Информация о документе

Цена 25000UZS
Размер 942.7KB
Покупки 0
Дата загрузки 05 Ноябрь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

univer cafe

Дата регистрации 27 Январь 2024

93 Продаж

Aksiyadorlik jamiyatlarida korporativ boshqaruv samaradorligini baxolash

Купить
Aksiyadorlik jamiyatlarida korporativ boshqaruv samaradorligini baxolash Mundarija: Kirish. ........................................................................................................................................................... 2 I.Bob.Aksiyadorlik jamiyatining moliyaviy boshqaruv samaradorligini oshirish ........................................... 4 1.1.Aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatida moliyaviy menejmentni tashkil etish samaradorligini oshirish masalalari .................................................................................................................................................... 4 1.2.Aksiyadorlik jamiyatlari moliyaviy ta’minotini boshqarish va samaradorligini oshirish yo‘llari ............ 10 II.Bob.Aksiyadorlik jamiyatlarining moliyaviy boshqaruv strategiyasi ........................................................ 14 2.1.Aksiyadorlik jamiyatlarining korporativ moliyaviy strategiyasi va ularning moliyaviy holati tahlili ...... 14 2.2.Aksiyadorlik jamiyatlarini kapital bozoridagi ishtrokini takomillashtirish istiqbollari ........................... 24 Xulosa ........................................................................................................................................................ 31 Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati ............................................................................................................. 32 Kirish. Mavzuning dolzarbligi: Hozirgi globallashgan dunyoda aksiyadorlik jamiyatlarining moliyaviy ta’minotini boshqarish biznes samaradorligi va muvaffaqiyati uchun tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Aksiyadorlik jamiyatlari mulkchilik shakli sifatida o‘z investorlariga aktsiyalarni chiqaradigan tashkilotlardir. Ushbu kompaniyalar o‘z faoliyatini moliyalashtirish, yangi loyihalarga sarmoya kiritish va biznesini kengaytirish uchun doimiy mablag‘lar oqimini talab qiladi. O‘zbekiston Respublikasining 2014-yil 6-maydagi 370-sonli “AKTsiyadorlik jamiyatlarini va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonunining 3-moddasiga asosan aksiyadorlik jamiyati ustav fondi (ustav kapitali) bo‘lib, u aksiyadorlarning aksiyadorlik jamiyatiga nisbatan huquqlari ma’lum miqdordagi tasdiqlangan aksiyalarga bo‘lingan tijorat tashkiloti aksiyadorlik jamiyati (keyingi o‘rinlarda jamiyat deb yuritiladi) deb e’tirof etiladi. Jamiyat yuridik shaxs bo‘lib, o‘zining mustaqil balansida hisobga olinadigan alohida mol-mulkka, shu jumladan ustav fondiga (ustav kapitaliga) biriktirilgan mol-mulkka ega, o‘z nomidan mulkiy va shaxsiy nomulkiy huquqlarga ega bo‘lishi mumkin. majburiyatlarni bajarish, sudda da’vogar va javobgar bo‘lish. Jamiyat davlat ro yxatidan o tkazilgan paytdan boshlab yuridik shaxsʻ ʻ maqomiga ega bo ladi. Jamiyat, agar uning ustavida boshqacha qoida nazarda ʻ tutilgan bo‘lmasa, cheklanmagan muddatga tashkil etiladi. Jamiyat O‘zbekiston Respublikasi hududida va undan tashqarida bank hisob raqamlari ochish huquqiga ega. Kompaniya tashkiliy-huquqiy shaklini ko‘rsatuvchi to‘liq firma nomiga ega bo‘lishi va qisqartirilgan firma nomiga ega bo‘lishi mumkin. Jamiyat o‘zining firma nomi davlat tilida to‘liq yozilgan va joylashgan joyi ko‘rsatilgan dumaloq muhrga ega bo‘lishga haqli. Muhrda kompaniya nomi bir vaqtning o‘zida istalgan boshqa tilda ko‘rsatilishi mumkin. Jamiyat o‘z nomi, gerbi yozilgan shtamplar va blankalarga, shuningdek belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazilgan tovar belgisiga hamda fuqarolik bitimlari, tovarlar, ishlar va xizmatlar ishtirokchilarining shaxsiy belgilarini aks ettiruvchi boshqa vositalarga ega bo‘lishga haqli. Jamiyatning joylashgan joyi, agar jamiyat ustavida boshqacha qoida nazarda tutilgan bo‘lmasa, davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan joy bo‘yicha belgilanadi. Jamiyatda aloqa o‘tkaziladigan pochta manzili va elektron pochta manzili bo‘lishi kerak. Jamiyat yuridik shaxslarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish organlariga (keyingi o‘rinlarda ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organ deb yuritiladi) o‘zining joylashgan joyi (pochta manzili) va elektron pochta manzili o‘zgarganligi to‘g‘risida yozma bildirishnoma yuborishi shart yoki aksiyadorlar e’lonlar orqali xabardor qilinishi shart. ommaviy axborot vositalari.[1] Zamonaviy korporatsiyaning dastlabki shakli aktsiyadorlik jamiyati edi. Aksiyadorlik jamiyati - bu uning aktsiyadorlariga tegishli bo‘lgan kompaniya. Har bir aktsiyador sotib olgan aktsiyalari soniga ko‘ra ulushga ega bo‘ladi. I.Bob.Aksiyadorlik jamiyatining moliyaviy boshqaruv samaradorligini oshirish 1.1.Aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatida moliyaviy menejmentni tashkil etish samaradorligini oshirish masalalari Moliyaviy-iqtisodiy globallashuv va jahon iqtisodiyotidagi keskin raqobat sharoitida investitsiyalarga bo’lgan talab oshib bormoqda. Shundan kelib chiqqan holda rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlardagi har bir korporativ tuzilma nafaqat milliy moliya bozoridan, balki xalqaro moliya bozorlaridan ham kapital jalb qilish orqali moliyaviy ta’minot masalasini hal qilishga va faoliyatini xalqaro darajada kengaytirishga intilmoqda. Mulkchilik shakllarining turli-tumanligi va ularning huquqiy jihatdan tengligi milliy iqtisodiyotda bozor munosabatlari qaror topishining eng muhim sharti hisoblanadi. Buning natijasida tobora keng ko`lamda faoliyat yuritayotgan korporativ tuzilmalarni samarali boshqarish va rivojlantirish dolzarb masalalardan biriga aylandi. Shu nuqtai nazardan mamlakatimizda aksiyadorlik jamiyatlarining yanada rivojlanishini ta`minlash samarali moliyaviy menejment tizimini joriy etishni taqozo etadi. Mamlakatimizdagi deyarli barcha ishlab chiqarish ob`ektlari aksiyadorlik kompaniyalari prinsipi bo`yicha tashkil etilgan, ammo ular o`z maqomiga qay darajada mos holda faoliyat yuritmoqda va o`z huquqlaridan foydalanmoqda degan savolni o`zimizga berib ko`raylik. Aksiyadorlik kompaniyalari o`zlarining bozor munosabatlariga mos maqomiga muvofiq faoliyat yuritishi uchun yana qanday mexanizmlarni harakatga kelitirish zarur. Ushbu yo`nalishdagi vazifalarni hal etishda modernizatsiya qilinayotgan yirik aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy menejmentni tashkil etish tizimini takomillashtirish muhim rol o`ynaydi. Milliy iqtisodiyotimizda bozor infratuzilmasining yirik