bu
o`zgarishlar va xalqimizning fidokorona mehnati natijasida yaratilayotgan mahsulot va
ko`rsatilayotgan xizmat turlari hajmi ko`payib, sifati tubdan yaxshilanib borishiga, aholi
daromadlari va turmush darajasining keskin o`sishi, ularning ijtimoiyiqtisodiy faolligi
ertangi kunga bo`lgan ishonchining tobora oshib borishiga olib kelmoqda. Ayni paytda,
mamlakatimiz Prezidenti Sh.Mirziyoyevning Oliy Majlis palatalarining qo`shma majlisida
va boshqa qator majlislarda so`zlagan nutqlari va qilgan ma `ruzalaridan, qabul qilingan
yangi farmonlar va qarorlardan hamda Oliy Majlisga murojaatnomasidan, O`zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo`yicha qabul qilingan strategik vazifalardan bizga shu
narsa ma `lum bo`lib turibdiki, mamlakatimizda erishilgan ulkan yutuqlar bilan bir qatorda
o`z echimini topmagan murakkab muammolar, hal qilinishi lozim bo`lgan o`ta dolzarb va
qiyin vazifalar juda ko`p ekan. Mamlakatimiz prezidenti takidlaganidek, “oldimizda uzoq va
mashaqqatli yo`l turibdi. Barchamiz jipslashib, tinimsiz o`qib-o`rgansak, ishimizni
mukammal va unumli bajarsak, zamonaviy bilimlarni egallab, o`zimizni ayamasdan oldinga
intilsak, albatta, hayotimiz va jamiyatimiz o`zgaradi”.Bugungi kunda dunyoning turli
mintaqalarida sodir bo`layotgan qaramaqarshiliklarning kuchayib borishi, jahon bozorida
vaziyatning tez o`zgarayotgani dunyoning ko`plab mamlakatlarida investitsion faollikning
susayishi real iqtisodiyotda ishlab chiqarishning o`sish sur `ati susayishi ro`y berib, jahon
bozorida xarid talabining kamayishi davom etmoqda, ishsizlik darajasi 1O`zb е kiston
R е spublikasi Pr е zid е nti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisning S е nati va Qonunchilik
palatasiga Murojaatnomasi (24.01.2020) Xalq so`zi gaz е tasi, 2020 yil 25 yanvar. 4
yuqoriligicha qolmoqda, ijtimoiy keskinlik kuchaymoqda. Bundan tashqari
mamlakatimizdagi ayrim sohalar, tarmoqlar va kompaniyalarda eksport hajmi kamayib,
import hajmi oshib ketishi, ko`plab kapital mablag`lar sarflanishiga qaramay ishlab chiqarish
hajmi va mehnat unumdorligining sust o`sishi fantexnika taraqqiyoti yuz berib, yangi texnika

va texnologiyalarning kirib kelishiga qaramay ketgan xarajatlar va mahsulot tannarxi
pasayish o`rniga aksincha, oshishi holati yuz berishi kabi noxush holatlar sodir bo`lib turibdi.
Bu holatlar mamlakatimiz oldida turgan keng ko`lamli dasturiy maqsad va vazifalar –
islohotlarimizni yanada chuqurlashtirish iqtisodiyotni modernizatsiyalash,
diversifikatsiyalash, tarkibiy o`zgartirish, xususiy mulk, xususiy tadbirkorlikni kuchaytirish,
iqtisodiy rivojlanish yo`lida g`ov bo`lib turgan barcha to`siq va cheklovlarni bartaraf etish,
O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo`yicha qisqa va uzoq muddatga
belgilangan strategik vazifalar va muammolarni hal etish uchun bor kuch va
imkoniyatlarimizni safarbar etishni talab qiladi. Mamlakatimiz Prezidenti Sh.Mirziyoyev ta
`kidlaganidek, hayotning o`zi va xalqning talablari bizning oldimizga amaliy echimini topish
lozim bo`lgan yangi va yanada murakkab vazifalarni qo`ymoqda. “O`zbekistonni rivojlangan
mamlakatga aylantirishni maqsad qilib qo`ygan ekanmiz, bunga faqat jadal islohotlar, ilm-
ma `rifat va innovatsiya bilan erisha olamiz”.Hayotning o`zi oldimizga qo`ygan ushbu
murakkkab muammolarni tezroq hal qilish, ularning echimini izlab topish, milliy istiqlol
mafkurasining mazmunini va xususiyatlarini chuqurroq tushunish ko`p jihatdan kishilarning
iqtisodiyot sirlarini, ayniqsa, bozor iqtisodiyoti munosabatlarining mazmunini, ularning
talablari, ziddiyatli va chalkash xususiyatlarini, qonun-qoidalarini, amalga oshirilayotgan
keng ko`lamli iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish, iqtisodiyotni erkinlashtirish,
tarkibiy o`zgartirish, modernizatsiyalash va diversifikatsiyalashning, ilm-fanni rivojlantirib,
raqamli iqtisodiyotga o`tishning maqsadi va mohiyatini chuqurroq bilishlariga bog`liqdir.
“Iqtisodiyot nazariyasi” fani iqtisodiyot tushunchalarini, uning qonunqoidalarini, tejamli
xo`jalik yuritish sirlarini, turli kishilar va xo`jaliklarning birbirlari bilan manfaatli iqtisodiy
aloqada bo`lib, unumli mehnat qilish, yangi texnika.O`zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е nti
Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisning S е nati va Qonunchilik palatasiga Murojaatnomasi
(24.01.2020) Xalq so`zi gaz е tasi, 2020 yil 25 yanvar.Texnologiyalarni, innovatsion
g`oyalarni qo`llab, mehnat unumdorligini oshirish yo`llarini va shakllarini o`rgatadi. “Ilm
yo`q joyda qoloqlik, jaholat va albatta to`g`ri yo`ldan adashish bo`ladi”.Jamiyatda ro`y
beradigan iqtisodiy qonunlarni bilish va ularning amal qilishiga ongli munosabatda
bo`lishda, mamlakatni demokratlashtirish va iqtisodiyotni bozor tamoyillari asosida isloh
qilish jarayonlari mohiyatini tushunib, amalga oshirish uchun zarur bo`lgan bilimlarni
berishda «Iqtisodiyot nazariyasi» fanining roli beqiyosdir. Bugungi kunda yosh avlodda
bunyodkorlik g`oyalarini shakllantirish, ularning ilmiy dunyoqarashini chuqurlashtirish va