korporativ bo`g`inlaridan hisoblangan aksiyadorlik jamiyatlarini rivojlanib borayotganligi mazkur tuzilmalar amaliyotiga zamonaviy boshqaruv usullarini joriy etish, ularning keng qamrovli faoliyatini aniq strategik maqsad atrofida birlashtirish chora-tadbirlarini jadal ravishda amalga oshirishni taqozo etmoqda. Aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy menejmentni tashkil etish yakka tartibdagi va jamoa shaklidagi sub`ektlar faoliyatini umumlashtirgan shaklini ifodalaydi. Bu jarayon ishlab chiqarishni boshqarishning yangi mazmundagi mahsuli bo`lib, ijtimoiy transformatsiyalashgan, hozirgi zamon munosabatlarni vujudga keltiruvchi murakkab munosabatlar jarayonini ifoda etadi va bozor iqtisodiyoti talablariga to`liq javob beradi, deb hisoblash mumkin. Aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy menejmentni tashkil etishning o`ziga xos xususiyatlarini aniqlash, O`zbekiston Respublikasi uchun muhim bo`lib hisoblanayotgan korporativ boshqaruvni rivojlanitirish hozirgi sharoitda dolzarb masalardan biri hisoblanadi. Shuni inobatga olib xorijiy davlatlardagi korporativ boshqaruvni tashkil etish, uning boshqaruv jabhalari va mexanizmlarini, tashkiliy tarkiblari o`rganilgan va shu asosida boshqaruv qarorlarini qabul qilish, strategik yo`nalishni istiqbollashtirish va korporatsiya moliyaviy mablag`larini boshqarishni tashkil etish mexanizmlari asoslab berilgan. Respublikada aksiyadorlik jamiyatlarining rivojlanishida oqilona moliyaviy menejmentni olib borilishi zarurdir. Ushbu holat esa ishlab chiqarish samaradorligini ta`minlash, ishlab chiqarishni kengaytirish uchun qo`shimcha moliyaviy resurslarni jalb qilish, manfaatdor sub`ektlar oldida iqtisodiy va ijtimoiy majburiyatlarni bajarishni ikki tomonlama amalga oshirilishini talab etadi. Aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy menejmentning to`g`ri yo`lga qo`yilishi xorijiy investorlarning respublika iqtisodiyotining rivojlanishi uchun zarur bo`lgan investitsiya qo`yilmalari miqdorining ko`payishini ta`minlaydi. O`zbekiston hududida to`liq chet el kapitali va korporativ boshqaruvning xorijiy usullariga asoslangan aksiyadorlik jamiyatlari muvaffaqiyatli faoliyat olib bormoqda. Mazkur xorijiy kompaniyalar tajribalarini chuqur o`rganishimiz va ularning tahlili asosida aksiyadorlik jamiyatlari uchun korporativ boshqaruvning namunaviy tuzilmalarini yaratishimiz, real iqtisodiyotning barcha tarmoq va sohalaridagi aksiyadorlik jamiyatlarining boshqaruv tizimini ayni shu asosda isloh qilgan holda, ularni amaliyotga faol joriy qilishimiz zarur. Allaqachon o`z umrini o`tab bo`lgan, boshqaruvningeski va yaroqsiz rejali-taqsimot tizimi va lavozimlar nomenklaturasidan qat`iy voz kechishimiz, bozor iqtisodiyoti talablariga javob beradigan tijorat direktori, moliya direktori, mijozlar bilan ishlash va xaridlar bo`yicha loyiha menejeri va boshqa yangi lavozimlarni xalqaro amaliyotga mos ravishda, ularning mansab majburiyati va vazifalarini aniq belgilagan holda, keng joriy etishimiz lozim.Iqtisodiyot vazirligi, Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi barcha manfaatdor tuzilmalar ishtirokida asosiy lavozim va kasblarning yangi klassifikatorini ishlab chiqishi kerak. Aynan ana shunday klassifikator bugungi yangi avlod professional kadrlarini tayyorlashning asosiy mezoniga aylanishi darkor. Bugungi kunda mamlakatimizda aksiyadorlik jamiyatlarini modernizatsiyalash, restrukturizatsiyalash va qayta tashkil etish jarayonlari jadal sur`atlarda olib borilmoqda. Ushbu jarayon dolzarb vazifaga aylangan bir vaqtda korxonalarni tuzilmaviy jihatdan qayta tashkil etish masalasi muhim ahamiyatga ega. Ma`lumki, har qanday aksiyadorlik jamiyatlari o`z faoliyati jarayonida bir necha bosqichlarni bosib o`tadi. Birinchi bosqich aksiyadorlik jamiyatlarini tashkil etish va tiklash jarayonidan iborat bo`lib, tegishli davlat hokimiyati organlarida (shahar yoki tuman hokimiyatlarida) ro`yxatdan o`tadi. Bu esa yangi xo`jalik yurituvchi sub`ektning yuzaga kelganligida dalolat beradi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat ro`yxatidan o`tgan korxonalarning aksariyati faoliyatining ilk davrida raqobatga bardosh berishi qiyin kechadi. Shu sababli, davlat milliy qadriyatlar va ustuvor yo`nalishlarga hamda moliyaviy imkoniyatlariga ko`ra kichik, qo`shma, xususiy va boshqa korxonalarni qo`llab-quvvatlaydi. Ba`zi bir aksiyadorlik jamiyatlari o`z o`rnini topish maqsadida rivojlanish jarayonlarida yangi ishlab chiqarish va funksional bo`limlar yaratish, samaradorlikni oshirish uchun yangi sexlar ochish yoki bo`limlarning o`zaro qo`shilishi natijasida tejamkorlikka erishish yo`llarini qidiradi. Shu o`rinda, aksiyadorlik jamiyatlarini qayta tashkil etish jarayoni ham, boshqaruvning tashkiliy tizimini o`zgartirish sifatida faoliyat yuritayotgan o`z faoliyatiga o`zgartirish kiritish yoki eski korxonaning yopilishi va yangisini ro`yxatdan o`tkazish doirasida yuz beradi. Korxonani qayta tashkil etishning maxsus shakli, mustaqil xo`jalik yurituvchi sub`ektlarni tuzilmaviy qayta tashkil etish yoki ularning mavjud huquqiy me`yorlarga amal qilishidan iborat. Tuzilmaviy qayta tashkil etishning mohiyati masalasida bir nechta nuqtai- nazarlar mavjud. Bozor iqtisodiyotida restrukturizatsiya – bu aksiyadorlik jamiyatlarining tuzilmaviy bo`linmalarini mustaqil balans va hisob raqamiga ega yuridik shaxs sifatida qayta tashkil etishdir, deb ta`riflangan. Aksiyadorlik jamiyatlarini restrukturizatsiyalash, ya`ni uni tuzilmaviy qayta tashkil etish, aktiv va passivlarini restrukturizatsiyalash orqali korxonaga zaruriy innovatsion loyihalarni amalga oshirish uchun etarli sharoit yaratish imkoniyatini beradi. Aksiyadorlik jamiyatlari tarzida tashkil etilgan korxonani restrukturizatsiyalash quyidagilarga yo`naltirilgan: - korxonaning umumiy investitsion jozibadorligini oshirish; - korxonaning raqobatda ustunligini inobatga oluvchiinnovatsion loyihalarni investitsiyalash mexanizmini yaratish; - nufuzli va innovatsion loyihalarni samarali boshqarishga to`sqinlik qiluvchi tashkiliy to`siqlarni bartaraf etish kabilar. Korxonani restrukturizatsiyalash jarayoni qayta tuzilgan firmaning bozor qiymatini oshirsagina, u muvaffaqiyatli kechishi mumkin. O`z navbatida, bunday holatga, agar firmani restrukturizatsiyalash, korxonaga raqobat ustunligini bera oladigan innovatsion loyihalarini amalga oshirish maqsadida qulay moliyaviy imkoniyat va tashkiliy sharoit yaratgan taqdirdagina erishish imkoni bo`ladi. Korxonaning bozor qiymatini oshirish, tashqi kapitalni jalb etish va qarzlarni restrukturizatsiyalashni rag`batlantirishi mumkin. Bu ayniqsa, moliyaviy inqirozga yuz tutgan korxonalar uchun o`ta muhim. Bunday holatda kreditorlar “qotib qolgan” qarzlarni ham restrukturizatsiyalashga rozilik bildiradi. Bunday restrukturizatsiyalash kreditni o`tkazish bo`yicha har ikki tomon kelishuvlarini bajarmagan va o`z xohishlariga ko`ra, rasmiy yo`l bilan qarzlarni kechiktirishni, albatta, bunday kechiktirishni qo`shimcha foizlarini nazarda tutgan holda so`ragan qarzdorlarga mo`ljallangan. Bunday vaziyatda kreditor, uzoq muddat “qotib qolgan” qarzni qo`shimcha foiz bilan qoplash evaziga qarzning yopilishini uzoq muddatgacha kutishga ham tayyor bo`ladi. Aksiyadorlik jamiyatlari moliyaviy siyosatida uning faoliyati samaradorligini oshirishga xizmat qilayotgan qaror qabul qilishning yangicha shakllari va usullari aynan moliyaviy menejment muhitining shakllanayotganligini ifodalaydi. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy boshqaruvni tashkil etish bosqichlarini nazariy va uslubiy jihatdan o`rgangan holda, aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy boshqaruvni tashkil etishni shakllantirish xususiyatlari va takomillashtirish yo`nalishlari bo`yicha xulosa va takliflar qisqacha quyidagilardan iborat: 1. Aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatini boshqarishning turli moliyaviy muammolari uzoq vaqtlardan buyon iqtisodchi-olimlar va amaliyotchilar diqqat markazidagi muhim masalalardan bo`lib kelsada, moliyaviy menejment asoslari O`zbekiston Respublikasida ham endigina shakllanmoqda. 2. Hozirgi sharoitda aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy faoliyatni tashkil etish muhim dastaklar - davlatning imtiyozli kreditlari, soliq imtiyozlari, kredit hisob-kitob tizimi mukammal soliq va ssuda foizi stavkalaridan samarali foydalanish orqali ishlab chiqarish-xo`jalik faoliyatini yaxshilashga tegishli ta`sir o`tkazishi lozim; 3. Iqtisodiyotni liberallashtirish sharoitida aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy menejmentni samarali tashkil etishda ularning moliya-xo`jalik faoliyatida fan-texnika taraqqiyoti yutuqlarini qo`llash, innovatsion faoliyatni tashkil etish va rivojlantirish tadbirlari rag`batlantirilishi lozim; 4. Iqtisodiyotni liberallashtirish sharoitida aksiyadorlik jamiyatlarining malakali kadrlar bilan ta`minlash, ularning malakasini oshirish kabi zaruriy ehtiyojlar undagi ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish siyosatini qayta ko`rib chiqishni, tegishli maqsadlarga zarur mablag`larni qidirib topishni talab etadi. 5. Aksiyadorlikjamiyatlari ixtiyoridagi pul mablag`larining maqsadli ishlatilishi, tovar-moddiy boyliklar butligining ta`minlanishi va aylanma mablag`lar aylanuvchanligini jadallashtirish maqsadida moliyaviy nazorat zarur. 6. Bizning fikrimizcha, inflyatsiya sur`atlarining aksiyadorlik jamiyatlarimoliyaviy holatiga ta`siri sezilarli bo`lganligi tufayli aksiyadorlik jamiyatlari moliyaviy menejerlari inflyatsiya jarayoni oqibatlarining takror ishlab chiqarishning moliya-qiymat nisbatlariga, moliyaviy resurslarning qayta taqsimlanishiga hamda daromad va xarajatlarning shakllanishiga ta`sirini doimiy tarzda hisobga olishlari, moliyaviy taxminlar to`zishda ko`rsatkichlarni tegishli o`zgarishlar bilan baholashlari lozim. 7. Aksiyadorlik jamiyatlari tomonidan moliyaviy boshqaruvni tashkil etishlari davomida quyidagi kamchiliklarga yo`l qo`ymoqdalar: vaqtinchalik natijalarga ko`proq intilish va shuning uchun istikbolli˗ yondashuvning ahamiyatsizligi; aksiyadorlik jamiyatlari boshliqlarining tarakkiyotning muhim ˗ yo`nalishlarini ishlab chiqish va asoslash jarayonidagi bilimi va istagining cheklanganligi tufayli bundagi passiv ishtiroki; boshqaruvchilarning moliyaviy faoliyatning yangi imkoniyatlariga, kor- ˗ xona faoliyati xususiyatlarini hisobga olgan holda uning muhim sohalariga menejment tamoyillarini joriy etishga tayyorgarlik holatining past darajasidir. 8. Aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy menejmentini samarali tashkil etishda rivojlangan chet mamlakatlarda faoliyat yurituvchi korxonalarda shakllangan moliyaviy menejmentni tashkil etish tajribalaridan keng foydalanish maqsadga muvofiqdir. 9. Tahlil natijalari ko`rsatishicha, korxonalar to`lovga layoqatsizligi ishlab chiqarish sohasidagi, bozor muhiti sohasidagi, to`lov-hisob-kitob tizimi sohasidagi kamchiliklar va omillar bilan bog`liqdir. Korxona moliyaviy menejeri har qaysi omil ta`sirining dinamikasini hisobga olishi, ishlab chiqarish sohasidagi va boshqaruv uslubiga xos kamchiliklarni bartaraf etish chora-tadbirlarini ko`rish lozimdir. 10. Moliyaviy iqtisodiy inqiroz sharoitida moliyaviy faoliyatni boshqarishni tashkil etish aksiyadorlik jamiyatlarining samarali faoliyatini, taraqqiyotini rag`batlantirishi lozim. Moliyaviy menejmentdan samarali foydalanish aksiyadorlik jamiyatlarining iqtisodiy hayotida yangicha qadriyatlar tizimini vujudga keltiradi, uning rivojlanish istiqbollari va qonuniyatlarini o`zgartiradi. Aksiyadorlik jamiyatlari moliyaviy siyosatida uning faoliyati samaradorligini oshirishga xizmat qilayotgan qaror qabul qilishning yangicha shakllari va usullari aynan moliyaviy menejment muhitining shakllanayotganligini ifodalaydi. 1.2.Aksiyadorlik jamiyatlari moliyaviy ta’minotini boshqarish va samaradorligini oshirish yo‘llari Jismoniy shaxs yoki hatto davlat to‘lash uchun juda qimmat bo‘lgan loyihalarni moliyalashtirish uchun aktsiyadorlik firmalari tashkil etiladi. Aksiyadorlik jamiyatining aktsiyadori o‘z daromadining bir qismini olishni kutadi. Bu qo‘shimcha imkoniyatlar va ko‘proq moslashuvchanlikni ta’minlashi mumkin. XXI asrda Aksiyadorlik jamiyatlarini moliyaviy holatini boshqarish va uning kelgusidagi samaradorligini oshirish yo‘llarini yaxshi tushunib olish uchun biz mamlakatimizda eng yirik AJlar moliyaviy holati bilan tanishib tahlil qilamiz. O‘zbekiston respublikasida eng yirik AJlardan biri bo‘lagan “Kvarts” AJning moliyaviy holati bilan quyidagi diagramma orqali tanishishimiz mumkin. 1-diagramma. “Kvarts” AJ ning moliyaviy ko‘rsatkichlari tahlili. Manba: https://kvarts.uz/ sayt ma’lumotlari asosida muallif tamonidan shakillantirildi. Yuqoridagi ma’lumotlar asosida biz ko‘rishimiz mumkinki “Kvarts” AJ moliyaviy ko‘rsatkichlari 2019-2022 yillar oralig‘ida ancha yaxshilangan. Xossatan, 2019-yilda, sof foydaning ulushi 32.94 million so‘mni tashkil qilgan bo‘lsa bu ko‘rsatkich 2020-ylga kelib 20.23 million so‘mga tushgan, bunda asosan butun dunyoda keng tarqalgan “Covid-19” koronavirus infeksiyasini sabab qilishimiz mumkin bo‘ladi. Bu infeksiya orqali butun dunyo iqtisodiyoti pasayishga yuz tutdi, barcha mamlakatlar birin ketin o‘z iqtisodiyotini himoya qilish chora tadbirlarini ko‘rishlariga qaramay infeksiya butun dunyoga tarqaldi va o‘zining juda katta zarali oqibatlarini ko‘rsatdi. 