kengaytirish, iqtisodiy bilimlarini, madaniyatini oshirish kabi muhim amaliy vazifalarni
bajarish orqali mazkur fanning ahamiyati tobora oshib bormoqda. “Iqtisodiyot nazariyasi”
fani mamlakatimizda yashayotgan hamma kishilarning daromadlari, ularning turmush
darajasi faqat milliy iqtisodiyot taraqqiyotiga bog`liqligini, shu yurtda mehnat qilayotgan
kishilarning ijodiy mehnati bilan vujudga kelgan milliy mahsulotning ko`payishi, uning
to`g`ri taqsimlanishi va foydalanilishi, milliy pul barqarorligi bilan bog`liqligini ham
o`rgatadi va milliy istiqlol mafkurasining odamlar ongida shakllanishiga, ularning
intellektual kamolotga erishuvida muhim rol o`ynaydi. Doimiy o`zgarib turuvchi ichki va
tashqi iqtisodiy muhit va uning insonlar, korxonalar, mamlakatlar va butun dunyoga
kuchayib boruvchi ta `sirini kuzatib, amalga oshirilishi zarur bo`lgan xatti-harakatlar va
iqtisodiy faoliyat jarayonlarini oldindan sezish va ko`ra bilish, qisqacha qilib aytganda,
iqtisodiy ziyraklik – yuksak ma `naviyatli shaxs fazilatlaridan biri bo`lib, uni chuqur
iqtisodiy bilim va ko`nikmalarsiz tasavvur etish mumkin emas. Shuningdek, «Iqtisodiyot
nazariyasi» fani kishilarning jamiyat iqtisodiy hayotini tashkil etish, unda faol ishtirok etish
va yanada rivojlantirish borasida jamiyat va davlat oldidagi javobgarliklari, ya `ni iqtisodiy
mas `uliyatlarini tarbiyalashda yetakchi o`rin egallaydi. Biz qurayotgan erkin, ijtimoiy
yo`naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik fuqarolik jamiyatiga barcha
jamiyat a `zolarida iqtisodiy madaniyatlilikni shakllantirish orqali erishishimiz mumkin. Bu
esa amaldagi iqtisodiy qonunlar, qoidalar.O`zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е nti Shavkat
Mirziyoyevning Oliy Majlisning S е nati va Qonunchilik palatasiga Murojaatnomasi
(24.01.2020) Xalq so`zi gaz е tasi, 2020 yil 25 yanvar.Iqtisodiyot to`g`risidagi bilim va
ko`nikmalarga ega bo`lib, o`zlashtirilgan bilimlar asosida mehnat va ishlab chiqarish
faoliyatlarini tashkil eta olish xususiyatini namoyon etib, uni faqat mazkur fan xizmatlari
orqali ta `minlash mumkin. «Iqtisodiyot nazariyasi» fani faqat bilish bilan cheklanmay, balki
iqtisodiy bilim va ko`nikmalarning turli darajadagi amaliy tatbiqi bilan ham shug`ullanadi. U
davlatning iqtisodiy siyosatini shakllantirish, iqtisodiy islohotlarni samarali amalga oshirish
uchun zarur bo`lgan nazariy qoida va amaliy tavsiyalarni ishlab chiqishda faol ishtirok etadi.
«Iqtisodiyot nazariyasi» fanining bugungi kundagi ahamiyati yosh avlodda vatan va el-yurt
ravnaqi yo`lida fidokorona mehnat hissini, turli mafkuraviy xurujlarga o`z fikri bilan qarshi
tura olish qobiliyatini tarbiyalash kabi muhim vazifalarni bajarish orqali tobora oshib
bormoqda. «Iqtisodiyot nazariyasi» fanining ahamiyati uning metodologik vazifasi orqali
ham namoyon bo`lib, fanning o`zi, tahlili va tamoyillari, olingan xulosalar, tadqiq

etilayotgan iqtisodiy qonunlar boshqa ijtimoiy va tarmoq fanlari uchun uslubiy asos bo`lib
xizmat qiladi. «Iqtisodiyot nazariyasi» fanini chuqur o`rganish, uning qoida va
tushunchalarini bilish boshqa iqtisodiy fanlarni o`zlashtirish va yanada rivojlantirishning
garovi hisoblanadi. Lekin hozirgi davrdagi bozor iqtisodiyotining ichki sir-asrorlarini, uning
haqiqiy qiyofasini, unda sodir bo`lib turadigan nomutanosiblik, ishsizlik va inqirozlar kabi
nohush voqea va hodisalarning sabablarini sinchiklab o`rganishga intilayotgan o`quvchi va
talabalarimiz, iqtisodiyotning muammoli tugunlarini echishga harakat qilayotgan rahbar
xodimlar, iqtisodchi mutaxassislar, bozor iqtisodiyoti bilan qiziqayotgan keng kitobxonlar
ommasi talablariga javob beradigan o`zbek tilidagi adabiyotlar, qo`llanmalar, ayniqsa, oliy
o`quv yurtlari talabalari uchun tayyorlangan darsliklar yetarli emas. Darsliklar va o`quv
qo`llanmalari etishmasligi bo`yicha oliy o`quv yurtlari va kollejlardagi ahvol o`rganilib,
mamlakatimiz prezidenti Sh.Mirziyoyevning Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 14 yanvarda
bo`lib o`tgan kengaytirilgan majlisidagi ma `ruzasida darslik, maxsus va badiiy adabiyotga
bo`lgan real ehtiyojni o`rganib, turli darsliklarni yaratish, ularni boshqa tillarga tarjima
qilish, o`quv yurtlari, kutubxona va axborot-resurs markazlarini ta `minlash bo`yicha
qo`ygan vazifalaridan1 , O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 10
oktabrdagi 816-son qaroriga asosan qabul qilingan “Oliy ta `lim muassasalarini o`quv
adabiyotlari bilan ta `minlash hamda darsliklar va o`quv qo`llanmalarini yangilab borish
tartibi to`g`risida Nizomi”dan kelib chiqib, “Iqtisodiyot nazariyasi” fani bo`yicha mazkur
darslik qayta tayyorlandi. Albatta, bu vazifaning uddasidan chiqish oson ish emas. Qo`yilgan
vazifaning murakkabligi shundan iboratki, shu davrgacha dunyodagi hech bir mamlakat
iqtisodiy jarayonlarni boshqarish va harakatlarni uyg`unlashtirishning bir mexanizmidan
butunlay boshqasiga birdaniga o`tgan emas. Bu uzoq davrni talab qiladigan jarayon bo`lib,
alohida davrni taqozo qiladi. Uning hamma uchun bir xil bo`lgan o`lchami va nusxalari ham
yo`q. Shunday ekan, bozor iqtisodiyoti davrini va mamlakatimizda hozirgi davrda amalga
oshirilayotgan tub iqtisodiy islohotlarni, o`zgaruvchan xo`jalik tizimini faqat AQSh yoki
Yevropa mamlakatlarida mavjud bo`lgan, ko`plari bundan 200- 300 yil oldin yozilib, eskirib
ketgan, o`z mamlakatlarida ham inqirozlarning oldini olish, iqtisodiyotni tartibga solish
yo`llarini ko`rsata olmagan va munozarali bo`lib, bizning real iqtisodiy hayotimizdan ancha
uzoq bo`lgan nazariyalar asosida iqtisodiyotning rivojlanish yo`lini yoritib bo`lmaydi.
Shuningdek, bizning iqtisodiy tafakkur tariximizda uzoq vaqt hukmron bo`lgan, iqtisodiy
hodisalarni asosan sinfiy nuqtai nazaridan va sinfiy kurash jihatlaridan olib qaragan,