2021-yil ikkinchi kvartali natijalariga ko‘ra “Kvarts” AJ moliyaviy ko‘rsatkichlari juda pastga tushdi va sof foydaning ulushi 10.59 million so‘mga yetdi. Ammo, 2022-yilning ikkinchi kvartalida korxonaning sof foydasi juda shiddatli o‘sdi va 66.70 million so‘mni tashkil qildi. “Kvarts” AJning yana bir asosiy moliyaviy ko‘rsatkichlaridan biri bo‘lmish korxona majburiyatlari 2019-yilda 12.36 million so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, 2020-yil yakunida bu ko‘rsatkich 559.84 million so‘mga ko‘tarildi. Korxonaning majburiyatlarining bu darajada ko‘tarilishiga sabab sifatida dunyoda keng tarqalgan “Covid-19” koronavirus infeksiyasini aytishimiz mumkin bo‘ladi. 2021-yil oxirida korxona majburiyatlari jami 694.62 million so‘mni tashkil etdi, lkin 2022-yil oxiriga bu ko‘rsatkich sezilarli darajada pasaydi va 508.19 million so‘mga tushdi. “Kvarts” AJning uchunchi eng asosiy moliyaviy ko‘rsatkichlaridan biri bu korxonaning xususiy kapitali ko‘rsatkichidir. Xususan, 2019-yil oxiriga nisbatan korxonaning jami xususiy kapital miqdori 302.44 million so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, 2020-yilga kelib bu 356.72 million so‘mga chiqqan, va 2021-yilda 381.13 million so‘m, 2022-yil oxiri natijasiga ko‘ra 403.28 million so‘mga ko‘tarilish yuz bergan. Aksiyadorlik jamiyatining yuqorida berilgan moliyaviy natijalarida biz shu aytishimiz mumkinki korxona kelajakda o‘zining ulkan istiqbollariga rishish uchun yetarli tajriba va moliyaviy resurslarga ega. “KVARTS” AJ – 1975 yilda o‘z faoliyatini boshlagan bo‘lib, listlangan oyna, shisha banka, butilka, avtomobil sanoati uchun oyna va o‘tga chidamli materiallar ishlab chiqaruvchi O‘zbekistondagi yirik va yetakchi korxona hisoblanadi. “Kvarts” AJ shisha banka ishlab chiqish bo‘yicha O‘zbekiston respublikasi ichki bozorining qariyb 95%, qurilish oynasi ishlab chiqish bo‘yicha qariyb 60%, shisha butilka ishlab chiqish bo‘yicha 50% ulushini egallagan bo‘lib, AJning eng yirik aksiyadorlari bu ustav kapitalining 87.9% ga egalik qiluvchi O‘zbekiston respublikasining davlat vakili sifatida Davlat mulkini boshqarish markazi qolgan qismini esa jismoniy shaxslar tashkil etadi. Korxonaning rasmiy web sahifasida berilgan ma’lumotlarga ko‘ra 2021-yilda korxona 54.7 milliard so‘m miqdoridagi pulni korxonani rivojlantirish maqsadida qayta investitsiya qilgan.[3] Ma’lum qilinishicha, 2020-yilda O‘zbekistonda eng ko‘p soliq to‘lagan korxonalar o‘nligi e’lon qilindi. Yirik soliq to‘lovchilar o‘tgan yilda 836 ta bo‘lgan bo‘lsa, joriy yildan ularning safi kengayib, umumiy soni 1 120 taga yetdi. O‘tgan 2020-yil yakunlariga ko‘ra, respublika miqyosida jami soliq tushumlari miqdori 103,6 trln so‘mni tashkil etgan. Ma’lumot o‘rnida aytish mumkinki, shundan 67,7 trln so‘m miqdordagi soliq tushumlari aynan yirik soliq to‘lovchilar tomonidan amalga oshirilgan. 2020-yil yakuniga ko‘ra, eng ko‘p soliq tushumlarini amalga oshirgan yirik soliq to‘lovchilar TOP-10 taligi quyidagicha ko‘rinish oldi: 1. «Navoiy kon-metallurgiya kombinati» davlat korxonasi 2. «Olmaliq kon-metallurgiya kombinati» AJ 3. «O‘ztransgaz» AJ 4. «O‘zbekneftgaz» AJ 5. «O‘ZBAT» AJ QK 6. «Lukoil» 7. «O‘zavto Motors» AJ 8. «O‘zbektelekom» AJ 9. «Hududgazta’minot» AJ 10. Buxoro neftni qayta ishlash zavodi MChJ. 1-rasm. 2020-yil yakuniga ko‘ra O‘zbekiston respublikasida eng ko‘p miqdorda soliq to‘lovchilar o‘nligi. Manba: https://Xabar.uz/ sayti. Shuningdek, Aksiyadorlik jamiyatlarining kapital boshqaruv samaradorligini oshirish aksiyadorlik jamiyatlarining investisiya imkoniyatlari tahlil qilishni, kapital tarkibini va investisiyalardan kutilayotgan minimal darajadagi daromadni aniklash imkoniyatini beradi. Shuningdek, aksiyadorlik jamiyatlarining kapital kapital boshqaruvi samaradorligi oshishi mazkur aksiyadorlik jamiyatlariga kuyidagi imkoniyatlarni beradi.[4] Birinchidan, aksiyadorlik jamiyatlarining moliya bozoridagi kapitallashuv darajasini aniqlash bilan birga, kompaniyaning kapital qiymatini aniqlashda hamda aksiyadorlik jamiyati kapitalining maqbul tarkibini aniqlash imkonini beradi. Ikkinchidan, aksiyadorlik jamiyatlarining kapitalidan kutilayotgan daromadning darajasini aniqlash imkoniyatini paydo bo‘lib, bu esa o‘z o‘rnida maxalliy va xorijiy investorlar uchun investisiya qilishdan oldin investisiyaning minimal daromadliligi darajasini aniqlash vazifasini bajaradi. Uchinchidan, aksiyadorlik jamiyatining kapital boshqaruv samaradorligini oshirish korporativ boshqaruv amalyoti darajasini yanada rivojlantirishi bilan bir qatorda, aksiyadorlik jamiyatlari kapitalining risk darajasini aniqlash imkoniyatini beradi. II.Bob.Aksiyadorlik jamiyatlarining moliyaviy boshqaruv strategiyasi 2.1.Aksiyadorlik jamiyatlarining korporativ moliyaviy strategiyasi va ularning moliyaviy holati tahlili Ma’lumki, bozor munosabatlari sharoitida har bir xo’jalik yurituvchi subyekt, xususan, aksiyadorlik jamiyatlari ham kuchli raqobat sharoitiga moslashishi, bozorda o’z o’rnigi ega bo’lishi va uzoq yillar mobaynida samarali faoliyat yuritishi uchun uzoqni ko’zlangan va tashqi vositalar o zgaruvchanligi sharoitidaʻ uzoq muddatli moliyaviy maqsadlarni shakllantirish, ular muvaffaqiyatini ta’minlashning eng samarali yo llarini tanlash, moliyaviy resurslarni shakllantirish ʻ va ulardan foydalanish yo nalishlarini samarali tashkil etish yo lida moliyaviy ʻ ʻ faoliyat va moliyaviy munosabatlarni rivojlantirishning barcha asosiy yo nalishlarini belgilab olishi zarur. bugungi kunda iqtisodiy rivojlangan ʻ mamlakatlarda, ayniqsa, sanoat sohasida mulkchilikning bunday shakli muhim o’rin tutadi. Korxonalar faoliyati davomida moliyaviy munosabatlarning to’g‘ri tashkil etilishi qo’yilgan maqsadga erishishda muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Shundan kelib chiqqan holda asosiy e’tiborni korxonalar moliyasini boshqarishni to’g‘ri tashkil etishga qaratish maqsadga muvofiq. Korporativ moliyani boshqarishni to’g‘ri tashkil etish esa bevosita korporativ moliyaviy strategiyaga bog‘liq. Aynan shu xususiyati bilan korporativ moliyaviy strategiyaning o’rni muhim ahamiyat kasb etadi. Korporativ koliyaviy strategiya iqtisodiy faoliyat sub’ektlarning kelajakdagi faoliyat barqarorligi ta’minlab beradi. Shuningdek, ham makro darajada ham mikro amalga oshiriladigan istalgan masala ijobiy hal bo’lishi uchun oldindan strategik rejalar ishlab chiqish va ularni samarali amalga oshirish zarur. Respublikamizda korporativ tuzilmalarning eng keng tarqalgan turlaridan biri sifatida aksiyadorlik jamiyatlari keltiradigan bo’lsak, 2017-yil 1-yanvar holatiga respublikamizda faoliyat ko’rsatayotgan aksiyadorlik jamiyatlari soni 659 tani tashkil etgan bo’lsa, keying yillarda ularning soni 613 gacha qisqargan bo’lib, buning sababi sifatida aksiyadorlik jamiyatlari soni pasayishiga qo’yilgan talablar yuqoriligini ko’rsatish