iqtisodiy taraqqiyotning umuminsoniy tomonlarini keyingi o`ringa surgan eski marksistik
yo`nalishdagi aqida va qoidalarga asoslanib ham bozor xo`jaligi hamda hozirgi zamon
iqtisodiyotida yuz berayotgan jiddiy o`zgarishlarni va boshqa bir qator voqealar, hodisalar va
jarayonlarni tushuntirib bo`lmaydi. Mazkur darslikni tayyorlashda AQShda, Yevropa
mamlakatlarida, Yaponiya, Xitoy, Malayziya, Singapur va boshqa qator mamlakatlarda
mavjud bo`lgan adabiyotlardagi g`oyalar, shuningdek, klassik va hozirgi zamon iqtisodiy
nazariyalarining asosiy g`oyalarini tanqidiy o`rganib, ularning foydali ratsional Shavkat
Mirziyoy е v. Tanqidiy tahlil, qat `iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar
faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi k е rak. Mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo`ljallangan iqtisodiy dasturning eng
muhim ustuvor yo`nalishlariga bag`ishlangan Vazirlar Mahkamasining k е ngaytirilgan
majlisidagi ma `ruzasi Xalq so`zi, 2017 yil 16 yanvar. 8 mag`zini olishga harakat qilingan.
Shu bilan birga, jahonga mashhur alloma, davlat arbobi sifatida tanilgan o`tmishdagi
vatandoshlarimiz tomonidan ilgari surilgan iqtisodiy g`oya va fikrlar, qoidalarning asosiy
mazmuni darslikka kiritilgan. Bunda u yoki bu guruhning yoki sinfning manfaati emas,
birinchi navbatda, umuminsoniy, umumdavlat manfaatlari va qadriyatlar, Vatanimiz
iqtisodiy rivoji manfaati asos qilib olingan va unga bir qadar ustuvorlik berilgan. Darslikda
mustaqil rivojlanayotgan Vatanimizning ravnaq topishi, bozor iqtisodiyoti sharoitida
yashashimiz, faoliyat ko`rsatishimiz, iqtisodiy munosabatda bo`lishimizni hisobga olib,
bozor iqtisodiyoti muammolarini, uning sababoqibatlarini, qonun-qoidalarini,
tushunchalarini, ularning qay darajada, qanday shaklda amal qilayotganligini batafsilroq
yoritishga harakat qilingan. Unda iqtisodiy jarayonlarning faqat yuzaki, ko`rinib turgan
tomonlarigagina emas, shu bilan birga, ularning ichki mohiyati, ziddiyatlari va
bog`lanishlariga, iqtisodiy jarayonlarning sabab va oqibatlariga alohida e `tibor berilgan.
Mazkur darslikda O`zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o`tish davri va hozirgi davrda
respublikamiz iqtisodiy taraqqiyotining muammolari, ayniqsa, qabul qilinayotgan qonunlar,
farmonlar va qarorlarda, prezidentimizning ma `ruza va nutqlarida bayon etilgan
iqtisodiyotni jadal rivojlantirish tamoyillari, yo`nalishlari va xususiyatlari ham qamrab
olishga harakat qilingan hamda nazariyani amaliyotga yaqinlashtirish maqsadida bozor
iqtisodiyotining ko`pgina umumiy qonun-qoidalari bevosita O`zbekiston hayoti misolida
yoritilgan. Darslikni tayyorlashda dialektik, ilmiy asbtraksiya, tahlil va sintez, tarixiylik va
mantiqiylikning birligi va boshqa qator ilmiy usullardan foydalanilgan. Bunda, ayniqsa, har

bir iqtisodiy voqea, hodisa, jarayon va tushunchalar bir-biriga qaramaqarshi bo`lgan ikki
tomon birligidan iborat deb qaralib, ikki tomonlama yondashuv va tahlil usuli kengroq
qo`llanilgan, shu yo`l bilan yoritilayotgan masalaning asl mohiyatini tushunish
osonlashtirilgan. Asosiy iqtisodiy tushunchalarni soddaroq qilib, oddiy tilda misollar,
jadvallar, rasmlar va grafiklar asosida tushuntirishga harakat qilingan. Ushbu darslik yangi
davlat standarti talablari bo`yicha tuzilgan va Respublika muvofiqlashtirish komissiyasi
tomonidan tavsiya etilgan dastur asosida yozilgan. Unda dasturdagi mavzular asosan qamrab
olingan, ko`pgina materiallar imkon 9-darajasida qisqartirib berilgan. Shuning uchun matnda
kamchilik va munozarali jihatlar ham bo`lishi mumkin. Darslikni tayyorlashda o`qitishning
yangi pedagogik va informatsion texnologiyalar talablari va xususiyatlari hisobga olinib, har
bir bobdan keyin xulosalar, asosiy tayanch tushunchalar va atamalar, shuningdek, takrorlash
va munozara uchun savollar ham berilgan. Mazkur darslikning asosiy mazmuni 2000 yilda
O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta `lim vazirligining muvofiqlashtirish
komissiyasi tomonidan tavsiya etilib, O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta `lim
vazirligi tomonidan nashr qilingan «Iqtisodiyot nazariyasi» ma `ruzalar matni, 2002 yilda
nashr qilingan «Iqtisodiyot nazariyasi» o`quv qo`llanmasi, 2005 yilda, 2010 yilda va 2017
yilda nashr qilingan «Iqtisodiyot nazariyasi» darsliklarida bayon etilgan bo`lib,
ko`pchilikning muhokamasi va mulohazasidan o`tgan. Ushbu darslikda yuqoridagi
kitoblarning asosiy mazmuni saqlanib qolingan holda, keyingi yillarda, ayniqsa, hozirgi
davrda mamlakatimiz iqtisodiy hayotida sodir bo`layotgan o`zgarishlar, amalga
oshirilayotgan tub iqtisodiy islohotlar, 2017-2021 yillarda O`zbekiston Respublikasini
yanada rivojlantirishning beshta ustuvor yo`nalishlari, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti
Sh.Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasida belgilangan strategik vazifalar,
shuningdek, AQSh, Yevropa mamlakatlari, Rossiya va boshqa xorijiy mamlakatlar hamda
mamlakatimizda chop etilgan iqtisodiy adabiyotlardagi muhim deb hisoblangan g`oyalar
kiritilgan. Shuningdek, ushbu darslikni tayyorlashda “Ishlab chiqarishni modernizatsiyalash
jarayonida xarajatlar miqdorini kamaytirish, tarkibini takomillashtirishning fundamental
(nazariy) asoslarini ishlab chiqish” mavzusidagi OT-F1-155 – raqamli fundamental loyiha
bo`yicha olib borilayotgan tadqiqot natijalaridan foydalanilgan. Ushbu darslikda iqtisodiy
jarayonlar, voqea-hodisalar obyektiv tahlil qilinib, yetarli ilmiy-uslubiy asosda yoritishga
harakat qilingan. Ushbu darslik talaba va o`quvchilarni nazariy va uslubiy bilim bilan
qurollantirib, iqtisodiy jarayonlarni bilishga, tafakkur qilishga va mustaqil ravishda tahlil

qilishga o`rgatadi degan umiddamiz. Iqtisodiyot nazariyasi bo`yicha mazkur darslik asosan
oliy o`quv yurtlari talabalari va magistrantlari uchun mo`ljallangan bo`lib, shuningdek,
undan 10 akademik litsey, kasb-hunar maktablari, kollejlari va umumiy o`rta ta `lim maktab
o`quvchilari, katta-ilmiy-xodim-izlanuvchilar hamda iqtisodiyot nazariyasi sohasidagi
bilimlarga qiziquvchi barcha kitobxonlar ham Ifoydalanishi mumkin. Muallif darslikning
tuzilishi, mazmuni, muammolarning bayon qilinish tartibi va uslubi bo`yicha bildirilgan har
qanday taklif-mulohazalarni minnatdorchilik bilan qabul qiladi va keyingi o`quv qo`llanma,
darsliklar tayyorlashda hisobga oladi.