mumkin. Shuningdek samarasiz ishlayotgan aksiyadorlik jamiyatlarining tugatilayotganligi bilan izohlashimiz mumkin.. O’zbekistonda mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning asosiy negizini mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va uni xususiylashtrish tashkil etadi. Aksiyadorlik jamiyatlari bugungi kunda mamlakat iqtisodiyotining ko’plab sohalarida etakchi mavqeni egallagani holda, keng tarqalgan, boshqaruv, kuzatuv va ijro organlari orqali korporativ munosabatlarga faol kirishadigan yuridik shaxslar hisoblanadi. Aksiyadorlik jamiyatlari dastlab XVII asrda Evropada dengiz orqali savdo-sotiq sohasida faoliyat yuritgan mulkdorlar o’rtasida tashkil etilgan. Aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatiga doir huquqiy normalar ilk bor 1808-yilda Fransiya savdo kodeksida belgilangan. Mazkur faoliyatning qonuniy negiziga ko’ra mamlakatimizda bunday jamiyat yuridik shaxsni ta sis etish yoki qayta tashkil etish (qo’shib yuborish, bo’lish,‟ ajratib chiqarish, o’zgartirish) yo’li bilan tashkil etilishi mumkin. Jamiyatni ta sis ‟ etish yo’li bilan tashkil etish muassislarning qaroriga ko’ra amalga oshiriladi. 1 Aksiyadorlik jamiyat yuridik shaxsni ta sis etish yoki qayta tashkil etish ‟ (qo‘shib yuborish, bo’lish, ajratib chiqarish, o’zgartirish) yo’li bilan tashkil etilishi mumkin. Jamiyatni ta sis etish to’g’risidagi qaror ta sis yig‘ilishi tomonidan ‟ ‟ qabul qilinadi. Jamiyat bir muassis tomonidan ta sis etilgan taqdirda jamiyatni‟ ta’sis etish haqidagi qaror shu muassis tomonidan yakka tartibda qabul qilinadi. Jamiyatning muassislari uni tashkil etish to‘g‘risida o’zaro ta sis shartnomasini ‟ tuzadilar, shartnomada ularning jamiyatni ta sis etishga doir birgalikdagi ‟ faoliyatni amalga oshirish tartibi, jamiyat ustav fondining (ustav kapitalining) miqdori, muassislar o’rtasida joylashtirilishi lozim bo’lgan aksiyalarning turlari, ular uchun to’lanadigan haqning miqdori va uni to’lash tartibi, muassislarning jamiyatni tashkil etishga doir huquq va majburiyatlari belgilanadi. Jamiyatni ta sis ‟ etish to’g‘risidagi qaror muassislarning ovoz berish natijalarini hamda jamiyatni ta sis etish, uning ustavini tasdiqlash, jamiyatning boshqaruv organlarini ‟ shakllantirish masalalari yuzasidan muassislar qabul qilgan qarorlarni aks ettirishi kerak. Jamiyatni ta sis etish, uning ustavini tasdiqlash to’g‘risidagi va muassis ‟ tomonidan jamiyatning aksiyalari haqini to’lash uchun kiritilayotgan qimmatli qog‘ozlarning, o’zga mulkiy huquqlarning yoki pulda ifodalanadigan bahoga ega bo‘lgan boshqa huquqlarning pulda ifodalangan bahosini tasdiqlash haqidagi qarorlar muassislar tomonidan bir ovozdan qabul qilinadi. Chet ellik investorlar ishtirokidagi jamiyatni tashkil etish O’zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi. Davlat tashkiloti aksiyadorlik jamiyati etib o‘zgartirilayotganda aksiyadorlik jamiyatini ta sis etish to‘g‘risidagi qaror davlat mulkini tasarruf etishga vakolatli ‟ organ tomonidan qabul qilinadi. Jamiyat muassislari va aksiyadorlarining soni cheklanmaydi. Jamiyatni tashkil etish to‘g‘risidagi ta sis shartnomasini imzolagan yuridik va ‟ jismoniy shaxslar jamiyatning muassislari (muassisi) deb e tirof etiladi. ‟ Agar qonunda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining yoki O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorida boshqacha qoida belgilanmagan bo’lsa, davlat organlari jamiyatning muassislari (aksiyadorlari) bo’lishi mumkin emas. 2 Ushbu masalalarni hal etish uchun aksiyadorlik jamiyatida tavakkalchilik darajasini nazorat qilishda kuzatuv kengashining ahamiyati bayon etilgan qoidalarni, korporativ boshqaruv darajasini baholash mezonlarini, korporativ boshqaruvni samarali olib borishga qaratilgan ichki hujjatlarni hamda korporativ boshqaruv tizimida tanglik vaziyatlari vujudga kelganda ko’riladigan chora- tadbirlar taktikasini ishlab chiqish va tartibga solish talab etiladi. Bu borada aksiyadorlik jamiyatlarini qayta tashkil etishda ularning joylashtirilish usullaridan samarali foydalanishni yuzaga keltiradi (1-chizma). Ta’kidlab o’tish kerakki, korporatsiya tushunchasi hozirgi sharoitlarda yana bir o’ziga xos jihatni kasb etmoqda. Undagi bir nechta yuridik shaxslar tomonidan tashkil etilgan xo’jalik subyektini belgilash uchun foydalanilib, ularning har birini boshqa mulkiy munosabatlar, birgalikda biznes yuritish, umumiy maqsadlar va manfaatlar, umumiy tashkiliy struktura bilan bog‘liq mustaqil iqtisodiy subyekt sifatida ko’rib chiqish mumkin. Tadbirkorlik korporatsiyalari foyda olish uchun yaratiladi. Bular jumlasiga quyidagilar kiradi: - AQShda korporatsiyalar faqat aksiyadorlik kapitali asosida tuziladi; 1-rasm. Aksiyadorlik jamiyatini qayta tashkil qilishdagi joylashtirish usullari 3 - AQShda korporatsiyalar faqat aksiyadorlik kapitali asosida tuziladi; - Yevropada ma’suliyati cheklangan jamiyat, shirkatlar, kooperativlar, ochiq aksioner jamiyatlari, yopiq aksionerlik jamiyatlari. Tadbirkorlik korporatsiyasi sifatida quyidagilar bo’lishi mumkin: - alohida tijorat tashkiloti; - integratsiyalangan korporativ tuzilma (konsern, xolding va boshqalar). Istiqbolli moliyaviy tahlil asosida moliyaviy rejalashtirish amalga oshirilganda asosiy jihat sifatida xo‘jalik sub’ekti faoliyat yuritayotgan biznes muhiti maydonga chiqadi. O‘z navbatida biznes muhiti xo‘jalik sub’ekti moliyaviy- xo‘jalik faoliyatiga ta’sir etuvchi shart-sharoitlar va turli ichki hamda tashqi omillar tizimini qamrab oladi. Iqtisodchi olim M.Porterning “Raqobatni besh kuchi” modeli ham tashqi muhit tahliliga qaratiladi. Dissertatsiya ishimizda tadqiq etilayotgan “Qo‘qon mexanika zavodi” aktsiyadorlik jamiyati misolida tashqi moliyaviy muhit tahlilini M.Porterning “Raqobatni besh kuchi” modelidan foydalangan holda amalga oshiramiz. 1) Tarmoqqa yangi raqobatchilarni kirish masalasi «Qo‘qon mexanika zavodi” AJ uchun juda ham past darajadagi xavfdir, chunki:  tarmoqda paydo bo‘lishi uchun juda katta kapital quyilmalar talab etiladi. (Sifatli mahsulot ishlab chiqarish uchun yangi texnologiyalarni o‘zlashtirish va yangi turdagi tovar ishlab chiqarish lozim);  aksiyadorlik jamiyatining amaldagi mahsulotiga iste’molchilarni bog‘liqligi;  aksiyadorlik jamiyati tomonidan sotuv kanali yo‘lga qo‘yilgan 2) Ta’minotchilarni raqobat kuchi “Qo‘qon mexanika zavodi” AJni ish faoliyatiga, moliyaviy ishlab chiqarishiga va iqtisodiga sezilarli ta’sir qiladi va chet eldagi metall ishlab chiqaruvchilar asosiy ta’minotchilari hisoblanadi (Rossiya Federatsiyasi). Savdo vositachilari orqali xom-ashyo va materiallarni shunday etkazib berish imkoniyati bor. 3) Tovar emitentlarini bozorda paydo bo‘lishi amalda mavjud emas. (Gabarit o‘lchami 3200 mmgacha va uzunligi 20000 mm alohida qismlarni 50 tonna massagacha va uskunalarni “Qo‘qon mexanika zavodi” yasash imkoniyatiga ega, detallarni 30 tonna massasigacha, balandligi 2000 mm va tashqi diametri 4000 mm mexanik yasab berish imkoniyati bor bunday mahsulotlarni yasash uchun yuqori malakali ishchi va doimiy sifat nazoratini talab etadi. 