1 BOB. Ishsizlikning ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni
1.1 Ishsizlikning ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni .
Ishsizlikning ijtimoiy oqibatlari ham mamlakat iqtisodiyotiga sezilarli ta `sir o
`tkazishi mumkin. Jumladan, ishsizlikni ba `zi turlarining uzoq muddatli tavsifi ishchilarning
o `z malakalarini yo `qotishlari hamda daromad va ijtimoiy mavqei jihatidan aholining
nisbatan past toifasiga o `tib qolishiga olib keladi. Bu esa ularda o `z turmush tarzidan
qoniqmaslik, ijtimoiy faollikning yo `qolishi, atrofd-agilarga nisbatan loqaydlikning paydo
bo `lishi kabi holatlarni keltirib chiqaradi. Natijada uzoq davom etgan, surunkali ishsizlik
millatning ruhiy sog `lomligiga putur yetkazadi. Ishsizlik o `sishining muqarrar oqibati bo
`lib mamlakatdagi jinoyatchilikning o `sish va ijtimoiy keskinlik darajasining kuchayishi
hisoblanadi.Shunga ko `ra, mamlakatdagi ishchi kuchi bandligini ta `minlash va ishsizlarni
ijtimoiy himoyalash davlat iqtisodiy siyosatining asosiy yo `nalishlaridan biri hisoblanadi.
Bozor munosabatlariga o `tish davrida davlatning ijtimoiy siyosati faqat jamiyat azolarining
manfaatlarini ishonchli ravishda himoya qilishdangina iborat bo `lmasdan, balki mavjud
ishchi kuchlarining ish bilan bandligini ta `minlashni ham o `z ichiga oladi. Ayniqsa,
aholining o `sishi yuqori sur `atlar bilan borayotgan va o `ziga xos,aholi tarkibiga ega bo
`lgan respublikamizda ishchi kuchi-ning ish bilan bandlik masalasi eng muhim
muammolardan biri hisoblanadi. Mamlakatimizdagi iqtisodiy islohotlar jarayonida ushbu
masalani hal etish uchun bir qator tadbirlarni amalga oshirish rejalashtirilgan. Birinchidan ,
keng faoliyat turlari , shuningdek yakka tartibdagi tadbirkorlikni kengaytirish uchun sharoit
yaratish. Birinchi navbatda qishloq xo `jalik xo-mashyosi qayta ishlash, xalq iste `mol
mollarini , mahalliy xomashyodan qurilish materiallari tayyorlovchi xususiy kichik
korxonalarni faol rivojlantirishni rag `batlantir-ish Ishsizlik muammosini o `rganishdan
asosiy maqsad - aholining ish bilan bandligini oshirish orqali mamlakat ishlab chiqarishini
kengaytirish va aholi turmush darajasini yanada yaxshilashga aloqador tadbirlar ishlab
chiqishdan iborat. Jamiyatdagi ishsizlik darajasini pasaytirish uchun qo `shimcha ish
joylarini yaratish, ularni ishga tushirish aholining tabiiy o `sishidan orqada qolmasligi kerak.

Ma `lumki, O `zbekiston dunyo hamjamiyati davlatlari o `rtasida aholisining jadal o `sib
borayotganligi bilan ajralib turadi. Respublikamiz aholisi soni har yili o `rtacha 550-600
ming kishiga , mehnatga layoqatli aholi soni esa 250-300 ming kishiga ko `paymoqda.
Bunday vaziyat o `z navbatida aholining ish bilan bandligini oshirish va ishsizlikni
kamaytirish borasida uzluksiz tadqiqot olib borishni taqozo etmoqda. Buning uchun esa
ishlab chiqarishni kengaytirish, yangi ish joylarini yaratish bo `yicha chora-tadbirlar ishlab
chiqish zarur. Aks holda, ishsizlar sonining ortib borishi aholining turmush darajasining
pasayishiga olib keladi. Shu nuqtai - nazardan avvalambor , ishsizlik tushunchasi va uning
mazmunini chuqurroq o `rganmog `imiz lozim.Odatda, jahon mamlakatlari ishsizlik
tushunchasini BMT, Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT), Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish
jamiyati talablariga ko `ra ishlab chiqishadi. Xalqaro mehnat tashkilotining 13-konvensiyasi
ta `rifiga binoan «ishsiz shaxslar» deganda, - ish joylariga ega bo `lmagan, ishlashga tayyor
va ish izlayotgan fuqarolar tushuniladi. Mana shu asosiy shartlarga rioya qilgan holda, turli
mamlakatlarda fuqaroni ishsiz shaxs deb e `tirof etish uchun qo `shimcha shartlar talab
qilinadi.Masalan, Amerika Qo `shma Shtatlarida so `nggi bir hafta mobaynida ish bilan band
bo `lmagan, so `nggi to `rt hafta davomida ishga joylashishga (bevosita ish beruvchiga yoki
ish bilan ta `minlash davlat xizmatiga murojat etish orqali) harakat qilgan , mehnat qilish
qobiliyatiga ega bo `lgan fuqarolar ishsiz shaxs deb e `tirof etiladilar.Yaponiyada ishsiz
shaxs deb so `nggi bir hafta davomida bir soat ham ishlamagan, Buyuk Britaniyada esa, so
`nggi bir hafta mobaynida ishlamagan , shu davr mobaynida ish qidirgan yoki kasalligi tufayli
ish qidirish imkoniyatiga ega bo `lmagan fuqarolar tushiniladi Ayrim malakatlarning qonun
hujjatlariga binoan ishsiz deb,ishdan bo `shatilgan va mehnat stajiga ega bo `lganlar
tushuniladi.O `zbekiston Respublikasining «Aholini ish bilan ta `minlash to `g `risida»gi
Qonuniga binoan «… ishsiz shaxs deb , mehnatga qobiliyatli (o `n olti yoshdan boshlab to
pensiya bilan ta `minlash huquqini olgunga qadar), ishga va ish haqiga (mehnat daromadiga)
ega bo `lmagan, ish qidiruvchi shaxs sifatida mahalliy mehnat organida ro `yxatga olingan,
mehnat qilishga, kasbga tayyorlash va qayta tayyorlashdan o `tishga, malakasini oshirishga
tayyor mehnatga qobiliyatli shaxslar etirof etiladi».
1.2 Ishsizlikning sabablari va turlari. Ishsizlikka sabab bo`luvchi omillar

1. Ish joyini yo`qotish sababli ko`p kishilar uchun oilaviy turmush darajisining
pasayishi.
2.O`qituvchilar, shifokorlar va boshqa budjet tashkiloti xodimlari majburiy tarzda
obodonlashtirish, tozalash kabi ishlarga jalb qilinishi.
3.Ishlab chiqarish korxonalarining yetarli darajada ko`p emasligi
4.Pul aylanish tezligining kamligi.
5.Aholini yengil hayotga o`rganib qolishi(davlat tomonidan berilayotgan mikro va
makro kreditlar, kam ta `minlangan oilalarga yaxshi o`rganilmay berilayotgan pullar…)
6.Mukammal texnologiyalardan foydalanishda ishchi kuchining savodsizligi.
7.Mavjud korxonalarda mutaxassislar yetishmasligi.
8.Ishlab chiqarishda mehnat unumdorligining pastligi.
Iqtisodiyotning barqarorligi va sog `lomligini aks ettiruvchi ko `rsatkichlardan biri
ishsizlik darajasi hisoblanadi. Biroq har qanday mamlakatda doimiy ravishda ma `lum
darajada ishsizlik mavjud bo `ladi. Umuman olganda, mehnatga layoqatli bo`Iib, ishlashni
xohlagan, lekin ish bilan ta `minlanmaganlar ishsizlar deyiladi. Namoyon bo `lish xususiyati
va vujudga kelish sabablariga ko `ra, ishsizlik friksion, tarkibiy, siklik. institutsional,
texnologik, regional, yashirin va turg`un ishsizlik turlariga bo `linadi.
Kishilar turli sabablar (yangi yashash joylariga ko `chib o `tish, ishining mazmuni va
tavsifi yoqmay qolishi, nisbatan yuqoriroq ish haqi olishga intilish va boshqalar)ga ko `ra, o
`z ishlarini almashtirib turadilar. Biroq bir ishdan bo `shab. boshqa biriga joylashgunga qadar
orada ma `lum vaqt o `tadi (ba `/i adabiyotlarda bu muddat I oydan 3 oygacha davom etishi
ko `rsatiladi). Aynan shu vaqt oralig `idagi. ya `ni bir ishdan bo `shab yangi ishga
joylashgunga qadar bo `lgan davrdagi ishsizlik firiksion (oraliq) ishsizlik deyiladi.
Ma `lumki. iqtisodiyotning rivojlanishi bilan uning tarkibida turli o `zgarishlar ro `y
beradi. FTT. yangi texnologiyalarning ishlab chiqarishga qo `llanishi natijasida ba `zi bir
tarmoq va soha mahsulotlariga bo `lgan talab qisqarib. zamonaviy mahsulot turlariga talab o
`sadi. Bu esa yalpi ishchi kuchi tarkibida ham ma `lum o `zgarishlaming ro `y berishini
taqozo etadi. Natijada ba `zi bir kasb yoki mutaxassislik turlaridagi ishchilarga talabning
qisqarishi yoki umuman yo `qolishi ularning o `z kasb va mutaxassisliklarini o `zgartirish

yoki shunday kasblarga talab saqlanib qolgan joylarga ko `chib o `tishga majbur qilib qo
`yadi. Ular yangi kasb va mutaxassislikni o `zlashtirib yoki boshqa joyga ko `chib o `tib.
yangi ishga joylashgunga qadar bo `lgan ishsizlik tarkibiy ishsizlik deb ataladi. Tarkibiy
ishsizlik friksion ishsizlikka qaraganda uzoqroq davom etadi hamda ko `proq ma `lum
xarajatlarni taqozo etadi. Uning uzoq muddat (odatda 6 oydan ko `proq) davom etishi yangi
kasb turini o `zlashtirish yoki malaka oshirish bilan, ma `lum xarajat talab qilishi esa, eski
kasb turi bilan shug `ullanish istagi saqlanib qolgan holda. yashash joylarini o `zgartirish
bilan bog `liq bo `ladi.Friksion va tarkibiy ishsizlik, iqtisodiyotdagi rivojlanish har qanday
holatidan qat `i nazar, ma `lum darajada barcha mamlakatlarda mavjud bo `ladi. Shunga ko
`ra, friksion va tarkibiy ishsizlik birgalikda ishsizlikning tabiiy darajasini tashkil qiladi.
Siklik ishsizlik - iqtisodiy siklning inqiroz fazasi bilan bog `liq bo `lib, u ishlab
chiqarishning pasayishi va yalpi talabning qisqarishi natijasida vujudga keladi. O `z tovar va
xizmatlariga nisbatan talabning qisqarishiga duch kelgan tadbirkorlar ishlab chiqarish
hajmini kamaytirish maqsadida ishchilarni ishdan bo `shata boshlaydilar. Shu
tariqaiqtisodiyotda siklik ishsizlik deb nomlanuvchi ishsizlar guruhi paydo bo `ladi. Siklik
ishsizlik haqiqiy darajadagi ishsizlikning tabiiy darajadan farqlanishini ko `rsatadi.
Ishsizlikning bu turi majburiy ishsizlik hisoblanadi va siklning yuksalish fazasida mavjud bo
`lmaydi.
Institutsional ishsizlik ni ham tabiiy ishsizlik tarkibiga kiritish mumkin. Ishsizlikning
bu turi ishchi kuchi bozori infratuzilmasi. ya `ni ishchi kuchini ish bilan ta `minlashga xizmat
ko `rsatuvchi muassasalarning yetarli darajada rivojlanmaganligi yoki samarali faoliyat ko
`rsatmasligi natijasida paydo bo `ladi. Jumladan. mehnat birjalari faoliyatining samarali
tashkil etilmasligi ishchi kuchi bozoridagi talab va taklif nisbatiga salbiy ta `sir ko `rsatishi
va ishsizlikning ma `lum darajada oshishiga olib kelishi mumkin.
Texnologik ishsizlik ishlab chiqarish jarayoniga texnologik usullarning kirib kelishi
bilan bog `liq bo `ladi. Ularning ichida asosiylari ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash,
avtomatlashtirish, robotlashtirish va informasion texnologiyani qo `llash hisoblanadi.
Hududiy ishsizlik muayyan hududdagi tarixiy, demografik. madaniy, milliy va
ijtimoiy-ruhiy xususiyatdagi bir qator kompleks omillar ta `siri ostida ishchi kuchi talabi va
taklifi o `rtasidagi nomutanosiblik natijasi hisoblanadi.