4) Iste’molchilarni raqobat kuchi. “O‘zbekneftegaz” AJ tarkibiy tuzilishida asosiy iste’molchilar aksiyadorlik jamiyatini tashkil etadi (“Transgaz” AJ, “O‘zneftigazqazibolish” AJ, “Uzgeoburneftigaz” AJ). “Qo‘qon mexanika zavodi” aksiyadorlik jamiyatini ishlab chiqarayotgan mahsulotlariga oxirgi yillarda “Uzbekneftigaz” AJ tarkibiga kiradigan korxonalar iste’molchilarga aylanmoqda, ularning ulushi yildan-yilga o‘sib bormoqda. 5) Tarmoqdagi mavjud raqobatchilarni bir-biri bilan o‘zaro daromad uchun kurash olib borishadi. “Uzneftigazmash” AJ tarkibiga kiruvchi “O‘zbekximmash” AJ, “Andijon OEZ” AJ, “NGXM zavodi” AJ, “Urganchgazmash” MChJ va “Buxoro RMZ” AJ kabi tashkilotlar mamlakatning neft-gaz va neft-kimyo komplekslari uchun uskunalar va butlash qismlari ishlab chiqarishadi. “Qo‘qon mexanika zavodi” aktsiyadorlik jamiyatining tashqi muhitining tahlili uning xavfli tomonlari va imkoniyatlari shartlarini yaratish imkonini beradi. Tashkilot tahlilini o‘tkazish natijasida tashqi muhit sohasidagi kuchli va kuchsiz taraflarini tahlil qilish zarur. SWOT-matritsa analizi orqali makro muhit va aktsiyadorlik jamiyati ichki muhitining kuchli va kuchsiz tomonlari ustidan o‘tkazilgan tadqiqotlar shakllantirish mumkin. “Qo‘qon mexanika zavodi” AJning rivojlanishida salbiy taraflari va ijobiy taraflarga kompleks yondashuv orqali “Qo‘qon mexanika zavodi” AJning imkoniyatlari va xavf-xatarlarini ko‘rsatib beradi. Xo‘jalik sub’ektlari moliyaviy-xo‘jalik faoliyati davomida ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan o‘zgarishlar, omillar va risklarni moliyaviy menejerlar tomonidan nazorat qilish imkoniyatlariga ko‘ra biznes muhitini quyidagi uchta guruhga ajratish mumkin: - bilvosita ta’sir etadigan tashqi moliyaviy muhitdagi o‘zgarishlar; - bevosita ta’sir ko‘rsatuvchi tashqi moliyaviy muhitdagi o‘zgarishlar; - ichki moliyaviy muhitdagi o‘zgarishlar. Agrobank davlatga qarashli universal bank bo’lib, aktivlari bo’yicha mamlakat bank sektorida beshinchi o’rinni egallaydi. Bank o’z mijozlariga mamlakatimizning barcha hududlaridagi 170 ta filialida keng ko’lamli moliyaviy xizmatlarni taklif etadi. Bank faoliyatining asosiy yo’nalishlari qishloq xo’jaligi va kichik va o’rta biznes sohasida, shuningdek, tijorat korporativ va chakana biznesda davlat dasturlarini amalga oshirishdan iborat. Biz quyida dast avval kuchli va zaif tomonlarini ko’rib o’tamiz va umuman olganda strategik tomondan tahlil qilib chiqamiz. Bankning rivojlanish strategiyasining asosiy qoidalari. Mijozlarni segmentatsiyalash amalga oshirish va e’tibor mahsulotdan mijozlar segmentlariga o’tadi. Maqsadli segmentlarning ehtiyojlarini hisobga olgan holda yangi takliflar ishlab chiqiladi va mahsulot shartlari ularning afzalliklariga ko’ra moslashtirish zarur hisoblanadi. • Mahsulotlarning jab etuvchi mahsulotlari, sotib olish mahsulotlari va o’zaro sotiladigan mahsulotlarni ajratgan holda, fokusli mahsulotlar uchun shart- sharoitlar bozorga qaraganda yaxshiroq amalga oshiriladi, qolganlari uchun raqobatchilar bilan teng ravishda o’rnatiladi. • Bank masofaviy xizmatlarni yanada rivojlantirish va ularga xizmat ko’rsatish jarayonlarini o’tkazishni davom ettirishni rejalashtirmoqda. Filiallarda asosiy e'tibor mahsulotlarni sotish va yangi mijozlarni jalb qilishga qaratilmoqdadi. Bundan tashqari, bank bank xizmatlaridan foydalanmayotgan hududlardagi mahalliy aholiga murojaat qilib, filiallarning keng tarmog‘i orqali mijozlar bazasini kengaytirishni rejalashtirmoqda. Bank xizmat ko’rsatish darajasi bo’yicha hududlarda yetakchi o’rinni egallashni maqsad qilgan bo’lib, bu yo’nalishda quyidgilar belgilanib olingan. • tijorat yo’nalishida bank chakana biznes va kichik va o’rta biznesni rivojlantirishga e'tibor qaratadi. • mijozlarni segmentatsiyalash joriy qilinadi va e’tibor mahsulotdan mijozlar segmentlariga o’tadi. Maqsadli segmentlarning ehtiyojlarini hisobga olgan holda yangi takliflar ishlab chiqiladi va mahsulot shartlari ularning afzalliklariga ko’ra moslashtiriladi. Bankning strategik maqsadlari: 2024-yilga borib bank aktivlari bo’yicha O’zbekiston banklari orasida beshinchi o’rinni saqlab qolishni rejalashtirmoqda. Kredit portfelining rejalashtirilgan sezilarli o’sishi va biznes samaradorligini oshirish hisobiga bank foydani 2024-yilgacha 921 milliard so’mgacha oshirishni rejalashtirmoqda. 2-rasm. 2024-yilga qadar bank foydasining o’sishi prognozi (milliard so’m) 5 Bank 2024-yilga kelib o’z kapitali rentabelligini (ROE) 12,2 foizga oshirishni maqsad qilgan. 3-rasm ROE (Bank kapitalining rentabelligi) 2024 yilgacha (%) 6 Bank yangi mijozlarni faol jalb qilishni va ularning sonini 2019-yilga nisbatan 2,3 barobarga oshirishni, 2024-yilga kelib 5,4 million mijozga erishishni rejalashtirmoqda. 4-rasm Faol mijozlar soni (ming kishi) 2024-yilgacha bo’lgan davrda bank umumiy kredit portfelini 2024-yilgacha 51 trillion so’mga yetkazmoqchi. 5-rasm Kredit portfeli (milliard so’m) Bankning mijozlar mablag‘larini jalb qilish bo’yicha strategiyasishundan iboratki jozibador shartlarga ega depozitlarni rivojlantirish, savdo hajmini oshirish va mijozlarga xizmat ko’rsatishni yaxshilash orqali bankning resurs bazasida depozitlar ulushini oshirishga qaratish hisoblanadi. 2024 yil oxiriga kelib korporativ va chakana depozit portfellarining nisbiy ulushini saqlab qolgan holda jami moliyalashtirish qariyb 52 trillion so’mgacha oshadi. 6-rasm To’plangan mablag'lar (milliard so’m) 7 2019-yilda operatsion xarajatlarning operatsion daromadga (CIR) ulushi 64,6% ni tashkil etdi. 2024-yilgacha biznes jarayonlarini avtomatlashtirish va ma’muriy xarajatlarni optimallashtirish hisobiga bu ko’rsatkichni 45,8 foizga kamaytirish rejalashtirilgan. 7-rasm CIR (%) 8 Bankning maqsadli biznes modeli: Davlat dasturlarini amalga oshirish bank, birinchi navbatda, hozirgi keng mijozlar bazasi - hududlardagi davlat dasturlari ishtirokchilariga xizmat ko’rsatishni maqsad qilgan. Bank ushbu mijozlarga davlat dasturlari doirasidagi kreditlarni ham, o zaro sotish yo li bilan qo shimchaʻ ʻ ʻ mahsulot va xizmatlarni taklif qilishni rejalashtirmoqda. Keng filiallar tarmog'i va faol rivojlanayotgan masofaviy yo’llar tufayli bank boshqa banklarning vakolatxonalari mavjud bo’lmagan chekka hududlarda ham aholi uchun bank xizmatlaridan foydalanish imkoniyatlarini oshiradi. Bank davlat dasturlari doirasida yillar davomida to’plangan mijozlar tajribasini qi’llagan holda undan. mijozlar ko’lami kengaytirishda foydalanish o’z oldiga maqsad qilib qo’ygan Mijozlar bilan o’zaro hamkorlik tajribasiga asoslangan jamlangan ma’lumotlar orqali bankka mijozlarning xizmat ko’rsatish, aloqa kanallari va boshqalar bo’yicha o’z afzalliklarini tahlil qilish imkonini beradi. Bank, shuningdek, fermerlar va ularning mahsulotlarini ulgurji va chakana xaridorlari o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni osonlashtirish uchun fermerlar bozorini yaratishni ko’rib chiqmoqda. 2 .2. Aksiyadorlik jamiyatlarini kapital bozoridagi ishtrokini takomillashtirish istiqbollari Dastlab aksiyadorlik jamiyati 17-asrda paydo bo’lgan, hozirda keng tarqalib, ommaviy tus olgan. O’zbekistonda aksiyadorlik jamiyati bozor islohotlari davomida mol-mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonida paydo bo’ldi, davlat korxonalarini aksiyadorlik jamiyatiga aylantirish mulkiy o’zgarishlarning yo’nalishlaridan biriga aylanadi. Islohotlarning birinchi bosqichida yopiq turdagi aksiyadorlik jamiyati tashkil topdi. Uning 2-bosqichida ochiq turdagi aksiyadorlik jamiyati shakllana boshladi. O’zbekistonda 1995-yilda 2255 ta, 1996-yilda 5500 ta aksiyadorlik jamiyati ishladi. O’zbekistonda aksiyadorlik jamiyati nodavlat sektoriga kiradi. Aksiyadorlik jamiyatiga ta ‟ rif beradigan bo ‟ lsak, aksiyadorlik jamiyati-daromad topish maqsadida hissadorlik tamoyiliga binoan uyushgan sherikchilik jamiyati. Aksiyadorlik jamiyati boshqa sherikchilik korxonasidan farqliroq, muomalaga nominal qiymati ko ʻ rsatilgan aksiyalar chiqarish va uni sotish yo ʻ li bilan tarqatish bunday jamiyatning moliyaviy negizini tashkil etadi. Aksiya egalari dividend shaklida daromad oladilar. Aksiyadorlik jamiyatining ochiq va yopiq jamiyat shaklidagi ko ʻ rinishlari bor: Yopiq aksiyadorlik jamiyati - aksiya egalari ma ʼ lum guruh, masalan, ta ʼ sischilarning o ʻ zi bilan cheklanadi. Aksiyalar faqat ularning o ʻ rtasida tarqatiladi. Ochiq aksiyadorlik jamiyati - jamiyat aksiyalari erkin sotiladi va sotib olinadi, aksiyadorlar soni cheklanmagan, xohlagan va aksiya olishga puli bor yuridik yoki jismoniy shaxs, shu jumladan, ajnabiy shaxslar uning a ʼ zosi bo ʻ la oladi. Aksiyadorlik jamiyati pulni bir yerga to ʻ plab biznesga qo ʻ yish uchun tuziladi. Uning tashkilotchilari ta ʼ sischilar deb yuritiladi. Ta ʼ sischi firmalar, banklar, davlat va ayrim fuqarolar bo ʻ lishi mumkin. Aksiyadorlar jamiyatining afzalligi shundaki, u mayda pulni to ʻ plab yirik pulga aylantirish, ya ʼ ni kapital bo ʻ la oladigan pulga aylantirishdan, mayda puldorlarning pulini ham biznesga qo ʻ yishdan iborat. Aksiyadorlik jamiyatini boshqarishning oliy organi - aksiyadorlar majlisi, so ʻ ngra -direktorlar kengashi va quyi bo ʻ g ʻ ini-bo ʻ linmalar boshqarmasidan iborat. Aksiyadorlar majlisi aksiyadorlar jamiyati yillik hisobotini, nizomdagi o ʻ zgarishlarni, daromadning taqsimlanishini, foyda-zarar hisob-kitobini, taftish natijalari, rahbarlarni saylash masalasini ko ʻ rib chiqadi va tegishli qarorlar qabul qiladi. Iqtisodiyotda pul mablag'lari doim harakatda bo'ladi. Sotuvchi va xaridor o'rtasidagi aynan shu oldi-sotdi munosabatlari moliya bozorini belgilab beradi. Zamonaviy moliya bozorini shakllantirishning ustuvor yo'nalishlaridan biri esa kapital yoki fond bozorini rivojlantirish orqali amalga oshiriladi. Bunda xaridor nafaqat pul, balki boshqa turdagi moliyaviy instrumentlar, jumladan, qimmatli qog'ozlar orqali ham savdo qilishi mumkin. So'nggi yillarda mamlakatimiz ochiq bozor iqtisodiyotiga o'tib bormoqda. Moliyaviy bozor imkoniyatlarining oshishi kapital bozori rivojida ham aks etmoqda. Kapital bozori o'z nomi bilan kapitalizm tarafdori - bu xususiy mulk ustuvorligi va kafolatlanganligi demakdir. Yanada kengroq ma'noda esa, fond bozori bu vaqtincha bo'sh turgan pul mablag'larini to'plash, ularni ssuda kapitaliga aylantirish, so'ng ishlab chiqarish jarayoni ishtirokchilari o'rtasida taqsimlashni anglatadi. Bunda oldi-sotdi operatsiyalari qimmatli qog'ozlar, xususan korxonalarning aksiyalari hamda davlat obligatsiyalari bilan amalga oshiriladi. Savdolar onlayn tartibda Toshkent RFB yagona savdo tizimi platformasi hisoblangan fondbozori.uz sayti orqali olib boriladi. Bu shaffof bozor infratuzilmasi bo'lib, o'z ichiga talab va taklif, sof raqobat, kotirovkalar, listing kategoriyalari kabi tushunchalarni qamrab oladi. Aslida, birjalar ularda savdoga qo'yiladigan mahsulotlar, ya'ni birja tovarlariga qarab turlarga bo'linadi. Tovar birjasida xomashyo va mahsulotlar asosiy o'rin tutsa, valyuta birjasida pul, fond birjasida esa qimmatli qog'ozlar uning muhim ob'ekti hisoblanadi. Umuman, bu onlayn savdo makoni ishlab chiqaruvchi va xaridorlarni o'zaro bog'lovchi mexanizmdir. Qimmatli qog'ozlar bozorining rivojlanishi esa milliy iqtisodiyotni uzoq muddatli moliyaviy resurslarga bo'lgan ehtiyojini ta'minlab, uning yuqori va barqaror o'sishiga qaratilgan muhim vosita hisoblanadi. Bu soha moliyaviy resurslarni jamg'aruvchilar va qo'shimcha mablag'larga ehtiyoji bo'lgan xususiy sektor vakillari, banklar, sug'urta kompaniyalari, davlat korxonalari va hukumatning investitsiyalar asosida transformatsiya jarayonlarini amalga oshirishiga xizmat qiladi. Dunyoning yetakchi davlatlari tajribasida moliya bozorini rivojlantirish va tarkibiy jihatdan o'zgartirish bevosita kapital bozorining rivoji bilan bog'liq. Mamlakatimizda bu yo'nalish so'nggi yillarda yangi bosqichga ko'tarilmoqda. Moliya bozorlari, jumladan, fond bozorini rivojlantirish yangi iqtisodiy sharoitda asosiy maqsadlarimizdan biri sifatida belgilangan. Bu kapital bozordagi savdo-sotiq ko'rsatkichlarini yanada oshirmoqda. Birgina misol, o'tgan yili fond birjasi savdo aylanmasi 1260,5 milliard so'mni tashkil etib, 2020-yilga nisbatan ikki yuz foizdan ortiqroq yoki 2,2 baravarga oshgan. Tuzilgan savdo bitimlari hajmi bo'yicha ham ijobiy natijalar qayd etilib, 71 489 ta qayd etilgan. Davlatimiz rahbarining 2021-yil 13-apreldagi “Kapital bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida”gi Farmoni bilan kapital bozorining raqobatbardoshligini oshirish va uning kapitallashuvini 2023-yil yakuniga qadar erkin muomaladagi qimmatli qog'ozlarga asoslangan bozor kapitallashuvini amaldagi 1,9 dan 45 trillion so'mga etkazish vazifasi qo'yilgan. Bunda banklar tomonidan kreditlashga muqobil bo'lgan samarali moliyalashtirish mexanizmini ishlab chiqish, kapital bozorini tartibga solishning yaxlitligini va tizimli tavakkalchiliklarning oldini olishni ta'minlovchi qonunchilik bazasini yaratish hamda minoritar investorlar, kapital bozorining boshqa ishtirokchilari hamda aholi keng qatlamlarining bilim, ko'nikma va moliyaviy savodxonligini oshirishni qo'llab-quvvatlashni nazarda tutilgan. Mazkur dasturlar doirasida 