Yashirin ishsizlik uchun ish kuni yoki ish haftasi davomida to `liq band bo `lrnaslik
xos. Iqtisodiyot rivojlanishi darajasining pasayishi korxonalardagi ishlab chiqarish hajmining
qisqarishiga olib keladi. Biroq, korxona egalari o`z ishchilarmi birdaniga ishdan bo `shata
olmaydilar. Buning natijasida ishchilaming ma `lum qismi rasman ish bilan band bo
`lsalarda, amalda to `liq holda ishlamaydilar. Buning natijasida mehnat unumdorligi pasayib,
korxona moliyaviy natijalariga ta `sir ko `rsatadi. Yashirin ishsizlik mamlakatda vujudga
kelishi mumkin bo `lgan ijtimoiy keskinlikka yo `l qo `ymaslikka intilish natijasida ham
paydo bo `ladi.
Turg`un ishsizlik mehnatga layoqatli aholining ish joyini yo `qotgan, ishsizlik bo
`yicha nafaqa olish huquqidan mahrum bo `lgan hamda faol mehnat faoliyatiga hech qanday
qiziqishi Bo `lmagan qismini qamrab oladi.Ishsizlik turlarini tasniflashda ba `zi
adabiyotlarda maMum noaniqliklarga ham voM qo `yilgan. Jumladan, professor
M.N.Chepurin va E.A. Kiselevalar umumiy tahriri ostida tayyorlangan o `quv qoMlanmada
«ixtiyoriy» va «majburiv» ishsizlik turlari ham ajratib ko `rsatiladi. Ularning fikriga ko `ra .
ixtiyoriy ishsizlik — bu bo `sh ishchi o `rinlari mavjudligi sharoitida ishchini ish haqi
darajasi yoki mehnatning tavsifi qoniqtirmaganligi sababli paydo boMuvchi ishsizlik
hisoblanadi. Majburiy ishsizlik esa ish haqining bozor muvozanati nuqtasidan yuqori
darajada o `rnatilishi oqibatida ishchi kuchiga bo `lgan talab va uning taklifi o `rtasida
tafovut vujudga kelishi bilan bog `liq.6Aslida esa ixtiyoriy yoki majburiy ishsizlik
turlarining ajratib ko `rsatilishi mantiqqa zid hisoblanadi. Chunki yuqorida ta `kidlanganidek,
ishsizlik — bu ishlashni xohlovchi va faol ravishda ish qidiruvchi ishchi kuchining ish bilan
ta `minlanmasligi ekan, ixtiyoriy ravishda ishlamaganlarni umuman ishsizlik tarkibiga kiritib
boMmaydi.«To `liq bandlilik» tushunchasi iqtisodiyotda ishsizlikning mutlaq mavjud
boMmasligini bildirmaydi. Iqtisodchilar friksion va tarkibiy ishsizlikning bo `lishini tabiiy
deb hisoblaydi, shu sababli «to `liq bandlilik» ishchi kuchining 100 foizdan kam qismini
tashkil qiluvchi miqdor sifatida aniqlanadi. Aniqroq aytganda, to `liq bandlilik sharoitida
ishsizlik darajasi friksion va tarkibiy ishsizlar soniga teng boMadi. Siklik ishsizlik nolga teng
boMganda to `liq bandlilik sharoitidagi ishsizlik darajasiga erishiladi. «To `liq bandlilik»
sharoitidagi ishsizlik darajasi ishsizlikning tabiiy darajasi deb ham ataladi. Ishsizlikning
tabiiy darajasi bilan bog `liq boMgan milliy ishlab chiqarishning real hajmi, iqtisodiyotning
ishlab chiqarish salohiyatini ko `rsatadi.Ish bilan to `liq bandlilik yoki ishsizlikning tabiiy

darajasi ishchi kuchi bozori muvozanatiga erishganda, ya `ni ish izlovchilar soni bo `sh
ishchi o `rinlari soniga teng kelganda vujudga keladi. Ishsizlikning tabiiy darajasi qandaydir
darajada iqtisodiy jihatdan maqbul hisoblanadi. Chunki «friksion» ishsizlarga mos keluvchi
ish o `rinlarini topish, «tarkibiy ishsizlarga» ham yangi kasbni o `zlashtirish yoki yangi
yashash joyida ish topish uchun ma `lum vaqt kerak bo `ladi.«Ishsizlikning tabiiy darajasi»
tushunchasi ma `lum bir aniqliklar kiritislini talab qiladi.Birinchidan. bu tushuncha
iqtisodiyot har doim ishsizlikni tabiiy darajasida amal qilishi va shu orqali o `zining ishlab
chiqarish imkoniyatini ro `yobga chiqarishini bildirmaydi. Chunki ko `pincha ishsizlik
darajasi tabiiy darajadan ortiq, ayrim hollarda, masalan, ish vaqtidan ortiqcha ishlash va o
`rindoshlik ishlarida band bo `lish natijasida tabiiy darajadan past ham bo `lishi
mumkin.Ikkinchidan, ishsizlikning tabiiy darajasi o `z-o`zicha doimiy miqdor hisoblanishi
shart emas, u tarkibiy o `zgarishlar (qonunlar va jamiyat urf-odatlaridagi o `zgarishlar)
oqibatida o `zgarib turishi mumkin

2 BOB-Ishsizlikning asosiy mezonlari va ko `rsatkichlari .
2.1 Ishsizlikning asosiy mezonlari va ko `rsatkichlar
Ishsizlik holatining demografik , ijtimoiy, iqtisodiy va boshqa jihatlari quyidagi
mezonlarda o `z aksini topadi: ishchi kuchiga talab va taklif o `rtasida bozor muvozanatiga
erishish ; ishchi kuchi taklifini kamaytirish; ish joylarini ko `paytirish; iqtisodiy faol
aholining mehnatda ishtirokini oshirish ; kadrlar malakasi, safarbarligi va
raqobatbardoshligini oshirish ; aholining mehnat daromadlarini ko `paytirish va boshqalar.
Yalpi talab.
Yalpi talab ( inglizcha : Aggregate demand ) — iqtisodda yakunlangan mahsulotlar va
xizmatlar uchun ma lum bir paytda va narxda bo lgan umumiy talab.ʼ ʻ [1]
Yalpi talab barcha
mumkin bo lgan narx darajalarida sotib olinadigan mahsulotlar va xizmatlar qiytmatini
ʻ
belgilaydi. Yalpi talab biror bir mamlakatning Yalpi ichki maxsulotga bo lgan talabdir.
ʻ
Yalpi talab ( inglizcha : Aggregate demand ) — iqtisodda yakunlangan mahsulotlar va
xizmatlar uchun ma lum bir paytda va narxda bo lgan umumiy talab.
ʼ ʻ [1]
Yalpi talab barcha
mumkin bo lgan narx darajalarida sotib olinadigan mahsulotlar va xizmatlar qiytmatini
ʻ
belgilaydi. Yalpi talab biror bir mamlakatning Yalpi ichki maxsulotga bo lgan talabdir.
ʻ
Yalpi taklif.
Yalpi taklif – iqtisodiyotda har qanday mumkin bo lgan narxlar darajasida ishlab
ʻ
chiqaruvchilar ishlab chiqarishga tayyor bolgan milliy ishlab chiqarishning real hajmi.
Ishchi kuchi taklifi