2023-yil yakuniga qadar 40 ming nafar aholi qamrab olinadi. Kapital bozori haqida turli ta'riflarni keltirish mumkin. Masalan, yevropalik iqtisodchilar kapital bozoriga aksiyadorlik kompaniyalarining investitsion jozibadorligini ta'minlashdagi muhim omil sifatida qaraydi. Moliya bozorini optimallashtirish orqali minoritar aksiyadorlarning ham manfaatlarini himoya qilishga erishish mumkinligi ta'kidlanadi. Chunki korporativ tuzilmalar faoliyati iqtisodiy taraqqiyotda muhim o'rin tutadi. Shu bois, yurtimizda ularning faoliyati samaradorligini oshirish, zamonaviy korporativ boshqaruv tizimini joriy etishga doir qator islohotlar amalga oshirilmoqda. Mazkur sohaning huquqiy asoslarini takomillashtirish maqsadida O'zbekiston Respublikasining “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to'g'risida”gi, “Qimmatli qog'ozlar bozori to'g'risida”gi Qonunlari yangi tahrirda qabul qilindi va amaliyotga joriy etildi. Shuningdek, bir qancha qarorlar qabul qilindiki, ular aksiyadorlik jamiyatlarini son jihatdan optimallashtirish, kapital bozoridagi faoliyatini samarali tashkil etish, moliyaviy manbalarini shakllantirishda qimmatli qog'ozlar salmog'ini oshirish hamda xorijiy investorlarni jalb qilishga xizmat qilib kelmoqda. Kapital bozorini rivojlantirish agentligining ma'lumotiga ko'ra, bugungi kunda emissiya qilingan aksiyalarning umumiy nominal qiymati 100 trillion so'mdan ortiq bo'lib, ulardan faqatgina 1,5 foizigina erkin muomalada harakat qilmoqda. Bu mamlakat yalpi ichki mahsulotiga nisbatan hisoblaganda 1 foizdan kam bo'lib, ushbu ko'rsatkich Singapurda 188 foiz, Malayziyada 112 foiz va Rossiyada 34 foizni tashkil etadi. Mazkur holat O'zbekistonda kapital bozorining investitsiyalar va jamg'armalar o'rtasida vositachilik rolini sifat va miqdor jihatdan oshirish zarurligini ko'rsatadi. Hozirgi kunda mamlakatimizda iqtisodiyotning turli sohalarida faoliyat yuritadigan ma ‟ suliyati cheklangan jamiyat (MChJ) ko’rinishidagi 148 mingdan ortiq korxona mavjud. Aksariyat aksiyadorlik jamiyatlariga qaraganda ko’proq investitsiya jalb qilishga qodir ushbu korxonalarning barchasida bank kreditidan boshqa o’z biznesini moliyalashtirishga alternativa yo’q. Korporativ obligatsiyalar esa MChJlar uchun xuddi shundan alternativaga aylanishi mumkin. Xulosa Aksiyadorlik jamiyatining turli toifadagi rahbarlari, yetakchi mutaxassislari va xodimlari mehnatini eng yangi texnologiyalarni, shuningdek, hisoblash texnikasini qo’llash orqali maksimal darajada mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish zarur. Moliyaviy strategiyaning to’g‘ri belgilanishi va o’z vaqtida to’liq amalga oshirilishi korporativ tuzilmalaming kelajakda ham raqobat kurashida ustun bo’lishini ta’minlaydi. Umuman, tijorat tashkilotlari strategik muvaffaqiyatini ta’minlashda moliyaviy strategiya muhim rol o’ynaydi. Korxonalarda o’z faoliyat sohasiga ko’ra turli xil moliyiy strategiyalarni joriy qilishi va qo’llashi mumkin. Tavsiya etiladan muhim strtegiyalardan alohida ajratib ko’rsatish mumkin: - moliyaviy rejalashtirishiga ko’ra - moliyaviy maqsadlariga ko;ra - maqsad belgilanishiga ko’ra - davriyligiga ko’ra Koxona moliyaviy strategiyasini ishlab chiqishda o’zining xususyatlaridan va moliyaviy boshqaruvchilaridan kelib chiqqan holda tanlashi va amalga oshirishi mumkin. Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati 1. O'zbekiston Respublikasi “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlaming huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonuni. 2014-yil 6-may. 2. O'zbekiston Respublikasi “Qimmatli qog'ozlar bozori to‘g'risida’’gi Qonuni. 2015-yil 3-iyun. 3. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 4947-sonli “O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha Harakatlar strategiyasi to'g'risida” Farmoni. 2017-yil 7-fevral. 4. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 4720-sonli “Aksiyadorlik jamiyatlarida zamonaviy korporativ boshqaruv uslublarini joriy etish chora-tadbirlari”gi Farmoni. 2015-yil 24- aprel. 5. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining “O'zbekiston Respublikasida investitsiya muhitini tubdan yaxshilash choratadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5495 sonli Farmoni. 2019-yil 1-avgust. 6. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 4609-sonli «O'zbekiston Respublikasida investitsiya iqlimi va ishbilarmonlik muhitini yanada takomillashtirishga doir qo'shimcha choratadbirlar to'g'risida»gi Farmoni. 2014-yil 7-aprel. 7. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. 2017-yil 22-dekabr 8. Bob Tricker. Corporate governance: principles, policies and practices. - UK.: Oxford university press, 2012. - 546 p. 9. Хамидулин M . B . Финансовые механизмы корпоративного управления. Монография. - Т.: Молия, 2008. - 204 с. 10. Rasulov N . M . Korporativ boshqaruv amaliyoti : milliy va xalqaro tajriba . // “ Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar ” ilmiy elektron jumali . - Toshkent , 2015. - №2. 11. Ashurov Z . A . Korporativ boshqaruv konsepsiyasi va mohiyati : ilmiy - nazariy yondashuvlar va ulami rivojlantirish . // “ Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar ” ilmiy elektron jumali . - Toshkent , 2015. - №6. 12. Brealey R.A., Myers S.C., Allen F. Principles of Corporate Finance. 11th Global Edition. USA, 2015. - 1341 p. 13. Rustamova D. Moliya bozorini tartibga solishning evolyutsiyasi. // “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. - Toshkent, 2016. - №2. 408 14. Rasulov N.M. Korporativ boshqaruv - investitsiyalar samaradorligi kafolati. - Т.: Iqtisodiyot, 2011. - 126 b. 15. Abdujabborov Sh. Korporativ boshqaruv tizimini baholash nimani ko'rsatdi? // Upravlenie predpriyatiem. Toshkent, 2017 - №10. 16.. Леванова Л.Н. Теория корпоративного управления. — Саратов, 2011. - 171 с. 17. Xashimov А.А. O'zbekistonda integratsiyalashgan korporativ tuzilmalami boshqarish metodologiyasini takomillashtirish.: Iqtisod fanlari doktori ilmiy darajasi uchun diss.ishi. - Т.: 2007. - 338 b. Internet saytlari: www.prezident.uz - O'zbekiston Respublikasi matbuot xizmati; www.lex.uz - Qonunchilik hujjatlari milliy bazasi; www.mf.uz - O'zbekiston Respublikasi moliya vazirligi; www.openinfo.uz - Korporativ axborotlar yagona portali; www.uzse.uz - Toshkent respublika fond biijasi; www.oesd.org - Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti; www.worldbank.org - Jahon banki; www.doingbusiness.org - Biznes yuritish hisobotlari; www.csm.gov.uz - Qimmatli qog'ozlar bozorini rivojlantirish va muvofiqlashtirish markazi; www.gkk.uz - Xusususiylashtirilgan korxonalarga ko'maklashish va raqobatni rivojlantirish davlat qo'mita

Aksiyadorlik jamiyatlarida korporativ  boshqaruv samaradorligini baxolash

Купить