Ishchi kuchi taklifi – bu muayyan vaqtda ish haqining tarkib topgan darajasida
ishga yollanishga tayyor bo`lgan mehnatga layoqatli ishchi kuchi miqdori. Ishchi kuchi
taklifi mehnat qilish yoshidagi turli kasb va mutaxassislikka ega bo`lgan kishilarning
ishlashga bo`lgan layoqatini namoyon etadi. Ishchi kuchi taklifi – bu ish haqining muayyan
darajasi hamda ishga yollashning muayyan shart-sharoitlarida mehnatga layoqatli ishchi
kuchining o`z kasbi, mahorati va boshqa xususiyatlariga mos ravishda ishlashga ehtiyojidir.
U ishchi kuchining demografik va kasb tayyorgarligi xususiyatlariga bog`liq bo`lib, ishchi
kuchini takror ishlab chiqarishni ta `minlash maqsadida uni sotish (ayirboshlash) holati
orqali namoyon bo`ladi. Ishchi kuchiga bo`lgan talab va taklifni muvofiqlashtirish uchun
ishchi kuchi bozori infratuzilmasini rivojlantirish, o`quv muassasalari bitiruvchilarini ishga
joylashtirish va mintaqalarni rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqish masalalari bo`yicha
bandlikka ko`maklashuvchi tashkilotlarning o`quv yurtlari bilan hamkorligini yanada
k е ngaytirish bo`yicha tadqiqotlar olib borish mod е rnizatsiyalashning muhim yo`nalishidir.
Ishchi kuchi bozorida taklif mehnatga qobiliyatli kishilarning quyidagi muayyan
guruhlaridan iborat bo`ladi:
1.ishlamayotgan, lekin ish topishni istaydigan va faol ravishda ish qidirayotganlar; -
ish bilan band, biroq undan to`la ravishda qoniqmay , boshqa ishqidirayotganlar;
2.ishlayotgan, lekin tez orada ishidan mahrum bo`lib qolishi mumkinligi sababli
boshqa ish joyi qidirayotganlar.Ishchi kuchi bozorini tavsiflashdan oldin uning asosiy va
o`ziga xos tovari bo`lgan ishchi kuchining qiymati va iste `mol qiymati (nafliligi) to`g`risida
to`xtalib o`tish zarur. Ishchi kuchining qiymati nafaqat ishchining shaxsiy ehtiyojlarini
qondirish , balki ishchi kuchini takror ishlab chiqarish hamda uning sifatini oshirish
jarayonlarini, uning oilasini yetarli darajada ta `minlash uchun zarur bo`lgan barcha hayotiy
ne `matlarning qiymatini o`z ichiga oladi. Ishchi kuchi qiymati o`zgaruvchan ko`rsatkich
bo`lib, u turli omillar ta `sirida oshib yoki pasayib turishi mumkin. Ishchi kuchi qiymatini
oshiruvchi omillar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: ish kunining uzaytirilishi , mehnat
intensivligining oshishi; turli xil tabiiy va tarixiy sharoitlar , fan-texnikaning rivojlanishi,
o`qish va kasbiy bilimlar olishga sarflarning ko`payishi va h.k. Ishchi kuchi qiymatini
pasaytiruvchi asosiy omil bo`lib ishlab chiqarish sohasidagi ijtimoiy mehnat
unumdorligining o`sishi hisoblanadi. U ishchi va uning oilasi ehtiyojlarini qondiruvchi
hayotiy vositalar qiymatining pasayishiga olib keladi.

Kadrlar malakasi
1. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash mutaxassislarning kasb
bilimlari va ko`nikmalarini yangilash hamda chuqurlashtirishga qaratilgan.
2. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash tartibi, davriyligi tegishli
vazirlik idora tomonidan belgilanadi . Qonun hujjatlari bilan ayrim soha vakillarining
malakasini oshirish va qayta tayyorlashga qo`yilgan talablar belgilanib qo`yilishi mumkin.
3. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash ta `lim muassasalaridagi
o`qish natijalariga ko`ra davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi guvohnoma yoki
sertifikat topshiriladi.
Iqtisodiyot sohasidagi mutaxassislarni qayta tayyorlash va ularning malakasini
oshirish
Bank, moliya, soliq tizimlari va iqtisodiyotning real sektori tarmoqlaridagi
tashkilotlarning boshqaruv kadrlari va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning
malakasini oshirish bank-moliya akademiyasida amalga oshiriladi.
Qayta tayyorlash
Boshqaruv kadrlari va mutaxassislarni qayta tayyorlash buyurtmachilarning
tashabbusiga ko`ra tashkil etiladi.
1. Boshqaruv kadrlari va mutaxassislarni asosiy ishidan ajralgan (kunduzgi) holda
qayta tayyorlanadi .
2. Qayta tayyorlash muddati 16 haftani (2 haftalik tajriba orttirishni hisobga olgan
holda, o`quv yuklamasining jami 576 soatdan kam bo`lmagan hajmda) tashkil etadi.
3. Qayta tayyorlash kursini o`zlashtirgan va yakuniy attestatsiyadan muvaffaqiyatli
o`tgan tinglovchilarga diplom beriladi .
4. Qayta tayyorlash ikkinchi oliy ta `lim hisoblanmaydi .
Malaka oshirish

Malaka oshirish ishlarini tashkil etish buyurtmachi talabiga asosan asosiy ishdan
ajralgan holda tashkil etiladi.
1. Boshqaruv kadrlari va mutaxassislari malakasini oshirish ishdan ajralgan holda
ko`pi bilan 4 hafta ( 144 soat ) etib belgilanadi.
2.Malaka oshirish muddatlari, o`quv rejasi va fan dasturlari buyurtmachi bilan
kelishiladi hamda akademiya rektori tomonidan tasdiqlanadi .
3.Malaka oshirish kursidan muvaffaqiyatli o`tgan tinglovchilarga sertifikat beriladi .
2.2 Ishsizlikning tabiiy darajasi.Ouken qonuni .
Barcha mavjud resurslardan to liq foydalanish yoki ishsizlikning tabiiy darajasiʻ
holatida iqtisodiyotda yaratilishi mumkin bo lgan mahsulot hajmini iqtisodiyotning ishlab
ʻ
chiqarish potensiali deb ataladi. Mamlakatning ishlab chiqarish potensiali potensial YaIM
ko rsatkichi bilan o lchanadi.Makroiqtisodiy
ʻ ʻ beqarorlik tufayli , iqtisodiy pasayish davrida
mamlakat o z iqtisodiy potensialini to liq
ʻ ʻ ishga solmasdan , yaratilgan haqiqiy YaIM hajmi
(Yh) potensial YaIM (Yp) hajmidan ortda qoladi. Ya `ni YaIMning uzilishi (YUZ) ro y
ʻ
beradi. Potensial YaIM deganda mamlakatdagi ishlab chiqarish resurslaridan to liq
ʻ
foydalanilgan sharoitda mumkin bo lgan ishlab chiqarish hajmi tushuniladi. Potensial
ʻ
YaIM*ni hisoblashda mamlakatda ishsizlik mutlaqo yo q
ʻ deb emas , balki mavjud , biroq u
tabiiy darajada , deb hisoblanadi. Ishsizlik darajasining oshishi natijasida iqtisodiyot potensial
YaIM hajmini ololmaydi. Shu sababli mamlakat miqyosida ishsizlikni uning tabiiy
darajasida saqlash va tartibga solish iqtisodiy jihatdan katta ahamiyatga ega. Ishsizlikning
haqiqiy darajasi uning tabiiy darajasidan qanchalik yuqori bo lsa, YaIM uzilishi shuncha
ʻ
ko p bo ladi. Shuning uchun ham potensial hajmdagi YaIM* haqiqiy YaIM dan katta
ʻ ʻ
bo ladi.Ishsizlik darajasi va YaIM uzilishi o rtasidagi miqdoriy nisbatni ingliz iqtisodchisi
ʻ ʻ
Artur Ouken matematik holda isbotlab bergan. Shuning uchun bu qonun , Ouken qonuni
deyiladi. Qonunning mohiyati shundan iboratki , agar ishsizlikning haqiqiy darajasi uning
tabiiy darajasidan bir foizga oshib ketsa , ya `ni davriy ishsizlik 1 foizni tashkil etsa milliy
iqtisodiyot YaIMni ikki yarim foizga kam yaratadi. YaMMning pastroq darajasi o z
ʻ
navbatida , ishlab chiqarishda qatnashuvchilar daromadlarining nisbatan kamroq bo lishini va
ʻ
iqtisodiyotning kelgusi taraqqiyotini investitsiyalash imkoniyatlari qisqarishini

bildiradi . Ouken qonuni ishsizlikning turli darajalaridagi mahsulot yo qotishlari hajminiʻ
aniqlash imkonini beradi. Hozirgi kunda β koeffitsiyenti deb atalgan bu koeffitsiyent miqdori
2 foizdan 3 foiz oralig ida deb hisoblanadi
ʻ . Ouken qonunini formulada quyidagicha tasvirlash
mumkin :
OUKEN QONUNI – iqtisodiy faollik va ishsizlik o `rtasida miqdoriy bog `liqlikni aks
ettiradi. Agarda aslidagi ishsizlik darajasi uning tabiiy darajasidan 1 % oshsa, unda YaMM
orqada qolishi 2,5% ni tashkil etadi. Masalan, ishsizlikning tabiiy darajasi 6% sharoitida
ishsizlik darajasi 9,5%. Unda 9,5 – 6,0 = 3,5%; 3,5*2,5 = 8,75%. Ishsizlikning ko `payishi
natijasida YaMMning orqada qolishi 8,75% ni tashkil etadi yoki ishsizlik tabiiy darajadan
past bo `lmaganda, YaMM aslidagiga nisbatan 8,75% ko `p bo `lar edi. Shu qonunga
muvofiq YaMM hajmining har yili 2,7% ga ortishi ishsizlikni doimiy darajada ushlab
turishga imkon beradi. YaMMning 2% ortishi ishsizlar sonini 1% ga kamaytiradi.
Ishsizlik darajasi — ishsiz ishchi kuchining foizi. Bu ortda qolayotgan ko rsatkich
ʻ
bo lib, u odatda o zgaruvchan
ʻ ʻ iqtisod iy sharoitlarni kutishdan ko ra ko tariladi yoki tushadi. ʻ ʻ
Iqtisodiyot yomon ahvolda va ish o rinlari tanqis bo lsa, ishsizlik darajasi oshishi kutilishi
ʻ ʻ
mumkin. Iqtisodiyot sog lom sur `atlarda o sganda va ish o rinlari nisbatan ko p bo lsa,
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
uning pasayishi kutilishi mumkin .
ISHSIZLIKNING TABIIY DARAJASI – real va potensial yalpi milliy mahsulotning
o`sishi bir-biriga mos keladigan iqtisodiy rivojlanish davri oraliqlariga xos bo `lgan ishsizlik
darajasi. U iqtisodiy rivojlanishning haqiqiy va strukturaviy ishsizlik ko `rsatkichlari
yig`indisi sifatida ham hisoblanishi mumkin. Shuningdek, NARU (natural rate of
unemloyment) atamasi ishsizlikning o `smaydigan darajasi ko `rsatkichi tarzida ham qo
`llaniladi. Bu ko`rsatkich ijtimoiy jihatdan nisbatan neytral bo `lib, inflyatsiyaning turg `un,
barqaror darajalari hamda real va potensial yalpi milliy mahsulot (YaMM) mos tushgan
holatidagi ishsizlik darajasini aks ettiradi .
Potensial yalpi maxsulot .
Potentsial YaIM - Bu yalpi ichki mahsulot, ammo aholining to `liq ish bilan ta `minlanishi
asosida hisoblanadi. Bu erda ta `kidlash joizki, ushbu ko `rsatkichni hisoblashda iqtisodchilar
quyidagilarni hisobga olishadi omil ishsizlikning tabiiy darajasi sifatida, u to `liq ish bilan ta

$`minlanishda qanday bo `lar edi. Hech bo `lmaganda bitta mamlakat iqtisodiyoti ishlashni istagan va bajara oladigan har bir kishi uchun etarli ish o `rinlari bo `lishi mumkin bo `lgan sharoitlarni yaratishga qodir emasligi ehtimoldan yiroq emas. Bir nechta ijtimoiy jihatlar ham ishsizlik darajasiga ta `sir qiladi. To `liq bandlik - bu iqtisodiyotning holati tsiklik ishsizlik yo `q, fraksiyonel va tarkibiy ishsizlik esa ishsizlik umumiy darajasiga qo `shiladi. Potentsial YaIM hajmini hisoblash Buning uchun siz ishsizlik darajasini hisobga olishingiz kerak. Birinchi marta bu qiymat matematik jihatdan bitta tomonidan tasdiqlandi amerikalik iqtisodchi - Artur Oaken. O `zining hisob-kitoblari asosida u qonunni ishlab chiqdi, unga ko `ra, agar haqiqiy ishsizlik darajasi tabiiy darajadan 1% yuqori bo `lsa, u holda YaIM indikatoridagi kechikish 2,5% ni tashkil qiladi. Bu qonun iqtisodiyotda qabul qilingan va koeffitsient Ouken 2,5 ga teng. Ta `kidlash joizki, potentsial YaIMni hisoblashda narxlar indeksi hisobga olinmaydi, ammo ishsizlikning barcha turlari (tsiklik, ishqalanish va strukturaviy) hisobga olinadi. Iqtisodiy adabiyotlarda potentsial YaIM odatda Y harfi va undan keyin yulduzcha * yoki apostrof bilan belgilanadi `. Shunday qilib Y * \u003d Y / 1-k * (u-u *) Y - real YaIM, k - Okun koeffitsienti, u - haqiqiy ishsizlik darajasi, u * - tabiiy ishsizlik darajasi, (u-u *) - tsiklik ishsizlik darajasi. 3 BOB-Ishsizlikni kamaytirish bo `yicha chora tadbirlar. 3.1 Ishsizlikni kamaytirish bo `yicha chora tadbirlar.$